La inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La

Mancha

Miguel de Cervantes Saavedra

Versi'o 1.0.0-rc.13+2016-06-27. [1]

Bit'o'tek'o. Hispan'a Literatur'o, 0.

Kre'it'a per liber'a program'ar'o. [2]

La el'don- kaj revizi-skip'o est'as kontakt'ebl'a per ret'poŝt-adres'o donquijote@esperant'o.es.

Ĉia kontribu'o por pli'bon'ig'o est'as bon'ven'a.

[1] Vid'u en aneks'o Histori'o de versi'o'j pri de'ŝut'o de la last'a versi'o.

[2] Vid'u aneks'o'n Il'o'j.

Prezent'o

Vi hav'as antaŭ vi verk'o'n ekster'ordinar'a'n. Ne nur pro la original'a'j tekst'o kaj lingv'aĵ'o, sed ankaŭ pro la lingv'o en kiu ĝi si'n prezent'as nun.

La traduk'o de Do'n Quijote en Esperant'o'n est'is jam de la komenc'o de ni'a lingv'o la rev'o de ĉiu'j esperant'ist'o'j lig'it'a'j al la hispan'a kultur'o. Tiu rev'o, post kelk'a'j antaŭ'a'j part'a'j prov'o'j, fin'e plen'e efektiv'iĝ'is paper-form'e en 1977, dank'e al la labor'ad'o de ni'a admir'at'a traduk'ist'o Fernand'o de Dieg'o kaj al la apog'o de Fond'aĵ'o Esperant'o kaj de grup'o de mal'avar'a'j hispan'a'j esperant'ist'o'j.

Hodiaŭ, preskaŭ kvar'dek jar'o'j'n post'e kaj ĉe la kvar-jar'cent'a dat're'ven'o de la mort'o de Miguel de Cervantes, ni profit'as de la teknologi'a progres'o kaj far'as pli'a'n paŝ'o'n prezent'ant'e tiu'n ĉi nov'a'n bit-form'a'n el'don'o'n dank'e al la labor'o de skip'o de volont'ul'o'j, kiu'j donac'is si'a'n temp'o'n kaj talent'o'n por la task'o. Ni tiel esper'as pli bon'e dis'kon'ig'i tiu'n ĉi juvel'o'n de la universal'a literatur'o en la plej universal'a el la lingv'o'j, sen lim'o'j kaj bar'o'j.

Por Hispan'a Esperant'o-Federaci'o kaj por Fond'aĵ'o Esperant'o est'as honor'e dispon'ig'i al la komun'um'o de parol'ant'o'j de la inter'naci'a lingv'o Esperant'o la plej inter'naci'a'n hispan'lingv'a'n verk'o'n, nom'e la aventur'o'j'n de la inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La Mancha.

José Antonio del Barrio

Prezid'ant'o de Hispan'a Esperant'o-Federaci'o

En'konduk'o

Kiam preskaŭ ses'dek'jar'a Miguel de Cervantes komenc'is verk'i en la karcer'o de Sevilla si'a'n Do'n Quijote de La Mancha, li'a ĝis'tiam'a viv'o vid'iĝ'is kiel long'a voj'o plen'a de frustraci'o'j kaj sen'rev'iĝ'o'j. Cervantes est'is vir'o de nobl'a'j ambici'o'j kaj, kiel fil'o de si'a glor'a epok'o kaj de la ideal'o'j mez'epok'a'j kaj renesanc'a'j (kiam Hispanio, sub la reg'ad'o de Karolo la 5-a[3]

kaj Filip'o la 2-a, bril'as en la zenit'o de la okcident'a mond'o pro la hero'ec'o de si'a'j soldat'o'j kaj konker'ant'o'j kaj pro la sen'egal'a flor'ad'o de si'a art'o kaj literatur'o) li aspir'is far'i al si lok'o'n en la rond'o de la grand'a'j kapitan'o'j aŭ de la grand'a'j aŭtor'o'j. Sed li'a'j streb'o'j ĉiam renkont'is plen'a'n fiask'o'n: hero'e li kondut'as en la mar-batal'o ĉe Lepanto, kie li'a liv'a man'o ricev'as paraliz'a'n kripl'o'n; oni konduk'as li'n, kiel kapt'it'o'n, al Alĝerio; kun risk'o de si'a viv'o li komplot'as plur'foj'e, sed sen'sukces'e, por eskap'i; fin'e, oni liber'ig'as li'n kontraŭ el'aĉet'o de li'a person'o; de'nov'e en Hispanio, li pet'as, ke oni destin'u li'n por posten'o en Indioj, sed oni ignor'as li'a'n petici'o'n; fin'e oni nom'is li'n kolekt'ist'o de impost'o'j kaj tial, ke li ne prezent'as klar'a'j'n kont'o'j'n al si'a'j super'ul'o'j, oni li'n en'karcer'ig'as, unu'e en 1592 kaj post'e en 1603; li verk'as kelk'a'j'n teatr'aĵ'o'j'n, kies prezent'ad'o'j apenaŭ trov'as favor'a'n eĥ'o'n.

Mis'fortun'o kaj mizer'o sign'as ankaŭ li'a'n famili'a'n viv'o'n. Li hav'is am-afer'o'n kun alies edz'in'o, An'a de Roj'as, kiu nask'as li'a'n fil'in'o'n Isabel, kaj proksim'um'e en tiu sam'a temp'o li edz'iĝ'as al Catalina de Palacios, sed mank'as konkord'o en ili'a komun'a viv'o. Li'a'j frat'in'o'j Magdalena kaj Andre'a est'as elegant'a'j meretric'o'j, li'a nev'in'o Constanza kondut'as sam'e liber'mor'e, sed dank’ al ili'a help'o li pov'as viv'ten'i si'n. Ankaŭ li'a fil'in'o Isabel hav'as mav'a'n reputaci'o'n, kaj eĉ oni suspekt'as, ke la kompat'ind'a Cervantes funkci'is par'ig'ist'e en ŝi'a'j amor'a'j afer'o'j.

Li sufer'is do, super'mezur'e kaj en propr'a karn'o, la terur'a'n kontrast'o'n inter la ideal'o'j kaj la fakt'o'j, inter la proz'a real'o de la viv'o kaj la bunt'a mond'o de la fantazi'o. Kaj en tio sen'dub'e origin'is la baz'a skem'o de li'a geni'a Do'n Quijote.

Cervantes ne pov'is ricev'i super'a'n eduk'o'n kaj nutr'as si'a'n kultur'o'n per sen'ĉes'a leg'ad'o de plej divers'a'j verk'o'j kaj aŭtor'o'j, sed sen metod'o kaj koher'o. Li'a proviz'o de intelekt'a'j koncept'o'j konsist'as pli'part'e en literatur'a'j ŝablon'o'j. Kiam li verk'as laŭ la establ'it'a'j model'o'j de la epok'o, li dir'as neni'o'n original'a'n kaj klopod'as ten'i si'n en la konvenci'a'j tem'o'j kaj retor'ik'o tiam'a'j, sed sen la spontan'o kaj freŝ'o de Lop'e de Veg'a, sen la profund'e revoluci'a lirik'o de Góngora, sen la satir'a talent'o de Quevedo. Laŭ si'a ideologi'o kaj si'a'j etik'a'j kaj estetik'a'j princip'o'j, Cervantes don'as la impres'o'n, ke li trov'iĝ'as spirit'e pli proksim'a al la mez'epok'o ol al la renesanc'o, kaj en kelk'a'j part'o'j de Do'n Quijote mem, li montr'as si'n mal'mult'e simpati'a al iu'j aspekt'o'j de la renesanc'a spirit'o, por ekzempl'o, en la ĉapitr'o 22-a de la du'a part'o li rid'ind'ig'as la tip'e renesanc'a'n fervor'o'n kon'i kaj esplor'i ĉio'n. Sed, pro ironi'o de la destin'o, Cervantes far'iĝ'as sen'sci'e la ĉef'a dis'sem'ant'o de la ide'o'j de tiu prototip'o de revoluci'a erud'it'o, de Erasm'o de Roterdam'o, kies analiz'o de la hom'a'j impuls'o'j kiel pozitiv'a'j motor'o'j de la viv'o, eĉ se per ili kre'iĝ'as nur soci'o absurd'a, tragik'a kaj du'on'frenez'a, trov'as si'a'n perfekt'a'n person'iĝ'o'n en la figur'o de do'n Quijote.

Sed, kiam Cervantes komenc'as verk'i la histori'o'n de la fam'a kavalir'o, li liber'ig'as si'n de si'a'j mens'a'j kaj beletr'a'j stereotip'o'j, kvazaŭ en stat'o de tranc'o, kvazaŭ li'n gvid'us ia super'natur'a intuici'o, kaj li'a kor'o, prefer'e al li'a mens'o, spontan'e verŝ'as sur la paper'o'n kio'n li sent'as pri la hom'o'j, pri la viv'o kaj pri la soci'o. Nur en la moment'o'j kiam Cervantes konsci'as pri si'a rol'o de verk'ist'o, li skrib'as en Do'n Quijote paĝ'o'j'n pal'a'j'n, sirop'a'j'n am-afer'o'j'n inter ge'paŝt'ist'o'j, kies retor'ik'o kaj koncept'o'j son'as, en ni'a'j orel'o'j, absolut'e fals'a'j kaj ted'a'j.

Oni verk'is ĝis nun cent'o'j'n da libr'o'j kun la cel'o klar'ig'i la sekret'o'n, la simbol'o'n de do'n Quijote kaj de li'a ŝild'ist'o Sancho Panza. Evident'as, ke Cervantes ne hav'is, kiel ĉef'a'n zorg'o'n, kontraŭ'batal'i per do'n Quijote la furor'o'n de la libr'o'j kavalir'a'j. Jam en li'a epok'o tia'j verk'o'j konsist'ig'is spec'o'n de sub'literatur'o pur'e distr'a, sam'e kiel nun, en ni'a epok'o de inter'planed'a'j vojaĝ'o'j, la ordinar'a publik'o trov'as si'a'n doz'o'n de eskap'ism'o en la simil'ul'o'j de la mez'epok'a'j kavalir'o'j, t.e. en la preskaŭ super'hom'a'j hero'o'j de la televid'a'j film'o'j, aŭ en la heroin'o'j, kies am'a'j kaj amor'a'j prod'aĵ'o'j ne tre diferenc'as de la frivol'a kondut'o de la nobel'in'o'j kaj fals'a'j kamp'ul'in'o'j de la mez'epok'a'j kaj renesanc'a'j roman'o'j.

Do'n Quijote est'as, ĉef'e, humur'a libr'o, pli ĝust'e, surfac'e humur'a libr'o. La rid'ind'a'j aventur'o'j de ni'a hidalg'o, sen'ĉes'e batat'a kaj pri'mok'at'a, posed'as i'a'n grotesk'a'n kvalit'o'n kaj en ili ekspluat'iĝ'as ĝis'maksimum'e la leĝ'o'j de la kontrast'o, t.e. la plej sekur'a rimed'o vek'i la rid'o'n kaj la amuz'o'n de la leg'ant'o. Sed la humur'o, almenaŭ la hispan'a humur'o, hav'as gaj'a'n vizaĝ'o'n kaj tragik'a'n spirit'o'n. De la pikaresk'a'j anti'hero'o'j, sam'temp'ul'o'j de do'n Quijote, ĝis la modern'a'j aŭtor'o'j Wenceslao Fernández Flórez aŭ Enrique Jardiel Poncela, la humur'o manifest'iĝ'as kiel amuz'a piruet'o fin'iĝ'ant'a per nuk'o'romp'a salt'o en la metafizik'o'n de la viv'o.

Do'n Quijote, kiel soci'a ent'o, vol'as en'konduk'i la just'ec'o'n en la mond'o'n batal'ant'e kontraŭ

ĉi'a'j arbitr'o'j. Li ating'as nur bat'o'j'n kaj mok'o'j'n. Kiel individu'o, do'n Quijote aspir'as al la am'o, al la prestiĝ'o de la triumf'o'j sur la batal'kamp'o, al la glor'o. Dum en si'a ideal'a mond'o li kred'as kares'i rav'a'n jun'ul'in'o'n, fakt'e li ten'as inter si'a'j brak'o'j la fetor'a'n Maritornes. La am'o, en tiel ŝajn'e amuz'a scen'o, redukt'iĝ'as al si'n'tromp'o de ni'a'j sent'o'j —ne nur de la person'a'j sent'o'j de do'n Quijote— kaj tiel, epizod'o'n post epizod'o kaj event'o'n post event'o, Cervantes montr'as al ni la viv'o'n kiel fenomen'o'n nur el'port'ebl'a'n se oni posed'as grand'a'j'n doz'o'j'n de re'nov'iĝ'ant'a'j iluzi'o kaj rev'em'o.

Sed Cervantes eĉ ne vid'as en si'a kar'a do'n Quijote la prototip'o'n de la alt'a'j ideal'o'j de liber'o kaj just'ec'o. En la fam'a ĉapitr'o 22-a de la unu'a part'o do'n Quijote montr'iĝ'as kiel ĉampion'o de la liber'ec'o, kiam li sen'ĉen'ig'as la galer'ul'o'j'n. Sed jen, subit'e, do'n Quijote trud'as si'a'n kondiĉ'o'n: la galer'ul'o'j sur'met'u de'nov'e la katen'o'j'n kaj pilgrim'u al la hejm'o de Dulcine'a por omaĝ'i ŝi'n. Do la apostol'o'j kaj hero'o'j, kiu'j vol'as pren'i de ni ni'a'j'n katen'o'j'n, forĝ'as sam'temp'e ali'a'j'n ĉen'o'j'n por ten'i ni'n en ali'spec'a sklav'ec'o.

Do, se la pur'a am'o, se la pur'a liber'o, se la pur'a just'ec'o ne ekzist'as en la mond'o, la ebl'e sol'a rimed'o por el'ten'i la mizer'o'n spirit'a'n kaj material'a'n de la viv'o konsist'as en tio, posed'i fort'a'n, ne'ŝancel'ebl'a'n ambici'o'n kaj fervor'a'j'n ideal'o'j'n, kiel okaz'is al do'n Quijote en la mond'o spirit'a kaj al Sancho Panza en la fakt'a kaj konkret'a. Kiam do'n Quijote re'trov'as la raci'o'n, li mort'as, kaj el tio ni pov'as konklud'i, ke ni'a'j raci'a'j kaj logik'a'j proces'o'j mult'foj'e est'as eĉ pli detru'a'j kaj absurd'a'j ol la instinkt'a'j impuls'o'j kaj la blind'a intu'o de la obskur'a'j

fort'o'j de ni'a kor'o.

La novel'o de la ĉapitr'o'j 33-a kaj 34-a de la unu'a part'o dir'as al ni, kie'n oft'e konduk'as la raci'o kaj la logik'o. Ŝajn'as, kvazaŭ Cervantes vol'us montr'i, ke ne ekzist'as sav'o por la hom'a kondiĉ'o kaj ke, sur'baz'e de la raci'o aŭ de la pli mal'pli absurd'a'j ideal'o'j, ni'a voj'o ĉiam direkt'as la hom'ar'o'n al fin'o mizer'a. Ĉu ne la raci'o, la logik'o kaj la pragmat'ism'o puŝ'is ni'a'n aktual'a'n mond'o'n al la ĥaos'o de la tro'popol'iĝ'o, la mal'sat'o, la poluci'o, kaj la atom'o kiel arm'o definitiv'a? Ĉu ne, kiel dir'is la geni'a pentr'ist'o Goya, «la rev'o'j de la raci'o kre'as monstr'o'j'n»? Kie star'as la lim'o inter la frenez'o kaj la raci'o, inter do'n Quijote kaj tiu'j Anselmo kaj Lotari'o, la super'logik'a'j protagonist'o'j de la menci'it'a'j ĉapitr'o'j?

Krom la filozofi'a kaj psikologi'a karakter'o de do'n Quijote-Cervantes-la hom'ar'o, la grand'a libr'o montr'as la vast'a'n scen'o'n de la person'o'j kaj mor'o'j de Hispanio en ties zenit'a epok'o, kiam, jen de'nov'e tragik'a kontrast'o, la land'o posed'is grand'a'n part'o'n de la kon'at'a mond'o kaj fabel'a'j'n trezor'o'j'n dum la popol'o de urb'o'j kaj vilaĝ'o'j viv'is mizer'e, kaj la nobel'o'j pigr'is riĉ'e kaj luks'e sed ankaŭ en spirit'e kaj intelekt'e mizer'a ekzist'ad'o, kia'n tiel majstr'e pentr'as Cervantes en la du'a part'o de si'a roman'o.

La modern'a roman-art'o hav'as si'a'n origin'o'n en Do'n Quijote. Dostojevski kaj Kafka ven'as de la fund'o tragik'a kaj desper'a de Cervantes, dum Charlie Chaplin, ali'a disĉipl'o de la hispan'a aŭtor'o, montr'as en si'a'j film'o'j li'a'n rid'et'o'n, kaj li'a'n surfac'a'n humur'o'n.

La hispan'a original'o de Do'n Quijote est'as verk'it'a en lingv'o, kies sintaks'o tre diferenc'as de la aktual'a. Krom'e, mult'a'j vort'o'j jam arkaik'iĝ'is kaj ali'a'j hav'as semantik'a'n valor'o'n ne kongru'a'n kun la nun'a. De tio ven'as, ke Do'n Quijote ne facil'e leg'iĝ'as en la hispan'a, kaj ke en kelk'a'j el'don'o'j abund'eg'as glos'o'j kaj klar'ig'o'j, sam'e kiel okaz'as rilat'e al la verk'o'j de Shakespeare.

En mi'a traduk'o mi plej klopod'is fidel'e re'produkt'i la ide'o'j'n, la atmosfer'o'n kaj la stil'a'n ritm'o'n de Cervantes sed, kiam ebl'e, sen'balast'ig'is la sintaks'o'n kaj ten'is mi'n tre ŝpar'em'e rilat'e al la glos'o'j. Al mi'a versi'o de Do'n Quijote mi dediĉ'is la plej bel'a'j'n jar'o'j'n de mi'a viv'o, sed mi est'as feliĉ'a, ke ni'a inter'naci'a lingv'o kapabl'as kaj pov'as prezent'i al la mond'o la tut'a'n fort'o'n kaj verv'o'n de ni'a glor'a hidalg'o.

La traduk'int'o

[3] Karolo la 5-a kiel imperi'estr'o de la Sankt'a Romia Imperi'o; Karolo la 1-a kiel reĝ'o de Hispanio.

La inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La

Mancha

Prefac'o[4]

Ne'okup'at'a leg'ant'o: vi pov'as kred'i, sen ia ĵur'o de mi'a flank'o, ke mi dezir'us, ke ĉi libr'o, kiel fil'o de mi'a mens'o, est'us plej bel'a, plej agrabl'a kaj plej inteligent'a. Sed mi ne pov'is liber'ig'i mi'n de la natur'a ord'o, kiu dispon'as, ke la fil'o'j simil'u al la patr'o'j. Tiel do, kio'n kapabl'us gener'i mi'a steril'a kaj sen'sci'a talent'o, se ne la histori'o'n de id'o magr'a kaj sen'suk'a, kapric'em'a kaj plen'a de plej divers'a'j fantazi'o'j, kia'j'n neniam antaŭ'e imag'is ajn'a person'o, se konsider'i, krom'e, ke ĉi id'o nask'iĝ'is en prizon'o, kie sid'as ĉia mal'komfort'o, kaj kie ek'loĝ'as ĉia ĝen'a bru'o? Trankvil'o, plaĉ'a lok'o, pac'a kamp'ar'o, seren'a ĉiel'o, lirl'a'j font'o'j, kaj kviet'a spirit'o, fort'e influ'as, por ke eĉ la plej steril'a'j muz'o'j montr'iĝ'u fekund'a'j kaj nask'u famili'o'n kapabl'a'n plen'ig'i la mond'o'n per admir'o kaj kontent'o. Pov'as okaz'i, ke patr'o hav'as fil'o'n turp'a'n kaj sen ia kapabl'o, sed li'a am'o al li met'as bend'o'n sur li'a'j okul'o'j, por ke li ne vid'u li'a'j'n mank'o'j'n: kontraŭ'e, li konsider'as ili'n bel'aĵ'o'j kaj merit'o'j kaj nom'as ili'n sprit'a'j kaj bril'a'j trajt'o'j antaŭ si'a'j amik'o'j. Sed mi est'as nur du'on'patr'o de do'n Quijote, kvankam mi ŝajn'as li'a patr'o, kaj ne vol'as ir'i en la flu'o de la kutim'o, nek supliki[5] vi'n, preskaŭ kun larm'o'j en la okul'o'j, kiel ali'a'j far'as, kar'eg'a leg'ant'o, ke vi pardon'u aŭ ignor'u la mank'o'j'n, kiu'j'n vi vid'os en ĉi fil'o mi'a. Vi est'as nek li'a parenc'o, nek li'a amik'o, hav'as vi'a'n anim'o'n en vi'a korp'o, posed'as tiom da liber'a vol'o kiom oni pov'us dezir'i, kaj en vi'a hejm'o vi tiel mastr'as, kiel reĝ'o en si'a palac'o. Ceter'e, vi kon'as la komun-uz'a'n dir'o'n, ke «sub mi'a mantel'o, mi est'as mi'a propr'a reĝ'o», sekv'e, vi est'as liber'a de ĉia dev'o kaj respekt'o, kaj pov'as deklar'i kio'n ajn vi pens'as pri ĉi histori'o, sen tim'i, ke oni pun'os vi'n, se vi esprim'os pri ĝi mav'a'n opini'o'n, aŭ ke oni rekompenc'os vi'n, se vi esprim'os bon'a'n.

Mi dezir'us nur trans'don'i al vi la histori'o'n nud'a, sen la garn'o de prefac'o kaj sen la ne'kalkul'ebl'a seri'o da sonet'o'j, epigram'o'j kaj panegir'o'j kutim'e aper'ant'a'j, laŭ la mod'o, ĉe la komenc'o de la libr'o'j:[6] ĉar mi pov'as dir'i al vi, ke, kvankam kost'is al mi ne et'a'n klopod'o'n skrib'i ĉi verk'o'n, plej ig'is mi'n pen'i la prepar'o de ĉi prefac'o, kiu'n vi leg'as. Mult'e da foj'o'j mi pren'is la plum'o'n por komenc'i ĝi'n, kaj mult'e da foj'o'j mi ĝi'n las'is, sen sci'i kio'n dir'i. Kaj, kiam foj'e mi trov'iĝ'is mez'e de ĉi embaras'o, kun la paper'o antaŭ mi, la plum'o ĉe la orel'o, la kubut'o sur la tabl'o, kaj la vang'o apog'it'a al la man'o, pens'ant'e kio'n mi skrib'us, en'ir'is ne'atend'it'e sprit'a kaj tre inteligent'e amik'o mi'a, vid'is mi'n profund'e en pens'o'j kaj demand'is, kio okaz'as al mi. Mi respond'is sen'kaŝ'e, ke mi cerb'um'as pri la prefac'o al la histori'o de do'n Quijote, kaj ke la afer'o tiel ted'as mi'n, ke mi inklin'as ne verk'i la prefac'o'n kaj eĉ ne publik'ig'i la far'o'j'n de la nobl'a kavalir'o.

—Ĉar —mi daŭr'ig'is— mi ne pov'as ne angor'i, pens'ant'e, kia'n opini'o'n hav'os la antikv'a leĝ'o'don'ant'o nom'at'a publik'o, kiam ĝi vid'os, ke, post ol mi dorm'is tiel long'a'n temp'o'n en la silent'o de la forges'o, [7] mi re'aper'as nun, sub la ŝarĝ'o de mult'a'j jar'o'j, por prezent'i histori'o'n sek'a'n kiel espart'o, mank'a'n je original'ec'o, lam'a'n en la stil'o, mizer'a'n en la ide'o'j, nud'a'n je erudici'o kaj pens'o'j, sen cit'o'j sur la marĝen'o'j, kaj sen glos'o'j ĉe la fin'o de la libr'o. Ali'a'j verk'o'j, eĉ se profan'a'j kaj fikci'a'j, tiel plen'as de sentenc'o'j de Aristotelo, Platon'o kaj la tut'a band'o de filozof'o'j, ke la leg'ant'o'j profund'e impres'iĝ'as kaj konsider'as ili'a'j'n aŭtor'o'j'n hom'o'j

kler'a'j, erudici'a'j kaj elokvent'a'j. Kaj kio'n dir'i pri ili'a cit'ad'o el la Sankt'a Skrib'o? Oni pens'us, ke ili est'as mem Sankt'a Tomas'o kaj ali'a'j doktor'o'j de la Eklezi'o: ili observ'as ĉi-rilat'e tiel solen'a'n dec'o'n, ke en unu lini'o ili pri'skrib'as distr'it'a'n am'ant'o'n, en la ali'a far'as krist'an'a'n predik'et'o'n, kaj leg'i aŭ aŭskult'i tio'n don'as plaĉ'o'n kaj plezur'o'n. Ĉio ĉi mank'as al mi'a libr'o, ĉar mi hav'as neni'o'n por cit'i sur la marĝen'o'j aŭ por glos'i ĉe la fin'o, kaj eĉ ne sci'as, kiu'j'n aŭtor'o'j'n mi dev'as alud'i, kaj ankaŭ ne en kia'j okaz'o'j, por post'e list'ig'i ili'n laŭ

alfabet'a ord'o (kiel la ceter'a'j verk'ist'o'j far'as), komenc'ant'e per Aristotelo kaj fin'ant'e per Zoil'o aŭ Zeŭksis'o, [8] kvankam la unu'a est'is kalumni'ant'o, kaj la du'a, pentr'ist'o. Mank'os ankaŭ la sonet'o'j ĉe la komenc'o de la libr'o, almenaŭ la sonet'o'j verk'it'a'j de duk'o'j, markiz'o'j, graf'o'j, episkop'o'j, dam'o'j aŭ super'glor'a'j poet'o'j, kvankam, se mi pet'us vers'aĵ'o'j'n dis'de du tri amik'o'j meti'ist'o'j,[9] mi sci'as, ke ili don'us ili'n al mi, tiel bon'a'j'n, ke ili'n ne super'us la poem'o'j de la plej renom'a'j poet'o'j de Hispanio. Fakt'e, kar'a amik'o —mi daŭr'ig'is—, mi decid'is, ke sinjor'o do'n Quijote plu kuŝ'u en la arĥiv'o'j de La Mancha, ĝis la ĉiel'o dispon'os, ke ali'a person'o ornam'u la libr'o'n per la mult'a'j garn'o'j mank'ant'a'j nun al ĝi: ĉar mi sent'as mi'n ne'kapabl'a ili'n proviz'i pro mi'a ne'kompetent'o kaj et'a kler'o, kaj ankaŭ pro tio, ke mi hav'as pigr'a'n natur'o'n kaj ne em'as pren'i sur mi'n la pen'o'n serĉ'ad'i aŭtor'o'j'n, por ke ili dir'u kio'n mi mem pov'as dir'i sen ili'a help'o. Tial, amik'o, vi trov'as mi'n en stat'o de perpleks'o kaj konfuz'o, kiu origin'as en la sufiĉ'e grav'a motiv'o menci'it'a.

Aŭd'int'e tio'n, mi'a amik'o don'is al si sur la frunt'o'n frap'o'n per la man'plat'o, eksplod'is per rid'eg'o kaj dir'is:

—Je Di'o, frat'o, mi ĵus liber'ig'is mi'n de fals'a ide'o, kiu'n mi long'e hav'is, de kiam mi kon'at'iĝ'is kun vi: mi ĉiam opini'is vi'n diskret'a kaj prudent'a en vi'a kondut'o, sed mi vid'as nun, ke vi tiel dist'as de tia opini'o, kiel la ĉiel'o de la ter'o. Ĉu est'as ebl'e, ke afer'o'j tiel sen'grav'a'j kaj tiel facil'e solv'ebl'a'j hav'as la fort'o'n konfuz'i kaj embaras'i talent'o'n tiel matur'a'n kiel la vi'a kaj pli ol sufiĉ'e hard'it'a'n romp'i obstakl'o'j'n pli grand'a'j'n kaj venk'e sur'tret'i ili'n? Ĉu vi vol'as konvink'iĝ'i, ke mi dir'as la ver'o'n? Nu, aŭskult'u atent'e kaj vi vid'os ke, en la daŭr'o de palpebr'um'o, mi solv'os vi'a'j'n problem'o'j'n kaj trov'os rimed'o'n kontraŭ la mank'o'j, kiu'j, laŭ vi'a dir'o, kaŭz'as al vi perpleks'o'n kaj tim'o'n, ĝis la ekstrem'o, ke ili ig'as vi'n for'las'i la ide'o'n en'mond'ig'i la histori'o'n de vi'a fam'a Do'n Quijote, lum'o kaj spegul'o de la tut'a vag'ant'a kavalir'ar'o.

—Dir'u —mi respond'is— kia'manier'e vi ag'us por ŝtop'i la breĉ'o'n de mi'a tim'o kaj por trans'form'i la ĥaos'o'n de mi'a konfuz'o en klar'o'n?

—Vi'a unu'a problem'o, nom'e, la sonet'o'j, epigram'o'j kaj panegir'o'j, kiu'j mank'as al vi'a prefac'o kaj dev'us est'i verk'it'a'j de fam'a'j kaj moŝt'a'j person'o'j, solv'ebl'as, se vi mem pren'as sur vi'n la iom'a'n pen'o'n skrib'i ili'n, kaj post'e nom'as ili'n laŭ vi'a plaĉ'o kaj ili'n atribu'as al la plum'o de Prest'e Ju'a'n de Las Indias aŭ de la imperi'estr'o de Trebizond'o, [10] aŭ ŝajn'e fam'a'j poet'o'j, laŭ

oni'dir'o'j. Kaj, se ili fakt'e ne vers'um'us, kaj je la nom'o de la ver'o kelk'a'j pedant'o'j kaj licenci'ul'o'j ĉikan'us kaj intrig'us kontraŭ vi post vi'a dors'o, vi tut'e ne bezon'as zorg'i, ĉar, eĉ se ili pruv'us vi'a'n asert'o'n mensog'a, ili ne pov'us for'tranĉ'i la man'o'n, kiu ĝi'n skrib'is.

»Rilat'e al sur'marĝen'a cit'ad'o el libr'o'j kaj aŭtor'o'j, kies sentenc'o'j'n kaj maksim'o'j'n vi met'is en

vi'a'n histori'o'n, sufiĉ'as nur, ke vi lert'e inkluziv'ig'u kelk'e da sentenc'o'j kaj latin'aĵ'o'j, kiu'j'n vi kon'as parker'e, aŭ kiu'j'n vi pov'as trov'i sen grand'a pen'o. Por ekzempl'o, rilat'e la tem'o'n de liber'o kaj kapt'it'ec'o, vi pov'us en'ŝov'i: «Non bene pro toto libertas venditur auro»[11] kaj post'e, sur la marĝen'o'n, cit'i Horaci'o'n, aŭ ĝi'a'n ver'a'n aŭtor'o'n. Se vi trakt'us pri la pov'o de la mort'o, vi pov'us help'i vi'n per:

Pallida mors aequo pulsat pede

pauperum tabernas

regumque turres[12]

»Se vi parol'us pri tio, ke Di'o ordon'as am'e kaj amik'e kondut'i kontraŭ la mal'amik'o, tuj cit'u el la Sankt'a Skrib'o, kio'n vi pov'as far'i kun elegant'o, ripet'ant'e, almenaŭ, la vort'o'j'n de Di'o mem: «Ego autem dico vobis: diligite inimicos vestros». [13] Se tem'us pri mav'a'j pens'o'j, ripet'u kun la Evangeli'o: «De corde exeunt cogitationes malae». [14] Se pri la ne'stabil'o de la amik'ec'o, jen Katon'o kun si'a distik'o:

Donec eris felix, multos numerabis amicos,

Tempora si fuerint nubila, solus eris.[15]

»Kaj dank’ al ĉi latin'aĵ'o'j kaj ali'a'j simil'a'j, oni eĉ konsider'us vi'n latin'ist'o, kies profesi'o don'as en la nun'a temp'o ne et'a'n honor'o'n kaj profit'o'n.

»Rilat'e al la afer'o met'i glos'o'j'n ĉe la fin'o de la libr'o, cert'e vi pov'us ag'i jen'e: se vi menci'as gigant'o'n en vi'a libr'o, zorg'u, ke li est'u la gigant'o Goljat'o, kaj, per tiel facil'a proced'o, vi hav'os ĉe-man'e grand'a'n not'o'n, por ekzempl'o: «La gigant'o Goljat'o est'is filiŝt'o. Li'n mort'ig'is la paŝt'ist'o Davido per fort'a ŝton'o'frap'o en la val'o de Terebint'o, kiel oni rakont'as en la Libr'o de la Reĝ'o'j», kun referenc'o al la koncern'a ĉapitr'o. Post'e, por montr'i, ke vi hav'as profund'a'n erudici'o'n, ne nur rilat'e al la letroj, [16] sed ankaŭ rilat'e al la kosmografi'o, en'konduk'u en vi'a'n libr'o'n menci'o'n pri la river'o Taj'o, kaj tiam vi hav'os pret'a ali'a'n fam'a'n glos'o'n, skrib'ant'e: «La river'o Taj'o ricev'is si'a'n nom'o'n de hispan'a reĝ'o. Ĝi font'as el lok'o Tia kaj flu'as en la ocean'o'n, kis'ant'e la mur'o'j'n de la fam'a urb'o Lisbon'o. Laŭ'dir'e la sabl'o de la river'o est'as or'a»[17] ktp. Se vi skrib'as pri ŝtel'ist'o'j, mi rakont'os al vi la histori'o'n de Kak'o,

[18] ĉar mi parker'e kon'as ĝi'n; se pri publik'ul'in'o'j, la episkop'o de Mondoñedo[19] prunt'os al vi Lami'a'n, Laidan kaj Flor'a'n, kaj tia glos'o don'os al vi grand'a'n prestiĝ'o'n; se pri kruel'a'j hom'o'j, Ovidi'o proviz'os vi'n per Mede'a; se pri sorĉ'ist'in'o'j kaj magi'ist'in'o'j, Homero hav'as Kalipsoan, kaj Vergili'o Circ'a'n; se pri kuraĝ'a'j kapitan'o'j, Juli'o Cezar'o mem prunt'os si'n al vi per si'a'j Koment'o'j, kaj Plutark'o don'os al vi mil Aleksandrojn. Se vi trakt'as pri am'o'j kaj kon'as eĉ nur iom'et'e la toskan'a'n, baldaŭ vi renkont'os la verk'o'n de León Hebre'o, [20] kiu taŭg'os al vi super'mezur'e. Kaj se vi ne vol'as vetur'i al fremd'a'j land'o'j, vi hav'as hejm'e la aŭtor'o'n Fonseca,[21] kies Pri la am'o de Di'o en'ten'as ĉio'n, kio'n vi, aŭ la plej inteligent'a verk'ist'o, pov'us dezir'i rilat'e al tia tem'o. Nu, bon'vol'u iel menci'i ĉi nom'o'j'n kaj histori'o'j'n en vi'a rakont'o, kaj las'u al mi la task'o'n en'met'i cit'o'j'n kaj glos'o'j'n. Kaj mi ĵur'as, ke per ili mi plen'ig'os la marĝen'o'j'n kaj uz'os kvar foli'o'j'n ĉe la fin'o de la libr'o.

»Ni trakt'u nun pri la referenc'o al aŭtor'o'j, kia trov'ebl'as en la ceter'a'j libr'o'j, sed ne en la vi'a.

Tio hav'as facil'a'n solv'o'n, nom'e, akir'i verk'o'n, kie aper'as la nom'o'j de ĉiu'j aŭtor'o'j, de A ĝis Z, kiel vi dir'as, kaj la sam'a'n list'o'n met'u en vi'a'n libr'o'n. Kvankam oni vid'os klar'e, ke vi ne util'ig'is ili'a'j'n ide'o'j'n, la afer'o tut'e ne grav'os; kaj ebl'e ajn'a idiot'o eĉ pens'os, ke vi inspir'iĝ'is el ĉiu'j por la verk'ad'o de vi'a simpl'a kaj sen'pretend'a histori'o. Sed, eĉ se ne por io ali'a, tiu long'a list'o de aŭtor'o'j util'os, almenaŭ, por don'i prestiĝ'o'n al la libr'o, des pli, ke neni'u far'os al si la zorg'o'n esplor'i, ĉar al li est'as tut'e indiferent'e, ĉu vi ten'is vi'n, aŭ ne, al ili'a'j pens'o'j aŭ

ide'o'j. Krom'e, se mi bon'e memor'as, vi'a libr'o ne bezon'as tio'n, kio'n, laŭ vi, ĝi mal'hav'as, ĉar la tut'a verk'o est'as kondamn'o kontraŭ la kavalir'a'j libr'o'j, kaj pri ili Aristotelo dir'is neni'o'n, Sankt'a Basilio menci'as eĉ ne unu vort'o'n, kaj Ciceron'o tut'e mut'as. Nek la postul'o'j de la ver'o nek la kalkul'o'j de la astr'ologi'o hav'as rilat'o'n kun la fabel'a'j absurd'o'j de vi'a libr'o, kaj ĝi'n ne koncern'as la geometri'a'j mezur'o'j aŭ la refut'o de argument'o'j laŭ la regul'o'j de la retor'ik'o; kaj ĝi ne pretend'as predik'i per miks'o de l’ o hom'a kun l’ o di'a, miks'o ne rekomend'ind'a kiel vest'o de ajn'a krist'an'a koncept'o. Konven'us, ke vi uz'u la imit'ad'o'n, kaj ju pli perfekt'a ĝi est'os, des pli bon'a est'os vi'a verk'o. Kaj tial, ke vi'a verk'o cel'as nur detru'i la aŭtoritat'o'n kaj influ'o'n de la libr'o'j kavalir'a'j en la mond'o kaj en la publik'o, ne neces'as, ke vi pri'almoz'u sentenc'o'j'n de la filozof'o'j, konsil'o'j'n de la Sankt'a Skrib'o, fabel'o'j'n de poet'o'j, parol'ad'o'j'n de orator'o'j aŭ mirakl'o'j'n de sankt'ul'o'j. Vi dev'as zorg'i nur, ke vi'a'j fraz'o'j est'u simpl'a'j, signif'a'j, sobr'a'j, flu'a'j, bon'e son'ant'a'j kaj agrabl'a'j, kaj ke vi'a'j esprim'o'j re'spegul'u laŭ'ebl'e vi'a'j'n ide'o'j'n, sen ili'n implik'i kaj komplik'i. Zorg'u ankaŭ ke, leg'ant'e vi'a'n histori'o'n, la melankoli'a rid'u, la gaj'a rid'u pli laŭt'e, la simpl'a ne ted'iĝ'u, la saĝ'a admir'u la inspir'o'n de la intrig'o, la serioz'a ne koler'u, kaj la prudent'a ne re'ten'u si'a'n laŭd'o'n. Unu'vort'e, ten'u vi'a'n cel'ad'o'n direkt'it'a al la objekt'o detru'i la aĉ'a'n maŝin'o'n de ĉi libr'o'j kavalir'a'j, abomen'at'a'j de mult'a'j, sed laŭd'at'a'j de eĉ pli mult'a'j. Kaj, se vi sukces'os en tio, vi'a sukces'o est'os ver'e grand'a.

Mi aŭskult'is en absolut'a silent'o la vort'o'j'n de mi'a amik'o, kaj, tia'manier'e ili mi'n impres'is, ke mi sen'replik'e akcept'is ili'n kiel bon'a'j'n kaj ili'n uz'is por verk'i ĉi prefac'o'n, kiu montr'os al vi, kar'a leg'ant'o, la saĝ'o'n de mi'a amik'o, kaj ankaŭ mi'a'n bon'a'n sort'o'n, tial, ke mi ricev'is tiom da traf'a'j konsil'o'j en la ĝust'a moment'o. Kaj vi hav'os la plezur'o'n trov'i sen'komplik'a kaj laŭ'ver'a la histori'o'n de la fam'a do'n Quijote de La Mancha, kiu, laŭ la opini'o de la vilaĝ'an'o'j de la distrikt'o Montiel, est'is la plej ĉast'a am'ant'o kaj la plej kuraĝ'a kavalir'o, kia'n de mult'a'j jar'o'j oni ne vid'is en la region'o. Mi ne vol'as emfaz'i, ke mi far'as al vi bon'a'n serv'o'n, prezent'ant'e al vi tiel fam'a'n kaj honest'a'n kavalir'o'n; sed mi vol'as, ke vi dank'u mi'n, ke vi kon'at'iĝ'os kun li'a fam'a ŝild'ist'o Sancho Panza, en kies person'o, laŭ mi'a opini'o, mi prezent'as al vi epitom'o'n de la sprit'o propr'a al la ŝild'ist'o'j, kiu sprit'o dis'e aper'as tra la svarm'o de la sen'util'a'j libr'o'j kavalir'a'j. Kaj, kiel last'a'j vort'o'j, Di'o don'u al vi san'o'n, kaj Li ne forges'u mi'n. Val'e. [22]

[4] La tut'a prefac'o, inkluziv'e de la poem'o'j ĉe la fin'o, est'as long'a seri'o da akr'e satir'a'j alud'o'j kontraŭ la poet'o kaj dram'ist'o Lop'e de Veg'a (1562-1635), kvankam Cervantes neniam rekt'e menci'as li'a'n nom'o'n. La aŭtor'o de Do'n Quijote paf'as la sag'o'j'n de si'a mord'a kritik'o kontraŭ

la vant'o, la dand'a parad'em'o, la sen'baz'a'j pretend'o'j al nobel'ec'o, la fals'a erudici'o, la flat'o al

la vulgar'a gust'o de la publik'o, kaj la am-afer'o'j, ĉef'e kun Micaela Luján aŭ Camila Lucinda, de Lop'e de Veg'a. Sam'temp'e Cervantes atak'as ankaŭ li'a'n intim'a'n amik'o'n, Alonso de Castillo Solórzano (1584-1648?), ebl'e, post Cervantes mem, la plej bon'a novel'ist'o hispan'a de la 17-a jar'cent'o, kaj ebl'e la aŭtor'o, kiu, sub la kaŝ'nom'o Avellaneda, verk'is la fals'a'n Du'a Part'o de Do'n Quijote kiel venĝ'o'n kontraŭ la sarkasm'o'j de Cervantes.

[5] Neolog'ism'o por «pet'eg'i». Hispan'e «suplicar»; franc'e «supplier»; angl'e «supplicate»,

«entreat».

[6] Las Rim'as de Lop'e de Veg'a, aper'int'a en 1604, kelk'a'j'n monat'o'j'n pli fru'e ol Do'n Quijote, en'ten'as ne mal'pli ol 28 poem'o'j'n laŭd'a'j'n al la libr'o.

[7] Preskaŭ du'dek jar'o'j'n dorm'is Cervantes en «la silent'o de la forges'o», de kiam en 1585 li publik'ig'is si'a'n Galate'a.

[8] Cervantes alud'as al la supr'aĵ'a kaj ted'a erudici'o, kaj al la miks'o de krist'an'a'j predik'o'j kun ne tre edif'a'j epizod'o'j, trov'ebl'a'j en divers'a'j verk'o'j de Lop'e de Veg'a ( El peregrino en su patri'a, El Isidro, ktp).

[9] Nov'a sarkasm'o kontraŭ Lop'e de Veg'a, kies grand'a amik'o Sebastián de Castellanos est'is tajlor'o kaj krom'e analfabet'a poet'o.

[10] Proverb'e, person'ig'o de ne'ekzist'ant'a'j, legend'a'j hom'o'j, oft'e cit'it'a'j en kavalir'a'j libr'o'j. En la Mez'epok'o oni opini'is, ke Prest'e Ju'a'n (Pastr'o Johano) est'as krist'an'a princ'o reg'ant'a en la orient'a part'o de Tartario.

[11] «Ne ekzist'as sufiĉ'a or'o por aĉet'i la bon'o'n de la liber'ec'o!». La cit'o aparten'as al la Ezop'a'j fabl'o'j.

[12] Horaci'o, libr'o 1, od'o 4.

[13] Latin'e, el la Bibli'o (Mateo 5,44): «sed mi dir'as al vi: Am'u vi'a'j'n mal'amik'o'j'n».

[14] Latin'e, el la Bibli'o (Mateo 15,19): «Ĉar el la kor'o el'ir'as mal'virt'a'j pens'o'j».

[15] Ĉi tiu distik'o aparten'as, ne al Katon'o, sed al Ovidi'o, libr'o 1, elegi'o 9 de La Trist'a'j.

[16] Neolog'ism'o. Hispan'e, «letras»; franc'e, «lettres»; angl'e, «letters». Gramatik'o, retor'ik'o, poezi'o, jur'o, teologi'o, klasik'a'j lingv'o'j, ktp, t.e. la baz'a'j stud'o'j de la antikv'a'j kler'ul'o'j.

[17] Lop'e de Veg'a skrib'is tre simil'a'n, supr'aĵ'a'n glos'o'n en si'a La Arcadia.

[18] Fil'o de Vulkan'o kiu ŝtel'is de Heraklo li'a'j'n bov'o'j'n, dum tiu dorm'is (Vergili'o, Ene'ad'o, 8, 185 kaj post'a'j).

[19] Laŭ'nom'e Antonio de Guevara, ankaŭ fam'a verk'ist'o. En si'a histori'o pri la tri menci'it'a'j publik'ul'in'o'j li cit'is aŭtor'o'j'n ne'ekzist'ant'a'j'n. De tio ven'as la ironi'o de Cervantes, kiam li dir'as: «kaj tia glos'o don'os al vi grand'a'n prestiĝ'o'n».

[20] Jud'o el Lisbon'o, loĝ'is en Kastilio, en 1492 pas'is al Italio. Li verk'is la libr'o'n Dialog'o'j pri am'o en la ital'a, sed en la epok'o de Cervantes ekzist'is almenaŭ tri divers'a'j traduk'o'j en la hispan'a'n.

[21] La monaĥ'o Cristóbal de Fonseca, kies libr'o Pri la am'o de Di'o el'don'iĝ'is en 1594.

[22] Latin'a vort'o, kiu'n ĉi tie oni uz'as kiel formul'o'n de adiaŭ'o.

Al la libr'o de do'n Quijote de La Mancha

Urganda, la Ne'kon'at'a[23]

Libr'o, se vi zorg'os bon'e

serĉ'i kler'a'n akompan'o'n,

nu, la dand'o[24] ne riproĉ'os,

ke vi far'as mav'a'n far'o'n.

Sed, se vi vi'n urĝ'e puŝ'os

fal'i en kreten'a'j'n man'o'j'n,

vi rimark'os, ke la stult'a'j

traf'as ne la ĝust'a'j'n klav'o'j'n,

kvankam ili fanfaron'as

hav'i super'hom'a'n saĝ'o'n.

Kaj, ĉar spert'o ni'n instru'as,

ke la frond'o'riĉ'a'j arb'o'j

don'as freŝ'a'n, plaĉ'a'n ombr'o'n,

jen, en Béjar, vi'a ŝanc'o

antaŭ vi reĝ-arb'o'n met'is:

princ'o'j flor'as sur la branĉ'o'j

kaj kun ili unu duk'o,

nov'a Grand'a Aleksandro!

Ir'u do en ĝi'a'n ombr'o'n:

sort’ si'n don'as al aŭdac'o.

Vi pri'kant'os l’ aventur'o'j'n

de hidalg'o de La Manĉo.

Noc'a'j libr'o'j de li ŝtel'is

la prudent'o'n de la kap'o,

kaj tiom'e li'n inspir'is

kavalir'o'j, arm'o'j, dam'o'j,

ke li gajn'is Dulcine'a'n

per la fort'o de la brak'o'j,

kaj en tio li imit'is

la impet'o'n de Rolando.

Garn'u ne blazon'o'n vi'a'n

per ne propr'a'j rang-ornam'o'j,

ĉar malic'o tuj atak'as

tio'n, kio est'as ŝajn'o.

Se arog'e vi kondut'os,

oni dir'os kun sarkasm'o:

«Kiu Álvaro de Lun'a,

Hanibal'o el Kartago

aŭ la franc'a reĝ’ Francisko

iam plend'is pri la fat'o!».[25]

Ĉar ĉiel'o ne dezir'is

ke vi hav'u la kapabl'o'n

de la negr'o Ju'a'n Latin'o,[26]

nu, forges'u latin'aĵ'o'j'n.

Ne montr'iĝ'u tro subtil'a

per filozofi'a'j fraz'o'j,

ĉar, kun tord'o de la buŝ'o,

la sagac'a'j tuj proklam'os:

«Kial vi kuraĝ'is uz'i

tia'n rub'o'n kaj fatras'o'n?».

Vi'a'n naz'o'n ne en'ŝov'u

en ali'a'n fremd'a'n vaz'o'n,

ĉar, en kio ni'n ne tuŝ'as,

oni uz'u la si'n'gard'o'n:

bat'o'j oft'e traf'as hom'o'j'n,

kiu'j em'as al ĉikan'o'j,

tiel do, vi nur klopod'u

al vi far'i bon'a'n fam'o'n,

ĉar por ĉiam rid'ind'iĝ'as

el'don'ant'o'j de banal'o'j.

Ne forges'u, ke absurd'as

pren'i ŝton'o'n en la man'o'n

(se vi loĝ'as vitr'o'dom'o'n)

por ĝi'n ĵet'i al najbar'o.

Las'u, ke la saĝ'a'j hom'o'j

si'n'gard'em'e far'u paŝ'o'j'n,

kiam ili skrib'as libr'o'j'n,

ĉar aŭtor'o'j de roman'o'j

destin'it'a'j al puceloj[27]

verk'as nur ekstravaganc'o'j'n.

[23] Sorĉ'ist'in'o kaj amik'in'o de Amadís de Gaŭli'o. Oni nom'is ŝi'n «la ne'kon'at'a», ĉar ŝi oft'e trans'form'iĝ'is, kaj oni ne re'kon'is ŝi'n.

[24] Lop'e de Veg'a, kompren'ebl'e! Li tre am'is inkluziv'ig'i en si'a'j'n verk'o'j'n si'a'n portret'o'n de bel'ul'o.

[25] Álvaro de Lun'a, favor'it'o de la reĝ'o Johano la 2-a; post ol fakt'e li direkt'is dum mult'a'j jar'o'j la regn'o'n, li mort'is ekzekut'it'a per hak'il'hak'o en 1452. Hanibal'o, post si'a triumf'a kampanj'o kontraŭ la Roman'o'j, fin'e venen'is si'n. Francisko la 1-a de Franci'o, kapt'it'a en la batal'o de Pavi'a en 1535, sid'is en prizon'o en Madrid, ĝis li inter'konsent'is si'a'n liber'o'n kun la hispan'a imperi'estr'o Karolo la 5-a. Alud'o al la oft'e sen'fortun'a fin'o de tro ambici'a'j person'o'j, kia Lop'e de Veg'a mem.

[26] Nigr'a sklav'o, post'e liber'ig'it'a, de la duk'o de Sessa. Far'iĝ'is retor'ik'ist'o kaj poet'o en la latin'a.

[27] Neolog'ism'o: (jun'a) virg'ul'in'o.

Amadís de Gaŭli'o al do'n Quijote de La

Mancha

Vi, imit'ant'o de la viv'o plor'a,

—de mi spert'it'a, kulp'e de desper'o,

sur Nud'a Rok'o kaj en pent-ofer'o

post ol mi fuĝ'is for de stat'o glor'a—

sen'soif'ig'os vi'n per trink’ likvor'a,

sal-gust'a tamen, el okul-sufer'o,

kaj per ter-vaz'o'j nutr'os vi'n la ter'o,

ne per arĝent'a plad'o aŭ per or'a.

Pri tio vi ne dub'u: por ĉiam'o,

almenaŭ dum la blond'a Feb'o di'a

en ĉar'o flug'os tra la ark’ ĉiel'a,

vi est'os plej kuraĝ'a laŭ la fam'o;

unu'a'lok'e rang'os land'o vi'a;

l’ aŭtor'o bril'os sol'a kaj model'a.

Do'n Belianís de Grek'land'o al do'n Quijote

de La Mancha

Mi bat'is, romp'is, breĉ'is, dir'is, far'is

pli ol l’ ali'a'j vag'a'j kavalir'o'j;

mi arogant'is, lert'is per rapir'o'j

kaj venĝ'is mil ofend'o'j'n, cent mil bar'is.

La far'o'j'n mi'a'j'n fam'o ne avar'is,

la dam'o'j flat'is mi'n kun am-sopir'o'j,

nan'iĝ'is antaŭ mi gigant'a'j vir'o'j,

kaj la duel'o'j'n tut'e ne mi ŝpar'is.

Sub mi'a pland'o kuŝ'is la fortun'o,

mi kiel lud'o'n trakt'is la destin'o'n

kaj ĉiam ĝi'n al'front'is mal'dorlot'e.

Kaj, kvankam ĝis la korn'o'j de la lun'o

la fam'o lev'is mi'n, la paladin'o'n,

vi'n mi envi'as, vi'n, ho do'n Quijote!

Sinjor'in'o Oriana al Dulcine'a de El Toboso

Mi vol'us kun vi ŝanĝ'i, Dulcine'a,

kastel'o'n Miraflores plus Londono

por la pac'a, seren'a monoton'o

de El Toboso, vi'a lok'o fe'a.

Mi vol'us, ĉe Quijote epope'a,

est'i vi mem en kor'o kaj person'o

—vi, kiu far'is li'n feliĉ'a hom'o—

kaj vid'i li'n en lukt'o apoge'a.

Ho, kial ne rezist'is ĉast'o mi'a

al Amadisaj kis'o'j, dum vi pov'is

kun do'n Quijote vi'n ten'ad'i virt'a?

Mi est'us envi'at'a, ne envi'a…:

pro mi'a ced'o, mi nur trist'o'n trov'is,

dolor'e pag'is pro la viv'o flirt'a.

Gandalín, ŝild'ist'o de Amadís de Gaŭli'o, al

Sancho Panza, ŝild'ist'o de do'n Quijote de

La Mancha

Laŭd'at'u, fam'a hom'o, ĉar fortun'o,

met'int'e vi'n al ŝild'o-port'a serv'o,

prudent'e, takt'e ag'is per observ'o,

ke vi'n ating'u nul mal'oportun'o.

Kavalir'ism'o est'as sen imun'o

kontraŭ krud'ul'a aŭ simpl'ul'a verv'o,

mi simpl'e do akuz'as sen rezerv'o

l’ orgojl'a'n sopir'ant'a'n al la lun'o.

Azen'o vi'a, ankaŭ vi'a nom'o

kaj vi'a nutr'o'sak'o providenc'a

plen'ig'as mi'n per sent'o de envi'o.

Laŭd'at'u re, ho Sancho, bon'a hom'o,

ĉar kis'as vi'n kun mild'o riverenc'a

la sol'a, hispan'a Ovidi'o.

De la Sprit'ul'o, poet'o tem'o-miks'a, al

Sancho Panza kaj Rocinante

Al Sancho Panza

Jen mi, Sancho, la ŝild'ist'o

de Quijote de La Mancha:

mi for'kur'is pied-pel'e

por viv'ad'i kiel saĝ'a,

ĉar la fam'a Villadiego

est'is fam'a kaj kon'at'a

pro konven'a re'tir'iĝ'o,

laŭ La Celest'in'a—dir'o, [28]

libr'o, laŭ mi, preskaŭ sankt'a

se ĝi montr'us si'n pli ĉast'a.

Al Rocinante

Jen mi, Rocinante glor'a,

pra'pra'nep'o de Babieca,

mi servut'is sub Quijote

pro mi'a natur'o pek'a.

Ĉiam last'is mi en kur'o'j,

sed mi est'is diligent'a

ne mal'traf'i la furaĝ'o'n,

laŭ la stil'o de Lázaro:[29]

li de l’ blind'a vin'o'n ŝtel'as,

met'as pajl'o'n kaj sorb'et'as.

[28] Ĉi vers'aĵ'o ŝajn'as sarkasm'o de Cervantes kontraŭ Castillo Solórzano, kaj alud'as, ke iam li dev'is fuĝ'i por evit'i danĝer'a'n situaci'o'n. En la hispan'a, la proverb'o «tomar las de Villadiego» signif'as «for'kur'i», kaj ĝi'n oni menci'as, ŝajn'e unu'a'foj'e, en la fam'a verk'o La Celest'in'a.

[29] Protagonist'o de la pikaresk'a novel'o El Lazarillo de Tormes. Cervantes ŝajn'as alud'i, per la du post'a'j vers'o'j, ke Castillo Solórzano tromp'is si'a'n grand'a'n amik'o'n Lop'e de Veg'a, seks'um'ant'e kun li'a am'at'in'o Camila Lucinda. Pli mal'pli kaŝ'e Cervantes menci'as tiu'n sam'a'n tromp'o'n, inter'ali'e, en la sonet'o De Solisdán al do'n Quijote de La Mancha.

Rolando frenez'a al do'n Quijote de La

Mancha

Se ne par'ul’, vi est'as sen'kompar'a,

kaj inter mil'o'j cert'e vi impon'is.

Vi ĉiam venk'is; vi'n la venk'o kron'is

kaj met'is vi'n al lok'o super'star'a.

Jen mi, Rolando, en vetur’ sur'mar'a

al glor'a'j aventur'o'j mi mi'n don'is,

kaj pro Angélica, al fam’ propon'is

far'o'j'n de mi'a brak'o temerar'a.

Sed mi'n vi ne egal'as: ĉi parol'o'n

mi dir'as malgraŭ vi'a bril'a fam'o,

ĉar, kiel mi, vi perd'is la prudent'o'n.

Mi vi'n al mi kompar'os, se la glor'o'n

vi hav'os batal'ant'e maŭr'a'n gent'o'n…

ĉar vi kaj mi fiask'is en la am'o.

De la Kavalir'o de la Sun'o al do'n Quijote

de La Mancha

La glav'o'n vi'a'n, mi'a ne konker'is

—hispan'a sun’, unik'a kort'eg'an'o—

nek ankaŭ vi'a'n glor'o'n mi'a man'o,

fulm'eg'o, kiu venk'e tra-aer'is.

Disdegn'e imperi'o'j'n mi preter'is,

kaj oni mi'n suplikis, sed en van'o,

okup'i ruĝ'a'n tron'o'n de sultan'o:

Claridianan rav'a'n mi prefer'is.

Mi ŝi'n ador'is pro mirakl'o rar'a;

for'est'is mi, ŝi'n prem'is fi'a sort'o,

la venĝ'o'n mi'a'n tim'is eĉ infer'o.

Sed vi, Quijote eminent'a, klar'a,

pro Dulcine'a viv'as en sen'mort'o,

kaj ŝi, pro vi, en fam'o, virt'o, kler'o.

De Solisdán al do'n Quijote de La Mancha

Eĉ se, sinjor’ Quijote, la delir'o'j

renvers'is vi'a'n cerb'o'n absolut'e,

neni'u dir'os, ke vi laŭ'kondut'e

simil'is al fi'ag'a'j kavalir'o'j.

La far'o'j'n vi'a'j'n glor'as panegir'o'j,

ĉar vi arbitr'o'j'n front'is, romp'is tut'e,

eĉ se mil'foj'e vi'n tra'bat'is brut'e

fripon'a'j, feĉ'a'j kaj kanajl'a'j vir'o'j.

Kaj se la ĉarm'a, bel'a Dulcine'a

de vi si'n turn'as al ali'a distr'o

trakt'ant'e vi'n kun kor'o sen'kompat'a,

konsol'u vi'n, ĉe tia sort'o ve'a,

ke Sancho Panza est'as fuŝ-per'ist'o:

li stult'a; dur'a ŝi; vi, ne am'at'a.

Dialog'o inter Babieca kaj Rocinante

B. Mi trov'as vi'n skelet'a, Rocinante.

R. Labor'o tro'as kaj nutr'aĵ'o mank'as.

B. Pro pajl'o kaj horde'o vi ne dank'as?

R. La mastr'o tio'n manĝ'as, eĉ konstant'e.

B. Vi hont'u jam kaj ne parol'u vant'e,

la manier'o'j bon'a'j al vi strang'as,

ofend'o'j'n al la mastr'o vi el'krank'as.

R. Azen’ ĝis fin'o viv'as azen'ant'e.

Jen, vid'u li'n, en ret'o'j de la am'o.

B. Neces'as am'o?

R. Jes, en kap'o stult'a.

B. Saĝ'um'as vi…

R. Ĉar manĝ'o'n mi ne pren'as.

B. Je la ŝild'ist'o plend'u.

R. Nul balzam'o!

Ĉu plend'u mi pro mank'o aĉ'a, mult'a,

kiam kaj li kaj mastr'o pli azen'as?

Ĉapitr'o 1

Kiu tem'as pri la stat'o kaj la viv'manier'o de la fam'a hidalg'o do'n Quijote de La Mancha

En vilaĝ'o de La Mancha, kies nom'o'n mi ne vol'as memor'i, antaŭ ne'long'e viv'is hidalg'o el tiu'j kun lanc'o en rak'o, antikv'a ŝild'o, ost'a ĉeval'aĉ'o kaj rapid'a levrel'o. Stuf'aĵ'o pli oft'e bov'a ol ŝaf'a[30] en la maten'o'j, hak'et'it'a viand'o kun sal'o preskaŭ en ĉiu nokt'o, griv'o'j kaj frit'it'a'j ov'o'j sabat'e, lent'o'j vendred'e, kaj pli'e kolomb'id'o dimanĉ'e pren'is tri kvar'on'o'j'n de li'a en'spez'o. La ali'a'n kvar'on'o'n konsum'is velur'a sajo, [31] pluŝ'a'j kulot'o kaj pantofl'o'j por la fest'a'j tag'o'j, dum en la ceter'o de la semajn'o li kontent'iĝ'is port'ant'e delikat'a'n lan'aĵ'o'n.

Li ten'is en si'a dom'o mastr'um'ant'in'o'n kun pli ol kvar'dek jar'o'j, nev'in'o'n ankoraŭ ne du'dek'jar'a'n kaj labor'ul'o'n dom'a'n kaj agr'a'n, kiu sam'e okup'iĝ'is sel'ant'e la ĉeval'aĉ'o'n kiel uz'ant'e serp'o'n.

Ni'a hidalg'o hav'is proksim'e kvin'dek jar'o'j'n. Li est'is fortik'a, magr'a, kava'vizaĝ'a, fru'a el'lit'iĝ'ant'o kaj amik'o de la ĉas'o. Oni dir'as, ke li port'is la nom'o'n Quijada aŭ Quesada (ĉar ekzist'as kelk'a diferenc'o de opini'o inter la aŭtor'o'j skrib'int'a'j pri ĉi tem'o'j), kvankam laŭ

serioz'a'j konjekt'o'j, ŝajn'as, ke li nom'iĝ'is Quijana. Sed tio ne grav'as al ni'a rakont'o: sufiĉ'as, ke ĝi ne devi'u de la ver'o eĉ unu sol'a'n punkt'o'n. Oni sci'u do, ke la supr'e menci'it'a hidalg'o, en si'a'j hor'o'j de nenio'farad'o, t.e. dum la pli grand'a part'o de la jar'o, si'n for'don'is al la leg'ad'o kun tiom da persist'o kaj plezur'o, ke li preskaŭ tut'e neglekt'is ĉas'i kaj eĉ administr'i si'a'n bien'o'n; kaj ĝis tia ekstrem'o ir'is li'a sci'vol'o kaj ekstravaganc'o ĉi-rilat'e, ke li vend'is mult'a'j'n akre'o'j'n da plug'o'ter'o por aĉet'i kaj leg'i kavalir-libr'o'j'n, kaj tiel li pren'is hejm'e'n, kiom da ili li trov'is. Inter ili, plej plaĉ'is al li la verk'o'j de la fam'a Feliciano de Silva, ĉar ties klar'a proz'o kaj komplik'a'j rezon'o'j ŝajn'is al li ver'a'j perl'o'j, precip'e kiam li leg'is pri galant'aĵ'o'j kaj defi'o'j oft'e skrib'it'a'j laŭ la jen'a stil'o: «La ne'kompren'ebl'a'j rezon'o'j, kiu'j'n al mi'a kompren'em'o oni prezent'as, tiel ŝancel'as mi'a'n kompren'o'n, ke kompren'ebl'e, mi plend'as je vi'a bel'eg'a moŝt'ul'in'o». Kaj ankaŭ kiam li leg'is: «La alt'a'j ĉiel'o'j, kiu'j vi'a'n moŝt'o'n di'a'n per stel'o'j fort'ig'as, ig'as vi'n merit'a je la merit'o, kiu'n merit'as vi'a grand'ec'o».

La kompat'ind'a kavalir'o perd'ad'is la saĝ'o'n super tia'j rezon'o'j kaj klopod'eg'is ili'n kompren'i kaj klar'ig'i al si ties senc'o'n, kvankam Aristotelo mem kapt'us neniom kaj el'tir'us neni'a'n signif'o'n el ili, eĉ se li re'viv'iĝ'us nur tiu'cel'e. Ne tre plaĉ'is al li la vund'o'j far'it'a'j kaj ricev'it'a'j de do'n Belianís, ĉar li imag'is, ke li'a vizaĝ'o kaj korp'o cert'e plen'is de cikatr'o'j kaj mark'o'j, kiom ajn eminent'is la ĥirurg'o'j li'n kurac'int'a'j. Tamen li laŭd'is la promes'o'n de la aŭtor'o iam daŭr'ig'i kaj met'i fin'o'n al tiel sen'fin'a'j aventur'o'j, kaj mult'foj'e ni'a hidalg'o sent'is la dezir'o'n pren'i mem la plum'o'n kaj al'skrib'i al la libr'o la fin'a'n part'o'n. Kaj sen'dub'e tio'n li entrepren'us, kaj eĉ tut'e plen'um'us, se ne mal'help'us li'n ali'a'j pens'o'j pli grav'a'j kaj konstant'a'j.

Kun la pastr'o de si'a vilaĝ'o, dokt'a hom'o licenci'it'a ĉe Sigüenza, li diskut'is mult'a'j'n foj'o'j'n, ĉu est'is pli bon'a kavalir'o, Palmerín de Angl'uj'o aŭ Amadís de Gaŭli'o. Sed majstr'o Nicolás, la

barbir'o de la vilaĝ'o, dir'is, ke plej grand'is la Kavalir'o de la Sun'o, kaj ke, apenaŭ

kompar'ebl'a kun li, pov'us est'i nur do'n Galaor, frat'o de Amadís de Gaŭli'o, ĉar Galaor hav'is komplez'em'a'n natur'o'n, ne montr'iĝ'is tiel afekt'e delikat'a nek tiel plor'em'a kiel li'a frat'o, kaj laŭ'kuraĝ'e li rang'is eĉ ne unu col'o'n post li.

Resum'e, la libr'o'j tiel absorb'is li'n, ke dum la nokt'o'j li leg'is de hel'o ĝis hel'o, kaj dum la tag'o'j de obskur'o ĝis obskur'o, kaj tiel, pro mult'a leg'o kaj apenaŭ'a dorm'o, sek'iĝ'is al li la cerb'o, tia'manier'e, ke li tut'e perd'is la saĝ'o'n. Li'a fantazi'o plen'iĝ'is per ĉio, kio'n li leg'is en la libr'o'j: en'sorĉ'o'j, kverel'o'j, batal'o'j, defi'o'j, vund'o'j, galant'aĵ'o'j, am-afer'o'j, tempest'o'j kaj ne'ebl'a'j absurd'o'j. Kaj tiel fiks'iĝ'is al li en la kap'o, ke la tut'a aparat'o de el'pens'it'a'j fabel'o'j est'as ver'a, ke por li ne ekzist'is en la mond'o histori'o pli aŭtentik'a. Li asert'is, ke Cid Ruy Díaz est'is tre bon'a kavalir'o sed ne kompar'ebl'a kun la Kavalir'o de la Ard'a Glav'o, kiu per unu sol'a tra'hak'o divid'is en du part'o'j'n par'o'n da feroc'a'j kaj monstr'a'j gigant'o'j. Li hav'is eĉ pli bon'a'n opini'o'n pri Bernardo del Carpio, ĉar ĉe Roncesvalles li mort'ig'is inter la brak'o'j la en'sorĉ'it'a'n Rolando, sam'e kiel Heraklo la titan'o'n Anteo. Li laŭd'e parol'is pri la gigant'o Morgante, ĉar li sol'a montr'iĝ'is afabl'a kaj ĝentil'a, kvankam li aparten'is al generaci'o de orgojl'a'j kaj insolent'a'j grand'eg'ul'o'j. Sed, precip'e, li dir'is mult'o'n bon'a'n pri Reinaldos de Montalbán, ĉef'e kiam li imag'e vid'is li'n el'rajd'i el si'a kastel'o, rab'i kio'n li renkont'is kaj trans'mar'e ŝtel'i idol'o'n de Mahometo tut'e or'a'n laŭ la histori'o. Kaj li volont'eg'e for'don'us si'a'n mastr'um'ant'in'o'n kaj al'don'e eĉ si'a'n nev'in'o'n por la ebl'o tan'i la haŭt'o'n de la perfid'a Galalón.

Nu, kiam li tut'e perd'is la saĝ'o'n, ven'is al li en la kap'o'n la plej strang'a ide'o, neniam antaŭ'e traf'int'a frenez'ul'o'n en ĉi mond'o. Ŝajn'is al li konven'e kaj neces'e, tiel por grand'ig'o de li'a honor'o, kiel por serv'o al li'a land'o, far'iĝ'i vag'ant'a kavalir'o kaj ir'i tra la mond'o kun arm'aĵ'o kaj ĉeval'o, serĉ'ant'e aventur'o'j'n kaj far'ant'e kio'n, laŭ li'a'j libr'o'j, plen'um'is la vag'ant'a'j kavalir'o'j: ripar'i arbitr'o'j'n kaj risk'i si'n en ag'o'j'n kaj danĝer'o'j'n, kiu'j, se super'it'a'j, hav'ig'as etern'a'n honor'o'n kaj fam'o'n. La kompat'ind'a imag'is, ke pro la kuraĝ'o de si'a brak'o li jam ricev'is la kron'o'n de, almenaŭ, la imperi'o de Trebizond'o; kaj pel'at'e de la strang'a plezur'o, kiu'n vek'is en li tiel agrabl'a'j pens'o'j, li rapid'is efektiv'ig'i si'a'n dezir'o'n.

Unu'e li frot'e pur'ig'is arm'aĵ'o'n, kiu aparten'is al li'a'j pra'av'o'j, kaj kiu, rust'a kaj ŝim'a, kuŝ'ad'is jam de long'eg'a temp'o, forges'it'e, en angul'o. Li el'frot'is kaj ripar'is ĝi'n kiel ebl'e plej bon'e, sed rimark'is grav'a'n mank'o'n: la kask'o est'is nur simpl'a kap'o'pec'o sen vizier'o. Tamen li inĝeni'e aranĝ'is tio'n, ĉar li far'is per karton'o'j spec'o'n de vizier'o, kiu, fiks'it'a al la kask'o, don'is al la tut'o aspekt'o'n de komplet'a helm'o. Est'as ver'e, ke por vid'i, ĉu ĝi hav'as sufiĉ'a'n fort'o'n por el'ten'i la hak'o'j'n, li el'ing'is la glav'o'n, frap'is per ĝi du foj'o'j'n la vizier'o'n, kaj jam per la unu'a bat'o kaj en unu moment'o ruin'ig'is kio'n li antaŭ'e konstru'is dum unu semajn'o. Ne tre plaĉ'is al li ĝi'a facil'a romp'iĝ'em'o, kaj por evit'i al si tia'n danĝer'o'n, li re'far'is la vizier'o'n met'ant'e fer-stang'et'o'j'n sur ĝi'a intern'a flank'o, ĝis li kontent'iĝ'is je ĝi'a el'ten'em'o; kaj ne zorg'ant'e sub'met'i ĝi'n al nov'a prov'o, li juĝ'is la tut'o'n kiel komplet'a'n helm'o'n ekster'ordinar'e bon'a'n.

Post'e li ir'is vid'i si'a'n ĉeval'aĉ'o'n, kaj kvankam ĝi hav'is pli da afekci'o'j ol real'o centav'o'j'n, kaj pli da difekt'o'j ol la ĉeval'o de Gonela kiu tantum pellis et ossa fuit, [32] ŝajn'is al li, ke nek Bucefal'o, de Aleksandro la Grand'a, nek Babieca, de Cid Ruy Díaz, egal'is ĝi'n. Kvar tag'o'j'n li pas'ig'is cerb'um'ant'e kiu'n nom'o'n li don'u al la ĉeval'o, ĉar —li dir'is en si— ne est'us

just'e, ke rajd'best'o bon'a per si mem kaj aparten'ant'a al renom'a kavalir'o ne hav'us fam'a'n nom'o'n; tial li cel'is elekt'i unu, kiu proklam'us, kia est'is la ĉeval'o antaŭ ol ĝi'a mastr'o far'iĝ'is vag'ant'a kavalir'o, kaj kia ĝi est'is nun; ver'e, se la mastr'o ŝanĝ'iĝ'is al nov'a stat'o, ankaŭ la ĉeval'o dev'us al'pren'i nom'o'n fam'a'n kaj laŭt'e son'ant'a'n, kiel dec'is al li'a nov'a orden'o kaj funkci'o. Tiel do, li el'pens'is, tra'strek'is, trans'form'is kaj re'far'is en si'a memor'o kaj fantazi'o mult'a'j'n nom'o'j'n, ĝis fin'e li nom'is la ĉeval'o'n Rocinante, nom'o, laŭ li, alt'a, sonor'a kaj signif'e indik'ant'a tio'n, kio la best'o antaŭ'e est'is, kaj ankaŭ tio'n, kio ĝi est'is nun: la unu'a inter ĉiu'j ĉeval'o'j de la mond'o. [33]

Don'int'e nom'o'n al la ĉeval'o tiel konform'a'n al li'a gust'o, li decid'is far'i la sam'o'n rilat'e si'n mem kaj cerb'um'ad'is ok pli'a'j'n tag'o'j'n ĝis fin'e li'a al'pren'is al si la nom'o'n do'n Quijote; kiel supr'e dir'it'e, sur tio sen'dub'e baz'iĝ'is la aŭtor'o'j de ĉi ver'a histori'o por konjekt'i, ke li cert'e nom'iĝ'is Quijada, ne Quesada, kiel ali'a'j asert'is. Sed memor'ant'e, ke la kuraĝ'a Amadís, ne kontent'a je tiu sol'a nom'o, al'pren'is ankaŭ la nom'o'n de si'a regn'o por fam'ig'i ĝi'n, kaj nom'iĝ'is Amadís de Gaŭli'o, sam'e li, kiel bon'a kavalir'o, vol'is al'don'i al si'a nom'o tiu'n de si'a land'o kaj nom'i si'n do'n Quijote de La Mancha. Li pens'is, ke li tiel proklam'us si'a'n famili'o'n kaj ankaŭ si'a'n land'o'n, kiu'n li honor'is al'pren'ant'e ĝi'a'n nom'o'n.

La arm'aĵ'o jam est'is pur'a, la kask'o, komplet'a, la ĉeval'aĉ'o hav'is si'a'n nom'o'n, li la si'a'n, kaj tiam li ek'pens'is, ke mank'as nur serĉ'i dam'o'n, al kiu en'am'iĝ'i, ĉar vag'ant'a kavalir'o sen am-afer'o'j simil'as al arb'o sen frukt'o'j kaj foli'o'j, al korp'o sen anim'o. Li dir'is en si: «Se pro mi'a'j pek'o'j, aŭ pro bon'a sort'o, mi renkont'os ie gigant'o'n, kio ordinar'e okaz'as al la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj mi li'n fal'ig'os en duel'o, aŭ tra'hak'os li'n ĉe la mez'o de la korp'o, aŭ fin'e venk'os kaj sub'met'os li'n… ĉu ne est'us bel'e send'i li'n, ke li en'ir'u kaj fal'u sur la genu'o'j antaŭ mi'a dolĉ'a dam'o kaj dir'u per voĉ'o humil'a kaj servut'a: “Sinjor'in'o, mi est'as la gigant'o Caraculiambro, mastr'o de la insul'o Malindrania, kaj venk'is mi'n en duel'o person'a la neniam sufiĉ'e laŭd'at'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha. Li ordon'is, ke mi prezent'u mi'n ĉe vi'a moŝt'o, por ke vi'a ekscelenc'o dispon'u je mi laŭ vi'a vol'o”?». Ho, kiel feliĉ'is ni'a bon'a kavalir'o, kiam li far'is tia'n parol'ad'o'n, kaj eĉ pli, kiam li trov'is iu'n, kiu'n li pov'is nom'i si'a dam'o! Okaz'is, laŭ la fam'o, ke en vilaĝ'o proksim'a al la li'a viv'is jun'a kamp'ul'in'o de tre plaĉ'a aspekt'o, al kiu li foj'e en'am'iĝ'is, kvankam ŝajn'e ŝi neniam tio'n sci'is kaj eĉ ne suspekt'is. Ŝi nom'iĝ'is Aldonza Lorenzo, kaj li opini'is ŝi'n taŭg'a ricev'i la titol'o'n «sinjor'in'o de li'a'j pens'o'j». Serĉ'ant'e al ŝi nom'o'n, kiu iel konven'us al la li'a kaj el'vok'us princ'in'ec'o'n kaj grand'sinjor'in'ec'o'n, li fin'e decid'is al'nom'i ŝi'n Dulcine'a de El Toboso —ĉar El Toboso est'is est'is ŝi'a nask'o'lok'o— kaj la nom'o ŝajn'is al li tiel harmoni'a, rar'a kaj signif'o'plen'a, kiel la ceter'a'j, kiu'j'n li el'pens'is por si mem kaj por ĉio si'a.

[30] Tiu'temp'e oni taks'is pli bon'gust'a kaj valor'a la viand'o'n ŝaf'a'n ol la bov'a'n.

[31] Neolog'ism'o: Spec'o de antikv'a kazak'o long'a kaj sen buton'o'j.

[32] Latin'aĵ'o: «tiom da haŭt'o kaj ost'o'j ĝi hav'is».

[33] Do'n Quijote far'as vort'o'lud'o'n. «Rocín» en la hispan'a signif'as ĉeval'aĉ'o, kaj al'don'ant'e al li la fin'aĵ'o'n «ant'e» (kiu pov'as signif'i «antaŭ'e» kaj «super ĉiu'j») li indik'is, ke antaŭ'e ĝi est'is

«rocín», kaj ke, jam kiel kavalir'a rajd'o'best'o, ĝi rang'as super ĉiu'j ĉeval'o'j.

Ĉapitr'o 2

Kiu tem'as pri la unu'a el'ir'o, kiu'n el si'a vilaĝ'o far'is do'n Quijote Tiel prepar'int'e si'n, li ne vol'is plu prokrast'i la efektiv'ig'o'n de si'a'j ide'o'j, kaj al tio li'n puŝ'is la pens'o, ke oni li'n bezon'eg'as en la mond'o, se konsider'i, kiel ard'e li intenc'is venĝ'i mis'far'o'j'n, detru'i arbitr'o'j'n, eksterm'i fi'aĵ'o'j'n, ripar'i ofend'o'j'n kaj kvit'ig'i ŝuld'ant'o'j'n. Tiel do, antaŭ ol hel'is la tag'o (kiu est'is unu el la plej varm'a'j de la monat'o juli'o), ne'rimark'at'e kaj dir'int'e neni'o'n pri si'a intenc'o, li arm'is si'n per ĉiu'j si'a'j arm'o'j, sur'met'is la mis'flik'it'a'n kask'o'n, salt'is sur Rocinante, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, pren'is la lanc'o'n kaj el'ir'is al la kamp'ar'o tra la pord'o de la kort'o, vid'ant'e kun eg'a ĝoj'o, kiel facil'e komenc'is efektiv'iĝ'i li'a bon'a dezir'o.

Sed apenaŭ li si'n trov'is en la kamp'ar'o, li'n frap'is terur'a pens'o, tia, ke li preskaŭ for'las'is la jam komenc'it'a'n entrepren'o'n. Okaz'is, ke li subit'e memor'is, ke oni ne arm'is li'n kavalir'o; ke sekv'e, laŭ la leĝ'o'j de la kavalir'ism'o, li nek pov'os, nek dev'os batal'i kontraŭ ali'a'j kavalir'o'j, kaj ke, eĉ se laŭ'ceremoni'e arm'it'a, li, kiel novic'o, dev'us port'i blank'a'j'n insign'o'j'n, [34] dum la ŝild'o dev'us montr'i neni'a'n blazon'o'n, ĝis li gajn'us tiu'n per si'a'j far'o'j.

Tia'j pens'o'j ŝancel'is li'a'n intenc'o'n, sed li'a frenez'o super'is ĉiu'n ali'a'n konsider'o'n, kaj tiel li ven'is al la decid'o, ig'i, ke la unu'a renkont'ot'o arm'u li'n kavalir'o, kiel oft'e okaz'is en la libr'o'j, kiu'j tiel trans'turn'is al li la cerb'o'n. Rilat'e al la arm'o'j, li pens'is el'frot'i ili'n, kiam ebl'e, kaj turn'i ili'n ermen'e blank'a'j. [35] Per tio li trankvil'ig'is si'n kaj plu rajd'is, las'ant'e, ke la ĉeval'o ir'u laŭ'plaĉ'e, ĉar li kred'is, ke en tio konsist'as la esenc'o de la aventur'o'j.

Tiel rajd'ant'e, ni'a novic'a aventur'ist'o parol'is jen'e kun si mem: «Ĉu ne ver'e, ke en la ven'ont'a'j temp'o'j, kiam ek'vid'os la lum'o'n la ver'a histori'o de mi'a'j fam'a'j far'o'j, ties kler'a aŭtor'o cert'e rakont'os mi'a'n unu'a'n kaj tiel fru'a'n el'ir'o'n ĉi-manier'e?: “Apenaŭ la ruĝ'vang'a Apolon'o etend'is sur la larĝ'a kaj vast'a vizaĝ'o de la ter'o la or'a'j'n faden'o'j'n de si'a bel'a har'ar'o, kaj apenaŭ la harp'a'j lang'o'j de la et'a'j kaj kolor'a'j bird'o'j salut'is per dolĉ'a kaj miel'flu'a harmoni'o la al'ven'o'n de la roz'a Aŭror'o —kiu, las'int'e la mol'a'n lit'o'n de la ĵaluz'a edz'o, montr'is si'n tra la pord'o'j kaj balkon'o'j de la horizont'o de La Mancha— kiam la fam'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, las'int'e la dorm-invit'a'j'n plum'o'j'n, [36] sur'salt'is la fam'a'n ĉeval'o'n Rocinante kaj ek'rajd'is sur antikv'a'j kaj kon'at'a'j kamp'o'j de Montiel”». Kaj efektiv'e sur ili li ir'is. Al'don'e dir'is do'n Quijote: «Feliĉ'a epok'o kaj feliĉ'a temp'o en kiu aper'os la fam'a'j far'o'j mi'a'j, ind'a'j ĉiz'iĝ'i en bronz'o'j, skulpt'iĝ'i en ŝton'o'j kaj pentr'iĝ'i sur tabul'o'j kiel memor'o por la post'a'j temp'o'j! Ho vi, kiu ajn vi est'as, kler'a sorĉ'ist'o kronik'ont'a ĉi strang'a'n histori'o'n, bon'vol'u ne forges'i mi'a'n bon'a'n Rocinante, etern'a'n kompan'o'n mi'a'n en rajd'o'j kaj vag'ad'o'j». Post'e li dir'is, kvazaŭ ver'a en'am'iĝ'int'o: «Ho princ'in'o Dulcine'a, mastr'in'o de ĉi servut'a kor'o! Tre aflikt'is mi'n, ke vi for'send'is mi'n, rigor'e avert'ant'e, ke mi ne plu aper'u antaŭ vi'a bel'ec'o.

Degn'u, sinjor'in'o, memor'i ĉi servut'a'n kor'o'n, kiu tiel amar'e sufer'as pro vi'a am'o».

Al tia'j absurd'o'j li al'pingl'is ankoraŭ nov'a'j'n, laŭ la stil'o kiu'n li lern'is en si'a'j libr'o'j, kaj imit'ant'e, kiom li pov'is, ties lingv'aĵ'o'n. Dum'e li rajd'is tiel lant'e, kaj la sun'o penetr'is tiel

rapid'e kaj ard'e, ke ties radi'o'j cert'e fand'us li'a'n cerb'o'n, se li posed'us ankoraŭ iom da ĝi.

Preskaŭ la tut'a'n tag'o'n li rajd'is kaj pro tio, ke neni'o not'ind'a okaz'is al li, li desper'is, ĉar li vol'is plej baldaŭ renkont'i iu'n, por prov'i kontraŭ li'n la kuraĝ'o'n de si'a fort'a brak'o. Kelk'a'j aŭtor'o'j dir'as, ke li'a unu'a aventur'o okaz'is ĉe Puerto Lápice; ali'a'j dir'as, ke ĉe la vent'o'muel'ej'o'j. Sed kio'n mi el'trov'is ĉi-rilat'e, kaj kio'n mi leg'is en la anal'o'j de La Mancha est'as, ke li rajd'is la tut'a'n tag'o'n, ke nokt'iĝ'e li'a ĉeval'aĉ'o kaj li sent'is si'n lac'a'j kaj du'on'mort'a'j de mal'sat'o, kaj, ke, rigard'ant'e ĉiu'flank'e'n por observ'i, ĉu ie vid'iĝ'as kastel'o aŭ paŝt'ist'a kaban'o, kie ili pov'us ŝirm'i si'n kaj hav'ig'i rimed'o'n al si'a mult'a neces'o, li rimark'is, ke ne tre dist'e de la voj'o star'as gast'ej'o, kiu aspekt'is al li kiel stel'o gvid'ant'a ne al ia stal'o,[37] sed al alkazar'o de sav'o. Li rapid'is kaj al'ven'is tie'n, kiam la nokt'o fal'is.

Okaz'e ĉe la pord'o de la gast'ej'o star'is du jun'a'j vir'in'o'j, el la nom'at'a'j publik'a'j, vojaĝ'ant'a'j kun kelk'a'j mul'ist'o'j, kiu'j sur'voj'e al Sevilla far'is halt'o'n por tra'nokt'i en la gast'ej'o. Ĉio, kio'n ni'a aventur'ist'o pens'is, vid'is aŭ imag'is, simil'is al la pri'skrib'o'j de li'a'j libr'o'j, do kiam li vid'is la gast'ej'o'n, ĝi prezent'is si'n al li en form'o de kastel'o kun si'a'j kvar tur'o'j kaj pinakl'o'j el bril'a arĝent'o, eĉ kun lev'o'pont'o, fos'o kaj la ceter'a'j garn'o'j de tia'j fortik'aĵ'o'j.

Li proksim'iĝ'is al la gast'ej'o (kiu'n li imag'is kastel'o), je kurt'a distanc'o de ĝi li brid'is Rocinante kaj atend'is, ke iu nan'o aper'u inter la krenel'o'j kaj trumpet'u por anonc'i la al'ven'o'n de kavalir'o al la kastel'o. Sed vid'ant'e, ke la temp'o pas'as kaj neni'o okaz'as, kaj ke Rocinante dezir'eg'as traf'i la stal'o'n, li plu rajd'is ĝis la pord'o de la gast'ej'o, vid'is la du jun'a'j'n putin'o'j'n, kaj ili ŝajn'is al li du bel'a'j puceloj aŭ graci'a'j dam'o'j, kiu'j distr'is si'n ĉe la pord'o de la kastel'o.

Okaz'is tiam, ke unu pork'ist'o, kiu pel'is el stopl'ej'o ar'o'n da pork'o'j (mi ne pet'as pardon'o'n, tiel ili nom'iĝ'as),[38] blov'is per korn'o, ĉe kies signal'o la pork'o'j ordinar'e kun'greg'iĝ'as, kaj do'n Quijote tuj figur'is al si laŭ si'a manier'o, ke iu nan'o anonc'is li'a'n al'ven'o'n, do kun rar'a kontent'o li al'ven'is al la gast'ej'o kaj al la dam'o'j, kiu'j, vid'ant'e al'rajd'i vir'o'n en arm'aĵ'o kun ŝild'o kaj lanc'o, tim'o'plen'e si'n turn'is por en'ir'i en la dom'o'n. Sed do'n Quijote diven'is ili'a'n tim'o'n pro ili'a re'tir'iĝ'em'o, kaj, lev'ant'e la karton'a'n vizier'o'n, montr'is si'a'n magr'a'n kaj polv'o'plen'a'n vizaĝ'o'n, sam'temp'e dir'ant'e kun seren'a voĉ'o kaj ĝentil'a'j manier'o'j.

—Vi'a'j moŝt'o'j ne en'kur'u, nek tim'u i'a'n ofend'o'n, ĉar la kavalir'a orden'o, kies membr'o mi est'as, nek al'las'as, nek toler'as mis'far'o'n al ajn'a vir'in'o, des mal'pli al tiel nobel'a'j puceloj, kia'j'n proklam'as vi'a aspekt'o.

La jun'ul'in'o'j li'n rigard'is kaj klopod'is bon'e disting'i li'a'n vizaĝ'o'n, kiu'n la fuŝ'a vizier'o du'on'kovr'is. Sed aŭd'ant'e, ke li nom'as ili'n puceloj, titol'o tiel fremd'a al ili'a profesi'o, ili ne pov'is ne rid'i tiom kaj tiel, ke do'n Quijote ek'koler'is kaj dir'is:

—Bon'e sid'as mezur'o ĉe la bel'ul'in'o'j, kaj krom'e est'as grand'a stult'aĵ'o rid'i pro leĝer'a'j motiv'o'j. Sed tiom mi dir'as, ne por ke vi aflikt'iĝ'u aŭ furioz'u kontraŭ mi, ĉar mi inklin'as si'n'don'e serv'i vi'n.

Tia lingv'aĵ'o —ne'kompren'ebl'a por la vir'in'o'j— kaj la grotesk'a aspekt'o de ni'a kavalir'o,

kresk'ig'is la rid'o ĉe ili, kaj la rid'o, la koler'o'n ĉe li, kaj la afer'o ne ir'is ĝis lament'ind'a ekstrem'o, ĉar en tiu moment'o aper'is la gast'ej'estr'o, hom'o tre dik'a, sekv'e pac-am'a, kiu (vid'ant'e tiel bizar'a'n figur'o'n kaj ties ekip'o'n el lanc'o, ŝild'o kaj arm'aĵ'o, mal'kongru'a'j inter si kaj ne respond'a'j al rajd-stil'o de do'n Quijote) apenaŭ pov'is evit'i kun'rid'i kun la puceloj en ties el'montr'o'j de amuz'iĝ'o. Sed tim'ant'e li'a'n arsenal'o'n, li decid'is parol'i kun prudent'o, kaj si'n esprim'is jen'e:

—Se vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, serĉ'as loĝ'o'n, vi trov'os ĉi tie abund'o'n de ĉio, sed ne lit'o'j'n, ĉar ili'n ni ne hav'as.

Vid'ant'e la humil'o'n de la ĉef'o de la fortres'o (ĉar tio ŝajn'is al li la gast'ej'estr'o), respond'is do'n Quijote:

—Io ajn sufiĉ'as al mi, sinjor'o kastel'an'o, [39] ĉar mi'a garn'o est'as la arm'o'j; mi'a am'o, la batal’…[40]

La gast'ej'estr'o pens'is, ke la ali'a nom'is li'n kastel'an'o, konfuz'ant'e li'n kun unu el la san'ul'o'j de Kastilio,[41] kvankam li est'is andaluz'o de la plaĝ'o de Sanlúcar, [42] do ŝtel'em'a kiel Kak'o kaj ŝerc-am'a kiel student'o aŭ paĝi'o.

—Laŭ tio, la lit'o de vi'a moŝt'o est'as dur'a'j rok'o'j, kaj vi'a dorm'o, vigl'a star’. Tiel do, bon'vol'u de'ĉeval'iĝ'i, kaj vi cert'e trov'os en ĉi kaban'o okaz'o'j'n kaj motiv'o'j'n por ten'i vi'n vek'it'a ne unu nokt'o'n, sed tut'a'n jar'o'n —respond'is la gast'ej'estr'o.

Tio'n dir'int'e, li ir'is ten'i la pied'ing'o'n de do'n Quijote, kiu de'ĉeval'iĝ'is kun grand'a pen'o kaj mal'facil'o kaŭz'e de tio, ke li fast'is la tut'a'n tag'o'n. Post'e li pet'is de la gast'ej'estr'o, ke li bon'e trakt'u la ĉeval'o'n, ĉar tem'is pri la plej bon'a pec'o, kiu manĝ'is pan'o'n[43] en la mond'o. La gast'ej'estr'o rigard'is ĝi'n, kaj ĝi ne ŝajn'is al li tiel bon'a kiel do'n Quijote dir'is, eĉ ne du'on'e bon'a. Tamen li ĝi'n pren'is al la stal'o, kaj kiam li re'ven'is por vid'i, ĉu la gast'o vol'as i'o'n pli'a'n ordon'i, li trov'is, ke la puceloj, pac'iĝ'int'e kun do'n Quijote, est'is de'met'ant'a'j de li la arm'aĵ'o'n.

Kvankam ili jam el'tir'is la plat'o'j'n de la dors'o kaj la brust'o, ili, nek sukces'is el'sving'i la kol'pec'o'n nek sci'is el'pren'i la fuŝ'it'a'n kask'o'n, al'fiks'it'a'n per verd'a'j ruband'o'j, kiu'j'n on'is dev'us dis'tranĉ'i, ĉar la nod'o'j'n neniel oni kapabl'is mal'lig'i. Tamen do'n Quijote tut'e ne konsent'is la tranĉ'o'n, do li rest'is la nokt'o'n kun la kask'o sur'met'it'a, prezent'ant'e la plej strang'a'n kaj rid'ind'a'n figur'o'n imag'ebl'a'n. Kaj dum la ĉies'ul'in'o'j de'met'is de li la kiras-pec'o'j'n, li imag'is ili'n alt-rang'a'j sinjor'in'o'j kaj dam'o'j de la kastel'o, kaj dir'is graci'e kaj sprit'e:

—Eĉ ne foj'e kavalir'o'n

tiel bel'e zorg'is dam'o'j,

kiel lac'a'n do'n Quijote

al'ven'int'a'n de l’ vilaĝ'o:

li'n regal'is la puceloj,

kaj princ'in'o'j la ĉeval'o'n,

»aŭ Rocinante, kiu, kar'a'j sinjor'in'o'j, est'as la nom'o de mi'a ĉeval'o, kaj do'n Quijote de La Mancha la mi'a. Mi ne vol'is kon'ig'i mi'n al vi, ĝis tio'n rivel'us la far'o'j, kiu'j'n mi intenc'is

plen'um'i je vi'a serv'o, sed la bezon'o adapt'i ĉi old'a'n romanc'o'n pri Lanceloto al la nun'a okaz'o motiv'is, ke vi kon'as mi'a'n nom'o'n tut'e ekster'sezon'e. Sed ven'os la temp'o, kiam vi'a'j sinjor'in'a'j moŝt'o'j mi'n ordon'os kaj mi obe'os, kaj kiam la kuraĝ'o de mi'a brak'o montr'os, kiel mult'e mi dezir'as vi'n serv'i.

La jun'ul'in'o'j, kiu'j ne kutim'is aŭd'i tia'j'n retor'aĵ'o'j'n, respond'is eĉ ne unu vort'o'n kaj nur demand'is, ĉu li dezir'as i'o'n manĝ'i.

—I'o'n ajn mi manĝ'us —respond'is do'n Quijote— ĉar, kiom mi sci'as, ĝi tre konven'us al mi.

Okaz'is ke tiu tag'o est'is vendred'o, [44] kaj en la gast'ej'o la sol'a'n manĝ'o'n konsist'ig'is kelk'a'j pec'o'j de fiŝ'o nom'at'a moru'o en Kastilio, gado en Andaluzi'o, merlang'o en iu'j lok'o'j kaj trut'et'o en ali'a'j. Oni demand'is al li, ĉu li'a moŝt'o dezir'us trut'et'o'n, ĉar oni ne hav'is ali'a'n speci'o'n de fiŝ'o por manĝ'i.

—Se tem'as pri mult'a'j trut'et'o'j —respond'is do'n Quijote— ili cert'e valor'as kiel unu sol'a trut'o; al mi est'as sam'e ricev'i ok apart'a'j'n real'o'j'n aŭ ok-real'a'n mon'er'o'n. Krom'e pov'as est'i, ke tia'j trut'et'o'j pli bon'gust'as, sam'e kiel viand'o bov'id'a pli bon'gust'as ol la bov'a, kaj la ŝaf'id'a, pli ol la ŝaf'a. Sed, trut'et'o'j aŭ ne, ili ven'u, ĉar oni ne pov'as el'ten'i la pez'o'n kaj manipul'o'n de la arm'o'j, se la stomak'o ne fort'as.

Oni met'is al li la tabl'o'n ĉe la pord'o de la dom'o, ke li est'u pli freŝ'a, kaj la gast'ej'estr'o sur'tabl'ig'is al li porci'o'n de fuŝ'e tremp'it'a kaj eĉ pli fuŝ'e kuir'it'a gado kaj pan'o'n nigr'a'n kaj ŝim'a'n kiel li'a'j arm'o'j. Sed li iĝ'is grandioz'a rid-objekt'o, ĉar li re'ten'is per unu man'o la sur'met'it'a'n kask'o'n sen'mov'a, kaj per la ali'a la vizier'o'n lev'it'a, do pov'is pren'i neni'o'n al si en la buŝ'o'n, kaj tio'n far'is anstataŭ'e unu el la sinjor'in'o'j. Krom'e al li est'us ne'ebl'e trink'i, se la gast'ej'estr'o, tra'bor'int'e unu kan'o'n, ne est'us met'int'a unu el ties ekstrem'o'j en li'a'n buŝ'o'n, kaj verŝ'int'a vin'o'n en la ali'a'n. Ĉio'n ĉi do'n Quijote pacienc'e el'ten'is prefer'e ol romp'i la ruband'o'j'n de la kask'o.

Dum oni tiel okup'iĝ'is, okaz'e al'ven'is al la gast'ej'o unu kastr'ist'o de pork'o'j kaj per si'a ŝalm'o fajf'is tri kvar foj'o'j'n, kio fin'e konvink'is do'n Quijote, ke li sid'as en fam'a kastel'o, ke oni regal'as li'n per muzik'o dum la manĝ'o, ke la gado est'as trut'o, la nigr'a pan'o, plej blank'a kaj delikat'a farun'aĵ'o, la putin'o'j, dam'o'j, kaj la gast'ej'estr'o, komand'ant'o de la kastel'o. Kaj li konsider'is, ke ĉio ĉi sufiĉ'e prav'ig'as li'a'n decid'it'ec'o'n kaj li'a'n el'ir'o'n el la vilaĝ'o. Tamen plej'e li'n ted'is, ke li ne kavalir'iĝ'is ankoraŭ, kaj li kred'is, ke li ne pov'as rajt'e risk'i si'n en aventur'o'j'n sen aparten'i al orden'o kavalir'a.

[34] La kavalir'o'j port'is heraldik'a'j'n kolor'o'j'n kaj emblem'o'j'n, ne nur sur la ŝild'o, sed ankaŭ

sur la insign'o'j, t.e. sur flag'ruband'o'j de la lanc'o kaj sur garn'aĵ'o'j de ili'a'j ĉeval'o'j. Dum la kavalir'o'j ne plen'um'is i'a'n not'ind'a'n far'o'n, ili'a'j insign'o'j dev'is rest'i blank'a'j, t.e. sen kolor'o'j kaj emblem'o'j.

[35] En la hispan'a «arm'as» signif'as inter'ali'e «arm'o'j'n» kaj «heraldik'a'j'n insign'o'j'n». Do'n Quijote, en si'a frenez'o, konfuz'as la insign'o'j'n blank'a'j'n kun la arm'o'j blank'a'j, kaj ven'as al la grotesk'a konklud'o el'frot'i ĉi last'a'j'n.

[36] Antaŭ ol lan'o'n, la antikv'ul'o'j uz'is plum'o'j'n kiel lit-mol'aĵ'o'n.

[37] Alud'o al la stel'o, kiu gvid'is la Tri Reĝ'o'j'n al la stal'o de Bet-Leĥemo.

[38] Ironi'o kontraŭ la kutim'o, ke oni pet'is pardon'o'n, dir'int'e la vort'o'n «pork'o», best'o mal'pur'a por jud'o'j kaj mahomet'an'o'j.

[39] Signif'as «kastili'an'o» kaj «kastel'estr'o». De tio ven'as la konfuz'iĝ'o de la gast'ej'estr'o, kiam do'n Quijote don'is al li tiu'n titol'o'n.

[40] Vers'o'j de antikv'a romanc'o. La respond'o de la gast'ej'estr'o montr'as, ke ankaŭ li sci'is ĝi'n.

[41] En la epok'o de Cervantes, slang'a esprim'o por «ŝtel'ist'o».

[42] En Andaluzi'o, lok'o, kie abund'is vagabond'o'j kaj fripon'o'j.

[43] Ali'a amuz'a manifest'iĝ'o de la frenez'o de do'n Quijote.

[44] Fast'o'tag'o ĉe la katolik'o'j.

Ĉapitr'o 3

Kie oni rakont'as pri la amuz'a metod'o de do'n Quijote ig'i si'n arm'i kavalir'o Pel'at'e de tiel ĝen'a'j pens'o'j, li hast'is konsum'i la mizer'a'n plad'o'n gast'ej'a'n kaj, fin'int'e ĝi'n, ven'ig'is la mastr'o'n, en'ferm'is si'n kun li en la stal'o, genu'iĝ'is antaŭ li kaj dir'is:

—Mi de'nov'e star'iĝ'os, kuraĝ'a kavalir'o, nur kiam vi'a ĝentil'ec'o konsent'os al mi unu favor'o'n, kiu'n mi vol'as pet'i de vi, kaj kiu don'os al vi glor'o'n, kaj al la hom'ar'o, bon'o'n.

La mastr'o, vid'ant'e si'a'n gast'o'n ĉe si'a'j pied'o'j, kaj aŭd'ant'e tia'n lingv'aĵ'o'n, embaras'it'e gap'is li'n, kaj sen sci'i kio'n far'i aŭ kio'n dir'i, nur instig'is li'n star'iĝ'i; sed van'e, ĉar ni'a kavalir'o rifuz'is lev'i si'n, ĝis la mastr'o promes'is konsent'i la petit'a'n favor'o'n.

—Ne mal'pli mi esper'is de vi'a grand'anim'ec'o, kar'a sinjor'o —respond'is do'n Quijote—, kaj mi dir'u, ke la favor'o petit'a kaj konsent'it'a est'as, ke morgaŭ vi arm'u mi'n kavalir'o. Ĉi-nokt'e en la kapel'o de ĉi kastel'o mi vigil'os super la arm'o'j[45] kaj morgaŭ, kiel dir'it'e, plen'um'iĝ'os mi'a grand'a aspir'o, kaj mi rajt'os ir'i al ĉiu'j flank'o'j de la mond'o serĉ'e al aventur'o'j por la bon'o de la sufer'ant'o'j, laŭ la postul'o'j de la kavalir'ism'o kaj la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kies far'o'j'n dezir'as mi imit'i kavalir'e.

La gast'ej'estr'o, kiu, kiel dir'it'e, est'is iom mok'em'a kaj hav'is jam kelk'a'n suspekt'o'n pri la mank'o de saĝ'o de si'a gast'o, ricev'is plen'a'n konfirm'o'n pri tio, aŭskult'ant'e li'n rezon'i; kaj por amuz'iĝ'i tia'n nokt'o'n, li decid'is agord'i si'n al la humor'o de do'n Quijote, do li dir'is, ke ver'e laŭd'ind'as tio, kio'n ni'a kavalir'o dezir'as kaj pet'as, kaj ke ties aspir'o'j est'as karakteriz'a'j kaj natur'a'j en tiel eminent'a kavalir'o, kiu li ŝajn'as, kaj kia'n montr'as li'a brav'a aspekt'o. La gast'ej'estr'o al'don'is, ke ankaŭ li en si'a'j jun'a'j jar'o'j si'n don'is al tiel honor'a profesi'o, vag'ant'e tra divers'a'j part'o'j de la mond'o kaj serĉ'ant'e aventur'o'j'n inkluziv'e en Percheles de Málaga, Islas de Riarán, Compás de Sevilla, Azoguejo de Seg'ovi'a, Oliver'a de Valencia, Rondilla de Granad'a, plaĝ'o de Sanlúcar, Potro de Córdoba, Ventillas de Toledo kaj ceter'a'j tia'j lok'o'j,

[46] kie li ekzerc'is al si la pied'o'j'n rapid'i kaj la fingr'o'j'n el'pluk'i, kaj kie li far'is mult'a'j'n fi'aĵ'o'j'n, de'log'is vidv'in'o'j'n, deflor'is kelk'a'j'n knab'in'o'j'n kaj tromp'is plur'a'j'n ne'plen'aĝ'ul'o'j'n, ĝis fin'e li iĝ'is kon'at'a en preskaŭ ĉiu'j kort'um'o'j kaj tribunal'o'j de Hispan'uj'o. Fin'e —li daŭr'ig'is

— li re'tir'iĝ'is al tiu si'a kastel'o, kie li viv'ten'is si'n per si'a propr'a hav'o, kaj per hav'o'j fremd'a'j, kaj kie li gast'ig'is ĉia'rang'a'j'n kavalir'o'j'n, nur ĉar li tre am'is ili'n, kaj por ke ili divid'u kun li part'o'n de si'a mon'o, kiel rekompenc'o'n por li'a favor'a dispozici'o.

Krom'e li dir'is, ke en li'a kastel'o mank'as kapel'o, en kiu vigil'i super la arm'o'j, ĉar ĝi'n oni mal'konstru'is kaj intenc'as re'star'ig'i ĝi'n nov'a, sed li sci'is, ke en okaz'o de neces'o oni pov'as plen'um'i tia'n vigil'o'n ie ajn, do en tiu nokt'o do'n Quijote pov'us posten'i tiu'cel'e en kort'o de kastel'o, kaj en la maten'o, se Di'o vol'os, laŭ la ŝuld'at'a'j ceremoni'o'j oni arm'os li'n kavalir'o, tiel perfekt'a kavalir'o, kia ne trov'ebl'us en la mond'o. La mastr'o demand'is al li, ĉu li port'as mon'o'n, kaj do'n Quijote respond'is, ke li ne hav'as kun si eĉ la du'on'o'n de maraved'o, ĉar li

neniam leg'is en la histori'o'j pri vag'ant'a'j kavalir'o'j, ke ili port'is iom da ĝi.

Tiam la gast'ej'estr'o dir'is, ke li ne prav'as, kaj ke, se en la histori'o'j oni preter'las'is tia'aĵ'o'n, tio okaz'is ĉar la aŭtor'o'j opini'is, ke ne menci'ind'as afer'o tiel neces'a kaj evident'a kiel la port'o de mon'o kaj pur'a'j ĉemiz'o'j, do li dev'us akcept'i kiel fakt'o'n, ke ĉiu'j migr'a'j kavalir'o'j (ĝis'ŝtop'e abund'a'j en tiel mult'e da libr'o'j) port'is burs'o'n bon'e proviz'it'a'n por ajn'a eventual'o, kaj ankaŭ ĉemiz'o'j'n kaj et'a'n skatol'o'n plen'a'n de ungvent'o'j por kurac'ad'o de la ricev'it'a'j vund'o'j, pro tio, ke sur la kamp'o'j kaj dezert'o'j kie ili batal'is kaj fal'is vund'it'a'j ne ĉiam trov'iĝ'is ĥirurg'o. Tia skatol'o super'flu'is, se, kompren'ebl'e, ili hav'is kiel amik'o'n i'a'n kler'a'n sorĉ'ist'o'n, ĉar li tuj help'is ili'n, transport'ant'e per nub'o tra la aer'o knab'in'o'n aŭ nan'o'n kun fiol'o da tiel mirakl'a akv'o, ke, per en'glut'o de unu'nur'a gut'o, vund'o'j kaj ulcer'o'j tuj mal'aper'is, kvazaŭ est'us okaz'int'a neni'a difekt'o. Mank'e de sorĉ'ist'o, la antikv'a'j kavalir'o'j cert'iĝ'is, ke ili'a'j ŝild'ist'o'j port'u proviz'o'n de mon'o kaj ali'a'j neces'aĵ'o'j, kiel ĉarpi'o'j kaj ungvent'o'j, por kurac'ad'o. Kiam kavalir'o ne hav'is ŝild'ist'o'n, kio apenaŭ okaz'is, li mem ĉio'n port'is en delikat-ŝtof'a du'sak'o, kiu ne tre simil'is al ordinar'a du'sak'o, kaj kiu kuŝ'is sur la grop'o de la ĉeval'o, kvazaŭ tem'us pri io ne'grav'a. Tamen, nur pro la dir'it'a motiv'o oni toler'is inter la vag'ant'a'j kavalir'o'j la port'o'n de du'sak'o. La gast'ej'estr'o do konsil'is al do'n Quijote —kvankam li pov'us ankaŭ ordon'i li'n ĉar li far'iĝ'os baldaŭ li'a bapt'o'patr'o— vojaĝ'i de nun kun mon'o kaj kun la ali'a'j menci'it'a'j proviz'o'j, kaj al'don'is, ke la hidalg'o vid'os, kiel util'a'j li trov'os ili'n, kiam li mal'plej tio'n atend'os.

Do'n Quijote promes'is plej preciz'e obe'i li'a'j'n konsil'o'j'n, kaj ni'a hidalg'o tuj sekv'e ricev'is la ordon'o'n vigil'i super la arm'o'j en grand'a kort'o apud'a al la gast'ej'o. Li kun'pren'is la arm'o'j'n, met'is ili'n sur trog'o'n star'ant'a'n apud put'o, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, pren'is la lanc'o'n kaj kun brav'a ten'iĝ'o komenc'is paŝ'ad'i tie'n kaj tie'n antaŭ la trog'o; kaj kiam komenc'iĝ'is la paŝ'ad'o, komenc'is fal'i la nokt'o.

La mastr'o rakont'is al la ceter'a'j gast'o'j pri la frenez'o de do'n Quijote, pri ties vigil'o super la arm'o'j, kaj pri li'a atend'at'a kavalir'iĝ'o. Mir'ant'e pri tiel strang'a spec'o de frenez'o, oni ir'is observ'i li'n de for'e kaj rimark'is, ke li foj'e promen'as kun seren'a ten'iĝ'o, foj'e, apog'ant'e si'n al la lanc'o, fiks'e rigard'as la arm'o'j'n. La nokt'o fin'e fal'is, sed tiel mult'e hel'is la lun'o, ke tiu pov'us konkur'i per bril'o kun si'a lum'o'prunt'ant'o, do la novic'a'n kavalir'o'n oni tre bon'e disting'is.

Tiam unu el la mul'ist'o'j, kiu sid'is en la gast'ej'o, vol'is don'i akv'o'n al si'a'j best'o'j, do li dev'us tiu'cel'e for'met'i la arm'o'j'n de sur la trog'o. Do'n Quijote, vid'ant'e li'n proksim'iĝ'i, li'n avert'is laŭt'e:

—Ho vi, kiu ajn vi est'as, temerar'a kavalir'o, ne tuŝ'u la arm'o'j'n de la plej kuraĝ'a el la vag'ant'o'j kiu'j zon'is al si glav'o'n. Zorg'u kio'n vi far'as kaj ne tuŝ'u ili'n, se vi ne vol'as perd'i la viv'o'n pag'e por vi'a aŭdac'o.

La mul'ist'o ne nur ignor'is la avert'o'n —kvankam por la bon'o de si'a san'o li est'us dev'int'a ĝi'n obe'i— sed, pren'ant'e je la rimen'o'j la pec'o'j'n de la arm'aĵ'o, ili'n ĵet'is kelk'a'n distanc'o'n for. Ĉe tio do'n Quijote lev'is la rigard'o'n al la ĉiel'o, kaj, ŝajn'e turn'ant'e si'a'j'n pens'o'j'n al Dulcine'a, li kri'is:

—Asist'u mi'n, sinjor'in'o, kontraŭ la unu'a ofend'o adres'it'a al mi'a brust'o vi'n ador'ant'a. Vi'a'j favor'o'j kaj protekt'o montr'iĝ'u firm'a'j en mi'a unu'a prov'o!

Kaj dir'ant'e tia'j'n vort'o'j'n kaj ali'a'j'n simil'a'j'n, li las'is la ŝild'o'n, lev'is du'man'e la lanc'o'n kaj don'is per ĝi tia'n bat'o'n sur la kap'o'n de la mul'ist'o, ke li fal'is ter'e'n tiel difekt'it'a, ke, se li ricev'us du'a'n bat'o'n, li ne bezon'us la help'o'n de ĥirurg'o.

Tio'n far'int'e, do'n Quijote kun'kolekt'is de'nov'e si'a'j'n arm'o'j'n kaj re'e paŝ'ad'is tie'n kaj tie'n tiel flegm'e kiel antaŭ'e. Iom post'e, ne sci'ant'e kio okaz'is (ĉar la mul'ist'o ankoraŭ kuŝ'is sur'ter'e du'on'sven'a) ali'a al'ven'is kun la sam'a intenc'o don'i akv'o'n al si'a'j mul'o'j, vol'is do flank'puŝ'i la pec'o'j'n de la arm'aĵ'o por uz'ebl'ig'i la trog'o'n, kaj do'n Quijote, dir'ant'e eĉ ne unu vort'o'n kaj pet'ant'e nenies favor'o'n, de'nov'e las'is la ŝild'o'n kaj lev'is la lanc'o'n, kiu, sen romp'iĝ'i en pec'o'j'n, divid'is en pli ol tri part'o'j'n la kap'o'n de la du'a mul'ist'o, ĉar ĝi frakas'iĝ'is en kvar. Pro la bru'o ĉiu'j al'kur'is el la gast'ej'o, kaj inter ili la mastr'o, kaj do'n Quijote, tio'n vid'ant'e, pret'ig'is al si la ŝild'o'n, al'met'is la man'o'n al la glav'o kaj dir'is:

—Ho bel'a sinjor'in'o, fort'o kaj inspir'o de mi'a febl'a kor'o! Nun est'as la temp'o, ke vi'a plej alt'a moŝt'o turn'u la rigard'o'n al ĉi kavalir'o, kiu serv'as vi'n kaj tiel grand'a'n aventur'o'n front'as.

Ŝajn'is al li, ke per tio li akir'is tiom da kuraĝ'o, ke, se li'n atak'us la tut'a mul'ist'ar'o de la mond'o, eĉ ne unu paŝ'o'n li retro'ir'us. La kompan'o'j de la vund'it'o'j, vid'ant'e la stat'o'n de ĉi last'a'j, komenc'is send'i de for'e pluv'o'n da ŝton'o'j kontraŭ do'n Quijote, kiu si'n ŝirm'is kiom li pov'is per la ŝild'o kaj ne kuraĝ'is apart'iĝ'i de la trog'o por ne for'las'i la arm'o'j'n. La gast'ej'estr'o kri'is, ke oni las'u si'n sol'a, ĉar li jam dir'is al ili, ke do'n Quijote est'as frenez'a, kaj ke pro li'a frenez'o oni ne kondamn'us li'n, eĉ se li mort'ig'us ili'n ĉiu'j'n. Ankaŭ do'n Quijote kri'is eĉ pli laŭt'e, nom'ant'e ili'n perfid'a'j kaj kovard'a'j kaj dir'ant'e, ke la kastel'mastr'o est'as mizer-kor'a bastard'o, ĉar li toler'as tia'n mis'trakt'o'n kontraŭ vag'ant'a'n kavalir'o'n, kaj, ke, se li est'us jam en la kavalir'a orden'o, li ig'us ili'n pent'i si'a'n perfid'o'n.

—Sed vi'n, naŭz'a'n kaj fi'a'n kanajl'ar'o'n mi ne atent'as! Al'ĵet'u ŝton'o'j'n, ofend'u mi'n kiom ajn, sed ven'u ĉi tie'n vid'i kia'n pag'o'n vi ricev'os por vi'a stult'a insolent'o!

Li dir'is tio'n kun tiel brav'a kaj impet'a verv'o, ke li terur'is si'a'j'n atak'ant'o'j'n; kaj part'e pro tio, part'e pro la admon'o'j de la gast'ej'estr'o, ili ĉes'is ĵet'i ŝton'o'j'n, kaj do'n Quijote permes'is, ke oni re'tir'u la vund'it'o'j'n, kaj li de'nov'e vigil'is super la arm'o'j sam'e trankvil'e kaj silent'e kiel antaŭ'e.

La mastr'o ne trov'is tre agrabl'a'j la petol'aĵ'o'j'n de si'a gast'o kaj decid'is, sen perd'i pli'a'n temp'o'n, tuj met'i li'n en la damn'ind'a'n orden'o'n kavalir'a'n, por evit'i nov'a'j'n mis'far'o'j'n; li do proksim'iĝ'is al do'n Quijote, si'n ekskuz'is pro la insolent'o de tiel aĉ'a kanajl'ar'o, pri kies kondut'o li dir'is ke li sci'is neni'o'n si'a'temp'e, kaj asert'is, ke ili ricev'is la ĝust'a'n pun'o'n pro si'a aŭdac'o. Li al'don'is, ke, kiel dir'it'e, kapel'o ne ekzist'as tie, sed ke ĝi ver'e ne neces'as por la plen'um'iĝ'o de la ceter'a part'o de la ceremoni'o, kaj ke, laŭ li'a sci'o, la esenc'o'n de la kavalir'ig'o konsist'ig'as tio, don'i frap'et'o'n sur la kol'o'n kaj la ŝultr'o'n, kio'n oni pov'us far'i eĉ

mez'e de la kamp'ar'o. Li post'e cert'ig'is al do'n Quijote, ke li super'plen'um'is si'a'n dev'o'n rilat'e la vigil'o'n super la arm'o'j, ĉar la regul'o'j postul'as nur du hor'o'j'n da gard'o'star'o, kaj li posten'is

dum pli ol kvar.

Do'n Quijote kred'is ĉio'n ĉi, dir'is, ke li pret'as obe'i li'n kaj pet'is, ke li fin'u la afer'o'n plej baldaŭ, ĉar, se oni agres'us li'n de'nov'e, kaj tiam li est'us jam kavalir'ig'it'a, li hav'is la intenc'o'n las'i neniu'n viv'a en la kastel'o, krom la person'o'j, kiu'j'n la mastr'o indik'us, kaj kiu'j'n do'n Quijote domaĝ'us pro respekt'o al li.

Tim'ig'it'a kaj tiel antaŭ'avert'it'a, la gast'ej'estr'o ir'is tuj pren'i la libr'o'n, en kiu li pri'not'ad'is la pajl'o'n kaj la horde'o'n liver'it'a'j'n al la mul'ist'o'j, kaj, kun knab'o port'ant'a stump'o'n de kandel'o kaj kun la du menci'it'a'j puceloj, li re'ven'is al do'n Quijote, ordon'is li'n genu'iĝ'i, ek'leg'is si'a'n man'libr'o'n (kvazaŭ li dir'us i'a'n preĝ'o'n), lev'is la man'o'n mez'e de la leg'ad'o, don'is energi'a'n frap'o'n sur la kol'o'n de la hidalg'o kaj post'e per li'a propr'a glav'o ali'a'n ne mal'pli fort'a'n sur la ŝultr'o'n, ĉiam murmur'ant'e tra la dent'o'j, kvazaŭ li preĝ'us. Plen'um'int'e tio'n, li ordon'is unu el la dam'o'j zon'i al do'n Quijote la glav'o'n, kio'n ŝi far'is kun mult'a'j prudent'o kaj aplomb'o, ĉar mult'o'n da ili oni bezon'is por ne eksplod'i per rid'o'j ĉe ĉiu moment'o de la ceremoni'o, eĉ se la re'memor'o pri la far'o'j de la nov'a kavalir'o re'ten'is en ili la rid'o'n. Zon'ant'e al li la glav'o'n, dir'is la bon'a sinjor'in'o:

—Di'o far'u vi'a'n moŝt'o'n tre bon'ŝanc'a kavalir'o, kaj don'u al vi fortun'o'n en vi'a'j batal'o'j.

Do'n Quijote demand'is al ŝi ŝi'a'n nom'o'n, ke li sci'u al kiu li ŝuld'as la ricev'it'a'n favor'o'n, ĉar li intenc'is rezerv'i al ŝi kelk'a'n part'o'n de la honor'o akir'ot'a per la kuraĝ'o de si'a brak'o. Ŝi tre humil'e respond'is, ke ŝi nom'iĝ'as La Tolosa kaj est'as fil'in'o de ŝu'flik'ist'o de Toledo loĝ'ant'a proksim'e al la vend'ej'o'j de la plac'o Sancho Bienaya, kaj, ke, kie ajn ŝi trov'iĝ'os, ŝi serv'us li'n kaj konsider'us li'n si'a sinjor'o. Do'n Quijote respond'is, ke, kiel special'a'n favor'o'n al li, ŝi bon'vol'u pren'i al si la titol'o'n «doña», kaj de nun nom'iĝ'u doña Tolosa. Ŝi promes'is tio'n far'i, kaj la ali'a pucelo al'fiks'is al li la spron'o'j'n kaj hav'is kun li tre simil'a'n dialog'o'n. Li demand'is al ŝi ŝi'a'n nom'o'n, ŝi respond'is, ke ŝi nom'iĝ'as La Molinera kaj est'as fil'in'o de honest'a muel'ist'o en Antequera; ankaŭ de ŝi pet'is do'n Quijote, ke ŝi don'u al si la titol'o'n «doña» kaj nom'iĝ'u doña Molinera[47]

Kiam fin'iĝ'is la tiel galop'e hast'a'j ceremoni'o'j, tut'e sen'precedenc'a'j, do'n Quijote sent'is la urĝ'eg'o'n jam rajd'i kaj ir'i serĉ'i aventur'o'j'n, do tuj sekv'e sel'is Rocinante, supr'ir'is ĝi'n, brak'um'is la gast'ej'estr'o'n kaj dank'is al li la favor'o'n de la kavalir'ig'o per tiel ekstravaganc'a'j esprim'o'j, ke ne ebl'as ĝust'e ripet'i ili'n ĉi tie. La mastr'o en si'a dezir'o vid'i li'n plej baldaŭ for de la gast'ej'o, lakon'e, sed ne mal'pli bombast'e, respond'is li'n, kaj, sen pet'i de li la pag'o'n de la loĝ'ad'o, tre volont'e li'n adiaŭ'is.

[45] Unu el la ceremoni'o'j de kavalir'iĝ'o. Vigil'i: mal'dorm'i (pri'gard'e aŭ pri'zorg'e). Arm'o'j: en ĉi tiu kun'tekst'o, resum'a form'o, kiu signif'as sam'temp'e «arm'il'o'j» kaj la divers'a'j pec'o'j de la arm'aĵ'o.

[46] Frekvent'at'a'j de ĉiu'spec'a'j fripon'o'j kaj vagabond'o'j en la epok'o de Cervantes.

[47] «Do'n», «doña», est'is iam nobel'a'j titol'o'j, sed iom post iom ili ĝeneral'iĝ'is, kaj nun'temp'e ili signif'as simpl'e «sinjor(in)o». Cervantes ironi'as pri ĝi'a mis'uz'o.

Ĉapitr'o 4

Kio okaz'is al ni'a kavalir'o, kiam li for'las'is la gast'ej'o'n

Ĉe la maten'ruĝ'o do'n Quijote ek'rajd'is de la gast'ej'o tiel kontent'a, tiel parad'em'a, tiel ekzalt'a si'n vid'i arm'it'a kavalir'o, ke li'a ĝoj'o ŝvel'is krev'ig'e ĝis la ventr'o'bend'o de li'a ĉeval'o. Sed re'memor'ant'e la konsil'o'j'n de la gast'ej'estr'o pri la port'end'a'j neces'aĵ'o'j, special'e mon'o kaj ĉemiz'o'j, li decid'is re'ven'i hejm'e'n, por proviz'i si'n per ili, kaj ankaŭ por dung'i ŝild'ist'o'n; ĉi-rilat'e li kalkul'is je najbar'o si'a, kamp'ul'o mal'riĉ'a kun kelk'a'j fil'o'j, sed tre konven'a kiel ŝild'o'port'a serv'ist'o de kavalir'o. Kun tia pens'o, li de'turn'is Rocinante hejm'e'n, kaj la ĉeval'o, kvazaŭ jam el'flar'ant'e la furaĝ'o'n de si'a stal'o, komenc'is trot'i tiel vigl'e, ke ŝajn'is, ke ties pied'o'j ne tuŝ'is la grund'o'n.

Li rajd'is ne long'e, kiam ŝajn'is al li, ke ĉe li'a dekstr'a man'o ven'is el dens'ej'o de arb'ar'o voĉ'o'j delikat'a'j, kvazaŭ de hom'o ve'ant'a, kaj apenaŭ li ili'n aŭd'is, li dir'is:

—Mi dank'as la ĉiel'o'n por ties favor'o'j, ĉar ĝi tiel baldaŭ prezent'as al mi la ŝanc'o'n plen'um'i la dev'o'j'n de mi'a profesi'o kaj pluk'i la frukt'o'n de mi'a'j bon'a'j intenc'o'j. Tiu'j voĉ'o'j ven'as sen'dub'e de sen'help'a hom'o, kiu bezon'as mi'a'n protekt'o'n.

Li ek'tir'is je la brid'o, gvid'is Rocinante al la lok'o, de kie ŝajn'e ven'is la voĉ'o'j, rajd'is kelk'a'j'n paŝ'o'j'n en la arb'ar'o, vid'is ĉeval'o'n al'lig'it'a'n al kverk'o, kaj, sur'lig'it'a'n al ali'a, knab'o'n proksim'um'e dek'kvin'jar'a'n, nud'a'n de la tali'o ĝis la kap'o kaj kri'ant'a'n ne sen motiv'o, ĉar li'n bat'ad'is per led'a zon'o fortik'a kamp'ul'o, kiu dir'is konsil'e kaj admon'e ĉe ĉiu frap'o:

—Ten'u la lang'o'n kviet'a kaj la okul'o'j'n apert'a'j!

Kaj la knab'o respond'is:

—Mi ne far'os tio'n ali'foj'e, sinjor'o. Je Di'o, mi ne far'os tio'n de'nov'e, kaj promes'as pli bon'e zorg'i de nun la ŝaf'in'o'j'n.

Do'n Quijote, vid'ant'e tio'n, dir'is per koler'a voĉ'o:

—Mal'ĝentil'a kavalir'o, ne ŝajn'as elegant'e agres'i person'o'n, kiu ne pov'as si'n defend'i.

Sur'salt'u vi'a'n ĉeval'o'n, pren'u vi'a'n lanc'o'n —ĉar ankaŭ la kamp'ul'o hav'is lanc'o'n, [48] apog'it'a'n al la kverk'o ĉe kies trunk'o star'is la al'lig'it'a ĉeval'o—, kaj mi instru'os vi'n ne ag'i tiel kovard'e.

La kamp'ul'o, vid'ant'e ven'i sur si'n tia'n figur'o'n plen'a'n de arm'il'o'j, kiu sving'is la lanc'o'n antaŭ

li'a vizaĝ'o, rigard'is si'n jam sen'viv'a kaj respond'is kun mild'a ton'o:

—Sinjor'o kavalir'o, ĉi knab'o'n, kiu'n mi pun'as, mi ten'as kiel serv'ist'o'n, kaj ordinar'e li paŝt'as ĉi-ĉirkaŭ'e ŝaf'in'ar'o'n mi'a'n. Sed li est'as tiel preter'atent'a, ke ĉiu'n tag'o'n li perd'as unu ŝaf'in'o'n.

Kaj, ĉar mi pun'as li'a'n mank'o'n de atent'o, aŭ li'a'n fripon'ec'o'n, li dir'as, ke mi tio'n far'as pro avar'em'o, por ne pag'i al li li'a'n salajr'o'n. Sed li mensog'as, je Di'o kaj je mi'a anim'o.

—Vi parol'as pri mensog'o'j[49] antaŭ mi, kot'a anim'o? —dir'is do'n Quijote—. Je la sun'o super ni mi ĵur'as, ke mi ard'e dezir'as tra'pik'i vi'n per ĉi lanc'o. Pag'u li'n tuj, sen'replik'e; se ne, je Di'o ni'n reg'ant'a, mi eksterm'os kaj neni'ig'os vi'n en ĉi moment'o. Jam liber'ig'u li'n!

La kamp'ul'o klin'is la kap'o'n kaj sen respond'i eĉ unu vort'o'n mal'lig'is si'a'n serv'ist'o'n. Do'n Quijote demand'is al la knab'o kio'n oni ŝuld'as al li, kaj li respond'is, ke naŭ monat'o'j'n po sep real'o'j monat'e.

Do'n Quijote, far'int'e la kalkul'o'n, trov'is la rezult'o'n de ses'dek tri real'o'j kaj ordon'is la kamp'ul'o'n, aŭ pag'i ili'n tuj, aŭ pag'i per si'a viv'o. La tim'ig'it'a vir'o deklar'is, je si'a danĝer'a situaci'o kaj je si'a far'it'a ĵur'o (kvankam li ĵur'is ankoraŭ neni'o'n), ke la ŝuld'o ne est'as tiom'a, ĉar oni dev'us de'pren'i la kost'o'n de tri par'o'j da ŝu'o'j, kiu'j'n li hav'ig'is al la knab'o, kaj unu real'o'n por du sang-el'tir'o'j okaz'e de mal'san'o.

—Tre bon'e —respond'is do'n Quijote—. Sed per la ne'merit'it'a'j bat'o'j, kiu'j'n li ricev'is, li kompens'as la ŝu'o'j'n kaj la sang-el'tir'o'j'n. Se li romp'is la led'o'n de vi'a'j ŝu'o'j, vi romp'is al li la led'o'n de li'a korp'o; kaj se la ĥirurg'o tir'is sang'o'n el li, kiam li mal'san'is, vi ĝi'n el'tir'is nun, kiam li san'as; do ĉi-rilat'e li ŝuld'as al vi neni'o'n.

—La afer'o est'as, sinjor'o kavalir'o, ke mi ne port'as mon'o'n… Andrés akompan'u mi'n al mi, kaj mi pag'os al li la tut'o'n, real'o'n sur real'o'n.

—Akompan'i li'n? —dir'is la knab'o—. Je Di'o, ne, sinjor'o! Neniam! ĉar, se li re'foj'e vid'us si'n sol'a kun mi, li sen'haŭt'ig'us mi'n, kvazaŭ Sankt'a'n Bartolome'o'n.

—Tio'n li ne far'os —respond'is do'n Quijote—. Sufiĉ'as, ke mi ordon'u, por ke li obe'u. Nur li ĵur'u je la orden'o kavalir'a, al kiu li aparten'as, kaj mi las'os li'n liber'a, kaj li nepr'e pag'os.

—Pens'u bon'e kio'n vi dir'as, sinjor'a moŝt'o —dir'is la knab'o—. Mi'a mastr'o nek aparten'as al orden'o kavalir'a, nek est'as kavalir'o, sed Ju'a'n Haldudo la riĉ'a, vilaĝ'an'o de El Quintanar.

—Tio ne grav'as —respond'is do'n Quijote—, ĉar kavalir'o'j pov'as ekzist'i ankaŭ en la famili'o Haldudo, des pli, ke ĉiu hom'o est'as fil'o de si'a'j propr'a'j ag'o'j.

—Vi prav'as —dir'is Andrés—, sed ĉi mi'a mastr'o, de kia'j ag'o'j est'as fil'o, rifuz'ant'e al mi la pag'o'n por mi'a ŝvit'o kaj labor'o?

—Mi ne rifuz'as, amik'o Andrés —respond'is la kamp'ul'o—. Bon'vol'u ven'i kun mi, ĉar mi ĵur'as je ĉiu'j kavalir'a'j orden'o'j de la mond'o, ke, kiel dir'it'e, mi pag'os al vi la tut'o'n, real'o'n sur real'o'n, kaj eĉ parfum'it'a'n. [50]

—La parfum'o'n vi ŝpar'u —dir'is do'n Quijote—. Sufiĉ'as, ke vi pag'u per real'o'j, kaj mi kontent'iĝ'os je tio. Kaj zorg'u plen'um'i kio'n vi ĵur'is; se ne, je la sam'a ĵur'o mi promes'as, ke mi serĉ'os kaj pun'os vi'n, kaj cert'e vi'n trov'os, eĉ se vi vi'n kaŝ'os pli ol lacert'o. Kaj se vi vol'as

sci'i, kiu ordon'as tio'n al vi, por ke vi sent'u vi'n pli dev'ig'it'a obe'i mi'n, sci'u, ke mi est'as la kuraĝ'a do'n Quijote de La Mancha, ripar'ant'o de mis'trakt'o'j kaj arbitr'o'j. Di'o rest'u kun vi, kaj vi ne forges'u vi'a'n promes'o'n kaj ĵur'o'n, se vi ne vol'as renkont'i la pun'o'n el'dir'it'a'n.

Tio'n inform'int'e, li spron'is Rocinante kaj baldaŭ distanc'iĝ'is. La kamp'ul'o sekv'is li'n per la rigard'o, kaj kiam li rimark'is, ke ni'a hidalg'o el'ir'is el la arb'ar'o kaj ne plu vid'ebl'as, si'n turn'is al si'a serv'ist'o Andrés kaj dir'is:

—Ven'u ĉi tie'n, amik'o, ke mi vol'as pag'i kio'n mi ŝuld'as al vi, laŭ la ordon'o de tiu ripar'ant'o de arbitr'o'j.

—Kaj cert'e vi pag'os —dir'is Andrés—, ĉar vi tre ĝust'e far'os, plen'um'ant'e la ordon'o'n de tiel bon'a kavalir'o, kies viv'o daŭr'u mil jar'o'j'n. Li est'as tiel brav'a vir'o kaj tiel bon'a juĝ'ant'o, ke, se vi ne pag'us, li re'ven'us kaj far'us kio'n li promes'is.

—Jes, cert'e mi pag'os —dir'is la kamp'ul'o—, sed, por pruv'i al vi, kiel mult'e mi vi'n am'as, mi vol'as kresk'ig'i mi'a'n ŝuld'o'n, por ke ankaŭ la pag'o kresk'u.

Kaj, kapt'int'e li'n je la brak'o, la kamp'ul'o re'foj'e sur'lig'is li'n al la kverk'o kaj li'n tra'draŝ'is, ĝis li opini'is li'n du'on'mort'a.

—Nun, sinjor'o Andrés —li dir'is— vok'u la ripar'ant'o'n de arbitr'o'j, por vid'i, kiel li ripar'os ĉi tio'n… kvankam pov'as est'i, ke mi ankoraŭ ne fin'is, ĉar juk'as al mi sen'haŭt'ig'i vi'n viv'a'n, kiel vi antaŭ'e tim'is.

Sed fin'e la kamp'ul'o li'n mal'lig'is kaj permes'is li'n ir'i serĉ'i si'a'n juĝ'ant'o'n, ke tiu plen'um'u la el'dir'it'a'n sentenc'o'n. Andrés, ĉagren'it'a, ĵur'is, ke li trov'os la kuraĝ'a'n do'n Quijote de La Mancha, rakont'os al li plej detal'e la okaz'aĵ'o'n, kaj tiam li'a mastr'o re'pag'os li'n sep'obl'e. Sed li for'ir'is plor'ant'e, dum li'a mastr'o star'is tie kaj ne ĉes'is rid'i.

Tia'manier'e la kuraĝ'a do'n Quijote ripar'is la arbitr'o'n, kaj li ĝoj'eg'is pro si'a inter'ven'o, ĉar, ŝajn'is al li, ke li komenc'is plej glor'e kaj feliĉ'e si'a'n kavalir'a'n vag'ad'o'n. Tre mem'kontent'a do li dir'is du'on'voĉ'e, sur'voj'e al si'a vilaĝ'o:

—Vi cert'e pov'as nom'i vi'n feliĉ'a super la ceter'a'j vir'in'o'j de la ter'o, ho Dulcine'a, plej bel'a inter la bel'a'j!, ĉar vi hav'as la fortun'o'n sub'met'i al vi'a vol'o kaj kapric'o tiel kuraĝ'a'n kaj renom'a'n kavalir'o'n, kia est'as kaj est'os do'n Quijote de La Mancha, kiu, kiel la tut'a mond'o sci'as, hieraŭ en'ir'is en la orden'o'n kavalir'a'n, kaj hodiaŭ ĉes'ig'is la plej grand'a'n mis'far'o'n inspir'it'a'n de la arbitr'o kaj plen'um'it'a'n de la kruel'o: hodiaŭ mi for'pren'is la vip'o'n de la man'o de sen'kompat'a mal'amik'o, kiu tut'e sen'kaŭz'e bat'ad'is delikat'a'n knab'o'n.

Ĉe tio li al'ven'is al voj'o, kiu divid'iĝ'is en kvar, kaj tuj li memor'is la kruc'iĝ'ej'o'j'n, kie la vag'ant'a'j kavalir'o'j halt'is por konsider'i kiu'n el la voj'o'j ek'ir'i. Sekv'ant'e do ili'a'n ekzempl'o'n, li halt'is moment'o'n kaj, post profund'a cerb'um'ad'o, de'las'is la brid'o'n de Rocinante kaj sub'met'is si'a'n vol'o'n al la ĉeval'a. Rocinante, obe'ant'e si'a'n instinkt'o'n, pren'is la voj'o'n konduk'ant'a'n al ĝi'a stal'o, kaj proksim'um'e du mejl'o'j'n preter'e do'n Quijote disting'is grand'a'n grup'o'n da hom'o'j, kiu'n form'is, kiel li post'e sci'iĝ'is, komerc'ist'o'j de Toledo ir'ant'a'j aĉet'i silk'o'n en

Murcia. La grup'o konsist'is el ses rajd'ant'o'j kun si'a'j ombrel'o'j, kaj ili'n akompan'is tri serv'ist'o'j sur'ĉeval'e kaj kvar mul'ist'o'j pied'e. Do'n Quijote, apenaŭ ili'n vid'is, imag'is, ke tie prezent'iĝ'as la ŝanc'o de nov'a aventur'o, kaj en si'a dezir'o plej'ebl'e imit'i la renkont'iĝ'o'j'n, pri kiu'j li leg'is en si'a'j libr'o'j, ŝajn'is al li, ke special'e unu el tia'j renkont'iĝ'o'j konform'as al la nun'a situaci'o kiel ring'o al fingr'o, do kun dign'a kaj rezolut'a mien'o li si'n firm'ig'is sur la pied'ing'o'j, prem'is pli fort'e la lanc'o'n, lev'is ŝirm'e la ŝild'o'n al la brust'o kaj atend'is, mez'e de la voj'o, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j (tia'j li vid'is la komerc'ist'o'j'n) al'ven'u. Kiam ili proksim'iĝ'is ĝis la plen'a vid'o kaj aŭd'o de do'n Quijote, li lev'is la voĉ'o'n kaj dir'is kun arogant'a gest'o:

—Ĉiu halt'u kaj konfes'u, ke ne ekzist'as en la mond'o pli bel'a pucelo ol la Imperi'estr'in'o de La Mancha, la sen'kompar'a Dulcine'a de El Toboso.

La komerc'ist'o'j halt'is ĉe tia'j vort'o'j, kaj, vid'ant'e la strang'a'n figur'o'n de la parol'int'o, konklud'is el la figur'o kaj el la vort'o'j, ke ili star'as antaŭ frenez'ul'o; sed ili vol'is sci'i pli preciz'e kio'n li cel'as per tiu pretend'o, kaj unu komerc'ist'o, iom ŝerc'em'a kaj tre sprit'a, dir'is:

—Sinjor'o kavalir'o, ni ne kon'as la bon'a'n sinjor'in'o'n, kiu'n vi menci'as. Montr'u ŝi'n al ni, kaj se ni trov'os ŝi'n tiel bel'a, kiel vi asert'as, plezur'e kaj propr'a'vol'e ni konfes'os la ver'o'n, kiu'n vi pet'as de ni.

—Se mi montr'us ŝi'n —respond'is do'n Quijote—, kiom valor'us konfes'i tiel evident'a'n ver'o'n?

La esenc'o de la afer'o est'as, ke, sen vid'i ŝi'n, vi dev'as kred'i, konfes'i, asert'i, ĵur'i kaj defend'i, ali'e, vi, monstr'a kaj orgojl'a band'o, pret'u batal'i kontraŭ mi. Vi ven'u unu'op'e, laŭ la regul'o'j de la kavalir'ism'o, aŭ ĉiu'j sam'temp'e, laŭ la kutim'o kaj artifik'o'j de la hom'o'j de vi'a fav'a ras'o. Ĉi tie mi vi'n atend'as, fid'ant'e la fort'o'n de mi'a rajt'o.

—Sinjor'o kavalir'o —respond'is la komerc'ist'o—, je la nom'o de la ĉi-tie'a'j princ'o'j, por ke ne ŝarĝ'iĝ'u al ni la konscienc'o, se ni atest'us kio'n ni neniam aŭd'is nek vid'is, des mal'pli se tio damaĝ'us la prestiĝ'o'n de la imperi'estr'in'o'j kaj reĝ'in'o'j de La Alcarria kaj Extremadura, ni pet'as, ke vi bon'vol'u montr'i al ni portret'o'n de vi'a sinjor'in'o, eĉ se la bild'o est'as ne pli grand'a ol grajn'o de tritik'o, ĉar per la faden'o oni ven'as al la boben'o. Tiel ni est'os konvink'it'a'j kaj cert'a'j, kaj vi'a moŝt'o, kontent'a kaj feliĉ'a. Kaj ŝajn'as al mi, ke ni tiom inklin'as jam al ŝi'a flank'o, ke eĉ se ŝi'a portret'o montr'us, ke ŝi strab'as per unu okul'o, kaj verŝ'as cinabr'o'n kaj sulfur'o'n per la ali'a, ni dir'us ĉio'n favor'a'n por komplez'i vi'n.

—Ŝi ne verŝ'as, fav'a kanajl'o! —respond'is do'n Quijote ruĝ'a de koler'o—. Ŝi verŝ'as, ne kio'n vi dir'as, sed ambr'o'n kaj cibet'o'n. Kaj ŝi nek strab'as nek hav'as ĝib'o'n, ĉar ŝi ir'as rekt'a kiel ŝpin-baston'o! Vi jam pag'u tia'n blasfem'o'n kontraŭ la grand'a'n bel'o'n de mi'a sinjor'in'o!

Tio'n dir'ant'e, li impet'is, kaj kun tia rabi'o cel'is per la lanc'o al li'a inter'parol'ant'o, ke se bon'ŝanc'e Rocinante ne est'us stumbl'int'a kaj fal'int'a, la aŭdac'a komerc'ist'o pas'us tra angor'a moment'o. Fal'is Rocinante, ties mastr'o rul'iĝ'is kelk'a'n distanc'o'n sur la kamp'o, kaj, kiam li prov'is lev'i si'n, li'a'j klopod'o'j van'is: tiel mult'e li'n embaras'is la lanc'o, ŝild'o, spron'o'j, kask'o kaj la pez'o de la antikv'a arm'aĵ'o. Kaj dum li sen'sukces'e streb'is star'iĝ'i, li kri'is:

—Ne for'kur'u, ar'o da kovard'a'j! Mizer-kor'a'j, atend'u! Ne pro mi'a kulp'o, sed pro la kulp'o de mi'a ĉeval'o mi kuŝ'as ĉi tie!

Unu el la mul'ist'o'j, sen'dub'e ne tre bon-intenc'a, ne pov'is el'ten'i la arogant'a'n lingv'aĵ'o'n de la kompat'ind'a kuŝ'ant'o sen respond'i li'n sur la rip'o'j'n, kaj proksim'iĝ'int'e, pren'is li'a'n lanc'o'n, romp'is ĝi'n en pec'o'j'n, kaj per unu el ili don'is tiom da bat'o'j al ni'a do'n Quijote, ke, malgraŭ

li'a arm'aĵ'o, li pist'is li'n kiel muel-ŝton'o tritik'o'n.

Li'a'j mastr'o'j kri'is al li, ke li ne bat'u li'n tiel fort'e, kaj ke li jam las'u li'n; sed la mul'ist'o, en si'a incit'it'ec'o, ne vol'is las'i la lud'o'n sen konsum'i en ĝi la tut'o'n de si'a koler'o, do li pren'is la ali'a'j'n pec'o'j'n de la lanc'o, kaj ili'n re'romp'is sur la povr'a'n kuŝ'ant'o'n, kiu, spit'e al ŝtorm'o da bat'o'j fal'ant'a sur li'n, ne ferm'is la buŝ'o'n, eĉ, minac'is ĉiel'o'n kaj ter'o'n kaj ankaŭ la pervers'a'n kanajl'ar'o'n, ĉar tia li imag'is la grup'o'n.

La mul'ist'o fin'e lac'iĝ'is, la komerc'ist'o'j ek'ir'is de'nov'e sur la voj'o, kaj, parol'ant'e pri la povr'a dis'bat'it'o, ili hav'is sufiĉ'a'n koment'o-tem'o'n por la ceter'o de la vojaĝ'o.

Kiam do'n Quijote vid'is si'n sol'a, li re'foj'e prov'is lev'i si'n, sed, se li ne sukces'is, kiam li trov'iĝ'is san'a kaj fort'a, kiel li pov'us nun, tra'draŝ'it'a kaj preskaŭ pere'ant'a? Malgraŭ ĉio, li rigard'is si'n bon'sort'a, ĉar ŝajn'is al li, ke li'n traf'is mis'fortun'o propr'a al la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj ke la tut'a kulp'o est'is de la ĉeval'o. Sed li hav'is la korp'o'n tiel kontuz'it'a, ke ne ebl'is al li star'iĝ'i.

[48] Laŭ la kutim'o'j de la epok'o, ankaŭ kamp'ul'o'j kaj paŝt'ist'o'j port'is lanc'o'n por eventual'a si'n'defend'o.

[49] Uz'i la vort'o'n «mensog'o» antaŭ honest'a hom'o est'is, en la 17-a jar'cent'o, grav'a mank'o de respekt'o kaj konsider'o. Tial la indign'o kaj furioz'o de do'n Quijote.

[50] Signif'is don'i la mon'o'n kun ĝoj'o kaj volont'o.

Ĉapitr'o 5

Kie oni daŭr'ig'as la rakont'o'n pri la mis'fortun'o de ni'a kavalir'o

Vid'ant'e do, ke, fakt'e, li ne pov'as mov'iĝ'i, li ricev'is la ide'o'n turn'i si'n al si'a ordinar'a rimed'o: pens'i pri iu event'o de si'a'j libr'o'j, kaj li'a frenez'o ig'is li'n memor'i la histori'o'n de la markiz'o de Mantua en la part'o, kie Carloto las'as Balduen'o'n vund'it'a en la mont'o. La histori'o'n ceter'e sci'as parker'e la infan'o'j, kon'as la jun'a'j hom'o'j, laŭd'as kaj eĉ kred'as la old'a'j, kvankam ĝi ne pli ver'as ol la mirakl'o'j de Mahometo.

Ŝajn'is al li, ke tia epizod'o plej konform'as al li'a nun'a stat'o, do kun grand'a'j el'montr'o'j de intens'a dolor'o rul'iĝ'is sur la grund'o, ripet'ant'e per febl'a voĉ'o kio'n laŭ'dir'e iam dir'is la vund'it'a Kavalir'o de la Arb'ar'o:

—Kial vi mi'n ne pri'plor'as,

mi'a kar'a sinjor'in’?

Mi'a'n sort'o'n vi ne kon'as,

aŭ vi, fals'a, tromp'as mi'n.

Kaj tiel li daŭr'ig'is la romanc'o'n ĝis:

Ho, nobl'a markiz’ de Mantua,

mi'a onkl'o kaj sinjor’!

Bon'ŝanc'e okaz'is, ke, kiam li ating'is ĉi vers'o'n, iu kamp'ul'o, najbar'o li'a en li'a vilaĝ'o, re'ven'ant'e de muel'ej'o, kie'n li antaŭ'e port'is ŝarĝ'o'n da tritik'o, vid'is la kuŝ'ant'o'n, proksim'iĝ'is, demand'is, kiu li est'as, kaj kio dolor'as li'n, ke tiel trist'e li plend'as. Do'n Quijote cert'e kred'is, ke li'n al'parol'is la markiz'o de Mantua, li'a onkl'o, do kiel respond'o'n, li daŭr'ig'is la deklam'o'n de la romanc'o sci'ig'ant'e pri si'a mis'fortun'o kaj pri la am-implik'o de la fil'o de la Imperi'estr'o kun si'a edz'in'o, sam'e kiel la romanc'o tekst'as.

La kamp'ul'o, mir'ant'e je tia'j absurd'o'j, de'met'is de li la vizier'o'n, tut'e frakas'it'a'n pro la bat'ad'o, komenc'is viŝ'i al li la vizaĝ'o'n plen'a'n de polv'o, kaj, apenaŭ li fin'is, li re'kon'is ni'a'n hidalg'o'n kaj dir'is:

—Sinjor'o Quijada —tiel li cert'e nom'iĝ'is, antaŭ ol li perd'is la saĝ'o'n, kiam li ankoraŭ ne ŝanĝ'iĝ'is de kviet'a hidalg'o en vag'ant'a'n kavalir'o'n—. Kiu far'is el vi tia'n kaĉ'o'n?

Sed al ĉiu demand'o do'n Quijote respond'is deklam'ant'e la romanc'o'n, do la bon'a kamp'ul'o de'met'is de li la plat'o'j'n de la brust'o kaj la dors'o, por vid'i, ĉu li hav'as i'a'n vund'o'n, sed li rimark'is nek sang'o'n nek sign'o'n de difekt'o. Li prov'is star'ig'i li'n, kaj post ne et'a pen'o sukces'is met'i li'n sur si'a'n azen'o'n, kiu ŝajn'is pli trankvil'a rajd'best'o. Post'e li pren'is la arm'il'o'j'n, eĉ la split'o'j'n de la lanc'o, kun'lig'is ili'n sur Rocinante, pren'is ties brid'o'n kaj la konduk'il'o'j'n de la azen'o kaj si'n direkt'is al la vilaĝ'o, aflikt'it'e pro la absurd'a galimati'o de

do'n Quijote; ne mal'pli aflikt'it'e ir'is ni'a hidalg'o, pist'it'a kaj plen'a de kontuz'o'j, tiel, ke li pov'is apenaŭ ten'i si'n sur la azen'o; de temp'o al temp'o li fort'e ve'is, tia'manier'e, ke li'a'j lament'o'j ating'is la ĉiel'o'n, kaj la kamp'ul'o ne pov'is ne demand'i li'n, kia'n dolor'o'n li sent'as.

Ver'e ŝajn'as, ke la propr'a diabl'o met'is al li en la kap'o'n histori'o'j'n konform'a'j'n al li'a mis'fortun'o, ĉar, forges'int'e en tiu moment'o Balduen'o'n, li memor'is la maŭr'o'n Abindarráez en la scen'o, kie la alkad'o de Antequera, Rodrig'o de Narváez, arest'as kaj en'ŝlos'as li'n en la fortres'o. Tiel do, kiam la kamp'ul'o re'demand'is, kiel li fart'as kaj kio'n li sent'as, do'n Quijote respond'is per la sam'a'j vort'o'j kaj rezon'o'j, kiu'j'n la en'ferm'it'a arab'o dir'is al Rodrig'o de Narváez en la libr'o Dian'a de Jorge de Montemayor. Tiel kaj tiom ni'a hidalg'o aplik'is ili'n al si, ke la kamp'ul'o koler'is kiel cent diabl'o'j, ĉar li dev'is aŭd'i tiel dens'a'n kaskad'o'n da stult'aĵ'o'j. Konklud'ant'e per ĉio ĉi, ke li'a najbar'o frenez'as, la kamp'ul'o akcel'is la marŝ'o'n, ĉar li dezir'is plej baldaŭ al'ven'i al la vilaĝ'o, por ne plu aŭd'i la ted'a'n litani'o'n de do'n Quijote, kiu fin'e dir'is:

—Sci'u vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Rodrig'o de Narváez, ke ĉi bel'a Jarifa ĵus menci'it'a est'as nun la lind'a Dulcine'a de El Toboso, je kies honor'o mi far'is, far'as kaj far'os la plej fam'a'j'n prod'aĵ'o'j'n, kiu'j'n oni vid'is, vid'as kaj vid'os en la mond'o.

Ĉe tio respond'is la kamp'ul'o:

—Vid'u, vi'a moŝt'o, ke mi, povr'a pek'ul'o, est'as nek do'n Rodrig'o de Narváez, nek la markiz'o de Mantua, sed Per'o Alonso, vi'a najbar'o; kaj vi'a moŝt'o est'as nek Balduen'o, nek Abindarráez, sed la honor'a hidalg'o sinjor'o Quijada.

—Mi sci'as, kiu mi est'as —respond'is do'n Quijote—, kaj sci'as ankaŭ, ke mi pov'as person'ig'i, ne nur la hom'o'j'n antaŭ'e menci'it'a'j'n, sed la dek du par'ul'o'j'n de Franc'uj'o kaj eĉ la naŭ grand'ul'o'j'n de la Fam'o, ĉar mi'a'j far'o'j super'os ĉio'n, kio'n ili unu'op'e kaj ar'e plen'um'is.

En tia kaj simil'a'j konversaci'o'j ili al'ven'is al la rand'o de la vilaĝ'o ĉe la fal'o de la nokt'o; sed la kamp'ul'o atend'is la plen'a'n nokt'iĝ'o'n, por ke neni'u vid'u la dis'bat'it'a'n hidalg'o'n tiel sen'glor'a rajd'ant'o. Do en la, laŭ si'a bon'trov'o, konven'a moment'o, li en'ir'is en la vilaĝ'o'n kaj en la dom'o'n de do'n Quijote, kie reg'is fort'a ekscit'o. Tie trov'iĝ'is la pastr'o kaj la barbir'o, grand'a'j amik'o'j de do'n Quijote, kaj la mastr'um'ant'in'o kri'e dir'is al ili en tiu moment'o:

—Kio'n vi opini'as, sinjor'o licenci'ul'o Per'o Pérez —tiel nom'iĝ'is la pastr'o—, pri la mis'fortun'o de ni'a sinjor'o? Jam de tri tag'o'j mank'as li, la ĉeval'o, la ŝild'o, la lanc'o kaj la arm'aĵ'o. Ve kaj ve! Est'as cert'e kiel tio, ke mi nask'iĝ'is por mort'i, ke la damn'ind'a'j libr'o'j kavalir'a'j, kiu'j'n li hav'as kaj leg'ad'as, renvers'is al li la cerb'o'n; nun mi memor'as, ke mi oft'e aŭd'is li'n murmur'i al si, ke li vol'as far'iĝ'i vag'ant'a kavalir'o kaj ir'i serĉ'i aventur'o'j'n en la vast'a mond'o. Satan'o kaj Barabaso pren'u la libr'o'j'n, kiu'j tiel ruin'ig'is la plej delikat'a'n intelekt'o'n trov'ebl'a'n en La Mancha.

La nev'in'o dir'is la sam'o'n kaj eĉ pli:

—Sci'u, sinjor'o majstr'o Nicolás —tiel nom'iĝ'is la barbir'o—, ke okaz'is, ke mi'a sinjor'o onkl'o leg'ad'is en tiu'j pervers'a'j libr'o'j de mis'aventur'o'j oft'e dum du si'n'sekv'a'j tag'o'j kun ties

nokt'o'j, kaj ĉe la fin'o, li for'puŝ'is la libr'o'n, el'tir'is la glav'o'n, atak'is hak'e pik'e la mur'o'j'n, kaj jam konsum'it'a de lac'o, dir'is, ke li mort'ig'is kvar gigant'o'j'n, grand'a'j'n kiel kvar tur'o'j, kaj ke li'a ŝvit'o est'as sang'o de la vund'o'j ricev'it'a'j en la batal'o. Post'e li trink'is grand'a'n kruĉ'o'n da frid'a akv'o kaj sid'is jam trankvil'a kaj freŝ'a, dir'ant'e, ke ĝi est'as rar'a likv'aĵ'o, kiu'n al'port'is al li la saĝ'a Esquife, grand'a sorĉ'ist'o kaj amik'o li'a. Sed mi hav'as la tut'a'n kulp'o'n, ĉar mi ne inform'is vi'n pri la ekstravaganc'o'j de mi'a sinjor'o kaj onkl'o, kaj tial vi pov'is nek san'ig'i li'n, antaŭ ol li fal'is en tia'n ekstrem'o'n, nek met'i en la fajr'o'n tiel pek'a'j'n libr'o'j'n; ver'e, mult'a'j el ili merit'as brul'i, kiel la herez'a'j.

—Tio'n sam'a'n mi opini'as —dir'is la pastr'o—, kaj mi ĵur'as, ke morgaŭ ne pas'os, sen ke oni kondamn'u ili'n al fajr'o en publik'a aŭtodafe'o. Tiel ili ne hav'os la ŝanc'o'n ig'i, ke ali'a'j leg'ant'o'j far'u kio'n cert'e far'is ni'a bon'a amik'o.

Ĉio'n ĉi sub'aŭskult'is do'n Quijote kaj la kamp'ul'o; ĉi last'a fin'e kompren'is, kia est'as la mal'san'o de li'a najbar'o, kaj komenc'is kri'i:

—Vi'a'j moŝt'o'j apert'u la pord'o'n al sinjor'o Balduen'o kaj al sinjor'o markiz'o de Mantua, grav'e vund'it'a, kaj al sinjor'o maŭr'o Abindarráez kun ties kapt'it'o, la kuraĝ'a Rodrig'o de Narváez, alkad'o de Antequera.

Aŭd'int'e tia'j'n voĉ'o'j'n, ĉiu'j el'ir'is; la vir'o'j re'kon'is la amik'o'n, la vir'in'o'j la mastr'o'n kaj onkl'o'n, rajd'ant'a'n ankoraŭ sur la azen'o, ĉar li ne kapabl'is de'salt'i, kaj ĉiu'j al'kur'is li'n brak'um'i. Li dir'is:

—Halt'u la tut'a mond'o. Mi ven'as grav'e vund'it'a pro la kulp'o de mi'a ĉeval'o. Port'u mi'n al la lit'o kaj, se ebl'e, vok'u la saĝ'a'n Urganda, ke ŝi ekzamen'u kaj kurac'u al mi la vund'o'j'n.

—Rigard'u, kiel mal'feliĉ'e! —inter'romp'is la mastr'um'ant'in'o—. Sen'erar'e dir'is al mi la kor'o, kia muŝ'o zum'as en li'a kap'o! Supr'e'n ir'u, sinjor'o, ke ni sci'os kurac'i vi'n sen la inter'ven'o de vi'a Ungata. Mal'ben'o'n cent foj'o'j'n al la kavalir'a'j libr'o'j, kiu'j far'is tia'n damaĝ'o'n al vi'a moŝt'o!

Oni port'is li'n al la lit'o, ekzamen'is li'n kaj trov'is neni'a'n vund'o'n. Li dir'is, ke li sufer'as nur ĝeneral'a'n tra'bat'iĝ'o'n, ĉar li fal'eg'is kun Rocinante, si'a ĉeval'o, batal'ant'e kontraŭ dek gigant'o'j, la plej monstr'a'j kaj aŭdac'a'j trov'ebl'a'j en grand'a part'o de la ter'o.

—Ĉu ver'e? —dir'is la pastr'o—. Ĉu gigant'o'j en la danc'o? Per la sign'o de la kruc'o mi ĵur'as, ke morgaŭ, antaŭ la nokt'iĝ'o, ĉiu el ili for'brul'os.

Oni far'is al do'n Quijote sen'ĉes'a'j'n demand'o'j'n, sed li respond'is nur, ke li vol'as manĝ'i kaj dorm'i, ke li plej bezon'as tio'n. Oni kontent'ig'is li'a'n dezir'o'n, la pastr'o demand'is al la kamp'ul'o detal'o'j'n, pri kiel li renkont'is do'n Quijote, kaj Per'o Alonso respond'is inform'ant'e pri ĉio, inkluziv'e pri la absurd'a'j monolog'o'j de do'n Quijote dum li kuŝ'is sur la grund'o kaj dum li rajd'is sur la azen'o hejm'e'n. Tio firm'ig'is la decid'o'n de la pastr'o far'i kio'n li far'is la sekv'ant'a'n tag'o'n: ir'i vok'i si'a'n amik'o'n la barbir'o'n, majstr'o Nicolás, kaj, kun li, —vizit'i la hidalg'o'n en ties dom'o.

Ĉapitr'o 6

Pri la grand'a kaj amuz'a el'sark'o, kiu'n la pastr'o kaj la barbir'o far'is el inter la libr'o'j de ni'a inĝeni'a hidalg'o

Do'n Quijote dorm'is ankoraŭ. La pastr'o pet'is de li'a nev'in'o la ŝlos'il'o'n de la ĉambr'o, kie sid'is la libr'o'j kaŭz'int'a'j la damaĝ'o'n, kaj ŝi tre volont'e ĝi'n trans'don'is. Ĉiu'j en'ir'is, ankaŭ la mastr'um'ant'in'o, kaj trov'is pli ol cent volum'o'j'n grand'a'j'n tre bon'e bind'it'a'j'n, kaj ankaŭ kelk'a'j'n et'a'j'n. Vid'int'e ili'n, la mastr'um'ant'in'o tuj el'ir'is kaj re'ven'is iom post'e kun bovl'o da sankt'a akv'o kaj kun asperg'il'o, kaj dir'is:

—Pren'u, sinjor'o licenci'ul'o. Asperg'u la ĉambr'o'n por ke, se okaz'e trov'iĝ'as ĉi tie kelk'a'j el la mult'a'j sorĉ'ist'o'j de la libr'o'j, ili ne en'sorĉ'u ni'n re'pun'e kontraŭ tio, ke ni vol'as ili'n pun'e el'mond'ig'i.

La licenci'ul'o rid'is je la simpl'ec'o de la mastr'um'ant'in'o kaj pet'is la barbir'o'n trans'don'i al li la libr'o'j'n, unu post ali'a, por vid'i, pri kio ili tem'as; ĉar pov'us okaz'i, ke kelk'a'j ne merit'us la pun'o'n je fajr'o.

—Ne —dir'is la nev'in'o—. Neni'a'n pardon'o'n; ili ĉiu'j kulp'as. Prefer'e ĵet'i ili'n tra la fenestr'o'j al la kort'o por amas'a brul'ig'o; aŭ port'i ili'n al la kral'o[51] kaj far'i tie la fajr'o'n, kie la fum'o ne ĝen'us.

La mastr'um'ant'in'o hav'is la sam'a'n opini'o'n: tiel mult'e dezir'is la du vir'in'o'j la mort'o'n de la sen'pek'a'j libr'o'j. Tamen la pastr'o ne konsent'is tio'n, sen leg'i almenaŭ la titol'o'j'n. La unu'a volum'o, kiu'n majstr'o Nicolás trans'don'is al li est'is La kvar libr'o'j de Amadís de Gaŭli'o.

—Jen io kurioz'a —dir'is la pastr'o—. Laŭ'dir'e ĉi libr'o est'as la unu'a kavalir'tem'a pres'it'a en Hispan'uj'o, kaj la ceter'a'j hav'as en ĝi si'a'n origin'o'n, do, ĉar ĝi iniciat'is tiel malign'a'n sekt'o'n, ni sen'indulg'e kondamn'u ĝi'n al la fajr'o.

—Ne, sinjor'o —dir'is la barbir'o —ĉar mi aŭd'is ankaŭ, ke ĝi el'star'as kiel la plej bon'a libr'o kavalir'a iam verk'it'a, sekv'e ni dev'us indulg'i ĝi'n pro ties unik'a valor'o.

—Vi prav'as —dir'is la pastr'o—, tial ni respekt'os ĝi'a'n viv'o'n. Almenaŭ nun'e. Ni vid'u la ali'a'n apud'a'n libr'o'n.

—Tem'as pri La far'o'j de Esplandián, leĝ'a id'o de Amadís de Gaŭli'o.

—Sed la bon'ec'o de la patr'o ne est'as kaŭz'o, ke ni sav'u la fil'o'n. Pren'u, sinjor'in'o, apert'u tiu'n fenestr'o'n kaj ĵet'u la libr'o'n al la fajr'o. Ĝi est'u la unu'a er'o de la brul'ont'a amas'o.

La mastr'um'ant'in'o obe'is kun grand'a kontent'o, kaj la bon'a Esplandián flug'is ĝis la kral'o por pacienc'e atend'i tie, ke la flam'o'j ĝi'n konsum'u.

—Daŭr'ig'u —dir'is la pastr'o.

—La jen'a —inform'is la barbir'o— est'as Amadís de Grek'uj'o. Mi kred'as, ke ĉiu'j libr'o'j ĉi-flank'a'j tem'as pri la divers'a'j Amadís.

—Do, sen'escept'e al la kral'o —dir'is la pastr'o—. Por la plezur'o brul'ig'i la reĝ'in'o'n Pintiquiniestra, la paŝt'ist'o'n Darinel kaj ties eklog'o'j'n, kaj la diabl'e tord'it'a'j'n rezon'o'j'n de la aŭtor'o, mi brul'ig'us kun ili eĉ mi'a'n propr'a'n patr'o'n, se ankaŭ li vag'us kiel arm'it'a kavalir'o.

—Mi opini'as la sam'o'n —dir'is la barbir'o.

—Kaj eĉ mi —al'don'is la nev'in'o.

—Se tiel, antaŭ'e'n —dir'is la mastr'um'ant'in'o—, la kral'o ili'n atend'as.

Oni trans'don'is al ŝi grand'a'n kvant'o'n da libr'o'j, kaj la vir'in'o, por ŝpar'i al si la ŝtup'ar'o'n, ĵet'is ili'n tra la fenestr'o.

—Kiu est'as tiu barel'e grand'a? —dir'is la pastr'o.

— Do'n Olivante de Laura —respond'is la barbir'o.

—Ties aŭtor'o —dir'is la pastr'o— verk'is ankaŭ Ĝarden'o de flor'o'j, kaj ver'e mi ne sci'as, kiu el la du libr'o'j est'as pli ver'a, aŭ, se parol'i ĝust'e, mal'pli mensog'a. Mi dir'u nur, ke pro si'a stult'o kaj arogant'o do'n Olivante pere'os en la kral'o.

—Pren'u la sekv'ant'a'n: Florismarte de Hirkani'o —dir'is la barbir'o.

—Ĉu aper'as ankaŭ sinjor'o Florismarte? —respond'is la pastr'o—. Mi ĵur'as, ke li tuj vizit'os la kral'o'n, malgraŭ la strang'a'j cirkonstanc'o'j de si'a nask'iĝ'o kaj si'a'j fantast'a'j aventur'o'j; neni'o'n pli bon'a'n merit'as la sek'o kaj dur'o de ĝi'a stil'o. Ĝi'n el'ĵet'u kaj ankaŭ ĉi ali'a'n libr'o'n, sinjor'in'o.

—Tre volont'e, mi'a sinjor'o —respond'is la mastr'um'ant'in'o kaj ĝoj'e plen'um'is la ordon'o'n.

—Jen La kavalir'o Platir —dir'is la barbir'o.

—Antikv'a libr'o —koment'is la pastr'o—. Neni'o'n indulg'ebl'a'n oni trov'as en ĝi. Ĝi akompan'u la ali'a'j'n.

Tio efektiv'iĝ'is, kaj oni apert'is ali'a'n libr'o'n por vid'i la titol'o'n: La kavalir'o de la kruc'o.

—Pro tiel sankt'a titol'o oni inklin'us ignor'i la stult'o'n de la libr'o. Sed oni dir'as, ke post la kruc'o embusk'as la demon'o. Do ĝi ricev'u la fajr'o'n.

La barbir'o pren'is ali'a'n libr'o'n kaj dir'is:

—Jen Spegul'o de kavalir'aĵ'o'j.

—Mi bon'e kon'as ĝi'n —dir'is la pastr'o—. En ĝi rol'as sinjor'o Reinaldos de Montalbán kun si'a'j amik'o'j kaj kompan'o'j, pli ŝtel'em'a'j ol Kak'o, kaj la dek du par'ul'o'j de Franc'uj'o kun la ver'fidel'a histori'ist'o Turpín; mi em'as kondamn'i ili'n nur al konstant'a ekzil'o, konsider'ant'e, ke ili part'e inspir'is la fam'a'n Mateo Boyardo, kaj ke de ĉi last'a ŝpin'is si'a'n ŝtof'o'n la krist'an'a poet'o Lud'o'vic'o Ariost'o, kiu'n mi ne respekt'os, se mi trov'os li'n ĉi tie parol'ant'a en ali'a lingv'o diferenc'a de la li'a; sed se li esprim'as si'n ital'e, mi li'n al'prem'os al mi'a kor'o.

—Mi hav'as li'a'n libr'o'n en la ital'a —dir'is la barbir'o— sed ne kompren'as ĝi'n.

—Des'pli bon'e, ke vi ne kompren'as[52] —respond'is la pastr'o—. Kaj neni'o'n oni perd'us, se la sinjor'o kapitan'o[53] ne est'us far'int'a li'n kastili'an'o, ĉar tiel li pren'is de li grand'a'n part'o'n de ties origin'a valor'o. Al la sam'a rezult'o ven'as ĉiu'j traduk'ant'o'j de vers'o'j, ĉar, kiom ajn zorg'e kaj kompetent'e ili labor'as, neniam ili sukces'as re'don'i plen'e la esenc'o'n de la original'o'j. Do ĉi libr'o'n kaj la ceter'a'j'n pri afer'o'j de Franc'uj'o, se tia'j'n ni trov'os ĉi tie, ni apart'ig'u kaj met'u en sek'a'n put'o'n, ĝis ni fin'e decid'os ili'a'n definitiv'a'n sort'o'n. Oni escept'u Bernardo del Carpio, kiu, mi sci'as, trov'iĝ'as ie ajn ĉi tie kaj ali'a'n titol'it'a'n Roncesvalles.

Kiam ili'n mi traf'os, ili ir'os rekt'e en la man'o'j'n de la mastr'um'ant'in'o, kaj de la ŝi'a'j sen'kompat'e en la fajr'o'n.

La barbir'o aprob'is ĉio'n ĉi kaj rigard'is bon'a'j kaj ĝust'a'j tia'j'n opini'o'j'n. Li tut'e cert'is, ke la pastr'o est'as tiel bon'a krist'an'o kaj amik'o de la ver'o, ke nenial li kapabl'us dir'i mensog'o'n. La barbir'o apert'is ali'a'n libr'o'n, vid'is, ke tem'as pri Palmerín de Oliv'a, kaj ke apud ĝi sid'as la titol'it'a Palmerín de Angl'uj'o. Observ'int'e ili'n, dir'is la licenci'ul'o:

—La oliv'o'n oni pist'u kaj brul'ig'u, kaj eĉ ne ties cindr'o rest'u, sed la palm'o'n de Angl'uj'o oni gard'u kaj konserv'u kiel unik'aĵ'o'n, kaj oni far'u por ĝi skatol'o'n, kia'n trov'is Aleksandro inter la trezor'o'j post'las'it'a'j de Dari'o, kaj destin'is en'ten'i la verk'o'j'n de Homero. Palmerín de Angl'uj'o respekt'ind'as pro du motiv'o'j: unu'e, ĝi tre bon'as per si mem; du'e ĝi'n verk'is, laŭ la fam'o, iu sprit'a reĝ'o de Portugal'uj'o. La aventur'o'j en la kastel'o de Miraguarda est'as bon'eg'a'j kaj lert'e el'pens'it'a'j; la dialog'o'j, ĝentil'a'j kaj klar'a'j, spegul'as dec'e kaj ver'e la karakter'o'n de ĉiu parol'ant'o. Do mi dir'as, majstr'o Nicolás, ke, se vi ne hav'as kontraŭ'a'n opini'o'n, ĉi libr'o kaj Amadís de Gaŭli'o sav'iĝ'u de la fajr'o; kaj la ceter'a'j, sen pli'a'j esplor'o'j, pere'u.

—Ne, amik'o mi'a —respond'is la barbir'o—, ĉar jen mi hav'as ĉi tie la fam'a'n Do'n Belianís.

—Li —dir'is la pastr'o— kaj ankaŭ la du'a, tri'a kaj kvar'a part'o'j de la libr'o bezon'as iom da rabarb'o por evaku'i el si si'a'n tro'a'n gal'o'n. Sam'e neces'as, ke oni el'pren'u la part'o'n pri la kastel'o de la Fam'o kaj ali'a'j'n pli grav'a'j'n impertinent'o'j'n. Do ni al'las'os al ili sufiĉ'a'n temp'o'n, ke ili si'n korekt'u, kaj se efektiv'e ili montr'os i'a'n pli'bon'iĝ'o'n, ni trakt'os ili'n aŭ just'e aŭ

mizerikord'e; dum'e ten'u ili'n en vi'a hejm'o, sed zorg'u, ke ali'a'j hom'o'j ne leg'u ili'n.

—Tre volont'e —respond'is la barbir'o.

La pastr'o ne vol'is plu lac'iĝ'i leg'ant'e la titol'o'j'n, do ordon'is la mastr'um'ant'in'o'n pren'i la libr'o'j'n grand'a'j'n kaj ĵet'i ili'n ĉiu'j'n al la kral'o. La ordon'o traf'is ne surd'a'n orel'o'n, sed vir'in'o'n, kiu dezir'eg'is brul'ig'i la libr'o'j'n, eĉ pli ol akir'i al si plej grand'a'n kaj fajn'a'n ŝtof'o'n, do

pren'ant'e ok volum'o'j'n per unu foj'o, ŝi ili'n ĵet'is tra la fenestr'o. Ĉar ŝi ĉirkaŭ'pren'is tiel mult'a'j'n sam'temp'e, unu el'fal'is ĉe la pied'o'j'n de la barbir'o, li vol'is sci'i ĝi'a'n titol'o'n kaj leg'is: Histori'o de la fam'a kavalir'o Tir'ant'e el Blanco.

—Di'o laŭd'at'u! —laŭt'e ek'kri'is la pastr'o—. Tir'ant'e el Blanco ĉi tie! Don'u ĝi'n al mi, amik'o, ĉar mi konsider'as, ke mi trov'is trezor'o'n da plezur'o kaj min'o'n da distr'o. Tie trov'ebl'as Kirieleisón de Montalbán, kuraĝ'a kavalir'o; li'a frat'o Tomás de Montalbán; la kavalir'o Fonseca; la batal'o de la kuraĝ'a Tir'ant'e kontraŭ la hund'o; la sprit'aĵ'o'j de la pucelo Placerdemivida; la am'o'j kaj mensog'o'j de la vidv'in'o Reposada; ŝi'a moŝt'o la imperi'estr'in'o, kiu en'am'iĝ'is al si'a ŝild'ist'o Hipólito… Ver'e, amik'o, en ĉi libr'o, laŭ'stil'e la plej bon'a en la mond'o, la kavalir'o'j manĝ'as, dorm'as, for'pas'as en la lit'o kaj testament'as ĉe la hor'o de la mort'o. Krom'e okaz'as en ĝi mult'o ali'a, kiu mank'as en la ceter'a'j libr'o'j kavalir'a'j. Tamen ĝi'a aŭtor'o merit'as viv'o'daŭr'a'n pun'o'n je galer'o'j, ĉar li ne help'is si'n per la stult'aĵ'o'j propr'a'j al tia'j libr'o'j.[54] Pren'u ĝi'n hejm'e'n, leg'u ĝi'n kaj vi vid'os, ke mi dir'as al vi la ver'o'n.

—Kun plezur'o —respond'is la barbir'o—, sed kio'n ni far'os el la ĉi rest'ant'a'j libr'et'o'j?

—Ili cert'e est'as ne kavalir'a'j, sed poezi'a'j —dir'is la pastr'o.

Li apert'is unu, vid'is ĝi'a'n titol'o'n La Dian'a, de Jorge de Montemayor, supoz'is, ke la ceter'a'j est'as de la sam'a spec'o, kaj dir'is:

—Ili ne merit'as brul'i, kiel la ali'a'j, ĉar ili nek far'as nek far'os tiom da damaĝ'o kiom la kavalir'a'j libr'o'j. Tem'as pri verk'o'j san'e distr'a'j, kaj de ili oni ricev'as neni'a'n damaĝ'o'n.

—Ve, mi'a sinjor'o! —dir'is la nev'in'o—. Vi'a moŝt'o dev'us ordon'i brul'ig'i ankaŭ ili'n, ĉar, se mi'a sinjor'o onkl'o re'san'iĝ'os de la kavalir'ism'a mal'san'o, ekzist'as la danĝer'o, ke, se li leg'os la poem'o'j'n, li kapric'os tiam far'iĝ'i paŝt'ist'o kaj vag'ad'i tra arb'ar'o'j kaj herb'ej'o'j kant'ant'e kaj ŝalm'ant'e, aŭ, eĉ pli mav'e, far'iĝ'i poet'o, kio laŭ'dir'e est'as afekci'o sen'rimed'a kaj kontaĝ'a.

—Ĉi pucelo prav'as —dir'is la pastr'o— kaj konven'as apart'ig'i de la voj'o de ni'a amik'o eventual'a'n ŝton'o'n de fal'puŝ'iĝ'o. Kaj ĉar ni komenc'is per La Dian'a de Montemayor, ŝajn'as al mi, ke ĝi ne dev'as brul'i, kaj ke prefer'e oni el'pren'u el ĝi ĉio'n pri la sorĉ'ist'in'o Felicia kaj la magi'a akv'o, preskaŭ ĉiu'j'n vers'o'j'n maĵor'a'j'n, [55] tiel, ke nur rest'u al ĝi la proz'o kaj la honor'o est'i la unu'a inter la libr'o'j de ĝi'a spec'o.

Ĉi sekv'ant'a —dir'is la barbir'o— est'as La Dian'a nom'at'a du'a, verk'it'a de El Salmantino, kaj jen ankoraŭ ali'a kun la sam'a titol'o, kiu'n verk'is Gil Pol'o.

— La Dian'a de El Salmantino —respond'is la pastr'o— akompan'u en la kral'o la kresk'ant'a'n nombr'o'n da kondamn'it'o'j, kaj tiu'n de Gil Pol'o oni konserv'u, kvazaŭ Apolon'o mem est'us ĝi'n verk'int'a. Kaj ni rapid'u, amik'o, ĉar jam est'as iom tard'e.

—Ĉi volum'o —dir'is la barbir'o— hav'as la titol'o'n La dek libr'o'j pri la fortun'o de am'o, kaj ĝi'n verk'is Antonio de Lofraso, poet'o sard'a.

—Mi firm'e asert'as, je mi'a'j ordin'o'j —dir'is la pastr'o—, ke, de kiam Apolon'o est'as Apolon'o, la muz'o'j, muz'o'j, kaj la poet'o'j, poet'o'j, ne ekzist'as libr'o tiel humur'a kaj sen'senc'a.

En si'a spec'o ĝi rang'as kiel plej bon'a kaj unik'a en la mond'o, kaj, kiu ne leg'is ĝi'n, dev'as kalkul'i, ke li ne leg'is ankoraŭ i'o'n ver'e ĉarm'a'n. Don'u ĝi'n al mi, amik'o, ĉar mi pli aprez'as ĝi'n, ol se oni donac'us al mi sutan'o'n el Florenca serĝ'o.

Kun grand'eg'a kontent'o la pastr'o met'is apart'e la libr'o'n, kaj la barbir'o daŭr'ig'is:

—Nun jen La paŝt'ist'o de Iberia, Nimf'o'j de Henares kaj Si'n'tromp'o'j de la ĵaluz'o.

—Sufiĉ'e —dir'is la pastr'o—. Ili ir'u al la sekular'a brak'o de la mastr'um'ant'in'o. Kaj ne demand'u al mi la kial'o'n, aŭ ni neniam fin'os ĉi task'o'n.

—Nun ven'as La paŝt'ist'o de Filida.

—Tem'as ne pri paŝt'ist'o, sed pri tre saĝ'a kort'eg'an'o. Gard'u ĝi'n kiel juvel'o'n —dir'is la pastr'o.

—Ĉi grand'a est'as Trezor'o de divers'a'j poem'o'j.

—Ili, ĉar tro mult'a'j, ne tre plaĉ'as. Neces'as el'sark'i el ĝi kelk'e da abomen'ind'aĵ'o'j kuŝ'ant'a'j inter ĝi'a'j perl'o'j. Gard'u ĝi'n, ĉar ties aŭtor'o est'as amik'o mi'a, kaj per tio ni montr'u ni'a'n respekt'o'n al ali'a'j pli inspir'it'a'j kaj hero'a'j verk'o'j ven'int'a'j de li'a plum'o.

—Jen Kanzon'ar'o, de López Maldonado —dir'is la barbir'o.

—Ankaŭ ĝi'a aŭtor'o est'as grand'a amik'o mi'a —respond'is la pastr'o—. Li rav'as per si'a'j vers'o'j, kaj, kiam li ili'n kant'as, li'a voĉ'o tiel dolĉ'as, ke ĝi en'sorĉ'as. Li'a'j eklog'o'j iom tro long'as, sed oni sci'as, ke da bon'o neniam est'as mult'e. Gard'u ĝi'n kun la ali'a'j elekt'it'a'j libr'o'j.

Sed kio sid'as tie apud'e?

— La Galate'a, de Miguel de Cervantes —dir'is la barbir'o.

—Jam de mult'a'j jar'o'j tiu Cervantes est'as grand'a amik'o mi'a, kaj mi sci'as, ke li hav'as pli da spert'o kun la mis'fortun'o ol kun la vers'o'j. Li'a libr'o posed'as iom da bon'a invent'em'o, far'as promes'a'n komenc'o'n, sed fin'as neni'o'n. Neces'as atend'i la du'a'n part'o'n, kiu'n li anonc'as. Se li si'n korekt'os, ebl'e li trov'os la plen'a'n mizerikord'o'n, kiu'n oni rifuz'as nun al li. Dum'e gard'u ĝi'n kiel kapt'it'o'n ĉe vi.

—Volont'e, amik'o —respond'is la barbir'o—. Kaj jen tri kun'e: La Araucana, de do'n Alonso de Ercilla; La Austriada, de Ju'a'n Ruf'o, juĝ'ist'o en Córdoba, kaj El Monserrate, de Cristobal de Virués, poet'o valencia.

—La tri libr'o'j —dir'is la pastr'o— est'as la plej bon'a'j verk'it'a'j en la hispan'a per maĵor'a'j vers'o'j kaj pov'as konkur'i kun la fam'eg'a'j de Ital'uj'o. Gard'u ili'n kiel la plej riĉ'a'j'n trezor'o'j'n da hispan'a poezi'o.

La pastr'o lac'iĝ'is vid'i libr'o'j'n kaj propon'is ĵet'i la ceter'o'n al la fajr'o sen pli'a esplor'o; sed la barbir'o apert'is jam unu titol'it'a'n La larm'o'j de Angélica.

—Ili'n mi verŝ'us —dir'is la pastr'o, aŭd'int'e la titol'o'n— se tia'n libr'o'n konsum'us la fajr'o, ĉar ĝi'n verk'is unu el la fam'a'j poet'o'j de la mond'o, [56] ne nur de Hispan'uj'o, kaj eg'e eminent'a ankaŭ kiel traduk'ant'o de kelk'a'j fabl'o'j de Ovidi'o.

[51] Vast'a kort'o por agr'a'j labor'il'o'j kaj best'o'j.

[52] La pastr'o tio'n prefer'as, pro la obscen'a'j part'o'j de Or'land'o furioso, la alud'it'a verk'o.

[53] T.e. Jerónimo de Urrea, fuŝ'a traduk'int'o de Or'land'o furioso.

[54] La pastr'o parol'as ironi'e, kvazaŭ li est'us fervor'a leg'ant'o de fantast'a'j kavalir'aĵ'o'j kaj, kiel tia, li ĉagren'iĝ'us pro la mank'o, en Tir'ant'e el Blanco, de la kutim'a'j, kaj ŝat'at'a'j, absurd'o'j kaj rid'ind'aĵ'o'j.

[55] Hav'ant'a'j pli ol ok silab'o'j'n.

[56] Lu'is Barahona de Soto, sen'glor'a poet'o sed amik'o de Cervantes. Nun'temp'e nur la erud'it'o'j leg'as, aŭ stud'as, li'a'j'n verk'o'j'n.

Ĉapitr'o 7

Pri la du'a el'ir'o de ni'a bon'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha

Ĉe tio do'n Quijote komenc'is plen'voĉ'e kri'i, dir'ant'e:

—Ĉi tie, kuraĝ'a'j kavalir'o'j, ĉi tie neces'as montr'i la fort'o'n de vi'a sen'tim'a brak'o, ĉar la kort'eg'an'o'j[57] gajn'e batal'as en la turnir'o.

Oni ĉes'ig'is la ekzamen'o'n de la libr'o'j por hast'i al la tumult'o, kaj tial probabl'e ir'is al la flam'o'j, ne'vid'at'e kaj ne'aŭd'at'e, La Carolea, Leon'o de Hispan'uj'o kaj la kronik'o'j pri la imperi'estr'o, ĉi last'a kompil'it'a de do'n Lu'is de Ávila. Cert'e ili trov'iĝ'is inter la ne ekzamen'it'a'j libr'o'j, kaj, se vid'it'a'j de la pastr'o, ebl'e ili ne sufer'us tiel rigor'a'n pun'o'n.

Kiam la grup'o en'ir'is en la ĉambr'o'n de do'n Quijote, li, kiu jam for'las'is la lit'o'n, kri'is ankoraŭ plen'voĉ'e kaj sen'senc'e, dum tranĉ'e kaj re'tranĉ'e li sving'is ĉi'e'n la glav'o'n kun tiel fajr'a'j okul'o'j, ke ŝajn'is, ke li neniam antaŭ'e dorm'is. Ili ĉirkaŭ'pren'e re'ten'is li'n kaj li'n per'fort'e met'is de'nov'e en la lit'o'n; kaj, kiam li iom kviet'iĝ'is, li si'n turn'is al la pastr'o, kaj dir'is:

—Ceter'e, sinjor'o ĉef'episkop'o Turpín, est'as hont'ind'e, ke ni, la dek du par'ul'o'j de Franc'uj'o, permes'as, ke la kort'eg'a'j kavalir'o'j proklam'u si'n sen'pli'e venk'ant'o'j en la turnir'o, malgraŭ ke ni, la aventur'ist'o'j, gajn'is la premi'o'n de la tri last'a'j tag'o'j.

—Trankvil'iĝ'u vi'a moŝt'o —dir'is la pastr'o—, ĉar Di'o bon'vol'os ŝanĝ'i la sort'o'n tiel, ke la hodiaŭ'a perd'o iĝ'os morgaŭ'a gajn'o. Sed nun'e vi dev'as fleg'i vi'n. Vi ŝajn'as, se ne grav'e vund'it'a, almenaŭ tro konsum'it'a.

—Vund'it'a, ne —respond'is do'n Quijote—. Tra'bat'it'a kaj sen'fort'a, sen'dub'e, ĉar la bastard'o do'n Roldán pist'is mi'n per la trunk'o de kverk'o, kaj tio'n li far'is pro envi'o, ĉar li sci'as, ke laŭ'kuraĝ'e nur mi rival'as li'n; sed oni ĉes'u nom'i mi'n Reinaldos de Montalbán, se, kiam mi las'os la lit'o'n, mi ne ig'os li'n pag'i kar'e ĉio'n ĉi, spit'e li'a'n magi'a'n pov'o'n; kaj nun don'u al mi manĝ'o'n, ĉar ĝi'n mi plej bezon'as. Pri la venĝ'o mi mem zorg'os.

Laŭ li'a pet'o, oni al'port'is al li manĝ'o'n, post'e li de'nov'e en'dorm'iĝ'is, kaj la ali'a'j re'e mir'is pri li'a frenez'o. Tiu'n nokt'o'n la mastr'um'ant'in'o brul'ig'is ĝis'cindr'e la libr'o'j'n de la kral'o kaj de la tut'a dom'o, kaj sen'dub'e sam'e ard'is kelk'a'j volum'o'j, ind'a'j est'i konserv'at'a'j en etern'a'j arĥiv'o'j, sed ili'n domaĝ'i ne vol'is la sort'o nek la pigr'o de la ekzamen'int'o'j, kaj tia'manier'e pruv'iĝ'is la sentenc'o, ke la sen'pek'a'j pag'as por la kulp'a'j.

La pastr'o kaj la barbir'o klopod'is kurac'i la mal'san'o'n de si'a amik'o, kaj unu el ili'a'j rimed'o'j konsist'is en tio: ig'i mason'ferm'i la libr'o-ĉambr'o'n, por ke, kiam do'n Quijote el'lit'iĝ'os, li ne trov'u la volum'o'j'n (sen la kaŭz'o ebl'e ĉes'us la efik'o), kaj dir'i al li, ke sorĉ'ist'o for'port'is kun si la libr'o'j'n kaj eĉ la ĉambr'o'n.

Oni rapid'e tio'n far'is, kaj kiam do'n Quijote el'lit'iĝ'is du tag'o'j'n post'e, li si'n direkt'is al si'a'j libr'o'j, kaj, ĉar li ne trov'is la ĉambr'o'n, li ir'is tie'n kaj tie'n, serĉ'ant'e ĝi'n. Li paŝ'is ĝis la lok'o, kie la pord'o antaŭ'e star'is, palp'is la mur'o'n per la man'o'j kaj turn'is kaj re'turn'is la okul'o'j'n ĉi'e'n, sen dir'i eĉ unu vort'o'n. Sed fin'e li demand'is al si'a mastr'um'ant'in'o, en kiu flank'o trov'iĝ'as la libr'o'ĉambr'o, kaj ŝi, bon'e lern'int'a kia'n respond'o'n don'i, dir'is:

—Ĉambr'o? Kiu ĉambr'o? Jam ne ekzist'as ĉambr'o nek libr'o'j en ĉi dom'o, ĉar ĉio'n for'port'is la diabl'o mem.

—La diabl'o ne —inter'ven'is la nev'in'o—, sed sorĉ'ist'o ven'int'a sur nub'o la sekv'ant'a'n nokt'o'n post vi'a for'ir'o. Li de'salt'is de drak'o, en'ir'is en la ĉambr'o'n, kaj mi ne sci'as kio'n li far'is tie, ĉar iom post'e li for'flug'is tra la tegment'o, las'ant'e la dom'o'n plen'a'n de fum'o; kiam ni ir'is rigard'i, ni vid'is eĉ ne unu libr'o'n, nek sign'o'n de la ĉambr'o. Ni tre bon'e memor'as nur, mi kaj la mastr'um'ant'in'o, ke, ĉe si'a for'flug'o, la malic'a old'ul'o dir'is plen'voĉ'e, ke ni post'e vid'us, kia'n damaĝ'o'n li far'is en la dom'o pro si'a sekret'a rival'ec'o kun la mastr'o de la libr'o'j kaj de la ĉambr'o; li dir'is ankaŭ, ke li nom'iĝ'as la sorĉ'ist'o Muñatón.

—Cert'e li dir'is Frestón —inter'romp'is do'n Quijote.

—Mi ne sci'as, ĉu Frestón aŭ Fritón; nur, ke ĝi fin'iĝ'as per «tón» —respond'is la mastr'um'ant'in'o.

—Efektiv'e —dir'is do'n Quijote— tem'as pri kler'a sorĉ'ist'o, grand'a kontraŭ'ul'o mi'a, kaj li malic'as al mi, ĉar li sci'as per si'a'j art'o'j kaj magi'o'j, ke si'a'temp'e mi dev'os batal'i en person'a duel'o, kaj nepr'e venk'os, kavalir'o'n, kiu'n li favor'as. Li sci'as, ke li ne pov'os evit'i mi'a'n triumf'o'n, kaj tial li klopod'as ĉia'manier'e plag'i mi'n. Sed mi dir'as al li, ke van'as spit'i la vol'o'n de la ĉiel'o.

—Cert'e, mi'a sinjor'o onkl'o —dir'is la nev'in'o—, sed, kial vi implik'iĝ'as en tia'j'n kverel'o'j'n?

Ĉu ne pli bon'e rest'i pac'e hejm'e, anstataŭ vag'i tra la mond'o serĉ'ant'e kio'n ne valor'as renkont'i, kaj ignor'ant'e, ke mult'a'j ir'as tond'i kaj re'ven'as tond'it'a'j?

—Ho nev'in'o mi'a! —respond'is do'n Quijote—. Kiel erar'e vi far'as vi'a'j'n kont'o'j'n! Oni prov'u tond'i mi'n, kaj mi de'ŝir'os la barb'o'n de la prov'ant'o'j, antaŭ ol ili sukces'os tuŝ'i al mi eĉ la pint'o'n de unu sol'a har'o!

La vir'in'o ne vol'is jam respond'i, ĉar li komenc'is brul'i de koler'o. Nu, okaz'is, ke li rest'is ĉe si dek kvin tag'o'j'n tre kviet'e, montr'ant'e neni'a'n sign'o'n, ke li dezir'as ripet'i la unu'a'j'n ekstravaganc'o'j'n, kaj ten'ant'e amuz'eg'a'j'n disput'o'j'n kun si'a'j amik'o'j la pastr'o kaj la barbir'o; li insist'is, ke la mond'o plej'e bezon'as vag'ant'a'j'n kavalir'o'j'n, kaj ke, per li, re'viv'iĝ'os la kavalir'ism'o. La pastr'o foj'e kontraŭ'dir'is, foj'e konsent'is, ĉar, se li ne uz'us tia'n ruz'o'n, li ne pov'us plu rilat'i kun li.

Tiu'temp'e do'n Quijote klopod'ad'is gajn'i al si najbar'a'n kamp'ul'o'n, riĉ'a'n je bon'ec'o (se oni pov'as nom'i mal'riĉ'ul'o'n riĉ'a)[58] sed kun nur iom'et'o da cerb'o en la kap'o. Do'n Quijote tiel insist'is kaj promes'is, ke la povr'a kamp'ul'o fin'e konsent'is ir'i kun li kiel ŝild'ist'o. Do'n Quijote

dir'is al li inter'ali'e, ke li akompan'u li'n kun ĝoj'a kor'o, ĉar pov'us okaz'i, ke, per'e de ajn'a aventur'o, li, do'n Quijote, pov'us sen'pli'e gajn'i insul'o'n kaj nom'i li'n ties gubernator'o.

Konvink'it'e de tia promes'o kaj ali'a'j simil'a'j, Sancho Panza (tiel li nom'iĝ'is) las'is si'a'j'n edz'in'o'n kaj fil'o'j'n kaj dung'iĝ'is al do'n Quijote.

Ni'a hidalg'o okup'iĝ'is post'e, hav'ig'ant'e al si mon'o'n; foj'e vend'ant'e i'o'n, foj'e lombard'ant'e tio'n, ĉiu'okaz'e sub'prez'e ĉio'n ced'ant'e, li kolekt'is sufiĉ'a'n sum'o'n. Li pet'is de amik'o, kaj ricev'is, rond'a'n ŝild'o'n, [59] kaj, flik'int'e, kiel li pov'is, si'a'n frakas'it'a'n kask'o'n, sci'ig'is al si'a ŝild'ist'o Sancho la tag'o'n kaj la hor'o'n de ili'a proksim'a el'ir'o, por ke li anticip'e si'n ekip'u per ĉio neces'a; do'n Quijote special'e rekomend'is li'n port'i du'sak'o'n. Sancho respond'is, ke tio'n li far'os, kaj ke li port'os ankaŭ si'a'n bon'eg'a'n azen'o'n, ĉar long'e pied'ir'i lac'ig'as li'n.

La menci'o'n pri la azen'o ig'is do'n Quijote medit'i, ĉu ajn'a vag'ant'a kavalir'o iam hav'is ŝild'ist'o'n sur'azen'e rajd'ant'a'n, sed neniu'n tia'n kaz'o'n li pov'is memor'i; tamen li permes'is li'n port'i la azen'o'n, kvankam li hav'is la intenc'o'n proviz'i li'n per pli dec'a rajd'o'best'o, kaj tia'cel'e li pens'is for'pren'i, post duel'o, la ĉeval'o'n de la unu'a insolent'a kavalir'o renkont'ot'a. Do'n Quijote ekip'is si'n per ĉemiz'o'j kaj, kiom li pov'is, per ĉio ali'a, konform'e al la konsil'o'j de la gast'ej'estr'o.

Ĉio'n aranĝ'int'e kaj pret'ig'int'e, sen adiaŭ'i Sancho Panza si'a'j'n edz'in'o'n kaj fil'o'j'n, kaj do'n Quijote si'a'j'n nev'in'o'n kaj mastr'um'ant'in'o'n, ili el'ir'is ne'vid'at'e el la vilaĝ'o iu'n nokt'o'n, kaj tiel long'e ili rajd'is, ke ĉe la tag'iĝ'o ili cert'is, ke, se okaz'e serĉ'at'a'j, ili est'us ne'trov'ebl'a'j.

Sancho Panza rajd'is kiel patriark'o sur la azen'o, kun si'a du'sak'o kaj si'a bot'o, [60] kaj kun la grand'a dezir'o baldaŭ vid'i si'n gubernator'o de la promes'it'a insul'o. Okaz'is, ke do'n Quijote hazard'e pren'is kaj sekv'is la sam'a'n voj'o'n de la unu'a vojaĝ'o, t.e. tra la kamp'o'j de Montiel, kaj li sent'is si'n ne tiel mal'komfort'e kiel la pas'int'a'n foj'o'n, ĉar en tiel fru'a hor'o la sun'o, traf'ant'e ili'n oblikv'e, ne tro ĝen'is. Sancho Panza dir'is nun al si'a mastr'o:

—Ne forges'u vi'a moŝt'o kio'n vi promes'is al mi pri la insul'o, ke mi sci'os ĝi'n reg'i, kiom ajn grand'a ĝi est'as.

—Sci'u, amik'o Sancho Panza —respond'is do'n Quijote—, ke la antikv'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j kutim'is far'i si'a'j'n ŝild'ist'o'j'n gubernator'o'j de insul'o'j kaj regn'o'j, kies teritori'o'n ili konker'is.

Mi hav'as ne nur la firm'a'n intenc'o'n ten'i mi'n al tiel dank-el'montr'a mor'o, sed eĉ pli grand'anim'e rilat'i al ĝi, ĉar kelk'foj'e, ebl'e preskaŭ ĉiu'okaz'e, la antikv'a'j kavalir'o'j atend'is ĝis li'a'j ŝild'ist'o'j old'iĝ'is, kaj nur tiam, jam pli ol sat'a'j serv'ad'i kaj sufer'i la rigor'o'n de mizer'a'j tag'o'j kaj eĉ pli mizer'a'j nokt'o'j, ili ricev'is la titol'o'n de graf'o, aŭ maksimum'e de markiz'o, de ia sen'signif'a val'o aŭ provinc'o. Sed, se ni ambaŭ viv'os, ebl'e de nun ĝis ses tag'o'j mi pov'os gajn'i al mi regn'o'n kun de'pend'a'j teritori'o'j, plej konven'a'j por ke mi kron'u vi'n reĝ'o de unu el ili. Ne rigard'u tio'n tro'a, ĉar al kaz'o'j kaj okaz'o'j tiel ekster'ordinar'a'j kaj ne'imag'ebl'a'j front'as la kavalir'o'j, ke mi pov'os facil'e don'i al vi eĉ pli ol mi promes'as.

—Tiel do —respond'is Sancho Panza—, se pro unu el la mirakl'o'j, pri kiu'j vi ĵus parol'is, mi far'iĝ'os reĝ'o, mi'a edz'in'o Juan'a Gutiérrez est'os almenaŭ reĝ'in'o, kaj mi'a'j fil'o'j, infant'o'j.

—Tut'e cert'e, kaj ne dub'u —respond'is do'n Quijote.

—Tamen mi dub'as —dir'is Sancho Panza—, ĉar mi kred'as, ke eĉ se Di'o pluv'ig'us kron'o'j'n, neni'u el ili bon'e sid'us sur la kap'o'n de Mar'i Gutiérrez. Sci'u, sinjor'o, ke ŝi, kiel reĝ'in'o, ne valor'us eĉ du maraved'o'j'n. La rang'o de graf'in'o pli konven'os al ŝi, kaj tio, nur se Di'o help'os.

—Di'o mem decid'u —respond'is do'n Quijote— kaj Li don'u al ŝi tio'n, kio plej al ŝi konven'as. Sed vi ne humil'iĝ'u, ĝis la ekstrem'o kontent'iĝ'i je io sub la rang'o de provinc'estr'o.

—Tut'e ne, sinjor'o —respond'is Sancho—, des pli, ke mi hav'as tiel grand'a'n mastr'o'n, kaj vi sci'os don'i al mi i'o'n konform'a'n al mi'a'j kapabl'o'j.

[57] Ekzist'is du spec'o'j de kavalir'o'j: kort'eg'an'o'j aŭ ne vag'ant'a'j, kaj aventur'ist'o'j aŭ vag'ant'a'j.

[58] Ali'a ebl'a traduk'o: «hom'o'n honest'a'n (se oni pov'as nom'i mal'riĉ'ul'o'n honest'a)».

Cervantes lud'as per la du signif'o'j de la hispan'a «hombre de bi'e'n»: «honest'a, bon'a hom'o»

kaj «riĉ'a hom'o».

[59] Cert'e la unu'a ŝild'o de do'n Quijote perd'iĝ'is aŭ ne'ripar'ebl'e romp'iĝ'is. Ŝild'o'j'n rond'a'j'n port'is nur la sur'pied'a'j batal'ant'o'j, do la rajd'ant'a figur'o de do'n Quijote vid'iĝ'is des pli grotesk'a kun tiel mal'kongru'a ŝild'o.

[60] Neolog'ism'o. Hispan'e «bot'a». Tip'e hispan'a, man'port'ebl'a fel-sak'et'o por vin'o, el kie oni sen'per'e trink'as. Ĝi'a form'o iom simil'as la form'o'n de la por'pied'a bot'o.

Ĉapitr'o 8

Pri la brav'a far'o de la kuraĝ'a do'n Quijote en la terur'a kaj neniel imag'ebl'a aventur'o de la vent'o-muel'ej'o'j, kun ali'a'j event'o'j memor'ind'a'j

Ĉe tio ili disting'is tri'dek aŭ kvar'dek vent'o-muel'ej'o'j'n, kiu'j star'as sur la kamp'o'j de Montiel, kaj, ili'n vid'ant'e, do'n Quijote dir'is al si'a ŝild'ist'o:

—La fortun'o gvid'as ni'a'j'n paŝ'o'j'n, eĉ pli bon'e ol ni dezir'us, ĉar vid'u, amik'o Sancho, tie aper'as tri'dek kaj kelk'a'j monstr'a'j gigant'o'j. Mi pens'as ili'n atak'i kaj mort'ig'i, kaj ni komenc'os riĉ'iĝ'i per tio, kio'n ni pren'os de ili. Ni far'as just'a'n milit'o'n kaj grand'a'n serv'o'n al Di'o eksterm'ant'e tiel malign'a'n ras'o'n de sur la surfac'o de la ter'o.

—Kiu'j gigant'o'j? —demand'is Sancho.

—Jen ili, tie for —respond'is li'a mastr'o— kun la long'a'j brak'o'j. Okaz'as, ke ekzist'as tia'j gigant'o'j kun brak'o'j preskaŭ ses mejl'o'j'n long'a'j.

—Atent'u vi'a moŝt'o —dir'is Sancho—. Tie aper'as ne gigant'o'j, sed vent'o-muel'ej'o'j, kaj kio ŝajn'as brak'o'j, tio est'as la al'o'j, kiu'j, kiam turn'at'a'j de la vent'o, ir'ig'as la muel-ŝton'o'n.

—Oni klar'e vid'as —respond'is do'n Quijote—, ke mank'as al vi spert'o pri aventur'o'j.

Gigant'o'j ili est'as, kaj, se vi tim'as, re'tir'iĝ'u kaj preĝ'u, dum mi al'front'as ili'n en feroc'a kaj danĝer-plen'a batal'o.

Tio'n dir'int'e, li spron'is la ĉeval'o'n kaj ignor'is la kri'o'j'n de la ŝild'ist'o Sancho, kiu avert'is li'n, ke li ir'as atak'i ne gigant'o'j'n, sed vent'o-muel'ej'o'j'n. Sed tiel cert'is do'n Quijote, ke tem'as pri gigant'o'j, ke li nek aŭd'is la kri'ad'o'n de Sancho, nek konsci'is pri kio efektiv'e ili est'as, kvankam li jam tre proksim'is al ili. Kontraŭ'e, li avanc'is dir'ant'e plen'voĉ'e:

—Ne fuĝ'u, kovard'a'j kaj mizer'a'j monstr'o'j, nur unu kavalir'o vi'n atak'as.

Tiam ek'blov'is iom da vent'o, la grand'a'j al'o'j komenc'is mov'iĝ'i, kaj ĉe tio do'n Quijote dir'is:

—Vi pag'os al mi kar'e, eĉ se vi sving'os pli da brak'o'j ol la gigant'o Briare'o.

Tiel parol'int'e, li tut'kor'e konfid'is si'n al si'a sinjor'in'o Dulcine'a, pet'is ŝi'a'n help'o'n en tiel danĝer'a situaci'o, bon'e si'n ŝirm'is per la ŝild'o, met'is horizontal'e'n la lanc'o'n, impet'is antaŭ'e'n per la plej'a galop'o de Rocinante, atak'is la front'e star'ant'a'n muel'ej'o'n, en'puŝ'is la lanc'o'n en la al'o'n, kaj la vent'o turn'is tiu'n tiel furioz'e, ke la lanc'o pec'iĝ'is tren'ant'e post si la ĉeval'o'n kaj la rajd'ant'o'n. Do'n Quijote, fort'e kontuz'it'a, rul'iĝ'is sur la grund'o, Sancho Panza per la plej'a rapid'o de si'a azen'o al'kur'is li'n help'i, kaj, al'ven'ant'e, vid'is, ke li'a mastr'o ne pov'as mov'iĝ'i: tia'n bat'eg'o'n ricev'is li kaj la ĉeval'o.

—Ho Di'o! —dir'is Sancho—. Ĉu mi ne dir'is al vi'a moŝt'o, ke vi zorg'u kaj atent'u, ke tem'as pri vent'o-muel'ej'o'j, kaj ke nur vent'o-kap'ul'o'j pov'us tio'n preter'vid'i?

—Silent'u, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—, kaj sci'u, ke la afer'o'j de la milit'o, pli ol ali'a'j, est'as objekt'o de konstant'a ŝanĝ'o. Krom'e mi pens'as, kaj est'as la ver'o, ke la sam'a sorĉ'ist'o Frestón, la ŝtel'int'o de mi'a'j ĉambr'o kaj libr'o'j, turn'is ĉi gigant'o'j'n en muel'ej'o'j'n, por rab'i de mi la glor'o'n de mi'a triumf'o: tia'n mal'amik'ec'o'n li ten'as kontraŭ mi. Sed fin'fin'e li'a nigr'a art'o ne sukces'os van'ig'i la efik'o'n de mi'a glav'o.

—La vol'o de Di'o plen'um'iĝ'u —respond'is Sancho Panza, help'ant'e si'a'n mastr'o'n lev'i si'n kaj si'n sid'ig'i sur la du'on'fraktur'it'a'n Rocinante.

Parol'ant'e pri ĉi aventur'o, ili rajd'is en la direkt'o al Puerto Lápice, ĉar do'n Quijote dir'is, ke nepr'e ili renkont'os tie mult'a'j'n kaj divers'a'j'n aventur'o'j'n, tial ke ĝi'n tra'ir'as mult'a'j vojaĝ'ant'o'j.

Sed li'n aflikt'is la difekt'iĝ'o de la lanc'o, kaj ĉi-rilat'e li dir'is al si'a ŝild'ist'o:

—Mi memor'as leg'i, ke hispan'a kavalir'o nom'at'a Dieg'o Pérez de Vargas, kies glav'o romp'iĝ'is en batal'o, de'ŝir'is de kverk'o pez'a'n branĉ'o'n kaj en tiu tag'o plen'um'is per ĝi tiel grand'a'j'n far'o'j'n kaj pist'is tiom da maŭr'o'j, ke li merit'is, ke oni li'n honor'is per la al'nom'o Pist'o, kaj de tiam li kaj li'a'j post'e'ul'o'j nom'iĝ'as Vargas Pist'o. Mi tio'n menci'as, ĉar mi pens'as de'ŝir'i de la unu'a kverk'o renkont'ot'a ali'a'n branĉ'o'n tiel bon'a'n kaj grand'a'n kiel la li'a, kaj per ĝi far'i tia'j'n hero'aĵ'o'j'n, ke vi sent'os vi'n feliĉ'a, ke vi gajn'is al vi la rajt'o'n ĉe'est'i ili'n kaj atest'i far'o'j'n apenaŭ kred'ebl'a'j'n.

—Ĉio sid'as en la vol'o de Di'o —dir'is Sancho—. Mi kred'as kio'n vi'a moŝt'o dir'as; sed rekt'ig'u iom la korp'o'n; vi ŝajn'as rajd'i du'on'tord'it'e, ebl'e rezult'e de la fal'eg'o.

—Efektiv'e —respond'is do'n Quijote—, kaj mi ne lament'as pro la dolor'o, ĉar la vag'ant'a'j kavalir'o'j dev'as ne plend'i je ajn'a vund'o, eĉ se tra ĝi el'puŝ'iĝ'us li'a'j intest'o'j.

—Se tiel, mi dir'as neni'o'n —dir'is Sancho—, sed Di'o sci'as, ke tre plaĉ'us al mi, se vi plend'us, kiam io vi'n dolor'as. Rilat'e mi'n, mi plend'as, tuj kiam mi sent'as eĉ la plej et'a'n dolor'o'n, kaj sam'e plend'os, escept'e se ankaŭ la ŝild'ist'o'j dev'as imit'i la vag'ant'a'j'n kavalir'o'j'n koncern'e la ne'plend'ad'o'n.

Do'n Quijote ne pov'is ne rid'i je la simpl'o de si'a ŝild'ist'o, kaj dir'is al li, ke li plend'u, kiam kaj kiom li dezir'os, laŭ'vol'e aŭ kontraŭ'vol'e, ĉar ĝis'dat'e li ne leg'is la mal'o'n en la leĝ'o'j de la orden'o kavalir'a.

Sancho memor'ig'is li'n, ke jam est'as temp'o por manĝ'i, sed do'n Quijote respond'is, ke li ne sent'as apetit'o'n, kaj al'don'is, ke la ŝild'ist'o pov'os manĝ'i, kiam ajn li vol'os. Sancho komfort'iĝ'is laŭ'pov'e sur la azen'o, el'tir'is el la du'sak'o kio'n li antaŭ'e en'met'is kaj rajd'is tre lant'e post si'a mastr'o manĝ'ant'e kaj, de temp'o al temp'o, trink'ant'e el la bot'o kun tiel'a plezur'o, ke li'n envi'us la plej si'n'regal'em'a tavern'estr'o de Málaga. Ripet'ant'e la trink'o'j'n, li tut'e forges'is la promes'o'n de si'a mastr'o, kaj konfes'is en si, ke ir'i serĉ'i aventur'o'j'n, eĉ plej danĝer'a'j'n, don'as, pli ol labor'o'n, ripoz'o'n.

Nu, tiu'n nokt'o'n ili ripoz'is inter kelk'a'j arb'o'j, kaj de unu el ili do'n Quijote de'ŝir'is sek'a'n branĉ'o'n, preskaŭ taŭg'a'n kiel lanc'o, kaj fiks'is al ĝi sur la pint'o'n la fer'a'n kap'et'o'n, kiu'n li pli fru'e pren'is de la lanc'o romp'iĝ'int'a. Do'n Quijote ne dorm'is la tut'a'n nokt'o'n kaj nur pens'is pri si'a sinjor'in'o Dulcine'a, tiel imit'ant'e kio'n li leg'is en si'a'j libr'o'j pri la kavalir'o'j, kiu'j vigil'is mult'a'j'n nokt'o'j'n en bosk'o'j kaj dezert'o'j, sopir'e memor'ant'e pri si'a'j dam'o'j. Okaz'is ali'e kun Sancho Panza, ĉar tiel plen'is li'a stomak'o, kaj ne per cikori'a akv'o, ke li dorm'ad'is unu'tir'e ĝis la maten'o, kaj, se li'a mastr'o ne est'us li'n vok'int'a, nek la radi'o'j de la sun'o fal'ant'a'j sur li'a'n vizaĝ'o'n, nek la tril'ad'o de la bird'o'j, kiu'j ĝoj'e kaj mult'nombr'e salut'is la al'ven'o'n de la nov'a tag'o, kapabl'us li'n vek'i. Kiam li star'iĝ'is, li verŝ'is al si en la buŝ'o'n unu glut'o'n el la bot'o, trov'is tiu'n pli ŝrump'a ol en la antaŭ'a nokt'o, kaj li'a kor'o aflikt'iĝ'is, ĉar li pens'is, ke la cirkonstanc'o'j ne ŝajn'as tre favor'a'j por la baldaŭ'a re'plen'ig'o de la bot'o. Do'n Quijote ne vol'is maten'manĝ'i, ĉar, kiel dir'it'e, li prefer'is nutr'i si'n per nur frand'a'j re'memor'o'j. Ili de'nov'e ir'is al'e al Puerto Lápice kaj ĝi'n ek'vid'is proksim'um'e je la tri'a post'tag'mez'e.

—Tie, frat'o Sancho —dir'is do'n Quijote ĝi'n rigard'ant'e—, ni pov'os met'i la man'o'j'n ĝis'kubut'e en la tiel nom'at'a'j'n aventur'o'j'n. Sed, bon'e memor'u se vi vid'os mi'n eĉ en la plej'a danĝer'o de la mond'o, vi dev'os ne turn'i vi'n al vi'a glav'o por defend'i mi'n, escept'e se la atak'ant'o'j aparten'as al gent'o kanajl'a kaj sen'rang'a. Sed se ili est'as kavalir'o'j, la leĝ'o'j de la kavalir'ism'o nek permes'as nek rajt'ig'as vi'n help'i mi'n, ĝis vi mem kavalir'iĝ'os.

—Est'u cert'a, ke mi plen'e obe'os vi'n pri tio —respond'is Sancho—, des pli, ke mi hav'as pac'a'n natur'o'n kaj ne em'as implik'i mi'n en bat'iĝ'o'j'n kaj kverel'o'j'n. Tamen rilat'e al mi'a propr'a si'n'defend'o, mi ne tre atent'os tia'j'n leĝ'o'j'n, ĉar la hom'a'j kaj di'a'j regul'o'j permes'as, ke ĉiu si'n defend'u, se oni vol'as li'n agres'i.

—Mi opini'as la sam'o'n —dir'is do'n Quijote—, sed se mi batal'as kontraŭ kavalir'o'j, vi dev'os brid'i vi'a'n natur'a'n impuls'o'n.

—Konsent'it'e —respond'is Sancho— kaj tia'n regul'o'n mi observ'os tiel rigor'e kiel fest'o'n dimanĉ'a'n.

Ĉe tio aper'is sur la voj'o du monaĥ'o'j de la orden'o de Sankt'a Benedikto rajd'ant'a'j sur du mul'o'j grand'a'j kiel dromedar'o'j. La monaĥ'o'j port'is mask'o'j'n kontraŭ la polv'o kaj ombrel'o'j'n, kaj ili'n sekv'is kaleŝ'o kun kvar aŭ kvin akompan'ant'a'j rajd'ist'o'j kaj du mul'ist'o'j pied'e.

En la kaleŝ'o sid'is —tio'n oni post'e sci'is— vask'a sinjor'in'o kaj ŝi ir'is al'e al Sevilla por kun'iĝ'i kun si'a edz'o ŝip'ont'a al Indioj por okup'i tie tre grav'a'n ofic'o'n. La monaĥ'o'j vetur'is sur la sam'a voj'o kiel la sinjor'in'o, sed ne aparten'is al ŝi'a grup'o. Do'n Quijote, apenaŭ vid'is ili'n de for'e, dir'is al si'a ŝild'ist'o

—Aŭ mi tromp'iĝ'as, aŭ ĉi tio est'os la plej fam'a aventur'o de ĉiu'j temp'o'j, ĉar tie, en la figur'o'j nigr'a'j, sen'dub'e si'n mask'as kelk'a'j sorĉ'ist'o'j, kaj ili port'as en la kaleŝ'o for'kapt'it'a'n princ'in'o'n.

Do neces'as, ke mi ripar'u tia'n krim'o'n per mi'a tut'a fort'o.

—Ĉi tio rezult'os pli mav'e ol la afer'o de la vent'o-muel'ej'o'j —dir'is Sancho—. Observ'u, sinjor'o, ke tie ir'as du monaĥ'o'j de Sankt'a Benedikto, kaj ke en la kaleŝ'o cert'e sid'as simpl'a'j vetur'ant'o'j. Pens'u bon'e kio'n vi far'as. Ne las'u, ke la diabl'o vi'n tromp'u.

—Mi jam dir'is al vi, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke rilat'e aventur'o'j'n vi sci'as apenaŭ i'o'n. Nun, vid'u, ke mi prav'as.

Tio'n dir'int'e li antaŭ'iĝ'is kaj halt'is mez'e de la voj'o ir'at'a de la monaĥ'o'j. Kiam do'n Quijote pens'is, ke ili jam proksim'iĝ'is sufiĉ'e kaj pov'as aŭd'i li'n, li dir'is laŭt'e:

—Monstr'a kaj demon'a gent'o, tuj liber'ig'u la nobl'a'j'n princ'in'o'j'n, kiu'j'n vi per'fort'e ten'as en la kaleŝ'o, aŭ prepar'u ricev'i tuj'a'n mort'o'n kiel just'a'n pun'o'n al vi'a'j nigr'a'j far'o'j.

La monaĥ'o'j brid'is la mul'o'j'n, kaj, mir'ant'e je la figur'o de do'n Quijote kaj je ties vort'o'j, respond'is:

—Sinjor'o kavalir'o, ni est'as nek monstr'a'j, nek demon'a'j, sed du religi'ul'o'j de Sankt'a Benedikto. Ni ir'as ni'a'n propr'a'n voj'o'n kaj ne sci'as, ĉu en la kaleŝ'o vetur'as princ'in'o'j per'fort'e aŭ ne per'fort'e.

—Mi'n ne tuŝ'as vi'a'j afabl'aĉ'a'j vort'o'j, ĉar mi tre bon'e kon'as vi'n, tromp'a kanajl'ar'o —

respond'is do'n Quijote kaj sen'pli'e spron'is la ĉeval'o'n, cel'is per la lanc'o kaj tiel energi'e kaj koler'e impet'is kontraŭ la pli antaŭ'a'n monaĥ'o'n, ke se tiu ne est'us si'n fal'ig'int'a de la mul'o, do'n Quijote el'ĵet'us li'n grav'e vund'it'a aŭ eĉ mort'a sur la grund'o'n. La ali'a religi'ul'o, vid'ant'e kia'n trakt'o'n ricev'as li'a kompan'o, spron'eg'is si'a'n kastel-grand'a'n mul'o'n kaj si'n for'paf'is tra la kamp'o'j pli rapid'e ol la vent'o.

Kiam Sancho Panza vid'is kuŝ'i la monaĥ'o'n, li de'salt'is de la azen'o, si'n ĵet'is al li kaj komenc'is de'tir'i de li la frok'o'n. Ĉe tio al'ven'is du serv'ist'o'j de la monaĥ'o'j kaj demand'is al Sancho, kial li sen'vest'ig'as la religi'ul'o'n. Li respond'is, ke la frok'o leĝ'e aparten'as al li, kiel pred'o el la batal'o, kiu'n li'a sinjor'o do'n Quijote ĵus gajn'is. La serv'ist'o'j, kiu'j ne toler'is ŝerc'o'j'n, nek vol'is sci'i pri pred'o'j aŭ batal'o'j, vid'ant'e ke do'n Quijote devi'is de tie kaj parol'as kun la vetur'ant'in'o'j sid'ant'a'j en la kaleŝ'o, al'salt'is kontraŭ Sanchon, renvers'is li'n sur la grund'o'n kaj tiel tra'draŝ'is kaj kalcitr'is li'n, ke ili fin'e las'is li'n sen'konsci'a kaj sen'spir'a.

Tiam la monaĥ'o, tim'ig'it'e, trem'ant'e, kun krete pal'a vizaĝ'o, plej hast'e salt'is sur la mul'o'n kaj, tuj kiam li vid'is si'n sur ĝi, spron'is al'e al si'a kompan'o, kiu je sufiĉ'e long'a distanc'o atend'is la fin'o'n de tiel konstern'a scen'o. Sed ili sent'is neni'a'n dezir'o'n ĉe'est'i tra la tut'a aventur'o, do daŭr'ig'is si'a'n voj'o'n far'ant'e al si pli da kruc'o-sign'o'j, ol se ili port'us sur'dors'e la diabl'o'n mem.

Kiel dir'it'e, do'n Quijote parol'is kun la sinjor'in'o sid'ant'a en la kaleŝ'o, kaj dir'is:

—Bel'eg'a sinjor'in'o, jam vi pov'as ag'i liber'e, ĉar la orgojl'o de vi'a'j kapt'int'o'j kuŝ'as sur la polv'o. Kaj, por ke vi'n ne sufer'ig'u tio, ke vi ne kon'as la nom'o'n de vi'a sav'int'o, sci'u, ke mi nom'iĝ'as do'n Quijote de La Mancha, vag'ant'a kavalir'o, aventur'ist'o kaj sklav'o de la sen'kompar'e bel'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Kaj kiel pag'o'n de la bon'far'o, kiu'n vi ĵus ricev'is de mi, mi vol'as nur, ke vi ir'u al El Toboso, kaj ke vi prezent'u vi'n je mi'a nom'o antaŭ

Dulcine'a, por dir'i al ŝi, kio'n mi plen'um'is por liber'ig'i vi'n.

Ĉio'n ĉi aŭskult'is unu el la eskort'ist'o'j de la kaleŝ'o. Li, kiu est'is vask'o, vid'ant'e ke do'n Quijote ne las'as pas'i la kaleŝ'o'n, kaj ke li vol'as, ke ĝi turn'iĝ'u kaj ir'u al El Toboso, proksim'iĝ'is al ni'a hidalg'o, pren'is li'n je la lanc'o kaj dir'is en fuŝ'a kastilia lingv'o, kaj eĉ en pli fuŝ'a vask'a:

—Ir'u, sinjor'o, pren'u vi'n diabl'o. Kiel Di'o kre'is mi'n, ke vi las'as kaleŝ'o'n, se mort'i ne kiel vask'a mi!

Do'n Quijote tre bon'e li'n kompren'is kaj flegm'e respond'is:

—Se vi est'us kavalir'o, mi jam pun'us vi'a'n stult'o'n kaj insolent'o'n, sklav'o.

—Mi ne kavalir'o? —respond'is la vask'o—. Krist'an'e ĵur'as Di'o'n, vi mensog'a. Lanc'o'n ĵet'i, glav'o'n tir'i, baldaŭ port'i en akv'o'n kat'o'n; [61] vask'o ter'e, kavalir'o mar'e, je la diabl'o, kavalir'o, jes, kaj mensog'a vi, se mal'o'n dir'i.

—Nun ni vid'os, do'n Agrejes[62] —respond'is do'n Quijote kaj, ĵet'int'e ter'e'n la lanc'o'n, el'tir'is la glav'o'n, sur'brak'ig'is la ŝild'o'n kaj impet'is kontraŭ la vask'o'n kun la intenc'o pren'i de li la viv'o'n. Kiam la vask'o vid'is li'n ven'i, li ebl'e dezir'is de'salt'i de la mul'o, ĉar ĝi est'is aĉ'a lu-best'o kaj sekv'e ne'fid'ind'a, sed li hav'is temp'o'n nur por el'tir'i si'a'n glav'o'n; bon'ŝanc'e li trov'iĝ'is apud la kaleŝ'o, de kie li pren'is kap'kusen'o'n por uz'i ĝi'n kiel ŝild'o'n. Kaj tuj post'e ili si'n ĵet'is unu al la ali'a, kvazaŭ du ĝis'mort'a'j mal'amik'o'j.

La ali'a'j hom'o'j vol'is ili'n pac'ig'i, sed van'e, ĉar la vask'o dir'is en si'a fuŝ'a lingv'aĵ'o, ke, se oni ne las'us li'n fin'i la duel'o'n, li mem mort'ig'us si'a'n mastr'in'o'n kaj ĉiu'j'n, kiu'j prov'us li'n re'ten'i.

Konstern'it'a kaj tim'o'plen'a ĉe tia spektakl'o, la sinjor'in'o sid'ant'a en la kaleŝ'o ordon'is la koĉer'o'n devi'i iom de tie, kaj observ'is de for'e la sen'kompat'a'n duel'o'n, en kies ir'ad'o la vask'o don'is tiel fort'a'n hak'o'n sur la ŝultr'o'n de do'n Quijote, super ties ŝild'o, ke, se la kiras'o ne est'us li'n ŝirm'int'a, la kling'o li'n tranĉ'us ĝis'tali'e.

Do'n Quijote sent'is la pez'o'n de tiel terur'a hak'o kaj dir'is laŭt'eg'e:

—Ho sinjor'in'o de mi'a kor'o, Dulcine'a, flor'o de bel'o! Help'u ĉi kavalir'o'n vi'a'n, kiu, por serv'i al vi'a grand'a bon'ec'o, trov'iĝ'as en ĉi grand'eg'a danĝer'o!

Dir'i tio'n, lev'i la glav'o'n, si'n ŝirm'i per la ŝild'o kaj impet'e atak'i la vask'o'n okaz'is en la sam'a moment'o, ĉar risk'ant'e ĉio'n li pens'is met'i fin'o'n al la duel'o per unu sol'a bat'o.

La vask'o, vid'ant'e li'n ven'i, juĝ'is pro li'a impet'o li'a'n kuraĝ'o'n kaj decid'is far'i sam'e kiel do'n Quijote, t.e. bon'e si'n ŝirm'i per la kap'kusen'o, vid'int'e, ke li pov'as neniel al'flank'i la mul'o'n, sen'spert'a'n en tia'j lud'o'j kaj tiel lac'a'n, ke ĝi ne kapabl'as far'i eĉ unu paŝ'o'n.

Kiel dir'it'e, do'n Quijote impet'is kun la glav'o en alt'o kontraŭ la si'n'gard'a'n vask'o'n, intenc'ant'e tra'hak'i li'n en du pec'o'j'n, kaj la vask'o li'n atend'is ankaŭ kun la glav'o lev'it'a, dum li ŝirm'is si'n per la kusen'o. La ĉe'est'ant'o'j, terur'it'a'j, angor'e atend'is la sekv'o'n de la bat'o'j, per kiu'j la duel'ant'o'j minac'is unu la ali'a'n. En la kaleŝ'o la dam'o kaj ŝi'a'j serv'ist'in'o'j promes'is mil vot'o'j'n

kaj ofer'o'j'n al ĉiu'j sankt'ul'o'j kaj sankt'ej'o'j de Hispan'uj'o, por ke Di'o sav'u ili'n kaj ties eskort'ist'o'n de tiel grand'a danĝer'o.

Bedaŭr'ind'e, ĝust'e en ĉi suspens'a moment'o, la aŭtor'o de ĉi histori'o inter'romp'is la pri'skrib'o'n de la duel'o kaj ekskuz'is si'n, dir'ant'e, ke li trov'is neni'a'n ali'a'n skrib'aĵ'o'n pri la ceter'a'j far'o'j de do'n Quijote. Tamen la du'a aŭtor'o de ĉi verk'o ne pov'is akcept'i la ide'o'n, ke tiel kurioz'a histori'o kuŝ'is en la brak'o'j de la forges'o, nek tio'n, ke la kler'ul'o de La Mancha ne hav'is la sufiĉ'a'n sci'am'o'n por ne konserv'i en si'a'j arĥiv'o'j kaj registr'o'j kelk'a'j'n paper'o'j'n pri tiel fam'a kavalir'o. Puŝ'it'e de tiel firm'a konvink'o, li ne desper'is trov'i la ceter'o'n de ĉi agrabl'a histori'o, kaj dank’ al la favor'o de la ĉiel'o, li ĝi'n trov'is kaj rakont'as ĝi'n en la sekv'ant'a part'o.

[61] Laŭ hispan'a proverb'o, far'i i'o'n danĝer'a'n kaj mal'facil'a'n.

[62] Formul'o de minac'o komun'uz'a en Hispan'uj'o ĉirkaŭ la jar'o 1620.

Ĉapitr'o 9

Kie oni met'as fin'o'n al la superb'a batal'o inter la brav'a vask'o kaj la kuraĝ'a manĉ'an'o[63]

En la unu'a part'o de ĉi histori'o ni las'is la sen'tim'a'n vask'o'n kaj la fam'a'n do'n Quijote kun la nud'a'j glav'o'j lev'it'a'j kaj pret'a'j don'i du bat'o'j'n tiel feroc'a'j'n, ke, se ili traf'us unu la ali'a'n, la duel'ant'o'j fend'iĝ'us de supr'e sub'e'n kaj split'iĝ'us kiel granat'o'j. En tiu streĉ'a moment'o ĉi plezur'ig'a histori'o ĉes'is kaj rest'is kripl'a tial, ke ĝi'a aŭtor'o ne sci'ig'is ni'n, kie serĉ'i la mank'ant'a'n part'o'n. Tio kaŭz'is al mi grand'a'n ĉagren'o'n, ĉar la ĝu'o leg'i la unu'a'j'n paĝ'o'j'n turn'iĝ'is en enu'o'n, kiam mi pens'is, ke mi apenaŭ hav'as ŝanc'o'n trov'i la ceter'a'n kaj pli grand'a'n part'o'n de tiel frand'a rakont'o. Ŝajn'is al mi ne'ebl'a kaj kontraŭ'a al ĉiu bon'a kutim'o, ke al tiel brav'a kavalir'o mank'us kler'ul'o pret'a verk'i pri li'a'j sen'egal'a'j far'o'j, des pli, ke ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j, ir'ant'a'j —laŭ la dir'o de la hom'o'j— al si'a'j aventur'o'j, facil'e dispon'is la serv'o'j'n de unu aŭ du kler'ul'o'j, kiu'j rakont'is ne nur ili'a'j'n far'o'j'n sed ankaŭ ili'a'j'n plej bagatel'a'j'n pens'o'j'n kaj sen'signif'a'j'n paŝ'o'j'n, kiel ajn kaŝ'it'a'j'n.

Ne ebl'is do, ke tiel bon'a kavalir'o est'us sen'fortun'a ĝis la ekstrem'o mal'hav'i kio'n abund'e posed'is Platir kaj ali'a'j simil'a'j. Sekv'e de tio, mi ne pov'is al'las'i al mi la ide'o'n, ke tiel brav'a histori'o est'us nur stump'a kaj sen fin'iĝ'o, kaj mi ĵet'is la kulp'o'n pri ĝi'a ne'komplet'ec'o sur la malign'a'n temp'o'n, kiu ĉio'n devoras kaj konsum'as, kaj kiu sen'dub'e detru'is aŭ for'perd'is la ceter'o'n de la rakont'o.

Ali'flank'e mi pens'is, ke, tial ke inter la libr'o'j de do'n Quijote trov'iĝ'is kelk'a'j modern'a'j, kia'j Si'n'tromp'o'j de la ĵaluz'o kaj Nimf'o'j kaj paŝt'ist'o'j de Henares, ankaŭ li'a histori'o dev'us est'i modern'a, kaj, se ne en skrib'a form'o, ĝi ebl'e sid'us ankoraŭ en la memor'o de la hom'o'j de li'a vilaĝ'o kaj de la vilaĝ'o'j najbar'a'j. Tia pens'o agit'is mi'n kaj instig'is en mi la dezir'o'n kon'i ĝis'fund'e la viv'o'n kaj mirakl'o'j'n de ni'a fam'a hispan'o, lum'o kaj spegul'o de la kavalir'o'j de La Mancha, kaj la unu'a si'n don'ant'a en ni'a epok'o kaj en ĉi mizer'a temp'o al la zorg'o'j kaj klopod'o'j de la kavalir'ism'o: ripar'i ofend'o'j'n, help'i vidv'in'o'j'n, kaj protekt'i pucelojn simil'a'j'n al kiu'j, virg'a'j de la kap'o ĝis la pied'o'j, vagabond'is kun vip'o kaj sur'ĉeval'e, de mont'o al mont'o kaj de val'o al val'o. Tiel'a'j puceloj ekzist'is en la pas'int'a temp'o, neniam dorm'is sub'tegment'e kaj ordinar'e mort'is ok'dek'jar'a'j kaj kuŝ'is en la tomb'o tiel komplet'a'j kiel ili'a'j propr'a'j patr'in'o'j, escept'e se antaŭ'e ne deflor'is ili'n fripon'o, aŭ krud'a kamp'ul'o aŭ monstr'a gigant'o.

Pro tia motiv'o kaj pro mult'a'j ali'a'j, ni'a brav'a do'n Quijote merit'as konstant'a'n kaj alt'a'n laŭd'o'n, kaj eĉ al mi oni ne dev'as ĝi'n rifuz'i pro la diligent'o kaj fervor'o uz'at'a'j en la serĉ'ad'o de ĉi agrabl'a histori'o. Tamen mi bon'e sci'as, ke sen la help'o de la ĉiel'o, de la hazard'o kaj de la fortun'o, mank'us en la mond'o la distr'o kaj plezur'o, kiu'j'n la atent'a'j leg'ant'o'j pov'os ĝu'i dum preskaŭ du hor'o'j. [64] La el'trov'o okaz'is jen'e: Foj'e, kiam mi trov'iĝ'is en la strat'o Alcaná, en Toledo, iu knab'o ven'is vend'i iom da kajer'o'j

kaj old'a'j paper'o'j al silk'ist'o. Ĉar mi am'as ĉio'n leg'i, ĝis la ekstrem'o pluk'i tiu'cel'e ajn'a'n paper'aĉ'o'n de sur la grund'o, mi'a natur'a inklin'o ig'is mi'n pet'i de la knab'o unu el la kajer'o'j, kaj mi rimark'is ĝi'n skrib'it'a per arab'a'j liter'o'j. Mi bon'e kon'as ili'n sed ne sci'as ili'n interpret'i, do ĉirkaŭ'rigard'is, ĉu tie star'as mudeharo, kiu vol'us ĝi'n leg'i; ne est'is mal'facil'e renkont'i unu tia'n, ĉar tie trov'ebl'as interpret'ist'o'j eĉ de pli bon'a kaj antikv'a lingv'o. [65] Dir'ant'e al li kio'n mi dezir'as, mi en'man'ig'is al li la kajer'o'n, li apert'is ĝi'n ĉe la mez'o, kaj, leg'int'e iom, komenc'is rid'i. Mi demand'is al li, kial li rid'as, kaj li respond'is, ke kaŭz'e de not'o skrib'it'a ĉe la marĝen'o. Mi pet'is li'n traduk'i ĝi'n, kaj plu rid'ant'e, li dir'is:

—Jen la not'o: «Ĉi Dulcine'a de El Toboso, tiel oft'e menci'it'a en la rakont'o, laŭ'dir'e hav'is por la sal'ad'o de pork'a viand'o pli lert'a'n man'o'n ol la ceter'a'j vir'in'o'j de La Mancha».

Kiam mi aŭd'is li'n dir'i «Dulcine'a de El Toboso», mi'n frap'is grand'a surpriz'o kaj mir'o, ĉar mi tuj imag'is, ke sen'dub'e la kajer'o'j en'hav'as la histori'o'n de do'n Quijote. Pel'at'e de tia pens'o, mi instig'is li'n leg'i la titol'o'n, kaj li tio'n far'is, rapid'e turn'ant'e la arab'a'n en la kastili'an kaj dir'ant'e: «Histori'o de do'n Quijote de La Mancha, verk'it'a de Cid'e Hamete Benengeli, arab'a histori'ist'o». Mi bezon'is grand'a'n si'n'reg'o'n por kaŝ'i mi'a'n kontent'o'n ĉe la aŭd'o de la titol'o, kaj antaŭ'ant'e al la silk'ist'o, mi aĉet'is de la knab'o la tut'o'n da paper'o'j kaj kajer'o'j por du'on'o de real'o, kvankam, se li hav'us i'a'n sagac'o'n kaj sci'us, kiom mult'e mi ili'n dezir'is, li pov'us pet'i de mi, kaj facil'e ricev'i, pli ol ses real'o'j'n.

Post'e mi ir'is kun la mudeharo en la klostr'o'n de la katedral'o kaj pet'is li'n traduk'i la kajer'o'j'n pri do'n Quijote en la kastili'an sen al'don'i kaj sen el'las'i i'o'n. Mi dir'is, ke mi pag'us kiom ajn li vol'us por si'a labor'o, li kontent'iĝ'is per kvin'dek funt'o'j da sek'a'j vin'ber'o'j kaj tri buŝel'o'j da tritik'o kaj promes'is far'i la traduk'o'n fidel'e kaj en et'a temp'o. Sed, por pli facil'ig'i la afer'o'n kaj por ne las'i de sub la man'o tiel bon'a'n el'trov'aĵ'o'n, mi pren'is li'n al mi'a hejm'o, kie, ĝis iom pli ol ses semajn'o'j li traduk'is la histori'o'n ĝust'e tia, kia ĝi aper'as ĉi tie.

En la unu'a kajer'o sid'is tre fidel'a desegn'o de la duel'o inter do'n Quijote kaj la vask'o, kaj la du kontraŭ'ul'o'j vid'iĝ'is en la sam'a poz'o, kia'n la histori'o rakont'as: unu, ŝirm'at'a de la ŝild'o; la ali'a, de la kusen'o; ambaŭ, kun la glav'o'j lev'it'a'j, kaj la mul'o tiel natur'e pentr'it'a, ke eĉ de unu mejl'o for'e oni rimark'us ĝi'a'n aspekt'o'n de lu-best'o.

Ĉe la pied'o de la vask'o leg'iĝ'is «Do'n Sancho de Azpeitia», sen'dub'e li'a nom'o. Kaj ĉe la pied'o de Rocinante: «Do'n Quijote». La ĉeval'o est'is mir'ind'e portret'it'a: tiel ost'a kaj konsum'it'a, tiel profund'e ftiz'a, kun tiel akr'a spin'o, ke tre klar'e evident'iĝ'is, kial oni don'is al ĝi la ĝust'a'n kaj just'a'n nom'o'n Rocinante. Apud ĝi star'is Sancho Panza ten'ant'e si'a'n azen'o'n per la konduk'il'o'j, kaj ĉe li'a'j pied'o'j leg'iĝ'is: «Sancho Zancas». Laŭ la desegn'o li hav'is la ventr'o'n vast'a, la korp'o'n kompakt'a kaj la gamb'o'j'n long'a'j, kaj, sen'dub'e, de tio ven'is, ke oni nom'is li'n Panza kaj Zanca, [66] ĉar per tia'j nom'o'j menci'as li'n la histori'o. Plur'a'j ali'a'j detal'o'j apenaŭ not'ind'a'j vid'ebl'is en la desegn'o, sed ili neniel koncern'as ĉi ver'a'n histori'o'n; ceter'e ĉiu'j histori'o'j, se ver'a'j, est'as bon'a'j.

Oni tamen pov'us obĵet'i rilat'e la ver'ec'o'n de ĉi rakont'o, ke ĝi'a aŭtor'o aparten'as al la arab'a gent'o, kaj ke la arab'o'j hav'as tre mensog'em'a'n natur'o'n. Tamen mi pens'as, ke, pro tio, ke ili tiel mal'amik'as al ni, li cert'e est'is pli ver-ŝpar'a ol ver-abund'a. Efektiv'e en okaz'o'j kiam li

dev'us special'e skrib'i laŭd'o'j'n pri tiel brav'a kavalir'o, ŝajn'as, ke li ili'n intenc'e pri'silent'is.

Tiel ag'i montr'as nur malic'o'n, ĉar la histori'ist'o nepr'e dev'as verk'i preciz'e, laŭ'ver'e kaj sen'parti'e, sen ke la interes'o, la tim'o, la rankor'o aŭ la pasi'o devi'u li'n de la voj'o de la ver'o, kies patr'in'o, la histori'o, rival'as al la temp'o, gard'as la grand'a'j'n far'o'j'n, atest'as la pase'o'n, don'as ekzempl'o'n kaj lecion'o'n al la nun'o kaj sign'as avert'o'n al la futur'o. Mi tut'e cert'as, ke en ĉi rakont'o oni trov'os ĉio'n, kio'n oni pov'us dezir'i, kaj, ke, se io bon'a mank'as en ĝi, pri tio sen'dub'e kulp'as ties hund'e fav'a aŭtor'o, ne ĝi'a tem'o. Fin'fin'e jen kiel, laŭ la traduk'o, komenc'iĝ'as la du'a part'o:

Kun la akr'a'j glav'o'j lev'it'a'j la du kuraĝ'a'j kaj furioz'a'j duel'ant'o'j aspekt'is tiel brav'e, ke ili ŝajn'is minac'i ĉiel'o'n, ter'o'n kaj infer'o'n.

La koler'a vask'o el'las'is la unu'a la bat'o'n kun tiel fort'a kaj rabi'a impuls'o, ke se la glav'o ne est'us iom devi'int'a si'n dum si'a ir'o, tiu sol'a bat'o sufiĉ'us por met'i fin'o'n al tiel sen'indulg'a duel'o kaj al la aventur'o'j de ni'a kavalir'o. Sed la fortun'o, kiu rezerv'is li'n por pli alt'a'j far'o'j, tiel de'turn'is la glav'o'n de li'a opon'ant'o, ke, kvankam ĝi traf'is la liv'a'n ŝultr'o'n de do'n Qujote, ĝi far'is la sol'a'n difekt'o'n frakas'i la arm'aĵ'o'n de tiu flank'o kaj sam'temp'e de'tranĉ'i per la sam'a hak'o grand'a'n part'o'n de la kask'o kaj du'on'o'n de la orel'o. Ĉio ĉi renvers'iĝ'is ter'e'n kiel terur'a rub'o, las'ant'e li'n en tre delikat'a situaci'o.

Ho, grand'a Di'o! Kiel oni pov'us ĝust'e pri'skrib'i la rabi'o'n de ni'a manĉ'an'o, kiam li si'n vid'is en tia stat'o? Mi dir'u nur, ke li star'ig'is si'n de'nov'e sur la pied'ing'o'j, pli fort'e prem'is la glav'o'n per la du man'o'j, kaj kun tiel'a koler'o li ĝi'n impuls'is kontraŭ la vask'o'n, ke li plen'e traf'is li'n sur la kap'o'n, kaj malgraŭ la ŝirm'o, ne tre efektiv'a, de la kusen'o, la vask'o komenc'is sang'i per la naz'o, la buŝ'o kaj la orel'o'j ŝancel'iĝ'ant'e sur la sel'o, de kie li ne de'glit'is sub'e'n, ĉar li ĉirkaŭ'pren'is la kol'o'n de la mul'o. Tamen li fin'e perd'is la pied'ing'o'j'n, lev'is la korp'o'n, kaj la mul'o, ankoraŭ terur'it'a de la potenc'o de la hak'o, komenc'is galop'i tra la kamp'o kaj post kelk'a'j salt'aĵ'o'j al'ĵet'is si'a'n mastr'o'n sur la grund'o'n.

Do'n Quijote rigard'is ĉio'n ĉi kun grand'a flegm'o, kaj, vid'int'e la vask'o'n fal'i, de'sel'iĝ'is, tre rapid'e proksim'iĝ'is al li, met'is al li super la okul'o'j la pint'o'n de la glav'o kaj ordon'is li'n kapitulac'i, ali'e li de'tranĉ'us de li la kap'o'n. La vask'o kuŝ'is tiel komoci'it'a, ke li ne pov'is respond'i eĉ unu vort'o'n, kaj sen'dub'e pli grav'a mav'o traf'us li'n, pro la blind'a koler'o de do'n Quijote, se la vir'in'o'j de la kaleŝ'o, ĝis tiam spekt'ant'a'j kun tim'eg'o la duel'o'n, ne est'us ir'int'a'j pet'i foj'e kaj re'foj'e de li'a grand'a bon'o kaj favor'o ŝpar'i la viv'o'n de la eskort'ist'o. Ĉe tio do'n Quijote respond'is kun solen'a kaj fier'a ton'o:

—Plej volont'e kaj plezur'e mi plen'um'os vi'a'n pet'o'n, bel'eg'a'j sinjor'in'o'j, sed nur kondiĉ'e ke ĉi kavalir'o promes'u ir'i al El Toboso kaj si'n prezent'i je mi'a nom'o antaŭ la sen'kompar'a doña Dulcine'a, ke ŝi dispon'u pri li laŭ si'a vol'o.

La tim'o'plen'a'j kaj konstern'it'a'j dam'o'j, sen konsider'i, kio'n do'n Quijote postul'is, kaj sen demand'i, kiu est'as Dulcine'a, promes'is, ke la eskort'ist'o obe'os ĉiu'n ordon'o'n li'a'n.

—Mi fid'as je vi'a vort'o, kaj ne far'os al li nov'a'n difekt'o'n, kvankam li tre merit'as ĝi'n —

respond'is do'n Quijote.

[63] Loĝ'ant'o de La Mancha.

[64] Evident'as, ke, kiam Cervantes komenc'is si'a'n fam'a'n verk'o'n, li hav'is la intenc'o'n skrib'i nur novel'o'n anstataŭ long'a'n roman'o'n.

[65] Ŝajn'e, alud'o al la hebre'a.

[66] Iom trivial'a'j vort'o'j hispan'a'j. «Panza», ventr'aĉ'o; «zanca», long'a kaj magr'a gamb'o.

Ĉapitr'o 10

Pri agrabl'a babil'ad'o inter do'n Quijote kaj li'a ŝild'ist'o Sancho Panza Inter'temp'e Sancho Panza, iom mis'trakt'it'a de la serv'ist'o'j de la monaĥ'o'j, star'iĝ'is kaj spekt'is la duel'o'n de si'a sinjor'o do'n Quijote, kor'e preĝ'ant'e al Di'o, ke Li bon'vol'u don'i la venk'o'n al li'a mastr'o, kaj ke ĉi last'a, per si'a triumf'o, gajn'u i'a'n insul'o'n kaj, kiel promes'it'e, nom'u li'n ĝi'a gubernator'o. Vid'int'e do la fin'iĝ'o'n de la duel'o kaj tio'n, ke li'a mastr'o tuj sur'salt'os de'nov'e sur Rocinante, Sancho rapid'is ten'i li'a'n pied'ing'o'n, kaj, antaŭ ol do'n Quijote sur'sel'iĝ'is, genu'iĝ'is antaŭ li, pren'is li'a'n man'o'n, kis'is ĝi'n kaj dir'is:

—Bon'vol'u vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, far'i mi'n gubernator'o de la insul'o, kiu'n vi ĵus gajn'is per ĉi grand'a duel'o. Kiom ajn vast'a est'as la insul'o, mi sent'as mi'n sufiĉ'e fort'a reg'i ĝi'n tiel bon'e, kiel la plej kompetent'a gubernator'o de insul'o'j de ĉi mond'o.

—Frat'o Sancho —respond'is do'n Quijote— konsider'u, ke ĉi aventur'o kaj ali'a'j de simil'a spec'o est'as, ne aventur'o'j de insul'o'j, sed de voj'o'j, kaj el ili oni gajn'as nur romp'o'n de la kap'o aŭ perd'o'n de orel'o. Tamen okaz'as aventur'o'j tiel'a'j, ke dank’ al ili mi pov'os far'i vi'n, ne nur gubernator'o, sed io ankoraŭ pli grav'a. Dum'e, pacienc'u.

Sancho varm'e li'n dank'is kaj, de'nov'e kis'int'e al li la man'o'n kaj la rand'o'n de la kut'o, help'is li'n sur'sel'iĝ'i. Post'e la ŝild'ist'o sur'salt'is la azen'o'n kaj ek'ir'is post si'a mastr'o, kiu, sen parol'i plu kun la kaleŝ'ul'in'o'j kaj eĉ sen adiaŭ'i ili'n, per vigl'a trot'o rajd'is en proksim'a'n bosk'o'n.

Sancho sekv'is li'n per la plej'a rapid'o de si'a azen'o, sed Rocinante marŝ'is tiel long'a'paŝ'e, ke la ŝild'ist'o, vid'ant'e si'n ĉiu'foj'e pli dist'a, dev'is kri'i al si'a mastr'o, ke li halt'u kaj atend'u. Do'n Quijote tio'n far'is, brid'ant'e la ĉeval'o'n. Fin'e la lac'a Sancho al'ven'is kaj dir'is:

—Mi pens'as, sinjor'o, ke konven'us al ni serĉ'i la protekt'o'n de preĝ'ej'o, ĉar vi las'is en tiel mizer'a stat'o vi'a'n kontraŭ'ul'o'n, ke sen'dub'e oni denunc'os la afer'o'n al la Santa Hermandad,

[67] kaj oni pov'us arest'i ni'n. Kaj, je Di'o, se oni en'karcer'ig'us ni'n, ni ŝvit'us per sang'o antaŭ

ol re'trov'i la liber'o'n.

—Silent'u! —respond'is do'n Quijote—. Ĉu iam vi vid'is aŭ leg'is, ke vag'ant'a kavalir'o respond'us pri si'a'j ag'o'j antaŭ la justic'o, kiom ajn est'is la nombr'o de li'a'j hom'icid'o'j? [68]

—Mi prefer'as ignor'i omecillos[69] —dir'is Sancho—. Kontraŭ neni'u mi sent'is ili'n. Sed mi ne ignor'as, ke la duel'ant'o'j est'as koncern'o de la Santa Hermandad. Ĉio ali'a ne grav'as.

—Nu, ne zorg'u, amik'o —respond'is do'n Quijote—. Mi el'pren'us vi'n el la man'o'j de la ĥaldeoj, [70] des pli el tiu'j de la Hermandad. Sed dir'u, ĉu vi vid'is iam sur la tut'a ter'o kavalir'o'n pli brav'a'n ol mi? Ĉu vi leg'is en la histori'o pri ali'a hom'o pli kuraĝ'a por atak'i, pli hard'it'a por el'ten'i, pli lert'a por vund'i kaj pli ruz'a por renvers'i?

—Ver'dir'e, eĉ ne unu histori'o'n mi leg'is, ĉar mi sci'as nek leg'i, nek skrib'i, sed mi cert'as, ke en mi'a tut'a viv'o mi ne serv'is mastr'o'n tiel aŭdac'a'n kiel vi'a moŝt'o. Kaj Di'o vol'u, ke tia'n aŭdac'o'n ni ne pag'u, kie mi dir'is. Sed mi pet'as vi'a'n moŝt'o'n, bon'vol'u kurac'i vi'n, el la orel'o flu'as mult'a sang'o. En la du'sak'o mi port'as ĉarpi'o'n kaj iom da blank'a ungvent'o.

—Tio tut'e ne neces'us —respond'is do'n Quijote— se mi est'us far'int'a fiol'o'n da balzam'o de Fierabrás, kies unu sol'a gut'o ŝpar'as temp'o'n kaj kurac'il'o'j'n.

—Pri kia fiol'o kaj pri kia balzam'o tem'as? —demand'is Sancho.

—Dank’ al la balzam'o, kies recept'o'n mi ten'as en la memor'o, oni ne dev'as tim'i pere'ig'a'j'n vund'o'j'n, eĉ ne la mort'o'n mem. Mi far'os iom da balzam'o, trans'don'os ĝi'n al vi, kaj se vi vid'us, ke en batal'o oni tra'hak'as mi'n ĉe la mez'o de la korp'o —kio oft'e okaz'as al la kavalir'o'j

—, vi dev'us far'i nur tio'n: pren'i la part'o'n de la korp'o fal'int'a'n al la grund'o kaj tre delikat'e, sen don'i temp'o'n al la sang'o frost'iĝ'i, al'prem'i ĝi'n al la ali'a du'on'o rest'int'a sur la sel'o, zorg'ant'e, ke la du part'o'j junt'iĝ'u plej ekzakt'e. Post'e vi don'us al mi du glut'o'j'n de la balzam'o kaj vid'us mi'n de'nov'e san'a kiel pom'o.

—Se tiel —dir'is Sancho—, jam de nun mi rezign'as la reg'ad'o'n de la promes'it'a insul'o, kaj kiel pag'o'n de mi'a'j mult'a'j kaj bon'a'j serv'o'j mi vol'as nur, ke vi'a moŝt'o don'u al mi la recept'o'n de tiel mir'ind'a likvor'o, ĉar mi pens'as, ke ĉiu unc'o da ĝi valor'as, kie ajn, almenaŭ du real'o'j'n, kaj mi bezon'as ne pli por honest'e kaj ripoz'e viv'i. Sed mi vol'us sci'i, ĉu far'i ĝi'n kost'as mult'e.

—Per ne pli ol tri real'o'j oni pov'as far'i dek du pind'o'j'n.

—Je Di'o! Kio'n do atend'as vi'a moŝt'o, ke vi ne far'as ĝi'n, ke mi lern'u?

—Silent'u, amik'o —respond'is do'n Quijote—. Mi rezerv'as por vi pli grand'a'j'n sekret'o'j'n kaj eĉ pli grand'a'j'n rekompenc'o'j'n. Sed nun'e mi fleg'u mi'n, ĉar la orel'o dolor'as mi'n, pli ol mi vol'us.

Sancho el'pren'is el la du'sak'o ĉarpi'o'n kaj ungvent'o'n. Sed kiam do'n Quijote rimark'is si'a'n kask'o'n frakas'it'a, li preskaŭ perd'is la kap'o'n kaj, met'ant'e la man'o'n sur la glav'o'n kaj lev'ant'e la rigard'o'n al la ĉiel'o, dir'is:

—Mi ĵur'as je la Kre'int'o de ĉiu'j aĵ'o'j, kaj je la kvar sankt'a'j evangeli'o'j en ties tut'o, viv'i la sam'a'n viv'o'n, kiu'n la grand'a markiz'o de Mantua trud'is al si, kiam li ĵur'is venĝ'i la mort'o'n de si'a nev'o Valdovinos, t.e. ne manĝ'i el sur'tabl'a pan'o nek kuŝ'i kun la edz'in'o, apart'e de ali'a'j afer'o'j, kiu'j'n mi forges'is, sed al kiu'j mi sam'e dev'ont'ig'as mi'n, ĝis mi plen'e venĝ'os mi'n kontraŭ la person'o far'int'a al mi ĉi ruin'o'n.

—Konsider'u vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, ke se la kavalir'o plen'um'is vi'a'n ordon'o'n prezent'iĝ'i antaŭ doña Dulcine'a de El Toboso, li kvit'iĝ'is; kaj li ne merit'as ali'a'n pun'o'n, se li ne far'is nov'a'n delikt'o'n.

—Vi parol'is traf'e kaj saĝ'e —respond'is do'n Quijote—, do mi nul'ig'as la ĵur'o'n rilat'e la

nov'a'n venĝ'o'n kontraŭ li, sed re'ĵur'as kaj konfirm'as, ke mi viv'os la viv'o'n menci'it'a'n, ĝis mi per'fort'e pren'os de kavalir'o ali'a'n kask'o'n tiel bon'a'n. Kaj kred'u, mi'a ĵur'o ne est'os nur'a ŝaŭm'o kaj fum'o. Ekzist'as la imit'end'a precedenc'o, ke tio sam'a okaz'is punkt'o'n post punkt'o rilat'e la helm'o'n de Mambrino, kiu helm'o tiel kar'e kost'is al Sacripante.

—Prefer'e send'u tia'j'n ĵur'o'j'n al la diabl'o, sinjor'o, ĉar ili difekt'as la san'o'n kaj damaĝ'as la konscienc'o'n. Kio'n far'i do, se ni ne renkont'os dum long'a temp'o unu hom'o'n kun kask'o? Ĉu observ'i la ĵur'o'n, kaj ĝen'e kaj komfort'o'mank'e dorm'i vest'it'a, ne kuŝ'i en loĝ'at'a lok'o kaj far'i la ali'a'j'n mil pent-ofer'o'j'n de la old'a kaj frenez'a markiz'o de Mantua, kies ĵur'o'n vi vol'as nun re'valid'ig'i? Konsider'u vi'a moŝt'o, ke sur ĉi voj'o ordinar'e ir'as, ne arm'it'a'j kavalir'o'j, sed mul'ist'o'j kaj ĉar'ist'o'j, kaj apart'e de tio, ke ili ne port'as helm'o'n, ebl'e ili eĉ ne aŭd'is tia'n vort'o'n en si'a tut'a viv'o.

—Vi ne prav'as ĉe tio —dir'is do'n Quijote—, ĉar, antaŭ ol pas'os du hor'o'j, vid'iĝ'os sur ĉi voj'o'j pli da kavalir'o'j, ol da ili sieĝ'is la kastel'o'n Albraca por kapt'i la bel'a'n Angélica.

—Nu bon'e, est'u tiel, kaj Di'o vol'u, ke ni sukces'u, kaj ke baldaŭ al'ven'u la moment'o gajn'i la insul'o'n, kiu tiel kar'e kost'as al mi. Post'e mi mort'us kontent'a.

—Mi jam dir'is, ke vi ne dev'as zorg'i pri tio, Sancho, ĉar, mank'e de insul'o, la regn'o de Dan'uj'o aŭ de Sobradisa konform'us al vi kiel ring'o al fingr'o, kaj eĉ pli plezur'ig'us vi'n pro tio, ke ili situ'as sur firm'a ter'o. Tio okaz'os si'a'temp'e, sed nun prefer'e rigard'u, ĉu vi hav'as en la du'sak'o i'o'n por manĝ'i. Ni dev'as baldaŭ serĉ'i kastel'o'n, kie tra'nokt'i kaj far'i la balzam'o'n, ĉar, je Di'o, la orel'o tre dolor'as mi'n.

—Mi hav'as unu cep'o'n, unu pec'o'n de fromaĝ'o kaj kelk'e da pan'krust'o'j —dir'is Sancho— Ne tre valor'a viktuali'o por tiel brav'a kavalir'o kiel vi'a moŝt'o.

—Tre fals'a'n opini'o'n vi hav'as! Sci'u, Sancho, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j rigard'as afer'o de honor'o fast'i unu tut'a'n monat'o'n kaj, kiam ili manĝ'as, nutr'i si'n per io ajn ĉe-man'e. Vi bon'e kompren'us ĉio'n ĉi, se vi est'us leg'int'a tiom da histori'o'j kiel mi. En ties paĝ'o'j mi ne trov'is, ke la kavalir'o'j manĝ'is, escept'e en okaz'a'j kaj pomp'a'j festen'o'j aranĝ'it'a'j honor'e al ili. La ceter'a'j'n tag'o'j'n ili nutr'is si'n per flor'o'j de la kamp'o'j. Kompren'ebl'e ili ne pov'is viv'i sen manĝ'i kaj sen kontent'ig'i la ali'a'j'n natur'a'j'n bezon'o'j'n, ĉar ili est'is hom'o'j kiel ni, sed oni dev'as konsider'i ankaŭ, ke ili pas'ig'is la pli'part'o'n de si'a viv'o en bosk'o'j kaj dezert'o'j kaj sen kuir'ist'o, do ili'a ordinar'a manĝ'o cert'e konsist'is el simpl'a viktuali'o, kiel tio, kio'n vi ĵus propon'is al mi. Tiel, do, amik'o Sancho, kio mi'n plezur'ig'as ne dev'as vi'n aflikt'i, kaj bon'vol'u ne re'far'i la mond'o'n nov'a, nek el'sving'i la vag'ant'a'n kavalir'ism'o'n el ties ĉarnir'o'j.

—Pardon'u vi'a moŝt'o —dir'is Sancho—. Kiel dir'it'e, mi sci'as nek leg'i nek skrib'i, do mi ne kon'as la regul'o'j'n de la kavalir'a profesi'o, sed de nun mi proviz'os la du'sak'o'n per divers'a'j spec'o'j de sek'a'j frukt'o'j por vi'a moŝt'o, ĉar vi est'as kavalir'o, kaj por mi, ĉar mi ne est'as kavalir'o, rezerv'os i'o'n kun pli da substanc'o kaj da kort'o'bird'a viand'o.

—Mi dir'is —respond'is do'n Quijote—, ne ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j nepr'e dev'as manĝ'i nur frukt'o'j'n, kia'j'n vi menci'is, sed ke ili'a ordinar'a manĝ'o cert'e konsist'is el frukt'o'j kaj el kelk'a'j herb'o'j trov'ebl'a'j en la kamp'ar'o, kon'at'a'j de ili kaj ankaŭ de mi.

—Bon'e, se oni kon'as la herb'o'j'n, ĉar mi komenc'as suspekt'i, ke iam neces'os profit'i tiel'a'n sci'o'n.

Ĉe tio Sancho el'pren'is el la du'sak'o kio'n li menci'is, kaj ambaŭ manĝ'is en amik'a konkord'o.

Dezir'ant'e serĉ'i tra'nokt'ej'o'n, ili baldaŭ fin'is si'a'n mizer'a'n kaj sek'a'n manĝ'o'n, sur'salt'is la rajd-best'o'j'n kaj ili'n akcel'is, intenc'ant'e al'ven'i, antaŭ la nokt'iĝ'o, al iu vilaĝ'o. Sed apud kelk'a'j kaban'o'j de kapr'o-paŝt'ist'o'j ili perd'is la sun'o'n kaj la esper'o'n traf'i kio'n ili dezir'is, do ili decid'is tie tra'nokt'i. Kiom Sancho bedaŭr'is, ke li ne al'ven'is al vilaĝ'o, tiom ĝoj'is do'n Quijote, ke li dorm'os sub la liber'a ĉiel'o. Ĉar ŝajn'is al li, ke tia'j okaz'o'j don'as al li la ŝanc'o'n pruv'i si'n ind'a je si'a kavalir'ec'o.

[67] Hispan'e «Sankt'a Frat'ar'o»: iam'a instituci'o por persekut'o kaj arest'o de krim'ul'o'j en kamp'o'j kaj ne'loĝ'at'a'j lok'o'j.

[68] Neolog'ism'o: Hom'o-mort'ig'o.

[69] En la antikv'a hispan'a lingv'o: «rankor'o», «mal'bon'vol'o». Sancho ne bon'e kompren'as la vort'o'n «hom'icid'o» kaj konfuz'as ĝi'n kun «omecillo».

[70] Ŝajn'as alud'o al la dir'o'j de la profet'o Jeremia, ke Di'o ĵet'os la jud'o'j'n en la man'o'j'n de la ĥaldeoj.

Ĉapitr'o 11

Pri tio kio okaz'is inter do'n Quijote kaj kelk'a'j kapr'o-paŝt'ist'o'j

La kapr'o-paŝt'ist'o'j varm'e akcept'is la kavalir'o'n, kaj Sancho, konduk'int'e la ĉeval'o'n kaj la azen'o'n al la lok'o, kiu'n li trov'is plej konven'a, las'is si'n al'tir'i al la odor'o de kelk'a'j pec'o'j de kapr'id'a viand'o bol'ant'a'j en kaldron'o super fajr'o. Li vol'is rigard'i, ĉu ili jam taŭg'as por pas'i de la kaldron'o al la stomak'o, sed ne pov'is, ĉar la paŝt'ist'o'j apart'ig'is la pec'o'j'n de la fajr'o, etend'is sur la grund'o'n kelk'a'j'n ŝaf'a'j'n fel'o'j'n, tie'n rapid'e pret'ig'is si'a'n rustik'a'n manĝ'o'n kaj sincer'kor'e invit'is la kavalir'o'n kaj la ŝild'ist'o'n divid'i kun ili ties porci'o'j'n. La ses paŝt'ist'o'j tie tra'nokt'ant'a'j rond'e sid'iĝ'is kaj sen'ceremoni'e pet'is de do'n Quijote, ke li sid'iĝ'u sur trog'o, kiu'n ili renvers'is por li. Do'n Quijote tio'n far'is kaj Sancho rest'is star'e por plen'ig'i al li la korn'o'n serv'ant'a'n kiel pokal'o. Li'a mastr'o, vid'ant'e li'n star'i, dir'is:

—Por ke vi vid'u, Sancho, ke la vag'ant'a kavalir'ism'o hav'as mult'e da bon'o, kaj ke la aparten'ant'o'j al ajn'a branĉ'o ĝi'a pov'as rapid'e akir'i la honor'o'n kaj la estim'o'n de la mond'o, mi vol'as, ke vi sid'iĝ'u mi'a'flank'e en la akompan'o de ĉi bon'a'j hom'o'j, ke vi okup'u la sam'a'n nivel'o'n de vi'a mastr'o kaj natur'a sinjor'o kaj ke vi manĝ'u kaj trink'u el mi'a'j teler'o kaj glas'o, ĉar pri la vag'ant'a kavalir'ism'o oni pov'as dir'i, sam'e kiel pri la am'o oni dir'as: ke ĝi ĉio'n egal'ig'as.

—Mi tre dank'as —respond'is Sancho—, sed mi dev'as konfes'i al vi'a moŝt'o, ke, se mi hav'us abund'a'n manĝ'o'n, mi plezur'e ĝi'n konsum'us, tiel star'e kaj sol'ec'e, kiel sid'e kaj apud imperi'estr'o. Kaj, se dir'i la ver'o'n, nur'a'j pan'o kaj cep'o'j pli bon'gust'as al mi en mi'a angul'o, sen zorg'o'j pri ĉe'tabl'a'j etiket'o'j kaj ceremoni'o'j, ol la meleagr'o de ali'a'j lok'o'j, kie mi dev'us lant'e maĉ'i, ŝpar'e trink'i, oft'e viŝ'i al mi la buŝ'o'n, ne tern'i nek tus'i, se mi tio'n dezir'us, nek far'i ĉio'n ceter'a'n permes'at'a'n de la sol'ec'o kaj la liber'o. Tiel do, mi'a sinjor'o, bon'vol'u anstataŭ'ig'i per ali'o pli profit'o'don'a kaj konven'a la honor'o'n, kiu'n vi'a moŝt'o vol'as far'i al mi asert'ant'e, ke, en mi'a ŝild'ist'a funkci'o, mi est'as membr'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Mi tre dank'as la honor'o'n sed rezign'as ĝi'n de nun ĝis la fin'iĝ'o de la mond'o.

—Malgraŭ ĉio, sid'iĝ'u, ĉar Di'o lev'as la humil'iĝ'ant'a'n.

Kaj pren'int'e li'n je la brak'o, do'n Quijote dev'ig'is li'n sid'iĝ'i apud'e. La paŝt'ist'o'j kompren'is neni'o'n el tia slang'o de ŝild'ist'o'j kaj migr'ant'a'j kavalir'o'j kaj lim'iĝ'is silent'e manĝ'i kaj rigard'i si'a'j'n gast'o'j'n, kiu'j kun grand'a sen'ĝen'o kaj apetit'o glut'is pec'o'j'n de viand'o grand'a'j'n kiel la pugn'o. Kiam fin'iĝ'is la kapr'id'aĵ'o, oni met'is sur la fel'o'j'n grand'a'n kvant'o'n da glan'o'j kaj la du'on'o'n de fromaĝ'o pli dur'a ol morter'o. Dum'e la korn'o ne ripoz'is, ĉar ĝi oft'e rond'ir'is —jen plen'a, jen vak'a— kiel trog'o de nori'o, kaj baldaŭ el'ĉerp'iĝ'is la en'hav'o de unu el la du vid'ebl'a'j fel'sak'o'j da vin'o. Ŝtop'int'e la stomak'o'n, do'n Quijote pren'is man'plen'o'n da glan'o'j kaj, rigard'ant'e ili'n atent'e, el'dir'is la jen'a'n parol'ad'o'n:

—Feliĉ'a la epok'o kaj feliĉ'a'j la temp'o'j, kiu'j'n nom'is or'a'j la antikv'ul'o'j, ne pro tio, ke la or'o (alt'e estim'at'a en ni'a fer'a epok'o) est'us facil'e akir'ebl'a, sed pro tio, ke la hom'o'j tiam'a'j ne

kon'is ankoraŭ la senc'o'n de la vort'o'j «vi'a» kaj «mi'a». En tiel glor'a epok'o oni ĉio'n posed'is komun'e kaj bezon'is por manĝ'i nur lev'i la man'o'n kaj pren'i de la branĉ'o'j de fortik'a'j kaj prodig'a'j kverk'o'j ties dolĉ'a'n kaj matur'a'n frukt'o'n. Klar'a'j font'o'j proviz'is la hom'o'j'n per abund'eg'o da akv'o pur'a kaj delic'a. La diligent'a'j kaj saĝ'a'j abel'o'j form'is si'a'n regn'o'n en la fend'o'j de la rok'o'j kaj en la kav'o'j de la arb'o'j kaj sen ia ego'ism'o propon'is al la unu'a al'ven'ant'o la riĉ'a'n rikolt'o'n de si'a dolĉ'eg'a labor'o. La brav'a'j kork-arb'o'j de'met'is pro nur'a ĝentil'o si'a'n larĝ'a'n kaj leĝer'a'n ŝel'o'n, kiu'n oni komenc'is uz'i, defend'e kontraŭ la rigor'o'j de la ĉiel'o, por tegment'i la kaban'o'j'n konstru'it'a'j'n sur krud'e el'labor'it'a'j fost'o'j. Ĉie reg'is pac'o, ĉie amik'ec'o, ĉie konkord'o; la pez'a sok'o de la kurb'a'j plug'il'o'j ne kuraĝ'is ankoraŭ fos'i aŭ bor'i la kompat'em'a'n intern'o'n de ni'a unu'a patr'in'o, kies vast'a kaj fekund'a sin'o, si'n apert'is ĉie, sen ia per'fort'o, por nutr'i, sat'ig'i kaj kontent'ig'i si'a'n id'ar'o'n. La simpl'a'j kaj bel'a'j paŝt'ist'in'o'j vag'ad'is tiam kun liber'a'j har'o'j de val'o al val'o kaj de mont'o al mont'o, port'ant'e nur la vual'o'n neces'a'n por kovr'i kio'n la ĉast'o vol'as kaj vol'is, ke oni kovr'u. Ili'a'j ornam'o'j ne simil'is al la nun'a'j garn'o'j, pomp'a'j pro la purpur'o de Tir'o kaj pro la mult-manier'e tortur'it'a'j silk'o'j. Kun nur kelk'a'j foli'o'j de heder'o kaj lap'o inter'plekt'it'a'j la tiam'a'j paŝt'ist'in'o'j cert'e vid'iĝ'is tiel elegant'e tualet'it'a'j kiel la aktual'a'j kort'eg'an'in'o'j, kies rar'a kaj ekstravaganc'a mod'o font'as el la kapric'em'o de ili'a pigr'a viv'o.

»Tiam oni konfes'is si'a'n am'o'n sam'e simpl'e kaj sincer'e, kiel la kor'o ĝi'n sent'is, kaj oni ne bezon'is ĝi'n emfaz'i per artifik'a'j ĉirkaŭ'parol'o'j. Nek fraŭd'o, nek tromp'o, nek malic'o ekzist'is miks'it'a'j kun ver'o kaj sincer'o. La justic'o sid'is en si'a'j propr'a'j lim'o'j, kaj ne aŭdac'is ĝen'i aŭ

ofend'i ĝi'n la serĉ'ant'o'j de favor'o'j kaj profit'o'j, dum en la nun'a temp'o ili oft'e ĝi'n difekt'as, ĝen'as kaj persekut'as. La leĝ'o ne de'pend'is ankoraŭ de la kapric'a'j interpret'o'j de la juĝ'ist'o'j, ĉar tiam ne ekzist'is proces'o'j nek juĝ'at'o'j. Kiel dir'it'e, la puceloj kaj la ĉast'o liber'e vag'ad'is sen tim'i la si'n'trud'o'n de amor'em'ul'o'j kaj la atenc'o'j'n de la lasciv'o; kaj, se la knab'in'o'j perd'is la virg'ec'o'n, tio okaz'is, ĉar ili don'is si'n propr'a'vol'e kaj laŭ si'a dezir'o.

»Sed nun, en ni'a abomen'ind'a epok'o, la puceloj tut'e ne sekur'as, eĉ se oni kaŝ'us kaj en'ferm'us ili'n en ali'a Kreta labirint'o, ĉar tie'n, tra la fend'o'j de la mur'o'j, aŭ tra la aer'o mem, en'romp'us en la kor'o'n de la jun'ul'in'o'j la pest'o de la am'o, kaj ili'n korupt'us malgraŭ ties en'ferm'it'ec'o.

Tial ke kun la pas'o de la temp'o kresk'is la malic'o, fond'iĝ'is la orden'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j por defend'i pucelojn, protekt'i vidv'in'o'j'n, kaj help'i orf'o'j'n kaj mizer'ul'o'j'n. Mi est'as membr'o de la orden'o, frat'o'j paŝt'ist'o'j, kaj mi vi'n dank'as, ĉar vi kor'e akcept'is kaj regal'is mi'n kaj mi'a'n ŝild'ist'o'n. Kvankam la natur'a leĝ'o dev'ig'as ĉiu'n hom'o'n amik'e trakt'i la vag'ant'a'j'n kavalir'o'j'n, tamen la fakt'o, ke vi akcept'is kaj regal'is ni'n sen kon'i tia'n dev'o'n, est'as sufiĉ'a motiv'o por aprez'i ankoraŭ pli varm'e vi'a'n bon'vol'o'n.

Tiel long'a'n kaj tut'e ne'neces'a'n orator'aĵ'o'n dir'is ni'a kavalir'o, ĉar la glan'o'j ig'is li'n memor'i la or'a'n epok'o'n, kaj li ek'hav'is la kapric'o'n parol'ad'i al la paŝt'ist'o'j, kiu'j, sen respond'i eĉ unu vort'o'n, aŭskult'is li'n gap'e kaj mir'e. Si'a'flank'e Sancho sam'e silent'is, sed ne ĉes'is manĝ'i glan'o'j'n kaj oft'e vizit'is la du'a'n fel'sak'o'n, kiu'n oni antaŭ'e pend'ig'is de kork-arb'o, por ke la vin'o re'freŝ'iĝ'u. La parol'ad'o de do'n Quijote daŭr'is pli ol la manĝ'o, sed, kiam tiu fin'iĝ'is, dir'is unu el la paŝt'ist'o'j:

—Por ke vi'a moŝt'o est'u pli cert'a ankoraŭ, ke ni regal'as vi'n plej bon'vol'e, ni dezir'as don'i al vi plezur'o'n kaj kontent'o'n per la kant'o'j de unu kompan'o ni'a baldaŭ al'ven'ont'a. Tem'as pri

knab'o tre inteligent'a kaj profund'e tuŝ'it'a de am'o, kaj pli'e kaj ĉef'e li sci'pov'as leg'i kaj skrib'i kaj lud'as bel'eg'e la ribek'o'n.

Apenaŭ ĉes'is parol'i la paŝt'ist'o, aŭd'iĝ'is la son'o de ribek'o, kaj iom post'e al'ven'is la lud'ant'o, jun'ul'o proksim'um'e du'dek'du'jar'a kaj de tre agrabl'a aspekt'o. Li'a'j kompan'o'j demand'is li'n, ĉu li jam manĝ'is, la jun'ul'o jes'e respond'is, kaj la paŝt'ist'o unu'e parol'int'a dir'is:

—Tiel do, Antonio, vi pov'us far'i al ni la plezur'o'n kant'i i'o'n, ke ĉi sinjor'o gast'o ni'a vid'u, ke ankaŭ en mont'o'j kaj arb'ar'o'j trov'iĝ'as muzik'ant'o'j. Mi jam parol'is al li pri vi'a'j kapabl'o'j kaj dezir'as, ke vi montr'u kaj pruv'u ili'n ver'a'j. Mi pet'as vi'n do sid'iĝ'i kaj kant'i la romanc'o'n pri vi'a'j am'o'j, verk'it'a'n de vi'a onkl'o la prebend'ul'o kaj tiel mult'e ŝat'at'a'n en la vilaĝ'o.

—Tre volont'e —respond'is la jun'ul'o.

Kaj sen atend'i, ke oni pet'u li'n du'a'n foj'o'n, li sid'iĝ'is sur la stump'o de kverk'a trunk'o, agord'is la ribek'o'n kaj komenc'is kant'i ĉarm'e kaj graci'e la jen'a'n romanc'o'n: Jes, Olalla, mi tre sci'as,

ke vi mi'n profund'e am'as,

kvankam vi ne montr'as tio'n

eĉ per rigard'et’ afabl'a.

Ke vi am'as mi'n, mi cert'as,

ĉar, knab'in'o, vi tre saĝ'as,

kaj la saĝ'a'j reciprok'as

am'o'n ver'a'n kaj konstant'a'n.

Est'as ver'e, ke, kelk'foj'e

vi rivel'as, ke vi hav'as

kor'o'n dur'a'n kiel bronz'o

kaj granit'a'n brust'o'n blank'a'n.

Inter la riproĉ'o'j, kiu'j'n

pro pudor’ vi al mi far'as,

kred'as mi disting'i iel

la esper'o'n al'vok'ant'a.

Al ĝi kroĉ'as si'n persist'e

mi'a fid'o egal'flam'a,

kiu'n nek disdegn’ et'ig'as

nek favor'o ig'as grand'a.

Se konsist'as el ĝentil'o

tiu am'o vi'a, kar'a,

vi ĝentil'as tiel mult'e,

ke mi sent'as mi'n am'at'a.

Kaj se oni dev'as pen'i

por konker'i vi'n, Olalla,

mi jam far'is kelk'a'j'n pen'o'j'n

al vi ebl'e ne mal'plaĉ'a'j'n.

Cert'e vi rimark'is iam,

ĉar foj'foj'e ĝi okaz'as,

ke mi port'as dum la lund'o'j

la kostum'o'n por'dimanĉ'a'n.

Ĉar la am'o kaj la garn'o

ir'as sur la voj'o sam'a,

antaŭ vi mi vol'as ĉiam

montr'i mi'n al'log'e dand'a.

En konkur'o kun la kok'o'j,

al vi kant'is mi sen'lac'a

eĉ en la profund'a nokt'o.

Kaj pro vi, mi ne plu danc'as.

Pri la bel'o vi'a mult'as

mi'a'j dir'o'j ver'a'j, laŭd'a'j.

Sed pro ili kelk'a'j in'o'j

mi'n kritik'as kaj kontraŭ'as.

Ĉe Teresa mi vi'n laŭd'is,

tiam dir'is ŝi emfaz'a:

«Vi ŝi'n kred'as anĝel'in'o,

sed ŝi est'as nur ĉimpanz'a,

kaj nur help'e de la ŝmink'o'j

kaj de la postiĉ'o'j har'a'j

eĉ Amor'o'n mem ŝi tromp'as

per aspekt'o tut'e fals'a».

Mi obĵet'is, ŝi koler'is,

vok'is ŝi la kuz'o'n brav'a'n.

Li defi'is mi'n… Vi kon'as

la event'o'n tiu'tag'a'n.

Mi vi'n am'as pur'a'kor'e

kun intenc'o plej moral'a.

Mi sopir'as vi'n laŭd'ec'e,

konkub'ec'o'n mi ne plan'as.

L’ Eklezi'o par'o'j'n lig'as

per lig'il'o silk'a, daŭr'a.

Se vi ir'as sub la jug'o'n,

al la jug'o mi mi'n laĉ'as.

Kaj se vi ne vol'as tio'n,

ĵur'as mi je ĉio sankt'a,

ke nur por kapucen'iĝ'i

las'us mi ĉi mont'o'n aspr'a'n.

Ĉi tie la jun'ul'o fin'is la romanc'o'n, kaj, kvankam do'n Quijote pet'is li'n kant'i i'o'n pli'a'n, Sancho Panza opon'is kaj, ĉar li prefer'is dorm'i ol aŭskult'i kanzon'o'j'n, dir'is al si'a mastr'o:

—Pli konven'us, vi'a moŝt'o, se vi serĉ'us lok'o'n por dorm'i. Ĉi bon'a'j hom'o'j labor'as dum la tut'a tag'o kaj ne pov'as permes'i al si pas'ig'i la nokt'o'n kant'ant'e.

—Mi kompren'as vi'n, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Evident'as, ke vi'a'j vizit'o'j al la fel'sak'o postul'as pli grand'a'n kompens'o'n da dorm'o ol da muzik'o.

—Ben'at'a est'u Di'o, ni ĉiu'j trov'as la vin'o'n bon'a —dir'is Sancho.

—Mi ne ne'as tio'n —respond'is do'n Quijote—. Aranĝ'u vi'n, kiel ajn vi vol'os, sed al la membr'o'j de mi'a profesi'o dec'as la vigil'o pli ol la dorm'o. Ceter'e, est'us bon'e, se vi de'nov'e pans'us al mi la orel'o'n, ĉar ĝi dolor'as mi'n pli ol neces'e.

Sancho obe'is, kaj unu paŝt'ist'o, vid'ant'e la vund'o'n, dir'is al do'n Quijote ne plu zorg'i, ĉar li aplik'os efik'a'n rimed'o'n, ke li baldaŭ re'san'iĝ'u. Li pren'is kelk'a'j'n foli'o'j'n de rosmaren'o, maĉ'is ili'n, miks'is ili'n kun iom da sal'o, aplik'is ili'n al la orel'o, bandaĝ'is ĝi'n tre zorg'e kaj cert'ig'is li'n, ke ne neces'as ali'a kurac'il'o; kio efektiv'e pruv'iĝ'is ver'a.

Ĉapitr'o 12

Pri tio, kio'n rakont'is paŝt'ist'o al la akompan'ant'o'j de do'n Quijote Ĉe tio ven'is unu el la jun'a'j paŝt'ist'o'j komisi'it'a'j al'port'i proviz'o'j'n el la vilaĝ'o.

—Ĉu vi ne sci'as kio okaz'as, kompan'o'j? —li dir'is.

—Kiel ni sci'us? —respond'is unu.

—Sci'u do —daŭr'ig'is la jun'ul'o—, ke ĉi maten'e mort'is la fam'a student'o-paŝt'ist'o Crisóstomo, kaj oni dir'as, ke li mort'is de am'o al la diabl'a Marcel'a, la fil'in'o de Guillermo la riĉ'a, la knab'in'o vag'ant'a ĉi-ĉirkaŭ'e en paŝt'ist'a kostum'o.

—Ĉu? — demand'is unu paŝt'ist'o.

—Efektiv'e, pro Marcel'a —respond'is la jun'ul'o—. Kaj, plej rimark'ind'e, li testament'is, ke oni en'ter'ig'u li'n en la kamp'ar'o, kvazaŭ li est'us maŭr'o, ĉe la pied'o de la font'o-rok'o, apud la kverk'o. Laŭ la fam'o kaj ŝajn'e laŭ si'a'j propr'a'j dir'o'j, li vid'is ŝi'n la unu'a'n foj'o'n ĉe la rok'o.

Krom'e li formul'is en la testament'o ali'a'j'n dispozici'o'j'n tiel strang'a'j'n, ke la pastr'o de la vilaĝ'o dir'as, ke ne dec'us plen'um'i ili'n, ĉar ili ŝajn'as propr'a'j al pagan'o'j. Al tio respond'as Ambrosi'o, la grand'a amik'o de Crisóstomo, la student'o li'n akompan'int'a ankaŭ en paŝt'ist'a kostum'o, ke oni plen'um'u absolut'e ĉio'n, kiel Crisóstomo ordon'is, kaj kaŭz'e de tia'j event'o'j reg'as grand'a ekscit'o en la vilaĝ'o. Laŭ'dir'e oni fin'e far'os kio'n vol'as Ambrosi'o kaj la paŝt'ist'o'j, li'a'j amik'o'j, kaj morgaŭ oni ven'os en'ter'ig'i Crisóstomon kun grand'a pomp'o en la dir'it'a'n lok'o'n. Sen'dub'e la scen'o est'os vid'ind'a, kaj mi cert'e ĉe'est'os ĝi'n, eĉ se mi ne pov'os re'ven'i al la vilaĝ'o morgaŭ mem.

—Ni ĉiu'j ĉe'est'os —respond'is la paŝt'ist'o'j— sed ni lotos, kiu rest'os ĉi tie por gard'i la brut'ar'o'n.

—Vi prav'as, Pedro —dir'is unu—, sed ne neces'os loti, ĉar mi rest'os en la lok'o de ĉiu'j. Ne pens'u, ke mi ag'as tiel pro si'n'don'o aŭ pro mank'o de sci'vol'o. La motiv'o est'as, ke mi ne pov'as marŝ'i, kaŭz'e de la dorn'o en'puŝ'iĝ'int'a al mi en la pied'o'n antaŭ tag'o'j.

—Tamen, ni sam'e dank'as vi'n —respond'is Pedro.

Do'n Quijote demand'is al Pedro, pri kiu mort'int'o kaj pri kiu paŝt'ist'in'o tem'as. Al tio Pedro respond'is, ke, kiom li sci'as, la mort'int'o est'is riĉ'a hidalg'o de vilaĝ'o de la tie'a'j mont'ar'o'j, kaj ke, stud'int'e mult'a'j'n jar'o'j'n en Salamanca, li re'ven'is al si'a vilaĝ'o kun la reputaci'o de hom'o saĝ'a kaj kler'a. Oni precip'e dir'is pri li, ke li sci'as la stel'o-scienc'o'n kaj la far'o'j'n de la sun'o kaj la lun'o, ĉar li antaŭ'dir'is la klipson de ambaŭ astr'o'j.

—La obskur'iĝ'o de tiel grand'a'j lum'o'font'o'j nom'iĝ'as «eklips'o», ne «klipso» —dir'is do'n

Quijote.

Pedro, ignor'ant'e tia'n bagatel'o'n, daŭr'ig'is si'a'n rakont'o'n, dir'ant'e:

—Li diven'is ankaŭ, ĉu la jar'o est'os frukt'o'don'a aŭ estila.

—«Steril'a» vi vol'as dir'i, amik'o —korekt'is do'n Quijote.

—«Estila» aŭ «steril'a» valor'as proksim'um'e la sam'o'n —respond'is Pedro—. Nu, li'a patr'o kaj li'a'j amik'o'j riĉ'iĝ'is, ĉar ili kred'is li'n kaj sekv'is li'a'j'n konsil'o'j'n: «Ĉi-jar'e sem'u ne tritik'o'n, sed horde'o'n», aŭ «Komenc'u sem'i kiker'o'j'n, ne horde'o'n» aŭ «La ven'ont'a jar'o don'os eg'a'n rikolt'o'n de oliv-ole'o, sed en la tri sekv'ant'a'j jar'o'j eĉ ne unu oliv'o kresk'os».

—Tiu scienc'o nom'iĝ'as astr'ologi'o —dir'is do'n Quijote.

—Mi ne kon'as ĝi'a'n nom'o'n, sed li sci'is tio'n kaj mult'o'n ali'a'n. Nu, kelk'a'j'n monat'o'j'n post li'a al'ven'o de Salamanca, unu tag'o'n li de'met'is la long'a'n student'a'n rob'o'n, kiu'n li ordinar'e port'is, kaj aper'is subit'e en paŝt'ist'a kostum'o kun baston'o kaj fel'a jak'o. Simil'a'n vest'o'n sur'met'is ankaŭ grand'a amik'o kaj kun'student'o li'a, nom'at'a Ambrosi'o. Mi forges'is dir'i, ke la mort'int'a Crisóstomo far'is tre bel'a'j'n kopl'o'j'n, eĉ la karolojn por la Krist'nask'o kaj la teatr'aĵ'o'j'n por la Difesto, kaj ili'n lud'is la vilaĝ'a'j jun'ul'o'j, kaj li'a'j verk'o'j gajn'is al si grand'a'n laŭd'o'j'n. Kiam la vilaĝ'an'o'j vid'is, ke la student'o'j subit'e ŝanĝ'iĝ'is je paŝt'ist'o'j, ili mir'eg'is, ne pov'ant'e kompren'i la motiv'o'n de tiel strang'a trans'form'iĝ'o. Tiu'temp'e la patr'o de Crisóstomo est'is jam for'pas'int'a, kaj la jun'ul'o hered'is konsider'ind'a'n propr'aĵ'o'n tiel mov'ebl'a'n kiel ne'mov'ebl'a'n, greg'o'j'n da mult'e'nombr'a'j brut'o'j maĵor'a'j kaj minor'a'j[71] kaj grand'a'n kvant'o'n da kontant'a mon'o. Li ven'is en plen'a'n posed'o'n de ĉio ĉi, kaj ver'dir'e li ĝi'n merit'is, kaj li est'is tre bon'a kaj help'em'a kaj amik'o de la honest'a'j. Krom'e li hav'is tre agrabl'a'n mien'o'n.

Oni sci'is post'e, ke li ali'vest'is si'n nur por sekv'i tra ĉi sovaĝ'ej'o'j la paŝt'ist'in'o'n Marcel'a, antaŭ'e menci'it'a'n de ni'a knab'o, ĉar la povr'a Crisóstomo en'am'iĝ'is al ŝi. Kaj nun, mi vol'as dir'i al vi, kia est'as ŝi. Ebl'e, eĉ sen ebl'e, vi nek aŭd'is, nek aŭd'os i'o'n simil'a'n, eĉ se vi viv'os pli da jar'o'j ol Sarna.[72]

—Dir'u «Sara» —respond'is do'n Quijote, ne pov'ant'e el'ten'i la mis'prononc'o'j'n de la paŝt'ist'o.

—Sarna viv'as tre long'e —dir'is Pedro—, kaj se vi, sinjor'o, korekt'os mi'n ĉiu'moment'e, ni ne fin'os eĉ en unu jar'o.

—Pardon'u, amik'o. Mi vi'n avert'is pro la grand'a diferenc'o inter «Sarna» kaj «Sara». Sed vi tre traf'e respond'is, ĉar pli long'e viv'as sarna ol Sara. Kaj plu rakont'u… mi ne inter'romp'os vi'n de'nov'e.

—Mi dir'as, do, mi'a tre kar'a sinjor'o, ke en ni'a vilaĝ'o viv'is kamp'ul'o eĉ pli riĉ'a ol la patr'o de Crisóstomo. Li nom'iĝ'is Guillermo, kaj Di'o don'is al li, krom mult'a'j kaj grand'a'j hav'o'j, fil'in'o'n, kies patr'in'o mort'is akuŝ'ant'e ŝi'n. Ŝi est'is la plej virt'a vir'in'o de ĉi region'o, kaj mi kvazaŭ vid'as nun ŝi'a'n vizaĝ'o'n kun la lun'o en unu vang'o kaj la sun'o en la ali'a. Sed precip'e ŝi est'is tre diligent'a mastr'um'ant'in'o kaj amik'in'o de la mizer'ul'o'j, do mi kred'as, ke ŝi'a anim'o

ĝu'as nun ĉe Di'o, en la trans'a mond'o. Ŝi'a edz'o Guillermo pere'is de aflikt'o pro la mort'o de tiel bon'a vir'in'o, las'int'e la fil'in'o'n, riĉ'a'n kaj tre jun'a'n, sub la zorg'ad'o de unu el ŝi'a'j onkl'o'j, pastr'o kaj prebend'ul'o de ni'a vilaĝ'o. La knab'in'o kresk'is tiel bel'a, ke ŝi'a aspekt'o memor'ig'is al ni la grand'a'n ĉarm'o'n de ŝi'a patr'in'o, kaj oni jam pens'is, ke la fil'in'o super'us ŝi'a'n bel'o'n.

Kaj okaz'is, ke, kiam ŝi ating'is la dek'kvar'a'n aŭ dek'kvin'a'n jar'o'n de ŝi'a viv'o ĉiu, kiu ŝi'n vid'is, dank'is Di'o'n, ĉar Li kre'is ŝi'n tiel bel'a, kaj la pli'part'o frenez'e en'am'iĝ'is al ŝi. Ŝi'a onkl'o gard'is ŝi'n tre zorg'e kaj apenaŭ permes'is ŝi'n el'ir'i el la dom'o; tamen la fam'o pri ŝi'a grand'a bel'o tiel dis'kon'iĝ'is, ke pro tio, kaj pro ŝi'a'j mult'a'j riĉ'o'j, ven'is la plej bon'a'j vir'o'j, ne nur de ni'a vilaĝ'o, sed de la ali'a'j en rond'o de mult'a'j mejl'o'j, pet'i, insist'i kaj ted'i ĉe ŝi'a onkl'o, ke li don'u ŝi'n edz'in'ig'e. Li cert'e vol'is far'i tio'n, kiam ŝi ating'is sufiĉ'a'n aĝ'o'n, sed, kiel bon'a krist'an'o, li prefer'is atend'i, ke ŝi mem liber'vol'e decid'u. Al tio ne puŝ'is li'n la pens'o, ke, prokrast'ant'e ŝi'a'n edz'in'ig'o'n, li plu ricev'os la profit'o'j'n kaj avantaĝ'o'j'n de si'a kurator'ec'o. La honest'a'n intenc'o'n de la pastr'o oni re'kon'is kaj laŭd'is en la babil-rond'o'j de la vilaĝ'o. Sci'u, sinjor'o vag'ant'o, ke en ĉi lok'o'j ŝpar'e loĝ'at'a'j, ĉio'n oni koment'as kaj kritik'as, kaj est'u cert'a, kiel mi, ke pastr'o sen'dub'e kondut'as tre'eg'e bon'e, kiam li'a'j paroĥ'an'o'j dev'as laŭd'e parol'i pri li, special'e en la vilaĝ'o'j.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote— kaj nun daŭr'ig'u. La rakont'o bon'eg'as, kaj vi, Pedro, dir'as ĝi'n kun graci'o.

—La grac'o de Di'o ne mank'u al mi. Nu, bon'e. Kvankam la onkl'o inform'is la nev'in'o'n pri la kvalit'o'j de ĉiu'j svat'iĝ'ant'o kaj pet'is ŝi'n elekt'i unu laŭ'vol'e kaj edz'in'iĝ'i, ŝi nur respond'is, ke ŝi ankoraŭ ne inklin'as al tio, kaj, ke, est'ant'e tiel jun'a, ŝi ne sent'as si'n kapabl'a port'i la ŝarĝ'o'n de la edz'in'ec'o. Ĉe tiel ŝajn'e prudent'a'j ekskuz'o'j, la onkl'o ĉes'is urĝ'i ŝi'n kaj atend'is, ke, kiam ŝi iom pli matur'iĝ'os, ŝi sci'os elekt'i al si taŭg'a'n kompan'o'n laŭ si'a gust'o. Li dir'is, kaj dir'is prav'e, ke la ge'patr'o'j dev'us ne aranĝ'i la edz'iĝ'o'n de la fil'o'j kontraŭ ties vol'o. Sed jen, unu tag'o'n, subit'e kaj ne'atend'it'e Marcel'a aper'is paŝt'ist'in'e vest'it'a, kaj malgraŭ la opon'o de si'a onkl'o kaj la ceter'a'j vilaĝ'an'o'j, ŝi ir'is al la kamp'o'j kun la ali'a'j paŝt'ist'in'o'j kaj dediĉ'is si'n gard'i si'a'n brut'ar'o'n. De kiam oni ŝi'n vid'is publik'e, kaj ŝi'a bel'o montr'iĝ'is al ĉies okul'o'j, mi ne pov'us ĝust'e kalkul'i kiom da riĉ'a'j jun'ul'o'j, hidalg'o'j kaj kamp'ul'o'j sur'met'is vest'o'n paŝt'ist'a'n kiel Crisóstomo, kaj nun sekv'as kaj prov'as am'ind'um'i ŝi'n. Unu el ili, kiel dir'it'e, est'is ni'a mort'int'o, kaj laŭ'fam'e li sent'is al ŝi, ne am'o'n, sed ador'o'n. Oni ne pens'u, tamen, ke Marcel'a, elekt'int'e tiel liber'a'n kaj sen'ĝen'a'n viv'manier'o'n, pek'is eĉ min'imun'e kontraŭ si'a ĉast'o kaj virt'o; mal'e, tiel rigor'e ŝi zorg'as si'a'n honor'o'n, ke neni'u el ŝi'a'j ador'ant'o'j kaj aspir'ant'o'j fanfaron'is, nek pov'as rajt'e fanfaron'i, ke ŝi don'is al li eĉ jot'o'n da esper'o, ke ŝi ced'os al li'a'j dezir'o'j. Kvankam ŝi ne evit'as la kompani'o'n kaj konversaci'o'n de la paŝt'ist'o'j kaj trakt'as ili'n ĝentil'e kaj afabl'e, se iu kuraĝ'as rivel'i al ŝi si'a'n intenc'o'n, eĉ la ĝust'a'n kaj sankt'a'n de la edz'iĝ'o, Marcel'a ĵet'as li'n for de si, kvazaŭ per katapult'o. Ŝi, tiel kondut'ant'e, pli damaĝ'as ol la pest'o, ĉar ŝi'a bel'o kaj ĝentil'o log'as la kor'o'n de kiu'j vol'as serv'i kaj am'i ŝi'n, sed ŝi'a disdegn'o kaj rigor'o konduk'as ili'n al la desper'o, tiom, ke ili ne sci'as kio'n dir'i, kaj nom'as ŝi'n kruel'a kaj sen'dank'a, inter ali'a'j simil'a'j vort'o'j bon'e pri'skrib'ant'a'j ŝi'a'n karakter'o'n. Se vi rest'us ĉi tie kelk'a'n temp'o'n, vi vid'us ĉi mont'o'j'n kaj val'o'j'n re'son'i per la lament'o'j de la disdegn'at'o'j ŝi'n sekv'ant'a'j. Ne tre dist'e de ni star'as grup'o de pli ol du'dek alt'a'j fag'o'j, kaj sur la glat'a ŝel'o de ĉiu el ili aper'as, gravur'it'a, la nom'o de Marcel'a kaj kelk'foj'e, super ĝi, la figur'o de kron'o, kvazaŭ ŝi'a ador'ant'o vol'us klar'e indik'i, ke Marcel'a port'as kaj merit'as la kron'o'n de la hom'a bel'o. Unu'lok'e plend'as paŝt'ist'o, ali'lok'e ĝem'as ali'a; tie aŭd'iĝ'as am'a'j

kanzon'o'j, ĉi tie desper'a'j vers'o'j. Unu sopir'ant'o, kun larm'o'plen'a'j okul'o'j ĉiam apert'a'j, sid'as la tut'a'n nokt'o'n ĉe la pied'o de kverk'o aŭ de grand'a rok'o, ĝis la sun'o trov'as li'n, la sekv'ant'a'n maten'o'n, absorb'it'a en pens'o'j; ali'a, sen ĉes'ig'i nek inter'romp'i si'a'n ve'ad'o'n, kuŝ'as siest'e sur ard'a sabl'o en la post'tag'mez'o de brul'a somer'o kaj send'as si'a'j'n plend'o'j'n al la kompat'em'a ĉiel'o. Sed la bel'a Marcel'a sen'ĝen'e kaj facil'e triumf'as super unu, super la ali'a kaj super la ceter'a'j; dum'e, ni atend'as en la vilaĝ'o, kiel fin'iĝ'os ŝi'a orgojl'o, kaj kiam aper'os la feliĉ'a vir'o kapabl'a dres'i tiel sovaĝ'a'n natur'o'n kaj ĝu'i tiel perfekt'a'n bel'o'n. Mi ĵus rakont'is al vi la pur'a'n ver'o'n, do mi kred'as, ke ankaŭ tio, kio'n dir'is ni'a jun'a paŝt'ist'o pri la kaŭz'o de la mort'o de Crisóstomo, est'as ver'a. Mi konsil'as vi'n, sinjor'o, nepr'e ĉe'est'i morgaŭ li'a'n en'ter'ig'o'n. Ĝi est'os vid'ind'a, ĉar Crisóstomo hav'as mult'a'j'n amik'o'j'n kaj krom'e, de ĉi tie ĝis la lok'o, kiu'n li elekt'is por si'a tomb'o, distanc'as nur unu mejl'o'n kaj du'on'o'n.

—Volont'e mi ĉe'est'os —dir'is do'n Quijote—, kaj mi dank'as vi'n, ĉar vi tre plezur'ig'is mi'n per tiel plaĉ'a rakont'o.

—Ho! —respond'is la paŝt'ist'o—, mi ne kon'as eĉ la du'on'o'n de ĉio okaz'int'a al la am'ant'o'j de Marcel'a, sed morgaŭ ni ebl'e renkont'os sur la voj'o paŝt'ist'o'n, kiu dir'os al ni la ceter'o'n.

Tamen en la nun'a moment'o prefer'e ir'u dorm'i sub tegment'o; ali'e la nokt'a ros'o pov'us difekt'i al vi la vund'o'n, kvankam la ungvent'o, kiu'n oni ŝmir'is al vi, est'as tiel bon'a, ke neni'o'n oni dev'as tim'i.

Sancho Panza, kiu send'ad'is al mil diabl'o'j la sen'fin'a'n histori'o'n de la paŝt'ist'o, urĝ'is si'a'n mastr'o'n en'ir'i dorm'i en la kaban'o'n de Pedro. Tio'n li far'is kaj pas'ig'is la pli'part'o'n de la nokt'o, pens'ant'e pri si'a sinjor'in'o Dulcine'a, imit'e al la am'ant'o'j de Marcel'a. Sancho si'n aranĝ'is inter Rocinante kaj si'a azen'o kaj dorm'is, ne kiel disdegn'at'a am'ant'o, sed kiel tra'bat'it'a hom'o.

[71] Maĵor'a'j: bov'o'j, ĉeval'o'j, mul'o'j kaj ceter'a'j de simil'a grand'o; minor'a'j: ŝaf'o'j, kapr'o'j kaj ceter'a'j de simil'a grand'o.

[72] Hispan'a vort'o: skabi'o. Sara, la edz'in'o de Abrahamo, est'as kon'at'a ekzempl'o de long'viv'ec'o.

Ĉapitr'o 13

Kun la fin'iĝ'o de la rakont'o pri la paŝt'ist'in'o Marcel'a, kaj kun ali'a'j event'o'j Apenaŭ la aŭror'o komenc'is montr'iĝ'i tra la balkon'o'j de Orient'o, kvin el la ses kapr'ist'o'j lev'iĝ'is, ir'is vek'i do'n Quijote, dir'is li'n, ke, se li intenc'as ankoraŭ ĉe'est'i la fam'a'n en'ter'ig'o'n de Crisóstomo, ili akompan'os li'n. Do'n Quijote dezir'is neni'o'n ali'a'n, do lev'iĝ'is kaj ordon'is Sanchon sel'i tuj la ĉeval'o'n kaj la azen'o'n. Tio'n far'is la ŝild'ist'o kun grand'a rapid'o, kaj sam'e rapid'e ili ek'ir'is sur la voj'o. Marŝ'int'e apenaŭ unu mejl'o'n, ĉe la kruc'iĝ'o kun unu pad'o ili vid'is ven'i ses paŝt'ist'o'j'n en nigr'a'j jak'o'j kaj kun la kap'o'j kron'it'a'j per girland'o'j el cipres'o kaj oleandr'o. Ĉiu port'is en la man'o dik'a'n baston'o'n ileks'a'n. Kun ili ven'is du sur'ĉeval'a'j hidalg'o'j en bon'a'j vojaĝ'o-kostum'o'j, akompan'at'a'j de tri pied'ir'ant'a'j serv'ist'o'j. La du grup'o'j renkont'iĝ'is, ĝentil'e salut'is unu la ali'a'n, demand'is si'n reciprok'e, kie'n ili ir'as, kaj, inform'iĝ'int'e, ke ĉiu'j cel'as la lok'o'n de la en'ter'ig'o, de'nov'e plu ir'is jam en unu sol'a grup'o.

Unu el la du rajd'ant'o'j, parol'ant'e kun si'a kompan'o, dir'is:

—Ŝajn'as, sinjor'o Vivaldo, ke ni ne perd'os ni'a'n temp'o'n, ĉe'est'ant'e ĉi rimark'ind'a'n ceremoni'o'n. Laŭ la strang'a'j rakont'o'j de la paŝt'ist'o'j rilat'e la mort'int'o'n kaj la kulp'a'n knab'in'o'n, ni cert'e vid'os ne'ordinar'a'n event'o'n.

—Tiel ŝajn'as al mi —respond'is Vivaldo—, kaj ne unu tag'o'n, sed kvar mi perd'us por ĝi'n spekt'i.

Do'n Quijote demand'is al la hidalg'o kio'n ili aŭd'is pri Marcel'a kaj Crisóstomo. La rajd'ant'o dir'is, ke en la maten'iĝ'o ili renkont'is la grup'o'n de paŝt'ist'o'j, kies nigr'a'j vest'o'j tir'is ili'a'n atent'o'n kaj ig'is li'n demand'i pri la kial'o de la funebr'o; ke unu paŝt'ist'o tio'n klar'ig'is, menci'ant'e la bel'o'n kaj strang'a'n kondut'o'n de paŝt'ist'in'o nom'at'a Marcel'a, la am'o'n de ŝi'a'j sekv'ant'o'j kaj la mort'o'n de Crisóstomo, al kies en'ter'ig'o ili si'n direkt'as.

La rajd'ant'o fin'e rakont'is la sam'o'n, kio'n antaŭ'e dir'is Pedro al do'n Quijote, kaj ĉe la fin'o de ĉi konversaci'o, la nom'at'a Vivaldo komenc'is ali'a'n, demand'ant'e al ni'a kavalir'o, kio mov'as li'n ir'i tia'manier'e arm'it'a en tiel pac'a land'o. Al tio li respond'is:

—Mi'a profesi'o nek konsent'as, nek permes'as, ke mi ir'u ali'e. La luks'o'n, la si'n'regal'o'n kaj la ripoz'o'n oni invent'is por la mol'a'j kort'eg'an'o'j. Sed la klopod'o'j'n, la zorg'o'j'n kaj la arm'o'j'n oni invent'is kaj far'is por la nom'at'a'j de la mond'o vag'ant'a'j kavalir'o'j, al kies orden'o mi, kvankam tut'e sen'merit'a, aparten'as.

Aŭd'int'e tio'n, la ali'a'j konklud'is, ke do'n Quijote frenez'as. Sed, por pli cert'iĝ'i, kaj por el'trov'i, kia est'as li'a frenez'o, Vivaldo demand'is kio'n ĝust'e signif'as vag'ant'a kavalir'o.

—Ĉu vi'a'j moŝt'o'j ne leg'is —respond'is do'n Quijote— la anal'o'j'n kaj histori'o'j'n de Angl'uj'o, kie trov'iĝ'as la fam'a'j hero'aĵ'o'j de la reĝ'o Artur'o, kastilie nom'at'a Artús? Rilat'e li'n ekzist'as

en la regn'o de Grand'a Brit'uj'o la old'a kaj kon'at'a tradici'o, ke li ne mort'is, ke per magi'a art'o oni turn'is li'n en korv'o'n, kaj ke li re'ven'os iam al si'a regn'o kaj pren'os de'nov'e la tron'o'n kaj la sceptr'o'n. Tial neni'u angl'o mort'ig'is ĝis'nun'e eĉ unu sol'a'n korv'o'n. Nu, en la epok'o de ĉi bon'a reĝ'o fond'iĝ'is la fam'a orden'o de la Kavalir'o'j de la Tabl'o Rond'a, kaj tiam okaz'is, ĝust'e kiel est'as registr'it'e, la am-afer'o de do'n Lanceloto kun la reĝ'in'o Ginevra, kies honor'ind'a dam'o Quintañona est'is ili'a konfidenc'a per'ant'in'o. De tio origin'is la romanc'o, tiel mult'e kon'at'a kaj kantat'a en Hispan'uj'o:

—Eĉ ne foj'e kavalir'o'n

tiel bel'e zorg'is dam'o'j

kiel lac'a'n Lanceloton

al'ven'int'a'n de Britlando,

»kun la histori'o dolĉ'a kaj ĉarm'a de li'a'j am-afer'o'j kaj prod'aĵ'o'j. Nu, de tiam la kavalir'a orden'o dis'vast'iĝ'is tra mult'a'j kaj divers'a'j part'o'j de la mond'o. Fam'a'j kaj kon'at'a'j pro si'a'j far'o'j, serv'is en la orden'o la kuraĝ'a Amadís de Gaŭli'o, kun si'a'j fil'o'j kaj nev'o'j ĝis la kvin'a generaci'o, la sen'tim'a Felixmarte de Hirkani'o, la neniam sufiĉ'e laŭd'at'a Tir'ant'e el Blanco kaj la ne'venk'ebl'a kaj aŭdac'a kavalir'o do'n Belianís de Grek'uj'o, tiel proksim'a al ni'a epok'o, ke ni preskaŭ vid'as, al'parol'as kaj aŭd'as li'n en person'o. Tio do est'as la vag'ant'a kavalir'o kaj la orden'o kavalir'a, en kies vic'o'j, malgraŭ mi'a'j pek'o'j, mi serv'as, sam'e kiel serv'is la menci'it'a'j kavalir'o'j. Tiel do, mi vag'as tra dezert'o'j kaj sol'ej'o'j serĉ'ant'e aventur'o'j'n, ĉiam pret'a al'front'i la plej grand'a'j'n danĝer'o'j'n per mi'a brak'o kaj mi'a person'o por la bon'o de la febl'a'j kaj la sen'help'a'j.

Aŭd'ant'e tio'n, la kun'vojaĝ'ant'o'j plen'e konvink'iĝ'is pri la mank'o de saĝ'o de do'n Quijote kaj ek'kon'is la natur'o'n de li'a frenez'o. Kaj ili sent'is profund'a'n mir'o'n, kiel ĉiu'j hom'o'j antaŭ'e konstat'int'a'j por la unu'a foj'o li'a'n frenez'o'n.

Vivaldo, vir'o sprit'a kaj ŝerc'em'a, por evit'i la enu'o'n de la vojaĝ'o dum la iom'o da voj'o ankoraŭ rest'ant'a ĝis la en'ter'ig'a lok'o, decid'is don'i al do'n Quijote la ŝanc'o'n daŭr'ig'i si'a'n absurd'a'n argument'ad'o'n. Li dir'is do:

—Ŝajn'as al mi, sinjor'o kavalir'o vag'ant'a, ke vi'a moŝt'o sur'pren'is unu el la plej strikt'a'j profesi'o'j de ĉi mond'o. Mi kred'as, ke eĉ ne la kartuzi'an'a viv'o est'as tiel rigor'a.

—Tiel rigor'a kiel la kavalir'a, ebl'e —respond'is do'n Quijote—. Sed, ke ĝi est'as tiel neces'a en la mond'o, mi ne dub'as apenaŭ per har'larĝ'o. Ĉar ver'dir'e, tiel mult'e far'as la soldat'o obe'ant'a la komand'o'n de si'a kapitan'o, kiel la kapitan'o mem. Mi vol'as dir'i, ke la religi'ul'o'j pac'e kaj ripoz'e pet'as de la ĉiel'o la bon'o'n por la ter'o, sed ni, soldat'o'j kaj kavalir'o'j, efektiv'ig'as ili'a'j'n pet'o'j'n per la kuraĝ'o de ni'a brak'o kaj la rand'o de ni'a'j glav'o'j, ne sub'tegment'e sed sub la liber'a ĉiel'o, ricev'ant'e la ne'toler'ebl'a'n varm'o'n de la sun'o en la somer'o kaj la mord'o'n de la frost'o en la vintr'o. Ni est'as do la ministr'o'j de Di'o en la mond'o, la brak'o'j plen'um'ant'a'j Li'a'n just'ec'o'n. Kaj, ĉar la afer'o'j'n rekt'e aŭ ne'rekt'e milit'a'j'n oni ne pov'as plen'um'i sen ŝvit'o kaj tro'a pen'ad'o, rezult'as de tio, ke ni sufer'as sen'dub'e pli ol la hom'o'j, kiu'j en sekur'a pac'o kaj ripoz'o preĝ'as al Di'o, ke Li help'u la mis'fortun'a'j'n. Mi ne vol'as dir'i, kaj la ide'o eĉ ne ven'as al mi en la kap'o'n, ke tiel ind'as la stat'o de la vag'ant'a

kavalir'o, kiel la stat'o de la en'klostr'a monaĥ'o, sed laŭ mi'a propr'a spert'o ni'n sen'dub'e plag'as pli da dolor'o'j kaj turment'o'j, pli da soif'o kaj mal'sat'o, pli da mizer'o kaj ĉifon'o'j kaj pli da pedik'o'j. Oni ne pov'as dub'i, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j de pas'int'a'j epok'o'j el'ten'is mult'o'n da mis'fortun'o en la daŭr'o de si'a'j viv'o'j. Se kelk'a'j el ili gajn'is al si per la kuraĝ'o de si'a brak'o la tron'o'n de imperi'o, ili kar'e pag'is ĝi'n per sang'o kaj ŝvit'o. Kaj ĉar ne mank'is al ili la help'o se sorĉ'ist'o'j kaj mirakl'o'far'a'j saĝ'ul'o'j, ili ne vid'is si'n fraŭd'it'a'j en si'a'j pretend'o'j nek tromp'it'a'j en si'a'j esper'o'j.

—Mi sam'e opini'as —respond'is Vivaldo—, sed special'e unu kutim'o, inter mult'a'j, de la vag'ant'a'j kavalir'o'j al mi ŝajn'as kritik'ind'a, nom'e, plen'um'ont'e kun evident'a danĝer'o al si'a viv'o grand'a'n kaj risk'o'plen'a'n far'o'n, ili, en la moment'o de la atak'o, neniam rekomend'as si'n al la grac'o de Di'o, kiel ĉiu krist'an'o dev'as far'i en tiel'a'j situaci'o'j. Anstataŭ'e ili mens'e konfid'as si'n al la protekt'o de si'a dam'o kun tiel grand'a pi'ec'a fervor'o, ke la dam'o ŝajn'as est'i ili'a di'o. Kaj tio'n mi opini'as propr'a al pagan'o'j.

—Sinjor'o —respond'is do'n Quijote—, ĝust'e tiel oni dev'as far'i, kaj la vag'ant'a kavalir'o ali'e kondut'ant'a fal'us en infami'o'n; ĉar est'as konsekr'it'a kutim'o en la kavalir'ism'o, ke la vag'ant'a kavalir'o, en la moment'o entrepren'i grand'a'n far'o'n batal'a'n, dev'as mens'e el'vok'i si'a'n dam'o'n, mild'e kaj am'e turn'i al ŝi la rigard'o'n kaj pet'i de ŝi favor'o'n kaj help'o'n en la risk'o'plen'a duel'o. Kaj, eĉ se neni'u li'n aŭd'as, li dev'as rekomend'i si'n al ŝi tut'kor'e, flustr'ant'e kelk'e da vort'o'j. En la histori'o'j trov'iĝ'as mult'eg'a'j tia'j ekzempl'o'j, sed oni ne tir'u el ili la konklud'o'n, ke la kavalir'o'j neglekt'as turn'i si'n al Di'o; temp'o por tio ili hav'as en la daŭr'o de la batal'o.

—Tamen —dir'is Vivaldo— mi hav'as ankoraŭ unu dub'o'n. Oft'e mi leg'is, ke, por ekzempl'o, du kavalir'o'j inter'ŝanĝ'as pik'a'j'n vort'o'j'n ĝis fin'e ili koler'ig'as si'n reciprok'e, kaj sen pli'e turn'as si'a'j'n ĉeval'o'j'n por hav'ig'i al si manovr'a'n spac'o'n, si'n ĵet'as plen'galop'e unu kontraŭ la ali'a'n, kaj mez'e de la galop'ad'o ili si'n rekomend'as al si'a'j dam'o'j. Kaj plej oft'e el la kolizi'o rezult'as, ke unu, tra'pik'it'e de la lanc'o kontraŭ'ul'a, fal'as ter'e'n super la pug'o de la ĉeval'o, dum la ali'a duel'ant'o dev'as kroĉ'iĝ'i al la krin'o'j de si'a rajd'best'o por ne rul'iĝ'i sur la grund'o. Kaj mi ne kompren'as, kiel la tra'pik'it'o hav'us temp'o'n por preĝ'i al Di'o en la daŭr'o de tiel rapid'a ag'o. Ĉu ne pli bon'e, se, anstataŭ konsum'i vort'o'j'n por rekomend'i si'n al si'a dam'o, ili'n oni uz'us konform'e kun la dev'o kaj la dec'o propr'a'j al krist'an'o'j? Des pli, ke, mi kred'as, ne ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j hav'as dam'o'n, al kiu si'n rekomend'i, ĉar ne ĉiu'j est'as en'am'iĝ'int'o'j.

—Tio ne ebl'as —respond'is do'n Quijote—. Ne ebl'as la ekzist'o de kavalir'o sen dam'o, ĉar la am'o est'as tiel propr'a kaj tiel natur'a al ili, kiel la stel'o'j al la ĉiel'o. Tial ne trov'iĝ'as eĉ unu histori'o de kavalir'o sen am-afer'o'j; ali'e tem'us, ne pri aŭtentik'a kavalir'o, sed pri bastard'o en'ir'int'a en la fortres'o'n de la kavalir'ism'o, ne tra la pord'o, sed salt'ant'e la mur'o'j'n, kiel ŝtel'ist'o kaj en'romp'ant'o.

—Tamen —dir'is Vivaldo— ŝajn'as al mi, ke, se mi ne mis'leg'is, do'n Galaor, frat'o de la kuraĝ'a Amadís de Gaŭli'o, neniam hav'is difin'it'a'n dam'o'n, al kiu si'n rekomend'i, kaj tio ne obstakl'is, ke oni li'n alt'e estim'is, kaj efektiv'e li est'is tre fam'a kaj sen'tim'a kavalir'o.

—Sinjor'o, unu hirund'o printemp'o'n ne al'port'as —dir'is do'n Quijote—. Krom'e, mi sci'as, ke do'n Galaor am'is en sekret'o. Ceter'e li'a kutim'o am'ind'um'i ĉiu'n dam'o'n plaĉ'a'n al li est'is

natur'a, do ne'reg'ebl'a trajt'o de li'a temperament'o. Sed oni bon'e sci'as, ke li hav'is unu sol'a'n dam'o'n kiel mastr'in'o'n de si'a kor'o, kaj al ŝi li si'n rekomend'is tre oft'e, kaj ankaŭ tre sekret'e, ĉar li ĉiam fier'is, ke li est'as tre diskret'a kavalir'o.

—Nu, se hav'i am'at'in'o'n form'as part'o'n de la esenc'o de ĉiu kavalir'o, mi pens'as, ke ankaŭ vi'a moŝt'o, pro vi'a kavalir'a profesi'o, hav'as am'at'in'o'n. Do se vi nur ne fier'as je diskret'ec'o, kiel Galaor, mi pet'eg'as vi'n, je la nom'o de mi'a'j akompan'ant'o'j kaj de mi mem, ke vi dir'u al ni nom'o'n, land'o'n, rang'o'n kaj bel'o'n de vi'a dam'o. Cert'e ŝi'n feliĉ'ig'us sci'i, ke oni dis'kon'ig'as tra la mond'o tio'n, ke ŝi'n am'as kaj serv'as tiel grand'a kavalir'o, kiel laŭ'ŝajn'e vi est'as.

Do'n Quijote profund'e suspir'is kaj respond'is:

—Mi ne pov'as asert'i, ĉu la dolĉ'a turment'ant'in'o mi'a vol'as, aŭ ne, ke la mond'o sci'u, ke mi ŝi'n serv'as. Mi sci'as nur (respond'e al vi'a tiel ĝentil'a demand'o) ke ŝi'a nom'o est'as Dulcine'a; ŝi'a land'o El Toboso, iu vilaĝ'o de La Mancha; ŝi'a rang'o, almenaŭ princ'in'a, tial, ke ŝi reĝ'as super mi; ŝi'a bel'o, super'hom'a, ĉar en ŝi kolekt'iĝ'as la ne'ebl'a'j kaj ĥimer'a'j atribut'o'j de la bel'ec'o, kia'j'n la poet'o'j atribu'as al si'a'j dam'o'j: ŝi'a'j har'o'j est'as or'o; ŝi'a frunt'o, elizeaj kamp'o'j; ŝi'a'j brov'o'j, ĉiel-ark'o'j; ŝi'a'j okul'o'j, sun'o'j; ŝi'a'j vang'o'j, roz'o'j; ŝi'a'j lip'o'j, koral'o'j; ŝi'a'j dent'o'j, perl'o'j; ŝi'a kol'o, alabastr'o; ŝi'a brust'o, marmor'o; ŝi'a'j man'o'j, ebur'o, kaj la part'o'j vual'at'a'j de la pudor'o kontraŭ la rigard'o hom'a est'as tiel'a'j, kiel mi imag'as kaj kred'as, ke la prudent'o pov'as nur laŭd'i ili'n, ne kompar'i.

—Ni dezir'us sci'i pri ŝi'a'j antaŭ'ul'o'j kaj famili'o —dir'is Vivaldo.

—Ŝi ne aparten'as al la antikv'a'j famili'o'j Roman'a'j de Curcio, Cayo kaj Cipiono, nek al la modern'a'j de Colona kaj Urs'in'o, nek al la katalun'a'j de Moncada kaj Requesens, nek al la valenciaj de Rebella kaj Vilanova, nek al la aragonaj de Palafox, Nuza, Rocaberti, Corella, Lun'a, Alagón, Urrea, Foz y Gurrea, nek al la kastiliaj de Cerda, Manrique, Mendoza kaj Guzmán, nek al la portugal'a'j de Alencastro, Pallas kaj Meneses. Sed ŝi aparten'as al la famili'o El Toboso de La Mancha, kiu, kvankam de modern'a de'ven'o, pov'as tamen don'i nobl'a'n origin'o'n al la plej glor'a'j famili'o'j de la ven'ont'a'j epok'o'j. Kaj oni ne kontraŭ'dir'u mi'n ĉi-rilat'e, se ne sub la kondiĉ'o'j, kiu'j'n Cerv'in'o skrib'is kaj met'is ĉe la trofe'e kolekt'it'a'j arm'il'o'j de Roldán:[73]

Ili'n ne mov'i,

se vi ne pov'as

Roldanon prov'i.

—Kvankam mi de'ven'as de la famili'o Cachopines de Lar'ed'o[74] —respond'is Vivaldo—, mi ne aŭdac'us kompar'i ĝi'n kun tiu de El Toboso de La Mancha. Kvankam, ver'dir'e, ĝis nun mi ne aŭd'is tia'n nom'o'n.

—Ŝajn'as ne'kred'ebl'e… —dir'is do'n Quijote.

La ceter'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j aŭskult'is kun grand'a atent'o ĉi konversaci'o'n, kaj eĉ la paŝt'ist'o'j mem konsci'is la mank'o'n de saĝ'o de do'n Quijote. Nur Sancho Panza, kon'ant'e li'n kaj

kun'viv'ant'e kun li de si'a nask'iĝ'o, opini'is ver'a kio'n li'a mastr'o dir'is, kvankam li ne plen'e kred'is tio'n pri la lind'a Dulcine'a de El Toboso, ĉar, loĝ'ant'e tiel proksim'e al El Toboso, li neniam aŭd'is pri tia nom'o, nek pri tia princ'in'o.

Ĉe tio ili rimark'is, ke, de gorĝ'o inter du alt'a'j mont'o'j descend'as proksim'um'e du'dek paŝt'ist'o'j en nigr'a'j lan'a'j jak'o'j kaj kron'it'a'j per girland'o'j, kiu'j'n, oni post'e vid'is, est'is unu'j cipres'a'j, kaj ali'a'j, taksus'a'j. Ses paŝt'ist'o'j port'is ĉerk'o'n kovr'it'a'n per mult'a'j, divers'a'j flor'o'j kaj branĉ'o'j.

Tio'n vid'ant'e, dir'is unu el la kapr'ist'o'j:

—La hom'o'j tie port'as la kadavr'o'n de Crisóstomo, kaj ĉe la pied'o de la mont'o est'as la lok'o, kie, laŭ li'a'j ordon'o'j, oni li'n en'ter'ig'os.

Do ili pli rapid'is kaj al'ven'is ĝust'e, kiam la paŝt'ist'o'j jam met'is la ĉerk'o'n sur la grund'o'n, kaj kvar el ili komenc'is far'i fos'o'n per akr'a'pint'a'j pioĉ'o'j flank'e de dur'a rok'o.

La du grup'o'j ĝentil'e salut'is unu la ali'a'n, kaj post'e do'n Quijote kaj li'a'j akompan'ant'o'j observ'is la ĉerk'o'n kaj vid'is en ĝi, kovr'it'a'n per flor'o'j kaj en paŝt'ist'a kostum'o, la kadavr'o'n de jun'ul'o proksim'um'e tri'dek'jar'a. Oni vid'is ke, kvankam mort'a, li cert'e posed'is dum'viv'e agrabl'a'n mien'o'n kaj vir'e bel'a'n korp'o'n. Ĉirkaŭ li, en la ĉerk'o mem, kuŝ'is plur'a'j libr'o'j kaj mult'a'j paper'o'j ferm'it'a'j kaj ne'ferm'it'a'j. La rigard'ant'o'j, la fos'ant'o'j de la tomb'o kaj la ceter'a'j hom'o'j gard'is impres'a'n silent'o'n, ĝis unu el la kadavr'o-port'int'o'j dir'is al ali'a:

—Pro tio, ke vi, Ambrosi'o, vol'as skrupul'e plen'um'i la testament'o'n de la mort'int'o, bon'vol'u observ'i, ĉu efektiv'e ni star'as sur la lok'o difin'it'a de Crisóstomo.

—Ĝust'e sur la lok'o —respond'is Ambrosi'o—. Ĉi tie mi'a kar'memor'a amik'o oft'e rakont'is al mi la histori'o'n de si'a mis'fortun'o. Ĉi tie, li dir'is, li vid'is por la unu'a foj'o la mort'o'don'a'n turment'ant'in'o'n de la hom'a ras'o; ĉi tie li konfes'is al ŝi por la unu'a foj'o si'a'n sincer'a'n kaj honest'a'n am'o'n, kaj ĉi tie Marcel'a, por la last'a foj'o, disdegn'e ignor'is li'n, tiel'e, ke li met'is fin'o'n al la tragedi'o de si'a viv'o mizer'a. Kaj je la memor'o de tiom da mis'fortun'o'j, li vol'is, ke li'a korp'o kuŝ'u ĉi tie en la sin'o de la etern'a forges'o.

Kaj turn'ant'e si'n al do'n Quijote kaj li'a'j kompan'o'j, li daŭr'ig'is:

—La vir'o, kies kadavr'o'n vi rigard'as per kompat'a'j okul'o'j, posed'is anim'o'n, kie'n la ĉiel'o met'is sen'fin'a'n part'o'n de si'a'j riĉ'o'j. Tie kuŝ'as Crisóstomo, unik'a en talent'o, sen'kompar'a en ĝentil'o, el'star'a en graci'o, feniks'o en amik'ec'o, prodig'a sen mezur'o, gaj'a sen trivial'o, fier'a sen orgojl'o kaj fin'e, unu'a en ĉia bon'o kaj sam'e unu'a en ĉia mis'fortun'o. Li'a'n am'o'n oni pag'is per abomen'o, kaj li'a'n ador'o'n per disdegn'o. Li suplikis besti'o'n, pen'is mol'ig'i marmor'o'n, persekut'is vent'o'n, kri'is en dezert'o, serv'is sen'dank'o'n kaj ricev'is kiel rekompenc'o'n, en la mez'a'j jar'o'j de la viv'o, la vizit'o'n de la mort'o pro la kulp'o de la paŝt'ist'in'o, kies figur'o'n li dezir'is etern'ig'i en la memor'o de la hom'o'j. Tio'n last'a'n pruv'us la paper'o'j, kiu'j'n vi rigard'as, sed Crisóstomo ordon'is mi'n don'i ili'n al la flam'o'j, sam'e kiel li'a'n korp'o'n al la ter'o.

—Vi est'us, rilat'e la paper'o'j'n, eĉ pli rigor'a kaj kruel'a ol Crisóstomo mem —dir'is Vivaldo

—. Ja nek just'as nek dec'as plen'um'i ordon'o'n kontraŭ'a'n al la raci'o. Cezar'o Aŭgust'o pruv'is

si'a'n saĝ'o'n, kiam li ne permes'is, ke oni plen'um'u la vol'o'n de la di'a Mantu'an'o.[75] Do, sinjor'o Ambrosi'o, don'u la korp'o'n de vi'a amik'o al la ter'o, sed ne li'a'n verk'o'n al la forges'o.

Ne dec'as, ke vi ne'prudent'e plen'um'u kio'n li ĉagren'it'e ordon'is. Mal'e, se vi las'as la paper'o'j'n viv'i, ankaŭ viv'os por ĉiam la kruel'o de Marcel'a kaj serv'os kiel instru'o al la hom'o'j de ven'ont'a'j temp'o'j, ke ili si'n gard'u fal'i en simil'a'n abism'o'n. Ni ĉiu'j kon'as jam la histori'o'n de vi'a en'am'iĝ'int'a kaj sen'fortun'a kompan'o, vi'a'n amik'a'n rilat'o'n kun li, la kaŭz'o'n de li'a mort'o kaj kio'n li testament'is ĉe la fin'o de si'a viv'o. Tiel lament'ind'a histori'o pruv'as la kruel'o'n de Marcel'a, la am'o'n de Crisóstomo, la sincer'o'n de vi'a amik'ec'o kaj la sort'o'n de la hom'o'j spron-urĝ'e rajd'ant'a'j sur la voj'o, kiu'n la delir'a am'o montr'as al ili. Hieraŭ nokt'e ni sci'iĝ'is pri la mort'o de Crisóstomo kaj pri la lok'o de li'a en'ter'ig'o, kaj, puŝ'it'a'j de sci'vol'o kaj aflikt'o, ni devi'is de ni'a voj'o por okul'i kio'n ni kor'prem'at'e aŭskult'is. Kiel kompens'o'n do por ĉi aflikt'a sent'o ni'a kaj por ni'a dezir'o trov'i rimed'o'n al la tragedi'o, se tio est'us ebl'a, ni pet'as vi'n, diskret'a Ambrosi'o (mi pet'as almenaŭ je mi'a nom'o), ke, anstataŭ destin'i la paper'o'j'n al la flam'o'j, vi permes'u mi'n pren'i kelk'a'j'n.

Kaj, sen atend'i la respond'o'n de la paŝt'ist'o, li etend'is la man'o'n kaj pren'is kelk'a'j paper'o'j'n el la pli proksim'a'j. Vid'ant'e tio'n, dir'is Ambrosi'o:

—Pro ĝentil'o, sinjor'o, mi konsent'as, ke vi re'ten'u kio'n vi jam pren'is. Sed pens'i, ke ŝpar'os ankaŭ la ceter'a'j'n, est'us van'e pens'i.

Vivaldo dezir'is kon'i la en'hav'o'n de la paper'o'j, do li dis'fald'is unu kaj leg'is ties titol'o'n: Desper'a kanzon'o. Ambrosi'o, aŭd'int'e tio'n, dir'is:

—Ĝi est'as la last'a poezi'o de la povr'a Crisóstomo. Kaj por ke oni vid'u, ĝis kia ekstrem'o li'n puŝ'is li'a mis'fortun'o, bon'vol'u laŭt'e legi'n ĝi'n. Vi hav'as temp'o'n, dum oni fos'as la tomb'o'n.

—Tre volont'e —dir'is Vivaldo. La ali'a'j ĉe'est'ant'o'j, sent'ant'e la sam'a'n sci'vol'o'n, si'n aranĝ'is ĉirkaŭ li, kaj li leg'is kun klar'a voĉ'o la jen'o'n:

[73] Roldán (Or'land'o, en la verk'o de Ariost'o) liber'ig'is el mal'amik'a'j man'o'j Cerv'in'o'n, princ'o'n de Skot'land'o, kiu, kiel montr'o'n de dank'em'o, konserv'is li'a'j'n arm'il'o'j kaj met'is ĉe ili la jen'a'n skrib'aĵ'o'n: «Armatur'a d’Or'land'o Paladin'o. / Come volesse dir, nessun la muova /

che estar non posa con Orlando a prova».

[74] En la epok'o de Cervantes tia nom'o est'is sinonim'o de parvenu'o. Vivaldo ĝi'n uz'as ironi'e por mok'et'i la bombast'a'n «El Toboso de La Mancha» el'pens'it'a'n de do'n Quijote.

[75] Vergili'o. Kiel sci'at'e, li ordon'is, ke, ĉe li'a mort'o, oni brul'ig'u li'a'n Ene'ad'o, kio'n mal'help'is li'a'j amik'o'j kaj la imperi'estr'o Cezar'o Aŭgust'o mem.

Ĉapitr'o 14

Kie sid'as la desper'a'j vers'o'j de la mort'int'a paŝt'ist'o, kaj ankaŭ ali'a'j ne'atend'it'a'j event'o'j

Kanzon'o de Crisóstomo

Ĉar vi, kruel'a, vol'as, ke publik'e

la mond'o sci'u, kiom vi rigor'as,

mi pet'os de la sin'o de l’ infer'o

lament'o'n akr'a'n, kiu kor'o'pik'e

kapabl'u dir'i tio'n, ke dolor'as

kaj trist'as mi'a brust'o sen esper'o.

La voĉ'o mi'a vibr'os de sufer'o,

kiam la far'o'j'n vi'a'j'n mi rakont'os.

Ĝi son'os plen'e plen'a de turment'o

kaj, kun'e kun la ve'o'j de la sent'o,

amar'a sang'o el la kor'o font'os.

L’ orel'o'n bon'e streĉ'u por aŭskult'i

ĉi tiu'n kant'o'n bru'i kaj tumult'i

el fund'o de la brust'o, kiu dev'as

iom'e facil'iĝ'i de la pez'o,

ĉar nur'a'n spit'o'n mi de ŝi ricev'as.

La lup'a hojl'o, la leon'a blek'o,

la sibl'o hid'a de serpent'o skvam'a,

de ia monstr'o la ulul’ subit'a,

la grak’ omen'a de kornik'a bek'o,

la bru'o de tempest'o ocean'a,

la muĝ'o de sovaĝ'a taŭr'o spit'a,

la kver'o de turt'et'o aflikt'it'a,

la huo de la strig'o envi'at'a[76]

kaj la infer'a plor'o de l’ demon'o'j

miks'iĝ'u tut'e, kaj, en ĝem'a'j ton'o'j,

ir'u el mi'a kor'o mizer-fat'a

konfuz'i ĉies sens'o'n kaj raci'o'n

en strang'a'n kaj ĥaos'a'n emoci'o'n,

ĉar tia turment'ad'o mi'n vor'ant'a,

por est'i rakont'at'a, pli bezon'as

la help'o'n de rimed'o nov'a, hant'a.

La trist'a eĥ'o de konfuz’ tiel'a

ne flug'os ĝis la sabl'a'j Taj'o-bord'o'j

nek ĝis Betisaj ter'o'j fam-oliv'a'j, [77]

ĉar dis'vast'iĝ'os ĉi dolor’ kruel'a

per lang'o mort'a sed per viv'a'j vort'o'j

sur rok'o'j kaj sur kamp'o'j sen'kultiv'a'j,

sur la obskur'a'j val'o'j, sur noc'iv'a'j

kaj nud'a'j plaĝ'o'j frid'a'j, ne'loĝ'at'a'j,

kie neniam bril'as sun'radi'o,

kaj sur dezert'a'j sabl'o'j de Libio

kun eg'a nombr'o de leon'o'j gvat'a'j.

Kaj kvankam sur sen'hom'a'j, rok'a'j land'o'j

ne fort'e eĥ'os ĉi desper'a'j kant'o'j

pri la kruel'o ŝi'a dur'a, drast'a,

la povr'a fat'o mi'a ili'n ig'os

kon'at'a'j tra la tut'a mond'o vast'a.

Disdegn'o pere'ig'as. Ni'n vizit'as

angor'e, bor'e, ŝir'e, la suspekt'o'j.

Ĵaluz’ detru'as kun terur'a fort'o.

Kaj, for'est'ant'e, oni ne evit'as

si'n ĵet'i en kirl'eg'o'n da konjekt'o'j.

La dub'o vund'as per venen'a mord'o

kaj ni'n de'turn'as de feliĉ'a sort'o.

Mi tamen viv'as —mirakl'o ja magi'a!—

kaj disdegn'at'a, sol'a, mi ĵaluz'as.

Suspekt'o'j mi'a'j prav'e ŝi'n akuz'as,

kaj mez'e de dolor’ sen'iluzi'a

eĉ ne esper'o febl'a mi'n konsol'as.

Do desper'ant'e tut'e, mi eĉ vol'as,

de nun rezign'i ŝi'n kun kor'o firm'a.

Eĉ pli: mi ŝi'n rezign'os por'etern'e,

ke pov'u mi'n brak'um'i pac'o ŝirm'a.

Ĉu en la sam'a temp'o oni pov'as

esper'o'n hav'i kaj sufer'i tim'o'n,

se tim'o bedaŭr'ind'e super'reg'as?

Kiam ĵaluz'o si'n en ni'n en'ŝov'as,

l’ okul'o'j'n ferm'i van'as, se l’ anim'o'n

kruel'e, vund'o'far'e ĝi sku'eg'as.

Se en alies kor'o oni leg'as,

ke ĝi mensog'a est'as kaj perfid'a,

ĉu ne la pord'o'n plen'e ni apert'as

al ĉia suspekt'em'o, ĉar ni cert'as,

ke ver'o turn'as si'n je fals'o hid'a?

Ĵaluz'o, vi, kruel'a am-tiran'o,

al mi ponard'o'n don'u en la man'o!

Fatal'a'n ŝnur'o'n don'u vi, disdegn'o!

Sed ve! Ĉar mi ne pov'os ŝi'n memor'i,

tim'ig'as mi'n la nigr'a mort'o'regn'o.

Sed mi pere'u, kaj, ĉar mi desper'as

pri l’ viv'o nun'a kaj pri l’ trans'a mond'o,

mi vol'as stult'e pens'i laŭ'kutim'e,

ke am'o bel'as, kiam ĝi sincer'as,

ke ĝi, despot'a, est'as liber-font'o,

ke pli ol korp'e rav'as ŝi anim'e,

ke prav'e ŝi mi'n trakt'as mal'estim'e

kaj prav'e per ignor'o reciprok'as,

kaj ke sur mond'o reg'as di’ Amor'o

per nur aflikt'o, trist'o kaj dolor'o.

Kun tia'j pens'o'j mi l’ etern'o'n vok'as,

kaj mi'n help'ant'e per fortik'a maŝ'o,

al mort'o hast'os per rapid'a paŝ'o,

puŝ'it'e de la frid'a kor'o ŝi'a.

Kaj mi'a korp'o kaj anim'o sven'os

sen laŭr'a'j kron'o'j kaj sen ben'o di'a.

Rigor'o vi'a puŝ'as mi'n, Marcel'a,

abrupt'e las'i ĉi ekzist'o'n dorn'a'n,

kaj jam kaj por'etern'e mi for'ir'as.

Amar'e kaj kun kor'o plor'o-ŝvel'a,

al vi'a spit'o mi'a'n viv'o'n morn'a'n

ofer'i tre volont'e mi dezir'as,

kaj se ĉe vi larm'et'o si'n el'tir'as

—absurd'a pens'o— ĉe la mort'o mi'a,

prefer'e ne el'ig'u plor'a'n ĝem'o'n,

kaj ne permes'u al vi dolor-trem'o'n,

vid'ant'e mi'n sen'viv'a kaj glaci'a.

Kontraŭ'e, je tiel'a fat'o rid'u.

Ke ĝi'n vi juĝ'as fest'o, oni vid'u.

Sed ne neces'as tia rekomend'o,

ĉar mi'a mort'o don'os al vi fam'o'n

kaj krom'e, cert'e, kaŭz'o'n de kontent'o.

Jam temp'o est'as: el abism'o ven'u

Tantal'o kun mal'sat'o kaj soif'o

apud Ticio kun la agl'o vor'a. [78]

Aper'u Iksion’, la rad'o'n tren'u,

kaj sam'e ven'u, kun la rok’, Sizif'o

kaj ankaŭ Danaidinar’ labor'a.

Tortur'a tia, tut'a kaj horor'a

en mi'a brust'o nest'u, plend'e flut'u,

kaj se la eklezi’ ne mi'n absolv'os,

kaj mi'n en mort'o'tuk'o'n ne en'volv'os,

humil'a'n ĉant'o'n oni nur tribut'u.

Kaj la pord'ist’ infer'a tri'vizaĝ'a

kun monstr'eg'ar'o hid'a kaj sovaĝ'a

kun'kant'u tie, en la ĥor'o sam'a,

ĉar pomp'o'n pli'a'n ne merit'as

la pere'int'o pro sufer'o am'a.

Ne plend'u plu, kanzon'o sen esper'o,

las'int'e mi'n en fos'o de la ter'o.

La fin'o mi'a ig'as ŝi'n kontent'a,

kaj tial do, apud'e de ĉi tomb'o

ne est'u nun, kanzon'o, trist'o-sent'a.

La kanzon'o de Crisóstomo plaĉ'is al la aŭskult'ant'o'j, sed Vivaldo dir'is, ke ĝi ne ŝajn'as konform'i al la laŭ'fam'e bon'a kaj virt'a Marcel'a, ĉar per si'a'j vers'o'j Crisóstomo plend'e alud'is al suspekt'o'j, ĵaluz'o'j kaj for'est'o'j damaĝ'ant'a'j la reputaci'o'n de la jun'ul'in'o.

Sed Ambrosi'o, kiu kon'is la plej sekret'a'j'n pens'o'j'n de si'a amik'o, respond'is:

—Por ke vi ne hav'u dub'o'n, sinjor'o, mi dir'u, ke, kiam la bedaŭr'at'a Crisóstomo skrib'is la kanzon'o'n, li jam de kelk'a temp'o ten'iĝ'is mem'vol'e for de Marcel'a, kun la cel'o vid'i, ĉu la for'est'o far'os ankaŭ al li si'a'n kutim'a'n efik'o'n. Kaj pro tio, ke al for'a am'ant'o ĉio est'as motiv'o de zorg'o'j, kaj ĉi'a'j suspekt'o'j li'n hant'as, ankaŭ Crisóstomon turment'is ĵaluz'o'j kaj suspekt'o'j sen'baz'a'j. Marcel'a bon'as, kiel la fam'o proklam'as, kaj malgraŭ tio, ke ŝi est'as kruel'a, iom orgojl'a kaj tre disdegn'em'a, la envi'o mem nek pov'us, nek dev'us trov'i en ŝi mank'o'n.

—Sen'dub'e —dir'is Vivaldo. Kaj kiam li pret'is leg'i ali'a'n el la paper'o'j sav'it'a'j el la kondamn'o al la fajr'o, li rest'is sen'mov'a, ĉar mir'ind'a vizi'o (tio almenaŭ ŝajn'is al li) subit'e aper'is sur la supr'o de la rok'o, ĉe kies pied'o oni fos'ad'is la tomb'o'n. Tem'is pri Marcel'a, kies bel'o montr'iĝ'is eĉ pli impon'a ol asert'is la oni'dir'o'j. La vir'o'j neniam antaŭ'e ŝi'n vid'int'a'j, rigard'is ŝi'n mut'e kaj admir'e, kaj la jam kon'ant'a'j ŝi'n, ne mal'pli surpriz'iĝ'is. Sed apenaŭ

Ambrosi'o ŝi'n rimark'is, li dir'is kun indign'o:

—Ĉu vi ven'is vid'i, ho sovaĝ'a bazilisk'o de ĉi mont'o'j, ĉu la vund'o'j de la kompat'ind'a, kies viv'o'n falĉ'is vi'a kruel'o, verŝ'os sang'o'n en vi'a ĉe'est'o? Ĉu vi ven'is por triumf'i antaŭ la kruel'a'j far'o'j de vi'a kor'o; por kontempl'i de la alt'o, kiel ali'a Ner'o, la flam'o'j'n de brul'ant'a Romo, aŭ

por insolent'e tret'i ĉi mizer'a'n kadavr'o'n, sam'e kiel far'is la sen'dank'a fil'in'o de Tarkvini'o[79]

kun la korp'o de si'a patr'o? Jam dir'u, kial vi ven'is, kio'n vi dezir'as. Mi sci'as tre bon'e, ke la vol'o de Crisóstomo ĉiam sub'met'iĝ'is al vi, do mi zorg'os, ke, eĉ post li'a mort'o, ni, li'a'j amik'o'j, obe'u vi'n.

—Ne, Ambrosi'o. Mi ven'is ne pro tia'j motiv'o'j —respond'is Marcel'a—, sed por defend'i mi'n, pruv'ant'e, kiel fort'e erar'as la hom'o'j, kiu'j mi'n akuz'as pri si'a'j sufer'o'j kaj pri la mort'o de

Crisóstomo. Mi do pet'as ĉiu'n aŭskult'i mi'n atent'e. Mi ne bezon'os long'e parol'i, por ke la prudent'a'j vid'u la ver'o'n klar'a. Vi dir'as, ke la ĉiel'o far'is mi'n tiel bel'a, ke vi nepr'e dev'as ami'n mi'n, kaj vi pretend'as, ke mi, de mi'a flank'o, am'u vi'n, rekompenc'ant'e tiel la am'o'n vi'a'n.

Mi sci'as per mi'a natur'a inteligent'o, ke ĉio bel'a am'ind'as, sed mi ne kompren'as, ke pro la sol'a fakt'o, ke ŝi inspir'as am'o'n, bel'a vir'in'o dev'as am'i si'a'n am'ant'o'n; des mal'pli, ke pov'us okaz'i, ke la bel-am'ant'o est'us turp'a, kaj, pro tio, ke ĉio turp'a naŭz'as, absurd'us li'a pretend'o:

«Ĉar vi bel'as, mi am'as vi'n; sekv'e, vi am'u mi'n, eĉ se mi mal'bel'as». Sed eĉ se li kaj ŝi egal'us en bel'o, tio ne signif'as, ke ili egal'us ankaŭ en reciprok'a'j inklin'o'j, ĉar ne ĉiu'j bel'a'j inspir'as am'o'n; kelk'a'j nur don'as plezur'o'n al la okul'o'j, sed ne konker'as la kor'o'n. Se la bel'a'j sen'escept'e kapabl'us gajn'i al si ĉies vol'o'n, la hom'o'j ir'us en konfuz'o kaj perpleks'o, pas'ant'e sen'ĉes'e de unu am'o al ali'a kaj ne sci'ant'e, kie halt'i. La bel'a'j est'as ne'nombr'ebl'a'j, do ankaŭ

la dezir'o'j est'us tia'j. Krom'e mi aŭd'is, ke la ver'a'n am'o'n oni ne pov'as divid'i, kaj ke ĝi'n oni dev'as ne trud'i, sed las'i, ke ĝi spontan'e aper'u. Se, kiel mi kred'as, en tio kuŝ'as la ver'o, kial vi vol'as, ke mi per'fort'e sub'met'u mi'a'n vol'o'n al la vi'a, nur ĉar vi dir'as, ke vi am'as mi'n? Ni supoz'u, ke la ĉiel'o far'is mi'n turp'a anstataŭ bel'a: ĉu mi dev'us plend'i, se vi ne am'us mi'n?

Krom'e pens'u, ke mi ne elekt'is est'i bel'a! Mi'a'n bel'o'n, kia ajn ĝi est'as, don'is al mi la ĉiel'o propr'a'vol'e; mi nek pet'is, nek elekt'is ĝi'n. Kaj sam'e kiel oni ne dev'as akuz'i vipur'o'n pro ties venen'a mord'o, ĉar la natur'o far'is la vipur'o'n tia, tiel oni ne dev'as riproĉ'i mi'n, ke mi bel'as, ĉar la bel'o de virt'a vir'in'o simil'as al dist'a brul'o kaj al glav'o akr'a, kies fajr'o kaj tranĉ'o ne vund'as, se oni ne proksim'as al ili. La ĉast'o kaj la virt'o'j est'as ornam'o'j de la anim'o, kaj sen ili la korp'o, eĉ se bel'a, ne dev'us vid'iĝ'i tia. Tiel do, se la ĉast'o rang'as inter la ĉef'a'j virt'o'j kaj don'as dign'o'n kaj bel'o'n al la anim'o kaj al la korp'o, kial la vir'in'o, se am'at'a, dev'as ofer'i si'a'n ĉast'o'n por kontent'ig'i la dezir'o'n de kiu, obe'ant'e nur si'a'n propr'a'n inklin'o'n, ĉia'kost'e kaj ĉia'ruz'e klopod'as ŝi'n posed'i?

»Mi nask'iĝ'is liber'a kaj, por liber'e viv'i, elekt'is la sol'ec'o'n de la kamp'o'j. La arb'o'j de la mont'o'j mi'n akompan'as; la klar'a akv'o de la roj'o'j serv'as al mi kiel spegul'o, kaj al la arb'o'j kaj akv'o mi rivel'as mi'a'n pens'o'n kaj bel'o'n. Se mi'a bel'o log'as, mi'a'j vort'o'j sobr'ig'as. Laŭ'dir'e la dezir'o'j nutr'as si'n per esper'o, sed neniam mi don'is eĉ iom'et'o'n da ĝi al Crisóstomo aŭ al ali'a person'o, do oni prefer'e dir'u, ke ne mi'a kruel'o, sed li'a obstin'o li'n mort'ig'is. Kaj se oni obĵet'as, ke li hav'is honest'a'n intenc'o'n, kaj sekv'e mi dev'us reciprok'i li'n, mi respond'as, ke, kiam li rivel'is al mi la pur'o'n de si'a intenc'o en la sam'a lok'o, kie nun oni fos'as li'a'n tomb'o'n, mi replik'is, ke mi nur dezir'as viv'i en konstant'a sol'ec'o kaj aparten'i al la ĉirkaŭ'ant'a natur'o, kaj ke nur la ter'o ĝu'os si'a'temp'e la rest'aĵ'o'j'n de mi'a bel'o. Se, spit'e tio'n li vol'is persist'i kontraŭ ĉia esper'o kaj vel'i kontraŭ la vent'o, oni ne mir'u, ke li dron'is en la golf'o de si'a frenez'o. Ĉar al mi ne plaĉ'as mensog'i, mi don'is al li neni'a'n esper'o'n. Kaj ĉar mi ne vol'as per'fort'i mi'a'n propr'a'n sent'o'n kaj konvink'o'n, mi ne ced'is al li'a'j dezir'o'j. Kvankam re'puŝ'it'a, li persist'is; kaj, kvankam mi ne abomen'is li'n, li desper'is. Vid'u do, ĉu oni prav'as, dir'ant'e, ke mi kulp'as pri li'a'j sufer'o'j! Se mi tromp'os vir'o'n, li plend'u. Se mi ne plen'um'os i'a'n promes'os al li, li desper'u. Se mi vok'os li'n al mi, li konfid'u; se mi akcept'os li'n, li fier'u. Sed ne nom'u mi'n hom'icid'a nek kruel'a, se mi nek tromp'is, nek log'is, nek vok'is, nek akcept'is li'n. La ĉiel'o ne vol'is ankoraŭ, ke mi am'u, do van'as pens'i, ke mi ced'os al la pretend'o'j de ajn'a vir'o. Ĉi ĝeneral'a avert'o serv'u kiel privat'a instru'o al ĉiu am'ind'um'ant'o mi'a. Kaj oni kompren'u, ke de nun, se iu mort'os pro mi, li mort'os, ne de ĵaluz'o aŭ de disdegn'o, ĉar, kiu ne am'as, tiu ne pov'as est'i objekt'o de ĵaluz'o, kaj krom'e, sen'iluzi'ig'i ne signif'as disdegn'i. Se oni nom'as mi'n sovaĝ'a bazilisk'o, oni evit'u mi'n kiel i'o'n noc'a'n kaj malic'a'n. Ĉu mi est'as sen'dank'a? Oni mi'n

ne serv'u. Ĉu strang'a? Oni mi'n ignor'u. Ĉu kruel'a? Oni mi'n ne sekv'u. Ĉar ĉi sovaĝ'a bazilisk'o sen'dank'a, strang'a, kaj kruel'a neniu'n serĉ'as, serv'as, kon'as aŭ sekv'as. Se Crisóstomo pere'is pro si'a frenez'o kaj sen'brid'a pasi'o, kial oni riproĉ'u mi'a'n honest'a'n kondut'o'n? Se mi konserv'as mi'n ĉast'a inter la arb'o'j, kial la vir'o, kiu dezir'us mi'n ĉast'a ankaŭ inter la hom'o'j, vol'us pren'i la ĉast'o'n de mi? Kiel vi sci'as, mi posed'as propr'a'n riĉ'o'n kaj ne avid'as la riĉ'o'n de ali'a'j. Mi ŝat'as la liber'o'n kaj hav'as neni'a'n em'o'n al sub'met'iĝ'o. Mi neniu'n am'as aŭ

abomen'as. Mi nek tromp'as unu, nek vok'as ali'a'n, nek ŝerc'as kun kelk'a'j, nek flirt'as kun la ceter'a'j. Honest'e babil'i kun la paŝt'ist'in'o'j de la vilaĝ'o'j kaj zorg'i mi'a'j'n kapr'o'j'n distr'as mi'n.

La ĉirkaŭ'a'j mont'o'j sign'as la lim'o'n de mi'a'j dezir'o'j, kaj, kiam ĉi last'a'j vojaĝ'as, ili ir'as kontempl'i la bel'o'n de la ĉiel'o, pilgrim'ant'e al la unu'a loĝ'ej'o de la anim'o.

Kiam ŝi fin'is parol'i, ŝi si'n turn'is kaj, sen atend'i ajn'a'n respond'o'n, penetr'is en la dens'o'n de proksim'a arb'ar'o, dum la person'o'j ŝi'n aŭd'int'a'j, mir'is tiel pri ŝi'a prudent'o, kiel pri ŝi'a bel'o.

Kelk'a'j, jam vund'it'a'j de la potenc'a'j sag'o'j de ŝi'a'j rav'a'j okul'o'j, ŝajn'is pret'a'j sekv'i ŝi'n, ignor'ant'e ŝi'a'n klar'a'n kaj ĵus formul'it'a'n avert'o'n. Do'n Quijote tio'n rimark'is, kaj pens'ant'e, ke al'ven'is la ĝust'a moment'o kavalir'i por la bon'o de sen'help'a pucelo, met'is la man'o'n sur la ten'il'o'n de la glav'o, kaj dir'is kun laŭt'a kaj klar'a voĉ'o:

—Neni'u, kiu'n ajn rang'o'n aŭ stat'o'n li hav'as, kuraĝ'u sekv'i la bel'a'n Marcel'a, se li ne vol'as gajn'i al si la furioz'a'n indign'o'n mi'a'n. Ŝi montr'is per klar'a'j kaj sufiĉ'a'j argument'o'j, ke ŝi hav'as et'a'n aŭ neni'a'n kulp'o'n rilat'e la mort'o'n de Crisóstomo, kaj ke ŝi absolut'e ne pens'as ced'i al la dezir'o'j de si'a'j am'ant'o'j. Tial do, anstataŭ persekut'i kaj ĝen'i ŝi'n, just'as, ke ĉiu'j bon'a'j hom'o'j ŝi'n honor'u kaj estim'u, ĉar ŝi pruv'is, ke en la mond'o ŝi est'as la sol'a vir'in'o viv'ant'a kun tiel pur'a'j intenc'o'j.

Aŭ pro la minac'o'j de do'n Quijote, aŭ pro tio, ke Ambrosi'o pet'is, ke oni plen'um'u ĝis la fin'o la dev'o'n ŝuld'at'a'n al li'a bon'a amik'a, la paŝt'ist'o'j ne mov'iĝ'is de la lok'o, ĝis oni tut'e fos'is la tomb'o'n, brul'ig'is la paper'o'j'n kaj met'is la kadavr'o'n en la kav'o'n inter la larm'o'j de la ĉe'est'ant'o'j. Oni ferm'is la tomb'o'n per grand'a rok'o, kaj Ambrosi'o dir'is, ke ĝi provizor'e taŭg'os, ĝis oni ĝi'n anstataŭ'ig'os per stele'o, kiu'n li pens'is mend'i kun la jen'a epitaf'o: Kuŝ'as tie ĉi paŝt'ist'o

povr'a, frost'a kaj mizer'a,

ĉar disdegn'o tre kruel'a

li'n re'puŝ'is kun insist'o.

Li'n fal'ig'is la sen'kor'a

kaj sen'dank'a bel'ul'in'o,

kies ĉarm'o kaj fascin'o

far'as am'o'n pli rigor'a.

Post'e la paŝt'ist'o'j ŝut'is sur la tomb'o'n mult'e da flor'o'j kaj branĉ'o'j, kondolenc'is li'a'n amik'o'n Ambrosi'o kaj adiaŭ'is li'n. La sam'o'n far'is Vivaldo kaj li'a kompan'o, kaj do'n Quijote adiaŭ'is si'a'j'n gast'ig'int'o'j'n kaj la hidalg'o'j'n. Ĉi last'a'j insist'is, ke li ili'n akompan'u al Sevilla, ĉar ĝust'e tie, en ĉiu strat'o kaj angul'o trov'ebl'as pli da aventur'o'j ol ie ajn en la mond'o. Do'n Quijote dank'is ili'n por la inform'o kaj por ili'a evident'a dezir'o komplez'i li'n, kaj dir'is, ke li nek vol'as, nek dev'as ir'i al Sevilla, sen antaŭ'e el'pur'ig'i la ĉirkaŭ'a'n mont'ar'o'n je la pervers'a'j

rab'ist'o'j ŝajn'e tie svarm'ant'a'j.

Ĉe tiel laŭd'ind'a intenc'o, la hidalg'o'j ne plu insist'is al li, re'foj'e li'n adiaŭ'is, sekv'is si'a'n voj'o'n, kaj en ties tut'a long'o ne mank'is al ili tem'o'j de konversaci'o, ĉu pri la histori'o de Marcel'a kaj Crisóstomo, ĉu pri la frenez'aĵ'o'j de do'n Quijote. Ni'a kavalir'o decid'is serĉ'i la paŝt'ist'in'o'n Marcel'a por propon'i si'a'j'n serv'o'j'n al ŝi. Sed ne okaz'is, kiel li pens'is, kaj pri tio oni rakont'as en ĉi ver'a histori'o, kies du'a part'o fin'iĝ'as ĉi tie. [80]

[76] La strig'o'n oni uz'is kiel log'o'bird'o'n, kaj la simpl'a'j hom'o'j kred'is, ke la bird'o'j flug'as al ĝi pro envi'o al ĝi'a'j grand'a'j, bril'a'j okul'o'j, cel'ant'e ili'n el'pik'i.

[77] «Bet'is», hispan'e, antikv'a nom'o de la river'o Guadalquivir.

[78] La kolos'o Ticio sid'is en la infer'o, ĉar li vol'is per'fort'i Leton'a'n, patr'in'o'n de Apolon'o kaj Dian'a. Agl'o sen'ĉes'e pik'is li'a'n sin'o'n.

[79] Cervantes far'as erar'a'n alud'o'n. Laŭ la histori'o, Tuli'a direkt'is si'a'n ĉar'o'n sur la kadavr'o'n de si'a patr'o, Servio Tuli'o, kiu'n oni murd'is, por ke ŝi'a edz'o, Tarkvini'o, reĝ'u.

[80] Cervantes ne difin'is al si, ĉe la komenc'o, la long'o'n kaj struktur'o'n de Do'n Quijote.

Ĉapitr'o 15

Kie oni sci'ig'as pri la mis'aventur'o de do'n Quijote en li'a renkont'o kun malic'a'j janguanoj[81]

Rakont'as la saĝ'a Cid'e Hamete Benengeli, ke tuj kiam do'n Quijote dir'is adiaŭ al si'a'j gast'ig'int'o'j kaj al la ceter'a'j spekt'int'o'j de la en'ter'ig'o de la paŝt'ist'o Crisóstomo, li kaj Sancho Panza rajd'is en la sam'a'n arb'ar'o'n, en kies dens'o'n ili vid'is Marcel'a'n penetr'i; kaj ke, van'e serĉ'int'e ŝi'n dum pli ol du hor'o'j ĉie inter la arb'o'j, ili al'ven'is al valet'o riĉ'a je freŝ'a herb'o, kie flu'is tiel pac'a kaj frisk'a roj'o, ke ĝi invit'is, eĉ persvad'is, pas'ig'i tie la hor'o'j'n de la post'tag'mez'o, kiu jam komenc'is tre varm'i.

De'sel'iĝ'is do'n Quijote kaj la ŝild'ist'o, kaj, las'int'e la azen'o'n kaj la ĉeval'o'n laŭ'plaĉ'e paŝt'iĝ'i mez'e de la abund'a herb'o, fos'is en la du'sak'o kaj konsum'is kio'n ĝi en'ten'is sen ia ceremoni'o kaj en pac'o kaj kontent'o. Sancho ne zorg'is pli fru'e lig'i la pied'o'j'n de Rocinante, ĉar li opini'is ĝi'n tiel kviet'a kaj tiel et'e amor'em'a, ke li cert'is, ke ĉiu'j ĉeval'in'o'j de la herb'ej'o'j de Córdoba ne sukces'us stimul'i ĝi'n al ia ne'dec'aĵ'o. Sed laŭ la vol'o de la sort'o —kaj ankaŭ de la diabl'o, kiu ne ĉiam dorm'as— en la sam'a valet'o paŝt'iĝ'is greg'o da galeg'a'j ĉeval'in'o'j, kies pel'ist'o'j-janguanoj kutim'as siest'i tie, kie ekzist'as akv'o kaj herb'o por la brut'o'j; kaj la lok'o elekt'it'a de do'n Quijote plej konform'is al ili'a gust'o. Okaz'is do, ke en Rocinante vek'iĝ'is la dezir'o flirt'i kun la sinjor'in'o'j ĉeval'in'o'j, ĉar, flar'sent'int'e ili'n, ĝi forges'is si'a'n ordinar'a'n natur'o'n kaj flegm'a'n paŝ'o'n kaj, sen pet'i la permes'o'n de la mastr'o, trot'ant'e pli vigl'e ol kutim'e, ir'is komunik'i al la ĉeval'in'o'j si'a'n ide'o'n. Sed ili, laŭ'ŝajn'e pli inklin'a'j manĝ'i ol frivol'i, akcept'is la ĉeval'o'n per huf'o'j kaj dent'o'j, tiel'e, ke ili baldaŭ romp'is ĝi'a'n ventr'o'bend'o'n kaj las'is ĝi'n sen sel'o kaj tut'e nud'a. Sed cert'e plej dolor'is la ĉeval'o'n, ke la pel'ist'o'j, observ'ant'e kiel ĝi impertinent'as al la ĉeval'in'o'j, al'kur'is kun dik'a'j baston'o'j, kaj tiom da verg'o'j ricev'is Rocinante, ke en pri'plor'ind'a stat'o ĝi fal'is sur la grund'o'n. Ĉe tio do'n Quijote kaj Sancho, kiu'j vid'is la bat'ad'o'n, al'ven'is anhel'ant'e help'i la ĉeval'o'n.

—Kiom mi rimark'as, amik'o Sancho —dir'is do'n Quijote—, ĉi tio est'as ne kavalir'o'j, sed hom'o'j kanajl'a'j kaj sen'rang'a'j. Tio'n mi dir'as, por ke vi sci'u, ke vi pov'as help'i mi'n venĝ'i la ofend'o'n far'it'a'n al Rocinante antaŭ ni'a'j propr'a'j okul'o'j.

—Kiel, je la diabl'o, ni venĝ'os? —respond'is Sancho—. Ili est'as du'dek kaj kelk'a'j, kaj ni, nur du; eĉ ne tiom, ebl'e nur unu kaj du'on'o.

—Mi sol'a valor'as cent'o'n da ili —dir'is do'n Quijote, kaj sen'pli'e el'ing'is la glav'o'n kaj si'n ĵet'is kontraŭ la janguanojn, kaj Sancho Panza, inspir'it'a kaj spron'it'a de la ekzempl'o de si'a mastr'o, far'is la sam'o'n. Per la unu'a hak'o do'n Quijote fend'is la led'a'n bluz'o'n de janguano kaj grand'a'n part'o'n de li'a dors'o. Sed li'a'j kompan'o'j, vid'ant'e, ke ili'n mis'trakt'as du sol'a'j vir'o'j, pren'is si'a'j'n baston'eg'o'j'n, ĉirkaŭ'is la par'o'n kaj kun grand'a fervor'o kaj entuziasm'o komenc'is el'las'i sur ili'n pluv'o'n da bat'o'j. Ver'dir'e jam la du'a bat'o renvers'is Sanchon sur la ter'o'n, kaj la sam'o okaz'is al do'n Quijote malgraŭ li'a kuraĝ'o kaj lert'o. Laŭ la vol'o de la Fat'o li fal'is ĉe la

pied'o'j de la ankoraŭ kuŝ'ant'a Rocinante, kio pruv'as, kiel furioz'e pist'as baston'o'j sving'at'a'j de la man'o'j de koler'a'j kamp'ul'o'j. Kiam la janguanoj vid'is la damaĝ'o'n, kiu'n ili far'is, ili plej rapid'e ŝarĝ'is si'a'j'n brut'o'j'n, kaj sekv'is si'a'n voj'o'n las'int'e la du aventur'ist'o'j'n en aĉ'a'n stat'o'n kaj en ankoraŭ pli aĉ'a'n humor'o'n.

Sancho Panza komenc'is ĝem'i la unu'a, kaj, vid'ant'e si'n apud si'a mastr'o, dir'is kun voĉ'o plend'a kaj trem'a:

—Sinjor'o do'n Quijote… Oj, sinjor'o do'n Quijote!

—Kio'n vi vol'as, frat'o Sancho? —respond'is la kavalir'o kun la sam'a ton'o fragil'a kaj ve'a.

—Mi vol'as, ke vi'a moŝt'o don'u al mi du glut'o'j'n de la trink'aĵ'o de la fier'a Blas, se ebl'e vi hav'as ĝi'n ĉe'man'e; pov'as est'i, ke ĝi bon'as tiel al la romp'it'a'j ost'o'j, kiel al la vund'o'j.

—Ve al mi! —respond'is do'n Quijote—. Neni'o mank'us, se mi ĝi'n hav'us! Sed mi ĵur'as al vi, Sancho, je mi'a vort'o de vag'ant'a kavalir'o, ke antaŭ ol pas'os du tag'o'j ni dispon'os la balzam'o'n, se la sort'o ne ordon'os ali'o'n, kaj se mi pov'os mov'i la man'o'j'n.

—Kaj kiom de temp'o pas'os ankoraŭ, ĝis ni pov'os mov'i la pied'o'j'n? —demand'is Sancho.

—Rilat'e mi'n, mi ne pov'as kalkul'i, ĝis kiam mi kuŝ'os ĉi tie —respond'is la tra'draŝ'it'a do'n Quijote—. Sed nur mi kulp'as pri ĉio, ĉar mi ne dev'is uz'i la glav'o'n kontraŭ hom'o'j sen kavalir'a rang'o. Mi kred'as, ke la di'o de la batal'o'j permes'is, ke oni mi'n pun'u pro tio, ke mi ne observ'is la regul'o'j'n de la kavalir'ism'o. Do, frat'o Sancho, konven'as al ni'a komun'a bon'o, ke vi atent'e aŭskult'u la jen'a'n avert'o'n: kiam vi vid'os, ke kanajl'ar'o tia ni'n ofend'os, ne atend'u, ĝis mi el'tir'os la glav'o'n kontraŭ ili'n, ĉar tio'n mi tut'e ne far'os. Nur vi pun'os ili'n laŭ'plaĉ'e per vi'a propr'a glav'o, kaj, se ajn'a kavalir'o help'os aŭ defend'os ili'n, tiam mi protekt'os vi'n, ili'n atak'ant'e kun mi'a tut'a potenc'o. Vi jam hav'is mil sign'o'j'n kaj pruv'o'j'n, pri kiel grand'as la kuraĝ'o de ĉi fort'a brak'o mi'a.

Tiel fier'ig'is la povr'a'n kavalir'o'n li'a venk'o super la vask'o. Sed Sancho ne trov'is tre agrabl'a la avert'o'n de si'a mastr'o, kaj ne pov'is ne respond'i:

—Sinjor'o, mi est'as pac'em'a kaj kviet'a, ĉar mi hav'as, por viv'ten'i kaj fleg'i, edz'in'o'n kaj fil'o'j'n. Do, vi'a moŝt'o ricev'u kiel aviz'o'n (ne kiel al'trud'o'n, kompren'ebl'e), ke nenial mi uz'os la glav'o'n kontraŭ kamp'ul'o aŭ kontraŭ kavalir'o, kaj ke, mi ĵur'as je Di'o, mi pardon'as de nun la ofend'o'j'n, kiu'j'n mi ricev'is aŭ ricev'os de riĉ'a'j aŭ mizer'a'j, de potenc'a'j aŭ humil'a'j, de nobel'a'j aŭ servut'a'j, sen escept'i ajn'a'n stat'o'n aŭ rang'o'n.

Tio'n aŭd'int'e, respond'is li'a mastr'o:

—Se mi hav'us sufiĉ'a'n spir'o'n por facil'e parol'i, kaj se la dolor'o de ĉi rip'o mild'iĝ'us iom'et'e, mi dezir'us kompren'ig'i al vi, kiel grav'e vi erar'as. Bon'e atent'u, vi, kot-anim'a: se la vent'o de la Fortun'o, ĝis nun tiel kontraŭ'a, turn'iĝ'us, kaj ŝvel'us la vel'o de ni'a esper'o, kaj ni al'bord'iĝ'us sekur'e kaj rekt'e al unu el la insul'o'j, kies reg'ad'o'n mi al vi promes'is, kio okaz'us al vi, se mi ĝi'n konker'us kaj ig'us vi'n ĝi'a mastr'o? Nu, ĉio fiask'us, ĉar vi ne est'as kavalir'o, nek dezir'as

kavalir'iĝ'i, kaj mank'as al vi la kuraĝ'o, eĉ la intenc'o, venĝ'i ofend'o'j'n kaj defend'i vi'a'n aŭtoritat'o'n. Sci'u, ke en la regn'o'j kaj la provinc'o'j nov'e konker'it'a'j, la spirit'o de ties civit'an'o'j ne tiel kviet'as, nek inklin'as al la nov'a mastr'o, ĝis la ekstrem'o, ke oni pens'u, ke ili ne klopod'os de'nov'e ŝanĝ'i la stat'o'n de la afer'o'j, aŭ, kiel oni dir'as, prov'i la sort'o'n. Tiel do, neces'as, ke la nov'a mastr'o hav'u inteligent'o'n por reg'i kaj kuraĝ'o'n por atak'i kaj si'n defend'i en ĉiu okaz'o.

—En la nun'a mi dezir'us hav'i tia'n kuraĝ'o'n kaj inteligent'o'n —dir'is Sancho—. Sed mi ĵur'as, je mi'a vort'o de kompat'ind'ul'o, ke mi pli bezon'as plastr'o'n ol konversaci'o'n. Nu, vi'a moŝt'o prov'u star'iĝ'i, kaj ni help'os la ĉeval'o'n, kvankam ĝi ne merit'as tio'n, ĉar ĝi est'as la ĉef'a kaŭz'o de la dens'a pluv'o da bat'o'j ni'n traf'int'a. Neni'o'n tia'n mi imag'is pri Rocinante, ĉar mi opini'is ĝi'n tiel ĉast'a ul'o kiel mi mem. Nu, oni prav'e dir'as, ke neces'as mult'e da temp'o por ĝis'fund'e kon'i la hom'o'j'n, kaj ke en ĉi mond'o neni'o cert'a ekzist'as. Kiu pov'us imag'i, post ol vi'a moŝt'o el'las'is tiel fort'a'j'n hak'o'j'n al la povr'a kavalir'o vask'a, ke ŝtorm'eg'o da verg'o'j ven'us tuj sekv'e krev'i sur ni'n?

—Vi, Sancho, cert'e hav'as dors'o'n hard'it'a'n kontraŭ tia'j tempest'o'j. Sed mi'a haŭt'o, vart'it'a inter plej delikat'a'j tol'o'j el Holando, dev'as sent'i ankoraŭ pli ol vi la dolor'o'n de ĉi mis'fortun'o. Kaj nur pro tio, ke mi imag'as (ver'dir'e, cert'as), ke tiel'a'j ĝen'o'j ne'dis'ig'ebl'e aparten'as al la kavalir'a profesi'o, mi ne las'as mi'n pere'i de ĉagren'o nun kaj ĉi tie.

Al tio respond'is la ŝild'ist'o:

—Sinjor'o, se la kavalir'ism'o don'as tia'n rikolt'o'n de mis'fortun'o'j, vi'a moŝt'o dir'u, ĉu ili okaz'as oft'e aŭ en difin'it'a'j period'o'j. Ŝajn'as al mi, ke post du rikolt'o'j de tiu spec'o, ni pov'os apenaŭ kolekt'i la tri'a'n, se Di'o ne help'os ni'n kun si'a sen'lim'a mizerikord'o.

—Sci'u, amik'o Sancho, ke la viv'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j est'as objekt'o de mil danĝer'o'j kaj sort'o'bat'o'j. Tamen ili hav'as almenaŭ la ebl'o'n far'iĝ'i reĝ'o'j kaj imperi'estr'o'j, kiel montr'iĝ'as en la kaz'o'j de mult'a'j kaj divers'a'j kavalir'o'j, kies histori'o'n mi bon'e kon'as. Mi pov'us rakont'i al vi, se la dolor'o tio'n al'las'us, pri kavalir'o'j si'n lev'int'a'j nur per la kuraĝ'o de si'a brak'o ĝis la rang'o'j antaŭ'e menci'it'a'j, kvankam antaŭ'e kaj post'e ili dev'is pas'i tra divers'a'j plag'o'j kaj mis'fortun'o'j. Por ekzempl'o, la kuraĝ'a Amadís de Gaŭli'o fal'is iam en la man'o'j'n de si'a ĝis'mort'a mal'amik'o, la sorĉ'ist'o Arcalaus, kaj ne ekzist'as dub'o, ke ĉi last'a lig'is li'n al kolon'o de kort'o kaj don'is al li pli ol du'cent frap'o'j'n per la rimen'o'j de li'a ĉeval'o. Unu aŭtor'o anonim'a, sed tre fid'ind'a, dir'as, ke la Kavalir'o de la Sun'o, en cert'a kastel'o pas'is sur klap'o'pord'o'n, fal'is tra ĝi, kaj tuj post'e trov'iĝ'is kun la man'o'j kaj pied'o'j lig'it'a'j en sub'ter'a kavern'o, kie oni aplik'is al li klister'o'n el neĝ'o-akv'o kaj sabl'o; kaj la povr'a kavalir'o ne sufer'is pli grav'a'j'n sekv'o'j'n, ĉar ia sorĉ'ist'o, grand'a amik'o li'a, li'n help'is en tiel bedaŭr'ind'a okaz'o. Tiel do, mi pov'as permes'i al mi sufer'i kiel tiu'j brav'a'j kavalir'o'j, des pli, ke ili el'ten'is pli grand'a'j'n humil'ig'o'j'n ol ni el'ten'as. Sci'u, Sancho, ke la vund'o'j far'it'a'j per il'o'j okaz'e trov'iĝ'ant'a'j en la man'o kaŭz'as neni'a'n infami'o'n; tio'n klar'e esprim'as la leĝ'o'j de la duel'o. Sekv'e, se, por ekzempl'o, ŝu'ist'o bat'as ali'a'n person'o'n per la bot'o-ŝtip'o, kiu'n li okaz'e ten'as en la man'o, oni dev'as dir'i, ke, kvankam la ŝtip'o est'as lign'a, la viktim'o ricev'as neni'a'n bat'ad'o'n. Mi dir'as tio'n, por ke vi ne pens'u, ke ĉar en la fin'o de la batal'o ni vid'as ni'n kuŝ'ant'a'j kaj plen'a'j de kontuz'o'j, ni'n traf'is infami'o. Oni pist'is ni'n, ne per arm'il'o'j, sed per

baston'o'j, kaj, kiom mi memor'as, neni'u uz'is glav'o'n aŭ ponard'o'n.

—Mi ne hav'is temp'o'n por observ'i tia'j'n detal'o'j'n —respond'is Sancho— ĉar, apenaŭ mi ek'tir'is la glav'o'n, ili tiel kares'is al mi la dors'o'n per la baston'o'j, ke ili el'bat'is la vid'o'n el mi'a'j okul'o'j kaj la fort'o'n el mi'a'j krur'o'j kaj stern'is mi'n sur la sam'a'n lok'o'n, kie nun mi kuŝ'as, kaj kie mi tut'e ne zorg'as, ĉu la verg'o'j ofend'as aŭ ne ofend'as, kvankam la dolor'a'j frap'o'j tiel fiks'iĝ'os en mi'a memor'o, kiel en mi'a dors'o.

—Tamen sci'u, frat'o Sancho, ke la temp'o viŝ'as ĉi'a'n memor'o'n kaj la mort'o dis'pel'as tut'e la dolor'o'n.

—Kaj kio pli mizer'a ekzist'as ol mis'fortun'o, kiu'n nur la temp'o pov'as viŝ'i kaj la mort'o dis'pel'i? —respond'is Sancho—. Se ni'a mis'fortun'o est'is tia, ke ĝi solv'iĝ'us per du kataplasm'o'j, ĉio ir'us ne tut'e mav'e. Sed mi komenc'as pens'i, ke ĉiu'j plastr'o'j de unu hospital'o ne sufiĉ'us al ni en la nun'a okaz'o.

—Nu, bon'e, el vi'a febl'o el'tir'u fort'o'n, Sancho, kaj mi far'os la sam'o'n —dir'is do'n Quijote—.

Kaj ni vid'u, kiel fart'as Rocinante, ĉar, ŝajn'as, ĝi ricev'is ne la pli et'a'n part'o'n de ĉi mis'aventur'o.

—Ne strang'e —respond'is Sancho—. Ankaŭ Rocinante est'as vag'ant'a kavalir'o. Sed mi mir'as, ke mi'a azen'o el'tir'is si'n sen'difekt'a kaj komplet'a, dum oni romp'is al ni ĉiu'n rip'o'n.

—La Fortun'o ĉiam las'as apert'a unu pord'o'n tra la mis'aventur'o'j, por al'las'i rimed'o'n kontraŭ

ili. Mi tio'n dir'as, ĉar ĉi azen'et'o pov'os nun serv'i, anstataŭ Rocinante, por port'i mi'n ĝis ajn'a kastel'o, kie oni kurac'os al mi la vund'o'j'n. Des pli, ke mi ne juĝ'as sen'honor'ig'a tia'n rajd'best'o'n. Mi memor'as, ke mi leg'is, ke la bon'a kaj old'a Silen'o, guvern'ist'o kaj pedagog'o de la gaj'a di'o de la rid'o, en'ir'is en la urb'o'n de la cent pord'o'j plej ĝoj'e rajd'ant'e sur tre bel'a azen'o.

—Sen'dub'e li rajd'is, kiel vi'a moŝt'o dir'is —respond'is Sancho—, sed unu afer'o est'as sid'i rajd'ist'e, kaj ali'a kuŝ'i kruc'it'a sur la sel'o kiel sak'o de ekskrement'o'j.

—La vund'o'j ricev'it'a'j en batal'o don'as honor'o'n, ne mal'glor'o'n, amik'o Panza, do ne replik'u kaj, kiel dir'it'e, star'iĝ'u laŭ'pov'e kaj met'u mi'n sur la azen'o'n, kiel ajn vi vol'os. Ni dev'as for'ir'i antaŭ ol la nokt'o ating'os ni'n en ĉi lok'o tiel sen'hom'a.

—Sed mi aŭd'is vi'a'n moŝt'o'n dir'i, ke est'as afer'o tre kavalir'a dorm'i la pli grand'a'n part'o'n de la jar'o en sol'ej'o'j kaj dezert'o'j, kaj ke la kavalir'o'j konsider'as tio'n ver'a feliĉ'o.

—Tio okaz'as, kiam ili ne pov'as far'i ali'o'n, aŭ kiam ili en'am'iĝ'as. Kaj efektiv'e, oni sci'as pri kavalir'o'j, kiu sid'ad'is sur rok'o'j kaj tie si'n el'met'is du jar'o'j'n al la sun'o, al la ombr'o kaj al la rigor'o'j de la veter'o. Kaj dum'e ili'a'j dam'o'j kon'is neni'o'n pri la afer'o. Unu tia kavalir'o est'is Amadís, kiam sub la nom'o Beltenebros[82] re'tir'iĝ'is al la Mizer'a Rok'o kaj pas'ig'is tie, mi ne sci'as ĉu ok jar'o'j'n aŭ ok monat'o'j'n, mi ne ĝust'e memor'as. Sufiĉ'as dir'i, ke li sid'is sur la rok'o, pent'o'far'ant'e, ĉar sinjor'in'o Oriana kaŭz'is al li, mi ne sci'as kia'n ĉagren'o'n. Sed ni jam las'u la rakont'o'j'n, Sancho, kaj vi mov'iĝ'u, antaŭ ol okaz'os al la azen'o, sam'e kiel okaz'is al

Rocinante.

—Je la diabl'o, tio est'us la ne'pli'o —dir'is Sancho.

Kaj el'puŝ'ant'e tri'dek ve'o'j'n, ses'dek suspir'o'j'n kaj cent du'dek sakr'o'j'n kaj insult'o'j'n kontraŭ

tiu, kiu met'is li'n en tia'n stat'o'n, li komenc'is star'iĝ'i, sed halt'is, kvazaŭ paraliz'it'a, ĉe la mez'o de si'a'j mov'o'j, kaj fin'e star'is du'on'kurb'a, kiel turk'a ark'o, kaj ne'kapabl'a tut'e si'n rekt'ig'i.

Tamen, pen'ant'e kaj sufer'ant'e li sel'is la azen'o'n, kiu jam antaŭ'e profit'is sam'e de la tro'a liber'ec'o de tiu tag'o, por iom vagabond'i, post'e li tir-lev'is Rocinante kaj, se la ĉeval'o posed'us lang'o'n por plend'i, cert'e nek do'n Quijote nek li'a ŝild'ist'o super'us ĝi'n en tio.

Fin'e Sancho met'is la kavalir'o'n sur la azen'o'n, lig'is al ties vost'o la ĉeval'o'n, gvid'is si'a'n brut'o'n per la konduk'il'o'j kaj si'n turn'is al la direkt'o kie, li pens'is, trov'iĝ'is la ĉef'voj'o.

Li ir'is apenaŭ du mejl'o'j'n, kiam la Fortun'o, konduk'ant'e ili'n de bon'o al pli'bon'o, [83] montr'is al li voj'o'n, ĉe kies flank'o Sancho rimark'is gast'ej'o'n. Ĉagren'iĝ'is la ŝild'ist'o pro la ĝoj'o de do'n Quijote, kiu kred'is la konstru'aĵ'o'n kastel'o. Sancho re'bat'is, ke tem'as pri gast'ej'o, kaj li'a mastr'o insist'is, ke li vid'as nur kastel'o'n. Ili'a diskut'ad'o tiom daŭr'is, ke, sen fin'i ĝi'n, ili al'ven'is al la dom'o, kaj Sancho sen'pli'e en'ir'is tie'n kun si'a tut'a karavan'o.

[81] Nask'iĝ'int'o'j aŭ loĝ'ant'o'j en Yanguas (el'parol'u «jangŭas»), nom'o de du hispan'a'j vilaĝ'o'j.

[82] Resum'a form'o de «bel'a» kaj «tenebr'a».

[83] Ironi'o de Cervantes. Fakt'e ili ir'is de mav'o en pli mav'o'n, kio vid'iĝ'as en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

Ĉapitr'o 16

Kio okaz'is al la inĝeni'a hidalg'o en la gast'ej'o, kiu'n li imag'is kastel'o La gast'ej'estr'o, rimark'ant'e, ke do'n Quijote kuŝ'as transvers'e, sur la azen'o, demand'is al Sancho, kia'n damaĝ'o'n li hav'as. La ŝild'ist'o respond'is, ke tem'as pri ver'e neni'o, ke la sinjor'o rul'iĝ'is de la supr'o de rok'o, kaj ke li'a'j rip'o'j iom kontuz'iĝ'is dum la fal'o. La edz'in'o de la gast'ej'estr'o ne hav'is la karakter'o'n, kiu'n ordinar'e posed'as tia'j vir'in'o'j, kontraŭ'e, ŝi est'is bon'kor'a kaj kompat'em'a ĉe la mis'fortun'o de la proksim'ul'o'j. Do, ŝi tuj pret'is kurac'i ni'a'n kavalir'o'n kaj ig'is, ke ŝi'a fil'in'o, jun'a kaj tre bel'a pucelo, asist'u ŝi'n. En la gast'ej'o serv'is ankaŭ asturi'a vir'in'o kun larĝ'a vizaĝ'o, dik'a nuk'o, plat'a naz'o, unu okul'o blind'a, kaj la ali'a ne tre san'a. Ver'dir'e la svelt'o de ŝi'a korp'o kompens'is ŝi'a'j'n mank'o'j'n: de la pied'o'j ĝis la kap'o ŝi statur'is eĉ ne sep span'o'j'n, kaj la dors'o, iom ĝib'a, ig'is ŝi'n rigard'i la grund'o'n, pli ol ŝi dezir'is. Tiel ĉarm'a serv'ist'in'o help'is la pucelon aranĝ'i mizer'a'n lit'o'n por do'n Quijote en mansard'aĉ'o montr'ant'a evident'a'j'n sign'o'j'n, ke ĝi'n oni uz'is kiel pajl'ej'o'n dum mult'a'j jar'o'j. En la sam'a mansard'o gast'is ankaŭ mul'ist'o, kies lit'o, star'ant'a iom preter la kuŝ'ej'o de do'n Quijote kaj konsist'ant'a el sel'o'j kaj plejd'o'j de li'a'j mul'o'j, est'is mult'e pli bon'a ol la hidalg'a, kiu'n form'is kvar aspr'a'j tabul'o'j sur du stabl'o'j ne'egal'a'j; unu matrac'o minc'a kiel plumon'o kaj plen'a de tuber'o'j tiel dur'a'j, ke sub'palp'e oni kred'us ili'n ŝton'a'j, se oni ne vid'us ili'n lan'a'j tra divers'a'j ŝir'aĵ'o'j; du tuk'o'j tiel supl'a'j kaj delikat'a'j kiel led'o de ŝild'o; kaj unu kovr'il'o, kies ĉiu'n faden'o'n oni pov'us facil'e kalkul'i. En tiel abomen'ind'a lit'o kuŝ'iĝ'is do'n Quijote, kaj post'e la gast'ej'estr'in'o kaj ŝi'a fil'in'o plastr'is li'n de la kap'o ĝis la pied'o'j, dum Maritornes (tiel nom'iĝ'is la asturi'an'in'o) lum'ig'is la scen'o'n per lamp'o. Plastr'ant'e li'n, la gast'ej'estr'in'o rimark'is mult'e da blu'aĵ'o'j sur divers'a'j part'o'j de li'a korp'o, kaj dir'is, ke laŭ tio li cert'e sufer'is ne fal'o'n, sed bat'ad'o'n.

—Bat'ad'o'n, ne —dir'is Sancho—. Okaz'is, ke la rok'o hav'is mult'a'j'n eĝ'o'j'n kaj ĝib'o'j'n, kaj ĉiu las'is si'a'n spur'o'n. Kaj bon'vol'u, sinjor'in'o, rezerv'i kelk'o'n da plastr'o'j. Ili est'os bon'ven'a'j, ĉar ankaŭ al mi dolor'as iom la ren'o'j.

—Ĉu ankaŭ vi fal'is? —demand'is la gast'ej'estr'o.

—Ne —respond'is Sancho—. Sed mi tiel impres'iĝ'is, kiam mi vid'is mi'a'n mastr'o'n fal'i, ke mi'a tut'o korp'o dolor'as, kvazaŭ bat'it'a de mil verg'o'j.

—Tio ebl'as —koment'is la pucelo—, ĉar mi oft'e sonĝ'as, ke mi fal'as de la supr'o de tur'o kaj neniam ating'as la grund'o'n; kaj, kiam mi vek'iĝ'as, mi trov'as mi'n tiel muel'it'a kaj lac'a, kvazaŭ

mi est'us efektiv'e fal'int'a.

—Sed jen la afer'o —respond'is Sancho Panza—. Sonĝ'ant'e neni'o'n, ĉar mi est'is eĉ pli vek'it'a ol nun, mi vid'is mi'n preskaŭ tiel kontuz'it'a kiel mi'a sinjor'o do'n Quijote.

—Kiel nom'iĝ'as ĉi kavalir'o? —demand'is la asturi'a Maritornes.

—Do'n Quijote de La Mancha —respond'is Sancho—, unu el la plej bon'a'j kaj brav'a'j kavalir'o'j aventur'ist'o'j kon'at'a'j.

—Kio est'as kavalir'o aventur'ist'o? —demand'is la serv'ist'in'o.

—Tiel ĵus'e vi ven'is en la mond'o'n, ke vi ne sci'as tio'n? —dir'is Sancho—. Sci'u do, estim'at'a, ke kavalir'o aventur'ist'o est'as hom'o preskaŭ en la sam'a moment'o tra'bat'it'a kaj reĝ'ant'a. Jen li est'as la plej mizer'a kaj sen'fortun'a en la mond'o, jen la sekv'ant'a'n tag'o'n li dispon'as du tri regn'o'j'n por donac'i ili'n al si'a ŝild'ist'o.

—Kaj, se vi serv'as tiel grand'a'n sinjor'o'n —dir'is la gast'ej'estr'in'o— kial vi, laŭ vi'a ŝajn'o, ne hav'as almenaŭ la kron'o'n de duk'o?

—Est'as ankoraŭ fru'e —respond'is Sancho—. Apenaŭ de unu monat'o ni serĉ'as aventur'o'j'n, kaj ĝis nun ni ne renkont'is ili'n, ebl'e, ĉar oni serĉ'as i'o'n, kaj trov'as ali'o'n. Tamen se mi'a sinjor'o do'n Quijote re'san'iĝ'os de la vund'o'j, nu, de la fal'o, mi ne ŝanĝ'os mi'a'n esper'o'n por la plej alt'a nobel-titol'o.

Do'n Quijote aŭskult'is tre atent'e ĉi konversaci'o'n, mov'is si'n, kiel li pov'is, de kuŝ'a al sid'a ten'iĝ'o, pren'is la man'o'n de la gast'ej'estr'in'o kaj dir'is:

—Kred'u, rav'a sinjor'in'o, ke vi pov'as nom'i vi'n feliĉ'a, tial, ke mi en person'o gast'as en ĉi kastel'o vi'a. Mi ne dev'as inform'i vi'n, kia mi est'as, ĉar laŭ'dir'e, oni sen'nobl'iĝ'as, si'n laŭd'ant'e.

Sed mi'a ŝild'ist'o dir'os pri mi. Mi al'don'u nur, ke mi gard'os etern'e en la memor'o la serv'o'n, kiu'n vi ĵus far'is al mi, ke mi pov'u dank'i vi'n dum mi'a tut'a viv'o. Kaj se la ĉiel'o ne ten'us mi'n sklav'e sub'met'it'a al la leĝ'o'j de la am'o kaj al la okul'o'j de la sen'dank'a ĉarm'ul'in'o, kies nom'o'n mi apenaŭ flustr'as tra'dent'e, tiam la rigard'o'j de ĉi rav'a pucelo est'us la sol'a'j mastr'o'j de mi'a liber'ec'o.

La gast'ej'estr'in'o, ŝi'a fil'in'o kaj la bon'a Maritornes gap'ad'is ĉe la esprim'o'j de la vag'ant'a kavalir'o kaj kompren'is neni'o'n, kvazaŭ ili aŭskult'us la grek'a'n; sed ili bon'e konsci'is, ke li'a'j vort'o'j tem'as pri dank'o'j kaj kompliment'o'j; kaj, ĉar ili neniam aŭd'is tia'n lingv'aĵ'o'n, ili mir'is kaj admir'is li'n kiel person'o'n de ne'kon'at'a spec'o. Fin'e en tavern'a lingv'o ili dank'is li'n pro ties ĝentil'o kaj for'ir'is, kaj Maritornes plastr'is la ŝild'ist'o'n, kiu tio'n bezon'is ne mal'pli ol do'n Quijote.

Nu, la mul'ist'o jam antaŭ'e inter'konsent'is kun Maritornes pas'ig'i kun'e la nokt'o'n en amor'a'j lud'o'j, kaj ŝi promes'is, ke, kiam la gast'o'j kaj ŝi'a'j ge'mastr'o'j dorm'os, ŝi ir'os al li kaj kontent'ig'os li'n laŭ li'a dezir'o. Kaj oni rakont'as pri ĉi bon'a vir'in'o, ke ŝi plen'um'is ĉiam kio'n ŝi promes'is, eĉ se la promes'o'n ŝi far'us en la dens'o de arb'ar'o kaj sen atest'ant'o'j, ĉar ŝi fanfaron'ad'is, ke ŝi de'ven'as de nobel'a famili'o, kaj ke ŝi ne sent'as si'n degrad'it'a serv'ant'e en gast'ej'o, konsider'ant'e ke al tio ŝi'n puŝ'is nur la mis'fortun'o kaj divers'a'j sort'o'bat'o'j.

La dur'a, stret'a, mizer'a kaj ne'fid'ind'a lit'o de do'n Quijote star'is unu'a mez'e de tiu spec'o de stal'o, tra kies tegment'a'j fend'o'j penetr'is la lum'o de la stel'o'j; apud'e Sancho jam aranĝ'is al si si'a'n kuŝ'ej'o'n konsist'ant'a'n el unu vimen'a mat'o kaj unu plejd'o, kiu, pli ol lan'a, ŝajn'is drelik'a kaj vid'iĝ'is tut'e el'uz'it'a. Last'e star'is la mul'ist'a lit'o, far'it'a, kiel oni jam dir'is, per la sel'o'j kaj

ceter'a garn'o de la du plej bon'a'j mul'o'j el la dek du bril'a'j, gras'a'j kaj superb'a'j, kiu'j'n li hav'is.

La aŭtor'o de ĉi histori'o dir'as, ke tem'is pri unu el la riĉ'a'j mul'ist'o'j de Arévalo, kaj, ke li special'e menci'as li'n, ĉar li kon'is li'n tre bon'e; oni eĉ asert'as, ke ili est'is parenc'o'j. Ceter'e, Cid'e Hamete Benengeli kronik'is plej preciz'e kaj skrupul'e, kaj tio'n pruv'as ĉi histori'o pri do'n Quijote, kie li forges'is neni'a'n detal'o'n eĉ minimum'a'n kaj sen'signif'a'n. Li serv'u do kiel ekzempl'o al la serioz'a'j kronik'ist'o'j, kies rakont'o'j aper'as tiel skem'a'j kaj supr'aĵ'a'j, ke oni apenaŭ pov'as ili'n gust'um'i, tial, ke la pli esenc'a kaj substanc'a part'o de la verk'o'j rest'is pro preter'atent'o, malic'o aŭ ne'sci'o en la fund'o de la ink'uj'o. Laŭd'at'u do la aŭtor'o de Tablante de Ricamonte kaj la verk'int'o de Graf'o Tomillas, ĉar ili ĉio'n pri'skrib'is ĝis la last'a detal'o.

Mi dir'as do, ke post ol la mul'ist'o vizit'is si'a'j'n best'o'j'n kaj don'is al ili la du'a'n porci'o'n da furaĝ'o, li kuŝ'ig'is sur si'a'j sel'o'j kaj atend'is la akurat'eg'a'n Maritornes. Sancho, plen'a de plastr'o'j kaj jam en la lit'o, vol'is en'dorm'iĝ'i sed van'e, ĉar la dolor'o de li'a'j rip'o'j est'is preskaŭ ne'toler'ebl'a; kaj do'n Quijote, pro la dolor'o de la si'a'j, ten'is la okul'o'j'n apert'a'j, kiel la lepor'o'j. En silent'o kuŝ'is la tut'a dom'o, kie lum'is nur unu lamp'o pend'ant'a mez'e de la vestibl'o.

Ĉi mir'ind'a kviet'o kaj la konstant'a absorb'iĝ'o de la pens'o'j de do'n Quijote en la aventur'o'j de la libr'o'j kaŭz'int'a'j li'a'n frenez'o'n, met'is al li en la kap'o'n unu el la plej absurd'a'j ide'o'j imag'ebl'a'j, nom'e, li imag'is, ke li ven'is al fam'a kastel'o (kiel dir'it'e, li pren'is por kastel'o ĉiu'n gast'ej'o'n, kie li loĝ'is), ke la fil'in'o de la gast'ej'estr'o est'as fil'in'o de la sinjor'o de la kastel'o, ke ŝi, rav'it'a de li'a ĝentil'o, en'am'iĝ'as al li kaj promes'as, sen la sci'o de ŝi'a'j ge'patr'o'j, ven'i kuŝ'i kun li grand'a'n part'o'n de la nokt'o. Tia ĥimer'o ŝajn'is al li ver'o tiel real'a kaj valid'a, ke li komenc'is angor'i kaj pens'i, ke grav'a danĝer'o minac'as li'a'n fidel'ec'o'n. Sed li cert'ig'is al si en la kor'o'n, ke li nenial far'os perfid'o'n al si'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, eĉ se la reĝ'in'o Ginevra mem, kun si'a dam'o Quintañona, ven'us don'i si'n al li.

Li pens'ad'is pri tiel'a'j absurd'o'j, kiam al'ven'is la hor'o kaj la moment'o (sen'fortun'a por li) de la vizit'o de Maritornes. En ĉemiz'o kaj sen'ŝu'a, kun la har'o'j kun'ten'it'a'j per fusten'a kuf'o, paŝ'ant'e silent'e kaj si'n'gard'e, kun la intenc'o serĉ'i la mul'ist'o'n, ŝi en'ir'is en la mansard'o'n, kie la tri vir'o'j kuŝ'is. Sed apenaŭ ŝi ating'is la pord'o'n, do'n Quijote diven'is ŝi'a'n ĉe'est'o'n, rekt'iĝ'is en sid'a'n pozici'o'n, malgraŭ la plastr'o'j kaj la dolor'o de la rip'o'j, kaj etend'is la brak'o'j'n por ricev'i en ili'n la jun'a'n pucelon. Maritornes, kiu mut'e kaj ŝtel'ir'e paŝ'et'is kun la man'o'j antaŭ'e, serĉ'ant'e si'a'n am'ant'o'n, stumbl'is en la brak'o'j'n de do'n Quijote. Li fort'e kapt'is ŝi'n je la pojn'o, tir'is ŝi'n al si kaj ig'is ŝi'n sid'iĝ'i sur la lit'o, sen ke ŝi kuraĝ'us dir'i eĉ unu vort'o'n. Post'e li palp'is al ŝi la ĉemiz'o'n, kiu, kvankam drelik'a, ŝajn'is al li el saten'o plej delikat'a kaj fajn'a.

Ĉirkaŭ la pojn'o ŝi port'is bracelet'o'n el vitr'a'j bid'o'j, sed li vid'is ili'n spark'i kiel rar'a'j perl'o'j orient'a'j. Ŝi'a'j'n krin'e aspr'a'j'n har'o'j'n li pren'is por tiel lum'a'j faden'o'j el bril'eg'a or'o arabi'a, ke ili pov'us eklips'i eĉ la sun'o'n mem. Kaj ŝi'a buŝ'o, cert'e fetor'a je salat'o ranc'a kaj acid'iĝ'int'a, el'spir'is, ŝajn'is al li, odor'o'n mild'a'n kaj arom'a'n. Resum'e, li prezent'is ŝi'n al si tia, kia oni pentr'is en li'a'j libr'o'j cert'a'n princ'in'o'n, kiu am-sopir'e, kaj kun la garn'o'j kaj bel'aĵ'o'j tie menci'it'a'j, ŝtel'e vizit'is grav'e vund'it'a'n kavalir'o'n. Kaj tiel blind'is la povr'a do'n Quijote, ke nek la kontakt'o, nek la el'spir'o, nek ali'a'j karakteriz'aĵ'o'j de la bon'a pucelo, kapabl'a'j ig'i vom'i ĉiu'n vir'o'n krom la mul'ist'o, rivel'is al li li'a'n tromp'iĝ'o'n. Kontraŭ'e: li kred'is ten'i inter la brak'o'j la di'in'o'n de la bel'ec'o kaj, prem'ant'e ŝi'n al si, dir'is kun voĉ'o flustr'a kaj am'em'a:

—Kiel eg'e mi dezir'us, bel'a kaj moŝt'a sinjor'in'o, reciprok'i la unik'a'n favor'o'n, kiu'n vi far'as al mi montr'ant'e la rav'o'n de vi'a bel'ec'o. Sed vol'as la Fortun'o (kiu neniam lac'as persekut'i la bon'ul'o'j'n) ten'i mi'n tiel dis'romp'it'a kaj lac'a en ĉi lit'o, ke mi ne pov'us kontent'ig'i vi'a'n dezir'o'n, eĉ se mi vol'us. Krom'e ali'a obstakl'o, eĉ pli grand'a, tio'n bar'as: la fidel'ec'o ŝuld'at'a al la sen'kompar'a Dulcine'a de El Toboso, sol'a mastr'in'o de mi'a'j plej sekret'a'j pens'o'j. Se ne ekzist'us tia'j kontraŭ'aĵ'o'j, mi ne est'us tiel stult'a kavalir'o ignor'i la feliĉ'a'n ŝanc'o'n, kiu'n vi'a grand'a bon'vol'o al mi prezent'as.

Maritornes ŝvit'is kaj angor'is, vid'ant'e ŝi'n kapt'it'a de do'n Quijote, kaj, sen kompren'i aŭ atent'i li'a'j'n vort'o'j'n, silent'e prov'is liber'ig'i si'n de li. La brav'a mul'ist'o, kies mav'a'j dezir'o'j ten'is li'n vek'it'a, konsci'is la ĉe'est'o'n de si'a amor'ant'in'o, jam de kiam ŝi en'ir'is en la mansard'o'n, atent'e aŭskult'is la dir'o'j'n de do'n Quijote kaj suspekt'ant'e, ke Maritornes romp'is si'a'n promes'o'n favor'e al ali'a person'o, ŝtel'e proksim'iĝ'is iom pli al la lit'o de la kavalir'o, kaj tie rest'is sen'mov'a, por vid'i, kio rezult'os el tiel ne'kompren'ebl'a'j vort'o'j. Sed, kiam li rimark'is, ke la serv'ist'in'o barakt'as por liber'ig'i si'n, kaj ke do'n Quijote klopod'as ŝi'n re'ten'i, la mul'ist'o ne trov'is agrabl'a tia'n lud'o'n, lev'is la brak'o'n kaj don'is tiel terur'a'n pugn'o'bat'o'n sur la minc'a'n makzel'o'n de la am'ant'a kavalir'o, ke ties buŝ'o plen'iĝ'is per sang'o; sed la mul'ist'o, ankoraŭ ne kontent'a je tio, salt'is sur li'n kaj trot'e kaj tret'e sur'promen'is ties rip'o'j'n de la unu'a ĝis la last'a.

La ne tre solid'a lit'o, apog'it'a sur apenaŭ firm'a'j baz'o'j, ne pov'is el'ten'i la al'don'a'n pez'o'n de la mul'ist'o kaj ced'is kun grand'a bru'o. La gast'ej'estr'o vek'iĝ'is ĉe tio, laŭt'e vok'is la serv'ist'in'o'n kaj, ĉar ŝi ne respond'is, li pens'is, ke Maritornes cert'e met'is si'n en i'a'n implik'o'n. Kun tia suspekt'o li el'lit'iĝ'is, ek'brul'ig'is lamp'o'n kaj ir'is al la lok'o de la bru'o. La serv'ist'in'o vid'is la mastr'o'n ven'i kaj, ĉar li hav'is tre koler'em'a'n temperament'o'n, ŝi rifuĝ'is trem'ant'e de tim'o en la lit'o'n de la ankoraŭ dorm'ant'a Sancho, kaj tie kun'tir'is si'n, bul'iĝ'ant'e.

La gast'ej'estr'o en'ir'is kaj dir'is:

—Kie vi trov'iĝ'as, putin'o? Cert'e ĉio ĉi est'as far'o vi'a…

Sancho vek'iĝ'is tiam, sent'is preskaŭ tut'e sur li la pez'a'n korp'o'n de la serv'ist'in'o, pens'is, ke li sufer'as inkub'o'n, komenc'is blind'e don'i pugn'o'bat'o'j'n i'e'n kaj tie'n, kaj Maritornes, ricev'int'e mi ne sci'as kiom da ili, send'is al la diabl'o si'a'n pudor'o'n kaj reciprok'is per tiom da bat'o'j, ke Sancho tut'e vek'iĝ'is. La ŝild'ist'o, vid'ant'e si'n tia'manier'e traktat'a de kiu li ne sci'is, star'iĝ'is, kiel li pov'is, kroĉ'iĝ'is al Maritornes kaj komenc'is kun ŝi la plej furioz'a'n kaj amuz'a'n bat'iĝ'o'n de la mond'o. Kiam, ĉe la lum'o de la gast'ej'estr'a lamp'o, vid'is la mul'ist'o, kiel stat'as li'a dam'o, li las'is la hidalg'o'n kaj ir'is don'i al ŝi la neces'a'n help'o'n. La gast'ej'estr'o sam'e inter'ven'is, sed kun la intenc'o pun'i la serv'ist'in'o'n, ĉar li sen'dub'e kred'is, ke nur ŝi est'as la kaŭz'o de tia konkord'o. Kaj, kiel en la rakont'o, kie kat'o ĉas'as rat'o'n, rat'o ŝnur'o'n, kaj ŝnur'o verg'o'n, tiel sam'e la mul'ist'o bat'is Sanchon, Sancho la serv'ist'in'o'n, kaj la serv'ist'in'o li'n kaj la gast'ej'estr'o'n; kaj ĉiu atak'is tiel la ceter'a'j'n, ke eĉ ne unu moment'o'n ili halt'is por spir'i. Sed la pli'bon'o ven'is, kiam esting'iĝ'is la lamp'o de la gast'ej'estr'o, kaj en la tenebr'o ili bat'is si'n reciprok'e iel'e-tra'pel'e kaj tiel sen'kompat'e, ke, kie'n la pugn'o'j bat'is, tie rest'is neni'o san'a.

Okaz'is, ke tiu'n nokt'o'n gast'is tie taĉment'an'o de la Santa Hermandad de Toledo, kaj, kiam li aŭd'is la bru'eg'o'n de la bat'iĝ'o, li pren'is si'a'n ordon-baston'o'n kaj la lad-skatol'o'n kun la atest'o'j pri li'a aŭtoritat'o, en'ir'is ne'vid'ant'e en la mansard'o'n kaj kri'is:

—Halt'u, je la nom'o de la justic'o! Halt'u, je la nom'o de la Santa Hermandad!

Harzarde li kolizi'is kontraŭ la muel'it'a do'n Quijote, kiu tut'e sen'konsci'a kuŝ'is sur la dors'o en la fal'int'a lit'o, palp'e pren'is li'n je la barb'o, kaj ripet'e ordon'is: «Obe'u la justic'o'n!». Sed kiam li konstat'is ke la kuŝ'ant'o eĉ ne et'e mov'iĝ'as, la taĉment'an'o kred'is li'n mort'a, kaj pens'is, ke la ali'a'j en la mansard'o murd'is li'n. Do, kun pli laŭt'a voĉ'o, li dir'is:

—Oni ferm'u la pord'o'n de la dom'o! Neni'u el'ir'u! Oni mort'ig'is unu vir'o'n ĉi tie!

La voĉ'o alarm'is la batal'ant'o'j kaj, aŭd'ant'e ĝi'n, ĉiu sen'mov'iĝ'is, kvazaŭ subit'e paraliz'it'a.

Tuj post'e la gast'ej'estr'o si'n re'tir'is al si'a ĉambr'o, la mul'ist'o al si'a'j sel'o'j kaj Maritornes al si'a tru'o. Nur la kompat'ind'a'j do'n Quijote kaj Sancho ne kapabl'is mov'i si'n. La taĉment'an'o de la Santa Hermandad las'is la barb'o'n de do'n Quijote kaj el'ir'is kun la intenc'o hav'ig'i al si lamp'o'n kaj serĉ'i kaj arest'i la krim'ul'o'j'n; sed li ĝi'n ne trov'is, ĉar la gast'ej'estr'o intenc'e esting'is la lamp'o'n, kiam li si'n re'tir'is al si'a ĉambr'o, do la taĉment'an'o dev'is ir'i al la kamen'o, kie post long'a temp'o kaj mult'a'j prov'o'j, li ek'brul'ig'is ali'a'n lamp'o'n.

Ĉapitr'o 17

Kie oni rakont'as pri tio, kiel mult'e mizer'is ankoraŭ la brav'a do'n Quijote kun si'a bon'a ŝild'ist'o Sancho Panza en la gast'ej'o, kiu'n je si'a propr'a damaĝ'o li pren'is por kastel'o

Fin'e do'n Quijote re'konsci'iĝ'is de si'a sven'o kaj komenc'is vok'i si'a'n ŝild'ist'o'n per la sam'a ton'o, kiu'n li kuŝ'ant'e uz'is la antaŭ'a'n tag'o'n en la valet'o de la baston'o'j:

—Amik'o Sancho, ĉu vi dorm'as? Ĉu vi dorm'as, amik'o Sancho?

—Ve al mi! Kiel dorm'i? —respond'is Sancho plen'a de ĉagren'o kaj aflikt'o—. Kiel dorm'i, post ol ĉiu'j diabl'o'j si'n pel'is al mi ĉi-nokt'e?

—Sen'dub'e vi prav'as —dir'is do'n Quijote—, ĉar, aŭ mi neni'o'n kompren'as, aŭ ĉi kastel'o est'as en'sorĉ'it'a. Aŭskult'u, Sancho, sci'u ke… Sed ne… antaŭ'e vi dev'as ĵur'i, ke kio'n mi rakont'os al vi, vi ten'os sekret'a ĝis la tag'o de mi'a mort'o.

—Mi ĵur'as —respond'is Sancho.

—Mi tio'n vol'as de vi, ĉar al mi ne plaĉ'as, ke oni makul'u ies reputaci'o'n.

—Jes, mi ĵur'as —ripet'is Sancho—. Neni'o'n mi dir'os ĝis vi'a last'a viv'o'tag'o. Kaj Di'o vol'u, ke jam morgaŭ mi pov'u parol'i.

—Tiel aĉ'e mi kondut'as al vi, Sancho, ke vi vol'as vid'i mi'n sen'viv'a tiel baldaŭ?

—Ne tem'as pri tio —respond'is la ŝild'ist'o—. Okaz'as nur, ke al mi ne plaĉ'as long'e re'ten'i sekret'o'n, ĉar ĝi pov'us putr'i en mi pro tro'a konserv'ad'o.

—Malgraŭ ĉio, mi fid'as je vi'a am'o kaj respekt'o al mi. Sci'u do, ke ĉi-nokt'e mi tra'viv'is unu el la plej bon'a'j kaj rar'a'j aventur'o'j. Resum'e mi dir'u, ke antaŭ ne'long'e ven'is al mi la fil'in'o de la sinjor'o de ĉi kastel'o, la plej bel'a kaj graci'a pucelo trov'ebl'a en la pli grand'a part'o de la ter'o. Kio'n mi pov'us dir'i pri la rav'o de ŝi'a person'o? Kio'n pri ŝi'a vigl'a inteligent'o? Kio'n pri ŝi'a'j kaŝ'it'a'j perfekt'aĵ'o'j, kies ĉarm'o'n mi prefer'as pri'silent'i, pro la fidel'ec'o, kiu'n mi ŝuld'as al mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso? Mi al'don'u nur, aŭ ke la ĉiel'o envi'is mi'n pro la trezor'o, kiu'n la sort'o met'is al mi en la man'o'j'n, aŭ ke (kio ŝajn'as pli probabl'a) ĉi kastel'o est'as en'sorĉ'it'a, ĉar ĝust'e en la moment'o, kiam mi ten'is kun ŝi dolĉ'eg'a'n konversaci'o'n am'a'n, ven'is, mi ne sci'as kiel kaj de kie, unu man'o fiks'it'a al brak'o de monstr'a gigant'o kaj don'is al mi tia'n bat'o'n sur la buŝ'o'n, ke mi hav'as ĝi'n tremp'it'a en sang'o. Post'e la gigant'o pist'is mi'n tia'manier'e ke mi fart'as pli aĉ'e ol hieraŭ, kiam la mul'ist'o'j ofend'is mi'n pro la eksces'o'j de Rocinante, kiel vi sci'as. Mi do konklud'as, ke ia en'sorĉ'it'a maŭr'o gard'as la trezor'a'n bel'o'n de la pucelo, kaj ke ŝi cert'e ne est'as por mi.

—Ankaŭ ne por mi —respond'is Sancho—, ĉar pli ol kvar'cent maŭr'o'j tiel muel'is mi'n, ke la bat'o'j de la janguanoj est'is, en kompar'o, nur'a'j kis'o'j kaj kares'o'j. Sed dir'u, sinjor'o, kial vi nom'as rar'a kaj bon'a ĉi aventur'o'n, malgraŭ ke ni el'ir'is el ĝi en tiel mizer'a stat'o? Kvankam, ver'dir'e, ne est'is al vi tiel mav'e, ĉar vi hav'is en vi'a'j man'o'j, laŭ vi'a'j dir'o'j, bel'ul'in'o'n sen'kompar'a'n. Sed mi, kio'n mi hav'is, krom la plej fort'a bat'ad'o, kia'n, mi pens'as, neniam mi de'nov'e ricev'os en mi'a viv'o? Ve al mi! Ve al tio, ke mi'a patr'in'o mi'n nask'is! Kvankam mi nek est'as, nek est'os vag'ant'a kavalir'o, tamen ĉiam fal'as sur mi'n la pli'part'o de la mis'fortun'o'j.

—Ankaŭ vi do ricev'is verg'o'j'n? —demand'is do'n Quijote.

—Ĉu mi ne dir'is al vi, ke jes, je la diabl'o?

—Ne plu ĉagren'iĝ'u, amik'o. Mi far'os nun la rar'a'n balzam'o'n, kaj dank’ al ĝi ni re'san'iĝ'os en palpebr'um'a daŭr'o.

Ĉe tio, la taĉment'an'o fin'e ek'brul'ig'is la lamp'o'n kaj ir'is observ'i la hom'o'n, kiu'n li kred'is sen'viv'a. Sancho, vid'ant'e li'n en'paŝ'i en ĉemiz'o, kun dorm'o'ĉap'o, kun la lamp'o en la man'o kaj kun tre acid'a mien'o, dir'is al si'a mastr'o:

—Sinjor'o, ĉu tio pov'as est'i la en'sorĉ'it'a maŭr'o, kiu ven'as bat'i ni'n de'nov'e, ĉar ebl'e li pens'as, ke ni ne ricev'is la komplet'a'n porci'o'n?

—Ne'ebl'e —respond'is do'n Quijote—, ĉar la sorĉ'ist'o'j neniam las'as ke oni ili'n vid'u.

—Ebl'e ili est'as ne'vid'ebl'a'j sed tre sent'ebl'a'j. Kaj tio'n konfirm'us mi'a'j rip'o'j.

—Ankaŭ la mi'a'j —dir'is do'n Quijote—. Tamen, tio ne sufiĉ'e pruv'as, ke tia figur'o est'as la sorĉ'ist'o maŭr'a.

La taĉment'an'o pli proksim'iĝ'is kaj, vid'ant'e ili'n en tiel pac'a inter'parol'o, halt'is de surpriz'o.

Ceter'e do'n Quijote, ne'kapabl'a mov'iĝ'i kaŭz'e de la bat'o'j kaj de la plastr'o'j, kuŝ'is ankoraŭ sur la dors'o. La taĉment'an'o turn'is si'n al li kaj demand'is:

—Nu, bon'ul'o, kiel vi stat'as?

—Mi, en vi'a lok'o, kondut'us pli ĝentil'e —respond'is do'n Quijote—. Ĉu oni kutim'as en ĉi land'o al'parol'i tiel al ne'kon'at'o, idiot'o?

La taĉment'an'o, koler'a vid'i si'n krud'e traktat'a de vir'o kun tiel mizer'a aspekt'o, ne pov'is plu el'ten'i kaj, lev'int'e la lamp'o'n kun ties tut'a ole'o, don'is per ĝi tia'n bat'eg'o'n sur la kap'o'n de do'n Quijote, ke li far'is bel'a'n kontuz'o'n al la kavalir'o. Ĉio obskur'iĝ'is kaj la taĉment'an'o, sub kovr'o de la tenebr'o, rapid'e el'ir'is el la mansard'o.

—Li est'as la en'sorĉ'it'a maŭr'o, cert'e, sinjor'o —dir'is Sancho Panza—. Li sen'dub'e gard'as la trezor'o'n por ali'a'j, kaj por ni nur pugn'o'bat'o'j'n kaj lamp'o'frap'o'j'n.

—Efektiv'e —respond'is do'n Quijote—. Sed ne valor'as zorg'i pri tia'j afer'o'j de en'sorĉ'o, nek

koler'i pro ili. Ili est'as fantast'a'j kaj ne'vid'ebl'a'j, do ni ne trov'us kiel venĝ'i ni'n, eĉ se ni plej klopod'us. Star'iĝ'u, Sancho, se vi pov'as, kaj pet'u de la alkad'o de ĉi fortres'o, ke oni hav'ig'u al mi iom da ole'o, da vin'o, da sal'o kaj da rosmaren'o. Per ili mi prepar'os la san'ig'a'n balzam'o'n.

Mi kred'as, ke mi ver'e ĝi'n bezon'as nun, ĉar mi perd'as mult'a'n sang'o'n el la vund'o, kiu'n la fantom'o far'is al mi.

Sancho star'iĝ'is kun kresk'ant'a dolor'o de si'a'j ost'o'j kaj en la obskur'o ek'ir'is por serĉ'i la gast'ej'estr'o'n. Sed li stumbl'is kontraŭ la taĉment'an'o, kiu sub'aŭskult'is tie por sci'i, kiel ir'as la afer'o'j de li'a mal'amik'o, kaj Sancho dir'is al li:

—Kiu ajn vi est'as, sinjor'o, bon'vol'u afabl'e don'i al mi iom da rosmaren'o, da ole'o, da sal'o kaj da vin'o, ĉar tio neces'as por re'san'iĝ'o de unu el la plej bon'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j de la mond'o. Li kuŝ'aĉ'as tie, pro tio, ke li'n grav'e vund'is la man'o'j de en'sorĉ'it'a maŭr'o, kiu trov'iĝ'as en ĉi gast'ej'o.

La taĉment'an'o, aŭd'ant'e li'n, imag'is li'n frenez'a. Sed, ĉar jam vid'iĝ'is la unu'a'j lum'o'j de la aŭror'o, la taĉment'an'o apert'is la pord'o'n de la gast'ej'o, vok'is la gast'ej'estr'o'n kaj sci'ig'is li'n, kio'n Sancho dezir'as. La gast'ej'estr'o proviz'is per ĉio la ŝild'ist'o'n, kaj tiu ĝi'n port'is al do'n Quijote, kiu, kun la kap'o inter la man'o'j, ĝem'is pro la dolor'ig'a lamp'o'frap'o, kvankam ĉi last'a far'is al li nur du iom el'star'a'j'n tuber'o'j'n: kio'n li opini'is sang'o, tio est'is nur la ŝvit'o flu'int'a de li en la angor'o de la last'a tempest'o.

Resum'e: Do'n Quijote pren'is la ingredienc'o'j'n, miks'is ili'n kaj kuir'is la tut'o'n iom'a'n temp'o'n, ĝis li opini'is ĝi'n pret'a. Post'e li pet'is flakon'o'n por verŝ'i la miks'o'n en ĝi'n, kaj, ĉar en la gast'ej'o ne ekzist'is io tia, li decid'is uz'i lad'a'n ole'uj'o'n, kiu'n la gast'ej'estr'o propon'is kaj grand'anim'e donac'is al li. Post tio li dir'is super la ole'uj'o pli ol ok'dek «patr'o-ni'a'j'n», kaj la sam'a'n nombr'o'n de salves, credos kaj avemarías[84] kaj ĉe ĉiu vort'o li far'is ben'o'manier'e la sign'o'n de la kruc'o. La ceremoni'o'n spekt'is nur Sancho, la gast'ej'estr'o kaj la taĉment'an'o, ĉar la mul'ist'o for'est'is kaj trankvil'e okup'iĝ'is pri si'a'j brut'o'j.

Fin'int'e la preĝ'ad'o'n, do'n Quijote vol'is spert'i en si la efik'o'n de la balzam'o, kiu'n li opini'is mirakl'a, do li trink'is pli ol unu pind'o'n el la kvant'o, kiu ne trov'is lok'o'n en la ole'uj'o kaj rest'is do en la pot'o, kie la poci'o antaŭ'e kuir'iĝ'is. Apenaŭ li fin'is trink'i ĝi'n, li komenc'is vom'i tiel, ke neni'o rest'is al li en la stomak'o; la konvulsi'o'j kaj spasm'o'j de la vom'ad'o ig'is li'n ŝvit'i tiel abund'eg'e, ke li pet'is ke oni kovr'u li'n per la lit'aĵ'o'j, kaj ke oni las'u li'n sol'a. Tio'n oni far'is kaj, dorm'int'e pli ol tri hor'o'j'n, li vek'iĝ'is kaj si'n sent'is tiel freŝ'a kaj tiel re'fort'iĝ'int'a, ke li opini'is si'n san'a, ke li sukces'is far'i la ver'a'n balzam'o'n de Fierebrás, kaj, ke kun tia rimed'o li pov'us sen tim'o front'i plej danĝer'a'j'n kverel'o'j'n, batal'o'j'n kaj duel'o'j'n. Ankaŭ Sancho Panza opini'is mirakl'a la re'bon'iĝ'o'n de li'a mastr'o kaj pet'is li'n, ke li las'u li'n trink'i tio'n, kio rest'is ankoraŭ en la pot'o. Do'n Quijote konsent'is, la ŝild'ist'o pren'is la pot'o'n per la du man'o'j kaj kun fort'a fid'o kaj plej bon'a vol'o glut'is ĉio'n sen'spir'e, send'ant'e en la ventr'o'n preskaŭ tiel mult'e, kiel antaŭ'e li'a mastr'o. Nu, okaz'is, ke la stomak'o de la ŝild'ist'o ne est'is tiel delikat'a kiel la stomak'o de do'n Quijote, ĉar, antaŭ ol li pov'is vom'i, li sufer'is tiom da naŭz'o'j kaj intest'o-tord'o'j, kolaps'o'j kaj ŝvit'o'j, ke li pens'is, ke ver'e al'ven'as li'a last'a hor'o. Kaj vid'ant'e si'n en tia mizer'a kaj prostraci'a stat'o, li sakr'is la balzam'o'n kaj la kanajl'o'j'n, kiu'j don'is ĝi'n al li. Do'n Quijote dir'is tiam:

—Mi kred'as, Sancho, ke vi aĉ'e fart'as, ĉar vi ne est'is arm'it'a kavalir'o. Cert'e la balzam'o ne util'as al la ne kavalir'iĝ'int'a'j.

—La diabl'o pren'u mi'n kaj mi'a'n tut'a'n famili'o'n —respond'is Sancho—. Se vi tio'n sci'is, kial vi las'is mi'n trink'i?

Ĉe tio la poci'o ek'efik'is, kaj tiel impet'a torent'o komenc'is ŝpruc'i el la du kanal'o'j de la kompat'ind'a ŝild'ist'o, ke nek la vimen'a mat'o, kie li de'nov'e kuŝ'iĝ'is, nek la drelik'a plejd'o li'n kovr'ant'a est'is de tiam uz'ebl'a'j. Li ŝvit'is kaj re'ŝvit'is inter sinkop'o'j kaj paroksism'o'j, kaj ne nur li, sed la ceter'a'j person'o'j, pens'is ke li'a viv'o fin'iĝ'as. Li sufer'is preskaŭ du hor'o'j'n da tempest'o kaj angor'o kaj ĉe la fin'o li vid'iĝ'is, ne kiel li'a mastr'o, sed tiel konsum'it'a kaj sen'fort'a, ke li ne pov'is star'i. Sed do'n Quijote, kiel dir'it'e, sent'is si'n freŝ'a kaj san'a, dezir'is plej baldaŭ for'ir'i por serĉ'i aventur'o'j'n, ĉar, ŝajn'is al li, ke li perd'as la temp'o'n, se li ne si'n dediĉ'as help'i per si'a protekt'o kaj favor'o la mizer'ul'o'j'n de la mond'o, des pli ke li'a balzam'o fortik'ig'is li'a'n sent'o'n de sekur'ec'o kaj li'a'n mem'fid'o'n. Pel'at'e do de tia dezir'o li mem sel'is la ĉeval'o'n kaj ankaŭ la azen'o'n de Sancho kaj help'is la ŝild'ist'o'n si'n vest'i kaj si'n sur'azen'ig'i.

Post'e li sur'sel'iĝ'is kaj pren'is el angul'o de la gast'ej'o kurt'a'n pik'stang'o'n, ke ĝi taŭg'u al li kiel lanc'o.

Ĉiu'j gast'ej'an'o'j, en la nombr'o de pli ol du'dek, li'n rig'ad'is, inter ili la fil'in'o de la gast'ej'estr'o.

De si'a flank'o, do'n Quijote ne de'turn'is de ŝi la okul'o'j'n kaj de temp'o al temp'o ĵet'is tiel'a'n suspir'eg'o'n, ke ĝi ŝajn'is el'ŝir'iĝ'i el la profund'o de li'a brust'o. Ĉiu'j pens'is, ke li suspir'as, ĉar li'a'j rip'o'j li'n dolor'as; tio'n pens'is almenaŭ la person'o'j vid'int'a'j li'n plastr'it'a la antaŭ'a'n nokt'o'n.

Kiam jam la du sid'is sur la sel'o'j, do'n Quijote vok'is de la pord'o la gast'ej'estr'o'n kaj dir'is per voĉ'o kviet'a kaj solen'a:

—Mult'a'j kaj tre grand'a'j est'as la favor'o'j, kiu'j'n mi ricev'is en ĉi kastel'o, sinjor'o alkad'o, kaj mi mi'n dev'ont'ig'as dank'i ili'n ĉiu'n tag'o'n de mi'a viv'o. Se mi pov'us kvit'ig'i kun vi, venĝ'ant'e vi'n kontraŭ ajn'a orgojl'a hom'o, se tia vi'n ofend'is, sci'u, ke laŭ'profesi'e mi protekt'as la sen'help'a'j'n, ripar'as arbitr'o'j'n kaj pun'as perfid'o'j'n. Serĉ'u en vi'a memor'o, kaj, se vi trov'as i'o'n tiu'spec'a'n por konfid'i al mi, vi nur dir'u ĝi'n, kaj mi promes'as, je mi'a kavalir'a orden'o, ke oni kontent'ig'os vi'n kaj re'pag'os al vi laŭ vi'a vol'o.

La gast'ej'estr'o respond'is kun la sam'a solen'o:

—Sinjor'o kavalir'o, mi ne bezon'as ke vi'a moŝt'o venĝ'u mi'n kontraŭ ia ofend'o, ĉar mi mem sci'as, kiel venĝ'i mi'n, kiam tio neces'as. Mi dezir'as nur, ke vi'a moŝt'o pag'u kiom vi ŝuld'as pro la ĉi-nokt'a'j manĝ'o'j kaj lit'o'j de vi ambaŭ en la gast'ej'o, kaj ankaŭ pro la pajl'o kaj horde'o de la du brut'o'j.

—Ĉu ĉi tio est'as do gast'ej'o? —demand'is do'n Quijote.

—Jes, kaj tre respekt'ind'a.

—Tiam, mi tromp'iĝ'is ĝis nun —respond'is do'n Quijote— pro tio, ke mi imag'is ĝi'n kastel'o

kaj ne mav'a. Sed, ĉar ĝi est'as gast'ej'o, bon'vol'u pardon'i, ke mi neniom pag'os al vi: mi ne pov'as opon'i al la orden'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kies kod'o postul'as (kaj neniam mi leg'is la mal'o'n) ke ili ne pag'u pension'o'n aŭ i'o'n ajn en la gast'ej'o'j; pro rajt'o kaj privilegi'o la kavalir'o'j merit'as, ke oni akcept'u ili'n sen'pag'e, kompens'e pro la ne'el'ten'ebl'e rigor'a viv'ad'o, kiu'n ili viv'as serĉ'ant'e aventur'o'j'n tag'e kaj nokt'e, vintr'e kaj somer'e, pied'e kaj rajd'e, kun varm'o kaj kun frid'o, kun mal'sat'o kaj kun soif'o, sufer'ant'e ĉiu'n krud'o'n de la veter'o kaj ĉiu'n rigor'o'n de la mond'o.

—Tio mi'n ne tuŝ'as —respond'is la gast'ej'estr'o—. Pag'u kiom vi ŝuld'as, kaj ŝpar'u al ni vi'a'j'n kavalir'aĵ'o'n kaj rakont'o'j'n. Al mi interes'as nur, ke oni pag'u al mi la kont'o'j'n.

—Vi est'as gast'ej'estr'o stult'a kaj fripon'a —respond'is do'n Quijote.

Kaj spron'ant'e la ĉeval'o'n kaj prem'ant'e al si la pik'stang'o'n, li for'las'is la gast'ej'o'n, sen ke oni li'n de'ten'us. Sen retro'rigard'i, ĉu li'a ŝild'ist'o li'n sekv'as, li rajd'is iom da voj'o.

Kiam la gast'ej'estr'o vid'is li'n for'ir'i sen pag'i, li si'n turn'is kun la sam'a postul'o al Sancho, sed ĉi last'a dir'is, ke, ĉar li'a mastr'o ne vol'is pag'i, li far'os la sam'o'n, se konsider'i, ke la sam'a leĝ'o kaj motiv'o por ne pag'i en gast'ej'o'j kaj tavern'o'j tiel valid'as ĉe la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiel ĉe ties ŝild'ist'o'j. La gast'ej'estr'o koler'is je tio kaj minac'e dir'is, ke se li ne ricev'os de Sancho la mon'o'n, li pent'ig'os li'n. La ŝild'ist'o respond'is, ke pro la orden'o kavalir'a de li'a mastr'o, li pag'os eĉ ne unu sol'a'n groŝ'o'n, eĉ se tio kost'os al li la viv'o'n; ke li ne vol'as damaĝ'i la bon'a'n kaj tradici'a'n kutim'o'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj ke li ne dezir'as, ke la ŝild'ist'o'j de ven'ont'a'j temp'o'j kritik'u kaj riproĉ'u li'n pro la romp'o de tiel merit'it'a privilegi'o.

Kvazaŭ la aĉ'a sort'o de la kompat'ind'a Sancho vol'us evident'iĝ'i ankoraŭ'foj'e, okaz'is, ke en la gast'ej'o trov'iĝ'is kvar lan-kard'ist'o'j de Seg'ovi'a, tri kudr'il-vend'ist'o'j de Córdoba kaj du ul'o'j de la pul-bazar'o de Sevilla: fripon'o'j petol'a'j, gaj'a'j kaj malic'em'a'j, kiu'j, kvazaŭ sub la instig'o kaj la inspir'o de unu sam'a pens'o, proksim'iĝ'is al Sancho kaj el'pren'is li'n de sur la azen'o. Unu el la grup'o ir'is serĉ'i plejd'o'n en si'a'n ĉambr'o'n, re'ven'is kun ĝi, kaj la ul'o'j ĵet'is la ŝild'ist'o'n sur la plejd'o'n. Post'e ili lev'is la rigard'o'n, vid'is, ke la plafon'o kuŝ'as ne sufiĉ'e alt'e por la efektiv'iĝ'o de ili'a pens'o, kaj tiam ili decid'is ir'i en la kral'o'n, kiu hav'is la ĉiel'o'n kiel lim'o'n. Tie, met'int'e Sanchon en la mez'o'n de la plejd'o, ili komenc'is ĵet'i li'n al la alt'o, kaj tiel amuz'iĝ'is per li, kiel per hund'o en la karnaval'o. [85]

Tiel laŭt'is la kri'o'j de la kompat'ind'a bernato, [86] ke ili ating'is la orel'o'n de li'a mastr'o, kiu, halt'int'e por atent'e aŭskult'i, kred'is, ke ia nov'a aventur'o ven'as renkont'e al li. Sed kiam li re'kon'is la voĉ'o'n de si'a ŝild'ist'o, li rajd'is al la gast'ej'o per la ne tre facil'a galop'o de Rocinante. Li trov'is la pord'o'n ferm'it'a, kaj komenc'is ĉirkaŭ'ir'i la gast'ej'o'n, serĉ'ant'e lok'o'n, tra kie en'ir'i; sed, antaŭ ol li ating'is la ne tre alt'a'n mur'o'n de la kral'o, li vid'is, kiel kruel'e oni ŝerc'as kun li'a ŝild'ist'o. Li vid'is Sanchon flug'i supr'e'n kaj sub'e'n en la aer'o kun tiel'a graci'o kaj facil'o, ke mi est'as cert'a, ke do'n Quijote rid'us, se li pov'us re'ten'i si'a'n koler'o'n. Li prov'is grimp'i de la ĉeval'o ĝis la supr'o de la mur'o, sed li est'is ankoraŭ tiel lac'a kaj muel'it'a, ke li ne pov'is eĉ mov'iĝ'i de sur la sel'o. Tiel do, de la ĉeval'o li komenc'is adres'i tiom da insult'o'j kaj defi'o'j al la bernantoj de Sancho, ke ne ebl'as registr'i ili'n ĉi tie. Malgraŭ tio, nek la ul'o'j ĉes'is rid'i kaj berni, nek la flug'ant'a Sancho halt'ig'is si'a'j'n plend'o'j'n, miks'it'a'j'n jen kun

minac'o'j, jen kun humil'a'j pet'o'j, kaj la ul'o'j ne las'is li'n, ĝis ili tut'e lac'iĝ'is. Post'e ili konduk'is li'a'n azen'o'n al li, help'is li'n sur'sel'ig'i si'n, met'is al li sur la ŝultr'o'j'n li'a'n surtut'o'n, kaj la kompat'em'a Maritornes, vid'ant'e li'n tiel konsum'it'a, pens'is, ke iom da akv'o far'us al li bon'o'n, do ŝi port'is al li kruĉ'o'n da akv'o, rekt'e el la put'o ĉar ĝi est'is pli frid'a. Sancho pren'is la uj'o'n kaj, lev'int'e ĝi'n al la buŝ'o, subit'e sen'mov'iĝ'is, ĉar li aŭd'is si'a'n mastr'o'n dir'i per laŭt'a voĉ'o:

—Sancho, frat'o, ne trink'u. Tio ig'us vi'n mort'a. [87] Vid'u, mi hav'as ĉi tie la sankt'eg'a'n balzam'o'n —kaj li montr'is al la ŝild'ist'o la lad'a'n ole'uj'o'n kun la poci'o—. Pren'u nur du gut'o'j'n da ĝi kaj cert'e vi re'san'iĝ'os.

Ĉe la voĉ'o'j de do'n Quijote, la ŝild'ist'o flank'rigard'is li'n kaj dir'is per voĉ'o'j eĉ pli laŭt'a'j:

—Ĉu vi'a moŝt'o forges'is, ke mi ne est'as kavalir'o, aŭ ebl'e vi dezir'as, ke mi fin'u vom'i la intest'o'j'n, kiu'j ankoraŭ rest'as al mi de la pas'int'a nokt'o? Je la diabl'o, gard'u vi'a'n likvor'o'n por vi kaj las'u mi'n trankvil'a.

Sancho ĉes'is parol'i kaj komenc'is trink'i preskaŭ en la sam'a moment'o. Sed konstat'int'e, per la unu'a glut'o, ke la kruĉ'o en'ten'as akv'o'n, li ne vol'is plu trink'i kaj pet'is de Maritornes, ke ŝi port'u al li vin'o'n. Tio'n ŝi far'is tre volont'e kaj ĝi'n pag'is per si'a mon'o, ĉar oni dir'as pri ŝi, ke, malgraŭ si'a amor'a viv'o, ŝi posed'is kelk'o'n kaj iom'o'n da krist'an'a kor'o.

Tuj kiam Sancho fin'is trink'i, li en'prem'is la kalkan'o'j'n en la flank'o'j'n de la azen'o, oni plen'e apert'is al li la gast'ej'a'n pord'o'n, kaj Sancho el'rajd'is tre kontent'a, ĉar li pag'is neniom kaj ĉar li plen'um'is en tio si'a'n vol'o'n, kvankam je la kost'o de li'a kutim'a kaŭci'o: li'a'j rip'o'j.

Ver'dir'e, la gast'ej'estr'o al'propr'ig'is al si li'a'n du'sak'o'n kiel pag'o'n de la ŝuld'at'a kont'o, kaj Sancho el'rajd'is tiel ekscit'it'a, ke li ne rimark'is, ke ĝi ne vojaĝ'as kun li. La gast'ej'estr'o vol'is solid'e blok'i la pord'o'n tuj kiam li vid'is la ŝild'ist'o'n for'ir'i, sed la bernintoj opon'is, ĉar ili hav'is tia'n natur'o'n, ke, eĉ se efektiv'e do'n Quijote est'us unu el la vag'ant'a'j kavalir'o'j de la Tabl'o Rond'a, ili zorg'us ankoraŭ pri li, kiel pri neĝ'o pas'int'jar'a.

[84] Hispan'a'j vort'o'j por divers'a'j preĝ'o'j de la katolik'a kult'o, respektiv'e: «salveo», «kred'o-preĝ'o» kaj «Maria-preĝ'o»

[85] En la epok'o de Cervantes oni kutim'is berni (vid'u la post'a'n pied'not'o'n) hund'o'j'n en la karnaval'a'j fest'o'j.

[86] De «berni», neolog'ism'o por mal'mild'e lev'i kaj re'lev'i en la aer'o'n iu'n aŭ i'o'n lok'it'a'n sur mantel'o aŭ plejd'o, kies rand'o'j'n simultan'e tir'as kelk'e da person'o'j. Hispan'e «mantear»; franc'e «berner»; angl'e «to blanket».

[87] Oni opini'is en Hispanio, kaj kelk'a'j opini'as ankoraŭ, ke trink'i frid'a'n akv'o'n est'as tre danĝer'e por la san'o. Tial far'is la avert'o'n do'n Quijote. Tamen, ŝajn'as, ke Maritornes ne

hav'is la sam'a'n opini'o'n.

Ĉapitr'o 18

Kiu tem'as pri konversaci'o inter Sancho Panza kaj li'a sinjor'o do'n Quijote, kaj ali'a'j rakont'ind'a'j aventur'o'j

Sancho trov'iĝ'is tiel sven'em'a kaj deprim'it'a, ke li eĉ ne pov'is plu antaŭ'e'n'ir'ig'i la azen'o'n kiam li ating'is si'a'n mastr'o'n. Vid'ant'e li'n en tia stat'o, do'n Quijote dir'is:

—Mi ver'e kred'as nun, amik'o Sancho, ke tiu kastel'o aŭ gast'ej'o est'as en'sorĉ'it'a, ĉar, kio, se ne fantom'o'j kaj trans'mond'ul'o'j, pov'us tiel kruel'e amuz'iĝ'i je vi'a kost'o? Kaj tio konfirm'as la fakt'o, ke, kiam de la mur'o de la kral'o mi ĉe'est'is la akt'o'j'n de vi'a trist'a tragedi'o, mi ne pov'is trans'grimp'i la mur'o'n, kaj eĉ ne pov'is de'salt'i de Rocinante, sen'dub'e ĉar oni en'sorĉ'is mi'n.

Kaj mi ĵur'as je mi'a fid'o de krist'an'o, ke, se mi est'us prov'int'a grimp'i aŭ de'salt'i, mi tiel venĝ'us vi'n, ke tiu'j kovard'a'j fripon'o'j memor'us por ĉiam si'a'n ŝerc'o'n. Mi tio'n far'us, eĉ

ignor'ant'e la leĝ'o'j'n de la kavalir'ism'o, kiu'j, kiel oft'e mi dir'is al vi, ne permes'as, ke kavalir'o atak'u sen'rang'ul'o'n escept'e en okaz'o'j de si'n'defend'o aŭ de ver'a kaj ekstrem'a bezon'o.

—Kavalir'o aŭ ne kavalir'o, ankaŭ mi mem venĝ'us mi'n, se mi pov'us. Sed tiam mi ne pov'is.

Tamem mi opini'as, ke la ul'o'j si'n amuz'int'a'j per mi, est'is ne fantom'o'j aŭ en'sorĉ'it'o'j, kiel vi'a moŝt'o dir'as, sed vir'o'j kun karn'o kaj ost'o'j kiel ni, kaj ĉiu hav'is si'a'n nom'o'n. Mi aŭd'is ili'n parol'i, kiam ili bernis mi'n, kaj unu nom'iĝ'is Pedro Martínez, ali'a Tenorio Hernández, kaj, kiel mi aŭd'is, ili nom'is la gast'ej'estr'o'n Ju'a'n Palomeque el Zurdo. Do ne pro ia en'sorĉ'o vi ne pov'is grimp'i trans la mur'o'n de la kral'o, nek de'salt'i de la ĉeval'o. Kaj kiom mi kompren'as el ĉio ĉi, la aventur'o'j, kiu'j'n ni serĉ'as, fin'fin'e konduk'os ni'n al tia'j mis'fortun'o'j, ke ni ne pov'os eĉ disting'i, kie ni hav'as la dekstr'a'n pied'o'n. Laŭ mi'a et'a inteligent'o, est'us plej bon'e kaj konven'e re'ven'i al ni'a vilaĝ'o nun, en la temp'o de la falĉ'ad'o, anstataŭ ir'i de lok'o al lok'o por fal'i de sitel'o en barel'o'n, kiel oni dir'as.

—Sancho, kiel et'e vi kompren'as la afer'o'j'n de la kavalir'ism'o! —respond'is do'n Quijote—.

Silent'u kaj pacienc'u: ven'os la tag'o, kiam vi vid'os per vi'a'j propr'a'j okul'o'j, kiel honor'a est'as la kavalir'a profesi'o. Dir'u: ĉu ebl'e ekzist'as en la mond'o plezur'o aŭ ĝoj'o kompar'ebl'a al tio, venk'i en batal'o aŭ triumf'i super rival'o? Cert'e ne.

—Ebl'e vi prav'as, mi ne sci'as —respond'is Sancho—. Mi sci'as nur, ke, de kiam ni est'as vag'ant'a'j kavalir'o'j (aŭ vi est'as, ĉar mi ne dev'as al'kalkul'i mi'n al tiel honor'a gent'o), neniam ni venk'is en batal'o, escept'e en la duel'o kontraŭ la vask'o, kaj eĉ el tio vi tir'iĝ'is kun nur la du'on'o de orel'o kaj la du'on'o de la kask'o. De tiam, ĉio est'as verg'o'j post verg'o'j kaj bat'o'j post bat'o'j, kvankam mi super'as vi'n pro la bernado kaj pro tio, ke la bernantoj est'is en'sorĉ'it'a'j person'o'j, do mi ne pov'as venĝ'i mi'n kontraŭ ili, nek spert'i kiom da plezur'o hav'ig'as la venk'o super la rival'o'j, kiel vi'a moŝt'o dir'as.

—Tio mi'n aflikt'as, kaj dev'as aflikt'i ankaŭ vi'n, Sancho —dir'i do'n Quijote—. Sed de nun mi klopod'os akir'i al mi glav'o'n tiel mir'ind'e forĝ'int'a'n, ke neni'a en'sorĉ'o pov'os efik'i kontraŭ ĝi'a

mastr'o. Kaj eĉ ebl'as, ke la ŝanc'o hav'ig'os al mi la glav'o'n, kiu'n port'is Amadís, kiam li nom'iĝ'is la Kavalir'o de la Ard'a Glav'o. Ĝi est'is unu el la plej bon'a'j glav'o'j iam port'at'a'j de kavalir'o en la mond'o, ĉar krom la jam menci'it'a kapabl'o, ĝi tranĉ'is kiel raz'il'o, kaj neni'a arm'aĵ'o eĉ plej fort'a kaj sorĉ'it'a pov'is el'ten'i la hak'o'n de ĝi'a kling'o.

—Mi hav'as tia'n sort'o'n —dir'is Sancho—, ke kiam tio okaz'os, kaj vi'a moŝt'o akir'os al vi tiel'a'n glav'o'n, cert'e ĝi profit'os kaj util'os nur al la arm'it'a'j kavalir'o'j, kiel la balzam'o; dum'e la ŝild'ist'o'j'n traf'os ankoraŭ ĉiu plag'o.

—Ne tim'u tio'n —dir'is do'n Quijote—. La ĉiel'o trakt'os vi'n pli afabl'e.

Do'n Quijote kaj li'a ŝild'ist'o tio'n babil'is rajd'ant'e, ke tiam ni'a kavalir'o disting'is sur la voj'o for'a'n, grand'a'n kaj dens'a'n nub'o'n da polv'o, kiu rul'iĝ'is al ili. Do'n Quijote si'n turn'is al la ŝild'ist'o kaj dir'is:

—Ho, Sancho, en ĉi tag'o oni vid'os, kiel favor'as al mi la sort'o. En ĉi tag'o, mi dir'as, montr'iĝ'os plej bril'e la kuraĝ'o de mi'a brak'o, kaj ni plen'um'os tia'j'n far'o'j'n, ke ili'n oni skrib'os en la libr'o'n de la fam'o por la ven'ont'a'j generaci'o'j. Ĉu vi vid'as tie la nub'o'n da polv'o, Sancho? Nu, ĝi lev'iĝ'as de la pied'o'j de la arme'o form'it'a per ne'kalkul'ebl'a nombr'o da divers'a'j gent'o'j, kiu'j si'n direkt'as al ni.

—Se tiel, tem'as pri du arme'o'j —respond'is Sancho—, ĉar sur kontraŭ'a flank'o lev'iĝ'as ankaŭ

simil'a nub'o.

Do'n Quijote tie'n rigard'is, kaj, vid'ant'e ke li'a ŝild'ist'o prav'as, li tre ĝoj'is. Cert'e li pens'is, ke du arme'o'j ven'as renkont'i kaj atak'i unu la ali'a'n mez'e'n de la vast'a eben'o, ĉar ĉiu'hor'e kaj ĉiu'moment'e li'a imag'o plen'is de la batal'o'j, en'sorĉ'o'j, aventur'o'j, absurd'o'j, am-afer'o'j kaj defi'o'j menci'at'a'j en la kavalir'a'j libr'o'j, kaj ĉio, kio'n li pens'is, parol'is aŭ far'is, kre'iĝ'is sub la influ'o de tia'j fantazi'aĵ'o'j. Nu, la nub'o'n da polv'o lev'is du grand'a'j greg'o'j da ŝaf'o'j kaj ŝaf'in'o'j al'pel'at'a'j el kontraŭ'a'j direkt'o'j, sed pro la polv'o ne vid'iĝ'is ankoraŭ. Kaj tiel emfaz'e asert'is do'n Quijote, ke tem'as pri arme'o'j, ke Sancho fin'e kred'is li'n, kaj demand'is:

—Kio'n ni far'u do, sinjor'o?

—Kio'n? —ripet'is do'n Quijote—. Help'i kaj favor'i la sen'help'a'j'n kaj mizer'a'j'n. Sci'u, Sancho, ke la arme'o'n ĉi-flank'a'n gvid'as kaj komand'as la grand'a imperi'estr'o Alifanfarón, sinjor'o de la vast'a insul'o Trapobana. La ali'a arme'o, mal'antaŭ ni, aparten'as al li'a mal'amik'o, la reĝ'o de la garamantoj, Pentapolín Sen'manik'a, tiel nom'at'a, ĉar ĉiam li rajd'as en la batal'o'j'n kun la dekstr'a brak'o nud'a.

—Kial tiu'j du sinjor'o'j tiel fort'e abomen'as unu la ali'a'n? —demand'is Sancho.

—Ĉar Alifanfarón est'as koler'eg'a pagan'o. Li en'am'iĝ'is al la fil'in'o de Pentapolín, bel'a kaj graci'a dam'o kaj krom'e krist'an'a, kies patr'o ne vol'as don'i ŝi'n al la pagan'a reĝ'o, se tiu ne for'ĵur'as antaŭ'e la kred'o'n de si'a fals'a profet'o Mahometo kaj konvert'iĝ'as al la krist'an'ism'o.

—Je mi'a barb'o! —dir'is Sancho—. Mi help'os Pentapolín, kiom mi pov'os, ĉar li laŭd'ec'e

kondut'as.

—En tio vi plen'um'os vi'a'n dev'o'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ĉar, por inter'ven'i en ĉi tia'j batal'o'j, oni ne bezon'as est'i arm'it'a kavalir'o.

—Sen'dub'e, sed, kie mi las'os la azen'o'n, por re'trov'i ĝi'n post la batal'o? Ĉar mi kred'as, ke ĝis nun ne ekzist'as la kutim'o batal'i de sur azen'o'j.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—, kaj mi rekomend'as, ke vi las'u ĝi'n ie ajn, sen konsider'e ĉu ĝi perd'iĝ'os aŭ ne: ni dispon'os tiom da ĉeval'o'j post ni'a triumf'o, ke eĉ Rocinante est'as en danĝer'o, ke mi ŝanĝ'os ĝi'n por ali'a. Sed atent'u: mi vol'as montr'i al vi ĉef'a'j'n kavalir'o'j'n de du arme'o'j, kaj, por observ'i ili'n pli bon'e, ni re'tir'u ni'n al la alt'aĵ'o tie star'ant'a, de kie cert'e la arme'o'j bon'e disting'ebl'as.

Tio'n ili far'is, lok'ant'e si'n sur mont'et'o, de kie oni klar'e vid'us la greg'o'j'n (trans'form'it'a'j'n de do'n Quijote en arme'o'j'n), se la nub'o de polv'o lev'at'a de la huf'o'j, ne vual'us kaj konfuz'us la vid'o'n. Tamen, kontempl'ant'e tio'n, kio ekzist'is nur en li'a fantazi'o, li dir'is per laŭt'a voĉ'o:

—Tiu kavalir'o kun la insign'o flav'a kaj kun la ŝild'o klar'e sur'pentr'it'a per kron'it'a leon'o kuŝ'ant'a ĉe la pied'o'j de pucelo, est'as la kuraĝ'a Laurcalco, sinjor'o de la Arĝent'a Pont'o; la ali'a kun insign'o de or'kolor'a'j flor'o'j kaj kun la ŝild'o, kie aper'as tri arĝent'a'j kron'o'j sur blu'a fon'o, est'as la tim'at'a Micocolembo, grand'a duk'o de Quirocia; la ali'a kun gigant'a'j brak'o'j kaj krur'o'j, rajd'ant'a ĉe li'a dekstr'a flank'o, est'as la neniam tim'em'a Brandabarbarán de Boliche, sinjor'o de la tri Arabi'o'j. Li si'n kovr'as per la haŭt'o de serpent'o kaj, laŭ la fam'o, uz'as kiel ŝild'o'n unu el la pord'o'j de la templ'o, kiu'n renvers'is Ŝimŝono por venĝ'i si'n kontraŭ si'a'j mal'amik'o'j. Sed turn'u la rigard'o'n ĉi-flank'e'n: ĉe la front'o de la ali'a arme'o jen la ĉiam venk'ant'a kaj neniam venk'it'a Timonel de Carcajona, princ'o de la nov'a Vaskujo; li'a insign'o hav'as kvar kvadrat'o'j'n de sam'a grand'o: blu'a'n, verd'a'n, blank'a'n kaj flav'a'n, kaj li'a ŝild'o, or'kolor'a'n kat'o'n sur brun'a fon'o kun la deviz'o: «Mi'u», form'it'a per la unu'a'j liter'o'j de la nom'o de li'a dam'o, kiu, laŭ la dir'o'j, est'as la sen'kompar'a Miulina, fil'in'o de la duk'o de Alfeñiquén del Algarbe. La ali'a, kies potenc'a kaj sovaĝ'a ĉeval'o dev'as sub'ten'i li'a'n grand'a'n pez'o'n kaj prem'o'n, est'as la novic'a kavalir'o franc'a Pierre Pap'in, sinjor'o de la baron'land'o de Utrique, kaj port'as neĝ'e blank'a'n insign'o'n kaj sen'emblem'a'n ŝild'o'n. La ali'a, kiu spron'as per fer'a'j kalkan'um'o'j rapid'a'n kaj stri'it'a'n zebr'o'n kaj port'as insign'o'n de blu'a'j pokal'o'j, est'as la grand'a duk'o de Nerbia, Espartafilardo de la Bosk'o, kaj hav'as sur la ŝild'o, kiel emblem'o'n, asparag'o'n kun la jen'a deviz'o: «Mi'a sort'o ramp'as».

Do'n Quijote, inspir'it'a de si'a mir'ind'a frenez'o, nomad'is tia'manier'e mult'a'j'n kavalir'o'j'n de la du fantazi'a'j skadr'o'j kaj sen'pli'e atribu'is al ĉiu insign'o'n, emblem'o'n kaj deviz'o'n; kaj sen halt'i en si'a'j pri'skrib'o'j, li daŭr'ig'is:

—La skadr'o'n ĉi-flank'a'n form'as gent'o'j de divers'a'j land'o'j: jen la trink'ant'o'j de la dolĉ'a akv'o de la fam'a Ksant'o; la mont'ar'an'o'j de Masili'o; la kribr'ant'o'j de la fajn'eg'a or'o de la feliĉ'a Arabi'o; la loĝ'ant'o'j sur la fam'a'j kaj freŝ'a'j bord'o'j de la klar'a Termodono; la dren'ant'o'j, per mult'a'j kaj divers'a'j manier'o'j, de la or'a Paktol'o; la numid'o'j kies promes'o'j ne fid'ind'as; la persoj, fam'a'j pro si'a'j sag'o'j kaj ark'o'j; la part'o'j; la med'o'j, kiu'j batal'as for'kur'ant'e; la arab'o'j

kun port'ebl'a'j tend'o'j; la skit'o'j, tiel kruel'a'j, kiel haŭt'o'blank'a'j; la etiop'o'j kun bor'it'a'j lip'o'j, kaj ali'a'j ne'nombr'ebl'a'j gent'o'j, kies vizaĝ'o'j'n mi vid'as kaj re'kon'as, kvankam mi ne memor'as ili'a'j'n nom'o'j'n. En la ali'a skadr'o ven'as la trink'ant'o'j de la kristal'e klar'a Bet'is, ĉe kies bord'o'j mult'as la oliv'arb'o'j; la vir'o'j, kies vizaĝ'o freŝ'as kaj glat'as pro ili'a uz'o de la akv'o de la riĉ'a kaj or'kolor'a Taj'o; la gust'um'ant'o'j de la san'ig'a akv'o de la di'a Genil; la loĝ'ant'o'j en la herb'o'riĉ'a'j kamp'o'j de Tarŝiŝ'o; la ĝu'ant'o'j de la elizeaj ter'o'j de Jerez; la manĉ'an'o'j riĉ'a'j kaj kron'it'a'j per blond'a'j spik'o'j; la si'n vest'ant'o'j per fer'o, post'e'ul'o'j de la antikv'a'j got'o'j; la si'n ban'ant'o'j en Pisuerga, fam'a pro la mild'o de si'a flu'o; la paŝt'ant'o'j de greg'o'j sur la vast'a'j herb'ej'o'j ĉe la sinu'a Guadiana, pri'kantat'a pro si'a sub'ter'iĝ'ant'a flu'o; la trem'ant'o'j de frid'o inter la arb'ar'o'j pirene'a'j kaj inter la blank'a'j flok'o'j de la alt'a Apenin'o, kaj fin'e ĉiu gent'o trov'iĝ'ant'a inter la lim'o'j de Eŭrop'o.

Je Di'o, kiel mult'e da gent'o'j li nom'is, kaj kiel mult'e da regn'o'j li menci'is, plen'e merg'it'a kaj absorb'it'a en ĉio, kio'n li leg'is en si'a'j mensog'a'j libr'o'j! Kaj kavalir'o'j'n kaj land'o'j'n li difin'is kun mir'ind'a rapid'o atribu'ant'e al ĉiu ties propr'a'j'n atribut'o'j'n. Sancho Panza pend'is de li'a'j vort'o'j, sen dir'i i'o'n, kaj de temp'o al temp'o turn'is la kap'o'n por vid'i, ĉu li pov'as disting'i la kavalir'o'j'n menci'at'a'j'n de la mastr'o. Sed vid'ant'e neniu'n, li dir'is:

—Sinjor'o, la diabl'o ĝi'n pren'u; nek vir'o, nek gigant'o, nek kavalir'o, nek io vid'iĝ'as ĉi-ĉirkaŭ'e. Almenaŭ mi vid'as neni'o'n. Ebl'e tem'as pri en'sorĉ'it'o'j, kiel la fantom'o'j de la pas'int'a nokt'o.

—Kial vi dir'as tio'n? —respond'is do'n Quijote—. Ĉu vi ne aŭd'as la hen'o'n de ĉeval'o'j, la son'o de klarion'o'j kaj la bru'o'n de tambur'o'j?

—Mi aŭd'as nur mult'a'j'n be'o'j'n de ŝaf'o'j kaj ŝaf'in'o'j.

Kaj li dir'is la ver'o'n, ĉar la du greg'o'j est'is jam proksim'a'j.

—Vi hav'as tiom da tim'o, Sancho, ke vi mis'e aŭd'as kaj mis'e vid'as. Unu el la sekv'o'j de la tim'o est'as, ke ĝi perturb'as la sens'o'j'n kaj de'form'as la objekt'o'j'n, kaj, se vi tiel mult'e tim'as, prefer'e re'tir'iĝ'u kaj las'u mi'n sol'a. Sufiĉ'as nur mi'a person'o por triumf'ig'i la parti'o'n, kiu'n mi help'os.

Tio'n dir'int'e, li spron'is la ĉeval'o'n, horizontal'ig'is la lanc'o'n kaj tra'rajd'is fulm'o'rapid'e la dekliv'o'n de la alt'aĵ'o, dum Sancho laŭt'e kri'is:

—Re'ven'u, vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote! Je Di'o, vi atak'as ŝaf'o'j'n kaj ŝaf'in'o'j'n. Ve'ind'a tag'o, kiam mi'a patr'o mi'n gener'is! Re'ven'u! Kia frenez'o vi'n traf'is? Rigard'u, ĉi tie vid'iĝ'as nek gigant'o'j, nek kavalir'o'j, nek kat'o'j, nek insign'o'j, nek ŝild'o'j kun unu aŭ kun divers'a'j kolor'o'j, nek pokal'o'j blu'a'j aŭ demon'a'j. Kio'n vi far'as? Ve al mi, pek'ul'o!

Sed tio tut'e ne impres'is ni'a'n hidalg'o'n. Kontraŭ'e, li laŭt'e dir'ad'is:

—Nu, kavalir'o'j batal'ant'a'j sub la flag'o'j de la kuraĝ'a imperi'estr'o Pentapolín Sen'manik'a, sekv'u mi'n. Vi rimark'os, kiel facil'e mi venĝ'os li'n kontraŭ li'a mal'amik'o Alifanfarón de la Trapobana.

Tio'n dir'ant'e, li en'rajd'is en la mez'o'n de la skadr'o de ŝaf'in'o'j kaj komenc'is lanc'i ili'n kun tia kuraĝ'o kaj furioz'o, ke ŝajn'is, ke efektiv'e li lanc'as ĝis'mort'a'j'n mal'amik'o'j'n. La paŝt'ist'o'j kaj la mastr'o'j akompan'ant'a'j la greg'o'j'n, kri'is al li, ke li ne far'u tio'n. Sed vid'ant'e, ke ili'a'j kri'o'j van'as, ili de'lig'is la ĵet'il'o'j'n de si'a zon'o kaj komenc'is salut'i al li la orel'o'j'n per ŝton'o'j grand'a'j kiel la pugn'o. Do'n Quijote tut'e ignor'is la ŝton'o'j'n, kaj eĉ pli impet'e galop'is i'e'n kaj tie'n kri'ant'e:

—Kie vi est'as, orgojl'a Alifanfarón? Ven'u al mi, ke mi est'as sol'a kaj dezir'as, nur inter vi kaj mi, prov'i vi'a'n fort'o'n kaj pren'i de vi la viv'o'n, pro la ĉagren'o'j, kiu'j'n vi kaŭz'as al la kuraĝ'a Pentapolín Garamanta.

Ĉe tio al'flug'is solid'a pec'o da rok'o kaj, frap'ant'e li'n sur unu flank'o'n, en'bat'is al li du rip'o'j'n en la korp'o. Li vid'is si'n kun tiel fort'a kontuz'o, ke li kred'is si'n sen'viv'a aŭ, almenaŭ, grav'e vund'it'a, kaj, memor'ant'e pri si'a likvor'o, el'pren'is la ole'uj'o'n, met'is ĝi'n al si'a buŝ'o kaj komenc'is ĵet'i la balzam'o'n en la stomak'o'n. Sed antaŭ ol li trink'is kiom li opini'is sufiĉ'a, al'flug'is ali'a kaŝtan'o kaj tiel plen'e traf'is li'a'n man'o'n kaj la ole'uj'o'n, ke ĉi last'a'n ĝi dis'romp'is en pec'o'j'n kaj pas'e frakas'is al li tri kvar dent'o'j'n kaj molar'o'j'n kaj kontuz'eg'is du fingr'o'j'n. Tia est'is la unu'a bat'o, kaj tia la du'a, ke la kompat'ind'a kavalir'o ne'evit'ebl'e fal'is de la ĉeval'o. La paŝt'ist'o'j proksim'iĝ'is al li, pens'is, ke ili li'n mort'ig'is, do kolekt'is hast'e si'a'j'n greg'o'j'n, pren'is sur la ŝultr'o'j'n la mort'ig'it'a'j'n ŝaf'in'o'j'n, proksim'um'e ok, kaj for'ir'is sen'pli'e.

La tut'a'n temp'o'n Sancho rigard'is de la mont'et'o la frenez'aĵ'o'j'n de si'a mastr'o, ŝir'is al si la barb'o'n kaj mal'ben'is la hor'o'n kaj la moment'o'n, en kiu'j la sort'o renkont'ig'is li'n kun do'n Quijote. Vid'ant'e li'n kuŝ'ant'a sur la grund'o kaj la paŝt'ist'o'j'n for, li sob'ir'is de la alt'aĵ'o, proksim'iĝ'is al li, trov'is li'n konsci'a, kvankam en tre mav'a stat'o, kaj dir'is:

—Ĉu mi ne avert'is vi'n, sinjor'o do'n Quijote, ke vi re'ven'u, ke vi atak'os ne arme'o'j'n, sed ŝaf'ar'o'j'n?

—Eĉ tio'n pov'as trans'form'i kaj ig'i ne'vid'ebl'a la fripon'a sorĉ'ist'o, mal'amik'o mi'a! Sci'u, Sancho, ke tia'j ul'o'j facil'e vid'ig'as al ni kio'n ili dezir'as, kaj ĉi malic'ul'o mi'n persekut'ant'a envi'is mi'n pro la glor'o, kiu'n li, sci'is, mi pov'us gajn'i per ĉi batal'o, kaj tial li ŝanĝ'is la skadr'o'j'n en ŝaf'in'ar'o'j'n. Se vi vol'as konvink'iĝ'i, Sancho, ke mi dir'as la ver'o'n, far'u jen'o'n: ek'rajd'u sur la azen'o kaj sen'pli'e sekv'u ili'n. Vi vid'os, ke, je iom'a distanc'o de ĉi tie, ili re'pren'as si'a'n ver'a'n form'o'n kaj est'as jam ne plu ŝaf'o'j, sed vir'o'j el karn'o kaj ost'o'j, kia'j mi pentr'is al vi. Sed ne for'ir'u ankoraŭ, ĉar mi bezon'as vi'a'n bon'vol'o'n kaj help'o'n. Ven'u pli proksim'e'n kaj rigard'u kiom da dent'o'j kaj molar'o'j mank'as, ĉar mi hav'as la impres'o'n, ke eĉ

ne unu sid'as jam en la buŝ'o.

Tiel proksim'iĝ'is Sancho, ke li preskaŭ met'is la okul'o'j'n en li'a'n buŝ'o'n. Ĝust'e tiam la balzalmo efik'is en do'n Quijote, kaj ĉio, kio sid'is en li'a stomak'o, for'ĵet'iĝ'is kun la fort'o de kugl'o kaj plen'e traf'is kaj ŝmir'is la barb'o'n de la kompat'em'a ŝild'ist'o.

—Sankt'a Maria! —dir'is Sancho—. Kio okaz'as? Cert'e la povr'a pek'ul'o est'as mort'e vund'it'a.

Li vom'as sang'o'n tra la buŝ'o.

Sed atent'ant'e iom pli, li konstat'is pro la kolor'o, odor'o kaj sapor'o, ke tem'as ne pri sang'o,

sed pri la balzam'o, kiu'n, li vid'is, do'n Quijote trink'is el la ole'uj'o. Kaj Sancho sent'is tiel grand'a'n naŭz'o'n ke li'a stomak'o turn'iĝ'is, li vom'is la trip'o'j'n sur li'a'n mastr'o'n, kaj la du prezent'is tiam tre elegant'a'n aspekt'o'n.

Sancho re'ir'is al la azen'o por serĉ'i en la du'sak'o, i'o'n, per kio pur'ig'i kaj pans'i si'a'n mastr'o'n kaj, ne trov'ant'e la du'sak'o'n, preskaŭ perd'is la kap'o'n, mal'ben'is si'n re'foj'e kaj decid'is en si for'las'i si'a'n mastr'o'n kaj re'ven'i al si'a vilaĝ'o, kvankam li perd'us la salajr'o'n por la ĝis'nun'a'j serv'o'j kaj esper'o'n reg'i iam la promes'it'a'n insul'o'n.

Ĉe tio star'iĝ'is do'n Quijote, met'is la liv'a'n man'o'n sur la buŝ'o'n, por ke la rest'ant'a'j dent'o'j ne el'fal'u, pren'is per la ali'a la brid'o'n de Rocinante (la ĉeval'o eĉ ne iom'et'e mov'iĝ'is de la flank'o de si'a mastr'o, tiel bon'a kaj lojal'a ĝi est'is) kaj ir'is al Sancho, kiu star'is kun la brust'o apog'it'a al la azen'o kaj kun la man'o sur la vang'o, laŭ la manier'o de profund'e en'pens'a hom'o.

Do'n Quijote, vid'ant'e li'n en tia ten'iĝ'o rivel'ant'a tre fort'a'n aflikt'o'n, dir'is:

—Sci'u, Sancho, ke unu hom'o ne super'as ali'a'n, se li ne far'as pli ol la ali'a. Ĉi ŝtorm'o'j ni'n frap'ant'a'j indik'as, ke la veter'o baldaŭ seren'iĝ'os, kaj ke ni'a'j afer'o'j ir'os pli bon'e. Nek bon'o nek mav'o pov'as etern'e daŭr'i, sekv'e la bon'o jam proksim'as, ĉar ni sufer'is long'a'n temp'o'n la mav'o'n. Ne aflikt'iĝ'u do pro mi'a'j mis'fortun'o'j, ĉar ili vi'n ne traf'as.

—Ĉu ver'e? —dir'is Sancho—. Kiu'n do, se ne la fil'o'n de mi'a patr'o, oni bernis hieraŭ? Kaj, se ne mi'a, kies est'is la du'sak'o mank'ant'a kun si'a'j valor'aĵ'o'j?

—Kio'n! Ĉu mank'as vi'a du'sak'o, Sancho?

—Jes, ĝi mank'as.

—Tiel do, hodiaŭ ni hav'os neni'o'n por manĝ'i.

—Tio okaz'us, se ne trov'iĝ'us sur ĉi kamp'o'j la herb'o'j, kiu'j'n, vi'a moŝt'o dir'as, vi kon'as, kaj kiu'j'n la mal'feliĉ'a'j kavalir'o'j kiel vi, kutim'as gust'um'i anstataŭ ali'a'n manĝ'o'n.

—Tamen —respond'is do'n Quijote— mi prefer'us nun bon'a'n pec'o'n da pan'o kaj du haring'o'j'n al ĉiu'j herb'o'j, eĉ se pri'skrib'it'a'j de Dioscórides kaj koment'it'a'j de doktor'o Lagun'a. Nu, amik'o Sancho, sur'azen'iĝ'u kaj sekv'u mi'n, ĉar Di'o, la universal'a proviz'ant'o, ne ignor'os ni'n, des pli, ke ni labor'as je Li'a serv'o. Li forges'as nek la moskit'o'j'n de la aer'o, nek la verm'o'j'n de la ter'o, nek la ran'id'o'j'n de la akv'o, kaj tiel kompat'em'as, ke Li ig'as la sun'o'n lum'i super la bon'a'j kaj la malic'a'j kaj la nub'o'j'n pluv'i sur la just'a'j'n kaj la arbitr'a'j'n.

—Pli taŭg'as vi'a moŝt'o kiel predik'ist'o, ol kiel vag'ant'a kavalir'o —dir'is Sancho.

—Pri ĉio sci'is, kaj dev'as sci'i, la vag'ant'a'j kavalir'o'j, Sancho. En la pas'int'a'j temp'o'j, pli ol unu kavalir'o halt'is mez'e de la voj'o kaj far'is predik'o'n aŭ parol'ad'o'n, kvazaŭ li est'us diplom'it'o de la universitat'o de Parizo, kio pruv'as, ke la lanc'o ne stump'ig'as la plum'o'n, nek la plum'o la lanc'o'n.

—Sen'dub'e, vi'a moŝt'o prav'as —respond'is Sancho—, sed ni for'ir'u jam serĉ'i tra'nokt'ej'o'n,

kaj Di'o vol'u, ke mank'u en ĝi plejd'o'j, bernantoj, fantom'o'j kaj sorĉ'it'a'j maŭr'o'j, ĉar, se ne, ni est'os perd'it'a'j.

—Pet'u tio'n de Di'o, frat'o —dir'is do'n Quijote—, kaj konduk'u mi'n, kie'n ajn vi vol'os, ĉar ĉi-foj'e mi dezir'as, ke vi mem elekt'u ni'a'n loĝ'ej'o'n. Sed don'u al mi la man'o'n kaj palp'u per la fingr'o'j, kiom da dent'o'j kaj molar'o'j mank'as al mi en la dekstr'a flank'o de la supr'a makzel'o, ĉar tie mi sent'as la dolor'o'n.

Sancho met'is la fingr'o'j'n en li'a'n buŝ'o'n kaj dir'is palp'ant'e:

—Kiom da molar'o'j ordinar'e hav'is mi'a moŝt'o en ĉi flank'o?

—Kvar, krom la saĝ'o'molar'o; ĉiu'j komplet'a'j kaj tre san'a'j.

—Ĉu vi'a moŝt'o est'as tut'e cert'a? —demand'is Sancho.

—Mi dir'as kvar, se ne kvin. Neniam oni el'tir'is el mi'a buŝ'o eĉ unu dent'o'n aŭ molar'o'n, kaj eĉ

ne unu el'fal'is aŭ putr'is de kari'o aŭ de reŭmat'ism'o.

—Nu, en ĉi sub'a part'o —dir'is Sancho— vi'a moŝt'o hav'as nur du molar'o'j'n kaj du'on'o'n, kaj en la supr'a, nek du'on'o'n, nek i'o'n: ĉio glat'as kiel la polm'o de la man'o.

—Ve al mi! —dir'is do'n Quijote, aŭd'int'e la aflikt'a'n sci'ig'o'n de la ŝild'ist'o—. Mi prefer'us perd'i anstataŭ'e unu brak'o'n, escept'e se ĝi est'us la brak'o de la glav'o. Sci'u, Sancho, ke buŝ'o sen molar'o'j egal'as al muel'ej'o sen ŝton'o, kaj ke pli mult'e estim'ind'as unu dent'o ol unu diamant'o. Sed ni, kiel membr'o'j de la rigor'a orden'o kavalir'a, dev'as ni'n el'met'i al ĉi tia'j mis'fortun'o'j. Sur'sel'iĝ'u do, amik'o, kaj ir'u ĉe la front'o; mi sekv'os vi'n laŭ vi'a paŝ'o.

Tio'n far'is Sancho kaj, ten'ant'e si'n proksim'e al la ĉef'a voj'o, si'n turn'is al la direkt'o, kie li esper'is trov'i i'a'n loĝ'ej'o'n. Ili rajd'is lant'e, ĉar la makzel'o'j tiel dolor'is al do'n Quijote, ke li, en si'a sufer'o, ne zorg'is rapid'i pli. Sancho vol'is distr'i kaj amuz'i li'n per iom da konversaci'o kaj dir'is, inter'ali'e, kiom oni trov'os en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

Ĉapitr'o 19

Pri la prudent'a konversaci'o inter Sancho kaj li'a mastr'o, pri la aventur'o kun kadavr'o kaj pri ali'a'j fam'a'j event'o'j

—Ŝajn'as al mi, sinjor'o, ke la mis'fortun'o'j ni'n traf'ant'a'j de kelk'a'j tag'o'j sen'dub'e est'as ia pun'o pro la pek'o'j de vi'a moŝt'o kontraŭ la orden'o kavalir'a, [88] ĉar vi ne plen'um'is vi'a'n ĵur'o'n ne manĝ'i ĉe kovr'it'a tabl'o, ne kuŝ'i kun la reĝ'in'o kaj ne far'i la ali'a'j'n afer'o'j'n, ĝis vi gajn'us al vi la helm'o'n de Malandrino, aŭ kiel ajn li nom'iĝ'as, mi ne bon'e memor'as la nom'o'n de tiu maŭr'o.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—, kaj ver'dir'e mi forges'is pri tio. Sed ali'flank'e est'u cert'a, ke oni vi'n bernis, ĉar ankaŭ vi pek'is, ne memor'ig'ant'e al mi pri la ĵur'o. Tamen mi far'os la neces'a'n ripar'o'n; en la orden'o kavalir'a oni pov'as ĉio'n aranĝ'i.

—Kiel mi pek'is?, laŭ mi'a sci'o, mi ĵur'is neni'o'n! —respond'is Sancho.

—Ne grav'as, ĉu vi ĵur'is aŭ ne —dir'is do'n Quijote—. Kiom mi kompren'as, vi tamen kun'kulp'as. Sed ni hav'ig'os al ni la rimed'o'n.

—Se vi tiel opini'as —respond'is Sancho—, vi'a moŝt'o zorg'u, ne forges'i trov'i ĝi'n, kiel vi forges'is la ĵur'o'n. Ali'e la fantom'o'j ebl'e dezir'os amuz'i si'n de'nov'e je mi'a kost'o, kaj eĉ je la vi'a, se ili vid'os vi'n tiel obstin'a.

Kiam la nokt'o fal'is, ili rajd'is ankoraŭ, babil'ant'e pri tiu kaj pri ali'a'j afer'o'j sen ke ia tra'nokt'ej'o vid'iĝ'us. Sed, plej bedaŭr'ind'e, ili'n tortur'is la mal'sat'o, ĉar ankaŭ ili'a viktuali'o perd'iĝ'is kun la du'sak'o. Kaj, kiel kulmin'o de ili'a mis'fortun'o, ili'n traf'is aventur'o, kiu ne bezon'is la garn'o'j'n de la fantazi'o por aspekt'i aŭtentik'a. Kvankam la nokt'o iĝ'is tre obskur'a, ili ne ĉes'is rajd'i, ĉar Sancho kred'is, ke pro tio, ke ili ir'as sur ĉef'voj'o, ili renkont'os gast'ej'o'n en la distanc'o de ses aŭ ok mejl'o'j. Okaz'is do, ke la nokt'o nigr'is, la ŝild'ist'o mal'sat'is, li'a mastr'o dezir'is manĝ'i, kaj tiam ili rimark'is, ke sur la voj'o proksim'iĝ'as grand'a nombr'o da lum'o'j, kiel mov'iĝ'ant'a'j stel'o'j, Sancho konstern'iĝ'is, ili'n vid'ant'e, kaj ankaŭ do'n Quijote sent'is iom'a'n agit'iĝ'o'n. La ŝild'ist'o halt'ig'e tir'is je la konduk'il'o'j de la azen'o, la kavalir'o je la brid'o'j de la ĉeval'o, kaj, sen'mov'a'j, ili fiks'e rigard'is, kio pov'as est'i tia'j lum'o'j. La lum'o'j proksim'iĝ'is iom post iom kaj, ju pli proksim'a'j, des pli grand'a'j ili ŝajn'is. Ĉe tio Sancho komenc'is trem'i de la pied'o'j ĝis la kap'o, kaj al do'n Quijote star'iĝ'is la har'o'j. Sed ĉi last'a iom re'vigl'iĝ'is kaj dir'is:

—Jen, sen'dub'e, grand'eg'a kaj danĝer'eg'a aventur'o, kie mi dev'os montr'i mi'a'n tut'a'n fort'o'n kaj kuraĝ'o'n.

—Ve al mi! —respond'is Sancho—. Kaj se okaz'e ĉi tio est'as aventur'o de fantom'o'j (kiel mi kred'as ĉiu'foj'e pli cert'e), kie trov'iĝ'as la rip'o'j kapabl'a'j ĝi'n el'ten'i?

—Eĉ se tie ven'as la tut'a fantom'ar'o de la mond'o —dir'is do'n Quijote—, mi ne permes'os, ke ili tuŝ'u eĉ unu faden'et'o'n de vi'a vest'o. En la ali'a okaz'o ili mok'is vi'n, ĉar mi ne sukces'is trans'salt'i la mur'o'n de la kral'o. Sed nun ni trov'iĝ'as sur apert'a kamp'o, kie mi pov'as laŭ'vol'e sving'i la glav'o'n.

—Kaj se ili en'sorĉ'os kaj sen'mov'ig'os vi'n, kiel ili far'is la pas'int'a'n foj'o'n, ĉu taŭg'os la kamp'o apert'a, aŭ ne apert'a?

—Tamen, mi nur pet'as vi'n, Sancho, ten'i vi'n firm'a. La spert'o dir'os al vi, ke vi dev'as fid'i je mi'a kuraĝ'o.

—Mi ten'os mi'n firm'a, se Di'o vol'os —respond'is Sancho.

Devi'int'e al la flank'o de la voj'o, ili de'nov'e turn'is la rigard'o'n, por vid'i, kio pov'as est'i la marŝ'ant'a'j lum'o'j, kaj iom post'e ili rimark'is mult'e da blank'a'j figur'o'j. Ĉe tiel terur'a vizi'o la kuraĝ'o de Sancho tut'e sven'is, kaj li'a'j dent'o'j komenc'is klak'ad'i, kvazaŭ li'n posed'us kvartan'a febr'o. Li'a'j trem'o'j kaj klak'o'j eĉ pli intens'iĝ'is, kiam ili klar'e vid'is ke la figur'o'j est'as proksim'um'e du'dek vir'o'j en blank'a'j rob'o'j, ĉiu'j rajd'ant'a'j kaj kun brul'a'j torĉ'o'j en la man'o; ili'n sekv'is port'o'lit'o kovr'it'a per nigr'a'j tuk'o'j kaj ankaŭ ses ali'a'j rajd'ant'o'j en'volv'it'a'j en funebr'o ĝis la huf'o'j, ne de ĉeval'o'j, sed de mul'o'j, kiel klar'e evident'iĝ'is pro la lant'em'o de ili'a paŝ'o. La blank'a'j figur'o'j murmur'is tra'dent'e per voĉ'o obtuz'a kaj plend'a. Ĉi strang'a spektakl'o en tia hor'o kaj en tia sol'ec'a lok'o sufiĉ'us por terur'i, ne nur la kor'o'n de Sancho, se ĝi ne est'us jam tut'e terur'it'a, sed eĉ la kor'o'n de do'n Quijote. Tamen okaz'is ali'e kun ni'a hidalg'o, ĉar li'a vigl'a fantazi'o ig'is li'n imag'i, ke antaŭ li prezent'iĝ'as unu el la aventur'o'j de li'a'j libr'o'j. Li imag'is, ke en la port'o'lit'o kuŝ'as kavalir'o grav'e vund'it'a aŭ eĉ mort'a, kaj ke la task'o li'n venĝ'i, est'as nur al li rezerv'it'a. Tiel do sen'pli'e li horizontal'ig'is la lanc'o'n, pli'firm'iĝ'is sur la sel'o, kun graci'a kaj brav'a ten'iĝ'o al'rajd'is ĝis la mez'o de la voj'o, kaj, kiam li vid'is la rob'ul'o'j'n pli proksim'a'j, dir'is per laŭt'a voĉ'o:

—Halt'u, sinjor'o'j, kiu'j ajn vi est'as, kaj inform'u mi'n pri vi'a'j person'o'j, de kie vi ven'as, kie'n vi ir'as, kaj kio kuŝ'as en la port'il'o, ĉar laŭ'ŝajn'e, aŭ vi krim'is, aŭ oni krim'is kontraŭ vi, kaj konven'as, kaj neces'as, ke mi tio'n sci'u, ĉu por pun'i vi'n pro vi'a fi'aĵ'o, ĉu por venĝ'i vi'n kontraŭ la arbitr'o al vi far'it'a.

—Ni dev'as rapid'i —respond'is unu el la vir'o'j en blank'o— ĉar la gast'ej'o trov'iĝ'as dist'e, do ni ne pov'as halt'i por don'i tiom da klar'ig'o'j.

Kaj spron'ant'e la mul'o'n, li vol'is preter'pas'i. Do'n Quijote koler'iĝ'is pro tia respond'o, kaj, pren'ant'e la brid'o'n de la mul'o, dir'is:

—Halt'u kaj kondut'u pli ĝentil'e, kaj don'u al mi la petit'a'j'n inform'o'j'n. Ali'e vi ĉiu'j pret'iĝ'u batal'i kontraŭ mi.

La mul'o, kiu est'is tim'em'a, terur'iĝ'is, kiam do'n Quijote pren'is ĝi'a'n brid'o'n, kaj tiel ĝi baŭm'is, ke ĝi'a mastr'o glit'is sur ĝi'a'n pug'o'n kaj fal'is al la grund'o. Unu serv'ist'o sur'pied'a, vid'int'e la rob'ul'o'n fal'i, komenc'is insult'i do'n Quijote, kiu, jam furioz'a, horizontal'ig'is la lanc'o'n, impet'is sen'pli'e kontraŭ unu el la figur'o'j en funebr'o kaj renvers'is li'n sur ter'o'n kun unu grav'a vund'o.

Post'e li si'n turn'is kontraŭ la ceter'a'j, kaj vid'ind'is, kiel rapid'e li atak'is kaj dis'pel'is ili'n: Rocinante mov'iĝ'is kun tia facil'o kaj fier'o, ke ŝajn'is, ke en tiu moment'o el'kresk'is el ĝi flug'il'o'j. La rob'ul'o'j, hom'o'j tim'em'a'j kaj sen arm'il'o'j, fuĝ'is tuj de la batal'ej'o kaj komenc'is kur'i tra la kamp'o'j kun la flam'a'j torĉ'o'j en'man'e, tia'manier'e, ke ili ŝajn'is mask'it'a'j figur'o'j petol'ant'a'j en ia gaj'a fest'o nokt'a. La vir'o'j en funebr'o, en'volv'it'a'j kaj re'en'volv'it'a'j en si'a'j long'a'j rob'o'j kaj sutan'o'j, ne pov'is mov'i si'n, kaj do'n Quijote, sen ia danĝer'o, tra'draŝ'is ili'n kaj ig'is ili'n for'las'i la kamp'o'n kontraŭ'vol'e, ĉar ili pens'is, ke li est'as ne hom'o, sed diabl'o ven'int'a de la infer'o por for'pren'i de ili la kadavr'o'n kuŝ'ant'a'n en la port'o'lit'o. Ĉio'n rigard'is Sancho, admir'ant'e la ard'o'n de si'a mastr'o, kaj dir'is en si: «Sen'dub'e mi'a sinjor'o est'as tiel kuraĝ'a kaj rezolut'a, kiel li asert'as».

Apud la unu'a fal'int'o kuŝ'is ankaŭ flam'a torĉ'o, kaj ĉe ties lum'o do'n Quijote vid'is li'n, proksim'iĝ'is, met'is al li sur la vizaĝ'o la pint'o'n de la pik'stang'o kaj ordon'is, ke li kapitulac'u, ali'e li mort'ig'us li'n.

—Mi jam kapitulac'is pli ol sufiĉ'e. Mi hav'as unu krur'o'n romp'it'a kaj ne pov'as mov'i mi'n. Mi pet'as vi'a'n moŝt'o'n, se vi est'as krist'an'a kavalir'o, ne mort'ig'i mi'n, ĉar vi far'os sakrilegi'o'n: mi est'as licenci'ul'o kaj jam ricev'is la minor'a'j'n ordin'o'j'n.

—Se vi aparten'as al la Eklezi'o, kio, je la diabl'o, pren'is vi'n ĉi tie'n?

—Kio, sinjor'o? La aĉ'a sort'o mi'a —respond'is la kuŝ'ant'o.

—Eĉ pli aĉ'a sort'o vi'n minac'os, se vi ne respond'os kio'n mi antaŭ'e demand'is al vi.

—Volont'e mi kontent'ig'os la sci'vol'o'n de vi'a moŝt'o —respond'is la licenci'ul'o—. Sci'u do, sinjor'o, ke, kvankam mi dir'is, ke mi est'as licenci'ul'o, ver'e mi est'as nur bakalaŭr'o, nom'iĝ'as Alonso López kaj nask'iĝ'is en Alcobendas. Mi ven'as de Baeza kun ali'a'j dek unu pastr'o'j, la for'kur'int'a'j torĉ'ul'o'j. Ni ir'as al la urb'o Seg'ovi'a, eskort'ant'e la kadavr'o'n de kavalir'o mort'int'a en Baeza kaj kuŝ'ant'a en la port'il'o. Nu, kiel dir'it'e, ni port'as li'a'j'n ost'o'j'n al li'a tomb'o, trov'iĝ'ant'a en Seg'ovi'a, kie li nask'iĝ'is.

—Kaj, kiu mort'ig'is li'n? —demand'is do'n Quijote.

—Di'o, per'e de malign'a febr'o.

—Tiel do, la Sinjor'o liber'ig'is mi'n de la task'o venĝ'i li'a'n mort'o'n. Tia'n venĝ'o'n mi entrepren'us, se ajn'a person'o est'us li'n mort'ig'int'a, sed, ĉar li'n mort'ig'is Di'o, oni pov'as nur silent'i kaj lev'et'i la ŝultr'o'j'n. Kaj la sam'o'n mi far'us, se Li mort'ig'us mi'n. Mi vol'as, ke vi'a pastr'a moŝt'o sci'u, ke mi est'as kavalir'o de La Mancha, nom'iĝ'as do'n Quijote kaj laŭ mi'a profesi'o vag'as tra la mond'o ripar'ant'e arbitr'o'j'n kaj korekt'ant'e ofend'o'j'n.

—Mi ne kompren'as, kiel vi ripar'as —dir'is la bakalaŭr'o—, ĉar vi romp'is al mi unu krur'o'n, kaj cert'e ĝi est'os ne'ripar'ebl'a ĝis la fin'o de mi'a viv'o. Kaj la ofend'o, kiu'n vi korekt'is konsist'is en tio: las'i mi'n tiel ofend'it'a, ke mi rest'os ofend'it'a por ĉiam. Ve!, sufiĉ'a mis'fortun'o mi'n traf'is, kiam mi renkont'is vi'n sur sur la voj'o de vi'a'j aventur'o'j!

—Ne ĉiam turn'iĝ'as tiel la afer'o'j —respond'is do'n Quijote—. La mav'o kuŝ'as en tio, sinjor'o bakalaŭr'o Alonso López, ke vi ven'is en la nokt'o, vest'it'a'j per tia'j rob'o'j, kun flam'a'j torĉ'o'j, kovr'it'a'j de funebr'o kaj preĝ'ant'e per murmur'o'j, kaj ver'dir'e vi ŝajn'is io abomen'ind'a kaj monstr'a; do mi ne pov'is ne plen'um'i mi'a'n dev'o'n atak'ant'e vi'n ĉiu'j'n. Kaj mi atak'us vi'n ankoraŭ, se efektiv'e vi est'us la satan'o'j mem de la infer'o, kiel mi firm'e kred'is antaŭ'e.

—La sort'o tio'n vol'is —dir'is la bakalaŭr'o—. Mi nur pet'as vi'a'n moŝt'o'n, sinjor'o kavalir'o vag'ant'a (bedaŭr'ind'e, ke vi vag'is ĉi-nokt'e!) mi'n help'i el'tir'i mi'n de sub la mul'o, ĉar ĝi prem'eg'as al mi la gamb'o'n de la pied'ing'o ĝis la sel'o.

—Vi ne dev'as las'i mi'n parol'i tiel long'e —dir'is do'n Quijote—. Kial vi ne sci'ig'is mi'n pli fru'e pri vi'a stat'o?

Li laŭt'e vok'is la ŝild'ist'o'n, sed Sancho ne vol'is ir'i, ĉar tiam li si'n dediĉ'is pri'ŝtel'i unu el la mul'o'j de la brav'a'j eklezi'ul'o'j, ŝarĝ'it'a per abund'a viktuali'o. Sancho util'ig'is si'a'n surtut'o'n kiel sak'o'n, met'is en ĝi'n ĉio'n, kio'n ĝi pov'is en'pren'i, kaj ŝarg'is per ĝi si'a'n azen'o'n. Tiam li ir'is al si'a mastr'o, el'tir'is kun li el sub la pez'a mul'o la sinjor'o'n bakalaŭr'o'n, help'is ĉi last'a'n sur'sel'ig'i si'n, don'is al li li'a'n torĉ'o'n, kaj si'a'flank'e do'n Quijote dir'is al la eklezi'ul'o, ke li sekv'u la voj'o'n de si'a'j kompan'o'j, al kiu'j li prezent'u li'a'j'n ekskuz'o'j'n pro la far'it'a damaĝ'o kaj klar'ig'u, ke li, do'n Quijote, ne pov'is evit'i ag'i, kiel li ag'is. Ankaŭ Sancho dir'is al la eklezi'ul'o:

—Se la sinjor'o'j kompan'o'j vi'a'j vol'us sci'i, kiu kuraĝ'a kavalir'o met'is ili'n en tiel mizer'a'n stat'o'n, dir'u al ili, ke li est'as la fam'a do'n Quijote de La Mancha, ali'nom'e la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

La bakalaŭr'o for'ir'is kaj do'n Quijote demand'is al Sancho, kial li nom'is li'n Kavalir'o de la Trist'a Mien'o kaj ĝust'e en tiu moment'o?

—Ĝust'e pro tio, ke mi long'e vi'n rigard'is ĉe la lum'o de la torĉ'o de la povr'a sinjor'o, kaj, ver'dir'e, vi'a moŝt'o prezent'as en la last'a temp'o la plej pri'plor'ind'a'n mien'o'n de la mond'o, kaŭz'e, ebl'e, de la lac'iĝ'o post la batal'o aŭ de la mank'o de la dent'o'j kaj molar'o'j.

—Ne tial —respond'is do'n Quijote—. Okaz'as, ke la sorĉ'ist'o, kies task'o est'as skrib'i la histori'o'n de mi'a'j far'o'j, cert'e pens'is konven'a, ke mi uz'u i'a'n titol'o'n, kiel la kavalir'o'j de la pas'int'a'j epok'o'j; unu nom'iĝ'is «de la Ard'a Glav'o»; ali'a «de la Puceloj»: ali'a «de la Feniks'o»; ali'a «de la Unikorn'o»; ali'a «de la Grif'o»; ali'a «de la Mort'o» kaj sub tia'j nom'o'j kaj insign'o'j oni kon'is ili'n ĉie en la mond'o. Mi asert'as do, ke la sam'a sorĉ'ist'o sen'dub'e met'is nun al vi en la kap'o'n kaj sur la lang'o'n la ide'o'n nom'i mi'n la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o kaj tia'n nom'o'n mi uz'os jam de hodiaŭ; kaj por ke ĝi konform'u al mi pli bon'e, mi hav'as la intenc'o'n pentr'ig'i sur la ŝild'o tre trist'a'n vizaĝ'o'n.

—Ne valor'as la pen'o'n el'spez'i temp'o'n kaj mon'o'n por pentr'i tia'n vizaĝ'o'n —dir'is Sancho—.

Sufiĉ'as nur, ke vi'a moŝt'o montr'u la vi'a'n al la person'o'j vi'n rigard'ant'a'j, kaj ili sen bezon'o de pentr'aĵ'o aŭ ŝild'o tuj nom'os vi'n «de la Trist'a Mien'o». Mi cert'ig'as vi'n, eĉ se mi iom tro'ig'as por ŝerc'et'i, ke la mal'sat'o kaj la mank'o de molar'o'j ig'as vi'a'n vizaĝ'o'n tiel aĉ'a, ke tut'e super'flu'as la trist'a pentr'aĵ'o.

Do'n Quijote rid'is je la ŝerc'o de Sancho, sed hav'is la firm'a'n intenc'o'n uz'i tia'n nom'o'n, de kiam li pentr'ig'os sur si'a ŝild'o la vizaĝ'o'n de li imag'it'a'n.

—Ŝajn'as, Sancho —li dir'is—, ke mi dev'as konsider'i mi'n ekskomunik'it'a, ĉar mi trakt'is sankt'aĵ'o'j'n per violent'a man'o, justa illud: «si quis suadente diabolo»[89] ktp, kvankam mi bon'e sci'as ke ne la man'o'j'n, sed la pik'stang'o'n mi uz'is. Ceter'e mi kred'is atak'i, ne pastr'o'j'n aŭ

propr'aĵ'o'j'n de la Eklezi'o, kiu'n mi respekt'as kaj ador'as, kiel krist'an'o kaj fidel'a katolik'o, sed fantom'o'j'n kaj trans'tomb'a'j'n aper'o'j'n. Kaj mi'n konsol'as ankaŭ tio okaz'int'a al Cid Ruy Díaz, kiam li romp'is la seĝ'o'n de iu reĝ'a ambasador'o[90] en la ĉe'est'o de li'a pap'a moŝt'o, kaj ĉi last'a ekskomunik'is li'n pro tia far'o; kvankam la brav'a Ruy Díaz, ag'ant'e tiel, kondut'is kiel vir'o honor'a kaj kuraĝ'a.

Kiel dir'it'e, la bakalaŭr'o jam for'ir'is, kaj do'n Quijote dezir'is vid'i, ĉu en la port'il'o kuŝ'as la korp'o de la mort'int'o aŭ nur la skelet'o, sed Sancho opon'is, dir'ant'e:

—Sinjor'o, vi el'tir'is el ĉi danĝer'a aventur'o, kun mal'pli da damaĝ'o ol el la ceter'a'j. Tiu'j vir'o'j for'kur'is venk'it'e, sed pov'us okaz'i, ke ili, vid'ant'e si'n bat'it'a'j de nur unu person'o kaj sent'ant'e pro tio hont'o'n kaj furioz'o'n, re'trov'us si'a'n kuraĝ'o'n kaj ven'us regul'ig'i kun ni la kont'o'j'n. La azen'o hav'as konven'a'n ŝarĝ'o'n, la mont'ar'o proksim'as kaj la mal'sat'o prem'as, do plej saĝ'e est'as dec'e re'tir'iĝ'i per vigl'a takt'o de la pied'o'j, kaj, kiel oni dir'as, «la mort'int'a'j hom'o'j putr'u, kaj la viv'a'j plu si'n nutr'u».

Sen'pli'e li sur'azen'iĝ'is, kaj dir'is al si'a sinjor'o, ke li sekv'u li'n. Ŝajn'is al do'n Quijote, ke la ŝild'ist'o prav'as, do sen respond'i i'o'n, li far'is, kiel petit'e. Ili marŝ'is kelk'a'n temp'o'n inter du mont'et'o'j kaj fin'e al'ven'is al vast'a kaj ferm'it'a val'o, kie ili de'sel'iĝ'is. Sancho mal'ŝarĝ'is la azen'o'n, ja li kaj do'n Quijote, kuŝ'ant'e sur la verd'a herb'o, maten'manĝ'is, tag'manĝ'is, kolazionis kaj vesper'manĝ'is per unu foj'o kaj kun la mal'sat'o kiel spic'o, kaj kontent'ig'is la stomak'o'n dank’ al la viktuali'o, kiu'n la sinjor'o'j eklezi'ul'o'j —ĝeneral'e tre si'n'regal'em'a'j—

port'is sur la ŝarĝ'o'mul'o. Sed ali'a mis'fortun'o traf'is ili'n, kaj Sancho rigard'is ĝi'n la plej mav'a: ili mal'hav'is ne nur vin'o'n, sed eĉ akv'o'n por trink'i, kaj la soif'o ili'n tortur'is. Sancho, vid'ant'e, ke la lok'o kie ili trov'iĝ'as, riĉ'as je freŝ'a kaj dens'a herb'o, dir'is kio'n oni leg'os en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[88] Ŝajn'e, tem'as pri preter'atent'o de Cervantes. Do'n Quijote efektiv'e ne romp'is si'a'n ĵur'o'n.

[89] Latin'e, komenc'a'j vort'o'j de la kanon'o, kiu ekskomunik'as la agres'int'o'j'n de pastr'o aŭ

monaĥ'o.

[90] En la romanc'ar'o pri Cid Ruy Díaz, oni rakont'as, ke li vid'is en Romo, ke la seĝ'o de la reĝ'o de Franc'uj'o star'as apud la seĝ'o de la pap'o, dum tiu de li'a propr'a reĝ'o kaj sinjor'o star'as sur mal'supr'a nivel'o. Tiam Cid Ruy Díaz renvers'is per pied'frap'o la seĝ'o'n franc'a'n kaj supr'e'n'met'is la hispan'a'n.

Ĉapitr'o 20

Pri la neniam antaŭ'e vid'it'a nek aŭd'it'a aventur'o kiu'n, kun mal'pli da danĝer'o ol iu ajn ali'a far'o plen'um'it'a de kavalir'o en la mond'o, efektiv'ig'is la kuraĝ'a do'n Quijote de La Mancha

—La humid'o de la herb'o'j atest'as, sinjor'o, ke ĉi-proksim'e trov'iĝ'as font'o aŭ roj'o; konven'us do ir'i iom pli antaŭ'e'n, ĉar cert'e ni renkont'os lok'o'n, kie ni pov'os kontent'ig'i ĉi ne'el'ten'ebl'a'n soif'o'n, kiu sen'dub'e kaŭz'as pli grand'a'n tortur'o'n ol la mal'sat'o mem.

Do'n Quijote trov'is la sugest'o'n bon'a. Li pren'is la ĉeval'o'n je la brid'o; Sancho, met'int'e la rest'aĵ'o'j'n de la vesper'manĝ'o sur la azen'o'n, pren'is ĝi'n je la konduk'il'o'j, kaj la du vir'o'j komenc'is ir'i sur la herb'ej'o blind'ul'manier'e, ĉar la nokt'a tenebr'o tiel dens'is, ke ili vid'is neni'o'n. Ili far'is apenaŭ du'cent paŝ'o'j'n, kiam aŭd'iĝ'is grand'a bru'o de akv'o, kiel tumult'o de torent'o fal'ant'a inter alt'a'j kaj grand'a'j rok'o'j. Tiu son'o fort'e ĝoj'ig'is ili'n kaj, halt'int'e por aŭskult'i de kiu direkt'o ĝi ven'as, ili aŭd'is subit'e ali'a'n bru'eg'o'n, tia'n, ke ili'a kontent'o ĉe la son'o de la akv'o vapor'iĝ'is, special'e la kontent'o de Sancho, kiu hav'is timid'a'n kaj tim'em'a'n natur'o'n.

Mi dir'u do, ke la bru'o'n far'is takt'a'j bat'o'j kaj fer'a'j kaj ĉen'a'j grinc'o'j, kiu'j, kombin'it'a'j kun la furioz'a tondr'o de la akv'o terur'us ĉiu'n hom'o'n, krom do'n Quijote. Kiel dir'it'e, la nokt'o est'is obskur'a, kaj la du vir'o'j en'paŝ'is inter alt'a'j'n arb'o'j'n, kies foli'o'j, mov'at'a'j de mol'a vent'o, far'is mild'a'n sed mal'trankvil'ig'a'n son'o'n. Tiel do, la sol'ec'o, la lok'o, la obskur'o, la bru'o de la akv'o kaj susur'o de la foli'o'j kaŭz'is horor'o'n kaj tim'o'n, des pli, kiam ili vid'is, ke la bat'o'j ne ĉes'as, nek la vent'o kviet'iĝ'as, nek la aŭror'o al'ven'as. Al ĉio ĉi oni al'don'u, ke ili ne sci'is, kie ili trov'iĝ'as. Sed do'n Quijote kun si'a konstant'e sen'tim'a kor'o salt'is sur la ĉeval'o'n, ŝirm'is si'n per la ŝild'o, horizontal'ig'is la pik'stang'o'n kaj dir'is:

—Amik'o Sancho, sci'u, ke laŭ la vol'o de la ĉiel'o mi nask'iĝ'is en ĉi fer'a epok'o ni'a, por re'viv'ig'i la epok'o'n de la or'o aŭ, kiel oni ordinar'e dir'as, la or-epok'o'n. La destin'o rezerv'is al mi la danĝer'o'j'n, la grand'a'j'n far'o'j'n, la kuraĝ'a'j'n hero'aĵ'o'j'n. Mi dir'as ankoraŭ'foj'e, ke dank’ al mi, re'viv'iĝ'os la kavalir'o'j de la Tabl'o Rond'a, la dek du par'ul'o'j de Franc'uj'o kaj la naŭ

fam'ul'o'j, kaj mi fal'ig'os en la forges'o'n Platir, Tablante, Olivante, Tir'ant'e, la Kavalir'o'n de la Sun'o, Belianís kaj la tut'a'n greg'o'n da fam'a'j kavalir'o'j de la pas'int'a temp'o, far'ant'e en la nun'a tiel grand'a'j'n kaj ekster'ordinar'a'j'n afer'o'j'n kaj prod'aĵ'o'j'n, ke mi eklips'os ili'a'j'n plej glor'a'j'n hero'aĵ'o'j'n. Vi bon'e rimark'as, lojal'a kaj fidel'a ŝild'ist'o, ke la tenebr'o de ĉi nokt'o, ties strang'a silent'o, la surd'a kaj konfuz'a murmur'o de la arb'o'j, la sen'ĉes'a bat'ad'o vund'ant'a al ni la aŭd'o'n, la terur'a bru'o de la akv'o, kiu'n ni ven'is serĉ'i, kaj kiu ŝajn'as torent'e kaskad'i de la mont'o'j de la lun'o, sufiĉ'us, kun'e aŭ unu'op'e, por vek'i tim'o'n, terur'o'n kaj horor'o'n en la brust'o de Mars'o mem, des pli en la person'o'j ne kutim'iĝ'int'a'j al ĉi tia'j event'o'j kaj aventur'o'j. Nu, ĉio ĉi, kio'n mi pentr'as al vi, spron'as kaj instig'as mi'a'n kuraĝ'o'n, kaj en mi'a brust'o la kor'o krev'as de la dezir'o entrepren'i ĉi aventur'o'n, kiom ajn risk'a ĝi montr'iĝ'os. Tiel do, streĉ'u iom pli la ventr'o'bend'o'n de Rocinante, gard'u vi'n Di'o, atend'u mi'n ĉi tie ĝis tri tag'o'j kaj, se en tiu temp'o

mi ne re'ven'os, ir'u al ni'a vilaĝ'o kaj de tie, far'ant'e serv'o'n kaj favor'o'n al mi, ir'u al El Toboso kaj dir'u al la sen'kompar'a sinjor'in'o mi'a Dulcine'a, ke ŝi'a sklav'o-kavalir'o mort'is entrepren'ant'e afer'o'j'n, kiu'j pov'us ig'i li'n ind'a je ŝi.

Aŭd'int'e si'a'n mastr'o'n tiel parol'i, Sancho komenc'is plej amar'e plor'i kaj dir'is:

—Sinjor'o, mi ne sci'as, kial vi vol'as entrepren'i tiel terur'a'n aventur'o'n. Nun est'as nokt'o, oni ne vid'as ni'n, ni pov'as devi'i de la voj'o kaj eskap'i de la danĝer'o, eĉ se far'ant'e tiel, ni ne trink'os akv'o'n dum tri tag'o'j. Kaj, ĉar oni ni'n ne vid'as, oni ne pov'us akuz'i ni'n pri mal'kuraĝ'o.

Des pli, ke mi aŭd'is predik'i la pastr'o'n de ni'a vilaĝ'o (vi kon'as li'n tre bon'e), ke «kiu serĉ'as danĝer'o'n, en ĝi pere'as». Do, ne konven'as tent'i la providenc'o'n, entrepren'ant'e sen'senc'a'n aventur'o'n, el kiu nur mirakl'e ni sav'iĝ'us; la ĉiel'o jam far'is sufiĉ'e da mirakl'o'j al vi'a moŝt'o ŝpar'ant'e vi'n est'i bernata kiel mi, kaj ig'ant'e vi'n la venk'int'o ne'damaĝ'it'a kaj sen'difekt'a super tiom da mal'amik'o'j vi'a'j, kiu'j eskort'is la kadavr'o'n. Kaj se ĉi argument'o nek tuŝ'as nek mol'ig'as vi'a'n dur'a'n kor'o'n, ĝi mol'iĝ'u, se vi pens'as kaj kred'as, ke apenaŭ vi'a moŝt'o apart'iĝ'os de mi, posed'os mi'n tia tim'eg'o, ke mi don'os mi'a'n anim'o'n al la unu'a diabl'o ĝi'n pet'ont'a. Mi el'ir'is el mi'a vilaĝ'o kaj for'las'is mi'a'n edz'in'o'n kaj fil'o'j'n por serv'i vi'a'n moŝt'o'n, kred'ant'e, ne perd'i, sed gajn'i. Sam'e kiel la mon'avid'o fin'e romp'as la sak'o'n, tiel ĝi romp'is ankaŭ mi'a'n esper'o'n, ĉar, kiam mi plej fort'e esper'is akir'i la damn'it'a'n kaj fav'a'n insul'o'n, kiu'n vi'a moŝt'o tiel oft'e promes'is al mi, mi vid'as, ke anstataŭ'e, vi vol'as las'i mi'n sol'a en ĉi lok'o tiel dist'a de la hom'o'j. Je la nom'o de Di'o, sinjor'o, ne trakt'u mi'n tiel sen'konsider'e, kaj se vi'a moŝt'o tamen insist'as plen'um'i ĉi aventur'o'n, tio'n prokrast'u almenaŭ ĝis la maten'iĝ'o. Laŭ la scienc'o, kiu'n mi lern'is paŝt'ant'e, de nun ĝis la maten'iĝ'o pas'os ne pli ol tri hor'o'j, ĉar la faŭk'o de la urs'in'o trov'iĝ'as super ni'a kap'o, [91] kaj en la nokt'o'mez'o ĝi vid'iĝ'as en lini'o kun la liv'a brak'o.

—Kiel vi, Sancho, pov'as vid'i, kie kuŝ'as tia lini'o, aŭ kie trov'iĝ'as la faŭk'o kaj la kap'o, pri kiu'j vi parol'as? La nokt'o est'as tiel nigr'a, ke en la tut'a ĉiel'o bril'as eĉ ne unu stel'o.

—Jes, vi prav'as. Sed la tim'o hav'as mult'e da okul'o'j, kaj, se ĝi vid'as eĉ sub la ter'o'n, tiom pli supr'e'n, en la ĉiel'o'n. Ceter'e oni facil'e kompren'as, ke ne est'os long'e de nun ĝis la maten'iĝ'o.

—Long'e aŭ ne long'e —respond'is do'n Quijote—, neniam oni dir'os pri mi, ke larm'o'j kaj preĝ'o'j de'turn'is mi'n de mi'a kavalir'a dev'o. Do mi pet'as vi'n, Sancho, ne plu parol'i. Di'o inspir'is al mi en la kor'o'n entrepren'i ĉi sen'egal'a'n kaj danĝer'a'n aventur'o'n, kaj Li pri'zorg'os mi'n kaj konsol'os vi'a'n aflikt'o'n. Vi nur firm'e streĉ'u la ventr'o'bend'o'n de Rocinante kaj rest'u ĉi tie. Viv'a aŭ mort'a, mi baldaŭ re'ven'os.

Sancho, vid'ant'e ke la decid'o de li'a mastr'o est'is ne'fleks'ebl'a, kaj ke larm'o'j, preĝ'o'j kaj konsil'o'j neniel li'n impres'is, decid'is help'i si'n per ruz'o, por, se ebl'e, ig'i li'n atend'i ĝis la maten'iĝ'o. Tiel do, kiam li streĉ'is la ventr'o'bend'o'n de Rocinante, li kun'lig'is lert'e kaj ne'rimark'at'e la front'a'j'n pied'o'j'n de la ĉeval'o, per la konduk'il'o'j de si'a azen'o, tiel, ke kiam do'n Quijote vol'is ek'ir'i, li ne pov'is, ĉar Rocinante mov'is si'n apenaŭ per salt'et'o'j. Sancho Panza, vid'ant'e ke li'a artifik'o sukces'is, dir'is:

—Nu, Sinjor'o, mi'a'j larm'o'j kaj preĝ'o'j kor'tuŝ'is la ĉiel'o'n, kaj cert'e ĝi ordon'is, ke Rocinante

ne mov'iĝ'u. Kaj se vi insist'os urĝ'i kaj spron'i ĝi'n, tio egal'os provok'i la providenc'o'n kaj, kiel oni dir'as, bat'ad'i la vent'o'n.

Ĉe tio do'n Quijote desper'is kaj ju pli li spron'is la ĉeval'o'n, des mal'pli li pov'is mov'i ĝi'n.

Tiel do, ne suspekt'ant'e la ekzist'o'n de la lig'il'o, li decid'is trankvil'iĝ'i kaj atend'i, aŭ ĝis la aŭror'o, aŭ ĝis Rocinante ek'ir'os, ĉar li sen'dub'e kred'is, ke ĝi'a'n sen'mov'ec'o'n kaŭz'as, ne ruz'aĵ'o de Sancho, sed io ajn ali'a. Do li dir'is:

—Ĉar okaz'as, Sancho, ke Rocinante ver'e ne pov'as mov'iĝ'i, mi atend'os ĉi tie ĝis la aŭror'o ek'rid'os, kvankam mi pri'plor'as la tard'o'n de ĝi'a aper'o.

—Ne neces'as plor'i —respond'is Sancho—. Mi distr'os vi'n per rakont'o'j ĝis la maten'iĝ'o, se okaz'e vi ne vol'as de'sel'iĝ'i kaj iom dorm'i sur la verd'a herb'o, laŭ la kutim'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, por sent'i vi'n mal'pli lac'a, kiam la tag'o ven'os, kaj vi front'os la sen'kompar'a'n aventur'o'n, kiu vi'n atend'as.

—Kio'n vi dir'as? De'sel'iĝ'i? Dorm'i? Ĉu mi est'as do unu el la kavalir'o'j em'a'j ripoz'i mez'e de danĝer'o'j? Vi mem dorm'u, ĉar vi nask'iĝ'is dorm'em'a, aŭ far'u laŭ'vol'e. Mi ten'os mi'n al la dev'o de mi'a profesi'o.

—Vi'a moŝt'o ne koler'iĝ'u —dir'is Sancho—. Mi ne vol'is ĉagren'i vi'n.

La ŝild'ist'o pli proksim'iĝ'is al li, met'is unu man'o'n sur la front'a'n pomel'o'n de la sel'o de Rocinante, kaj la ali'a'n sur la post'a'n, tiel, ke li si'n prem'is al la liv'a femur'o de si'a mastr'o kaj ne kuraĝ'is apart'iĝ'i de li eĉ unu fingr'o'n: tiel mult'e terur'is li'n la bat'o'j son'ant'a'j ankoraŭ en regul'a si'n'sekv'o.

Do'n Quijote pet'is la ŝild'ist'o'n rakont'i histori'o'n por distr'i li'n, kiel li promes'is. Al tio Sancho respond'is, ke tio'n li far'us, se la tim'o al la bru'o las'us li'n.

—Malgraŭ ĉio —li al'don'is—, mi prov'os dir'i al vi histori'o'n, kaj se mi sukces'os rakont'i ĝi'n sen inter'romp'o, ĝi est'os la plej bon'a histori'o de la mond'o. Vi'a moŝt'o atent'u, mi jam komenc'as: al ni ven'u bon’ konstant'a, kaj mal'bon'o al person'o ĝi'n serĉ'ant'a; okaz'is foj'e iam…

Rimark'u, sinjor'o, ke la antikv'ul'o'j komenc'is si'a'j'n histori'o'j'n, ne laŭ'plaĉ'e, sed per la jen'a sentenc'o de Katon'o, la sever'a Roman'o: «ven'u mal'bon'o al person'o ĝi'n serĉ'ant'a», kio konven'as al la nun'a situaci'o, kiel ring'o al fingr'o, ĉar tio signif'as, ke vi, sinjor'o, dev'us ten'i vi'n trankvil'a, serĉ'i neni'e'n la mav'o'n kaj sekv'i ali'a'n voj'o'n, tial, ke neni'o ni'n dev'ig'as rest'i ĉi tie mez'e de tiom da terur'aĵ'o'j.

—Daŭr'ig'u vi'a'n rakont'o'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—, kaj las'u al mi, kiu'n voj'o'n ni sekv'os.

—Mi dir'as do, ke en vilaĝ'o de Extremadura iam viv'is paŝt'ist'o, pli ĝust'e, kapr'ist'o, ĉar li gard'is kapr'o'j'n, kaj ĉi paŝt'ist'o aŭ kapr'ist'o de mi'a rakont'o nom'iĝ'is Lop'e Ruiz, kaj ĉi Lop'e Ruiz en'am'iĝ'is al paŝt'ist'in'o nom'at'a Torralba, kaj ĉi paŝt'ist'in'o nom'at'a Torralba est'is fil'in'o de riĉ'a greg'o'posed'ant'o; kaj ĉi riĉ'a greg'o'posed'ant'o…

—Se vi tiel dir'os la histori'o'n, Sancho, ripet'ant'e du foj'o'j'n kio'n vi rakont'as, vi ne fin'os ĝi'n ĝis du tag'o'j. Dir'u ĝi'n normal'e, kiel raci'a person'o, aŭ dir'u neni'o'n.

—Sam'e kiel mi rakont'as —respond'is Sancho—, oni rakont'as en mi'a land'o. Mi ne sci'as ali'manier'e, kaj vi ne tre ĝentil'as, pet'ant'e mi'n akir'i nov'a'j'n kutim'o'j'n.

—Rakont'u laŭ vi'a plaĉ'o, kaj ĉar la Fat'o vol'as, ke mi aŭskult'u vi'n, bon'vol'u daŭr'ig'i.

—Nu, mi'a kar'a mastr'o, kiel menci'it'e, ĉi kapr'ist'o en'am'iĝ'is al Torralba, paŝt'ist'in'o plump'a, de vinagr'a karakter'o kaj iom vir'esk'a, ĉar ŝi hav'is iom'o'n da lip'har'o'j. Mi nun memor'as ŝi'n, kvazaŭ mi ŝi'n re'foj'e vid'us.

—Ĉu vi do kon'as ŝi'n? —demand'is do'n Quijote.

—Mi ne —respond'is Sancho—. Sed la hom'o rakont'int'a al mi ĉi histori'o'n asert'is, ke ĝi est'as tiel ver'a kaj aŭtent'a, ke, kiam mi ripet'us ĝi'n al ali'a'j, mi pov'us ĵur'i, ke mi mem vid'is ĉio'n. Nu, la tag'o'j ven'is kaj pas'is, kaj la diabl'o, kiu neniam dorm'as kaj ĉio'n implik'as, turn'is la am'o'n de la kapr'ist'o al Torralba en abomen'o'n kaj mis'vol'o'n; tio'n motiv'is, kiel malic'a'j lang'o'j dir'is, ke li ĵaluz'is pro kelk'a'j far'o'j ŝi'a'j trans'ir'int'a'j la lim'o'n de la dec'o kaj eĉ de tio, kio'n oni ne pov'as permes'i. Kaj de tiam la kapr'ist'o abomen'is ŝi'n tiel intens'e, ke, por evit'i ŝi'n, li decid'is for'ir'i i'e'n ajn, kie li'a'j okul'o'j ne plu vid'us ŝi'n. Sed, kiam ŝi vid'is si'n disdegn'at'a de Lop'e, Torralba de'nov'e en'am'iĝ'is al li, eĉ pli fort'e ol antaŭ'e.

—Tio kuŝ'as en la natur'o de la vir'in'o'j —dir'is do'n Quijote—. Ili disdegn'as si'a'j'n sekv'ant'o'j'n kaj am'as la vir'o'j'n, kiu'j ili'n evit'as. Daŭr'ig'u, Sancho.

—Okaz'is —dir'is Sancho—, ke la paŝt'ist'o efektiv'ig'is si'a'n ide'o'n. Pel'ant'e la kapr'o'j'n, li pas'is tra la kamp'o'j de Extremadura por ir'i al la reĝ'o'land'o de Portugal'uj'o. Torralba sci'iĝ'is pri li'a plan'o, sekv'is li'n de for'e, marŝ'ant'e per nud'a'j pied'o'j kun pilgrim'a baston'o en la man'o kaj kun du'sak'o ĉirkaŭ la kol'o. Laŭ la fam'o, en la du'sak'o kuŝ'is pec'o de spegul'o, part'o de komb'il'o kaj mi ne sci'as kia skatol'et'o da ŝmink'o por la vizaĝ'o. Sed, kiom ajn ŝi port'is, mi ne opini'as tio'n not'ind'a. Mi nur dir'as, ke, laŭ'dir'e, la kapr'ist'o al'ven'is kun si'a greg'o al la rand'o de la river'o Guadiana, kiu tiam tre ŝvel'is kaj preskaŭ super'bord'iĝ'is. Kaj sur la bord'o, kie li star'is, vid'iĝ'is nek boat'o, nek pram'o, nek hom'o, kiu pov'us trans'ir'ig'i li'n kaj li'a'n greg'o'n al la ali'a bord'o. Tio li'n aflikt'is, ĉar li rimark'is, ke Torralba proksim'iĝ'as kaj ŝi ted'eg'us li'n per larm'o'j kaj suplikoj. Sed tiom li rigard'is ĉi'e'n, ke fin'fin'e li disting'is fiŝ'ist'o'n, ĉe kies flank'o flos'is boat'o tiel et'a, ke ĝi pov'us en'ten'i nur unu hom'o'n kaj unu kapr'o'n. Tamen Lop'e parol'is kun la fiŝ'ist'o, aranĝ'is kun li, ke tiu trans'ig'u li'n kaj li'a'j'n tri'cent kapr'o'j'n. La fiŝ'ist'o do en'ir'is en la boat'o'n kaj transport'is unu kapr'o'n; re'ven'is kaj port'is ali'a'n; de'nov'e ven'is kaj re'foj'e port'is ali'a'n. Vi'a moŝt'o ne forges'u kalkul'i la nombr'o'n de la kapr'o'j, kiu'j'n la fiŝ'ist'o trans'ig'as, ĉar, eĉ se nur unu eskap'os el vi'a memor'o, la rakont'o fin'iĝ'os, kaj ne ebl'os dir'i i'o'n pli'a'n pri ĝi. Mi daŭr'ig'as do kaj dir'as, ke la halt'ej'o de la boat'o en la trans'a bord'o plen'is de glit'ig'a ŝlim'o, sekv'e al la fiŝ'ist'o kost'is long'a'n temp'o'n ir'i kaj re'ven'i. Tamen li ĉiam re'ven'is por transport'i ali'a'n, kaj ali'a'n, kaj ali'a'n…

—Nu, imag'u, ke ĉiu'j kapr'o'j jam trov'iĝ'as trans'e —dir'is do'n Quijote—. Ne tiel ir'u kaj re'ven'u, ĉar vi ne pov'os port'i ili'n ĝis unu jar'o.

—Kiom da ili pas'is ĝis nun? —demand'is Sancho.

—Kiel mi sci'us, je la diabl'o?

—Ĉu mi ne avert'is vi'n kalkul'i la nombr'o'n? Nu, la rakont'o fin'iĝ'is, je Di'o. Ne ebl'as daŭr'ig'i ĝi'n.

—Ĉu ver'e? —respond'is do'n Quijote—. Ĉu sci'i kiom da kapr'o'j ir'is al la ali'a bord'o est'as tiel esenc'a al la rakont'o, ke vi ne pov'as daŭr'ig'i ĝi'n, se oni erar'as en la kalkul'o?

—Efektiv'e, sinjor'o, mi ne pov'as —dir'is Sancho—, ĉar, tuj kiam mi demand'is al vi, kiom da kapr'o'j pas'is, kaj vi respond'is, ke vi ne sci'as, en la sam'a moment'o eskap'is el mi'a memor'o la ceter'o, tre bon'a kaj amuz'a, de la rakont'o.

—La histori'o do fin'iĝ'is? —demand'is do'n Quijote.

—Tiel cert'e, kiel fin'iĝ'is la viv'o de mi'a patr'in'o.

—Nu, ver'e, vi dir'is unu el la plej strang'a'j rakont'o'j imag'ebl'a'j. Kaj neniam en la mond'o ekzist'is tia manier'o rakont'i kaj ĉes'ig'i histori'o'n, kvankam mi atend'is de vi'a talent'o neni'o'n ali'a'n. Ceter'e tiu'j sen'ĉes'a'j bat'eg'o'j ebl'e konfuz'is al vi la kap'o'n.

—Pov'as est'i —dir'is Sancho—, sed rilat'e mi'a'n rakont'o'n, neni'o pli dir'ebl'as; ĝi fin'iĝ'as, kie oni komenc'as erar'i en la kalkul'ad'o de la kapr'o'j.

—Ĝi fin'iĝ'u, kie ajn ĝi vol'as —respond'is do'n Quijote—. Kaj ni vid'u, ĉu Rocinante pov'as j'a'n mov'iĝ'i.

Li de'nov'e spron'is la ĉeval'o'n, kaj ĝi re'foj'e salt'et'is, sed tuj ĉes'is mov'i si'n: tiel fort'e Sancho ĝi'n lig'is. Ĉe tio, aŭ pro la frid'o de la maten'iĝ'o jam ven'ant'a, aŭ pro tio, ke li vesper'manĝ'is ebl'e i'o'n laks'ig'a'n, aŭ (pli probabl'e) pro la natur'a si'n'sekv'o de la organ'a'j funkci'o'j, Sancho sent'is la neces'o'n kaj la urĝ'o'n far'i kio'n neni'u ali'a pov'us far'i por li. Sed li'a'n kor'o'n prem'ad'is tiel grand'a tim'o, ke li ne kuraĝ'is apart'iĝ'i de si'a mastr'o eĉ unu har'larĝ'o'n. Tamen est'is ne'pens'ebl'e ne far'i la far'end'aĵ'o'j'n, do sekv'ant'e mez'a'n voj'o'n inter la neces'o kaj la tim'o, li re'tir'is la dekstr'a'n man'o'n de la post'a pomel'o de la sel'o de Rocinante kaj lert'e kaj silent'e mal'streĉ'is la glit'a'n maŝ'o'n de la zon'o ten'ant'a, sen help'o de io ajn ali'a, li'a'n pantalon'o'n, kiu sekv'e de'fal'is kaj implik'iĝ'is ĉe li'a'j pied'o'j. Post'e, kiel li pov'is, li supr'e'n'tir'is si'a'n ĉemiz'o'n kaj el'met'is en la aer'o la du glute'o'j'n, kiu'j est'is ne et'a'j. Li kred'is, ke per tio li far'is jam ĉio'n neces'a'n por el'tir'i si'n de tiel terur'a embaras'o kaj angor'o, sed tiam li front'is ali'a'n eĉ pli grav'a'n problem'o'n: li tim'is, ke li ne pov'us kot'i sen far'i i'a'n bru'o'n, do li komenc'is kun'pren'i la dent'o'j'n kaj kun'tir'i la korp'o'n, re'ten'ant'e la spir'o'n, kiom li pov'is; sed, malgraŭ tia'j antaŭ'zorg'o'j, bedaŭr'ind'e li ne sukces'is evit'i far'i iom'et'o'n da bru'o tre diferenc'a de la bru'o terur'ant'a li'n. Do'n Quijote aŭd'is li'n kaj demand'is:

—Kio est'as tia rumor'o, Sancho?

—Mi ne sci'as, sinjor'o —respond'is la ŝild'ist'o—. Cert'e tem'as pri io nov'a, ĉar aventur'o'j kaj mis'fortun'o'j neniam ven'as sol'a'j.

Li re'foj'e prov'is si'a'n sort'o'n, kun tia sukces'o, ke, sen pli'a bru'o, li liber'ig'is si'n de la ŝarĝ'o kaŭz'int'a al li tiom da aflikt'o. Do'n Quijote hav'is, ne nur bon'a'n orel'o'n, sed ankaŭ delikat'a'n flar'sent'o'n, kaj tial, ke Sancho star'is al'kramp'it'a al li, la fetor'o, lev'iĝ'ant'a rekt'e, ne pov'is ne tuŝ'i la naz'o'n de ni'a kavalir'o. Kaj apenaŭ li sent'is la odor'aĉ'o'n, li rapid'is ĝi'n evit'i, prem'ant'e la naz'o'n per du fingr'o'j kaj kun ton'o iom obtuz'a dir'is:

—Ŝajn'as al mi, Sancho, ke vi hav'as tim'eg'o'n.

—Jes —respond'is la ŝild'ist'o—, sed, kial vi special'e rimark'as tio'n ĝust'e nun?

—Ĉar ĝust'e nun vi odor'as, kaj ne je ambr'o —respond'is do'n Quijote.

—Pov'as est'i. Sed kulp'as, ne mi, sed vi'a moŝt'o, tial, ke vi tren'as mi'n al tiel strang'a'j lok'o'j en tiel ne'konven'a'j hor'o'j.

—Apart'iĝ'u tri aŭ kvar paŝ'o'j'n, amik'o —dir'is do'n Quijote, sen re'tir'i ankoraŭ la fingr'o'j'n de la naz'o—, kaj de nun pli atent'u vi'a'n propr'a'n person'o'n kaj ankaŭ la respekt'o'n, kiu'n vi ŝuld'as al mi. Sen'dub'e mi trakt'as vi'n tro familiar'e, kaj de tio ven'as vi'a ofend'a tro'sen'ĝen'o.

—Mi vet'as —respond'is Sancho—, ke vi'a moŝt'o pens'as, ke mi far'is ne'dec'aĵ'o'j'n.

—Prefer'ind'as ne plu tuŝ'i tia'n afer'o'n, amik'o Sancho —dir'is do'n Quijote.

Tiel babil'ant'e, la mastr'o kaj la serv'ist'o pas'ig'is la nokt'o'n, kaj kiam Sancho vid'is, ke la maten'iĝ'o rapid'e proksim'iĝ'as, li tre si'n'gard'e mal'lig'is la ĉeval'o'n kaj supr'e'n'tir'is al si la pantalon'o'n. Tiel baldaŭ kiel Rocinante vid'is si'n liber'a, ĝi komenc'is re'vigl'iĝ'i, kaj, kvankam ĝi ne hav'is fort'a'n natur'o'n, ĝi bat'is la huf'o'j'n kontraŭ la grund'o'n, ĉar baŭm'i (Rocinante pardon'u al ni la dis'kon'ig'o'n) ĝi ne kapabl'is. Do'n Quijote, vid'ant'e do, ke la ĉeval'o mov'iĝ'as, rigard'is tio'n bon'a aŭgur'o kaj kred'is, ke tio sign'as, ke li dev'as jam entrepren'i la danĝer'a'n aventur'o'n.

Ĉe tio la aŭror'o ek'bril'is, la objekt'o'j jam klar'e vid'iĝ'is, kaj do'n Quijote rimark'is, ke li trov'iĝ'as inter alt'a'j kaŝtan'arb'o'j, kies ombr'o est'as tre nigr'a. Li sent'is ankaŭ, ke la bru'eg'o ne ĉes'as, sed li ne pov'is disting'i ankoraŭ ĝi'a'n kaŭz'o'n. Li spron'is la ĉeval'o'n sen pli'a prokrast'o, adiaŭ'is la ŝild'ist'o'n, ordon'is li'n atend'i tie ĝis tri tag'o'j, kiel li jam pli fru'e pet'is de li, kaj al'don'is, ke se li ne re'ven'os en tiu temp'o, tio okaz'os, ĉar Di'o dispon'os, ke li pere'u en tiel danĝer'a aventur'o. Li de'nov'e menci'is la mesaĝ'o'n, kiu'n Sancho dev'us port'i al li'a sinjor'in'o Dulcine'a; kaj rilat'e la salajr'o'n, do'n Quijote pet'is la ŝild'ist'o'n ne zorg'i, ĉar li jam far'is testament'o'n antaŭ ol for'las'i la vilaĝ'o'n, kun la klaŭz'o re'serv'i al la ŝild'ist'o sum'o'n proporci'a'n al la temp'o de li'a serv'ad'o. Tamen, se el tia danĝer'o Di'o el'tir'us li'n sen'difekt'a kaj ne damaĝ'it'a, Sancho pov'us tut'e cert'i kaj re'cert'i ricev'i la promes'it'a'n insul'o'n. La ŝild'ist'o de'nov'e ek'plor'is, aŭd'ant'e la kor'ŝir'a'j'n vort'o'j'n de si'a mastr'o, kaj decid'is en si ne for'las'i li'n ĝis la definitiv'a fin'o de tiu aventur'o. El la larm'o'j kaj el la laŭd'ind'a decid'iĝ'o de Sancho, la aŭtor'o de ĉi histori'o konklud'as, ke la ŝild'ist'o cert'e nask'iĝ'is honest'ul'o kaj est'is almenaŭ

old'a krist'an'o.[92] Li'a emoci'o kor'tuŝ'is li'a'n mastr'o'n, sed ne ĝis la ekstrem'o ig'i li'n montr'iĝ'i sent'iv'a; kontraŭ'e, kaŝ'ant'e si'a'n sent'o'n, kiom li pov'is, do'n Quijote ek'rajd'is al la lok'o de kie, ŝajn'e, ven'is la bru'o de la akv'o kaj la bat'eg'o'j si'n'sekv'a'j. Sancho ir'is post li pied'e kaj, kiel kutim'e, gvid'is per la konduk'il'o'j la azen'o'n, konstant'a'n kompan'o'n si'a'n en bon'a'j kaj mav'a'j cirkonstanc'o'j.

Post ol ili ir'is iom'a'n distanc'o'n inter la dens-ombr'a'j kaŝtan'arb'o'j, ili al'ven'is al herb'ej'o kuŝ'ant'a ĉe la pied'o de alt'a'j rok'o'j, de kies supr'o tumult'is sub'e'n grand'eg'a mas'o da akv'o. Ĉe la pied'o de la rok'o'j star'is kelk'a'j dom'aĉ'o'j, pli simil'a'j al ruin'o'j ol al konstru'o'j, kaj do'n Quijote kaj la ŝild'ist'o rimark'is, ke de ili ven'as la sen'ĉes'a bat'eg'ad'o.

Rocinante terur'iĝ'is pro la tumult'o de la akv'o kaj pro la bat'eg'o'j, sed do'n Quijote, trankvil'ig'ant'e la ĉeval'o'n, proksim'iĝ'is iom post iom al la dom'o'j, per la tut'a kor'o rekomend'is si'n al si'a sinjor'in'o, pet'is ŝi'n favor'i li'n en tiel danĝer'a entrepren'o kaj task'o, kaj li ankaŭ

preĝ'is al Di'o, ke Li ne forges'u li'n. Sancho ne apart'iĝ'is de li kaj streĉ'is la kol'o'n, kiom li pov'is, por plej atent'e al'rigard'i, inter la krur'o'j de Rocinante, ĉu fin'e vid'iĝ'os tio, kio kaŭz'is al li tiel profund'a'n angor'o'n kaj tim'o'n. Ili far'is proksim'um'e cent pli'a'j'n paŝ'o'j'n, kaj, kiam ili rond'is angul'o'n de la voj'o, aper'is klar'a, evident'a kaj ne'konfuz'ebl'a la kaŭz'o de la surd'ig'a, kaj por ili horor'a, bat'eg'ad'o, kiu terur'is kaj angor'ig'is ili'n tiel fort'e dum la tut'a nokt'o. Kaj tem'is

—se tio ne ĝen'as vi'n, kar'a leg'ant'o— pri ses grand'a'j ful-martel'o'j, kies altern'a'j mov'o'j far'is la bru'eg'o'n.

Kiam do'n Quijote konstat'is, pri kio tem'as, frap'is li'n surpriz'o kaj hont'o. Sancho li'n rigard'is, kaj vid'is li'n kun la kap'o klin'it'a, en stat'o de konfuz'it'ec'o. Do'n Quijote ankaŭ rigard'is la ŝild'ist'o'n kaj vid'is, ke li'a'j vang'o'j puf'iĝ'as kaj li'a buŝ'o tord'iĝ'as, kvazaŭ Sancho est'us tuj krev'ont'a pro rid-eksplod'o; kaj malgraŭ si'a propr'a melankoli'o, do'n Quijote ne pov'is ne rid'i je la mien'o de la ŝild'ist'o, kiu, vid'ant'e, ke li'a mastr'o komenc'is, el'las'is tia'j'n rid'eg'o'j'n, ke, por ne eksplod'i, li prem'is al si la flank'o'j'n per la pugn'o'j. Kvar foj'o'j'n li ĉes'ig'is kaj kvar foj'o'j'n ripet'is la rid'o'n kun la sam'a impet'o; ĉe tio do'n Quijote jam komenc'is koler'i, des pli, kiam la ŝild'ist'o dir'is kun sarkasm'o:

—«Amik'o Sancho, sci'u, ke mi nask'iĝ'is en ĉi fer'a epok'o, por re'viv'ig'i la epok'o'n de la or'o.

La destin'o rezerv'is al mi la danĝer'o'j'n, la grand'a'j'n far'o'j'n, la hero'aĵ'o'j'n».

Kaj tiel li ripet'is ĉio'n, aŭ preskaŭ ĉio'n, kio'n dir'is do'n Quijote, kiam tiu aŭd'is por la unu'a foj'o la terur'a'j'n bat'o'j'n.

Vid'ant'e do, ke Sancho mok'as li'n, do'n Quijote tiel ĉagren'iĝ'is kaj furioz'is, ke li lev'is la pik'stang'o'n kaj don'is al la ŝild'ist'o du tia'j'n bat'o'j'n, ke, se ili est'us traf'int'a'j li'a'n kap'o'n, anstataŭ li'a'n dors'o'n, do'n Quijote liber'iĝ'us de la dev'o pag'i li'a'n salajr'o'n al li, se ne al li'a'j hered'ont'o'j. Sancho, vid'ant'e ke li'a ŝerc'o don'as tiel aĉ'a'n rezult'o'n, kaj tim'ant'e, ĉu li'a mastr'o re'bat'os ankoraŭ'foj'e, dir'is tre humil'e:

—Trankvil'iĝ'u vi'a moŝt'o, tem'is nur pri simpl'a ŝerc'o.

—Nu, ĉar vi ŝerc'as, mi serioz'as —respond'is do'n Quijote—. Dir'u, sinjor'o gaj'ul'o, ĉu vi

pens'as, ke, se mi est'us trov'int'a ali'a'n aventur'o'n, anstataŭ ful-martel'eg'o'j'n, mi ne montr'us la neces'a'n kuraĝ'o'n por entrepren'i kaj fin'i ĝi'n? Ĉu mi dev'us (malgraŭ ke mi est'as kavalir'o) kon'i la son'o'j'n kaj disting'i, ĉu ili est'as aŭ ne de ful-martel'o'j? Des mal'pli, ke mi ne vid'is tia'j'n martel'o'j'n en mi'a tut'a viv'o, dum vi cert'e vid'is ili'n, ĉar vi est'as mizer'a kamp'ul'o nask'it'a kaj kresk'int'a inter tia'j objekt'o'j. Turn'u la ses martel'o'j'n en ses gigant'o'j'n, ĵet'u ili'n al mi'a barb'o, unu post la ali'a, aŭ kun'e, kaj, se mi ne stern'os ili'n sur ties spin'o'n, mok'u mi'n laŭ'plaĉ'e.

—Sufiĉ'as, sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi konfes'as, ke mi gaj'is pli ol neces'e. Sed nun, kiam ni jam inter'pac'iĝ'is (kaj Di'o vol'u el'tir'i vi'n el ĉiu'j ven'ont'a'j aventur'o'j, tiel sen'difekt'a kaj ne damaĝ'it'a kiel el la ĵus'a), ĉu ne est'as rid'ind'a kaj rakont'ind'a la tim'o, kiu'n ni hav'is?

Almenaŭ mi tim'is, ne vi, ĉar mi sci'as, ke vi'a moŝt'o tut'e ne kon'as tim'o'n aŭ terur'o'n.

—Ver'e, kio okaz'is al ni est'a rid'ind'a —respond'is do'n Quijote—, sed ne rakont'ind'a, ĉar ne ĉiu posed'as sufiĉ'a'n saĝ'o'n por ĝust'e vid'i la afer'o'j'n.

—Almenaŭ vi'a most'o ĝust'e vid'is, kiam vi cel'is mi'a'n kap'o'n per la lanc'o; feliĉ'e vi traf'is mi'n sur la dors'o'n, dank’ al Di'o kaj al tio, ke mi rapid'e klin'iĝ'is. Sed tio ne grav'as; la kaŝ'it'a'j intenc'o'j ĉiam rivel'iĝ'as, kaj ceter'e mi aŭd'is dir'i, ke, «kiu am'as si'a'n fil'o'n, baldaŭ li'n pun'as».

Krom'e la grand'a'j sinjor'o'j kutim'as, post ol ili skold'as serv'ist'o'n, donac'i al li kulot'o'n. Mi ne sci'as kio'n ili donac'as post regal'ad'o per verg'o'j, kvankam mi imag'as, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j don'as aŭ insul'o'j'n, aŭ reĝ'o'land'o'j'n sur firm'a ter'o.

—La kuboj de la sort'o pov'as ĝust'e rul'iĝ'i —dir'is do'n Quijote—, kaj ĉiu vort'o vi'a pruv'iĝ'i ver'a. Kaj pardon'u tio'n, kio okaz'is, ĉar vi est'as sufiĉ'e saĝ'a por sci'i, ke oni ne kapabl'as reg'i la unu'a'j'n impuls'o'j'n. Sed atent'u la jen'o'n: de nun vi dev'as ne tiel oft'e nek tiel mult'e al'parol'i mi'n. Mi neniam leg'is ankoraŭ en la kavalir'a'j libr'o'j (kaj mi leg'is sen'fin'a'n nombr'o'n da ili), ke ia ŝild'ist'o parol'is kun si'a mastr'o tiom, kiom vi kun la vi'a. Ver'e ni ambaŭ kulp'as; vi, ĉar vi apenaŭ montr'as respekt'o'n al mi; mi, ĉar mi ne ig'as mi'n pli respekt'at'a. Sci'u, ke Gandalín, ŝild'ist'o de Amadís de Gaŭli'o, est'is graf'o de la Firm'a Insul'o kaj ĉiam parol'is al si'a mastr'o kun la ĉap'o en la man'o kaj kun la kap'o kaj la korp'o riverenc'e klin'it'a'j laŭ la turk'a manier'o.

Kaj kio'n dir'i pri Gasabal, ŝild'ist'o de do'n Galaor? Li est'is tiel lakon'a, ke por ig'i ni'n kompren'i la perfekt'ec'o'n de li'a mir'ind'a silent'ad'o, la aŭtor'o nom'as li'n nur unu foj'o'n en la tut'o de tiu long'a kaj ver'a histori'o. El ĉio ĉi konklud'u, Sancho, ke neces'as ten'i i'a'n distanc'o'n inter mastr'o kaj sub'ul'o, inter sinjor'o kaj serv'ist'o, inter kavalir'o kaj ŝild'ist'o. Sekv'e, jam de nun vi dev'as kondut'i kun pli da respekt'o kaj sen ŝerc'o'j, ĉar, kiel ajn mi koler'us kontraŭ vi, ĉiam la kruĉ'o sufer'us la romp'o'j'n. La rekompenc'o'j kaj favor'o'j, kiu'j'n mi promes'is al vi, ven'os si'a'temp'e, kaj, se ne, almenaŭ vi'a'n salajr'o'n vi ne perd'os, kiel mi jam dir'is.

—Vi'a moŝt'o saĝ'e parol'as —dir'is Sancho—, sed mi dezir'us sci'i, se hazard'e ne ven'os la temp'o de la rekompenc'o'j, kaj mi bezon'os help'i mi'n nur per la salajr'o, kiom da mon'o lukr'is ŝild'ist'o de vag'ant'a kavalir'o en la antikv'a temp'o, kaj ĉu oni dung'is li'n por monat'o'j aŭ tag'o'j da labor'o, kiel oni kutim'as kun la mason'ist'o'j.

—Mi kred'as —respond'is do'n Quijote—, ke tia'j ŝild'ist'o'j ĉiam labor'is ne por salajr'o'j, sed por favor'o'j. Tamen, en la sigel'it'a testament'o, kiu'n mi las'is ĉe mi, mi atribu'is al vi salajr'o'n,

antaŭ'zorg'ant'e kontraŭ ajn'a eventual'o, ĉar mi ne sci'as, kiel prosper'os la kavalir'ism'o en la mizer'a'j temp'o'j nun'a'j, kaj mi ne vol'us, ke, pro bagatel'o, mi'a anim'o damn'iĝ'us en la trans'a mond'o. Sci'u, Sancho, ke ne ekzist'as pli danĝer'a stat'o en la mond'o ol la stat'o kavalir'a.

—Vi prav'as —dir'is Sancho—, se konsider'i, ke la nur'a'j bat'o'j de ful-martel'o'j sufiĉ'is por alarm'i kaj perturb'i la kor'o'n de tiel kuraĝ'a kavalir'o, kia vi est'as. Ceter'e, mi cert'ig'as vi'n, ke de nun mi apert'os la buŝ'o'n nur por honor'i mi'a'n mastr'o'n kaj natur'a'n sinjor'o'n, ne por ŝerc'i pri la afer'o'j de vi'a moŝt'o.

—Tia'manier'e vi viv'os pac'e sur la surfac'o de la ter'o —respond'is do'n Quijote—, ĉar, post la patr'o'j, la mastr'o'j merit'as plen'a'n respekt'o'n.

[91] Tem'as pri la konstelaci'o Et'a Urs'in'o, laŭ kies divers'a'j pozici'o'j oni pov'as proksim'um'e kalkul'i, konsider'ant'e la sezon'o'n, kiom'a hor'o est'as en la nokt'o.

[92] Sen antaŭ'ul'o'j jud'a'j aŭ mahomet'an'a'j.

Ĉapitr'o 21

Pri la akir'o, en grand'a aventur'o, de la riĉ'a kask'o de Mambrino, kaj pri ali'a'j afer'o'j okaz'int'a'j al ni'a ne'venk'ebl'a kavalir'o

Ĉe tio komenc'is pluv'et'i kaj Sancho vol'is sub la kovr'o'n de la dom'o de la ful-martel'o'j. Sed do'n Quijote sent'is al ili tia'n abomen'o'n, ĉar pro ili li rid'ind'iĝ'is, ke li tut'e ne konsent'is rifuĝ'i tie'n. Tiel do, la mastr'o kaj la ŝild'ist'o si'n de'turn'is dekstr'e'n kaj al'ven'is al voj'o simil'a al tiu, kiu'n ili sekv'is la antaŭ'a'n tag'o'n. Iom post'e do'n Quijote vid'is sur'ĉeval'a'n vir'o'n, sur kies kap'o bril'eg'is io kiel or'o. Tio'n rimark'ant'e, ni'a kavalir'o turn'is si'n al Sancho kaj dir'is:

—Ŝajn'as al mi, Sancho, ke ĉiu'j proverb'o'j ver'as, ĉar ili'n nask'is la spert'o mem, patr'in'o de la scienc'o'j. Kaj apart'e ver'a mort'iĝ'as la proverb'o: «Kiam unu pord'o ferm'iĝ'as, ali'a apert'iĝ'as».

Mi tio'n dir'as, ĉar, se la pas'int'a'n nokt'o'n la Fortun'o, mistifik'ant'e ni'n per la martel'eg'o'j, ferm'is al ni la pord'o'n de la aventur'o, kiu'n ni serĉ'is, nun la sam'a Fortun'o plen'e apert'as ali'a'n, por ke ni entrepren'u pli bon'a'n kaj pli cert'a'n aventur'o'n. Kaj se mi ne sukces'os pas'i tra ĉi pord'o nun'a, la kulp'o est'os nur mi'a, kaj mi pov'os ĝi'n atribu'i nek al mi'a ne'sci'o pri ful-martel'o'j, nek al la obskur'o de la nokt'o. Mi tio'n dir'as, ĉar, se mi ne tromp'iĝ'as, tie ven'as hom'o, sur kies kap'o sid'as la kask'o de Mambrino; kaj rilat'e ĉi kask'o'n mi far'is la ĵur'o'n, kiu'n vi kon'as.

—Zorg'u kio'n vi dir'as, sinjor'o, kaj ĉef'e, zorg'u kio'n vi far'as —respond'is Sancho—. Ne plaĉ'us al mi, ke ali'a'j ful-martel'o'j fin'us la task'o'n pist'i al ni la cerb'o'n.

—La diabl'o vi'n pren'u, hom'o —dir'is do'n Quijote—. Kio'n komun'a'n hav'as la kask'o kun la ful-martel'o'j?

—Mi ne sci'as —respond'is Sancho—, sed, se mi pov'us parol'i nun tiel mult'e, kiel mi kutim'is, mi cert'e sukces'us klar'ig'i al vi la afer'o'n, kaj vi'a moŝt'o kompren'us, ke vi tromp'iĝ'as.

—Kiel mi pov'us tromp'iĝ'i, kanajl'o sen'skrupul'a? Ĉu vi ne vid'as ven'i al ni unu kavalir'o'n sur ĉeval'o griz'makul'a kaj kun or'a kask'o sur la kap'o?

—Mi vid'as kaj disting'as nur, ke unu vir'o rajd'as sur azen'o brun'a, kia la mi'a est'as, kaj ke sur la kap'o li port'as i'o'n bril'a'n.

—Nu, tem'as pri la kask'o de Mambrino —dir'is do'n Quijote—. Apart'iĝ'u kaj las'u mi'n sol'a kun li. Vi vid'os, ke, por ŝpar'i temp'o'n, mi plen'um'os ĉi aventur'o'n sen parol'i eĉ unu vort'o'n, kaj ke la kask'o, kiu'n mi tiel fort'e dezir'ad'is, est'os fin'e mi'a.

—Mi volont'e apart'iĝ'os, ne zorg'u pri tio —respond'is Sancho—. Sed Di'o vol'u, ke el ĉi afer'o rezult'u, ne ful-martel'o'j, sed miel'o'j.

—Mi jam avert'is vi'n, frat'o, ke vi ne plu menci'u tio'n pri la ful-martel'o'j. Ali'e mi ĵur'as je…

mi ne dir'as je kio, ke mi el'bat'os el vi la anim'o'n.

Sancho silent'iĝ'is, tim'ant'e, ke li'a mastr'o plen'um'us la ĵur'o'n tiel drast'e kaj rekt'e ĵet'it'a'n al li.

Kaj nun jen la ver'o rilat'e al la kask'o, la ĉeval'o kaj la kavalir'o, kiu'j'n vid'is do'n Quijote: en la tie'a distrikt'o sid'is du vilaĝ'o'j proksim'a'j: unu tiel et'a, ke ĝi hav'is nek apotek'o'n nek barbir'o'n, dum la ali'a hav'is ili'n. Sekv'e la barbir'o de la pli grand'a vilaĝ'o serv'is ankaŭ la et'a'n, kie unu pacient'o bezon'is sang-el'tir'o'n, kaj ali'a vilaĝ'an'o vol'is, ke oni aranĝ'u al li la barb'o'n; tial la barbir'o ir'is nun sur la voj'o, port'ant'e lad'a'n barb'o-pelv'o'n. Sed laŭ vol'o de la Fat'o, tiam komenc'is pluv'i, kaj la barbir'o, por ke ne difekt'iĝ'u li'a ĉapel'o, sen'dub'e nov'a, met'is al si sur la kap'o'n la pelv'o'n, kiu, ĉar ĝi'n oni bon'e el'frot'is, bril'eg'is en la distanc'o de pli ol unu mejl'o. Li rajd'is, kiel Sancho dir'is, sur brun'a azen'o; kaj ĝust'e tial do'n Quijote pren'is la azen'o'n por griz-makul'a ĉeval'o, la barbir'o'n por kavalir'o, kaj la pelv'o'n por kask'o, ĉar li tre facil'e akomod'is kio'n li vid'is al la ekstravaganc'o'j de la kavalir'a'j libr'o'j kaj al si'a delir'a fantazi'o. Vid'ant'e la povr'a'n sinjor'o'n pli proksim'a, do'n Quijote, sen dir'i eĉ unu vort'o'n, kur'is al li per la tut'a energi'o el'tir'ebl'a el Rocinante kaj, per la lanc'o en horizontal'a pozici'o, atak'is li'n kun la intenc'o pik'i li'n tra'e. Sed tuj antaŭ ol ating'i li'n, do'n Quijote dir'is, sen moder'ig'i la furioz'a'n impet'o'n de Rocinante:

—Defend'u vi'n, mizer'a, aŭ don'u al mi propr'a'vol'e tio'n, kio nur al mi aparten'as!

La barbir'o, vid'ant'e ke tia fantom'o subit'e kaj ne'atend'it'e impet'as kontraŭ li, ne trov'is pli bon'a'n rimed'o'n por evit'i la lanc'o'n, ol fal'ig'i si'n de sur la azen'o. Kaj apenaŭ li ek'tuŝ'is la grund'o'n, per unu salt'o star'iĝ'is pli rapid'e ol cerv'o, kaj tiel komenc'is pel'i si'a'j'n pied'o'j'n sur la eben'o, ke eĉ la vent'o mem ne ating'us li'n. La pelv'o'n li post'las'is sur la grund'o, do'n Quijote kontent'iĝ'is je tio kaj dir'is, ke la pagan'o[93] saĝ'e kondut'is, imit'ant'e la kastor'o'n, [94]

kiu, kiam la ĉas'ist'o'j ĝi'n sieĝ'as, for'tranĉ'as de si per si'a'j propr'a'j dent'o'j kio'n, kiel ĝi sci'as per si'a natur'a instinkt'o, dezir'as ĝi'a'j persekut'ant'o'j. Do'n Quijote ordon'is la ŝild'ist'o'n lev'i la kask'o'n de sur la grund'o.

—Je Di'o, jen bon'a pelv'o —dir'is Sancho, kiam li ten'is ĝi'n en si'a'j man'o'j—. Cert'e ĝi valor'as pli ol ok arĝent'a'j'n real'o'j'n.

Do'n Quijote ĝi'n pren'is, met'is ĝi'n al si sur la kap'o'n kaj turn'et'is ĝi'n al ĉiu flank'o, por ke ĝi konven'e al'ĝust'iĝ'u. Sed, ĉar li'a'j prov'o'j ne sukces'is, li rimark'is:

—La ul'o, laŭ kies mezur'o oni forĝ'is ĉi fam'a'n kask'o'n, sen'dub'e hav'is grand'eg'a'n kap'o'n; kaj, pli mav'e ankoraŭ, la du'on'o de la kask'o mank'as.

Kiam Sancho aŭd'is li'n nom'i la pelv'o'n kask'o, li ne pov'is ne rid'i, sed, memor'ant'e la koler'o'n de si'a mastr'o, tuj silent'iĝ'is.

—Kial vi rid'as, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Ĉar mi imag'as, kia'n kap'eg'o'n cert'e hav'is la pagan'o posed'int'a ĉi kask'o'n, kiu ceter'e aspekt'as tut'e sam'e kiel pelv'o de barbir'o.

—Ĉu vi sci'as, kio'n mi pens'as, Sancho? —dir'is do'n Quijote—. Ke ĉi fam'a kaj en'sorĉ'it'a kask'o fal'is pro strang'a hazard'o en la man'o'j'n de person'o, kiu nek kon'is nek diven'is ĝi'a'n ver'a'n valor'o'n, kaj ne'sci'ant'e kio'n li far'as, kaj vid'ant'e, ke ĝi konsist'as el fajn'a or'o, li fand'is la du'on'o'n kaj ĝi'n vend'is, kaj per la ali'a du'on'o fabrik'is ĉi tio'n, kio ŝajn'as, kiel vi dir'as, pelv'o de barbir'o. Sed ne grav'as kio ajn okaz'is, ĉar malgraŭ ĉio mi re'kon'is la kask'o'n. En la unu'a vilaĝ'o kun forĝ'ist'o mi ig'os ĝi'n re'far'i tiel, ke ĝi egal'os kaj eĉ super'os la kask'o'n far'it'a'n de la reĝ'o de la forĝ'ist'o'j por la reĝ'o de la batal'o'j. Dum'e mi port'os ĝi'n kiel mi pov'os, ĉar pli valor'as io ol neni'o, des pli, ke ĝi sufiĉ'as ŝirm'i mi'n kontraŭ eventual'a ŝton'frap'o.

—Jes, sed kondiĉ'e, ke oni ne paf'u al vi la ŝton'o'j'n per ĵet'il'o, kiel okaz'is en la batal'o inter la du arme'o'j, kiam oni el'bat'is el vi la molar'o'j'n kaj frakas'is la uj'o'n kun la ben'ind'a poci'o, kiu ig'is mi'n vom'i eĉ la hepat'o'n.

—Mi ne tre zorg'as pri la perd'o de balzam'o —dir'is do'n Quijote—. Mi konserv'as la recept'o'n en la memor'o.

—Ankaŭ mi —respond'is Sancho—. Sed, se mi dev'us iam far'i kaj de'nov'e trink'i la poci'o'n, prefer'e son'u jam mi'a last'a hor'o. Cert'e mi intenc'as neniam met'i mi'n en la okaz'o'n bezon'i ĝi'n, evit'ant'e per mi'a tut'a fort'o vund'i, aŭ est'i vund'it'a. Ĉu oni bernos mi'n de'nov'e, mi ne sci'as, ĉar oni ne pov'as prevent'i tia'j'n mis'fortun'o'j'n, kaj, se ili ven'as, ebl'as nur lev'et'i la ŝultr'o'j'n, re'ten'i la spir'o'n, ferm'i la okul'o'j'n kaj las'i, ke la Fat'o kaj la bernantoj send'u ni'n, kie'n ajn ili vol'as.

—Vi ne est'as bon'a krist'an'o, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ĉar vi neniam forges'as la ofend'o'j'n al vi far'it'a'j'n. Sci'u, tamen, ke la hom'o'j nobl'a'j kaj grand'anim'a'j ne atent'as pri tia'j bagatel'o'j. Ĉu vi el'tir'is vi'n kun pied'o lam'a el la bernado? Ĉu oni frakas'is al vi i'a'n rip'o'n, aŭ

fend'is la kap'o'n, ke vi ne pov'as forges'i tiu'n ŝerc'o'n? Ĉar, fin'fin'e, tem'as nur pri ŝerc'o kaj distr'o, kaj sci'u, ke, se mi opini'us ali'e pri vi'a bernado, mi jam est'us re'ven'int'a al la gast'ej'o kaj far'int'a, por venĝ'i vi'n, pli da damaĝ'o ol la grek'o'j far'is pro la for'kapt'o de Helen'a, kies bel'ec'o, se ŝi viv'us en ni'a temp'o, aŭ Dulcine'a en la ŝi'a, ne est'us tiel fam'a.

Kaj do'n Quijote el'ĵet'is tia'n fort'a'n suspir'o'n, ke ĝi flug'is ĝis la nub'o'j.

—Nu, bon'e, tem'u pri ŝerc'o —dir'is Sancho—, des pli, ke jam ne ebl'as serioz'e venĝ'i al ĝi.

Sed mi bon'e kon'as la konsist'o'n de tia'j ŝerc'o'j kaj mal'ŝerc'o'j, kaj tio'n, ke ili ne viŝ'iĝ'os de ni'a memor'o, kaj ankaŭ ne de mi'a dors'o. Sed ni las'u ĉi afer'o'n kaj dir'u, sinjor'o, kio'n mi far'os kun ĉi griz-makul'a ĉeval'o, simil'a al brun'a azen'o, kiu'n for'las'is la pagan'o de vi renvers'it'a.

Laŭ li'a manier'o pel'i la pied'o'j'n, evident'as, ke li neniam re'ven'os serĉ'i ĝi'n. Kaj, je Di'o, la azen'o est'as ver'e bon'a.

—Mi ne kutim'as pren'i i'o'n de la venk'it'o'j —dir'is do'n Quijote—. Krom'e, laŭ la regul'o'j de la kavalir'ism'o oni ne dev'as kapt'i la ĉeval'o'n de kavalir'o kaj las'i li'n ir'i pied'e, escept'e se la venk'int'o perd'is la si'a'n en la batal'o; ĉi-okaz'e lic'as pren'i la ĉeval'o'n de kontraŭ'ul'o kiel milit'a'n pred'o'n. Do, Sancho, las'u ir'i ĉi ĉeval'o'n, aŭ azen'o'n, aŭ kio'n ajn vi dezir'as, ke ĝi est'u, ĉar tuj kiam ĝi'a mastr'o vid'os ni'n for'ir'i, li re'ven'os ĝi'n serĉ'i.

—Di'o sci'as, ke mi volont'e pren'us ĝi'n, aŭ almenaŭ ĝi'n ŝanĝ'us por mi'a azen'o, kiu ŝajn'as ne tiel bon'a brut'o. Ver'e tre strikt'as la kavalir'a'j leĝ'o'j, se ili ne permes'as la ŝanĝ'o'n de unu azen'o

por ali'a. Mi vol'us sci'i, ĉu mi pov'us ŝanĝ'i almenaŭ la harnison. [95]

—Pri tio mi ne cert'as —respond'is do'n Quijote—, sed, ĝis mi inform'iĝ'os pli bon'e, ĉar tem'as pri dub'a kaz'o, far'u la ŝanĝ'o'n, se tio absolut'e neces'as.

—Tiel absolut'e —dir'is Sancho—, ke, se la harniso est'us por mi'a propr'a person'o, ne tiel mult'e mi bezon'us ĝi'n.

Kun la konsent'o de do'n Quijote la ŝild'ist'o far'is la mutatio caparum[96] kaj met'is al la azen'o tiom da garn'aĵ'o'j, ke ĝi aspekt'is plej lind'e, dank’ al la avantaĝ'a ŝanĝ'o.

Post'e ili manĝ'is la rest'aĵ'o'j'n de la viktuali'o pren'it'a dis'de la ŝarĝ'o-mul'o de la eskort'int'o'j de la kadavr'o kaj trink'is el la roj'o, kies akv'o mov'ad'is la ful-martel'o'j'n. Sed nek do'n Quijote nek la ŝild'ist'o turn'is la rigard'o'n al ties direkt'o: tiel fort'e ili abomen'is la martel'o'j'n, kies bat'eg'ad'o met'is al ili la tim'o'n en la kor'o'n, Ili manĝ'is, ili'a mal'sat'o, kaj eĉ ili'a melankoli'o, ĉes'is, kaj, sur'sel'iĝ'int'e, sen pren'i difin'it'a'n voj'o'n (ĉar la vag'ant'a'j kavalir'o'j kutim'is las'i tio'n al la hazard'o) ili ek'ir'is laŭ la vol'o de Rocinante, al kies decid'o'j sub'met'iĝ'is ĝi'a mastr'o kaj sam'e la azen'o, kiu en pac'o kaj kontent'o, kiel bon'a kompan'o, ĉiam sekv'is la ĉeval'o'n, kie'n ajn ĝi si'n turn'is. Tiel do, ili re'ven'is al la ĉef-voj'o kaj ir'is sur ĝi sen'cel'e, sen ia difin'it'a projekt'o. Tiam la ŝild'ist'o dir'is:

—Sinjor'o, ĉu vi bon'vol'us don'i al mi la permes'o'n parol'i iom kun vi? De kiam vi trud'is al mi la rigor'a'n ordon'o'n silent'i, kvar aŭ kvin afer'o'j putr'is en mi'a stomak'o. Nun mi hav'as ali'a'n ĉe la pint'o de la lang'o kaj ne vol'us, ke ankaŭ ĝi difekt'iĝ'u.

—Parol'u, sed lakon'e —dir'is do'n Quijote—. La rezon'o'j, se long'a'j, ne plaĉ'as.

—Mi dir'as, sinjor'o, ke de kelk'a'j tag'o'j mi pens'as, kiel et'e oni lukr'as kaj ricev'as, vag'ant'e, kiel vi'a moŝt'o, por serĉ'i aventur'o'j'n sur ĉi dezert'o'j kaj for'a'j voj'o'j, kie, eĉ se oni entrepren'us kaj sukces'e plen'um'us la plej danĝer'a'j far'o'j'n, neni'u vid'us nek kon'us ili'n. Ili do rest'us etern'e en la forges'o, damaĝ'ant'e vi'a'n intenc'o'n kaj si'a'n propr'a'n merit'o'n. Ŝajn'as al mi pli konven'e (escept'e se la super'a juĝ'o de vi'a moŝt'o ne decid'as ali'o'n), ke ni ir'u serv'i imperi'estr'o'n aŭ grand'a'n princ'o'n milit'ant'a'n. Je li'a serv'o vi moŝt'o montr'us la kuraĝ'o'n de vi'a person'o, vi'a'n grand'a'n fort'o'n kaj pli grand'a'n saĝ'o'n. Vid'ant'e tio'n, la sinjor'o, kiu'n ni serv'us, nepr'e rekompenc'us ni'n laŭ ni'a'j respektiv'a'j merit'o'j, kaj eĉ ne mank'us aŭtor'o pret'a skrib'i la far'o'j'n de vi'a moŝt'o kaj ili'n etern'ig'i. Pri la far'o'j mi'a'j, neni'o'n mi dir'as, ĉar ili dev'as ten'i si'n inter la ŝild'ist'a'j lim'o'j. Tamen mi pov'as dir'i, ke, se oni kutim'as en kavalir'ism'o registr'i ankaŭ la far'o'j'n de la ŝild'ist'o'j, mi kred'as, ke la mi'a'j ne pas'us ne'menci'it'a'j.

—Vi dir'is i'o'n saĝ'a'n —respond'is do'n Quijote—, sed, antaŭ ol ating'i tia'n stadi'o'n, la kavalir'o bezon'as, kvazaŭ en si'n'prov'ad'o, vag'ad'i tra la mond'o, serĉ'i aventur'o'j'n, plen'um'i kelk'a'j'n kaj akir'i tia'n fam'o'n kaj reputaci'o'n, ke, kiam li ir'as al la kort'eg'o de monark'o, li est'as jam kon'at'a pro si'a'j far'o'j, kaj la strat'a'j bub'o'j, apenaŭ vid'int'e li'n paŝ'i tra la pord'eg'o de la urb'o, sekv'as kaj ĉirkaŭ'as li'n kaj kri'as: «Jen la Kavalir'o de la Sun'o!», aŭ de la Serpent'o, aŭ

de ajn'a emblem'o sub kies sign'o li plen'um'is si'a'j'n hero'aĵ'o'j'n. «Jen», ili dir'as, «la kavalir'o venk'int'a en person'a duel'o la monstr'a'n kaj fort'eg'a'n gigant'o'n Brocabruno, kaj liber'ig'int'a el

long'a en'sorĉ'o de preskaŭ naŭ'cent jar'o'j la grand'a'n mamelukon de Pers'uj'o». Tiel, de buŝ'o al buŝ'o, oni proklam'as li'a'j'n far'o'j'n, kaj, aŭd'ant'e la kri'ad'o'n de la bub'o'j kaj de la ceter'a'j hom'o'j, la reĝ'o rigard'as tra la fenestr'o de si'a palac'o, vid'as kaj nepr'e dir'as: «Hej, ĉiu'j kavalir'o'j de la kort'eg'o el'ir'u ricev'i la flor'o'n de la kavalir'ism'o! Li jam al'ven'as!». Ĉe la komand'o de la reĝ'o ili el'ir'as, kaj la reĝ'o mem descend'as la du'on'o'n de la ŝtup'ar'o, fort'eg'e brak'um'as la kavalir'o'n, don'as al li kis'o'n sur la vang'o'n, kiel sign'o'n de pac'o, kaj post'e li'n gvid'as je la man'o al la salon'o de ŝi'a moŝt'o la reĝ'in'o. Tie la kavalir'o renkont'iĝ'as kun ŝi'a fil'in'o, la princ'in'o, kiu dev'as est'i unu el la plej perfekt'a'j kaj bel'a'j puceloj apenaŭ trov'ebl'a'j en la pli grand'a part'o de la kon'at'a mond'o. Tuj post'e okaz'as, ke ŝi turn'as al li la rigard'o'n, li reciprok'as al ŝi, ĉiu ŝajn'as al la ali'a pli di'a ol hom'a, kaj sen konsci'i kiel aŭ kial, ili ambaŭ

kapt'iĝ'as kaj implik'iĝ'as en la dens'a ret'o de la am'o kaj sent'as profund'a'n aflikt'o'n en la kor'o, ĉar ili ne sci'as, per kia'j vort'o'j montr'i si'a'j'n sopir'o'j'n kaj dezir'o'j'n. De tie sen'dub'e oni konduk'as li'n al luks'e ornam'it'a ĉambr'o de la palac'o, kaj, de'met'int'e de li la arm'aĵ'o'n, oni propon'as al li riĉ'a'n mantel'o'n skarlat'a'n, por ke li si'n kovr'u per ĝi. Kaj, se li bel'as en arm'aĵ'o, li bel'as eĉ pli en tunik'o. Jam en la nokt'o li manĝ'as kun la ge'reĝ'o'j kaj kun la princ'in'o, kaj sen'ĉes'e, kvankam ŝtel'e, li ten'as la rigard'o'n fiks'a sur ŝi. Ŝi far'as la sam'o'n kun sagac'o simil'a al la li'a, ĉar, kiel mi jam dir'is, ŝi est'as tre diskret'a pucelo. Oni fin'as manĝ'i kaj tra la pord'o de la salon'o subit'e en'ir'as turp'a kaj et'a nan'o, kaj, post li, bel'a dam'o inter du gigant'o'j. Ŝi anonc'as la komenc'o'n de prov'o el'pens'it'a de tre antikv'a sorĉ'ist'o kaj al'don'as, ke, kiu sukces'e plen'um'os la prov'o'n, tiu'n oni proklam'os la plej bon'a kavalir'o de la mond'o.

Post'e la reĝ'o ordon'as, ke ĉiu'j kavalir'o'j part'o'pren'u, sed neni'u sukces'as la prov'o'n, krom la kavalir'o-gast'o, kies glor'o pli kresk'as per tio. Tiam la princ'in'o tre ĝoj'as, fier'as kaj feliĉ'as, ĉar ŝi met'is kaj lok'is si'a'n sopir'ad'o'n sur tiel'a'n alt'o'n. Kaj la bon'o de la afer'o est'as, ke ĉi reĝ'o, aŭ princ'o, aŭ monark'o, milit'ad'as kontraŭ ali'a tiel potenc'a kiel li, kaj la kavalir'o-gast'o, pas'ig'int'e kelk'e da tag'o'j en la kort'eg'o, pet'as de la reĝ'o la permes'o'n serv'i li'n en la milit'o. La reĝ'o konsent'as kun volont'o, la kavalir'o kis'as al li la man'o'n pro la favor'o kaj tiu'n sam'a'n nokt'o'n adiaŭ'as si'a'n dam'o'n, la princ'in'o'n, tra la krad'o de ĝarden'o apud'a al ŝi'a dorm'o'ĉambr'o. Li jam antaŭ'e parol'is kun ŝi mult'e da foj'o'j tra la dir'it'a krad'o dank’ al la per'ad'o de unu honor-dam'o, kiu'n la princ'in'o plen'e konfid'as. Li suspir'as, ŝi sven'as, la dam'o al'port'as akv'o'n kaj tre angor'as, ĉar la maten'iĝ'o proksim'as, kaj ŝi ne vol'us, ke oni surpriz'us la par'o'n kaj sekv'e kompromit'iĝ'us la honor'o de ŝi'a sinjor'in'o. Fin'e la princ'in'o re'konsci'iĝ'as de si'a sven'o, don'as tra la krad'o si'a'j'n blank'a'j'n man'o'j'n al la kavalir'o, li kis'as ili'n mil foj'o'j'n kaj kovr'as ili'n per larm'o'j; la par'o akord'iĝ'as pri la manier'o sci'ig'i unu la ali'a'n la nov'aĵ'o'j'n, bon'a'j'n aŭ mav'a'j'n, kaj la princ'in'o pet'eg'as la kavalir'o'n for'est'i kiel ebl'e plej mal'long'e, kio'n li promes'as kun mult'e da ĵur'o'j; de'nov'e li kis'as al ŝi la man'o'j'n kaj adiaŭ'as ŝi'n kun tia aflikt'o, ke li preskaŭ mort'as. De tie li ir'as al si'a ĉambr'o, ĵet'as si'n sur la lit'o'n, ne pov'as dorm'i pro la dolor'o de la dis'iĝ'o, fru'e lev'iĝ'as kaj ir'as dir'i adiaŭ al la ge'reĝ'o'j kaj al la princ'in'o. Adiaŭ'ant'e li'n, la ge'reĝ'o'j dir'as, ke ŝi'a moŝt'o la princ'in'o ne bon'e fart'as kaj ne pov'as ricev'i vizit'o'j'n. Li konklud'as, ke ŝi sufer'eg'as pro li'a for'ir'o, kaj li'a kor'o tiel aflikt'iĝ'as ĉe tio, ke li preskaŭ ne pov'as ne perfid'i si'a'n sekret'o'n. La honor-dam'o de la princ'in'o dev'as ĉio'n rimark'i, ir'as inform'i si'a'n sinjor'in'o'n, kiu akcept'as ŝi'n kun larm'o'j kaj dir'as, ke unu el ŝi'a'j grand'a'j dolor'o'j est'as, ke ŝi sci'as nek la nom'o'n de la kavalir'o, nek tio'n, ĉu li de'ven'as, aŭ ne, de reĝ'a famili'o. La dam'o respond'as, ke tiom da ĝentil'o, graci'o kaj kuraĝ'o, kiom la kavalir'o montr'as, pov'as sid'i nur en person'o reĝ'a kaj eminent'a. Tio konsol'as la aflikt'it'a'n princ'in'o'n, ŝi klopod'as seren'iĝ'i por ne tir'i al si la suspekt'o'n de si'a'j ge'patr'o'j kaj montr'iĝ'as

publik'e post du tag'o'j. La kavalir'o jam for'is, milit'as, venk'as la mal'amik'o'n de la reĝ'o, konker'as grand'a'n nombr'o'n da urb'o'j, triumf'as en mult'a'j batal'o'j, re'ven'as al la kort'eg'o, renkont'iĝ'as kun la princ'in'o en la kutim'a lok'o kaj akord'as kun ŝi, ke li pet'os de la reĝ'o ŝi'a'n man'o'n kiel rekompenc'o'n pro si'a'j serv'o'j. La reĝ'o ne konsent'as, ĉar li ne sci'as, kiu est'as la kavalir'o. Tamen, aŭ for'kapt'int'e ŝi'n, aŭ uz'int'e iu'n ajn ali'a'n rimed'o'n, li edz'iĝ'as al la princ'in'o kaj fin'e ŝi'a patr'o rigard'as tio'n grandioz'a, ĉar rivel'iĝ'is dum'e, ke la kavalir'o est'as fil'o de kuraĝ'a monark'o, kies regn'o'n mi ne kon'as, ĉar mi opini'as, ke ĝi ne trov'iĝ'as en la map'o'j. La patr'o de la princ'in'o mort'as, ŝi hered'as la tron'o'n, resum'e, ankaŭ la kavalir'o far'iĝ'as reĝ'o.

Tiam ven'as la moment'o rekompenc'i la ŝild'ist'o'n kaj la ceter'a'j'n hom'o'j'n, kiu'j help'is la kavalir'o'n ating'i tiel alt'a'n rang'o'n; li edz'ig'as la ŝild'ist'o'n al honor-dam'o de la princ'in'o, sen'dub'e al la sam'a, kiu per'is en li'a idili'o kaj kiu est'as fil'in'o de tre eminent'a duk'o.

—Ke tio efektiv'iĝ'u, mi dezir'as —dir'is Sancho—. Kaj tio'n mi atend'as, ĉar, sub la nom'o «la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o», vi'a moŝt'o ig'os, ke ĉio okaz'u tiel, kiel vi ĵus dir'is.

—Sen'dub'e, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Kiel dir'it'e, la vag'ant'a'j kavalir'o'j lev'iĝ'as kaj lev'iĝ'is, laŭ la sam'a manier'o kaj per la sam'a paŝ'o'j, ĝis la tron'o de reĝ'o'j kaj imperi'estr'o'j. Ni bezon'as nur vid'i, ĉu nun'temp'e milit'as ajn'a krist'an'a aŭ pagan'a reĝ'o hav'ant'a bel'a'n fil'in'o'n. Sed ni hav'os temp'o'n por tio, ĉar, kiel mi jam dir'is, ni dev'as unu'e akir'i fam'o'n ali'lok'e, antaŭ ol ir'i al la kort'eg'o. Krom'e, ekzist'as la problem'o, ke, eĉ se mi akir'us sen'mort'a'n fam'o'n tra la tut'a univers'o kaj trov'us reĝ'o'n kun milit'o kaj kun bel'a fil'in'o, mi ne sci'as, kiel pruv'iĝ'us, ke mi est'as de reĝ'a famili'o, aŭ, almenaŭ, kuz'o, je la du'a grad'o, de imperi'estr'o. Ĝis li cert'iĝ'us pri ĉi punkt'o, la reĝ'o ne konsent'us don'i al mi edz'in'ig'e si'a'n fil'in'o'n, kiom ajn grand'a'j est'us la merit'o'j de mi'a'j fam'a'j far'o'j. Tiel do, mi tim'as, ke tial mi perd'os kio'n mi'a kuraĝ'o merit'as. Tamen mi est'as hidalg'o el kon'at'a famili'o, laŭ'leĝ'a bien'mastr'o kaj kun la privilegi'o ricev'i kvin-cent sold'o'j'n,[97] do pov'os okaz'i, ke la saĝ'ul'o skrib'ont'a mi'a'n histori'o'n, tiel profund'e esplor'os kaj aranĝ'os mi'a'n genealogi'o'n, ke li trov'os, ke mi est'as nep'o, je la kvin'a aŭ ses'a grad'o, de ia reĝ'o. Ĉar vi dev'as sci'i, Sancho, ke ekzist'as du spec'o'j de genealogi'o'j en la mond'o: unu hav'as si'a'n origin'o'n en reĝ'o'j kaj monark'o'j kaj laŭ'grad'e redukt'iĝ'as ĝis unu punkt'o, kvazaŭ piramid'o en renvers'it'a pozici'o; la ali'a komenc'iĝ'as per ordinar'a'j hom'o'j, kiu'j supr'ir'as ŝtup'o'n post ŝtup'o ĝis la rang'o de la grand'a'j sinjor'o'j. Tiel do, la diferenc'o kuŝ'as en tio, ke unu'j est'is kaj ne plu est'as, dum ali'a'j est'as, sed ne est'is. Ebl'e mi pov'os pruv'i, ke mi aparten'as al famili'o de grand'a kaj nobl'a origin'o, kaj je tio dev'os kontent'iĝ'i mi'a bo'patr'o, la reĝ'o, kiu ajn li est'os. Ceter'e la princ'in'o am'os mi'n tiel, ke, kvankam ŝi'a patr'o kred'os mi'n fil'o de kolport'ist'o, ŝi akcept'os mi'n kiel si'a'n sinjor'o'n kaj edz'o'n. Se, tamen, ŝi ne vol'os, tiam konven'os ŝi'n rab'i kaj port'i ŝi'n, kie'n ajn mi dezir'os, ĉar la temp'o, aŭ la mort'o, met'os fin'o'n al la koler'o de ŝi'a'j ge'patr'o'j.

—Sen'dub'e al tia okaz'o konform'as la dir'o de kelk'a'j fripon'o'j: «Ne pet'u kio'n vi pov'as per'fort'e pren'i», kaj eĉ pli bon'e la jen'a: «Prefer'e eskap'i trans la mur'o'n, ol rest'i pro pet'o de bon'ul'o». Mi tio'n dir'as, ĉar, se la sinjor'o reĝ'o, bo'patr'o de vi'a moŝt'o ne degn'os ced'i al vi la sinjor'in'o'n princ'in'o'n, tiam, kiel vi'a moŝt'o dir'is, neni'o'n ali'a'n oni pov'os far'i, krom for'kapt'i kaj kaŝ'i ŝi'n. La tuber'o en la afer'o est'as, ke antaŭ ol de'nov'e far'iĝ'os la pac'o kaj vi trankvil'e ĝu'os la bon'o'j'n de la reĝ'ad'o, al la kompat'ind'a ŝild'ist'o mank'os la promes'it'a'j favor'o'j, kvankam esper'ebl'e la per'int'a honor'dam'o, kiu far'iĝ'os li'a edz'in'o, akompan'os la princ'in'o'n, kaj li divid'os kun ŝi si'a'n mis'fortun'o'n ĝis la ĉiel'o vol'os. Ĉar mi pens'as, ke vi'a moŝt'o pov'os

don'i la honor'dam'o'n al la ŝild'ist'o kiel laŭ'leĝ'a'n edz'in'o'n.

—Ver'e kaj sen'dub'e —dir'is do'n Quijote.

—Se tiel —respond'is Sancho— neni'o pli far'ebl'as, krom rekomend'i ni'n al Di'o kaj las'i la sort'o'n dispon'i.

—Di'o don'u kio'n mi dezir'as kaj kio'n vi, Sancho, bezon'as —dir'is do'n Quijote—. Kaj humil'a est'u, kiu si'n konsider'as tia.

—Am'e'n —respond'is Sancho—. Rilat'e mi'n, mi kred'as, ke mi'a old-krist'an'ec'o sufiĉ'as, por ke oni far'u mi'n graf'o.

—Kaj eĉ pli ol sufiĉ'as —dir'is do'n Quijote—. Kaj, kvankam vi ne est'us tio, la afer'o ne grav'us, ĉar, est'ant'e reĝ'o, mi facil'e pov'os don'i al vi nobel-atest'o'n, sen ia bezon'o de vi'a flank'o aĉet'i ĝi'n, aŭ pag'i ĝi'n per serv'o. Kaj se mi far'os vi'n graf'o, nu, bon'e, vi far'iĝ'os per tio kavalir'o, kio'n ajn oni opini'os. La hom'o'j dev'os trakt'i vi'n kiel tia'n kavalir'o'n, ĉu vol'e, ĉu ne'vol'e.

—Kaj vi'a moŝt'o ne dub'u, ke mi sci'os kondut'i laŭ tiel alt'a ranko.

—«Rang'o'n» vi dir'u, ne «rankon» —korekt'is do'n Quijote.

—Kiel vi vol'as —respond'is Sancho—. Mi dir'as, ke mi tre sci'os akomod'iĝ'i al la stat'o de graf'o. Iam mi funkci'is kiel pedel'o de pi'a societ'o kaj la pedel'a rob'o tiel bel'e sid'is sur mi, ke oni opini'is, ke mi hav'as sufiĉ'e impon'a'n aspekt'o'n por est'i la sindik'o mem. Nun, ĉu mi ne aspekt'os ver'e grandioz'e, kiam mi sur'met'os duk'a'n mantel'o'n, aŭ vest'os mi'n per or'o kaj perl'o'j, laŭ la mod'o de fremd'land'a'j graf'o'j? Sen'dub'e oni ven'os admir'i mi'n de cent mejl'o'j.

—Vi bel'e aspekt'os —dir'is do'n Quijote—, sed neces'os, ke vi aranĝ'u al vi la barb'o'n pli oft'e. Vi port'as ĝi'n tiel dens'a, sovaĝ'a kaj hirt'a, ke se vi ne uz'os la raz'il'o'n almenaŭ ĉiu'n du'a'n tag'o'n, eĉ de'for'e vid'iĝ'os, kia vi est'as.

—Nu, bon'e, mi dung'os barbir'o'n kaj ten'os li'n ĉe mi. Kaj, se neces'e, mi dispon'os, ke li sekv'u mi'n kiel eskvir'o grand'ul'o'n.

—Kial vi sci'as, ke la eskvir'o'j ir'as post si'a'j grand'ul'o'j?

—Nu, antaŭ kelk'a'j jar'o'j —respond'is Sancho— mi pas'ig'is monat'o'n en la kort'eg'a urb'o kaj vid'is promen'i et'a'n kavalir'o'n. Oni dir'is pri li, ke li est'as grand'a grand'ul'o,[98] kaj unu rajd'ant'o sekv'is li'n tiel ĝust'e kaj preciz'e, kiel la vost'o sekv'as la brut'o'n. Mi demand'is, kial la du vir'o'j ir'as, ne unu ĉe la flank'o de la ali'a, sed ĉiam la rajd'ant'o post la grand'ul'o, kaj oni klar'ig'is al mi, ke la sekv'ant'o est'as eskvir'o, kaj kaj ke la grand'ul'o'j kutim'as ten'i ili'n post si.

Mi lern'is tiel bon'e tiu'n afer'o'n, ke neniam mi ĝi'n forges'is.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—, kaj vi pov'os ordon'i vi'a'n barbir'o'n sekv'i vi'n en la sam'a manier'o. La kutim'o'j ne aper'is ĉiu'j sam'temp'e, nek oni kre'is ili'n per unu foj'o, do vi pov'os

est'i la unu'a graf'o kun barbir'o mal'antaŭ'e, des pli, ke aranĝ'ant'o de barb'o ŝajn'as pli ind'a je konfid'o ol sel'ant'o de ĉeval'o.

—Tio'n pri la barbir'o las'u al mi —respond'is Sancho—. Vi'a moŝt'o zorg'u nur sid'iĝ'i sur tron'o de reĝ'o kaj far'i mi'n graf'o.

—Tiel est'os —promes'is do'n Quijote.

Kaj, rigard'ant'e supr'e'n, li vid'is kio'n oni pri'skrib'as en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[93] Ĉar Mambrino est'is, en la kavalir'a'j roman'o'j, maŭr'a reĝ'o.

[94] Oni kred'is, ke, kiam la kastor'o vid'as, ke ĝi ne plu pov'as eskap'i de la ĉas'ist'o'j, ĝi kastr'as si'n kaj las'as sur la grund'o la part'o'n de si'a korp'o dezir'at'a'n de la persekut'ant'o'j, por ke ili ne daŭr'ig'u la ĉas'ad'o'n.

[95] Neolog'ism'o. Hispan'e «arnés»; franc'e «harnais»; angl'e «harness». Tut'o el la brid'o'j, konduk'il'o'j, ventr'o'bend'o, ktp, kiu'j'n ordinar'e port'as la rajd- kaj ŝarĝ'o-best'o'j.

[96] Latin'e: «ŝanĝ'o de mantel'o'j». Ceremoni'o, kiu'n plen'um'is la kardinal'o'j kaj prelat'o'j de la pap'a kuri'o en la Tag'o de la Re'lev'iĝ'o. Ĝi konsist'is en tio, ke ili anstataŭ'ig'is al si si'a'j'n fel'a'j'n mantel'o'j'n por ali'a'j el ruĝ'a silk'o.

[97] Kiam oni ofend'is hidalg'o'n, li rajt'is ricev'i de la ofend'int'o kvin'cent sold'o'j'n. La ne-hidalg'o'j rajt'is ricev'i ne pli ol tri'cent.

[98] Ŝajn'as alud'o al do'n Pedro Girón, duk'o de Osuna, vic-reĝ'o de Sicilio kaj Napolo. Li hav'is tre mal'alt'a'n statur'o'n.

Ĉapitr'o 22

Pri kiel do'n Quijote liber'ig'is mult'e da kompat'ind'ul'o'j konduk'at'a'j al lok'o, kie'n ili tut'e ne vol'is ir'i

Rakont'as la arab'o kaj manĉ'an'o Cid'e Hamete Benengeli, aŭtor'o de ĉi elokvent'a, grav'a, fikci'a, detal'a kaj ĝentil'a histori'o, ke, post ol la fam'a do'n Quijote de La Mancha kaj li'a ŝild'ist'o Sancho Panza babil'is kio'n oni leg'as en la last'a part'o de la 21-a ĉapitr'o, ni'a hidalg'o lev'is la rigard'o'n kaj vid'is, ke sur la voj'o pied'e proksim'iĝ'as ĉirkaŭ dek du vir'o'j inter'kroĉ'it'a'j je la kol'o per long'a ĉen'o fer'a kaj kun la man'o'j en katen'o'j. Ili'n gard'is du rajd'ant'o'j kun musk'et'o'j kaj du pied'ir'ant'a'j vir'o'j kun sag'o'j kaj glav'o'j. Sancho, ek'vid'ant'e ili'n, dir'is:

—Jen ĉen'o de pun'at'o'j, kiu'j'n la reĝ'o send'as per la fort'o al la galer'o'j.

—Kio'n? —demand'is do'n Quijote—. Ĉu est'as ebl'e, ke la reĝ'o uz'as si'a'n fort'o'n ĉi-manier'e kontraŭ person'o'j?

—Mi ne dir'as tio'n —respond'is Sancho—. La afer'o est'as, ke pro ili'a'j krim'o'j oni ili'n kondamn'is pun'labor'i en la galer'o'j de la reĝ'o, kaj ili ir'as tie'n per'fort'e.

—Resum'e —dir'is do'n Quijote—. Iel aŭ tiel, ĉi hom'o'j ir'as, ne propr'a'vol'e, sed dev'ig'it'e.

—Efektiv'e —dir'is Sancho.

—Se tiel do —respond'is li'a mastr'o—, jen okaz'o por mi, ĉar, laŭ mi'a profesi'o, mi dev'as kontraŭ'batal'i la fort'o'n kaj help'i kaj konsol'i la febl'a'j'n.

—Konsider'u vi'a moŝt'o —dir'is Sancho—, ke la justic'o, nom'e la reĝ'o mem, uz'as neni'a'n fort'o'n nek arbitr'o'n kontraŭ tia'j hom'o'j, kaj nur pun'as ili'n pro ties krim'o'j.

Ĉe tio al'ven'is la ĉen'o de la galer'ul'o'j kaj do'n Quijote pet'is plej ĝentil'e la gard'ist'o'j'n, ke ili bon'vol'u inform'i li'n pri la motiv'o aŭ motiv'o'j konduk'i tia'manier'e la ĉen'ul'o'j'n. Unu el la rajd'ant'a'j gard'ist'o'j respond'is, ke tem'as pri pun'at'o'j de li'a moŝt'o la reĝ'o ir'ant'a'j al la galer'o'j, kaj ke ne neces'as pli'a'j klar'ig'o'j nek pli'a'j demand'o'j.

—Tamen —respond'is do'n Quijote— al mi plaĉ'us sci'i la kaŭz'o'n de la mis'fortun'o de ĉiu el ili.

Kaj al tio li al'don'is tiel ĝentil'a'j'n vort'o'j'n por persvad'i li'n, ke la ali'a rajd'ant'o fin'e dir'is:

—Kvankam ni port'as registr'it'a'n kopi'o'n de la verdikt'o'j de ĉi mizer'ul'o'j, ne est'as nun temp'o leg'i ili'n. Vi'a moŝt'o mem demand'u al la pun'at'o'j kaj ili respond'os al vi, se ili vol'os. Kaj cert'e ili vol'os, ĉar tem'as pri hom'o'j, kies plezur'o est'as far'i fripon'aĵ'o'j'n kaj post'e fanfaron'i

pri ili.

Kun ĉi permes'o, kiu'n do'n Quijote pren'us al si, se li ne est'us ĝi'n ricev'int'a, li ir'is ĝis la ĉen'o kaj demand'is al la unu'a vir'o, pro kia'j pek'o'j li trov'iĝ'as en tiel mizer'a stat'o. La kondamn'it'o respond'is, ke pro tio, ke li am'is.

—Nur pro tio? —dir'is do'n Quijote—. Se oni pun'as la am'ant'o'j'n je galer'o'j, jam de long'e mi rem'us en ili.

—Ne tem'as pri la spec'o de am'o, kiu'n vi'a moŝt'o imag'as —dir'is la galer'ul'o—. Mi en'am'iĝ'is pasi'e, sed al korb'o plen'a de tol'o, kaj ĝi'n brak'um'is tiel, ke se la justic'o ne de'kroĉ'us ĝi'n de mi'a'j man'o'j, mi est'us ankoraŭ glu'it'a al ĝi. Oni kapt'is mi'n ĉe la freŝ'a far'o, do oni ne tortur'is mi'n; laŭ la verdikt'o de la tribunal'o, oni regal'is al mi la dors'o'n per cent rimen'frap'o'j kaj kondamn'is mi'n al tri jar'o'j en la gurapas.

—Kio est'as «gurapas»? —demand'is do'n Quijote.

—Galer'o'j —klar'ig'is la delikt'ul'o, jun'a vir'o ĉirkaŭ du'dek'kvin-jar'a, nask'iĝ'int'a en Piedrahíta.

Do'n Quijote demand'is post'e al la du'a vir'o, sed li'n prem'is tia trist'o kaj melankoli'o, ke li ne respond'is eĉ unu vort'o'n. Sed la unu'a al'parol'it'o respond'is por li, dir'ant'e:

—Ĉi ul'o trov'iĝ'as ĉi tie, ĉar li est'as kanario; pli ĝust'e, ĉar li kant'as kaj muzik'as.

—Nur pro tio? —ripet'is do'n Quijote—. Ĉu ankaŭ kant'ant'o'j kaj muzik'ant'o'j ir'as al la galer'o'j?

—Jes, sinjor'o —respond'is la galer'ul'o—, ĉar ekzist'as neni'o pli terur'a ol kant'i en la angor'o.

—Mi ĉiam aŭd'is —dir'is do'n Quijote—, ke, kiu kant'as ĉiu'hor'e, ten'as si'a'j'n zorg'o'j'n for'e.

—Ĉi tie okaz'as la mal'o. Kiu kant'as nur unu foj'o'n, plor'as la tut'a'n viv'o'n.

—Mi ne kompren'as —konfes'is do'n Quijote.

Sed unu el la gard'ist'o'j inter'ven'is:

—Sinjor'o kavalir'o, kant'i en la angor'o, signif'as inter la fripon'ar'o konfes'i per tortur'o. Al ĉi pek'ul'o oni aplik'is tortur'o'n kaj li konfes'is si'a'n krim'o'n; ŝtel'i brut'o'j'n. Kaj, ĉar li konfes'is, oni kondamn'is li'n al ses jar'o'j en galer'o'j kaj krom'e al du'cent rimen'frap'o'j, kiu'j'n li jam ricev'is sur la dors'o'n. Kaj li ĉiam vid'iĝ'as deprim'it'a kaj trist'a, ĉar la ceter'a'j ŝtel'ist'o'j tie kaj ĉi tie mis'trakt'as, insult'as, mok'as kaj disdegn'as li'n, tial, ke li konfes'is kaj ne kuraĝ'is dir'i ne. Ili asert'as ke «jes» aŭ «ne» prononc'iĝ'as sam'e facil'e, kaj ke delikt'ul'o est'as bon'sort'a, kiam li'a viv'o de'pend'as, ne de atest'ant'o'j kaj pruv'o'j, sed de li'a propr'a lang'o. Kaj mi opini'as, ke ili ne mal'prav'as.

—Mi sam'e pens'as —dir'is do'n Quijote, kaj si'n turn'int'e al la tri'a ĉen'ul'o, demand'is la sam'o'n,

kiel al la ali'a'j. La kondamn'it'o tuj kaj sen'ĝen'e respond'is:

—Mi pas'os kvin jar'o'j'n en la plej moŝt'ind'a'j moŝt'o'j, la gurapas, ĉar mank'is al mi dek dukat'o'j.

—Mi volont'e don'us du'dek por el'tir'i vi'n el ĉi tia sort'o.

—Tio —respond'is la galer'ul'o— ig'as mi'n pens'i pri hom'o, kiu kun mon'o mez'e de la ocean'o mort'as je mal'sat'o, ĉar li ne trov'as lok'o'n, kie li pov'us aĉet'i kio'n li bezon'as. Mi dir'as tio'n, ĉar, se mi hav'us si'a'temp'e la mon'o'n nun propon'it'a'n de vi'a moŝt'o, mi est'us ŝmir'int'a per ĝi la plum'o'n de la akt'ist'o kaj vigl'ig'int'a la ruz'o'n de la prokuror'o, tiel, ke hodiaŭ mi trov'iĝ'us en la plac'o Zocodover de Toledo, ne sur ĉi voj'o kaj lig'it'a kiel levrel'o. Sed Di'o est'as grand'a; kaj nur pacienc'o'n oni bezon'as.

Do'n Quijote ir'is post'e al la kvar'a kondamn'it'o, vir'o de eg'e respekt'ind'a aspekt'o kaj kun blank'a barb'o long'a ĝis preskaŭ la tali'o. Demand'it'e, kial li trov'iĝ'as tie, li komenc'is plor'i kaj ne respond'is eĉ unu vort'o'n; sed la kvin'a kondamn'it'o parol'is pri li, dir'ant'e:

—Ĉi honest'a vir'o pas'os pas'os nur kvar jar'o'j'n en la galer'o'j, post ol li jam promen'is parad'e kaj sur'ĉeval'e[99] sur kelk'a'j strat'o'j de la urb'o.

—Ŝajn'as al mi, ke vi vol'as dir'i, ke oni montr'is publik'e li'a'n infami'o'n.

—Efektiv'e —respond'is la galer'ul'o—, kaj oni kondamn'is li'n, ĉar li funkci'is kiel makler'ist'o de orel'o[100] kaj eĉ de la tut'a korp'o. Mi vol'as dir'i, ke ĉi sinjor'o trov'iĝ'as ĉi tie, tial, ke li est'as pandaro[101] kaj, en et'a part'o, ankaŭ sorĉ'ist'o.

—Se ne ekzist'us tio pri la et'a part'o —dir'is do'n Quijote— rilat'e al la pandarado li merit'us, anstataŭ rem'i en la galer'o'j, komand'i ili'n kiel admiral'o. Pandari est'as ne io ajn, sed labor'o de diskret'a'j person'o'j eg'e neces'a en bon'e organiz'it'a ŝtat'o. Nur hom'o'j de honest'a kondut'o dev'us dediĉ'i si'n pandari, kaj, kiel en la ceter'a'j profesi'o'j, en la pandarado oni dev'us elekt'i la kandidat'o'j'n per kontrol'o'j kaj ekzamen'o'j kaj atribu'i al ĉiu elekt'it'o numer'o'n registr'it'a'n kaj publik'a'n, sam'e kiel oni far'as kun la makler'ist'o'j de la bors'o. Tiel oni evit'us grand'a'n nombr'o'n da fuŝ'o'j, nun okaz'ant'a'j pro tio, ke ĉi ofic'o trov'iĝ'as en la man'o'j de hom'o'j idiot'a'j kaj du'on'kreten'a'j, kia'j est'as pedik'a'j vir'in'aĉ'o'j, paĝi'o'j kaj jun'a'j fripon'o'j sen'spert'a'j. Tial, kiam al ili prezent'iĝ'as delikat'a okaz'o kaj neces'as do saĝ'a decid'o, la kaĉ'o frid'iĝ'as al ili inter la teler'o kaj la buŝ'o, kaj ili eĉ ne sci'as disting'i si'a'n dekstr'a'n man'o'n de la liv'a. Mi volont'e klar'ig'us, kial konven'us elekt'i per konkurs'o la funkci'ul'o'j'n de tiel grav'a profesi'o, sed nun ne est'as la ĝust'a moment'o por parol'i pri tia tem'o; iam mi trakt'os ĝi'n kun person'o'j pov'ant'a'j aplik'i al la afer'o efik'a'n rimed'o'n. Nun mi dir'as nur, ke la dolor'o vid'i en ĉi tia mizer'o, pro pandarado, ĉi blank'a'j'n har'o'j'n kaj ĉi eg'e respekt'ind'a'n vizaĝ'o'n, ĉes'is en mi, kiam mi aŭd'is la vort'o'n «sorĉ'ist'o». Mi bon'e sci'as, ke en la mond'o ekzist'as neni'a sorĉ'aĵ'o kapabl'a romp'i aŭ per'fort'i la vol'o'n, kvankam kelk'a'j naiv'ul'o'j kred'as la mal'o'n. La vol'o, ja, est'as liber'a, kaj nek herb'o'j nek sorĉ'aĵ'o'j pov'as trud'iĝ'i al ĝi. Okaz'as nur, ke kelk'a'j simpl'anim'a'j vir'in'aĉ'o'j kaj fripon'a'j tromp'ist'o'j far'as poci'o'j'n kaj venen'o'j'n kaj asert'as, frenez'ig'ant'e per ili la hom'o'j'n, ke ili hav'as la pov'o'n dev'ig'i am'i, kvankam, kiel mi jam dir'is,

ne'ebl'as per'fort'i la vol'o'n.

—Vi prav'as —respond'is la honest'a old'ul'o— kaj, se dir'i la ver'o'n, sinjor'o, mi ne kulp'as je sorĉ'aĵ'o'j, kvankam mi ne pov'as ne'i, ke mi pandaris. Tamen, mi pens'is, ke mi far'as neni'a'n mav'o'n per tio; mi intenc'is nur, ke la tut'a mond'o viv'u pac'e, trankvil'e kaj plezur'e, sen kverel'o'j kaj ĉagren'o'j. Sed ĉi bon'a dezir'o mi'a ne evit'is al mi ir'i nun al lok'o, de kie mi ne esper'as re'ven'i, konsider'ant'e, ke mi hav'as alt'a'n aĝ'o'n kaj krom'e urin'a'n afekci'o'n, kiu ne las'as al mi eĉ unu moment'o'n da ripoz'o.

La old'ul'o komenc'is plor'i kiel antaŭ'e, kaj Sancho tiel kor'tuŝ'iĝ'is, ke li el'pren'is de sub si'a ĉemiz'o kvar-real'a'n mon'er'o'n kaj don'is ĝi'n al li kiel almoz'o'n.

Do'n Quijote antaŭ'e'n'paŝ'is, demand'is al la sekv'ant'a ĉen'ul'o pri ties delikt'o, kaj la pun'at'o respond'is mult'e pri sen'hont'e ol la ali'a'j, dir'ant'e:

—Mi est'as ĉi tie, ĉar mi tro petol'is kun du kuz'in'o'j mi'a'j, kaj kun du frat'in'o'j ne mi'a'j. Fin'e mi tio'n petol'is kun la kvar, ke el la petol'ad'o rezult'is, ke mi'a famili'o kresk'is kaj implik'iĝ'is tia'manier'e, ke eĉ la diabl'o mem ne pov'us klar'ig'i al si la inter'parenc'ec'o'n de ĝi'a'j membr'o'j.

Oni konviktis mi'n, mi ne hav'is mon'o'n, al mi mank'is protekt'o, mi preskaŭ perd'is la glut'il'o'n,

[102] ricev'is kondamn'o'n de ses jar'o'j en la galer'o'j, kaj ne apelaci'is, ĉar mi kulp'as; sed mi est'as jun'a, kaj la viv'o long'as kaj ĉio'n aranĝ'as. Se vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, hav'as i'o'n por don'i al ni, povr'a'j mizer'ul'o'j, Di'o vi'n rekompenc'os en la ĉiel'o, kaj ni en la ter'o zorg'os pet'i Li'n en ni'a'j preĝ'o'j, ke Li don'u al vi san'a'n kaj long'a'n viv'o'n, kia'n vi'a moŝt'o merit'as.

La parol'int'o port'is student'a'n rob'o'n, kaj unu el la gard'ist'o'j dir'is pri li, ke li est'as kler'a latin'ist'o kaj tre babil'em'a. Post'e ven'is la vic'o de vir'o proksim'um'e tri'dek-jar'a, de tre agrabl'a aspekt'o, kvankam li iom'et'e strab'is. Li est'is lig'it'a ali'e ol la ceter'a'j pun'at'o'j: long'a ĉen'o en'volv'is li'a'n korp'o'n kaj tren'iĝ'is ĉe li'a'j pied'o'j, kaj du fer'a'j ring'o'j ĉirkaŭ'is li'a'n kol'o'n: unu est'is fiks'it'a al la ĉen'o, kaj de la ali'a, nom'at'a «amik'o-gard'a» aŭ «amik'o-pied'a»

descend'is du fer'aĵ'o'j ĝis la tali'o, proviz'it'a'j per man'katen'o, kiu, kun dik'a kaj ŝlos'it'a pend'o'serur'o, sekur'e re'ten'is al li la pojn'o'j'n, tiel, ke li pov'is nek lev'i la man'o'j'n al la buŝ'o, nek klin'i la kap'o'n al la man'o'j.

Do'n Quijote demand'is, kial tiu hom'o port'as pli da fer'o'j ol la ali'a'j, kaj la gard'ist'o respond'is, ke li kulp'as pli da krim'o'j ol la ceter'a'j pun'at'o'j kun'e, kaj ke li est'as tiel aŭdac'a kaj ruz'a fripon'o, ke, eĉ vid'ant'e li'n en tia stat'o, oni ne pov'as est'i cert'a, ke li ne eskap'os.

—Kia'j'n krim'o'j'n li far'is? —demand'is do'n Quijote—. Ŝajn'e li merit'as ne pli grand'a'n pun'o'n ol rem'i en la galer'o'j.

—Li serv'os en ili dek jar'o'j'n, kio egal'as al spec'o de civil'a mort'o —respond'is la gard'ist'o

—. Sufiĉ'as sci'i, ke ĉi hom'o est'as la fam'a Ginés de Pasamonte, nom'at'a ankaŭ Ginesillo de Parapilla.

—Ne impertinent'u, sinjor'o komisar'o, nek komenc'u far'i nun disting'o'j'n inter nom'o'j kaj al'nom'o'j. Mi nom'iĝ'as Ginés, ne Ginesillo, kaj Pasamonte est'as mi'a famili'a nom'o, ne

Parapilla, kiel vi dir'as. Prefer'e oni okup'u si'n pri si'a'j propr'a'j afer'o'j, kaj punkt'o.

—Ne parol'u kun tiel fier'aĉ'a ton'o, sinjor'o proto'ŝtel'ist'o, aŭ mi trud'os al vi silent'o'n.

—Klar'e vid'iĝ'as, ke oni dev'as sub'met'iĝ'i al la cirkonstanc'o'j kaj al la vol'o de Di'o —

respond'is la galer'ul'o—. Sed iam oni sci'os, ĉu mi nom'iĝ'as, aŭ ne, Ginesillo de Parapilla.

—Ĉu oni ne nom'as vi'n tio, fripon'o? —dir'is la gard'ist'o.

—Jes —respond'is Ginés—, sed mi ig'os, ke oni ĉes'u don'i al mi tia'n nom'o'n vol'e, ne'vol'e.

Sinjor'o kavalir'o, se vi hav'as i'o'n por don'i al ni, jam don'u ĝi'n, kaj Di'o vi'n akompan'u, ĉar ĝen'as tiel grand'a sci'vol'o kon'i la viv'o'n de ali'a'j hom'o'j; kaj se vi dezir'as kon'i la mi'a'n, sci'u, ke mi est'as Ginés de Pasamonte, kies viv'o'n mi skrib'is per ĉi fingr'o'j.

—Li ne mensog'as —dir'is la komisar'o—. Li mem skrib'is tre bon'a'n histori'o'n pri si'a viv'o, sed en la prizon'o lombard'is la manuskript'o'n por du'cent real'o'j.

—Kaj mi liber'ig'os ĝi'n de la lombard'o, eĉ se tio kost'us al mi du'cent dukat'o'j'n —dir'is Ginés.

—Tiel bon'a est'as la histori'o? —demand'is do'n Quijote.

—Tiel bon'a —respond'is Ginés—, ke nek Lazarillo de Tormes, nek la ceter'a'j libr'o'j de la sam'a ĝenr'o skrib'it'a'j kaj skrib'ot'a'j pov'os el'ten'i la konkur'o'n kun la mi'a. Mi dir'u nur, ke ĝi tem'as pri ver'o'j tiel bel'a'j kaj amuz'a'j, ke neni'a mensog'o kompar'ebl'as kun ili.

—Kiu'n titol'o'n hav'as vi'a libr'o? —demand'is do'n Quijote.

— Viv'o de Ginés de Pasamonte.

—Ĉu vi skrib'is ĝi'n ĝis la fin'o?

—Kiel mi pov'us far'i tio'n, se mi'a viv'o ne fin'iĝ'is ankoraŭ? La rakont'o ampleks'as de mi'a nask'iĝ'o ĝis nun, kiam mi de'nov'e serv'os en la galer'o'j.

—Ĉu vi jam antaŭ'e est'is do en ili? —demand'is do'n Quijote.

—En ili mi sid'is kvar jar'o'j'n por serv'i al Di'o kaj al la reĝ'o kaj kon'as la gust'o'n de la sek'a pan'o kaj de la skurĝ'o —respond'is Ginés—. Sed mi ne bedaŭr'as re'sid'i en ili, ĉar mi pov'os tie fin'i mi'a'n libr'o'n, al'don'ant'e ankoraŭ mult'e da dir'ind'aĵ'o'j. En la galer'o'j de Hispan'uj'o oni ĝu'as pli da trankvil'o ol neces'e, [103] kvankam mi ne bezon'as mult'e da ĝi, tial, ke mi sci'as parker'e tio'n, kio mank'as ankoraŭ en la libr'o.

—Vi ŝajn'as lert'a —dir'is do'n Quijote.

—Kaj sen'fortun'a —respond'is Ginés—. Ĉiam la mal'feliĉ'o persekut'as la talent'o'n.

—Persekut'as la fripon'o'j'n —dir'is la komisar'o.

—Mi jam pet'is vi'n ne impertinent'i, sinjor'o komisar'o —dir'is Pasamonte—. Vi'a'j super'ul'o'j trans'don'is al vi la ordon-baston'o'n, ne por ke vi mis'trakt'u ni'n, hom'o'j'n kompat'ind'a'j'n, sed por ke vi gvid'u ni'n al la lok'o, kie'n li'a moŝt'o la reĝ'o vol'as, ke ni ir'u. Ali'e mi ĵur'as, ke… sed sufiĉ'as. Mi ne plu parol'os, por ne dis'kon'ig'i tio'n okaz'int'a'n en la gast'ej'o…[104] Ni ĉiu'j ten'u la lang'o'n en la buŝ'o, kondut'u prudent'e kaj parol'u ĝentil'e. Kaj nun, ni plu ir'u, ĉar ĉio ĉi jam ŝajn'as tro ted'a afer'o.

La komisar'o lev'is la baston'o'n por respond'i per ĝi la insolent'o'n de Pasamonte, sed do'n Quijote si'n inter'met'is, pet'is li'n ne mis'trakt'i la ĉen'ul'o'n kaj dir'is, ke ne grav'as, se hom'o kun la man'o'j en katen'o las'as la lang'o'n iom liber'a. Post'e li si'n turn'is al la ceter'a'j ĉen'ul'o'j kaj dir'is:

—El ĉio, kio'n vi dir'is, kar'eg'a'j frat'o'j, mi klar'e vid'as, ke, kvankam oni kondamn'is vi'n pro vi'a'j kulp'o'j, la pun'o'j de vi sufer'ot'a'j ne mult'e plezur'ig'as vi'n. Vi ir'as al la galer'o'j tre mal'volont'e kaj kontraŭ'vol'e, kaj, krom'e, ebl'e nur la mank'o de kuraĝ'o sub la tortur'o ĉe unu, la sen'mon'ec'o ĉe la du'a, la for'est'o de influ'o'j ĉe la ali'a kaj fin'e la arbitr'o'j de la juĝ'ist'o'j kaŭz'is vi'a'n perd'iĝ'o'n kaj tio'n, ke oni ne trakt'is vi'n kun la just'ec'o al vi ŝuld'at'a. Ĉio ĉi fort'e prezent'iĝ'as nun al mi en la kap'o kaj persvad'as, eĉ dev'ig'as mi'n, montr'i, favor'e al vi, ke la ĉiel'o send'is mi'n al ĉi mond'o, por ke mi serv'u en la orden'o kavalir'a don'ant'e help'o'n al la febl'a'j kaj al la ĝem'ant'a'j sub la fort'o. Mi sci'as, ke la prudent'o rekomend'as, ke, se sufiĉ'as la bon'a'j kaj pac'a'j manier'o'j, oni ne uz'u drast'a'n rimed'o'n por ating'i i'o'n. Do mi pet'as la sinjor'o'j'n komisar'o'n kaj gard'ist'o'j'n, ke ili bon'vol'u liber'ig'i vi'n kaj las'i vi'n pac'e dis'ir'i; des pli, ke ne mank'os ali'a'j hom'o'j, kiu serv'os al la reĝ'o en pli bon'a'j cirkonstanc'o'j. Ŝajn'as rigor'a far'o met'i sub la sklav'ec'o'n hom'o'j'n, kiu'j'n Di'o kaj la natur'o vol'as liber'a'j; krom'e, sinjor'o'j gard'ist'o'j, ĉi povr'ul'o'j far'is al vi neni'a'n damaĝ'o'n, do, ĉiu port'u la ŝarĝ'o'n de si'a'j pek'o'j: Di'o en la ĉiel'o ne forges'os pun'i la pervers'a'j'n kaj rekompenc'i la bon'a'j'n, kaj ne dec'as, ke honest'a'j hom'o'j rigor'u al ali'a'j hom'o'j, hav'ant'e por tio neni'a'n person'a'n motiv'o'n. Mi far'as ĉi pet'o'n ĝentil'e kaj kviet'e, ke mi hav'u, se vi ĝi'n plen'um'os, motiv'o'n por est'i dank'a al vi; kaj se vi ne volont'os, ĉi lanc'o kaj ĉi glav'o kaj la kuraĝ'o de mi'a brak'o dev'ig'os vi'n per'fort'e ĝi'n plen'um'i.

—Nu, kia stult'aĵ'o! —dir'is la komisar'o—. Bon'a'n amuz'o'n kov'is ĉi sinjor'o ĉe la fin'o! Li vol'as, ke ni las'u la pun'at'o'j'n de la reĝ'o for'ir'i, kvazaŭ ni hav'us aŭtoritat'o'n por tiel far'i, aŭ li rajt'us ordon'i tio'n. Ir'u vi'a moŝt'o sur la voj'o antaŭ'e'n kaj hav'u bon'a'n sort'o'n! Met'u rekt'a tiu'n pis-pot'o'n, kiu'n vi port'as sur la kap'o, kaj ne serĉ'u kvin pied'o'j'n al la kat'o! [105]

—Vi est'as la kat'o, la rat'o kaj la renegat'o! —respond'is do'n Quijote.

Kaj sen'pli'e kaj impet'e ni'a hidalg'o atak'is la komisar'o'n, sen ke li hav'us temp'o'n defend'i si'n, kaj, grav'e vund'ant'e li'n per la lanc'o, li'n renvers'is sur la grund'o'n. Kaj feliĉ'e por do'n Quijote, la komisar'o est'is la vir'o kun la musk'et'o. [106]

Ĉe tiel ne'atend'it'a event'o, mir'o kaj konstern'o frap'is la ali'a'j'n gard'ist'o'j'n; sed de'nov'e si'n reg'int'e, la rajd'ant'a el'tir'is la glav'o'n kaj la sur'pied'a'j la sag'o'j'n kaj impet'is kontraŭ ni'a'n hidalg'o'n, kiu kun grand'a aplomb'o atend'is ili'n. Kaj cert'e li ne el'tir'us si'n sen'difekt'a el tia situaci'o, se la galer'ul'o'j, vid'ant'e, ke prezent'iĝ'as bel'a ŝanc'o liber'ig'i si'n, ne est'us kapt'int'a'j la

okaz'o'n por dis'romp'i la ĉen'o'n. Tiel grand'a sen'ord'o ŝpruc'is tiam, ke la gard'ist'o'j pov'is far'i neni'o'n util'a'n, okup'ant'e si'n jen pri do'n Quijote, kiu atak'is ili'n, jen pri la ĉen'ul'o'j, kiu'j jam komenc'is de'ĉen'ig'i si'n.

Si'a'flank'e Sancho help'is al la liber'iĝ'o de Ginés de Pasamonte, kiu la unu'a salt'is liber'a el la fer'o'j sur la apert'a'n kamp'o'n, ĵet'is si'n kontraŭ la kuŝ'ant'a komisar'o, pren'is de li la glav'o'n kaj la musk'et'o'n, kaj turn'is ĉi last'a'n jen al unu, jen al ali'a gard'ist'o, kvankam tut'e sen paf'i, ĝis fin'e la gard'ist'o'j dis'kur'is kaj perd'iĝ'is el la vid'o, eskap'ant'e tiel de la musk'et'o de Pasamonte, kiel de la mult'a'j ŝton'o'j ĵet'at'a'j al ili de la jam liber'iĝ'int'a'j galer'ul'o'j.

Ĉi afer'o tre aflikt'is la ŝild'ist'o'n, ĉar li kompren'is, ke la for'kur'int'o'j inform'os al la Santa Hermandad, kiu, sonor'ig'ant'e alarm'o'n.[107] el'ir'os persekut'i la delikt'ul'o'j'n. Sancho sci'ig'is tia'n zorg'o'n al si'a mastr'o kaj pet'is li'n, ke ili ambaŭ tuj for'ir'u kaŝ'i si'n en la proksim'a'n mont'ar'o'n.

—Tre bon'e —dir'is do'n Quijote—, sed en la nun'a moment'o mi dev'as far'i ankoraŭ i'o'n.

Li al'vok'is la galer'ul'o'j'n, kiu'j ekscit'it'e kaj sen'ord'e ir'is tie'n kaj tie'n kaj jam rab'is de la komisar'o ĉio'n, las'ant'e li'n nud'a. Ili ĉirkaŭ'is ni'a'n kavalir'o'n kaj atend'is kio'n li dezir'as ordon'i al ili.

—Montr'i si'n dank'a pro la favor'o'j ricev'it'a'j —dir'is do'n Quijote— est'as propr'a al hom'o'j bon-intenc'a'j, kaj unu el la pek'o'j plej ofend'a'j al Di'o est'as la sen'dank'ec'o. Mi tio'n dir'as, ĉar vi jam klar'e vid'is kaj spert'is, sinjor'o'j, kiel mi favor'is vi'n; kaj, por ke vi montr'u vi'a'n dank'em'o'n, mi vol'as nur, ke vi ŝarĝ'u vi'n de'nov'e per la ĉen'o, kiu'n mi pren'is de vi'a'j kol'o'j, kaj tuj ir'u al la urb'o El Toboso. Tie vi dev'os prezent'i vi'n antaŭ la sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, dir'i al ŝi, ke ŝi'a kavalir'o, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, est'as ŝi'a serv'ant'o, kaj post'e rakont'i al ŝi ĉiu'n detal'o'n de ĉi fam'a aventur'o, de la komenc'o ĝis la moment'o de la liber'ig'o tiel mult'e dezir'at'a de vi. Post'e vi pov'os ir'i, kie'n ajn vi vol'os.

Ginés de Pasamonte respond'is je ĉies nom'o, dir'ant'e:

—Kio'n vi'a moŝt'o ordon'as al ni, sinjor'o kaj liber'ig'int'o ni'a, tut'e ne ebl'as plen'um'i. Ni pov'as ir'i, ne en grup'o sur la voj'o, sed sol'a'j kaj dis'a'j, ĉiu per si mem, klopod'ant'e kaŝ'i ni'n eĉ en la sin'o'n de la ter'o, por ke la Santa Hermandad, kiu cert'e serĉ'os ni'n, ne pov'u ni'n re'trov'i. Kio'n vi'a moŝt'o pov'as kaj dev'as far'i, est'as, anstataŭ'ig'i tia'n serv'o'n kaj tribut'o'n al la sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso per nombr'o da credos kaj avemarías, kaj ni preĝ'os ili'n honor'e al vi.

I'o'n ĉi tia'n oni pov'as plen'um'i nokt'e aŭ tag'e, ripoz'ant'e aŭ for'kur'ant'e, en pac'o aŭ en milit'o.

Sed pens'i, ke ni konsent'os re'ven'i sub la ĉen'o'n, kaj ke ni ek'ir'os al El Toboso, egal'as pens'i, ke nun est'as nokt'o, kiam ne bat'is ankoraŭ la dek'a maten'e. Pet'i de ni tia'n afer'o'n, est'as, kvazaŭ oni pet'us pir'o'j'n de ulm'o.

—Nu, mi ĵur'as, do'n fil'o de putin'o, do'n Ginesillo de Paropillo, aŭ kiel ajn vi nom'iĝ'as —

dir'is la jam koler'ant'a do'n Quijote—, ke vi ir'os sol'a, kun la tut'a ĉen'o sur la ŝultr'o'j kaj kun la vost'o sub'tir'it'a inter la krur'o'j.

Pasamonte jam konstat'is, ke la kap'o de do'n Quijote ne bon'e funkci'as, se konsider'i li'a'n absurd'a'n ag'o'n liber'ig'i la galer'uj'o'j'n; krom'e li ne tre em'is toler'i insult'o'j'n, do, vid'ant'e si'n tia'manier'e trakt'it'a, far'is okul'sign'o'n al si'a'j kompan'o'j, ili apart'iĝ'is kaj tia pluv'o da ŝton'o'j komenc'is fal'i sur do'n Quijote, ke li ne pov'is ŝirm'i si'n tut'e per la ŝild'o, dum la povr'a Rocinante re'ag'is al la spron'o'j, kvazaŭ ĝi est'us el bronz'o. Sancho met'is si'n post si'a azen'o kaj uz'is ĝi'n kiel rempar'o'n kontraŭ la hajl'o da ŝton'o'j, sed do'n Quijote ne pov'is ŝild'i si'n sufiĉ'e bon'e, kaj kelk'a'j ŝton'o'j traf'is li'n kun tia fort'o, ke ili li'n renvers'is sur la grund'o'n; kaj apenaŭ li fal'is, la student'o ĵet'is si'n al li, de'met'is de sur li'a kap'o la barb'o-pelv'o'n, per ĝi don'is al li du tri frap'o'j'n sur la dors'o'n kaj post'e du tri pli'a'j'n sur la grund'o'n, ĝis la pelv'o preskaŭ tut'e frakas'iĝ'is. La galer'ul'o'j rab'is de li la pelerin'o'n, kiu'n li port'is sur la arm'aĵ'o, kaj ne el'tir'is li'a'j'n ŝtrump'o'j'n, ĉar tio'n ĝen'is la arm'aĵ'a pec'o kovr'ant'a la krur'o'j'n. De Sancho ili rab'is la surtut'o'n, las'is li'n du'on'nud'a, dis'don'is inter si la ceter'a'j'n pred'o'j'n de la batal'o kaj for'kur'is, ĉiu dis'e de la ali'a'j, pli zorg'a'j evit'i fal'i en la man'o'j'n de la tim'at'a Santa Hermandad, ol ŝarĝ'i si'n per la ĉen'o kaj si'n prezent'i ĉe la sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso.

Sol'a'j do rest'is la azen'o kaj Rocinante, Sancho kaj do'n Quijote. La azen'o, kap-klin'a kaj en'pens'a, sku'is la orel'o'j'n de temp'o al temp'o, kred'ant'e sen'dub'e, ke ne ĉes'is ankoraŭ la tempest'o da ŝton'o'j ĵus sibl'int'a ĉe ĝi'a'j orel'o'j. Rocinante kuŝ'is apud si'a mastr'o, ĉar ankaŭ la ĉeval'o'n renvers'is la fort'o de la ŝton'o'j. Sancho, du'on'nud'a, terur'iĝ'is, pens'ant'e pri la Santa Hermandad. Kaj do'n Quijote sent'is eg'a'n aflikt'o'n, vid'ant'e, kiel mizer'e trakt'is li'n la sam'a'j hom'o'j, al kiu'j li far'is tiom da bon'o.

[99] La kondamn'it'o'n al skurĝ'ad'o oni ir'ig'is sur azen'o tra difin'it'a'j strat'o'j kaj sam'temp'e oni pun'bat'is li'n. La skurĝ'at'o'n ĉirkaŭ'is herold'o, gard'ist'o'j kaj publik'o.

[100] En la epok'o de Cervantes, sinonim'o de «bors'o'makler'ist'o», uz'at'a ankaŭ en la senc'o

«par'ig'ist'o» aŭ «pandaro».

[101] Hom'o, kiu aranĝ'as por ali'a'j sekret'a'j'n am-afer'o'j'n.

[102] Est'i pend'um'it'a.

[103] Cervantes kritik'as, kiel ali'a'j verk'ist'o'j kaj kronik'ist'o'j de la epok'o, la mank'o'n de aktiv'ec'o kaj diligent'o de la reĝ'a'j galer'o'j en la kampanj'o'j kontraŭ la arab'a'j ŝip'o'j.

[104] Alud'o al ia fripon'aĵ'o far'it'a de la komisar'o en lok'o, kie la pied'ir'ant'a'j ĉen'ul'o'j halt'is por ripoz'i. Kulp'a'n kondut'o'n, en gast'ej'o, de simil'a komisar'o, pri'skrib'as la verk'ist'o Mateo Alemán, sam'temp'ul'o de Cervantes, en si'a pikaresk'a roman'o Viv'o de Guzmán de Alfarache.

[105] Vol'i sen'prudent'e implik'iĝ'i en afer'o'n danĝer'a'n aŭ mal'agrabl'a'n. Hispan'a proverb'o.

[106] Ali'a preter'atent'o de Cervantes. En la komenc'o de la ĉapitr'o li menci'as du rajd'ant'o'j'n kun musk'et'o'j.

[107] La membr'o'j de la Santa Hermandad dev'is atent'ig'i, per la sonor'il'o'j de la vilaĝ'o'j, la ceter'a'j'n membr'o'j'n de la distrikt'o kun'persekut'i la fuĝ'ant'a'j'n krim'ul'o'j'n.

Ĉapitr'o 23

Kie oni rakont'as unu el la plej strang'a'j aventur'o'j de ĉi ver'a histori'o: la tra'viv'aĵ'o'j'n de la fam'a do'n Quijote en Sierra Moren'a

Vid'ant'e si'n tiel dis'bat'it'a, do'n Quijote dir'is al si'a ŝild'ist'o:

—Mi ĉiam aŭd'is, Sancho, ke far'i bon'o'n al malic'a'j egal'as verŝ'i akv'o'n en la mar'o'n. Mi dev'as sufer'i nun ĉi mis'fortun'o'n, ĉar mi ne kred'is kio'n vi dir'is. Sed kontraŭ plen'um'it'a far'o ne taŭg'as plend'i, nur pacienc'i kaj rigard'i ĝi'n kiel instru'o'n.

—Tiom profit'os vi'a moŝt'o ĉi instru'o'n, kiom mi est'as turk'o —respond'is Sancho. —Sed, ĉar vi dir'as, ke, se vi est'us kred'int'a mi'n, vi evit'us ĉi mis'fortun'o'n, kred'u mi'n nun kaj evit'u ali'a'n eĉ pli grand'a'n. Mi vi'n sci'ig'as, ke la membr'o'j de la Santa Hermandad hav'as neni'a'n respekt'o'n al la kavalir'ism'o, kaj ke ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j de la mond'o grav'as al ili mal'pli ol maraved'o. Kaj sci'u, ŝajn'as al mi, kvazaŭ ili'a'j sag'o'j sibl'us preter mi'a'j orel'o'j. [108]

—Vi est'as de'nask'e tim'em'a, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Sed, por ke vi ne dir'u, ke mi ĉiam obstin'as kaj ne far'as kio'n vi sugest'as, ĉi-foj'e mi sekv'os vi'a'n konsil'o'n, re'tir'iĝ'ant'e de la furi'o, kiu'n vi tiel tim'as, sed nur sub la kondiĉ'o, ke nek viv'a nek mort'a vi dir'os, ke mi re'tir'iĝ'is kaj apart'iĝ'is de la danĝer'o pro tim'o. Mi tiel ag'as nur pro la dezir'o komplez'i vi'n kaj se vi asert'os ali'o'n, vi mensog'os, kaj de nun ĝis tiam, kaj de tiam ĝis nun, mi dement'as vi'n, kaj dir'as, ke vi mensog'as kaj mensog'os ĉiu'foj'e, kiam vi dir'os aŭ pens'os ĝi'n. Kaj ne plu replik'u mi'n, ĉar la nur'a pens'o, ke mi apart'iĝ'as kaj re'tir'iĝ'as de danĝer'o, special'e de ĉi tiu ŝajn'e prezent'ant'a i'a'n ombr'o'n da serioz'a risk'o, puŝ'as mi'n atend'i sol'a ĉi tie, ne nur tiu'n Santa Hermandad, kies nom'o'n vi menci'as kun tim'o, sed la frat'o'j'n de la dek du trib'o'j de Izraelo, la sep makabe'o'j'n, Kastor'o'n kaj Poluks'o'n kaj eĉ ĉiu'j'n frat'o'j'n kaj frat'ar'o'j'n de la mond'o.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—, re'tir'iĝ'i ne signif'as for'kur'i, kaj ne prudent'as atend'i danĝer'o'n, kiam ĝi grand'as pli ol la esper'o. La saĝ'a'j hom'o'j gard'as si'n por morgaŭ kaj ne risk'as ĉio'n en unu sol'a tag'o. Kaj sci'u, ke, kvankam kamp'ul'o sen kler'o kaj polur'o, mi hav'as kelk'a'n ide'o'n pri la tiel nom'at'a konven'a kondut'o. Do ne hezit'u sekv'i mi'a'n konsil'o'n, salt'u sur la ĉeval'o'n, se vi pov'as (se ne, mi help'os vi'n) kaj ven'u post mi. Mi'a iom'et'o da inteligent'o dir'as al mi, ke ni bezon'as nun la pied'o'j'n pli ol la man'o'j'n.

Do'n Quijote sur'sel'iĝ'is respond'ant'e neni'o'n, Sancho sur la azen'o ek'ir'is ĉe la front'o kaj ili rajd'is en la proksim'a'n Sierra Moren'a. Sancho intenc'is tra'pas'i ĝi'n tut'e, al'ven'i al la ĉirkaŭ'o de El Viso aŭ de Almodóvar del Campo kaj kaŝ'i si'n en ties krut'o'plen'a'j sol'ej'o'j, tiel, ke la Santa Hermandad ne trov'us ili'n, se ĝi ili'n persekut'us. Li'n anim'is al tio, ke la viktuali'o port'at'a de la azen'o sav'iĝ'is el la batal'o kontraŭ la galer'ul'o'j, kio'n Sancho rigard'is mirakl'o, se konsider'i, ke la kondamn'it'o'j tre serĉ'is kaj mult'o'n for'pren'is.

Ĉe la nokt'iĝ'o ili al'ven'is al la kor'o de Sierra Moren'a, kaj ŝajn'is al Sancho, ke konven'us pas'i

tie, ne nur la nokt'o'n, sed eĉ kelk'e da tag'o'j, almenaŭ ĝis la fin'iĝ'o de la viktuali'o. Tiel do, ili tra'nokt'is inter du rok'o'j, mez'e de mult'a'j kverk'o'j. Sed la fatal'o, kiu (laŭ la opini'o de la hom'o'j blind'a'j al la lum'o de la ver'a Kred'o) gvid'as, dispon'as kaj aranĝ'as ĉio'n laŭ si'a bon'trov'o, ordon'is, ke Ginés de Pasamonte, la fam'a tromp'ant'o kaj ŝtel'ist'o eskap'int'a el la ĉen'o dank’ al la virt'o kaj al la frenez'o de do'n Quijote, kaŝ'u si'n inter la mont'o'j, puŝ'at'e de la tim'o al la Santa Hermandad, kies rigor'o'n li prav'e klopod'is evit'i. La sort'o do kaj la tim'o konduk'is li'n al la lok'o, kie'n la sam'a'j faktor'o'j puŝ'is ni'a'n kavalir'o'n kaj li'a'n ŝild'ist'o'n. Ginés de Pasamonte al'ven'is ĝust'e en la hor'o kaj en la moment'o re'kon'i ili'n, kaj las'is ili'n ek'dorm'i; kaj pro tio, ke la malic'a'j ĉiam est'as sen'dank'a'j, kaj ke la neces'o instig'as far'i fi'aĵ'o'j'n sen zorg'i pri la sekv'o'j, Ginés, hom'o nek dank'em'a nek bon'intenc'a, decid'is ŝtel'i la azen'o'n dis'de Sancho Panza, kaj ignor'is la ĉeval'o'n, ĉar li juĝ'is ĝi'n apenaŭ vend'ebl'a aŭ lombard'ebl'a. Sancho Panza dorm'is, Ginés ŝtel'is la azen'o'n kaj, antaŭ ol la maten'o lev'iĝ'is, li trov'iĝ'is jam ekster ating'o. Aper'is la aŭror'o kaj plen'ig'is per ĝoj'o la surfac'o'n de la ter'o kaj per aflikt'o la kor'o'n de Sancho, tial, ke li ne vid'is la azen'o'n. Kaj kiam li konstat'is, ke ĝi tut'e mank'as, li komenc'is la plej dolor'a'n kaj trist'a'n ve'ad'o'n kaj plor'ad'o'n de la mond'o. Ĉe tio do'n Quijote vek'iĝ'is kaj aŭd'is li'n dir'i:

—Ho, fil'o de mi'a karn'o, nask'it'o en mi'a propr'a hejm'o, amuz'o de mi'a'j fil'o'j, plezur'o de mi'a edz'in'o, envi'o de mi'a'j najbar'o'j, rimed'o de mi'a'j ŝarĝ'o'j kaj, fin'e, proviz'ant'o de la du'on'o de mi'a person'o, ĉar per la du'dek ses maraved'o'j, kiu'j'n vi lukr'is ĉiu'tag'e, kovr'iĝ'is la du'on'o de mi'a buĝet'o!

Do'n Quijote demand'is al la ŝild'ist'o, kial li plor'as, kaj, inform'it'e pri la kaŭz'o, konsol'is la ŝild'ist'o'n kiom li pov'is kaj promes'is don'i al li mandat'o'n, por ke li ricev'u ĉe li tri el li'a'j kvin azen'o'j. La ŝild'ist'o konsol'iĝ'is per tio, viŝ'is al si la larm'o'j'n, ĉes'ig'is la plor'ĝem'o'j'n kaj dank'is la favor'o'n al do'n Quijote, [109] kiu, vid'ant'e si'n mez'e de la mont'o'j, ĝoj'is en la kor'o, ĉar ili ŝajn'is al li plej adekvat'a'j por li'a'j aventur'o'j. Ven'is al li en la memor'o'n la mir'ind'a'j afer'o'j okaz'int'a'j al la vag'ant'a'j kavalir'o'j en simil'a'j lok'o'j aspr'a'j kaj sen'hom'a'j, kaj tiel absorb'is kaj distr'is li'n tia'j pens'o'j, ke pri neni'o ali'a li konsci'is. Rilat'e al Sancho, de kiam li imag'is, ke ili est'as jam ekster danĝer'o, li hav'is nur la zorg'o'n kontent'ig'i la stomak'o'n per la rest'o'j de la klerik'a pred'o, kaj, sub la pez'o de la ŝarĝ'o antaŭ'e port'at'a de la azen'o, li ir'is post si'a mastr'o kaj de temp'o al temp'o el'pren'is el la du'sak'o part'o'j'n de la viktuali'o kaj ili'n tra'gorĝ'is en la ventr'o'n; kaj, tiel okup'at'a, li ne don'us eĉ unu maraved'o'n por ajn'a aventur'o. Ĉe tio li lev'is la rigard'o'n kaj vid'is, ke li'a mastr'o halt'is kaj ke per la pint'o de la lanc'o li klopod'as lev'i lig'aĵ'o'n de sur la grund'o. Sancho rapid'e ir'is help'i li'n kaj al'ven'is en la moment'o, kiam do'n Quijote ten'is per la lanc'o unu valiz'o'n al'kroĉ'it'a'n al kusen'o; tiom pez'is la tut'o, dis'fal'ant'a kaj komplet'e aŭ part'e putr'a, ke Sancho dev'is de'sel'iĝ'i[110] kaj pren'i ĝi'n. Li'a mastr'o pet'is li'n rigard'i la en'hav'o'n de la valiz'o, la ŝild'ist'o tuj obe'is kaj, kvankam ĝi est'is ferm'it'a per ĉen'o kun pend'o'serur'o, li pov'is vid'i tra la putr'a'j part'o'j, ke en ĝi kuŝ'as kvar ĉemiz'o'j el fajn'a batist'o kaj ali'a tol'aĵ'o pur'a kaj bel'a. Krom'e li trov'is en kun'nod'it'a naz'tuk'o amas'et'o'n da or'a'j eskud'o'j kaj, ili'n vid'ant'e, li dir'is:

—Est'u ben'at'a la ĉiel'o, kiu fin'e send'as al ni profit'a'n aventur'o'n!

Kaj plu serĉ'ant'e li trov'is et'a'n not'o'libr'o'n riĉ'e ornam'it'a'n. Do'n Quijote pet'is ĝi'n kaj ordon'is la ŝild'ist'o'n konserv'i la mon'o'n kiel propr'a'n. Sancho kis'is al li la man'o'j'n pro la favor'o, el'valiz'ig'is la tol'aĵ'o'n kaj ĝi'n met'is en la du'sak'o'n de la viktuali'o. Tio'n vid'ant'e, dir'is do'n

Quijote:

—Ŝajn'as al mi, Sancho, kaj ne ebl'as ali'o, ke iu vojaĝ'ant'o erar'is la voj'o'n inter la mont'o'j, kaj ke la latron'o'j pri'rab'is kaj murd'is li'n kaj post'e li'n en'ter'ig'is en ĉi lok'o tiel dezert'a.

—Ne'ebl'e —respond'is Sancho—. La latron'o'j ne forges'us pren'i la mon'o'n.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—. Mi do nek diven'as, nek suspekt'as, kio ver'e okaz'is. Sed atend'u, ni vid'u, ĉu en la not'o-libr'o aper'as io skrib'it'a don'ant'a al ni spur'o'n. Per ĝi ni pov'us sci'i kio'n ni dezir'as.

Do'n Quijote apert'is la libr'o'n, trov'is la mal'net'o'n, en bel'a kaligrafi'o, de sonet'o, kaj leg'is ĝi'n laŭt'e, por ke Sancho aŭd'u. La sonet'o tekst'is jen'e:

Aŭ mank'as al la am'o kompren'em'o,

aŭ tro tiran'e ĝi al mi kruel'as,

ĉar la dolor'o, kiu mi'n muel'as,

turment'as mi'n kun ne'kred'ebl'a prem'o.

Se am'o est'as di'o, jen problem'o:

se l’ di'o'j ĉiam far'i bon'o'n cel'as,

do kiu mi'n sen'konsider'e pel'as

en ĉi dolor’ ĝu'at'a ĝis ekstrem'o?

Ne pov'as est'i vi, kar'eg'a Fil'i,

ĉar vi tro bon'as por malic'o bat'a.

Kaj el ĉiel’ ne ven'as ĉi ruin'o.

En tomb'o'n baldaŭ dev'os mi azil'i,

ĉar por mal'san’ de kaŭz'o ne'kon'at'a

ne taŭg'us eĉ mirakl'a medicin'o.

—La vers'o'j klar'ig'as neni'o'n —dir'is Sancho—, escept'e se la hil'o[111] ni'n direkt'as al la boben'o.

—Pri kiu hil'o vi parol'as? —demand'is do'n Quijote.

—Ŝajn'as al mi, ke vi'a moŝt'o menci'is i'a'n hil'o.

—Mi dir'is, ne «hil'o», sed «Fil'i» —respond'is do'n Quijote—, kaj cert'e nom'iĝ'as tiel la sinjor'in'o, pri kies am'o plend'as la aŭtor'o de ĉi sonet'o. Kaj, aŭ mi ne sci'as ĝust'e aprez'i la poezi'o'n, aŭ li est'as bon'a poet'o.

—Ĉu vi'a moŝt'o sci'as ankaŭ pri la art'o de la vers'o'j? —demand'is Sancho.

—Eĉ pli ol vi pens'as —respond'is do'n Quijote—, kaj vi tio'n konstat'os, kiam vi port'os leter'o'n tut'e vers'a'n al mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Sci'u, Sancho, ke ĉiu'j, aŭ

preskaŭ ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j de la pas'int'a epok'o, est'is grand'a'j trobador'o'j kaj ankaŭ

grand'a'j muzik'ant'o'j. Kaj ĉi du'obl'a talent'o, pli ĝust'e, ĉiel'a grac'o, kun'ekzist'as kun la kavalir'o'j-am'ant'o'j, kvankam ver'dir'e, la poem'o'j de la antikv'a'j kavalir'o'j hav'as pli da spirit'o ol da elegant'o.

—Bon'vol'u plu leg'i —dir'is Sancho—. Ebl'e vi trov'os i'o'n pli interes'a'n.

Do'n Quijote turn'is la paĝ'o'n kaj dir'is:

—Jen proz'o. Ŝajn'e, leter'o.

—Ordinar'a leter'o, sinjor'o? —demand'is Sancho.

—Laŭ la unu'a'j lini'o'j, tem'as pri am-leter'o —respond'is do'n Quijote.

—Leg'u ĝi'n laŭt'e do —dir'is Sancho—. Al mi tre plaĉ'as la am'a'j tem'o'j.

—Kun plezur'o —respond'is do'n Quijote. Kaj laŭt'e, kiel la ŝild'ist'o pet'is, li leg'is jen'e: «Vi'a fals'a promes'o kaj mi'a cert'a mis'fortun'o gvid'as mi'n al lok'o, de kie la nov'aĵ'o de mi'a mort'o al'ven'os al vi pli fru'e ol la motiv'o'j de mi'a'j plend'o'j. Vi, ho sen'dank'a, for'las'is mi'n por vir'o pli riĉ'a, sed ne pli merit'a ol mi, kaj se la virt'o est'us tiel estim'at'a kiel la riĉ'o, mi envi'us nenies hav'o'n kaj ne pri'plor'us nun mi'a'n propr'a'n mis'fortun'o'n. Kio'n vi'a bel'ec'o konstru'is, vi'a'j far'o'j detru'is. Pro la rav'o vi'a, mi juĝ'is vi'n anĝel'o; pro vi'a kondut'o mi kompren'is, ke vi est'as nur vir'in'o. Viv'u pac'e, vi, romp'int'e la pac'o'n mi'a'n, kaj la ĉiel'o vol'u, ke la tromp'o'j de vi'a edz'o ĉiam kuŝ'u sub vual'o, por ke vi ne bedaŭr'u por'etern'e vi'a'n far'o'n, kaj mi ne plen'um'u venĝ'o'n, kiu'n mi ne dezir'as».

Leg'int'e la leter'o'n, dir'is do'n Quijote:

—Per ĉi leter'o ni sci'as mal'pli pri ties skrib'int'o ol per la poem'o. Oni pov'as konklud'i nur, ke li est'as am'ant'o disdegn'at'a.

Li foli'um'is preskaŭ la tut'a'n libr'et'o'n, kie sid'is ali'a'j poem'o'j kaj leter'o'j, kelk'a'j leg'ebl'a'j, kelk'a'j ne, sed kies sol'a tem'o konsist'is el plend'o'j, lament'o'j, suspekt'o'j, dezir'o'j kaj ĉagren'o'j, favor'o'j kaj disdegn'o'j, jen en panegir'a, jen en trist'a ton'o. Do'n Quijote ekzamen'is la libr'o'n kaj dum'e Sancho fos'is, pri'serĉ'is, esplor'is, kaj tra'rigard'is en la valiz'o ĝis la last'a angul'et'o, kaj romp'is ĉiu'n kudr'o'n kaj pluk'is apart'e ĉiu'n lan'a'n flok'o'n de la kusen'o, ĉar li ne vol'is preter'atent'i i'o'n valor'a'n pro sen'zorg'o kaj mank'o de diligent'o: tia'n avid'o'n vek'is en li la trov'o de la eskud'o'j en la naz'tuk'o, en la nombr'o de pli ol cent. Kvankam li trov'is neniom pli'a'n, li pens'is, ke la menci'it'a'j eskud'o'j, pli ol sufiĉ'e kompens'as la bernadon, la vom'o'n de la poci'o, la kares'o'j'n de la verg'o'j, la pugn'o'bat'o'j'n de la mul'ist'o, la mank'o'n de la du'sak'o kaj la pri'rab'o'n de la surtut'o, krom la mal'sat'o, la soif'o kaj la lac'o, kies pez'o'n li el'ten'is je la serv'o de si'a bon'a mastr'o. Kaj eĉ ŝajn'is al li, ke oni pag'is al li super'mezur'e, kiam do'n Quijote grand'anim'e donac'is al li la trov'it'a'n mon'o'n.

La Kavalir'o de la Trist'a Mien'o hav'is fort'a'n dezir'o'n sci'i, kiu est'as la mastr'o de la valiz'o, kaj konklud'is el la sonet'o, la leter'o, la or'a'j eskud'o'j kaj la tiel bon-kvalit'a'j ĉemiz'o'j, ke cert'e

tem'as pri grand'a sinjor'o, kies dam'o per disdegn'o'j kaj mis'trakt'o'j puŝ'is li'n al fatal'a fin'o. Sed pro tio, ke en tiel aspr'a kaj dezert'a land'o vid'iĝ'is eĉ ne unu sol'a hom'o pov'ant'a li'n inform'i, li ek'zorg'is rajd'i plu kaj las'is la ĉeval'o'n elekt'i la voj'o'n laŭ si'a bon'trov'o (Rocinante sekv'is do la plej facil'e ir'ebl'a'n) dum li'a fantazi'o ĉiam kroĉ'iĝ'is al la pens'o, ke inter tiu'j vepr'o'j ne pov'os ne okaz'i ia strang'a aventur'o. Rajd'ant'e kun ĉi ide'o, li vid'is ke sur la supr'o de mont'et'o rekt'e antaŭ li, unu vir'o salt'as de rok'o al rok'o kaj de arbust'o al arbust'o kun ekster'ordinar'a rapid'o. Do'n Quijote percept'is li'n preskaŭ nud'a, kun dens'a kaj nigr'a barb'o, long'a kaj sen'ord'a har'ar'o, nud'a'j krur'o'j kaj pied'o'j, kaj kun la femur'o'j en kulot'o ŝajn'e velur'a, sed tiel kaduk'a, ke li'a haŭt'o vid'iĝ'is tra mult'a'j ŝir'o'j kaj romp'o'j; li hav'is ankaŭ la kap'o'n nud'a kaj, kvankam li pas'is tre rapid'e, kiel menci'it'e, tamen la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o vid'is kaj rimark'is tiel grand'a'n nombr'o'n da detal'o'j. Li far'is laŭ'pov'e por sekv'i li'n, sed ne sukces'is, ĉar Rocinante tro febl'is por paŝ'i vigl'e sur tiel aspr'a'j lok'o'j, des mal'pli, ke ĝi hav'is flegm'a'n kaj lant'em'a'n natur'o'n. Do'n Quijote, tuj imag'ant'e, ke la for'salt'int'a hom'o est'as la mastr'o de la valiz'o kaj la kusen'o, far'is al si la decid'o'n serĉ'i kaj trov'i li'n, eĉ se li pas'us en tio unu jar'o'n.

Tiel do li ordon'is la ŝild'ist'o'n de'salt'i de la azen'o kaj esplor'i unu flank'o'n de la mont'o, dum li esplor'os la ali'a'n, ĉar tiel ekzist'is la ŝanc'o, ke ili pov'us de'nov'e renkont'i la hom'o'n tiel rapid'e for'kur'int'a'n.

—Mi ne pov'as far'i tio'n —dir'is Sancho—. Tuj kiam mi apart'iĝ'as de vi'a moŝt'o, mi'n atak'as la tim'o per mil alarm'o'j kaj vizi'o'j. Kaj ĉi vort'o'j mi'a'j taŭg'u al vi kiel avert'o, ke de nun mi ne dis'iĝ'os de vi eĉ unu har'larĝ'o'n.

—Far'u laŭ'vol'e —dir'is la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o—. Al mi don'as kontent'o'n, ke vi fid'as mi'a'n kuraĝ'o'n. Neniam ĝi mank'os al vi, eĉ se vi'a anim'o el'glit'os el vi'a korp'o. Kaj nun ven'u post mi, lant'e aŭ kiel ajn vi pov'os, kaj uz'u la okul'o'j'n kiel lantern'o'j'n. Ĉirkaŭ'ant'e la mont'o'n, ebl'e mi traf'os la hom'o'n, kiu'n ni vid'is, kaj kiu sen'dub'e est'as la mastr'o de ni'a trov'o.

—Prefer'e ne serĉ'i li'n —respond'is Sancho—, ĉar, se ni li'n renkont'os, kaj al li aparten'as la mon'o, evident'as, ke ni dev'os ĝi'n re'don'i. Do anstataŭ tiel ne'neces'e klopod'i, est'us pli bon'e fidel'e konserv'i ĝi'n kaj atend'i ĝis ĝi'a mastr'o aper'os ne tiel baldaŭ kaj en manier'o pli ordinar'a. Ebl'e li aper'os, ĝust'e kiam mi fin'as el'spez'i la eskud'o'j'n, kaj tiam, laŭ la reĝ'a leĝ'o, mi est'as kvit'a de respond'ec'o.

—Vi tromp'iĝ'as, Sancho —respond'is do'n Quijote—. De la moment'o, kiam ni suspekt'as, ke li est'as la mastr'o, kaj ke ni hav'as li'n preskaŭ sub ni'a vid'o, ni hav'as la dev'o'n serĉ'i li'n kaj re'don'i al li ties aparten'aĵ'o'n; kaj, se ni ne serĉ'as li'n, ni'a preskaŭ konvink'o pri li'a ident'ec'o ig'as ni'n tiel kulp'a'j, kvazaŭ li est'us sen ia dub'o la propriet'ul'o de la mon'o. Do amik'o Sancho, ne ĉagren'iĝ'u serĉ'ant'e li'n kaj pens'u, kiel facil'iĝ'os al mi la kor'o, se ni renkont'os li'n.

Li spron'is la ĉeval'o'n, Sancho sekv'is li'n pied'e kaj ŝarĝ'it'e dank’ al Ginesillo de Pasamonte kaj, part'e ĉirkaŭ'ir'int'e la mont'o'n, ili renkont'is mul'o'n kun sel'o kaj brid'o'j kuŝ'ant'a'n en ravin'et'o, sen'viv'a'n, du'on'vor'it'a'n de hund'o'j kaj pik'it'a'n de garol'o'j, kaj ĉio ĉi pli'firm'ig'is en ili ties opini'o'n, ke la for'salt'int'o est'as la propriet'ul'o de la valiz'o kaj de la mul'o.

Rigard'ant'e la sen'viv'a'n best'o'n, ili aŭd'is fajf'o'n, kia'n far'as paŝt'ist'o, kiam li gard'as greg'o'n, kaj subit'e, dekstr'a'man'e aper'is grand'a nombr'o da kapr'o'j kaj post'e, sur la supr'o de la mont'o,

old'a paŝt'ist'o ili'n gard'ant'a. Do'n Quijote laŭt'e vok'is li'n, pet'ant'e li'n sub'ir'i kaj ven'i al ili. La ali'a kri'e demand'is, kio pren'is ili'n al tia lok'o, apenaŭ aŭ neniam vizit'at'a, escept'e de kapr'o'j, aŭ de lup'o'j kaj ali'a'j sovaĝ'a'j best'o'j tie kutim'e vag'ant'a'j. Sancho respond'is, pet'ant'e li'n sub'ir'i, kaj promes'ant'e ĉio'n klar'ig'i al li. La kapr'ist'o sub'ir'is, ven'is ĝis do'n Quijote kaj dir'is:

—Mi vet'as, ke vi rigard'as la sen'viv'a'n lu-mul'o'n de la ravin'o; ver'dir'e jam de ses monat'o'j ĝi kuŝ'as tie. Ĉu ebl'e vi renkont'is ĝi'a'n mastr'o'n?

—Neniu'n ni renkont'is —respond'is do'n Quijote—, sed trov'is, je kelk'a distanc'o de ĉi tie, valiz'o'n kaj kusen'o'n.

—Ankaŭ mi ili'n vid'is —respond'is la kapr'ist'o—, sed neniam vol'is pren'i ili'n, nek eĉ

proksim'iĝ'i al ili, ĉar mi tim'is far'i i'o'n ne'dec'a'n, aŭ vid'i mi'n akuz'it'a pri ŝtel'o. La diabl'o ja subtil'as, antaŭ la pied'o'j de la hom'o'j lev'iĝ'as tuber'o'j kaj, sen sci'i kiel aŭ kial, oni stumbl'as kaj fal'as.

—Mi pens'as ĝust'e tio'n sam'a'n —dir'is Sancho—. Ankaŭ mi vid'is la valiz'o'n kaj ne vol'is proksim'iĝ'i al ĝi eĉ en la distanc'o de ŝton-ĵet'o. Tie mi las'is ĝi'n ne'tuŝ'it'a pro tio, ke mi ne vol'as hund'o'n kun tint'il'o. [112]

—Dir'u, amik'o, ĉu vi kon'as la mastr'o'n de la valiz'o? —demand'is do'n Quijote.

—Mi sci'as nur —respond'is la kapr'ist'o—, ke antaŭ proksim'um'e ses monat'o'j al'ven'is al paŝt'ist'a kaban'o, star'ant'a naŭ mejl'o'j'n de ĉi tie, jun'ul'o de bel'a'j kresk'o kaj mien'o sur la sam'a mul'o, kies kadavr'o tie kuŝ'as, kaj li port'is la sam'a'n valiz'o'n kaj la sam'a'n kusen'o'n, kiu'j'n laŭ

vi'a dir'o, vi vid'is, sed ne tuŝ'is. Li demand'is ni'n, kie situ'as la part'o plej aspr'a kaj sovaĝ'a en ĉi mont'ar'o, kaj ni respond'is, ke ĉi tie, kie ni star'as nun, kaj mi dir'as la ver'o'n, ĉar se vi penetr'us eĉ nur unu pli'a'n mejl'o'n, ebl'e vi ne sukces'us re'ven'i. Ceter'e mi mir'as, kiel vi pov'is ating'i ĉi tie'n, ĉar nek voj'o'j nek pad'o'j direkt'iĝ'as al ĉi lok'o. Nu, mi dir'as, ke aŭd'int'e ni'a'n respond'o'n, la jun'ul'o si'n turn'is, ek'rajd'is al la direkt'o, kiu'n ni montr'is al li, kaj las'is ni'n rav'it'a'j de li'a al'log'a mien'o kaj surpriz'it'a'j de li'a demand'o kaj de li'a hast'o ir'i en la dens'o'n de la mont'ar'o. De tiam ni ne re'vid'is li'n ĝis, antaŭ kelk'a'j tag'o'j, li subit'e aper'is front'e al kapr'ist'o, ĵet'is si'n al li, don'is al li grand'a'n nombr'o'n da pied- kaj pugn'o-bat'o'j, al'salt'is al ni'a viktuali-azen'o, pren'is de ĝi la tut'a'n pan'o'n kaj fromaĝ'o'n trov'ebl'a'n, kaj kun mir'ind'a rapid'o kur'is de'nov'e rifuĝ'i en la mont'ar'o'n. Sci'iĝ'int'e pri la afer'o, mi kaj kelk'a'j ali'a'j kapr'ist'o'j serĉ'is li'n preskaŭ du tag'o'j'n en la makis'o kaj fin'e li'n trov'is kaŝ'it'a en la kav'a trunk'o de eg'a kverk'o.

Li el'paŝ'is al ni kun grand'a humil'o, kun la vest'o ŝir'it'a kaj kun la vizaĝ'o trans'form'iĝ'int'a kaj tan'it'a de la sun'o, tiel, ke ni apenaŭ kon'is li'n, kaj nur dank’ al li'a vest'o, ĉifon'a sed ankoraŭ

re'kon'ebl'a, ni konvink'iĝ'is, ke li est'as la serĉ'at'o. Li tre ĝentil'e salut'is ni'n, lakon'e kaj mild'e dir'is ni'n ne mir'i pri li'a aspekt'o kaj stat'o, ĉar li dev'as tia'manier'e plen'um'i pent'o'far'o'n pro si'a'j mult'a'j pek'o'j. Ni pet'is li'n dir'i, kiu li est'as, sed ni ricev'is neni'a'n respond'o'n ĉi-rilat'e; post'e ni demand'is al li, kie ni pov'us li'n renkont'i por volont'e kaj plezur'e port'i al li manĝ'o'n, ĉar sen ĝi li ne pov'us el'ten'i. Kaj se tio ne plaĉ'us al li, almenaŭ (ni al'don'is) li dev'us pac'e el'ir'i al ni pet'i manĝ'o'n, ne pren'i ĝi'n per'fort'e. Li dank'is al ni ni'a'n propon'o'n, pet'is pardon'o'n pro la pas'int'a agres'o kaj promes'is por la futur'o pet'i la manĝ'o'n je la nom'o de Di'o, molest'ant'e neniu'n. Rilat'e al li'a loĝ'ej'o, li dir'is, ke li hav'as nur kia'n la ŝanc'o propon'as al li

en ĉiu nokt'o, kaj li fin'is si'a'n parol'ad'o'n per tiel tener'a plor'o, ke ni est'us el ŝton'o, se ni ne plor'us kun li vid'ant'e kiel terur'e ŝanĝ'iĝ'is li'a aspekt'o, de kiam ni renkont'is li'n la unu'a'n foj'o'n.

Ĉar, kiel dir'it'e, tem'is pri tre ĉarm'a kaj agrabl'a jun'ul'o, kaj li'a ĝentil'o kaj elegant'a parol'manier'o montr'is li'n tre kavalir'ec'a person'o nask'it'a en honor'ind'a famili'o. Kvankam ni est'as krud'a'j kamp'ul'o'j, li'a ĝentil'o tiel grand'is, ke, kiam ni aŭskult'is li'n, li'a'n disting'it'ec'o'n ne pov'us ne rimark'i eĉ la plej simpl'a kapr'ist'o. Nu, en la plej bel'a part'o de si'a parol'ad'o, li subit'e silent'iĝ'is, fiks'is la rigard'o'n al la grund'o kelk'a'n temp'o'n kaj ni atend'is streĉ'e kaj alarm'e, sed ankaŭ kun kompat'a kor'o, kiel fin'iĝ'os li'a en'mem'iĝ'o. Tiel long'e li ten'is apert'a'j la okul'o'j'n kun palpebr'o'j sen'mov'a'j, tiel li kun'prem'is la lip'o'j'n kaj sulk'is la brov'o'j'n, ke ni facil'e kompren'is, ke li sufer'as atak'o'n de frenez'o. Li'a'j ag'o'j baldaŭ montr'is la ver'o'n de ni'a'j pens'o'j: li lev'iĝ'is koler'e de la grund'o, kie'n li antaŭ'e ĵet'is si'n, agres'is la vir'o'n plej proksim'a'n kun sen'brid'a furi'o, kaj nur pro tio, ke ni li'n re'ten'is, li ne mort'ig'is ni'a'n kompan'o'n per mord'o'j kaj bat'o'j. Kaj dum'e li ne ĉes'is kri'i: «Ho, perfid'a Fernand'o, nun vi pag'os al mi la kont'o'n de vi'a'j abomen'aĵ'o'j. Ĉi man'o'j el'ŝir'os el vi la kor'o'n, kie sid'as ĉiu'j mal'bon'o'j, ĉef'e la tromp'o kaj la fraŭd'o». Kaj per simil'a'j esprim'o'j li plu insult'is tiu'n Fernand'o'n kaj akuz'is li'n pri perfid'o kaj fals'o. Plen'a'j de aflikt'o ni apart'ig'is li'n do de la agres'at'o, kaj la jun'ul'o sen dir'i eĉ unu vort'o'n, for'kur'ant'e, for'las'is ni'n kaj si'n kaŝ'is inter ĉi vepr'o'j kaj arbust'o'j, tiel ke ni ne pov'is sekv'i li'n. El tio ni konklud'is, ke la frenez'o li'n posed'as nur de temp'o al temp'o, kaj ke ia Fernand'o cert'e malic'is al li per tre abomen'a fi'aĵ'o, se konsider'i li'a'n kompat'ind'a'n stat'o'n. Ĉio ĉi konfirm'iĝ'is de tiam, ĉar li oft'e aper'as subit'e, foj'e por pet'i de la kapr'ist'o'j iom da manĝ'o, foj'e por pren'i ĝi'n per'fort'e. Kiam la frenez'o li'n puŝ'as, li agres'as la paŝt'ist'o'j'n kaj for'ŝir'as de ili la viktuali'o'n, eĉ se ili bon'vol'e propon'as ĝi'n al li. Sed, kiam li'a mens'o funkci'as normal'e, li pet'as la manĝ'o'n je la am'o de Di'o, ĝentil'e kaj humil'e, kaj ricev'as ĝi'n kun dank'o'j kaj kun larm'o'j. Nu, sinjor'o'j —daŭr'ig'is la kapr'ist'o—, hieraŭ mi kaj kvar jun'a'j paŝt'ist'o'j, du el ili serv'ist'o'j mi'a'j, kaj kompan'o'j la du ali'a'j, decid'is serĉ'i li'n, kaj, kiam ni li'n trov'os, ni li'n konduk'os, ĉu li vol'os, ĉu ne, al la vilaĝ'o Almudévar, proksim'um'e du'dek du mejl'o'j'n de ĉi tie. Se li'a mal'san'o kurac'ebl'as, oni re'san'ig'os li'n tie, kaj almenaŭ, li dir'os al ni en si'a'j moment'o'j de konsci'o, kiu li est'as, kaj, ĉu li hav'as famili'o'n, al kiu ni pov'us inform'i pri li'a mis'fortun'o. Nur tio'n, sinjor'o'j, ni pov'as respond'i al vi'a'j demand'o'j. Kaj sci'u: la objekt'o'j de vi trov'it'a'j aparten'as al la person'o rapid-kur'a kaj preskaŭ nud'a, kiu'n vi rimark'is

—ĉar do'n Quijote jam antaŭ'e dir'is al la kapr'ist'o, ke ili vid'is vir'o'n salt'i de rok'o al rok'o.

Do'n Quijote mir'is je la rakont'o de la kapr'ist'o, kresk'is en li la dezir'o kon'i la ident'ec'o'n de la jun'ul'o kaj pli firm'iĝ'is li'a antaŭ'a ide'o serĉ'i li'n tra la tut'a mont'ar'o, las'ant'e neni'a'n tru'o'n nek kav'o'n ne'esplor'it'a. Sed la sort'o help'is pli ol do'n Quijote pens'is kaj esper'is, ĉar en tiu sam'a moment'o aper'is subit'e en gorĝ'o de la mont'o la serĉ'at'a jun'ul'o kaj si'n direkt'is al la lok'o, kie ili trov'iĝ'is. Li parol'is al si mem vort'o'j'n eĉ de proksim'e ne'kompren'ebl'a'j'n, des mal'pli de kelk'a distanc'o. Li'a vest'o konform'is al la jam menci'it'a pri'skrib'o, escept'e ke, kiam li proksim'iĝ'is, do'n Quijote rimark'is, ke li port'as ĉifon'a'n sed ambr'e parfum'it'a'n spec'o'n de led'a tunik'o,[113] kaj el tio ni'a hidalg'o konklud'is, ke person'o en tia vest'o ne pov'as est'i de sub'a rang'o. La jun'ul'o al'ven'is al ili kaj salut'is per voĉ'o raŭk'a kaj ne'natur'a sed kun grand'a ĝentil'o.

Do'n Quijote reciprok'is al li la salut'o'j'n ne mal'pli ĝentil'e, de'salt'is de Rocinante kaj kun graci'a kaj brav'a si'n'ten'o li'n brak'um'is kaj fort'e re'ten'is li'n kelk'a'n temp'o'n en si'a'j brak'o'j, kvazaŭ ili est'us amik'o'j de mult'a'j jar'o'j. La jun'ul'o, kiu'n oni pov'us nom'i «la Ĉifon'ul'o de la Aĉ'a Mien'o», kiel do'n Quijote nom'iĝ'is de la Trist'a, las'is si'n brak'um'i, iom retro'paŝ'is, met'is

la man'o'j'n sur la ŝultr'o'j'n de ni'a hidalg'o, rigard'is li'n, kvazaŭ li pens'us, ĉu li kon'as li'n, kaj sen'dub'e mir'is pri la figur'o, vizaĝ'o kaj arm'aĵ'o de do'n Quijote, tiel mult'e, kiel ĉi-last'a mir'is rigard'ant'e li'n. Post la brak'um'o, la ĉifon'ul'o parol'is unu'a kaj dir'is kio'n oni rakont'as en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[108] La Santa Hermandad ekzekut'is la krim'ul'o'j'n, paf'ant'e sag'o'j'n kontraŭ ili'n.

[109] La ŝtel'o de la azen'o est'is inklud'it'a en la du'a el'don'o de 1605, de Ju'a'n de la Cuesta. En la unu'a el'don'o ĝi mank'is, pro preter'vid'o de Cervantes aŭ de la pres'ist'o.

[110] Sed Ginés de Pasamonte ŝtel'is de li la azen'o'n iom pli fru'e. Ĉi tie, kaj en ali'a aline'o de ĉi sam'a ĉapitr'o, Cervantes preter'atent'is la ŝtel'o'n.

[111] Hispan'e «faden'o».

[112] Re'puŝ'i i'o'n ŝajn'e bon'a'n aŭ profit'a'n, sed kiu efektiv'e kaŭz'as ĝen'o'n aŭ mal'util'o'n.

[113] En la tan'ad'o de i'a'j led'o'j oni uz'is ankaŭ ambr'o'n, kaj tio don'is disting'it'ec'o'n al la vest'aĵ'o'j per ili far'it'a'j.

Ĉapitr'o 24

Kun la daŭr'ig'o de la aventur'o en Sierra Moren'a

Dir'as la histori'o, ke do'n Quijote atent'eg'e aŭskult'is la ĉifon'a'n Kavalir'o'n de la Mont'o'j, kiu si'n turn'is al li kun la jen'a'j vort'o'j:

—Ver'e, sinjor'o, kiu ajn vi est'as, ĉar mi ne kon'as vi'n, mi dank'as vi'a'n ĝentil'o'n kaj dezir'us trov'iĝ'i en la situaci'o pov'i esprim'i per pli ol nur'a'j vort'o'j mi'a'n dank'o'n pro tio, ke vi tiel bel'e mi'n akcept'is. Sed la sort'o vol'is don'i al mi neni'o'n por re'pag'o de la bon'aĵ'o'j al mi far'it'a'j, krom la dezir'o ili'n reciprok'i.

—La dezir'o mi'a —respond'is do'n Quijote— est'as serv'i vi'n, ĝis tia grad'o, ke mi decid'is ne for'ir'i de ĉi mont'o'j antaŭ ol renkont'i vi'n kaj sci'i de vi mem, ĉu oni pov'us trov'i, kaj se neces'e serĉ'i plej urĝ'e, i'a'n efik'a'n rimed'o'n kontraŭ la aflikt'o, kiu, kiel montr'as vi'a strang'a viv-manier'o, vi'n turment'as. Kaj se vi'a mis'fortun'o est'us tia, ke ĝi bar'us la paŝ'o'n al ĉia konsol'o, mi intenc'is laŭ'pov'e help'i vi'n, pri'plor'ant'e kaj lament'ant'e kun vi, ĉar oni sent'as tamen kelk'a'n konsol'o'n en si'a'j mal'feliĉ'o'j, kiam ali'a person'o aflikt'iĝ'as pro ili. Kaj se mi'a bon'a intenc'o merit'as re'pag'o'n per ĝentil'aĵ'o, mi pet'as vi'n, sinjor'o, je vi'a vid'ebl'e grand'a ĝentil'o, kaj je la person'o de vi plej am'at'a en la mond'o, ke vi dir'u, kiu vi est'as, kaj kio vi'n puŝ'is viv'i kaj mort'i kiel la animal'o'j, ĉar vi loĝ'as inter ili tiel si'n'forges'e, kiel vi'a vest'o kaj vi'a person'o montr'as. Mi ĵur'as je la orden'o kavalir'a, kie mi serv'as, kvankam mi est'as ne'dign'a pek'ul'o, kaj je mi'a profesi'o de vag'ant'a kavalir'o, ke se vi, sinjor'o, komplez'os mi'n ĉi-rilat'e, mi serv'os vi'n kun la si'n'don'o postulat'a de mi'a stat'o, aŭ port'ant'e rimed'o'n al vi'a mis'fortun'o, se rimed'o ekzist'as, aŭ kun'plor'ant'e kun vi, kiel promes'it'e.

La Kavalir'o de la Arb'ar'o, aŭd'int'e parol'i tia'manier'e la Kavalir'o'n de la Trist'a Mien'o, nur rigard'is li'n foj'e kaj re'foj'e de la kap'o ĝis la pied'o'j, kaj, kiam li sat'iĝ'is rigard'i, li dir'is:

—Se vi hav'as i'a'n manĝ'o'n por mi, jam don'u ĝi'n, je la am'o de Di'o, kaj nur post ol mi manĝ'os, mi far'os laŭ vi'a plaĉ'o re'pag'e por la bon'a'j sent'o'j al mi montr'at'a'j ĉi tie.

Sancho el'pren'is el si'a du'sak'o, kaj la kapr'ist'o el la si'a, i'o'n por kontent'ig'i la mal'sat'o'n de la ĉifon'ul'o, kiu manĝ'is tiel hast'e, ke li apenaŭ paŭz'et'is inter mord'o kaj mord'o, ĉar, pli ol maĉ'i, li glut'is, dum la person'o'j li'n akompan'ant'a'j dir'is eĉ ne unu vort'o'n. Kiam la jun'ul'o fin'is manĝ'i, li sign'is, ke oni sekv'u li'n, kaj li gvid'is ili'n al verd'a kaj et'a herb'ej'o situ'ant'a trans proksim'a rok'eg'o. Tie li kuŝ'iĝ'is sur la herb'o, la ali'a'j imit'is li'n en silent'o, la ĉifon'ul'o aranĝ'is si'n pli komfort'e kaj dir'is:

—Se vi dezir'as, ke mi konciz'e sci'ig'u al vi, sinjor'o'j, la enorm'o'n de mi'a'j mis'fortun'o'j, vi dev'as promes'i ne inter'romp'i la faden'o'n de mi'a trist'a histori'o per ajn'a demand'o aŭ rimark'o, ĉar, en la sam'a moment'o kiam vi tio'n far'us, la histori'o fin'iĝ'us.

Ĉi avert'o de la ĉifon'ul'o vek'is en la memor'o de do'n Quijote la rakont'o'n de la ŝild'ist'o kaj

tio'n, ke ĝi fin'iĝ'is, ĉar li ne sci'is la ĝust'a'n nombr'o'n de la kapr'o'j pas'int'a'j trans la river'o'n.

Nu, la ĉifon'ul'o daŭr'ig'is jen'e:

—Mi tio'n avert'as, ĉar mi dezir'as fin'i kiel ebl'e plej rapid'e la rakont'o'n de mi'a'j mis'fortun'o'j.

Re'memor'i ili'n far'as ili'n pli dolor'a'j, kaj ju mal'pli da demand'o'j vi formul'os, des pli fru'e mi ven'os al la fin'o de mi'a histori'o. Ceter'e mi preter'las'os neni'o'n grav'a'n por plen'e kontent'ig'i vi'a'n sci'vol'o'n.

Do'n Quijote promes'is je ĉies nom'o ne inter'romp'i li'n, kaj tiel trankvil'ig'it'a, la ĉifon'ul'o komenc'is:

—Mi'a nom'o est'as Cardenio; mi'a nask'o'lok'o, unu el la plej bon'a'j urb'o'j ĉi tie, en Andaluzi'o; mi'a famili'o, nobel'a; mi'a'j ge'patr'o'j, riĉ'a'j; mi'a mis'fortun'o, tiel grand'a, ke mi'a'j ge'patr'o'j kaj famili'o pri'plor'is ĝi'n, sen ke ili pov'us trov'i al ĝi rimed'o'n per si'a'j riĉ'o'j, ĉar por kurac'ad'o de mis'fortun'o'j ven'ant'a'j de la ĉiel'o, la bon'hav'ec'o apenaŭ valor'as. En la sam'a urb'o viv'is anĝel'in'o, kaj Amor'o met'is en ŝi'n la tut'a'n glor'o'n, kiu'n mi pov'us dezir'i: tiel ekster'ordinar'a est'is la bel'o de Luscinda, pucelo sam'e nobel'a kaj riĉ'a kiel mi, sed pli bon'sort'a, kaj ankaŭ

mal'pli konstant'a ol merit'is am'o tiel honest'a kiel la mi'a. Ĉi Luscindan mi am'is, dezir'is kaj ador'is jam de mi'a'j fru'a'j kaj verd'a'j jar'o'j, kaj ŝi am'is mi'n naiv'e kaj sincer'e, konform'e al si'a jun'a aĝ'o. Ni'a'j ge'patr'o'j sci'is pri ni'a reciprok'a inklin'o kaj ne opon'is al ĝi, ĉar ili klar'e vid'is, ke kiam ĝi matur'iĝ'us, ĝi dev'us konduk'i ni'n al ge'edz'iĝ'o, al kies konven'ec'o kontribu'is ankaŭ

la sam'a rang'o de ni'a'j famili'o'j kaj de ni'a'j riĉ'o'j. Ni kresk'is, kaj tiel kresk'is sam'temp'e ni'a reciprok'a am'o, ke la patr'o de Luscinda pens'is, ke en obe'o al la konvenci'o'j, li dev'as ne las'i mi'n en'ir'i en la dom'o'n, imit'ant'e tiel la ge'patr'o'j'n de tiu Tisb'a oft'e pri'kantat'a de la poet'o'j.

Nu, li'a mal'permes'o nur al'don'is flam'o'n al flam'o kaj dezir'o'n al dezir'o, ĉar, kvankam oni silent'ig'is al ni la lang'o'n, tamen oni ne pov'is halt'ig'i la plum'o'j'n, kies strek'o'j, pli liber'e ol la lang'o'j, konfes'as al la am'at'a person'o la plej sekret'a'j'n pens'o'j'n de la anim'o, pro tio, ke oft'e okaz'as, ke en la ĉe'est'o de la person'o am'at'a mut'iĝ'as en konfuz'o la plej rezolut'a intenc'o kaj la plej aŭdac'a lang'o. Ho Di'o, kiel mult'e da leter'o'j mi skrib'is al ŝi! Kiel dolĉ'e kaj delikat'e ŝi respond'is! Kiel mult'e da kanzon'o'j kaj da am'a'j vers'o'j mi verk'is! Per ili mi'a kor'o deklar'is kaj rivel'is si'a'n sent'o'n, pentr'is la ard'o'n de si'a dezir'o, re'freŝ'ig'is si'a'n memor'o'n kaj ĝu'is si'a'n inklin'o'n. Nu, fin'fin'e, jam sen'pacienc'a kaj konsum'it'a de la dezir'o vid'i ŝi'n, mi far'is tio'n, kio ŝajn'is al mi pli konven'a por la ating'o de mi'a dezir'at'a kaj merit'it'a premi'o: pet'i ŝi'a'n patr'o'n, ke li don'u ŝi'n al mi edz'in'ig'e. Li respond'is, ke li dank'as mi'n pro mi'a bon'a dispozici'o honor'i li'n kaj pro mi'a dezir'o honor'i mi'n mem per li'a am'at'a fil'in'o, kaj al'don'is, ke mi'a propr'a patr'o, est'ant'e viv'a, dev'us laŭ la regul'o'j de la dec'o formul'i la pet'o'n, ĉar Luscinda ne est'is vir'in'o pren'ebl'a aŭ don'ebl'a ŝtel'e kaj sub'man'e. Mi dank'is li'n pro la ĝentil'o, pens'is, ke li prav'as, kaj ke mi'a patr'o konsent'us mi'a'n projekt'o'n, tuj kiam mi sci'ig'us li'n. Tiel do, mi ir'is inform'i li'n kaj, en'ir'ant'e en la ĉambr'o'n, kie li sid'is, mi trov'is li'n kun apert'a leter'o en la man'o'j. Antaŭ ol mi pov'us parol'i, li ĝi'n don'is al mi, dir'ant'e:

»—Ĉi leter'o montr'os al vi, Cardenio, ke duk'o Rikard'o bon'vol'as far'i al vi favor'o'n.

»Kiel vi, sinjor'o'j, cert'e sci'as, duk'o Rikard'o est'as grand'ul'o de Hispan'uj'o kaj hav'as si'a'n duk-land'o'n en la pli riĉ'a part'o de ĉi Andaluzi'o. Mi pren'is kaj leg'is la leter'o'n, kaj ĝi tiel plen'is de komplez'em'o kaj bon'vol'o, ke eĉ mi mem pens'is, ke mi'a patr'o aĉ'e kondut'us, se li

ne plen'um'us la pet'o'n de la duk'o, nom'e, send'i mi'n al la lok'o, kie la duk'o loĝ'is, por ke mi est'u, ne serv'ist'o, sed kompan'o de li'a pli aĝ'a fil'o. La duk'o promes'is atribu'i al mi la posten'o'n respond'a'n al li'a alt'a opini'o pri mi. Leg'ant'e la leter'o'n mi konstern'iĝ'is, des pli, kiam mi aŭd'is mi'a'n patr'o'n dir'i:

»—Post'morgaŭ vi ek'ir'os, Cardenio, kaj far'os kio'n la duk'o dezir'as. Kaj dank'u Di'o'n, ke Li met'as vi'n sur voj'o'n konduk'ant'a'n al cel'o, kiu'n, mi sci'as, vi merit'as.

»Al tio li al'don'is ali'a'j'n patr'a'j'n konsil'o'j'n. La dat'o de mi'a for'ir'o al'ven'is, sed la antaŭ'a'n nokt'o'n mi parol'is kun Luscinda kaj inform'is ŝi'n pri ĉio okaz'ant'a. La sam'o'n mi dir'is ankaŭ al ŝi'a patr'o kaj pet'eg'is li'n atend'i kelk'e da tag'o'j kaj ne dispon'i pri si'a fil'in'o, ĝis mi vid'os kio'n duk'o Ricardo ver'e vol'as de mi. Li promes'is tio'n far'i, kaj Luscinda konfirm'is si'a'n am'o'n al mi per mil ĵur'o'j kaj mil sven'et'o'j. Fin'e mi al'ven'is al la palac'o de la duk'o, kaj li akcept'is kaj trakt'is mi'n tiel bon'e, ke la envi'o komenc'is lud'i si'a'n rol'o'n. La old'a'j serv'ist'o'j envi'is mi'n, ĉar ili pens'is, ke la duk'o, favor'ant'e mi'n, damaĝ'as ili'n. Tamen unu person'o tre ĝoj'is pro mi'a al'ven'o: la du'a fil'o de la duk'o, nom'at'a Fernand'o, jun'ul'o disting'it'a, elegant'a, si'n'don'a kaj en'am'iĝ'em'a. Preskaŭ de'komenc'e li tiel dezir'is amik'iĝ'i al mi, ke tio vek'is ĉies koment'o'j'n, kaj kvankam li'a pli aĝ'a frat'o estim'is kaj favor'is mi'n, tamen li ne evident'ig'is la ekstrem'a'n am'o'n kaj komplez'em'o'n de Fernand'o al mi'a person'o. Nu, bon'e, la alt'a estim'o de do'n Fernand'o turn'iĝ'is en ver'a'n amik'ec'o'n, kaj tial, ke inter amik'o'j ne ekzist'as sekret'o'j, li rivel'is al mi ĉiu'n pens'o'n si'a'n kaj precip'e menci'is am-afer'o'n, kiu kaŭz'is al li iom'a'n zorg'o'n.

»Li tre am'is la fil'in'o'n de riĉ'a kamp'ul'o, farm'ist'o de la duk'o, kaj ŝi est'is tiel sam'e bel'a, virt'a, saĝ'a kaj diskret'a, ke la hom'o'j ŝi'n kon'ant'a'j ne pov'us decid'i, per kio ŝi plej bril'as. Ĉi bon'a'j kvalit'o'j de la ĉarm'a kamp'ul'in'o tiel flam'ig'is la kor'o'n de do'n Fernand'o, ke por venk'i ŝi'a'n virt'o'n kaj ŝi'n posed'i, li antaŭ'decid'is don'i al ŝi promes'o'n de edz'iĝ'o, ĉar li sci'is, ke ali'e li tut'e fiask'us. Urĝ'at'e de amik'a'j sent'o'j, mi uz'is mi'a'j'n plej bon'a'j'n rezon'o'j'n kaj menci'is ĉiu'n instru'a'n ekzempl'o'n, kiu'n mi kon'is, por de'turn'i li'n de tia projekt'o. Sed vid'ant'e, ke mi'a'j klopod'o'j van'is, mi intenc'is inform'i pri la afer'o li'a'n patr'o'n, la duk'o'n Ricardo.

»Nu, do'n Fernand'o, sagac'a kaj inteligent'a, suspekt'is kaj tim'is mi'a'n intenc'o'n, ĉar li pens'is, ke mi, kiel lojal'a sub'ul'o, ne pov'us kaŝ'i antaŭ mi'a sinjor'o la duk'o i'o'n tiel damaĝ'a'n al ties honor'o. Tiel do, kun la cel'o konfuz'i kaj tromp'i mi'n, li dir'is al mi, ke, por ke la bel'ul'in'o tiel fort'e li'n sorĉ'ant'a ne plu obsed'u li'n, la plej bon'a rimed'o konsist'us en tio, for'est'i kelk'a'j'n monat'o'j'n. Li al'don'is, le li vol'us ili'n pas'ig'i kun mi ĉe mi'a patr'o, kaj ke li dir'us al la duk'o, kiel pretekst'o'n de la vojaĝ'o, ke okaz'e de la foir'o li dezir'as ir'i al mi'a urb'o por aĉet'i ĉeval'o'j'n, ĉar tie trov'iĝ'as la plej bon'a'j de la mond'o. Tuj kiam mi aŭd'is li'n, mi pens'is li'a'n ide'o'n plej traf'a, kvankam mi pens'us ĝi'n tia, eĉ se ĝi est'us mal'pli bon'a, ĉar ĝi don'is al mi bel'a'n okaz'o'n re'vid'i mi'a'n Luscindan. Sub la influ'o de tia'j pens'o kaj dezir'o mi aprob'is li'a'n projekt'o'n kaj urĝ'is li'n tuj ĝi'n efektiv'ig'i, dir'ant'e al li, ke ver'e la for'est'o efik'as kontraŭ la plej firm'a am'o.

»Sed okaz'is, kiel mi sci'iĝ'is post'e, ke, kiam li propon'is al mi la menci'it'a'n projekt'o'n, li jam antaŭ'e ĝu'is la favor'o'j'n de la kamp'ul'in'o sub la promes'o edz'iĝ'i al ŝi kaj nun li atend'is la okaz'o'n rivel'i la afer'o'n en konven'a moment'o kaj sen'danĝer'e, ĉar li tim'is la re'ag'o'n de la duk'o, li'a patr'o, kiam li sci'iĝ'us pri li'a frenez'aĵ'o. Nu, kiel sci'at'e, la am'o inter jun'ul'o'j est'as

pli'part'e ne am'o, sed lasciv'a apetit'o, kiu, kiam ĝi sat'iĝ'as per la volupt'o, mort'as, kaj kio ŝajn'as am'o velk'as, ĉar ĝi ne pov'as daŭr'i trans si'a'j natur'a'j lim'o'j, kiu'j lim'o'j ne ekzist'as en la ver'a am'o. Mi vol'as dir'i, ke, kiam do'n Fernand'o frand'is la kamp'ul'in'o'n, baldaŭ li'a'j dezir'o'j ŝrump'is kaj li'a ard'o esting'iĝ'is, kaj se unu'e li ŝajn'ig'is, ke li vol'as for'est'i por ili'n rezist'i, nun li ver'e vol'is vojaĝ'i por ne plen'um'i ili'n. La duk'o don'is al li la for'permes'o'n kaj ordon'is, ke mi akompan'u li'n. Ni al'ven'is al mi'a urb'o, mi'a patr'o akcept'is do'n Fernand'o'n konform'e al ties rang'o, post'e mi vizit'is Luscindan kaj de'nov'e viv'is mi'a'j dezir'o'j, kvankam ili neniam mort'is nek et'iĝ'is. Je mi'a mal'feliĉ'o, mi parol'is pri ili al do'n Fernand'o, dum mi pens'is, ke pro li'a grand'a amik'ec'o al mi, mi dev'as kaŝ'i neni'o'n antaŭ li. Mi laŭd'is la bel'o'n, la graci'o'n kaj la saĝ'o'n de Luscinda, tiel, ke mi'a'j laŭd'o'j vek'is en li la dezir'o'n vid'i la pucelon dot'it'a'n per tiel valor'a'j kvalit'o'j. Je mi'a mis'fortun'o, mi ced'is al li'a'j pet'o'j kaj iu'n nokt'o'n, ĉe la lum'o de lamp'o, mi montr'is ŝi'n al li tra la fenestr'o, kie mi kutim'e parol'is kun Luscinda. Li vid'is ŝi'n en bluz'o kaj ŝi'a bel'o tiel li'n frap'is, ke li forges'is la ceter'a'j'n ĉarm'ul'in'o'j'n, kiu'j'n li vid'is ĝis tiam. Li mut'iĝ'is, perd'is la konsci'o'n, rest'is en ekstaz'o kaj fin'e profund'e en'am'iĝ'is, kiel baldaŭ montr'os al vi la rakont'ad'o de mi'a mis'fortun'o.

»La hazard'o, por pli ekscit'i li'a'n dezir'o'n (kiu'n li kaŝ'is antaŭ mi, kaj kiu'n nur en sol'ec'o konfid'is al la ĉiel'o), met'is inter li'a'j'n man'o'j'n bilet'o'n de Luscinda dir'ant'a'n, ke mi pet'u de ŝi'a patr'o permes'o'n por ni'a ge'edz'iĝ'o. La bilet'o ŝajn'is al do'n Fernand'o tiel saĝ'a, diskret'a kaj am'o-plen'a, ke, leg'int'e ĝi'n, li dir'is al mi, ke sol'e en Luscinda trov'iĝ'as kun'e ĉiu'j ĉarm'o'j de la bel'ec'o kaj de la saĝ'o, renkont'ebl'a'j nur porci'e en la ceter'a'j vir'in'o'j de la mond'o. Tamen mi dev'as konfes'i nun, ke al mi ne plaĉ'is vid'i, ke la laŭd'o'j al Luscinda, kvankam ĝust'a'j, ven'as de la buŝ'o de do'n Fernand'o. Mi ek'sent'is tim'o'n kaj ĵaluz'o'n, ĉar li ĉiam vol'is parol'i pri Luscinda, eĉ pren'ant'e je la har'o'j la okaz'o'n por tio. Tia insist'o vek'is en mi i'a'n sent'o'n de ĵaluz'o, ĉar, kvankam mi ne atend'is devi'o'n de la virt'o kaj de la fidel'o de Luscinda, tamen mi tim'is, ke la Fat'o pov'us met'i en danĝer'o'n ĝust'e kio'n Ĝi ŝajn'e plej cert'ig'is. Do'n Fernand'o ĉiam prov'is leg'i la bilet'o'j'n, kiu'j'n mi send'is al Luscinda, kaj ŝi'a'j'n respond'o'j'n, sub la pretekst'o, ke al li tre plaĉ'as ni'a saĝ'o. Okaz'is tiam, ke Luscinda pet'is de mi por re'leg'o kavalir'a'n libr'o'n tre ŝat'at'a'n de ŝi kaj titol'it'a'n Am'ad'is de Gaŭli'o…

Tuj kiam do'n Quijote aŭd'is la nom'o'n de kavalir'a libr'o, li dir'is:

—Kial vi'a moŝt'o ne menci'is ĉe la komenc'o de vi'a histori'o, ke sinjor'in'o Luscinda am'as la libr'o'j'n kavalir'a'j'n? Neni'o krom'a nek super'laŭd'a neces'as por konvink'i mi'n pri la grand'o de ŝi'a saĝ'o, kaj sen'dub'e ŝi ne hav'us la talent'o'n, kiu'n vi dir'is, se al ŝi mank'us la gust'o al tiel delic'a leg'ad'o. Tiel do, oni ne bezon'as pli da vort'o'j por pentr'i al mi ŝi'a'n bel'o'n, saĝ'o'n kaj ind'o'n, ĉar ĉe la nur'a menci'o de ŝi'a inklin'o, mi deklar'as ŝi'n la plej bel'a kaj saĝ'a vir'in'o de la mond'o. Mi dezir'us, sinjor'o, ke krom Amadís de Gaŭli'o, vi est'us send'int'a al ŝi la brav'a'n Do'n Rugel de Grek'uj'o, ĉar mi sci'as, ke al sinjor'in'o Luscinda tre plaĉ'us Daraida kaj Garaya, la saĝ'a'j rezon'o'j de la paŝt'ist'o Darinel kaj ties mir'ind'a'j bukolik'o'j kantat'a'j kaj reprezent'at'a'j de li mem kun plen'a graci'o, sprit'o kaj sen'ĝen'o. Sed ven'os la temp'o ripar'i tia'n mank'o'n, tiel baldaŭ kiel vi bon'vol'os akompan'i mi'n al mi'a vilaĝ'o, ĉar tie mi montr'os al vi pli ol tri'cent libr'o'j'n, kiu'j est'as la delic'o de mi'a kor'o kaj la distr'o de mi'a viv'o. Kvankam mi pens'as nun, ke mi hav'as neniu'n, kaŭz'e de la malic'o de pervers'a'j kaj envi'em'a'j sorĉ'ist'o'j. Kaj vi'a moŝt'o pardon'u, ke mi ne observ'is la promes'o'n ne inter'romp'i vi'a'n rakont'o'n, ĉar, kiam mi aŭd'as i'o'n pri kavalir'aĵ'o'j aŭ vag'ant'a'j kavalir'o'j, al mi est'as tiel ne'ebl'e silent'i, kiel ne'ebl'as al

la radi'o'j sun'a'j ne varm'ig'i, aŭ al la lun'a'j ne humid'ig'i. [114] Do, de'nov'e pardon'o'n. Kaj daŭr'ig'u, ĉar tio est'as nun pli grav'a.

Dum ĉio'n ĉi parol'is do'n Quijote, Cardenio ŝajn'e en profund'a medit'o ten'is la kap'o'n klin'it'a super la brust'o, kaj kvankam ni'a hidalg'o du'foj'e pet'is li'n daŭr'ig'i la rakont'o'n, Cardenio nek lev'is la kap'o'n nek respond'is eĉ unu vort'o'n. Sed kelk'a'n temp'o'n post'e li supr'e'n'rigard'is kaj dir'is:

—Mi hav'as la firm'a'n konvink'o'n, kaj neni'u hom'o en la mond'o pov'us de'konvink'i mi'n, kaj li est'us idiot'o se li pens'us la mal'o'n, ke la grand'a fripon'o majstr'o Elisabat konkub'is kun reĝ'in'o Madásima.

—Ho, ne, tut'e ne, je Di'o! —respond'is do'n Quijote kun grand'a koler'o, ĵur'ant'e, kiel li kutim'is—. Kiel malic'a, pli ĝust'e, kiel fi'a kalumni'o! Reĝ'in'o Madásima est'is tre nobel'a sinjor'in'o, kaj oni ne dev'as supoz'i, ke tiel grand'a princ'in'o pov'is konkub'i kun ajn'a herni-tranĉ'ist'o.[115] Kaj se iu asert'as la mal'o'n, li mensog'as kiel kanajl'o, kaj mi tio'n pruv'os pied'e aŭ rajd'e, kun arm'o'j aŭ sen ili, tag'e aŭ nokt'e, aŭ kiel ajn oni vol'os.

Cardenio nur rigard'ad'is li'n tre atent'e, pro tio, ke la jun'ul'o'n traf'is nov'a atak'o de frenez'o, kaj li'a stat'o ne permes'is li'n daŭr'ig'i la rakont'o'n. Krom'e do'n Quijote ne plu aŭskult'us, eĉ se Cardenio parol'us ankoraŭ, ĉar li profund'e ĉagren'iĝ'is kaŭz'e de tio, kio'n li aŭd'is pri Madásima.

Strang'a afer'o! Li defend'is ŝi'n ard'eg'e, kvazaŭ ŝi est'us li'a ver'a kaj propr'a sinjor'in'o: tiel grand'a'n pov'o'n hav'is super li li'a'j demon'a'j libr'o'j. Mi dir'as do, ke sub la influ'o de la kriz'o de frenez'o, Cardenio, aŭd'ant'e ke oni nom'as li'n mensog'ul'o, kanajl'o kaj ali'a'j simil'a'j fi'vort'o'j, juĝ'is tio'n tre pez'a ŝerc'o, pren'is ŝton'o'n proksim'a'n kaj don'is per ĝi tia'n bat'o'n sur la brust'o'n de do'n Quijote, ke tiu fal'is dors'e'n. Kiam Sancho Panza vid'is, ke oni mis'trakt'as li'a'n sinjor'o'n, li si'n ĵet'is kun ferm'it'a'j pugn'o'j kontraŭ la frenez'ul'o, sed la ĉifon'a kavalir'o akcept'is li'n tia'manier'e, ke per unu pugn'o'bat'o stern'is la ŝild'ist'o'n ĉe si'a'j pied'o'j, salt'is sur li'n kaj ĝis'lac'e tret'is al li la rip'o'j'n.

La kapr'ist'o vol'is li'n defend'i kaj sufer'is la sam'a'n sort'o'n, kaj Cardenio, las'int'e ili'n tra'draŝ'it'a'j kaj muel'it'a'j, ir'is per trankvil'a'j paŝ'o'j rifuĝ'i en la mont'o'n. Lev'iĝ'is Sancho kaj, furioz'a pro la ne'merit'it'a bat'ad'o, kur'is venĝ'i si'n kontraŭ la kapr'ist'o, dir'ant'e, ke li kulp'as, ĉar li ne avert'is si'a'temp'e, ke Cardenio sufer'as period'a'n frenez'o'n, kaj ke, se ili tio'n sci'us, ili pov'int'us si'n prepar'i por defend'i si'n. La kapr'ist'o respond'is, ke li jam inform'is pri la frenez'o de la jun'ul'o, kaj ke li do ne kulp'as, se la ŝild'ist'o preter'atent'is la sci'ig'o'n. Replik'is Sancho Panza kaj sam'e la kapr'ist'o kaj la disput'o fin'iĝ'is per tio, ke ĉiu el ili kapt'is la barb'o'n de la ali'a, kaj ili tiel bat'is si'n reciprok'e, ke ili ne turn'iĝ'is en pulp'o'n dank’ al la inter'ven'o de do'n Quijote. Sancho, al'kroĉ'it'a ankoraŭ al la kapr'ist'o, dir'is:

—Las'u mi'n, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o. Li est'as kamp'ul'o kiel mi, ne arm'it'a kavalir'o, do mi pov'as sen'pli'e venĝ'i al li pro li'a ofend'o, lukt'ant'e kontraŭ li sen ia avantaĝ'o ĉe mi'a flank'o, kiel vir'o de honor'o.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—. Sed mi sci'as, ke pri tio okaz'int'a li ne kulp'as.

Tiel li trankvil'ig'is ili'n kaj de'nov'e demand'is la kapr'ist'o'n, ĉu ebl'as renkont'i Cardenion, ĉar li eg'e dezir'as sci'i la fin'o'n de la histori'o. La kapr'ist'o respond'is kio'n jam de'komenc'e dir'is, ke oni ne preciz'e kon'as, kie Cardenio si'n kaŝ'as, kaj ke, se do'n Quijote vag'ad'os tra la mont'o'j, li cert'e trov'os li'n, frenez'a aŭ mal'frenez'a.

[114] En la temp'o de Cervantes oni kred'is, ke la lun'o, opon'e al la sun'o, est'as humid'a planed'o, kaj ke de ĝi font'as kaj ven'as la humid'o.

[115] Laŭ la roman'o'j kavalir'a'j, majstr'o Elisabat est'is, inter'ali'e, eminent'a ĥirurg'o. Disdegn'e kaj insult'e do'n Quijote dediĉ'as al li tiu'n amuz'a'n epitet'o'n.

Ĉapitr'o 25

Kiu trakt'as pri la strang'aĵ'o'j okaz'int'a'j en Sierra Moren'a al la kuraĝ'a kavalir'o de La Mancha, kaj pri li'a imit'o de la pent'o'far'o de Beltenebros

Do'n Quijote dir'is adiaŭ'o'n al la kapr'ist'o, salt'is de'nov'e sur la ĉeval'o'n, ordon'is la ŝild'ist'o'n sekv'i li'n, kio'n Sancho sur la azen'o[116] far'is tre kontraŭ'vol'e, kaj iom post iom ili penetr'is en la pli aspr'a'n part'o'n de la mont'o. Sancho eg'e dezir'is babil'i kun si'a mastr'o, sed, ne vol'ant'e romp'i li'a'n ordon'o'n, li atend'is, ke do'n Quijote parol'u unu'a. Fin'e, li ne pov'is sufer'i tia'n silent'o'n kaj dir'is:

—Sinjor'o do'n Quijote, vi'a moŝt'o don'u al mi vi'a'n ben'o'n kaj vi'a'n for'permes'o'n, ĉar de ĉi tie mi vol'as re'ven'i al mi kaj loĝ'i kun mi'a edz'in'o kaj mi'a'j fil'o'j. Almenaŭ mi pov'os parol'i kun ili laŭ'plaĉ'e. Pretend'i, ke mi sekv'u vi'a'n moŝt'o'n tag'e kaj nokt'e tra ĉi sol'ej'o'j sen parol'i, kiam parol'i mi dezir'as, est'as kvazaŭ en'ter'ig'i mi'n viv'a. Se almenaŭ la best'o'j parol'us, kiel ili parol'is en la temp'o'j de Guisopete, [117] la afer'o ir'us ne tiel mav'e pro tio, ke mi babil'us kun mi'a azen'o laŭ'vol'e kaj tiel forges'us mi'a'n aĉ'a'n sort'o'n: ĉar est'as tre dur'e kaj ekster la lim'o'j de la pacienc'o serĉ'i aventur'o'j'n dum la tut'a viv'o kaj trov'i nur kalcitr'o'j'n kaj bernadojn, ŝton'o'j'n kaj pugn'o'bat'o'j'n kaj krom'e ten'i la buŝ'o'n ferm'it'a, sen kuraĝ'i dir'i kio'n oni hav'as en la kor'o, kvazaŭ oni est'us mut'a.

—Mi kompren'as, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Vi pere'as de la dezir'o, ke mi liber'ig'u vi'n de la prohib'o, kiu'n mi trud'is al vi'a lang'o. Nu, konsent'it'e: parol'u kio'n ajn vi vol'as, sed sub la kondiĉ'o, ke mi'a permes'o valid'as nur, dum ni vag'as tra ĉi mont'o'j.

—Tre bon'e —dir'is Sancho—. Mi parol'u nun; post'e Di'o sci'as kio okaz'os. Kaj por komenc'i jam profit'i vi'a'n permes'o'n, mi dezir'us demand'i, kial vi defend'is tiel ard'e reĝ'in'o'n Magimasa, aŭ kio ajn ŝi nom'iĝ'as? Krom'e, ĉu grav'as tio, ĉu la abat'o[118] est'is, aŭ ne est'is, ŝi'a amik'o?

Se vi est'us ignor'int'a tio'n, ĉar vi ne est'as ŝi'a juĝ'ist'o, mi kred'as, ke la frenez'ul'o daŭr'ig'us si'a'n rakont'o'n, sen ke ni ricev'us la ŝton'bat'o'n, la kalcitr'o'j'n kaj eĉ pli ol ses sur'vang'o'j'n.

—Ver'e, Sancho —respond'is do'n Quijote—, se vi sci'us, kiel mi sci'as, kiel honest'a kaj nobel'a sinjor'in'o est'is reĝ'in'o Madásima, cert'e vi dir'us, ke mi hav'is tro da pacienc'o, pro tio, ke mi ne romp'is la buŝ'o'n, el kie el'ir'is tia'j blasfem'o'j; ĉar egal'as grand'a'n blasfem'o'n pens'i kaj dir'i, ke reĝ'in'o konkub'is kun ĥirurg'o. Laŭ la ver'o de ili'a histori'o, majstr'o Elisabat, menci'it'a de la frenez'ul'o, est'is hom'o tre saĝ'a kaj konsil'ant'o tre bon'a, kaj serv'is kiel kurator'o kaj kurac'ist'o al la reĝ'in'o. Sed pens'i, ke ŝi konkub'is kun li, est'as ekstravaganc'o merit'ant'a la plej sever'a'n pun'o'n. Ceter'e Cardenio ne konsci'is kio'n li dir'is, kaj sen'dub'e vi memor'as, ke en tiu moment'o li'a cerb'o ir'is jam promen'i.

—Ĝust'e tial mi ne kompren'as, ke vi pren'is serioz'e la vort'o'j'n de frenez'ul'o —dir'is Sancho

—. Kaj konsider'u, ke la sort'o gvid'is la ŝton'o'n, ne kontraŭ la kap'o'n, sed kontraŭ la brust'o'n de vi'a moŝt'o, kaj dank’ al tio ni vid'as ni'n, ne en plej lament'ind'a stat'o pro la insist'o defend'i

la sinjor'in'o'n reĝ'in'o'n, Di'o ŝi'n damn'u! Krom'e, Cardenio, ĉar frenez'a, ricev'us absolv'o'n de la justic'o.

—La dev'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j est'as protekt'i, kontraŭ frenez'a'j aŭ prudent'a'j, la honor'o'n de la vir'in'o'j de ajn'a rang'o, des pli, kiam tem'as pri reĝ'in'o'j tiel precip'a'j kaj virt'a'j kiel Madásima, al kiu mi sent'as special'a'n simpati'o'n pro ŝi'a'j bon'a'j kvalit'o'j. Ŝi est'is, ne nur bel'a, sed tre prudent'a, kaj krom'e tre pacienc'a en si'a'j mult'a'j mis'fortun'o'j. La konsil'o'j kaj la akompan'o de majstr'o Elisabat est'is al ŝi tre util'a'j kaj help'a'j, kaj tial ŝi el'ten'is kun pacienc'o kaj prudent'o la bat'o'j'n de la sort'o. Tio don'is okaz'o'n al la malic'a kaj sen'sci'a popol'aĉ'o dir'i kaj pens'i, ke ŝi konkub'is kun li. Kaj mi asert'as de'nov'e, kaj asert'os du'cent foj'o'j'n pli'a'j'n, ke, kiu'j tiel pens'as aŭ dir'as, mensog'as kaj mensog'os.

—Mi, nek pens'as, nek dir'as i'o'n —respond'is Sancho—. Kiu kaĉ'o'n kuir'is, tiu ĝi'n manĝ'u. Se ili konkub'is, aŭ ne, ili jam prezent'is al Di'o la kont'o'n de si'a'j ag'o'j. Mi hejm'e sid'is, neni'o'n vid'is. Al mi ne plaĉ'as sci'vol'i pri alies viv'o'j, vort'o'j sak'o'n ne plen'ig'as. Des pli, ke nud'a mi nask'iĝ'is, kaj nud'a mi trov'iĝ'as, do sen perd'o kaj gajn'o. Kio tuŝ'as mi'n, se ili konkub'is?

Mult'a'j pens'as, ke ekzist'as ŝink'o'j tie, kie oni ne trov'as eĉ hok'o'n por viand'o. Sed, kiu pov'us halt'ig'i la dis'flug'o'n de la vent'o? Eĉ la propr'a'n Di'o'n traf'as kritik'o'j…

—Sankt'a ĉiel'o! —ek'kri'is do'n Quijote—. Kia rozari'o da stult'aĵ'o'j, Sancho! Kia rilat'o ekzist'as inter tio, kio'n ni trakt'as kaj vi'a ŝut'ad'o de proverb'o'j? Je vi'a viv'o, Sancho, silent'iĝ'u, kaj de nun zorg'u nur spron'i la azen'o'n kaj ne miks'i vi'n en afer'o'j'n, kiu'j ne koncern'as vi'n. Kaj per vi'a'j kvin sens'o'j en'sorb'u, ke mi'a'j far'o'j pas'int'a'j, nun'a'j kaj futur'a'j konform'as al la raci'o kaj al la kavalir'ism'o, kies regul'ar'o'n mi kon'as pli bon'e ol ĉiu'j kavalir'o'j al ĝi sub'met'it'a'j en la mond'o.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Ĉu est'as bon'a regul'o de la kavalir'ism'o vag'ad'i kapric'e tra ĉi mont'o'j sen voj'o'j kaj pad'o'j, serĉ'ant'e frenez'ul'o'n, kiu, se trov'it'a, ebl'e dezir'os fin'i, ne la komenc'it'a'n rakont'o'n, sed la komenc'it'a'n task'o'n romp'i la kap'o'n al vi'a moŝt'o kaj la rip'o'j'n al mi ĝis la last'a ost'o?

—Silent'iĝ'u, Sancho, mi pet'as vi'n ankoraŭ'foj'e. Sci'u, ke ne nur la dezir'o trov'i la frenez'ul'o'n re'ten'as mi'n ĉi-lok'e, sed ankaŭ la intenc'o plen'um'i hero'aĵ'o'n por la akir'o de etern'a renom'o kaj glor'o en la tut'a kon'at'a mond'o; tia'n hero'aĵ'o'n, ke per ĝi mi konker'os la plej'a'n perfekt'ec'o'n kaj fam'o'n ating'ebl'a'n de vag'ant'a kavalir'o.

—Kaj tia far'o est'os tre danĝer'a? —demand'is Sancho Panza.

—Ne —respond'is la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o—, kvankam la kubo pov'us tiel fal'i, ke ĝi ig'us ni'n perd'i, anstataŭ gajn'i. Tamen, ĉio de'pend'os de vi'a diligent'o.

—De mi'a diligent'o?

—Jes —dir'is do'n Quijote—, ĉar, se vi re'ven'os baldaŭ de la lok'o, kie'n mi pens'as vi'n send'i, baldaŭ fin'iĝ'os mi'a aflikt'o, kaj baldaŭ komenc'iĝ'os mi'a glor'o. Sed ne ĝust'as, ke vi est'u en suspens'o, atend'ant'e la signif'o'n de mi'a'j vort'o'j, do, sci'u jam, Sancho, ke Amadís de Gaŭli'o eminent'is kiel unu el la plej perfekt'a'j kavalir'o'j vag'ant'a'j; nu, mi erar'is, dir'ant'e «unu»; fakt'e

li est'is la unik'a, la unu'a, la super'a inter la kavalir'o'j de si'a epok'o. Hont'u do'n Belianís kaj la hom'o'j asert'ant'a'j kun li, ke li egal'is en kelk'a'j rilat'o'j al Amadís. Mi ĵur'as, ke ili tromp'iĝ'as, kaj mi dir'as ankaŭ, ke, kiam pentr'ist'o dezir'as eminent'i en si'a art'o, li klopod'as imit'i la original'o'j'n de la grand'a'j majstr'o'j, kaj la sam'a regul'o aplik'iĝ'as al la profesi'o'j kaj meti'o'j, kies produkt'o'j garn'as kaj ornam'as la naci'o'j'n. En la sam'a manier'o, aspir'ant'o al reputaci'o de hom'o prudent'a kaj pacienc'a dev'as imit'i, kaj imit'as, Ulis'o'n, per kies person'o kaj labor'o'j Homero pentr'is al ni viv'a'n portret'o'n de prudent'o kaj pacienc'o, sam'e kiel Vergili'o montr'is per la person'o de Eneo la kuraĝ'o'n de kompat'em'a fil'o kaj la sagac'o'n de brav'a kaj lert'a kapitan'o. Tamen la poet'o'j ne pentr'is ili'n, kia'j ili est'is, sed kia'j ili dev'us est'i, por ke ili pro si'a'j virt'o'j serv'u kiel ekzempl'o'j al la hom'o'j de la futur'o. Tiel sam'e Amadís est'is la nord'o, la maten'a stel'o, la sun'o de la kuraĝ'a'j kaj en'am'iĝ'int'a'j kavalir'o'j, kaj ni ĉiu'j, milit'ant'a'j sub la flag'o'j de la am'o kaj de la kavalir'ism'o, dev'as li'n imit'i. Sekv'e, Sancho amik'o, mi konklud'as, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiu'j plej bon'e li'n imit'as, plej proksim'as al la perfekt'ec'o de la kavalir'ism'o. Amadís montr'is si'n el'star'a en prudent'o, kuraĝ'o, pacienc'o, virt'o, firm'ec'o kaj am'o, kiam, disdegn'at'a de sinjor'in'o Oriana, li si'n re'tir'is al la Nud'a Rok'o por tie pent'o'far'i sub la nom'o de Beltenebros, nom'o tre signif'a kaj konform'a al la viv'o, kiu'n li volont'e elekt'is. Nu, est'as al mi pli facil'e imit'i li'n ĉe tio, ol ĉe la ali'o: tra'hak'i gigant'o'j'n, sen'kap'ig'i serpent'o'j'n, mort'ig'i drak'o'j'n, dis'pel'i arme'o'j'n, frakas'i eskadr'o'j'n kaj romp'i en'sorĉ'o'j'n. Kaj konsider'ant'e, ke ĉi lok'o tre konven'as por pent'o'far'o, mi ne las'os preter'ir'i la okaz'o'n, kiu tiel oportun'e si'n propon'as al mi.

—Fin'fin'e, sinjor'o, kio'n vol'as far'i vi'a moŝt'o en ĉi lok'o tiel izol'a? —demand'is Sancho.

—Ĉu mi ne dir'is jam —respond'is do'n Quijote—, ke mi pens'as imit'i Amadís kaj krom'e kondut'i desper'e, frenez'e kaj furioz'e, kiel la kuraĝ'a do'n Rolando, kiam li trov'is ĉe font'o pruv'o'n, ke la bel'a Angélica sen'honor'ig'is si'n kun Medoro? Ĉe tio do'n Rolando frenez'iĝ'is de dolor'o, el'ŝir'is arb'o'j'n, makul'is la akv'o'n de la klar'a'j font'o'j, tren'is ĉeval'o'j'n kaj far'is cent mil ekstravaganc'o'j'n ind'a'j'n je etern'a fam'o kaj memor'o. Tamen mi intenc'as, ne imit'i ĉiu'n frenez'aĵ'o'n, kiu'n pens'is, dir'is aŭ far'is Rolando, Or'land'o aŭ Rotolando (ĉi tri nom'o'j'n li hav'is) sed nur supr'aĵ'e kaj skiz'e sekv'i li'a'n ekzempl'o'n. Kaj pov'as est'i, ke fin'e mi kontent'iĝ'os imit'ant'e nur Amadís, ĉar li ating'is sen'egal'a'n fam'o'n, frenez'um'ant'e ne per violent'a'j ag'o'j, sed per plor'o'j kaj aflikt'o'j.

—Ŝajn'as al mi —dir'is Sancho—, ke la kavalir'o'j plen'um'int'a'j tia'j'n stult'aĵ'o'j'n kaj pent'o'far'o'j'n sent'is si'n puŝ'it'a'j de ia motiv'o. Sed, kia'n kaŭz'o'n hav'as vi'a moŝt'o por turn'i vi'n frenez'a? Ĉu ajn'a dam'o vi'n disdegn'is? Ĉu vi trov'is i'a'n pruv'o'n, ke sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso petol'is ne'dec'e kun arab'o aŭ krist'an'o?

—En tio kuŝ'as la esenc'o kaj la subtil'o de mi'a plan'o —respond'is do'n Quijote—. Kavalir'o far'us neni'o'n merit'a'n nek dank'ind'a'n, se li frenez'iĝ'us pro ia motiv'o. Valor'as ja ekstravaganc'i sen'kaŭz'e, por ke mi'a dam'o pens'u, kio'n mi far'us pik'it'e, se konsider'i kio'n mi far'as ne'pik'it'e.

Krom'e sufiĉ'a'n motiv'o'n mi hav'as: la long'a'n for'est'o'n dis'de Dulcine'a de El Toboso, la ĉiam'a sinjor'in'o mi'a. Vi jam aŭd'is la paŝt'ist'o'n Ambrosi'o dir'i, ke, kiu for'est'as, imag'as kaj tim'as ĉi'a'n mav'o'n. Tiel do, amik'o Sancho, ne perd'u vi'a'n temp'o'n konsil'ant'e mi'n rezign'i tiel rar'a'n, feliĉ'a'n kaj sen'precedenc'a'n imit'o'n. Mi est'as frenez'a, kaj frenez'a mi est'os, ĝis vi re'ven'os kun la respond'o al leter'o, kiu'n mi pens'as send'i al mi'a sinjor'in'o Dulcine'a. Se ŝi'a respond'o

montr'iĝ'os tia, kia'n mi'a fidel'ec'o merit'as, fin'iĝ'os en la sam'a moment'o mi'a'j frenez'o kaj pent'o'far'o. Sed se ŝi'a respond'o ne est'os favor'a, tiam mi efektiv'e frenez'iĝ'os kaj sent'os neni'o'n. Do, kio'n ajn ŝi respond'os, mi vid'os mi'n liber'a de la konflikt'o kaj de la aflikt'o, en kiu'j vi mi'n las'os, ĉar se vi al'port'os al mi bon'a'n nov'aĵ'o'n, mi ĝi'n ĝu'os en mi'a san'a mens'o, kaj se mav'a'n, mi ne sent'os ĝi'n en mi'a frenez'o. Sed dir'u, Sancho, ĉu vi bon'e konserv'as la kask'o'n de Mambrino? Mi vid'is vi'n pren'i ĝi'n de la grund'o, post ol tiu sen'dank'ul'o vol'is frakas'i ĝi'n en pec'o'j'n. Tamen, li ne sukces'is, kio pruv'as ĝi'a'n bon'a'n hard'it'ec'o'n.

—Je la nom'o de Di'o, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o! —respond'is Sancho—. Mi apenaŭ pov'as toler'i kaj sufer'i pacienc'e kelk'a'j'n dir'o'j'n de vi'a moŝt'o. Ili ig'as mi'n pens'i, ke ĉio, kio'n vi menci'as pri kavalir'aĵ'o'j, konker'o'j de regn'o'j kaj imperi'o'j, donac'o'j de insul'o'j, favor'o'j kaj rekompenc'o'j kaj simil'a'j afer'o'j kutim'a'j inter la vag'ant'a'j kavalir'o'j, est'as nur vent'o kaj mensog'o, frikcio aŭ fikci'o, aŭ kio ajn ĝi nom'iĝ'as, ĉar, se iu aŭd'us vi'n dir'i, tra pli ol kvar tag'o'j la sam'a'n erar'o'n, ke barb'o-pelv'o est'as la kask'o de Mambrino, ĉu li ne opini'us, ke al la hom'o tio'n pens'ant'a kaj asert'ant'a mank'as klap'o en la kap'o? La pelv'o'n plen'a'n de tuber'o'j mi kun'port'as en la du'sak'o kaj intenc'as pren'i ĝi'n hejm'e'n por ĝi'n ripar'i kaj uz'i en la pri'zorg'o al mi'a barb'o, se Di'o bon'vol'os, ke mi de'nov'e viv'u iam kun mi'a'j edz'in'o kaj fil'o'j.

—Aŭskult'u, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Mi ĵur'as je la sam'a nom'o, per kiu vi ĵur'is antaŭ'e, ke inter la ŝild'ist'o'j de la tut'a mond'o nun'a'j kaj pas'int'a'j, vi hav'as la plej et'a'n cerb'o'n.

Kio! Ĉu ebl'e vi ne rimark'is ankoraŭ, de kiam vi akompan'as mi'n, ke ĉio rilat'e al la vag'ant'a'j kavalir'o'j ŝajn'as est'i ĥimer'o'j, absurd'o'j kaj ekstravaganc'o'j kaj ir'i kontraŭ'direkt'e? Okaz'as tiel, ĉar ĉiam trov'iĝ'as inter ni band'aĉ'o de sorĉ'ist'o'j, kiu'j ŝanĝ'as, trans'form'as kaj modif'as laŭ'plaĉ'e ni'a'j'n afer'o'j'n, ĉu por favor'i, ĉu por detru'i ili'n. Sekv'e, kio al vi ŝajn'as pelv'o, al mi ŝajn'as la kask'o de Mambrino, kaj al ali'a person'o ebl'e ŝajn'as io diferenc'a. La sorĉ'ist'o mi'n protekt'ant'a rivel'is rar'a'n antaŭ'vid'o'n, ig'ant'e, ke la ver'a kaj efektiv'a kask'o de Mambrino ŝajn'u pelv'o al la ceter'a'j hom'o'j; ali'e la tut'a mond'o mi'n persekut'us por for'pren'i ĝi'n de mi, kaŭz'e de ĝi'a grand'a valor'o; sed, vid'ant'e, ke ĝi aspekt'as kiel nur'a pelv'o, oni ĝi'n ignor'as, kiel evident'iĝ'is, kiam tiu ul'o vol'is ĝi'n romp'i kaj las'is ĝi'n sur la grund'o, kio'n cert'e li tut'e ne far'us, se li sci'us, ke tem'as pri la fam'a kask'o. Gard'u ĝi'n, amik'o, nun mi ne bezon'as ĝi'n, des mal'pli, ke mi dev'os de'met'i la arm'aĵ'o'n kaj rest'i tut'e nud'a, kvazaŭ ĵus nask'it'a, se mi fin'e inklin'os pent'o'far'i, imit'ant'e pli la ekzempl'o'n de Amadís ol la ag'o'j'n de Rolando.

Tiel parol'ant'e ili al'ven'is al la pied'o de alt'a rok'eg'o izol'e star'ant'a inter ali'a'j mult'a'j en la ĉirkaŭ'o. Apud'e flu'is lant-akv'a roj'o tra herb'ej'o tiel verd'a kaj dens'a, ke ĝi ĉarm'is al la okul'o'j. Vid'iĝ'is ankaŭ mult'a'j sovaĝ'a'j arb'o'j kaj kelk'a'j arbust'o'j kaj flor'o'j, kiu'j ig'is la lok'o'n pli agrabl'a. La Kavalir'o de la Trist'a Mien'o decid'is rest'i tie por plen'um'i si'a'n pent'o'far'o'n kaj, admir'ant'e la lok'o'n, dir'is laŭt'e, kvazaŭ delir'e:

—Jen la lok'o de mi elekt'it'a, kie mi pri'plor'os la mis'fortun'o'n, kiu'n vi, ho ĉiel'o, trud'is al mi.

Ĉi tie la larm'o'j de mi'a'j okul'o'j ŝvel'ig'os la akv'o'n de la roj'o, kaj mi'a sen'halt'a kaj profund'a suspir'ad'o konstant'e mov'os la foli'o'j'n de ĉi sovaĝ'a'j arb'o'j, kiel sign'o kaj atest'o de la aflikt'o tortur'ant'a mi'a'n povr'a'n kor'o'n. Ho vi, kiu'j ajn vi est'as, kamp'ar'a'j di'o'j de ĉi ne'gast'am'a lok'o: aŭd'u la plend'o'j'n de sen'esper'a am'ant'o, ĉar long'a for'est'o kaj imag'a'j ĵaluz'o'j pel'is li'n lament'i inter aspr'a'j rok'o'j kaj ve'i pri la kruel'a natur'o de sen'dank'a ĉarm'ul'in'o, kulmin'o kaj apoge'o de la hom'a bel'ec'o! Ho vi, nimf'o'j kaj driad'o'j kutim'e loĝ'ant'a'j en la dens'o de la arb'ar'o'j: la

lasciv'a'j kaj rapid'a'j satirus'o'j, kiu'j vi'n dezir'as, kvankam van'e, neniam molest'u vi'n en vi'a dolĉ'a ripoz'o, por ke vi help'u mi'n lament'i mi'a'n mis'fortun'o'n, aŭ por ke, almenaŭ, vi ne lac'iĝ'u mi'n aŭd'i! Ho Dulcine'a de El Toboso, tag'o de mi'a nokt'o, glor'o de mi'a aflikt'o, nord'o de mi'a'j voj'o'j, stel'o de mi'a sort'o: la ĉiel'o plen'um'u ĉiu'n pet'o'n vi'a'n, kaj nun vi konsider'u, en kia'n lok'o'n kaj en kia'n stat'o'n vi'a for'est'o mi'n met'is, kaj bon'vol'u re'pag'i mi'n, kiel mi'a fidel'ec'o merit'as! Ho sol'ec'a'j arb'o'j, jam de nun kompan'o'j de mi'a propr'a sol'ec'o: ek'montr'u per la mol'a mov'o de vi'a'j branĉ'o'j, ke mi'a ĉe'est'o ne ofend'as vi'n! Ho vi, ŝild'ist'o mi'a, agrabl'a kun'ul'o en mi'a'j tag'o'j de feliĉ'o kaj ankaŭ de mis'fortun'o, bon'e en'bat'u al vi en la memor'o'n ĉio'n kio'n mi far'os ĉi tie antaŭ vi, por ke vi raport'u kaj rakont'u ĝi'n al la unu'nur'a kaŭz'ant'in'o de mi'a aflikt'o!

Tiel parol'int'e li de'salt'is de Rocinante, en unu moment'o de'pren'is de ĝi la sel'o'n kaj la brid'o'n, don'is al ĝi man'frap'o'n sur la pug'o'n kaj dir'is:

—Ricev'u la liber'o'n, kiu mank'as al vi'a mastr'o, ho ĉeval'o tiel glor'a pro vi'a'j far'o'j, kiel kompat'ind'a pro vi'a sort'o! Ir'u laŭ'plaĉ'e: sur vi'a frunt'o leg'iĝ'as, ke, nek la Hipogrif'o de Astolfo, nek la fam'a Frontino, kiu tiel kar'e kost'is al Bradamante, [119] pov'us egal'i vi'n en rapid'o.

—Ben'at'a la hom'o evit'ant'a al mi la labor'o'n sen'sel'ig'i la azen'o'n, ĉar ali'e cert'e ankaŭ ĝi ricev'us laŭd'a'j'n man'frap'et'o'j'n kaj vort'o'j'n —dir'is Sancho—. Sed se ĝi trov'iĝ'us ĉi tie, mi permes'us neniu'n sen'sel'ig'i ĝi'n. La stat'o de en'am'iĝ'int'o'j kaj desper'ant'o'j neniel koncern'us ĝi'n, ĉar mi, kiu est'is ĝi'a mastr'o, kiam Di'o vol'is, sufer'as nek en'am'iĝ'o'n nek desper'o'n. Kaj ver'e, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, se vi parol'as serioz'e pri mi'a for'ir'o kaj pri vi'a frenez'o, konven'as re'foj'e sel'i la ĉeval'o'n. Mi uz'os ĝi'n mank'e de la azen'o kaj ŝpar'os temp'o'n en la ir'o kaj re'ven'o. Se mi ir'us pied'e, mi ne sci'as, kiam mi traf'us en la vilaĝ'o'n, aŭ kiam mi re'ven'us, ĉar, ver'dir'e, mi ne tre el'ten'as pied'ir'i.

—Far'u laŭ vi'a plaĉ'o, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Vi'a ide'o ŝajn'as bon'a, tamen vi ek'ir'os post tri tag'o'j, ĉar mi vol'as, ke ĝis tiam vi observ'u kio'n pro am'o al ŝi mi dir'os kaj far'os.

Post'e vi pov'os inform'i ŝi'n pri la tut'a afer'o.

—Cu mi dev'as vid'i i'o'n krom'a'n ne jam vid'it'a'n? —demand'is Sancho.

—Vi tut'e ne sci'as pri kavalir'aĵ'o'j —respond'is do'n Quijote—. Al mi mank'as ankoraŭ ŝir'i la vest'o'n, dis'met'i la arm'aĵ'o'n, bat'i la rok'o'j'n per la kap'o kaj far'i ali'a'j'n simil'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j mir'ig'os vi'n.

—Je la am'o de Di'o —dir'is Sancho—. Vi'a moŝt'o zorg'u la kap'o'n, ĉar ĝi pov'us bat'iĝ'i kontraŭ

ajn'a rok'o tiel kaj tiom, ke per la unu'a frap'o detru'iĝ'us la maŝin'o de ĉi pent'o'far'o. Se vi'a moŝt'o opini'as la bat'o'j'n nepr'e neces'a'j por la plen'um'o de vi'a task'o, mi pens'as, ke, tial, ke ĉio ĉi est'as ŝajn'o, afer'o lud'a kaj ne'serioz'a, vi dev'us kontent'iĝ'i, frap'ant'e la kap'o'n kontraŭ la akv'o'n aŭ kontraŭ i'o'n mol'a'n kiel koton'o. Mi far'us la ceter'o'n, nom'e, dir'i al sinjor'in'o Dulcine'a, ke vi'a moŝt'o martel'is per la kap'o pint'a'n rok'o'n pli dur'a'n ol diamant'o.

—Mi dank'as vi'n pro vi'a bon'a intenc'o —respond'is do'n Quijote.— Sci'u, tamen, ke ĉio'n ĉi

mi far'as, ne lud'e, sed tre serioz'e, ĉar ali'e mi romp'us la regul'o'j'n de la kavalir'ism'o, kiu'j pun'as la dir'o'n de mensog'o'j tiel rigor'e, kiel oni pun'as krim'o'n de re'kulp'iĝ'int'o. Far'i i'o'n anstataŭ ali'o egal'as mensog'i, do mi'a'j kap'o'bat'o'j dev'os est'i ver'a'j, fort'a'j kaj efik'a'j, sen tromp'o kaj fantazi'o. Tial, ke bedaŭr'ind'e ni perd'is la balzam'o'n, las'u al mi iom da ĉarpi'o, ke mi pov'us kurac'i mi'n si'a'temp'e.

—Pli bedaŭr'ind'a est'as la perd'o de la azen'o —respond'is Sancho—, ĉar kun ĝi perd'iĝ'is la ĉarpi'o kaj ĉio ceter'a. Kaj vi'a moŝt'o bon'vol'u forges'i la damn'it'a'n poci'o'n, ĉar ne nur la stomak'o, sed eĉ la anim'o mem vom'em'as en mi, kiam mi aŭd'as la vort'o'n «balzam'o». Rilat'e al la tri tag'o'j, kiu'j'n vi determin'is, por ke mi observ'u vi'n frenez'um'i, bon'vol'u rigard'i ili'n jam pas'int'a'j. De mi'a flank'o mi konsider'os vi'a'j'n ekstravaganc'o'j'n sam'e vid'it'a'j kaj pas'int'a'j, kaj mi dir'os pri ili ĉio'n mir'ind'a'n al sinjor'in'o Dulcine'a. Do skrib'u la leter'o'n kaj tuj for'send'u mi'n, ĉar mi tre dezir'as baldaŭ re'ven'i kaj el'pren'i vi'n el ĉi purgatori'o, kie mi vi'n las'as.

—Ĉu vi nom'as ĝi'n purgatori'o, Sancho? —dir'is do'n Quijote—. Pli ĝust'e nom'u ĝi'n infer'o, aŭ

io pli mav'a ankoraŭ, se io tia ekzist'as.

—Mi aŭd'is dir'i, ke por la infer'ul'o'j nul'a es retencio[120] —respond'is Sancho.

—Mi ne kompren'as tio'n pri «retencio» —dir'is do'n Quijote.

—«Retencio» signif'as, ke, kiam oni sid'as en la infer'o, oni ne pov'as el'ir'i el ĝi. Sed tio ne okaz'os al vi, se nur mi'a'j pied'o'j taŭg'os, ĉar mi spron'os la ĉeval'o'n por ĝi'n re'anim'i kaj re'ven'i plej baldaŭ. Nu, imag'u mi'n en El Toboso antaŭ la sinjor'in'o Dulcine'a. Mi dir'os al ŝi tia'j'n rakont'o'j'n pri la stult'aĵ'o'j kaj frenez'aĵ'o'j (ili ja est'as unu sam'a afer'o), kiu'j'n vi'a moŝt'o far'is kaj far'as, ke ŝi turn'iĝ'os supl'a kiel gant'o, eĉ se mi trov'os ŝi'n pli dur'a ol kverk'o. Kun ŝi'a dolĉ'a kaj miel'flu'a respond'o mi re'ven'os tra la aer'o, kiel sorĉ'ist'o, kaj el'pren'os vi'n el ĉi purgatori'o simil'a al la infer'o, sed ne ver'a infer'o, ĉar ekzist'as la esper'o el'ir'i el ĝi, kio, kiel mi jam dir'is, ne okaz'as en la aŭtentik'a infer'o. Cert'e vi'a moŝt'o pens'as sam'e.

—Vi ja prav'as —dir'is la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o— sed, kiel ni help'os al ni por skrib'i la leter'o'n?

—La leter'o'n kaj la mandat'o'n pri la azen'o'j… —al'don'is Sancho.

—Ĉio sen'escept'e ir'os —dir'is do'n Quijote— kaj, ĉar mank'as paper'o, konven'us skrib'i kiel la antikv'ul'o'j, sur foli'o'j de arb'o'j aŭ sur vaks'o'tabel'o'j, kvankam ĉi last'a'j est'us tiel mal'facil'e trov'ebl'a'j kiel la paper'o. Sed mi memor'as nun, ne bon'a'n sed bon'eg'a'n lok'o'n por skrib'i, nom'e, la kajer'o'n de Cardenio. Vi zorg'os, ke oni kopi'u post'e la leter'o'n sur la konven'a paper'o kaj per bon'a kaligrafi'o en la unu'a vilaĝ'o kun lern'ej'a instru'ist'o; mank'e de tiu, ajn'a sakristi'an'o far'os la trans'skrib'o'n, sed nenial komisi'u la kopi'ad'o'n al advokat'a akt'ist'o, ĉar ili uz'as tiel fuŝ'a'n man'skrib'o'n, ke eĉ la diabl'o mem ne kompren'us la leter'o'n.

—Kio'n pri la signatur'o? —demand'is Sancho.

—Amadís neniam met'is signatur'o'n al si'a'j leter'o'j —respond'is do'n Quijote.

—Tre bon'e —dir'is Sancho—. Sed la mandat'o dev'as port'i ĝi'n, kaj, se kopi'it'a, ĝi vid'iĝ'os fals'a, kaj mi ne ricev'os la azen'o'j'n.

—La mandat'o'n mi skrib'os kaj signatur'os en la kajer'o mem, kaj mi'a nev'in'o, vid'ant'e ĝi'n, plen'um'os la ordon'o'n sen'protest'e. Rilat'e al la leter'o am'a, vi postul'os, ke oni skrib'u, kiel signatur'o'n: «ĝis'mort'e vi'a, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o». Kaj ne grav'as, ke fremd'a man'o tio'n far'os, ĉar, kiom mi memor'as, Dulcine'a sci'as nek leg'i nek skrib'i, kaj neniam en si'a viv'o ŝi vid'is leter'o'n aŭ skrib'o'n mi'a'n. Ni'a am'o est'is ĉiam platon'a kaj lim'iĝ'is nur al inter'ŝanĝ'o de honest'a'j rigard'o'j, kaj eĉ tio'n ni far'is tiel mal'oft'e, ke mi pov'as laŭ'ver'e ĵur'i, ke kvankam jam de dek du jar'o'j mi am'as ŝi'n pli ol la lum'o'n de mi'a'j propr'a'j okul'o'j, mi vid'is ŝi'n apenaŭ kvar foj'o'j'n, kaj tre ebl'e eĉ ne unu'foj'e ŝi rimark'is, ke mi ŝi'n rigard'as: en tia en'ferm'it'ec'o kaj dec'o eduk'is ŝi'n ŝi'a'j ge'patr'o'j Lorenzo Corchuelo kaj Aldonza Nogales.

—Kio! —dir'is Sancho—. Ĉu la fil'in'o de Lorenzo Corchuelo est'as la sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, ali'nom'e Aldonza Lorenzo?

—Ŝi mem en person'o —respond'is do'n Quijote—. Kaj ŝi merit'as tron'i super la tut'a univers'o.

—Mi kon'as ŝi'n tre bon'e —dir'is Sancho— kaj pov'as inform'i vi'n, ke ŝi kapabl'as al'ĵet'i fer'a'n stang'o'n tiel dist'e'n kiel la plej fort'a jun'ul'o de la vilaĝ'o. Je Di'o! Ŝi est'as ver'e fortik'a, brav'a, kun medol'o en la ost'o'j de la kap'o ĝis la pied'o'j, kaj pov'us facil'e el'tir'i el ajn'a situaci'o la kavalir'o'n, vag'ant'a'n aŭ sid'ant'a'n, kies dam'o ŝi est'us. Ha, la putin'id'o! Kia'n fort'o'n ŝi hav'as!

Kaj kia'n voĉ'eg'o'n! Mi memor'as, ke foj'e ŝi supr'ir'is la kampanil'o'n de la vilaĝ'o por vok'i de tie kelk'e da jun'a'j paŝt'ist'o'j de si'a patr'o, trov'iĝ'ant'a'j en noval'o li'a preskaŭ du mejl'o'j'n for, kaj ili aŭd'is ŝi'n tiel klar'e, kvazaŭ ili star'us ĉe la pied'o mem de la tur'o. La plej bon'a afer'o ŝi'a est'as, ke ŝi kondut'as tut'e sen'ceremoni'e kaj sen'ĝen'e, laŭ la manier'o de kort'eg'a dam'o: kun ĉiu ŝi petol'as, kaj pri ĉio ŝerc'as kaj blag'as. Nun mi dir'as, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, ke vi pov'as kaj dev'as, ne nur frenez'um'i pro ŝi'a person'o, sed desper'i kaj eĉ pend'um'i vi'n. La tut'a mond'o dir'us, ke vi far'is bon'e, eĉ se la diabl'o vi'n pren'us. Mi vol'us ir'i jam sur'voj'e, ĉar mi dezir'as okul'i ŝi'n de'nov'e; jam de long'e mi ne vid'as ŝi'n, kaj cert'e ŝi tre ŝanĝ'iĝ'is, pro tio, ke la vent'o, la sun'o kaj la kamp'ar'o tre difekt'as la vizaĝ'o'n de la vir'in'o'j. Sed mi dev'as konfes'i al vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, ke ĝis nun mi viv'is en grand'a ne'sci'o; mi ver'e kaj efektiv'e pens'is, ke sinjor'in'o Dulcine'a est'as ia princ'in'o, aŭ almenaŭ alt'rang'a dam'o merit'ant'a la valor'a'j'n donac'o'j'n, kiu'j'n vi send'is: la vask'o'n, la galer'ul'o'j'n, kaj ĉio'n ali'a'n sen'dub'e konker'it'a'n de vi'a moŝt'o en la temp'o, kiam mi ne est'is ankoraŭ vi'a ŝild'ist'o. Sed, se mi bon'e pri'pens'as la afer'o'n, ĉu pov'as interes'i al sinjor'in'o Aldonza Lorenzo, nu, al sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, ke la venk'it'o'j ĝis nun send'it'a'j de vi, kaj la ankoraŭ send'ot'a'j, ir'u genu'fleks'i antaŭ ŝi? Krom'e pov'us okaz'i, ke ĉe ili'a al'ven'o, ŝi komb'us lin'o'n aŭ draŝ'us tritik'o'n, kaj ili konfuz'iĝ'us vid'ant'e ŝi'n, kaj ŝi rid'us kaj ne aprez'us la donac'o'n.

—Mi jam dir'is al vi mult'foj'e, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke vi tro babil'aĉ'as, kaj ke, kvankam vi hav'as et'a'n inteligent'o'n, vi oft'e sci'as sarkasm'i. Sed, por ke vi vid'u, kiom vi stult'as kaj kiom mi diskret'as, mi vol'as, ke vi aŭd'u la jen'a'n rakont'o'n: «Foj'e vidv'in'o bel'a, jun'a, riĉ'a, sen'de'pend'a kaj ĉef'e liber'mor'a, en'am'iĝ'is al laik'a frat'o jun'a, fortik'a kaj korpulent'a. Li'a super'ul'o sci'iĝ'is pri la afer'o kaj iu'n tag'o'n dir'is al la vidv'in'o kun patr'ec'e

riproĉ'a ton'o: “Sinjor'in'o, mi mir'as, kaj ne sen prav'a motiv'o, ke vir'in'o precip'a, bel'a kaj riĉ'a, kia est'as vi'a moŝt'o, en'am'iĝ'is al vir'o vulgar'aĉ'a, mizer'a kaj idiot'a, kvankam en ĉi urb'o, kie ekzist'as tiom da student'o'j, doktor'o'j kaj magistr'o'j pri teologi'o, vi pov'us laŭ'plaĉ'e elekt'i inter ili, kiel inter pir'o'j, kaj dir'i: ‘Jen, mi vol'as tiu'n; jen, la ali'a'n mi ne vol'as’”. Sed ŝi respond'is kun grand'a sprit'o kaj sen'ĝen'o: “Vi'a moŝt'o tre tromp'iĝ'as, sinjor'o, kaj pens'as laŭ

el'mod'iĝ'int'a'j ide'o'j, se vi opini'as, ke mi erar'is, elekt'ant'e tia'n ul'o'n. Kvankam li ŝajn'as idiot'o, la filozofi'o, kiu'n mi vol'as de li, egal'as, kaj eĉ super'as, la filozofi'o'n de Aristotelo mem”».

Tiel do, Sancho, se konsider'i kio'n mi vol'as de Dulcine'a, ŝi valor'as kiel la plej alt'rang'a princ'in'o de la ter'o. Ne ĉiu poet'o, kiu kant'as laŭd'o'n al si'a dam'o, don'int'e al ŝi fantazi'a'n nom'o'n, efektiv'e hav'as ŝi'n kiel am'ant'in'o'n. Ĉu vi pens'as, ke Amarilis, Fil'is, Silvi'a, Dian'a, Galate'a, Filida kaj mult'a'j simil'a'j, ĝis'plen'e abund'a'j en la libr'o'j, romanc'o'j, barbir'ej'o'j kaj teatr'o'j konsist'is ver'e el karn'o kaj ost'o'j, kaj si'n don'is al si'a'j laŭd'ant'o'j? Tut'e ne; plej oft'e tem'as pri fikci'a'j vir'in'o'j, kaj per ili la poet'o proviz'is tem'o'n al si'a'j poem'o'j, akir'is al si reputaci'o'n de am'ant'o aŭ parad'is kiel vir'o kapabl'a implik'iĝ'i en rar'a'n am-afer'o'n. Do, al mi sufiĉ'as imag'i kaj kred'i, ke la brav'a Aldonza Lorenzo si'n disting'as kiel bel'a kaj virt'a. Rilat'e al ŝi'a genealogi'o, la afer'o apenaŭ grav'as, ĉar neni'u ĝen'os si'n enket'i pri ĝi, por ke oni akcept'u ŝi'n en ajn'a'n religi'a'n orden'o'n, [121] kaj de mi'a flank'o mi konsider'as ŝi'n la plej grand'a princ'in'o de la mond'o. Ĉar vi dev'as sci'i, Sancho, se tio'n vi ne sci'as ankoraŭ, ke ĉef'e du afer'o'j instig'as ni'n al la am'o: la bel'o kaj la bon'a reputaci'o, kaj per ambaŭ disting'iĝ'as en sen'mezur'a grad'o Dulcine'a. Rilat'e la bel'o'n, ŝi ne hav'as rival'o'n, kaj rilat'e la reputaci'o'n, mal'mult'a'j vir'in'o'j ŝi'n egal'as. Resum'e, mi imag'as ver'a kio'n mi proklam'as, kaj en mi'a fantazi'o mi pentr'as ŝi'n, kia mi dezir'as ŝi'n en bel'o kaj rang'o. Helen'a ne egal'as al ŝi, nek Lukreci'a, nek la ceter'a'j fam'a'j vir'in'o'j grek'a'j, barbar'a'j aŭ latin'a'j de la pas'int'a'j temp'o'j. Oni pov'as opini'i laŭ'vol'e pri mi'a vid'punkt'o, kaj kvankam la sen'sci'a'j riproĉ'us mi'n pro ĝi, la saĝ'a'j cert'e ne far'us al mi grand'a'n kritik'o'n.

—Sen'dub'e vi prav'as en ĉio, sinjor'o —respond'is Sancho—, kaj mi est'as azen'o. Sed mi ne kompren'as, kial la vort'o azen'o eskap'as el mi'a buŝ'o, ĉar oni ne dev'as menci'i la ŝnur'o'n ĉe pend'um'it'o. Don'u al mi la leter'o'n, kaj ĝis la re'vid'o. Mi jam vol'as ek'ir'i.

Do'n Quijote el'pren'is la kajer'o'n, apart'iĝ'is iom, komenc'is tre flegm'e skrib'i la leter'o'n kaj, fin'int'e ĝi'n, vok'is la ŝild'ist'o'n kaj dir'is, ke li vol'as leg'i ĝi'n al li, por ke li ĝi'n en'memor'ig'u, ĉar la leter'o pov'us perd'iĝ'i sur'voj'e, se konsider'i li'a'n aĉ'a'n sort'o'n.

—Vi'a moŝt'o skrib'u la leter'o'n du tri foj'o'j'n en la kajer'o, don'u ĝi'n al mi, kaj mi ĝi'n port'os kun grand'a zorg'o, tial, ke est'us tut'e absurd'e pens'i, ke mi kapabl'as parker'i i'o'n. Mi hav'as tiel mav'a'n memor'o'n, ke mi oft'e forges'as eĉ mi'a'n propr'a'n nom'o'n. Tamen, leg'u ĝi'n al mi, kaj mi aŭskult'os vi'n kun plaĉ'o, ĉar cert'e ĝi est'as tiel perfekt'a, kiel pres'it'a pec'o.

—Aŭskult'u do —dir'is do'n Quijote.

Leter'o de do'n Quijote al Dulcine'a de El Toboso

Suveren'a kaj sublim'a sinjor'in'o: La vund'it'o de la sag'o de la for'est'o, la person'o, kies kor'o romp'iĝ'is ĝis la last'a fibr'o, dezir'as al vi ho dolĉ'eg'a Dulcine'a de El Toboso, la san'o'n al li mank'ant'a'n. Se vi'a bel'o mi'n ignor'as, se vi'a sent'o ne si'n turn'as al mi, se vi'a

disdegn'o far'as pli pez'a ankoraŭ mi'a'n aflikt'o'n, mi, kvankam hard'it'a sufer'i, ne pov'os plu el'ten'i ĉi angor'o'n, kiu est'as, ne nur sever'a, sed long'e daŭr'a. Mi'a bon'a ŝild'ist'o Sancho detal'e inform'os vi'n, ho sen'dank'a bel'ul'in'o, am'at'a mal'amik'in'o mi'a, kiel mi stat'as pro vi'a person'o. Se vi bon'vol'os sav'i mi'n, mi est'os vi'a; se ne, far'u laŭ'plaĉ'e, kaj mi, met'ant'e fin'o'n al mi'a viv'o, kontent'ig'os vi'a'n kruel'o'n kaj mi'a'n aflikt'o'n.

Ĝis'mort'e vi'a,

La Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

—Je la viv'o de mi'a patr'o! —dir'is Sancho, aŭskult'int'e la leter'o'n—. Neniam mi aŭd'is i'o'n tiel bon'a'n. Kiel mir'ind'e vi'a moŝt'o dir'as al ŝi ĉio'n, kio'n vi dezir'as, kaj kiel bel'e son'as la signatur'o: «La Kavalir'o de la Trist'a Mien'o». Ver'dir'e vi'a moŝt'o ŝajn'as la diabl'o mem. Ĉio'n vi sci'as.

—Ĉio'n oni dev'as sci'i en mi'a profesi'o —respond'is do'n Quijote.

—Nu, bon'e —dir'is Sancho—, vi'a moŝt'o skrib'u nun sur la ali'a paĝ'o la mandat'o'n pri la tri azen'o'j kaj signatur'u ĝi'n tre zorg'e, por ke oni kon'u vi'a'n kaligrafi'o'n, kiam oni ĝi'n vid'os.

—Volont'e —respond'is do'n Quijote. Kaj skrib'int'e la dokument'o'n, li leg'is laŭt'e: Ĉe la vid'o de ĉi azen-mandat'o, bon'vol'u vi'a moŝt'o, sinjor'in'o nev'in'o, trans'don'i al mi'a ŝild'ist'o Sancho Panza tri el la kvin azen'o'j, kiu'j'n mi las'is sub vi'a zorg'o en la dom'o. Mi ordon'as: liver'i la tri dir'it'a'j'n azen'o'j'n pag'e por ali'a'j tri kontant'e ricev'it'a'j de mi ĉi tie, kaj kvitanc'i ili'n. Dat'o: la du'dek'du'a'n de aŭgust'o de la kur'ant'a jar'o, en la kor'o de Sierra Moren'a.

—Tre bon'e, bon'vol'u sub'skrib'i, sinjor'o —dir'is Sancho.

—Super'flu'as la sub'skrib'o —respond'is do'n Quijote—. Sufiĉ'as nur mi'a paraf'o, por ke vi ricev'u, ne tri azen'o'j'n, sed eĉ tri'cent, se neces'e.

—Mi vi'n konfid'as —respond'is Sancho—. Kaj nun, permes'u mi'n sel'i la ĉeval'o'n, kaj pret'iĝ'u don'i al mi vi'a'n ben'o'n, ĉar mi vol'as tuj for'ir'i, sen vid'i la ekstravaganc'o'j'n sen'dub'e plen'um'ot'a'j'n de vi'a moŝt'o. Tamen mi dir'os al ŝi, ke mi vid'is vi'n far'i tiel mult'e da ili, ke ŝi ne vol'os aŭd'i plu.

—Mi vol'as, Sancho, ĉar neces'as, ke vi vid'u mi'n far'i tut'e nud'a almenaŭ unu aŭ du dek'o'j'n da frenez'aĵ'o'j. Mi ili'n plen'um'os en mal'pli ol du'on'a hor'o, kaj, kiam vi ili'n vid'os per vi'a'j propr'a'j okul'o'j, vi pov'os sur'baz'e de ili kaj sen kulp'a konscienc'o al'don'i laŭ'plaĉ'e al ili'a nombr'o kaj asert'i la ver'o'n de ĉiu'j. Kaj est'u cert'a, ke mi far'os pli da frenez'aĵ'o'j, ol vi rakont'os al ŝi.

—Je la am'o de Di'o, sinjor'o, mi ne vol'us vid'i vi'n nud'a —dir'is Sancho—. Mi aflikt'iĝ'us kaj ne ĉes'us plor'i. La pas'int'a'n nokt'o'n mi jam pri'plor'is tiel fort'e la azen'o'n, ke la kap'o mi'n dolor'as kaj ne toler'us nov'a'j'n plor'ad'o'j'n. Tamen, se vi'a moŝt'o insist'as, ke mi vid'u kelk'a'j'n el

vi'a'j frenez'aĵ'o'j, far'u ili'n kun la vest'o sur la korp'o, kiel ebl'e plej rapid'e kaj sen'prepar'e. Des pli, ke neni'o'n tia'n mi bezon'as, kaj, kiel dir'it'e, se mi for'ir'as jam, pli fru'e mi re'ven'os kun la nov'aĵ'o'j, kiu'j'n vi'a moŝt'o esper'as kaj merit'as. Kaj se sinjor'in'o Dulcine'a ne respond'os kio'n ŝi dev'as, ŝi jam prepar'u si'n, ĉar mi solen'e ĵur'as, ke per kalcitr'o'j kaj sur'vang'o'j mi ig'os ŝi'n vom'i la konven'a'n respond'o'n. Kiel hont'e, se fam'a kavalir'o, kiel vi, frenez'iĝ'us sen kaŭz'o kaj cel'o pro ia… Nu, la sinjor'in'o ne don'u al mi motiv'o'n las'i eskap'i la vort'o'n, ĉar se mi'a lang'o sen'brid'iĝ'as kaj mi perd'as la kap'o'n kaj la pacienc'o'n… oni si'n gard'u! Ŝi mi'n ne kon'as, ali'e ŝi trakt'us mi'n tre respekt'e…

—Ver'e, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ŝajn'as, ke vi'a mens'o ne funkci'as pli bon'e ol la mi'a.

—Mi est'as, ne tiel frenez'a kiel vi, sed pli koler'a —respond'is Sancho—. Ceter'e, kio'n vi manĝ'os dum mi'a for'est'o? Ĉu vi imit'os Cardenion, rab'ant'e de la paŝt'ist'o'j?

—Pri tio ne zorg'u. Mi manĝ'os nur la herb'o'j'n kaj frukt'o'j'n de ĉi lok'o, eĉ se mi dispon'os solid'a'n nutr'aĵ'o'n, ĉar la esenc'o de mi'a afer'o konsist'as ĝust'e en tio: ne manĝ'i kaj sub'met'iĝ'i al ali'a'j rigor'o'j.

—Ĉu vi vol'as sci'i kio'n mi tim'as? —dir'is Sancho—. Ke ĉi lok'o est'as tre kaŝ'it'a; kaj mi dub'as, ĉu mi pov'os ĝi'n re'trov'i.

—Pen'u bon'e orient'i vi'n —dir'is do'n Quijote—. De mi'a flank'o mi klopod'os ne ir'i for de ĉi tie, kaj eĉ zorg'os supr'ir'i la plej alt'a'n rok'o'n por vid'i, ĉu mi disting'os vi'n, kiam vi re'ven'os.

Sed plej konven'a afer'o, por ke vi renkont'u mi'n kaj ne perd'iĝ'u, est'as, ke vi de'tranĉ'u nombr'o'n da branĉ'o'j de genist'o, tiel abund'a ĉi tie, por met'i ili'n de distanc'o al distanc'o, ĝis vi ating'os la apert'a'n kamp'ar'o'n. Ili taŭg'os al vi kiel sign'o'j kaj mark'o'j kaj kondut'os vi'n al mi, kiam vi re'ven'os, kiel la faden'o de Teseo en la labirint'o.

—Tio'n mi far'os —respond'is Sancho.

Li de'tranĉ'is kelk'e da branĉ'o'j, pet'is si'a'n sinjor'o'n ben'i li'n, kaj ne sen mult'a'j larm'o'j ili adiaŭ'is unu la ali'a'n. Sancho salt'is sur la ĉeval'o'n, do'n Quijote rekomend'is li'n zorg'i ĝi'n, kvazaŭ si'a'n propr'a'n person'o'n, kaj la ŝild'ist'o ek'ir'is al la apert'a kamp'ar'o dis'met'ant'e de distanc'o al distanc'o la branĉ'o'j'n de genist'o, kiel li'a mastr'o li'n konsil'is. Do li ek'ir'is, kvankam do'n Quijote ted'e insist'is ankoraŭ, ke li dev'us atend'i por vid'i li'n far'i almenaŭ du frenez'aĵ'o'j'n. Fin'e la ŝild'ist'o, apenaŭ ir'int'e cent paŝ'o'j'n, re'ven'is kaj dir'is:

—Mi pens'as, ke vi'a moŝt'o prav'as, kaj ke, por ke mi pov'u asert'i sen kulp'a konscienc'o, ke mi vid'is vi'n far'i frenez'aĵ'o'j'n, konven'as al mi ĉe'est'i almenaŭ unu el ili, kvankam mi jam vid'is la plej grand'a'n: la rest'ad'o'n de vi'a moŝt'o ĉi tie.

—Fin'e vi aŭskult'is mi'n —dir'is do'n Quijote—. Atend'u, Sancho. Mi far'os kelk'a'j'n frenez'aĵ'o'j'n en mal'pli da temp'o ol neces'as por la preĝ'o de unu Kred'o.

Li de'met'is plej rapid'e la kulot'o'n, las'is sur si nur la ĉemiz'o'n kaj sen'pli'e far'is du kapriol'o'j'n en la aer'o kaj du trans'kap'iĝ'o'j'n kun la kap'o sub'e kaj la pied'o'j alt'e, rivel'ant'e tia'n part'o'n de si'a person'o, ke, por ne vid'i ĝi'n la du'a'n foj'o'n, Sancho de'tir'is la brid'o'n de Rocinante kaj

for'ir'is kontent'a kaj cert'a pri tio, ke li pov'as ĵur'i, ke li'a mastr'o frenez'as. Do ni las'os li'n sekv'i si'a'n voj'o'n, ĝis li'a baldaŭ okaz'ont'a re'ven'o.

[116] Cervantes de'nov'e forges'as, ke Ginés ŝtel'is la azen'o'n dis'de Sancho.

[117] Sancho vol'is dir'i «Isopete», antikv'a hispan'a nom'o de Ezop'o.

[118] Sancho ne memor'as la nom'o'n «Elisabat» kaj dir'as anstataŭ'e «abat'o».

[119] Laŭ Ariost'o, Bradamante est'is milit'em'a jun'ul'in'o. Pro ŝi'a akir'o de la ĉeval'o Frontino, ŝi'a am'at'a Rugero rest'is for de ŝi long'a'n temp'o'n.

[120] La ĝust'a esprim'o latin'a est'as in infero nulla est redemptio: «ne ekzist'as esper'o el'ir'i el la infer'o».

[121] En la milit'a'j orden'o'j kaj en kelk'a'j ali'a'j instituci'o'j oni postul'is de la kandidat'o'j dezir'ant'a'j en'ir'i tie'n, atest'o'n, ke ili'a sang'o pur'as ek'de, almenaŭ, kvar antaŭ'a'j generaci'o'j, tio est'as, ke ili hav'as sang'o'n nek jud'a'n nek arab'a'n.

Ĉapitr'o 26

Kie oni plu rakont'as pri la elegant'a kondut'o, kiu'n, pro am'o, observ'is do'n Quijote en Sierra Moren'a

Dir'as la histori'o, ke post ol la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o far'is kapriol'o'j'n kaj trans'kap'iĝ'o'j'n kun la supr'a part'o de la korp'o en ĉemiz'o kaj la sub'a sen'vest'a, kaj vid'is, ke Sancho for'ir'is ne dezir'ant'e spekt'i pli da sen'senc'aĵ'o'j, li grimp'is ĝis la supr'o de alt'a rok'o kaj tie pens'is de'nov'e kio'n jam mult'foj'e li antaŭ'e pens'is sen pren'i decid'o'n, nom'e, kio est'us pli konven'a kaj propr'a al li: ĉu imit'i Rolandon en ties frenez'o furioz'a, aŭ Amadison en ties frenez'o melankoli'a. Kaj parol'ant'e al si mem, li dir'is:

—Ne mir'ig'e, ke Rolando est'is tiel bon'a kaj brav'a kavalir'o, kiel oni asert'as, ĉar fin'fin'e, pro li'a en'sorĉ'it'ec'o oni pov'us mort'ig'i li'n, nur puŝ'ant'e long'a'n pingl'o'n en li'a'n pland'o'n, kaj, por evit'i tia'n eventual'o'n, li ĉiam port'is ŝu'o'j'n kun sep fer'a'j pland'um'o'j. Tamen ili ne efik'is kontraŭ Bernardo del Carpio, kiu sci'is help'i al si, sufok'ant'e li'n inter si'a'j brak'o'j. Sed ni ignor'u la demand'o'n pri li'a kuraĝ'o kaj konsider'u nur li'a'n frenez'o'n. Est'as ver'e, ke li frenez'iĝ'is, vid'int'e la indic'o'j'n ĉe la font'o kaj aŭskult'int'e paŝt'ist'o'n pri tio, ke Angélica siest'is pli ol du'foj'e kun Medoro, jun'a maŭr'o krisp'a'har'a kaj paĝi'o de Agramonte. Se Rolando kred'is, ke li'a dam'o far'is al li tiel grav'a'n ofend'o'n, ne surpriz'e do, ke li frenez'iĝ'is. Sed, kiel mi pov'us imit'i li'a'j'n frenez'aĵ'o'j'n? Mi hav'as ne simil'a'n motiv'o'n kaj eĉ ĵur'as, ke mi'a Dulcine'a de El Toboso neniam en si'a viv'o vid'is maŭr'o'n, eĉ ne en ties tip'a vest'o, kaj ke ŝi est'as tiel komplet'a, kiel en la tag'o kiam ŝi'a patr'in'o en'mond'ig'is ŝi'n. Do mi grav'e ŝi'n ofend'us, se, pens'ant'e ali'e pri ŝi, mi frenez'iĝ'us laŭ la furioz'a manier'o de Rolando. Krom'e mi vid'as, ke Amadís de Gaŭli'o, sen perd'i la prudent'o'n kaj sen far'i frenez'aĵ'o'j'n, akir'is sen'egal'a'n reputaci'o'n kiel am'ant'o, ĉar, laŭ la histori'o, kiam Amadís vid'is si'n disdegn'at'a de si'a sinjor'in'o Oriana, kiu ordon'is li'n ne plu aper'i antaŭ ŝi, ĝis ŝi li'n de'nov'e vok'us, li nur re'tir'iĝ'is al la Nud'a Rok'o en la akompan'o de ermit'o kaj tie konsum'iĝ'is, plor'ant'e kaj konfid'ant'e si'n al Di'o, ĝis la ĉiel'o help'is li'n mez'e de li'a'j plej profund'a'j aflikt'o kaj mizer'o.

Nu, se ĉio ĉi est'as ver'a (kaj ver'a ĝi est'as), ĉu valor'as, ke mi far'u al mi la klopod'o'n tut'e sen'vest'ig'i mi'n, makul'i la klar'a'n akv'o'n de ĉi roj'o'j, kie mi trink'os kiam neces'e, kaj difekt'i ĉi arb'o'j'n, kiu'j far'is al mi neni'a'n mav'o'n? Oni honor'u do la memor'o'n de Amadís, kaj li'n imit'u kiom ebl'e do'n Quijote de La Mancha, pri kiu oni dir'os, kiel oni dir'is pri la ali'a, ke, kvankam li ne plen'um'is grand'a'j'n far'o'j'n, tamen li mort'is entrepren'ant'e ili'n. Kaj se konsider'i, ke mi'a Dulcine'a nek re'puŝ'as, nek disdegn'as mi'n, sufiĉ'as, kiel mi jam dir'is, pri'plor'i la nur'a'n fakt'o'n, ke ŝi for'est'as. Do, ek al la afer'o! Ven'u al mi'a memor'o la far'o'j de Amadís, kaj ili montr'u al mi, per kio mi dev'as komenc'i li'n imit'i. Mi nun memor'as, ke pli'part'e li preĝ'is kaj rekomend'is si'n al Di'o. Sed rozari'o mank'as al mi; kiel mi ĝi'n anstataŭ'ig'os?

Tiam ven'is al li en la kap'o'n la manier'o si'n help'i, Li de'ŝir'is grand'a'n stri'o'n de la bask'o de la ĉemiz'o liber'e pend'ant'a, kaj far'is en ĝi dek unu nod'o'j'n, unu pli grand'a ol la ceter'a'j; tia surogat'o serv'is al li kiel rozari'o en la tut'a temp'o de li'a pent'o'farad'o, kaj li preĝ'is per ĝi unu milion'o'n da avemarías. Sed li'n tre ĉagren'is, ke li ne trov'is ajn'a'n ermit'o'n por konfes'ad'o kaj

konsol'ad'o, do li si'n distr'is, promen'ant'e sur la herb'ej'o kaj en'skrib'ant'e en la ŝel'o'n de la arb'o'j kaj en la fajn'a'n sabl'o'n mult'e da vers'o'j sen'escept'e konform'a'j al li'a trist'a humor'o, kaj kelk'a'j'n en laŭd'o de Dulcine'a. Sed komplet'a'j kaj leg'ebl'a'j vid'iĝ'is post'e nur la jen'a'j: Arb'o'j kaj arbust'o'j grand'a'j,

verd'a'j herb'o'j de ĉi ter'o:

se al voĉ'o'j vi'n vok'ant'a'j

vi vi'n turn'as kun toler'o,

jen la plend'o'j mi'a'j sankt'a'j.

Trakt'as mi'n Amor’ despot'e,

sed ne zorg'u vi, se ve'a

tie ĉi kaj ĝis'eksplod'e

verŝ'as larm'o'j'n do'n Quijote,

ĉar for'est'as Dulcine'a

de El Toboso.

En ĉi lok'o izol'it'a

la am'ant'o plej lojal'a

kaŝ'as si'n de dam'o spit'a,

kaj al ĉi mal'bon’ brutal'a

puŝ'is li'n fatal’ insid'a.

Li'n la am'o, ŝir'e, frot'e

taŭz'as kun rigor'o plej'a;

ne mir'ind'e, ke po-pot'e

verŝ'as larm'o'j'n do'n Quijote,

ĉar for'est'as Dulcine'a

de El Toboso.

Serĉ'e al la aventur'o'j

inter ĉi rok'ar'o rasp'a

li nur trov'as mal'plezur'o'j'n

kaj pro ŝi'a kor'o aspr'a

ŝi'n riproĉ'as inter ĵur'o'j.

Vip'as li'n Amor’ metod'e

tra'e sur la mol’ glute'a;

kun dolor'o sub'kulot'e

verŝ'as larm'o'j'n do'n Quijote,

ĉar for'est'as Dulcine'a

de El Toboso.

La trov'int'o'j de ĉi vers'o'j tre rid'is pri la al'don'o de «de El Toboso» al la nom'o de Dulcine'a, supoz'ant'e, ke do'n Quijote cert'e imag'is, ke la vers'o'j'n oni ne bon'e kompren'us, se li ne menci'us ankaŭ «de El Toboso». Kaj ili ĝust'e supoz'is, kiel do'n Quijote post'e re'kon'is. Li skrib'is mult'e pli da vers'o'j sed, kiel dir'it'e, oni trov'is komplet'a'j kaj pov'is deĉifr'i nur la tri menci'it'a'j'n strof'o'j'n. Li pas'ig'is do la temp'o'n, skrib'ant'e kaj krom'e suspir'ant'e kaj vok'ant'e al la faŭn'o'j kaj satirus'o'j de la tie'a'j arb'ar'o'j, al la nimf'o'j de la river'o'j kaj al la trist'a kaj

humid'a Eĥoa, ke ili respond'u, konsol'u kaj aŭskult'u li'n. Li ankaŭ serĉ'is herb'o'j'n por nutr'i si'n per ili ĝis la re'ven'o de Sancho. Sed, se est'us pas'int'a'j tri semajn'o'j ĝis la re'ven'o de la ŝild'ist'o, kaj ne tri tag'o'j, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o inter'temp'e konsum'iĝ'us tiel, ke eĉ la patr'in'o li'n nask'int'a ne pov'us li'n re'kon'i.

Sed konven'as las'i li'n ĉi-moment'e mez'e de li'a'j suspir'o'j kaj vers'o'j kaj rakont'i tio'n kio okaz'is al Sancho en ties karakter'o de mesaĝ'ist'o. Al'ven'int'e al la ĉef'voj'o, li ir'is al'e al El Toboso kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n li ating'is ĝis proksim'e al la gast'ej'o, kie li sufer'is la mis'aventur'o'n de la bernado. Kaj tuj kiam li ĝi'n vid'is, ŝajn'is al li, ke li de'nov'e flug'as tra la aer'o, do li ne kuraĝ'is en'ir'i, kvankam li al'ven'is en la ĝust'a moment'o, se konsider'i, ke est'is la manĝ'o'hor'o kaj li tre dezir'is gust'um'i i'o'n varm'a'n, post tiom da tag'o'j en kiu'j li manĝ'is nur frid'aĵ'o'j'n. Li'a dezir'o puŝ'is li'n pli proksim'iĝ'i al la gast'ej'o, kaj kiam li plu hezit'is, ĉu en'ir'i aŭ

ne, el'ven'is du hom'o'j, re'kon'is li'n, kaj dir'is unu la ali'a'n:

—Dir'u, sinjor'o licenci'ul'o, ĉu la rajd'ant'o tie ne est'as Sancho Panza, kiu, laŭ la mastr'um'ant'in'o de ni'a hidalg'o, for'ir'is kun li en karakter'o de ŝild'ist'o?

—Jes, Sancho mem —respond'is la licenci'ul'o—, kaj li rajd'as la ĉeval'o'n de do'n Quijote.

Ili kon'is li'n tre bon'e, ĉar tem'is pri la pastr'o kaj la barbir'o de li'a propr'a vilaĝ'o, la sam'a'j hom'o'j far'int'a'j la proces'o'n kaj la aŭtodafe'o'n al la libr'o'j. Plen'e re'kon'int'e la ŝild'ist'o'n kaj la ĉeval'o'n, ambaŭ vir'o'j, en si'a dezir'o sci'i nov'aĵ'o'j'n pri do'n Quijote, proksim'iĝ'is al li, kaj la pastr'o vok'is li'n per ties nom'o, dir'ant'e:

—Amik'o Sancho Panza, kie trov'iĝ'as vi'a mastr'o?

Sancho Panza tuj re'kon'is ili'n kaj decid'is rivel'i nek la lok'o'n nek la stat'o'n, en kiu'j trov'iĝ'is do'n Quijote. Li respond'is do, ke li'a mastr'o rest'as ie kaj si'n okup'as per afer'o al li tre grav'a, kaj ke li dir'us neni'o'n pli'a'n, eĉ se tio kost'us al li la okul'o'j'n de la vizaĝ'o.

—Ne, ne, Sancho Panza —dir'is la barbir'o—, se vi ne dir'as al ni, kie li rest'as, ni suspekt'os, fakt'e ni jam suspekt'as, ke vi murd'is kaj pri'rab'is li'n, ĉar vi rajd'as sur li'a ĉeval'o. Aŭ vi indik'as al ni la lok'o'n, kie la mastr'o de Rocinante trov'iĝ'as, aŭ est'os al vi tre mav'e.

—Vi ne hav'as motiv'o'n por minac'i mi'n. Por neni'o mi murd'us aŭ rab'us. Ĉiu mort'u, kiam li'a sort'o vol'as, aŭ kiam Di'o li'n vok'as. Mi'a mastr'o dediĉ'as si'n pent'o'far'i mez'e de la mont'o'j.

Kaj sen'halt'e kaj ĝis la fin'o Sancho rakont'is pri la stat'o de do'n Quijote, pri la seri'o de aventur'o'j al ili okaz'int'a'j kaj pri tio, ke li port'as leter'o'n al sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, t.e. al la fil'in'o de Lorenzo Corchuelo, kaj ke do'n Quijote tiel ador'as ŝi'n, ke li dron'as en am'o ĝis super la orel'o'j. La pastr'o kaj la barbir'o mir'is ĉe la inform'o'j de Sancho, kaj, kvankam ili jam sci'is pri la natur'o de la frenez'o de do'n Quijote, ili re'mir'is ĉiu'foj'e, kiam ili aŭd'is pri ĝi. Ili pet'is la ŝild'ist'o'n montr'i al ili la leter'o'n adres'it'a'n al sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Li respond'is, ke ĝi est'as skrib'it'a en not'o'kajer'o kaj ke li'a sinjor'o ordon'is li'n, ig'i kopi'i la leter'o'n sur paper-foli'o'n en la unu'a vilaĝ'o ĉe la voj'o. Tiam la pastr'o pet'is li'n montr'i la leter'o'n, kaj promes'is kopi'i ĝi'n per tre bon'a kaligrafi'o. Sancho Panza serĉ'is la kajer'o'n sub la ĉemiz'o'n, sed li ne trov'is ĝi'n, kaj ĝi'n ne trov'us eĉ se li serĉ'us ĝis nun, ĉar ĝi rest'is en

la man'o'j de do'n Quijote, kaj Sancho si'a'temp'e forges'is ĝi'n pet'i de li.

Kiam Sancho vid'is, ke la kajer'o ne aper'as, li'a vizaĝ'o ricev'is pal'o'n de mort'o, li palp'is al si tre rapid'e la tut'a'n korp'o'n, konstat'is de'nov'e, ke la kajer'o mank'as, kaj sen'pli'e li puŝ'is ambaŭ

man'o'j'n en la barb'o'n kaj de'ŝir'is la du'on'o'n de ĝi. Post'e sen'ĉes'e kaj hast'e li don'is al si du dek'o'j'n da pugn'o'bat'o'j sur la vizaĝ'o'n kaj sur la naz'o'n, ĝis ili'n kovr'is la sang'o. Vid'ant'e tio'n, la pastr'o kaj la barbir'o li'n demand'is, kio ig'as li'n trakt'i si'n mem tiel sen'konsider'e.

—Kio? —respond'is Sancho—. Mi ĵus perd'is en unu moment'o tri azen'o'j'n grand'a'j'n kiel kastel'o'j.

—Kiel okaz'is tio? —demand'is la barbir'o.

—Mi perd'is la not'o'kajer'o'n —respond'is Sancho—. En ĝi'n oni skrib'is la leter'o'n por Dulcine'a kaj unu mandat'o'n kun la signatur'o de mi'a sinjor'o ordon'ant'a'n ke li'a nev'in'o don'u al mi tri el la kvar aŭ kvin azen'o'j, kiu'j'n li hav'as ĉe si.

Tiam li rakont'is ankaŭ pri la perd'o de la azen'o. La pastr'o li'n konsol'is kaj dir'is, ke si'a'temp'e li ig'os li'a'n mastr'o'n re'nov'ig'i la mandat'o'n kaj skrib'i ĝi'n sur apart'a'n paper'o'n, laŭ la kutim'o'j kaj la regul'o'j, ĉar la mandat'o'j'n en not-kajer'o'j oni ne akcept'as nek plen'um'as. Ĉe tio Sancho trankvil'iĝ'is kaj dir'is, ke, se la afer'o de la mandat'o tiel solv'iĝ'os, li ne tre bedaŭr'as la perd'o'n de la leter'o al Dulcine'a, ĉar li preskaŭ tut'e parker'is ĝi'n, do ili pov'us ĝi'n kopi'i, kie kaj kiam ili dezir'us.

—Dir'u la tekst'o'n, Sancho —pet'is la barbir'o—, kaj post'e ni skrib'os ĝi'n.

Sancho Panza halt'is, grat'is al si la kap'o'n por stimul'i si'a'n memor'o'n, kaj jen li apog'is si'n sur unu pied'o, jen sur la ali'a; kelk'foj'e li rigard'is al la grund'o, kelk'foj'e al la ĉiel'o, kaj, ronĝ'int'e al si la du'on'o'n de la pulp'o de unu fingr'o, dum la pastr'o kaj la barbir'o atend'is en suspens'o li'a'j'n vort'o'j'n, li dir'is post tre long'a paŭz'o:

—Je Di'o, sinjor'o licenci'ul'o, la diabl'o pren'u kio'n mi memor'as de la leter'o; tamen, ĉe la komenc'o, ĝi dir'is: «Suveren'a kaj cim'a sinjor'in'o».

—Cert'e ĝi ne dir'is «cim'a», sed super'lim'a, aŭ sublim'a sinjor'in'o —rimark'is la barbir'o.

—Vi prav'as —dir'is Sancho—, kaj, se mi bon'e memor'as, ĝi tekst'is jen'e: «La vund'it'o sen'fibr'a kaj dorm'o'mank'a kis'as al vi'a moŝt'o la man'o'j'n, sen'dank'a kaj ne'kon'at'a bel'ul'in'o» kaj mi ne sci'as kio'n krom'a'n ĝi dir'is pri san'o kaj mal'san'o, kiu'n li send'is al ŝi, kaj ĉio laŭ la sam'a stil'o ir'is ĝis la sub'skrib'o: La Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

La pastr'o'n kaj la barbir'o'n tre amuz'is la bon'a memor'o de Sancho, kaj ili laŭd'is li'n pro ĝi kaj pet'is li'n ripet'i du'foj'e la leter'o'n, por ke ankaŭ ili pov'u parker'i kaj post'e ĝi'n skrib'i si'a'temp'e.

Sancho dir'is ĝi'n tri pli'a'j'n foj'o'j'n kaj tri'foj'e li ripet'is tri mil komik'a'j'n absurd'o'j'n. Post'e Sancho rakont'is pri afer'o'j de si'a mastr'o, sed ne menci'is eĉ per unu vort'o la bernadon, kiu'n li sufer'is en la gast'ej'o, kies pord'o'n li ne kuraĝ'is nun tra'pas'i. Li dir'is ankaŭ, ke, se li trans'don'us al si'a sinjor'o favor'a'n respond'o'n de sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, do'n

Quijote ek'ir'us gajn'i al si la tron'o'n de imperi'estr'o aŭ, almenaŭ, de monarĥ'o, ĉar tio'n ili inter'konsent'is. Li al'don'is, ke la afer'o ŝajn'as facil'e efektiv'ig'ebl'a, se konsider'i la kuraĝ'o'n de la kavalir'o kaj la fort'o'n de li'a brak'o, kaj, ke, sukces'int'e en si'a entrepren'o, do'n Quijote don'us al li kiel edz'in'o'n (ĉar tiam cert'e li est'us vidv'o) unu el la dam'o'j pli intim'a'j kun la imperi'estr'in'o, kiu dam'o ricev'us hered'e riĉ'a'n kaj grand'a'n ŝtat'o'n sur firm'a ter'o, ĉar insul'o'j kaj insul'et'o'j jam ne plu plaĉ'is al li. Sancho tiel flegm'e kaj sen'senc'e dir'is ĉio'n ĉi, dum'e el'pur'ig'ant'e al si la naz'o'n de temp'o al temp'o, ke la pastr'o kaj la barbir'o mir'is de'nov'e, konsider'ant'e, kiel fort'a est'is la frenez'o de do'n Quijote, ke ĝi pov'is renvers'i per si'a influ'o la cerb'o'n de la povr'a ŝild'ist'o. Ili ne vol'is far'i al si la klopod'o'n el'rev'ig'i li'n, pens'ant'e, ke pro tio, ke li'a konscienc'o sufer'is neni'a'n damaĝ'o'n, est'us pli bon'e las'i li'n en ties iluzi'o, kaj dum'e ili amuz'iĝ'us per li'a'j sen'senc'aĵ'o'j. Do ili rekomend'is li'n preĝ'i al Di'o por la san'o de si'a sinjor'o, ĉar tre ebl'e kun la temp'o li pov'us far'iĝ'i imperi'estr'o, kiel Sancho mem dir'is, aŭ, almenaŭ, ĉef'episkop'o aŭ io en la sam'a rang'o.

—Nu, sinjor'o'j —dir'is Sancho—, se la fortun'o tiel aranĝ'os la afer'o'j'n, ke mi'a mastr'o vol'os est'i, ne imperi'estr'o, sed ĉef'episkop'o, mi dezir'us sci'i nun kio'n kutim'e don'as la vag'ant'a'j ĉef'episkop'o'j al ties ŝild'ist'o'j.

—Ordinar'e ili don'as benefic'o'n, aŭ sen'posten'a'n, aŭ kun pastr'a'j funkci'o'j, aŭ la rang'o'n de sakristi'an'o. Tio hav'ig'as bon'a'n rent'o'n fiks'a'n plus proksim'um'e sam'valor'a'n en'spez'o'n por religi'a'j serv'o'j.

—Sed neces'as por tio —dir'is Sancho—, ke la ŝild'ist'o est'u fraŭl'o, kaj, ke, almenaŭ, li sci'u help'i celebr'i la mes'o'n. Do ve al mi! Mi est'as edz'o kaj sci'as eĉ ne la unu'a'n liter'o'n de la aboc'o. Kio okaz'us al mi, se mi'a mastr'o, spit'e al la kutim'o reg'ant'a inter la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kapric'us far'iĝ'i, ne imperi'estr'o, sed ĉef'episkop'o?

—Ne zorg'u, amik'o Sancho —dir'is la barbir'o—. Ni parol'os kun vi'a mastr'o, li'n konsil'os kaj eĉ prezent'os al li kiel afer'o'n de konscienc'o, ke li far'iĝ'u imperi'estr'o, ne ĉef'episkop'o. Krom'e tio est'os al li pli facil'e, ĉar li'a kuraĝ'o grand'as pli ol li'a kler'o.

—Mi opini'as sam'e —respond'is Sancho—, kvankam ver'dir'e li lert'as en ĉio. De mi'a flank'o mi pens'as pet'i la Etern'ul'o'n, ke Li send'u li'n tie'n, kie li pov'os plej'e util'i kaj don'i al mi mult'a'j'n rekompenc'o'j'n.

—Vi parol'as kiel diskret'a hom'o kaj pens'as kiel honest'a krist'an'o —dir'is la pastr'o—. Sed nun neces'as trov'i la manier'o'n liber'ig'i vi'a'n mastr'o'n de la van'a pent'o'far'o, kiu'n, laŭ vi, li plen'um'as; kaj por pli bon'e pens'i pri la afer'o, kaj por manĝ'i, ĉar est'as jam la temp'o, prefer'e ni ir'u en la gast'ej'o'n.

—En'ir'u vi ambaŭ, se vi vol'as —dir'is Sancho—. Mi atend'os ĉi tie ekster'e kaj post'e mi dir'os al vi, kial ne konven'as al mi en'ir'i. Sed bon'vol'u hav'ig'i al mi iom da varm'a manĝ'o kaj ankaŭ iom da horde'o por Rocinante.

Ili en'ir'is kaj Sancho rest'is ekster'e, sed post kelk'a temp'o la barbir'o el'ven'is moment'o'n por trans'don'i al la ŝild'ist'o iom da manĝ'o. Post ol la pastr'o kaj la barbir'o diskut'is pri la ide'o'j sekv'ind'a'j por la sukces'o de ili'a projekt'o, ili decid'is efektiv'ig'i la plan'o'n, kiu ven'is en la

kap'o'n de la pastr'o, tre konform'a'n al la humor'o de do'n Quijote kaj al tio, kio'n ili cel'is. Laŭ

tia plan'o, la pastr'o sur'met'us mask'o'n kaj ali'vest'us si'n per la rob'o de vag'ant'a pucelo, kaj la barbir'o rol'us, kiel ebl'e plej bon'e, kiel ŝi'a ŝild'ist'o. Post'e ili ir'us renkont'e al do'n Quijote, kaj la pastr'o, ŝajn'ig'ant'e si'n pucelo for'las'it'a kaj sen'help'a, pet'us favor'o'n, kiu'n do'n Quijote pro si'a kavalir'ec'o ne pov'us rifuz'i, nom'e, ke li akompan'u ŝi'n, kie'n ajn ŝi li'n konduk'us, por ripar'i ofend'o'n al ŝi far'it'a'n de malic'a kavalir'o. Ŝi ankaŭ pet'us li'n ne ordon'i ŝi'n de'met'i la mask'o'n nek demand'i i'o'n ajn pri ŝi'a person'o, ĝis li venĝ'us ŝi'n kontraŭ la malic'a kavalir'o. La pastr'o opini'is, ke do'n Quijote konsent'os far'i kio'n ajn oni pet'os de li laŭ tiu sistem'o, kaj tiel ili sukces'os el'pren'i li'n el la lok'o de la pent'o'far'o kaj li'n konduk'i al la vilaĝ'o, kie ili klopod'os trov'i i'a'n rimed'o'n al li'a strang'a frenez'o.

Ĉapitr'o 27

Pri kiel efektiv'ig'is si'a'n plan'o'n la pastr'o kaj la barbir'o, kaj pri ali'a'j afer'o'j ind'a'j je menci'o en ĉi grand'a histori'o

La plan'o de la pastr'o ŝajn'is al la barbir'o, ne mav'a, sed tiel bon'a, ke ili tuj met'is man'o'n al la labor'o. Ili pet'is de la gast'ej'estr'in'o jup'o'n kaj mantil'o'n kaj las'is garanti'e la nov'a'n sutan'o'n de la pastr'o. La barbir'o fason'is al si grand'a'n barb'o'n el ruĝ'e griz'a vost'o bov'a, kiu'n la gast'ej'estr'o uz'is por tie al'kroĉ'i la komb'il'o'n. Li'a edz'in'o demand'is por kio ili vol'as la vir'in'a'j'n pec'o'j'n kaj la barb'o'n, kaj la pastr'o skiz'e rakont'is al ŝi pri la frenez'o de do'n Quijote kaj al'don'is, ke ili bezon'as tia'n ali'vest'o'n por el'log'i li'n el la mont'ar'o.

La gast'ej'estr'o kaj li'a edz'in'o tuj kompren'is, ke la frenez'ul'o, la gast'o de la balzam'o kaj la mastr'o de la bernita ŝild'ist'o est'as unu sam'a person'o, kaj ili rakont'is al la pastr'o pri ĉio okaz'int'a ĉe ili, sen preter'las'i la epizod'o'n, kiu'n Sancho tiel mult'e dezir'is kaŝ'i. Nu, fin'fin'e la gast'ej'estr'in'o ekip'is tia'manier'e la pastr'o'n, ke eĉ ne la plej et'a detal'o mank'is. Ŝi sur'met'is al li jup'o'n el drap'o ornam'it'a per stri'o'j el nigr'a velur'o span'e larĝ'a'j kaj korsaĵ'o'n el verd'a velur'o kun pasament'o'j el blank'a saten'o. Tiel la jup'o kiel la korsaĵ'o ŝajn'is fason'it'a'j en la temp'o'j de reĝ'o Wamba. [122] La pastr'o ne konsent'is port'i la mantil'o'n kaj anstataŭ'e met'is al si sur la kap'o'n vat'it'a'n ĉap'et'o'n tol'a'n, kiu'n li uz'is por dorm'i dum la nokt'o'j. Post'e li zon'is si'a'n frunt'o'n per ĵartel'o el nigr'a taft'o, kaj el ali'a ĵartel'o far'is spec'o'n de mask'o kaj bon'e kovr'is per ĝi si'a'n vizaĝ'o'n kaj si'a'n barb'o'n. Post'e li sur'met'is si'a'n ĉapel'o'n, tiel grand'a'n, ke ĝi pov'us taŭg'i kiel ombrel'o; kaj fin'e, en'volv'int'e si'n en la mantel'o'n, li sid'iĝ'is vir'in'manier'e sur la mul'o, kaj la barbir'o salt'is sur la si'a'n, kun la barb'o part'e ruĝ'a, part'e griz'a kaj long'a ĝis la tali'o, ĉar, kiel dir'it'e, oni ĝi'n far'is el la vost'o de ruf'a bov'o.

La du amik'o'j dir'is adiaŭ al ĉiu, ankaŭ al la bon'a Maritornes, kaj ŝi promes'is, kvankam pek'ul'in'o, tra'preĝ'i rozari'o'n, por ke Di'o favor'u ili'n en tiel komplik'a kaj krist'an'a task'o. Sed, apenaŭ ili el'rajd'is el la gast'ej'o, ven'is al la pastr'o la pens'o, ke al li, kiel eklezi'ul'o, tut'e ne dec'as aper'i en tia ali'vest'o, eĉ se al tio li'n puŝ'is la plej bon'a intenc'o. Ĉi tio'n li dir'is al la barbir'o kaj pet'is li'n inter'ŝanĝ'i la vest'o'j'n, al'don'ant'e, ke pli konven'us, se la barbir'o lud'us la rol'o'n de aflikt'it'a pucelo, kaj li la rol'o'n de ŝild'ist'o, ĉar tia'manier'e ne profan'iĝ'us tiel mult'e li'a dign'o. Li dir'is ankaŭ, ke, se la barbir'o ne akcept'us la ŝanĝ'o'n, li ir'us eĉ ne unu pli'a'n paŝ'o'n, kvankam la diabl'o mem for'pren'us do'n Quijote.

Ĉe tio Sancho al'iĝ'is al ili kaj ne pov'is ne rid'i, vid'ant'e ili'n mask'it'a'j. La barbir'o akcept'is la propon'o'n de la pastr'o, kiu, pro la ŝanĝ'o de la rol'o'j, inform'is al si'a amik'o kiel kondut'i kaj kio'n dir'i al do'n Quijote por konvink'i li'n for'las'i la lok'o'n, kie li si'n dediĉ'is al tiel van'a pent'o'far'o. La barbir'o respond'is, ke li sci'os far'i si'a'n rol'o'n sen bezon'o ricev'i instrukci'o'j'n, kaj ke li sur'met'os la vir'in'a'n vest'o'n, nur kiam ili al'ven'os proksim'e al la lok'o, kie do'n Quijote trov'iĝ'as. Li fald'is do la vest'o'n, la pastr'o gard'is la fals'a'n barb'o'n, kaj ili ek'ir'is, gvid'at'e de Sancho. Sur'voj'e la ŝild'ist'o rakont'is al ili la histori'o'n pri la frenez'ul'o, kiu'n li kaj li'a mastr'o trov'is en la mont'o'j, sed li dir'is neni'o'n pri la valiz'o kaj ties en'hav'o, ĉar, kvankam

du'on'stult'a, li est'is ankaŭ ul'o avid'a.

La sekv'ant'a'n tag'o'n ili al'ven'is tie'n, kie Sancho las'is indik'il'e la branĉ'o'j'n por re'trov'i la voj'o'n konduk'ant'a'n al li'a mastr'o. Kiam li re'kon'is la lok'o'n, li dir'is al la ali'a'j, ke ili jam proksim'as al do'n Quijote, kaj ke konven'us, ke ili ali'vest'u si'n, se tia travesti'o ver'e neces'as por la liber'ig'o de li'a mastr'o. Ili jam antaŭ'e inform'is la ŝild'ist'o'n pri si'a projekt'o kaj asert'is, ke, por el'tir'i la kavalir'o'n el ties mizer'a viv'o, plej'e neces'as la vir'in'a vest'o kaj la mask'o. Ili krom'e inform'is la ŝild'ist'o'n, ke li dev'as nek sci'ig'i li'a'n mastr'o'n, kiu'j ili est'as, nek dir'i, ke li kon'as ili'n. Kaj, ke, kiam do'n Quijote demand'os li'n, ĉar cert'e li demand'os, ĉu li trans'don'is la leter'o'n al Dulcine'a, li dir'u, ke jes, kaj ke pro tio, ke ŝi ne sci'as leg'i, ŝi respond'is buŝ'e, ordon'ant'e la kavalir'o'n, aŭ ir'i tuj al ŝi pro afer'o grav'a, aŭ ali'e risk'i si'n al ŝi'a disdegn'o. La du amik'o'j asert'is al la ŝild'ist'o, ke per tia respond'o kaj per kelk'a'j krom'a'j afer'o'j, kiu'j'n ili intenc'as dir'i si'a'flank'e al do'n Quijote, ili pov'os pren'i li'n al pli bon'a viv'o, konvink'ant'e li'n ek'ir'i tuj sur la voj'o'n por far'iĝ'i imperi'estr'o aŭ monarĥ'o. Ili al'don'is, ke Sancho ne dev'as tim'i, ĉar li'a mastr'o tut'e ne far'iĝ'os ĉef'episkop'o.

Sancho aŭskult'is kaj re'ten'is ĉio'n en la memor'o kaj dank'is al ili ties intenc'o'n konsil'i li'a'n mastr'o'n far'iĝ'i, ne ĉef'episkop'o, sed imperi'estr'o, ĉar li cert'is, ke rilat'e la rekompenc'o'j'n al la ŝild'ist'o'j, la imperi'estr'o'j trov'iĝ'as en pli bon'a situaci'o ol la ĉef'episkop'o'j. Sancho al'don'is, ke est'us bon'e, se li ir'us sol'a renkont'i do'n Quijote por sci'ig'i al li la respond'o'n de li'a dam'o, ĉar tia respond'o sufiĉ'us por el'pren'i li'n el la mont'o, sen ke la pastr'o kaj la barbir'o far'us al si nov'a'j'n klopod'o'j'n. Ili trov'is bon'a la ide'o'n de Sancho, do decid'is atend'i tie ĝis la ŝild'ist'o re'ven'us kun la nov'aĵ'o, ke li renkont'iĝ'is de'nov'e kun do'n Quijote.

Sancho penetr'is en la gorĝ'o'n de la mont'o, las'int'e la du amik'o'j'n en valet'o, kie flu'is mild'a roj'o en la freŝ'a kaj agrabl'a ombr'o de rok'o'j kaj arb'o'j. Est'is ard'a tag'o de aŭgust'o je la tri'a post'tag'mez'e, kiam la varm'o plej intens'as, ĉef'e en tiu region'o; la lok'o do ŝajn'is des pli agrabl'a kaj ĝu'ind'a por atend'i tie la re'ven'o'n de Sancho. La du amik'o'j kuŝ'iĝ'is sur la herb'o kaj, kiam ili plaĉ'e ripoz'is en la ombr'o, ili aŭd'is unu voĉ'o'n kant'i dolĉ'e kaj melodi'e sen akompan'o de ajn'a instrument'o; kaj ili mir'eg'is, pens'ant'e, ke tia lok'o ne ŝajn'as tre oportun'a por tiel bon'a kant'ant'o, ĉar, kvankam oni dir'as, ke en kamp'o'j kaj arb'ar'o'j viv'as paŝt'ist'o'j kun bon'eg'a'j voĉ'o'j, tem'as, ne pri ver'o, sed pri fantazi'aĵ'o de poet'o'j. Kaj ili eĉ pli mir'is, kiam ili aŭd'is la vort'o'j'n de la kant'o, propr'a'j'n, ne al krud'a'j paŝt'ist'o'j, sed al rafin'it'a'j kort'eg'an'o'j, kiel konfirm'is la jen'a'j vers'o'j:

Kio ten'as mi'n en trist'o-regn'o?

Disdegn'o.

Kio mi'n kondamn'as al konfuz'o?

Ĵaluz'o.

Kio puŝ'as mi'n al kor-tempest'o?

For'est'o.

Sekv'e, evident'as sen kontest'o,

ke rimed'o al mi ne al'ven'os,

kaj al la desper'o mi'n for'tren'os

la ĵaluz’, disdegn'o kaj for'est'o.

Kio vund'as mi'n per agoni'o?

Am-di'o.

Kio aĉ'e trakt'as mi'n per pun'o?

Fortun'o.

Kio mi'n sub'met'as al kruel'o?

Ĉiel'o.

Laŭ la vol'o do de mi'a stel'o

mi'n eksterm'os ĉi mal'san'o strang'a,

ĉar komplot'as por insid'o sang'a

la am-di’, fortun'o kaj ĉiel'o.

Kio gvid'os mi'n al mild'a sort'o?

La mort'o.

Kio ig'us viv'i mi'n sen ĝem'o?

Ŝanĝ'em'o.

Kio tir'as am'o'n al forges'o?

Frenez'o.

Tiel do egal'us al stult'ec'o

vol'i re'san'ig'i si'n de l’ am'o,

se nur venk'as super ties flam'o

mort'o kaj ŝanĝ'em'o kaj frenez'o.

La hor'o, la sezon'o, la sol'ec'o, la voĉ'o kaj la lert'o de la kant'ant'o vek'is admir'o'n kaj plezur'o'n en la du amik'o'j, kiu'j kviet'e atend'is kun la esper'o aŭd'i nov'a'n melodi'o'n. Sed la silent'o tro daŭr'is kaj ili intenc'is ir'i serĉ'i la tiel bel-voĉ'a'n kant'ul'o'n. Tamen, kiam ili vol'is efektiv'ig'i si'a'n ide'o'n, la sam'a voĉ'o ven'is de'nov'e al ili kaj ten'is ili'n sen'mov'a'j, dum ĝi kant'is la jen'a'n sonet'o'n:

Ben'at'a amik'ec'o, kiu pas'as

sor'ant'e al la vast'o empire'a.

Feliĉ'as vi ĉe sankt'ul'ar’ tie'a

kaj nur la ombr'o'n vi'a'n al ni las'as.

De tie vi kelk'foj'e embaras'as:

konkord'o montr'as si'n per ŝajn'o fe'a,

sed ebl'as vid'i tra la bel’ livre'a,

ke fals'o ver'as kaj sincer'o stras'as.

Ho amik'ec'o, las'u sfer'o'n di'a'n

aŭ ne permes'u, ke vi'n mok'u tromp'o,

rab'ant'e de vi la intenc'o'n pur'a'n.

De'pren'u de la fals'o vest'o'n vi'a'n,

aŭ glit'os re la mond'o per dis'romp'o

en la ĥaos'o'n pra'a'n kaj terur'a'n.

La kant'o fin'iĝ'is per profund'a suspir'o kaj la du amik'o'j atend'is, ĉu aŭd'iĝ'os ali'a melodi'o; sed la muzik'o turn'iĝ'is en plend'a'j'n, plor'a'j'n ve'o'j'n, kaj la pastr'o kaj la barbir'o inter'konsent'is el'trov'i, kiu est'as la person'o lament'ant'a per tiel bon'eg'a voĉ'o kaj tiel dolor'a'j ĝem'o'j. Ili ne ir'is long'e, kiam, turn'int'e si'n ĉirkaŭ rok'o, ili vid'is vir'o'n figur'e kaj aspekt'e simil'a'n al la pri'skrib'o, kiu'n Sancho far'is antaŭ'e pri Cardenio. Ĉi last'a, vid'ant'e ili'n, ten'iĝ'is trankvil'e kaj ne'alarm'it'e, kun la kap'o pens'em'e klin'it'a super la brust'o, kaj nur lev'is la rigard'o'n unu foj'o'n, kiam ili subit'e aper'is antaŭ li.

La pastr'o, hom'o de facil'a parol'o, sci'is la kaŭz'o'n de li'a mis'fortun'o, kaj, re'kon'ant'e li'n laŭ la pri'skrib'o de Sancho, proksim'iĝ'is al li kaj per nur kelk'a'j sed traf'a'j vort'o'j prov'is persvad'i li'n rezign'i tiel mizer'a'n viv'o'n, ĉar ali'e, li eĉ perd'us ĝi'n tie, kio est'us la plej'a mal'feliĉ'o.

Cardenio, en tiu moment'o mens'e san'a kaj liber'a de la kriz'o'j de furioz'o, kiu'j tiel oft'e frenez'ig'is li'n, ne pov'is ne mir'i, vid'ant'e la du vir'o'j'n en vest'o'j tiel diferenc'a'j de la kostum'o'j uz'at'a'j en tiu'j sol'ej'o'j; kaj eĉ pli li mir'is, kiam ili parol'is al li pri li'a'j propr'a'j afer'o'j, kvazaŭ

tem'us pri io ĝeneral'e kon'at'a (tia'n impres'o'n li ricev'is de la vort'o'j de la pastr'o). Do li respond'is jen'e:

—Mi vid'as, sinjor'o'j, kiu'j ajn vi est'as, ke la ĉiel'o, zorg'ant'o de la bon'a'j kaj oft'e ankaŭ de la malic'a'j, send'as, sen ke mi merit'us tio'n, al ĉi for'a dezert'o tiel dist'a de la voj'o'j de la hom'o'j, kelk'a'j'n person'o'j'n, por ke ili montr'u al mi per divers'a'j kaj traf'a'j argument'o'j, kiel sen'senc'a'n viv'o'n mi viv'as, kaj por ke ili prov'u pren'i mi'n al pli bon'a lok'o. Sed, ĉar ili ne sci'as kio'n mi sci'as, nom'e, ke se mi el'tir'us mi'n el ĉi mizer'o, mi fal'us en ali'a'n pli grand'a'n, ili cert'e rigard'as mi'n stult'a, aŭ, eĉ pli mav'e, frenez'a. Kaj ne surpriz'e, ĉar mi mem rimark'as, ke mi'a aflikt'o tiel stamp'iĝ'is al mi en la imag'o'n kaj puŝ'as mi'n al tia frenez'o, ke mi ne kapabl'as ĝi'n kontraŭ'star'i kaj, ke, mank'a je sent'o kaj konsci'o mi turn'as mi'n kvazaŭ en ŝton'o'n. Ĉi tio'n mi konstat'as, nur kiam oni dir'as kaj montr'as al mi kio'n mi far'is, impuls'it'e de tiel terur'a'j atak'o'j; kaj mi pov'as nur van'e lament'i, sen'profit'e mal'ben'i mi'a'n sort'o'n kaj, por ekskuz'i mi'a'j'n frenez'aĵ'o'j'n, rakont'i ties kaŭz'o'n al ajn'a person'o vol'ant'a mi'n aŭskult'i. La prudent'a'j, kiam ili ek'sci'as pri la kaŭz'o de mi'a'j mis'fortun'o'j, trov'as kompren'ebl'a ĝi'a'n efik'o'n, kaj, kvankam ili ne pov'as facil'ig'i al mi la kor'o'n, ili almenaŭ ne kulp'ig'as mi'n, kaj ili'a ĉagren'o pro mi'a aĉ'a kondut'o turn'iĝ'as je kompat'o pro mi'a bedaŭr'ind'a sort'o. Kaj se vi, sinjor'o'j, ven'as kun la sam'a intenc'o, kiel jam ven'is ali'a'j hom'o'j, antaŭ ol vi komenc'u prudent'e mi'n konsil'i, mi pet'as vi'n aŭskult'i la histori'o'n de mi'a'j mis'fortun'o'j, kaj ebl'e tio ig'os vi'n ŝpar'i al vi la klopod'o'n prov'i don'i konsol'o'n al aflikt'it'o ne'konsol'ebl'a.

La du amik'o'j plej'e dezir'is aŭskult'i de li'a propr'a buŝ'o la kaŭz'o'n de li'a mis'fortun'o, do ili pet'is li'n rakont'i si'a'n histori'o'n, kaj promes'is far'i nur kio'n li dezir'us por konsol'o li'a aŭ por trov'o de rimed'o al li'a stat'o.

Tiam la melankoli'a jun'ul'o komenc'is si'a'n lament'ind'a'n histori'o'n, ripet'ant'e preskaŭ la sam'a'j'n vort'o'j'n kaj fraz'o'j'n, kiu'j'n li uz'is kelk'a'j'n tag'o'j'n pli fru'e antaŭ do'n Quijote kaj la paŝt'ist'o'j, kiam la histori'o rest'is ne'fin'it'a kaŭz'e de majstr'o Elisabat kaj de la fervor'o de do'n Quijote en la defend'o de la dign'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Sed feliĉ'e la jun'ul'o sufer'is ĉi-foj'e neni'a'n atak'o'n de frenez'o, do li pov'is rakont'i ĝis la fin'o. Kiam li ating'is la epizod'o'n pri la bilet'o trov'it'a de do'n Fernand'o inter la paĝ'o'j de Amadís de Gaŭli'o, [123] li dir'is, ke li tre bon'e memor'as la bilet'o'n, kaj ke ĝi tekst'is jen'e:

Luscinda al Cardenio:

Ĉiu'n tag'o'n mi trov'as ĉe vi'a person'o nov'a'j'n virt'o'j'n, kaj ili mi'n dev'ig'as kaj trud'as eĉ

pli am'i vi'n. Sekv'e, se vi vol'us liber'ig'i mi'n de tia dev'o sen difekt'i mi'a'n honor'o'n, vi facil'e pov'us far'i tio'n. Mi'a patr'o vi'n kon'as kaj mi'n am'as; li ne dezir'as sub'met'i mi'a'n vol'o'n kaj konsent'os, ke vi hav'u mi'n, se vi estim'as mi'n tiel, kiel vi dir'as kaj kiel mi kred'as.

—Ĉi bilet'o mov'is mi'n pet'i la man'o'n de Luscinda, kiel dir'it'e, kaj ĝi pruv'is, en la opini'o de do'n Fernand'o, ke ŝi est'as unu el la plej diskret'a'j kaj saĝ'a'j vir'in'o'j de si'a temp'o. Kaj ĉi sam'a bilet'o vek'is en li la dezir'o'n mi'n detru'i, antaŭ ol la projekt'o mi'a efektiv'iĝ'us. Mi sci'ig'is al do'n Fernand'o pri la postul'o de la patr'o de Luscinda, nom'e, ke mi'a propr'a patr'o pet'u ŝi'n de li, kaj tio'n mi ne kuraĝ'is propon'i al mi'a patr'o, ĉar mi tim'is, ke li ne konsent'us. Nu, kvankam li bon'e kon'is la rang'o'n, bon'o'n, virt'o'n kaj bel'o'n de Luscinda kaj tio'n, ke ŝi pov'us per si'a'j kvalit'o'j honor'i ajn'a'n famili'o'n de Hispan'uj'o, mi kompren'is, ke li ne dezir'as, ke mi edz'iĝ'u, antaŭ ol sci'i kio'n duk'o Ricardo vol'as far'i el mi. Resum'e, mi dir'is al do'n Fernand'o, ke mi ne kuraĝ'as parol'i al mi'a patr'o, ne nur pro tiu obstakl'o, sed ankaŭ pro ali'a'j ne'difin'ebl'a'j kaŭz'o'j, kiu'j ig'is mi'n tim'i, ke mi'a'j dezir'o'j neniam efektiv'iĝ'os. Do'n Fernand'o respond'is, ke li sur'pren'os parol'i kun mi'a patr'o kaj ig'i li'n trakt'i kun la patr'o de Luscinda. Ho ambici'a Mario! Ho, kruel'a Katilin'o! Ho, krim'a Silo! Ho, mensog'a Galalón! Ho, perfid'a Vellido! Ho, avid'a Judaso! Ho, venĝ'em'a Julian'o! Perfid'a, kruel'a, mensog'a kaj venĝ'em'a! Kia'n damaĝ'o'n far'is al vi ĉi kompat'ind'a mizer'ul'o, kiu tiel plen'e rivel'is al vi la sekret'o'n kaj ĝoj'o'n de si'a kor'o? Ĉu mi iel ofend'is vi'n? Ĉu ĉiu vort'o kaj konsil'o mi'a ne hav'is kiel cel'o'n la kresk'ig'o'n de vi'a honor'o kaj de vi'a profit'o? Sed, kial mi plend'as? Ve al mi! Kiam la mis'fortun'o'j fal'as de la stel'o'j, furioz'e kaj tumult'e kaskad'ant'e de la alt'o, neni'a fort'o sur la ter'o kapabl'as ili'n de'ten'i, nek ia hom'a ruz'o pov'as prevent'i ili'n. Kiu pov'us imag'i, ke do'n Fernand'o (kavalir'o de nobel'a nask'o, saĝ'a, dank'o'ŝuld'a al mi pro mi'a'j mult'a'j serv'o'j, kaj tut'e cert'a pov'i kontent'ig'i si'a'j'n am'a'j'n dezir'o'j'n, kie ajn li vol'us) en'bat'us al si en la kap'o'n pren'i de mi unu sol'a'n ŝaf'in'o'n, kiu'n mi ne posed'is ankoraŭ?

»Sed ni las'u ĉi van'a'j'n kaj sen'frukt'a'j'n pens'o'j'n kaj re'pren'u la faden'o'n de mi'a kompat'ind'a histori'o. Do'n Fernand'o, vid'ant'e ke mi'a ĉe'est'o obstakl'us la real'ig'o'n de li'a fals'a kaj malic'a plan'o, decid'is send'i mi'n al si'a pli aĝ'a frat'o, ke mi pet'u de li kelk'a'n mon'o'n por la pag'o de ses ĉeval'o'j, kiu'j'n do'n Fernand'o aĉet'is la sam'a'n tag'o'n, kiam li decid'is parol'i al mi'a patr'o.

Tiel li hav'ig'is al si la ekskuz'o'n por liber'ig'i si'n de mi kaj por pli ne'ĝen'at'e efektiv'ig'i si'a'n fi'a'n intenc'o'n. Ĉu mi pov'us antaŭ'vid'i li'a'n grand'a'n perfid'o'n, aŭ eĉ imag'i ĝi'n? Tut'e ne; kontraŭ'e, mi vol'is tuj ek'ir'i far'i la komisi'o'n kaj ĝoj'is pro li'a bon'a aĉet'o. Tiu'n nokt'o'n mi parol'is kun Luscinda, dir'is al ŝi kio'n mi inter'konsent'is kun do'n Fernand'o, kaj al'don'is, ke ŝi hav'u firm'a'n esper'o'n, ke ni'a'j bon'a'j kaj ĝust'a'j dezir'o'j fin'e real'iĝ'os. Ŝi respond'is, tiel sen'suspekt'a kiel mi mem pri la perfid'o de do'n Fernand'o, ke mi plej baldaŭ re'ven'u, ĉar, ŝi kred'is, ke tuj kiam mi'a patr'o parol'us kun la ŝi'a, ni'a sopir'o plen'um'iĝ'us. Mi ne sci'as, kiel okaz'is, sed post ol ŝi dir'is tio'n, ŝi'a'j okul'o'j plen'iĝ'is per larm'o'j kaj en ŝi'a gorĝ'o far'iĝ'is tia nod'o, ke ŝi ne pov'is dir'i eĉ unu pli'a'n vort'o'n, kvankam ŝajn'e ŝi vol'us dir'i mult'e pli. Mi neniam vid'is ĉe ŝi tia'n eksces'o'n de emoci'o, kaj ĝi mi'n surpriz'is, ĉar, ĝis tiam, ĉiu'foj'e kiam, dank’ al mi'a diligent'o kaj al mi'a bon'a sort'o ni renkont'iĝ'is, ni babil'is ĝoj'a'j kaj feliĉ'a'j, kaj en ni'a'j konversaci'o'j mank'is larm'o'j, suspir'o'j, ĵaluz'o'j, suspekt'o'j kaj tim'o'j; mi nur laŭd'is ŝi'a'n

bel'o'n, admir'is ŝi'a'n virt'o'n kaj ŝi'a'n saĝ'o'n kaj dank'is la ĉiel'o'n, ĉar ĝi don'is ŝi'n al mi, kiel la sinjor'in'o'n de mi'a kor'o, kaj ŝi reciprok'is, laŭd'ant'e, kiel en'am'iĝ'int'a vir'in'o, kio'n ŝi rigard'is laŭd'ind'a en mi. Per tia'j babil'ad'o'j ni amuz'iĝ'is, rakont'ant'e unu la ali'a'n pri mil bagatel'o'j kaj koment'ant'e pri ni'a'j najbar'o'j kaj kon'at'o'j, kaj mi nur aŭdac'is pren'i preskaŭ per'fort'e unu el ŝi'a'j bel'a'j, blank'a'j man'o'j kaj kovr'i ĝi'n per kis'o'j kiom permes'is la dens'e lok'it'a'j stang'o'j de la fenestr'a krad'o inter ni. Sed la nokt'o'n antaŭ'a'n al la trist'a tag'o de mi'a ek'ir'o, ŝi plor'is, ĝem'is kaj suspir'is, kaj, kiam ŝi re'tir'iĝ'is, ŝi las'is mi'n plen'a de konfuz'o kaj tim'o, ĉar ŝi ne kutim'is rivel'i tia'n el'montr'o'n de dolor'o kaj emoci'o. Sed, por ne detru'i mi'a'n esper'o'n, mi atribu'is ĉio'n al la intens'o de ŝi'a am'o al mi, kaj al la aflikt'o, kiu'n la for'est'o kaŭz'as al la ver'a'j am'ant'o'j. Nu, mi for'vojaĝ'is trist'a kaj en'pens'a, kun la mens'o plen'a de imag'o'j kaj suspekt'o'j: klar'a'j antaŭ'sign'o'j de la mizer'a kaj nigr'a fat'o mi'n atend'ant'a.

»Al'ven'int'e al la lok'o, kie'n oni mi'n send'is, mi trans'don'is la leter'o'n al la frat'o de do'n Fernand'o. Li varm'e mi'n akcept'is, sed, anstataŭ las'i mi'n re'ven'i, li ordon'is mi'n atend'i, ĉe mi'a grand'a ĉagren'o, ok tag'o'j'n en lok'o, kie la duk'o, li'a patr'o, ne pov'us vid'i mi'n, ĉar, laŭ la asert'o'j de la frat'o de do'n Fernand'o, ĉi last'a pet'is, ke la mon'o'n oni hav'ig'u al li, sen ke li'a patr'o sci'u. Sed ĉio ĉi est'is maĥinaci'o de do'n Fernand'o, ĉar li'a frat'o hav'is mon'o'n sufiĉ'a'n kaj pov'us tuj for'send'i mi'n kun ĝi. Mi sent'is grand'a'n inklin'o'n ne obe'i tia'n ordon'o'n, ĉar ŝajn'is al mi ne'ebl'e ten'i mi'n tiom da tag'o'j for de Luscinda, des mal'pli, ke mi las'is ŝi'n en tiel trist'a stat'o. Tamen mi obe'is kiel bon'a sub'ul'o, kvankam mi kompren'is, ke tio kost'us al mi la san'o'n.

»Sed, kvar tag'o'j'n post mi'a al'ven'o prezent'iĝ'is tie unu vir'o, serĉ'is mi'n kaj trans'don'is al mi leter'o'n, kies adres'o montr'is, ke ĝi ven'as de Luscinda, ĉar la skrib-karakter'o est'is ŝi'a. Mi ĝi'n apert'is tim'o'trem'e, konvink'it'e, ke io ver'e grav'a mov'is ŝi'n skrib'i al mi, se konsider'i, ke tio'n ŝi apenaŭ far'is, kiam mi loĝ'is proksim'e al ŝi'a hejm'o; sed, leg'ont'e la leter'o'n, mi demand'is al la kurier'o tio'n, kiu don'is ĝi'n al li, kaj kiom long'e li est'is sur'voj'e. Li respond'is, ke, kiam ĉe la tag'mez'o li vag'is sur strat'o de la urb'o, tre bel'a sinjor'in'o vok'is li'n de fenestr'o, kaj, kun la okul'o'j plen'a'j de larm'o'j, dir'is rapid'e: «Frat'o, se, kiel ŝajn'as, vi est'as krist'an'o, mi pet'as vi'n je la am'o de Di'o, ke vi plej rapid'e port'u ĉi leter'o'n al la lok'o kaj al la person'o, bon'e kon'at'a'j, montr'it'a'j en la adres'o. Per tio vi far'os grand'a'n serv'o'n al Ni'a Sinjor'o, kaj, por ke ne mank'u al vi la neces'a'j rimed'o'j por la plen'um'o de mi'a pet'o, jen pren'u kio'n ĉi poŝ'tuk'o en'ten'as». Tio'n dir'ant'e, ŝi ĵet'is al mi tra la fenestr'o unu poŝ'tuk'o'n, kie mi trov'is cent real'o'j'n, ĉi or'a'n ring'o'n kaj la leter'o'n. Post'e, sen atend'i mi'a'n respond'o'n, ŝi re'tir'is si'n de la fenestr'o, kvankam unu'e ŝi vid'is mi'n pren'i la leter'o'n kaj la poŝ'tuk'o'n kaj sign'i al ŝi, ke mi far'os, kiel ordon'it'e. Vid'ant'e mi'n tiel bon'e pag'it'a por la labor'o al'port'i la leter'o'n, kaj sci'ant'e per la adres'o, ke oni dev'us en'man'ig'i ĝi'n al vi (kaj mi bon'e kon'as vi'n, sinjor'o), mi, pel'at'e ankaŭ de la larm'o'j de la bel'a sinjor'in'o, decid'is, ne konfid'i la leter'o'n al ali'a person'o, sed mi mem ĝi'n al'port'i al vi. Kaj de kiam ŝi don'is al mi la leter'o'n, mi ir'is en dek ses hor'o'j kvin'dek kvar mejl'o'j'n, tio est'as, la distanc'o'n de la urb'o al ĉi tie, kiel vi sci'as.

»Dum la afabl'a kaj improviz'it'a kurier'o dir'is ĉio'n ĉi, mi pend'is de li'a'j vort'o'j, kaj mi'a'j krur'o'j tiel trem'is ke mi apenaŭ pov'is star'i. Nu, fin'e mi apert'is la leter'o'n, kaj ĝi dir'is jen'e: Do'n Fernand'o plen'um'is si'a'n promes'o'n parol'i kun mi'a patr'o, sed li tio'n far'is, ne je vi'a nom'o, sed por si'a profit'o. Sci'u, sinjor'o, ke li pet'is mi'a'n man'o'n, kaj ke mi'a patr'o,

kred'ant'e ke do'n Fernand'o avantaĝ'e super'as vi'n, konsent'is tiel rapid'e, ke post du tag'o'j okaz'os sekret'e kaj privat'e la edz'iĝ'o, ĉar ĝi'n atest'os nur la ĉiel'o kaj kelk'a'j person'o'j de la dom'o. Imag'u do mi'a'n stat'o'n. Se vi opini'as, ke vi dev'as ven'i, jam ven'u. La sekv'o de ĉi afer'o ig'os vi'n vid'i, ĉu mi am'as vi'n, aŭ ne. Di'o vol'u, ke ĉi leter'o ating'u vi'n, antaŭ ol mi'a man'o kun'iĝ'os kun la man'o de vir'o, kiu tiel fi'e romp'is si'a'n promes'o'n.

»Ĉe tia leter'o mi tuj ek'ir'is sen atend'i la mon'o'n aŭ i'o'n ali'a'n. Mi klar'e kompren'is, ke ne la aĉet'o de la ĉeval'o'j, sed la kontent'ig'o de li'a'j dezir'o'j mov'is do'n Fernand'o'n send'i mi'n al si'a frat'o. La koler'o en mi bol'ant'a kontraŭ do'n Fernand'o kaj la tim'o perd'i la trezor'o'n, kiu'n mi akir'is tra mult'a'j jar'o'j da am'o kaj si'n'don'o, sen'dub'e don'is al mi flug'il'o'j'n, ĉar la sekv'ant'a'n tag'o'n mi ating'is la urb'o'n, ĝust'e en la hor'o konven'a por ir'i parol'i al Luscinda. Mi ŝtel'e en'rajd'is, las'is la mul'o'n ĉe la bon'a hom'o al'port'int'a al mi la leter'o'n kaj bon'ŝanc'e mi trov'is Luscindan ĉe la fenestr'o, kies krad'o est'is la daŭr'a atest'ant'o de ni'a am'o. Ŝi tuj re'kon'is mi'n; tamen, ne kiel ni dev'us re'kon'i unu la ali'a'n. Sed, ĉu ekzist'as unu sol'a person'o en la mond'o pov'ant'a arog'i, ke li penetr'is ĝis'kompren'e la konfuz'a'n mens'o'n kaj la vari'a'n natur'o'n de vir'in'o? Cert'e, eĉ ne unu. Nu, tuj kiam Luscinda vid'is mi'n, ŝi dir'is: «Cardenio, mi jam port'as la kostum'o'n por la ge'edz'iĝ'a ceremoni'o, kaj atend'as mi'n en la salon'o la perfid'a do'n Fernand'o, mi'a avid'a patr'o kaj ali'a'j atest'ont'o'j; sed ili atest'os, ne mi'a'n edz'in'iĝ'o'n, sed ebl'e mi'a'n mort'o'n. Ne konstern'iĝ'u, amik'o, kaj klopod'u ĉe'est'i ĉi ofer'ad'o'n. Se mi ne pov'os evit'i ĝi'n per mi'a'j argument'o'j, mi port'as kaŝ'it'a'n ponard'o'n, kaj, met'ant'e per ĝi fin'o'n al mi'a viv'o, mi venk'os eĉ la plej rigor'a'n opon'o'n kaj pruv'os en la sam'a temp'o, kiel mult'e mi am'is kaj am'as vi'n».

»Konstern'it'a, mi hast'e respond'is, ĉar mi tim'is, ke oni pov'us inter'romp'i ni'n: «Vi'a'j ag'o'j, sinjor'in'o, konfirm'u vi'a'j'n vort'o'j'n. Se vi hav'as ponard'o'n por ten'i vi'n fidel'a al vi'a ĵur'o, mi hav'as glav'o'n por vi'n defend'i, aŭ, se la fortun'o montr'os si'n kontraŭ'a, por mort'ig'i mi'n».

»Mi kred'as, ke ŝi ne pov'is aŭd'i ĝis la fin'o, ĉar oni urĝ'e vok'is ŝi'n, tiel, ke la edz'iĝ'ont'o atend'is. Ĉe tio dens'iĝ'is la nokt'o de mi'a trist'o, sub'ir'is la sun'o de mi'a ĝoj'o, esting'iĝ'is la lum'o de mi'a'j okul'o'j kaj obskur'iĝ'is la kompren'o de mi'a mens'o. En mi'a konfuz'it'ec'o mi ne kapabl'is trov'i la pord'o'n de la dom'o, ne pov'is far'i eĉ unu sol'a'n paŝ'o'n. Sed konsider'ant'e, kiel neces'a est'us mi'a ĉe'est'o tie por ajn'a eventual'o, mi re'kuraĝ'ig'is mi'n plej ebl'e kaj en'ir'is en ŝi'a'n dom'o'n; mi kon'is tre bon'e ties intern'o'n kaj, krom'e, pro la konfuz'o reg'ant'a oni ne rimark'is mi'n. Do, ne'vid'at'e mi kaŝ'is mi'n en la salon'o mem, en la embrazur'o de fenestr'o kovr'it'a per kurten'o'j, inter kies fald'o'j kaj rand'o'j mi pov'is observ'i, ne observ'at'e, ĉio'n, kio okaz'is en la salon'o. Mi ne pov'us dir'i nun, kiom angor'e bat'is mi'a kor'o, dum mi star'is tie, aŭ

kiom da pens'o'j kaj konsider'o'j ven'is al mi en la kap'o'n; ili est'is tiel mult'a'j kaj de tia natur'o, ke oni nek pov'as, nek dev'as dir'i ili'n. Sufiĉ'as, ke vi sci'u, ke do'n Fernand'o en'ir'is en la salon'o'n en si'a ordinar'a vest'o, sen special'a'j garn'o'j, kaj li'n akompan'is, kiel atest'ont'o, unu kuz'o, je la unu'a grad'o, de Luscinda. La ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j est'is nur la serv'ist'o'j de la dom'o.

Iom post'e el iu ĉambr'o en'ir'is Luscinda, akompan'at'e de si'a patr'in'o kaj de du si'a'j serv'ist'in'o'j, kaj ŝi, vest'it'a kaj garn'it'a konform'e al si'a'j rang'o kaj bel'o, ŝajn'is la person'ig'o mem de la elegant'o kaj de la kort'eg'a glor'o.

»Mi tiel rav'iĝ'is kaj ekstaz'is, admir'ant'e ŝi'n, ke mi ne hav'is okaz'o'n detal'e observ'i ŝi'a'n kostum'o'n; mi pov'is disting'i nur ties kolor'o'j'n, blank'a'n kaj ruĝ'et'a'n, kaj la glim'ad'o'n de la

juvel'o'j kaj gem'o'j kovr'ant'a'j ŝi'a'j'n kap'o'vest'o'n kaj kostum'o'n; sed super ĉio venk'e bril'is la ekster'ordinar'a bel'o de ŝi'a'j blond'a'j har'o'j, kiu'j konkur'e kun la gem'o kaj la lum'o de kvar torĉ'o'j ard'ant'a'j en la salon'o, eĉ pli bel'e rivel'is ŝi'a'n ĉarm'o'n al mi'a'j okul'o'j. Ho, memor'o detru'ant'a mi'a'n pac'o'n! Kial vi prezent'as nun al mi la sen'egal'a'n bel'o'n de la ador'at'a turment'ant'in'o mi'a? Ĉu ne est'us pli bon'e, se vi, kruel'a memor'o, bild'ig'us en mi kio'n ŝi post'e far'is, por ke mi, pel'at'e de tiel grand'a ofend'o, prov'u, ne venĝ'i mi'n, sed almenaŭ perd'i la viv'o'n? Ne ted'iĝ'u, sinjor'o'j, aŭd'ant'e, kiel mi ekskurs'as el la tem'o. Mi'a'n aflikt'o'n oni ne pov'as rakont'i supr'aĵ'e kaj konciz'e, ĉar ŝajn'as al mi, ke ĉiu el ĝi'a'j cirkonstanc'o'j merit'as long'a'n koment'o'n.

La pastr'o respond'is al tio, ke ili sent'as, ne enu'o'n, sed grand'a'n plaĉ'o'n aŭskult'ant'e la detal'o'j'n, ĉar ili est'as interes'a'j kaj menci'ind'a'j kaj merit'as la sam'a'n atent'o'n ol la kern'o de la rakont'o.

—Nu, bon'e —daŭr'ig'is Cardenio—. Kiam ili ĉiu'j trov'iĝ'is en la salon'o, en'ir'is la paroĥ'estr'o, pren'is la man'o'j'n de la ge'edz'iĝ'a par'o por plen'um'i la koncern'a'n ceremoni'o'n kaj dir'is:

«Sinjor'in'o Luscinda, ĉu vi akcept'as la ĉi tie ĉe'est'ant'a'n sinjor'o'n do'n Fernand'o kiel leĝ'a'n edz'o'n, konform'e al la preskrib'o'j de ni'a Sankt'a Patr'in'o, la Eklezi'o?».

»Mi el'ŝov'is la kap'o'n kaj la kol'o'n el inter la kurten'o'j kaj kun atent'eg'a orel'o kaj angor'plen'a anim'o mi pret'is aŭskult'i la respond'o'n de Luscinda, atend'ant'e de ŝi'a'j vort'o'j, aŭ mi'a'n kondamn'o'n je mort'o, aŭ la konfirm'o'n de mi'a viv'o. Ho, se mi est'us kuraĝ'int'a el'paŝ'i kaj dir'i laŭt'e: «Luscinda, Luscinda, zorg'u kio'n vi far'os, pens'u kio'n vi ŝuld'as al mi! Memor'u, ke vi est'as mi'a, kaj ke vi ne pov'as aparten'i al ali'a vir'o. Sci'u, ke, se vi dir'os jes, mi'a viv'o fin'iĝ'os en la sam'a moment'o. Kaj vi, perfid'a do'n Fernand'o, rab'ant'o de mi'a glor'o, mort'o de mi'a viv'o, kio'n vi vol'as? Kio'n vi pretend'as? Pens'u, ke vi ne pov'as, kiel krist'an'o, plen'um'i vi'a'j'n dezir'o'j'n, ĉar Luscinda est'as mi'a edz'in'o, kaj mi, ŝi'a edz'o».

»Kiel sen'senc'e mi kondut'is! Nun, trov'iĝ'ant'e for de la danĝer'o, mi dir'as, ke mi dev'int'us far'i kio'n mi ne far'is. Nun, las'int'e, ke oni ŝtel'u mi'a'n kar'a'n trezor'o'n, mi insult'as la ŝtel'ist'o'n, kvankam mi dev'us venĝ'i mi'n kontraŭ li, se mi hav'us kuraĝ'o'n por tio, kaj ne nur por plend'i.

Tiam mi kondut'is stult'e kaj tim'em'e; ne strang'e do, ke mi mort'as nun frenez'a, pent'ant'a kaj en infami'o.

»La pastr'o atend'is la respond'o'n de Luscinda, kaj ŝi hezit'is long'e antaŭ ol ĝi'n don'i. Kaj, kiam mi pens'is, ke ŝi el'tir'os tuj la ponard'o'n por ten'i si'n fidel'a al si'a vort'o, aŭ ke ŝi lev'os si'a'n voĉ'o'n por dir'i la ver'o'n aŭ i'o'n al mi favor'a'n, mi aŭd'is ŝi'n murmur'i febl'e kaj sven'em'e:

«Jes, mi vol'as». Do'n Fernand'o dir'is la sam'o'n, don'is al ŝi la ring'o'n kaj, tiel, ne'dis'ig'ebl'a lig'il'o kun'ig'is ili'n. La nov'edz'o proksim'iĝ'is brak'um'i la edz'in'o'n, sed ŝi met'is al si la man'o'n sur la kor'o'n kaj fal'is du'on'sven'e en la brak'o'j'n de si'a patr'in'o. Al mi mank'as ankoraŭ

pri'skrib'i mi'a'n mens'a'n stat'o'n en la moment'o, kiam mi vid'is, ke per ŝi'a «jes» tromp'iĝ'is mi'a esper'o, pruv'iĝ'is fals'a'j la vort'o'j kaj promes'o'j de Luscinda kaj ne'ebl'iĝ'is al mi re'akir'i mi'a'n perd'it'a'n trezor'o'n. Mi rest'is mank'a je konsil'o, for'las'it'a de la ĉiel'o, abomen'at'a de la ter'o mi'n nutr'ant'a… la aer'o rifuz'is al mi spir'o'n por mi'a'j ve'o'j, kaj la akv'o, humid'o'n por mi'a'j larm'o'j; nur la fajr'o tiel kresk'is en mi, ke mi brul'is de furioz'o kaj ĵaluz'o.

»La sven'o de Luscinda ĵet'is ĉiu'j'n en konfuz'o'n. Ŝi'a patr'in'o de'kroĉ'is al ŝi la brust'o'n de la kostum'o, por ke ŝi spir'u pli facil'e, kaj sub la korsaĵ'o aper'is fald'it'a paper'o. Do'n Fernand'o tuj kapt'is ĝi'n, kaj, ĝi'n leg'int'e ĉe la lum'o de unu el la torĉ'o'j, sid'iĝ'is sur seĝ'o kaj profund'e en'pens'a met'is al si la man'o'n sur la vang'o'n, sen atent'i, ke la ali'a'j person'o'j don'as help'o'n al li'a edz'in'o, por ke ŝi re'konsci'iĝ'u.

»Kiam mi vid'is la dom'o'n en tiel'a alarm'o kaj konfuz'o, mi decid'is el'ir'i, sen zorg'i, ĉu oni vid'os mi'n aŭ ne, ĉar mi hav'is la intenc'o'n, se oni mi'n surpriz'us, far'i tia'n terur'aĵ'o'n, ke ĉiu'j kompren'us la just'a'n indign'o'n de mi'a kor'o, vid'ant'e mi'n pun'i la fals'a'n do'n Fernand'o kaj eĉ la sven'a'n kaj ŝanĝ'em'a'n perfid'ul'in'o'n. Sed mi'a sort'o sen'dub'e rezerv'is mi'n al pli grand'a'j mav'o'j, se tia'j ekzist'as, ĉar ĝi ordon'is, ke mi en tiu moment'o konserv'u tut'e la raci'o'n, kiu mank'is al mi post'e. Tiel do, anstataŭ venĝ'i mi'n kontraŭ mi'a'j plej grand'a'j mal'amik'o'j (kio est'us facil'a, ĉar ili hav'is neni'a'n suspekt'o'n pri mi'a ĉe'est'o), mi decid'is pun'i mi'n mem eĉ kun pli da rigor'o ol mi uz'us kontraŭ ili, se mi ili'n mort'ig'us, ĉar per mort'o subit'a mal'aper'as subit'e ankaŭ la sufer'o, dum la mort'o prokrast'it'a de tortur'o'j ĉiam pere'ig'as sen fakt'e met'i fin'o'n al la viv'o.

»Fin'e mi el'ir'is el ŝi'a hejm'o kaj re'ven'is al la person'o, en kies dom'o mi antaŭ'e las'is la mul'o'n. Li ĝi'n sel'is, kaj, sen dir'i adiaŭ'o'n al li, mi salt'is sur la best'o'n, el'rajd'is el la urb'o kaj, kiel ali'a Loto, ne kuraĝ'is turn'i la okul'o'j'n por rigard'i retr'o. Vid'ant'e mi'n sol'a en la kamp'ar'o, dum la obskur'o de la nokt'o mi'n en'volv'is, kaj la silent'o invit'is mi'n sen'lim'e plend'i, ĉar oni ne pov'us kon'i aŭ aŭskult'i mi'n, mi komenc'is kri'i furioz'e, insult'ant'e Luscindan kaj do'n Fernand'o'n, kvazaŭ mi pov'us venĝ'i mi'n tiel kontraŭ la ofend'o, kiu'n ili far'is al mi. Mi nom'is ŝi'n kruel'a, sen'dank'a, fals'a, sed ĉef'e, avid'em'a, ĉar la riĉ'o de mi'a rival'o blind'ig'is al ŝi la okul'o'j'n de la am'o, pren'is ŝi'n de mi kaj ŝi'n don'is al vir'o, kies fortun'o montr'iĝ'is pli mal'avar'a kaj favor'a ol la mi'a.

»Tamen, mez'e de mi'a'j koler'o kaj insult'o'j, mi klopod'is ekskuz'i ŝi'n, dir'ant'e, ke est'as kompren'ebl'e, ke pucelo re'ten'it'a ĉe si'a'j ge'patr'o'j kaj kutim'ant'a obe'i ili'n, sub'met'as si'n sen'protest'e al ili'a vol'o, se konsider'i, ke ili don'as ŝi'n edz'in'ig'e al kavalir'o tiel riĉ'a kaj nobel'a kiel do'n Fernand'o. Krom'e, se ŝi rifuz'us li'n, oni rigard'us ŝi'n sen'senc'a, aŭ oni suspekt'us, ke ŝi dediĉ'as si'a'n am'o'n al ali'a vir'o, kio damaĝ'us ŝi'a'n reputaci'o'n kaj honor'o'n.

Mi pens'is ali'flank'e, ke, se ŝi est'us dir'int'a, ke mi iĝ'is ŝi'a edz'o, ŝi'a'j ge'patr'o'j sen'dub'e re'kon'us, ke ŝi ne elekt'is mal'bon'e kaj cert'e ili ŝi'n pardon'us, se konsider'i, ke antaŭ ol do'n Fernand'o propon'is si'n kiel edz'o'n, ili nek renkont'us, nek dezir'us pli bon'a'n parti'o'n ol mi'n.

Mi est'us apog'int'a ŝi'a'n asert'o'n kaj konfirm'int'a ĉio'n, kio'n ŝi vol'us el'pens'i ĉi-rilat'e. Do, mi konklud'is, ke mank'o de am'o kaj de saĝ'o, eksces'o de ambici'o kaj ŝat'o al la pomp'o ig'is ŝi'n forges'i la promes'o'n, per kiu ŝi tromp'is, kuraĝ'ig'is kaj sub'ten'is mi'n en mi'a firm'a esper'o kaj en mi'a'j honest'a'j dezir'o'j.

»Mi rajd'is la ceter'o'n de la nokt'o en tiu angor'a stat'o, ĉe la maten'iĝ'o ating'is pas'ej'o'n al ĉi mont'ar'o'j, kaj, penetr'int'e en ili'n, vag'ad'is tri tag'o'j'n for de voj'o'j kaj pad'o'j ĝis kelk'a'j herb'ej'o'j, kies preciz'a'n situ'o'n mi ne kon'as. Tie mi demand'is al paŝt'ist'o'j, kie trov'iĝ'as la plej aspr'a kaj dezert'a part'o de la mont'o'j, kaj ili respond'is montr'ant'e al ĉi direkt'o. Mi al'ir'is do ĉi tie'n kun la intenc'o met'i en ĉi lok'o fin'o'n al mi'a viv'o. Kiam mi al'ven'is al la unu'a'j krut'aĵ'o'j, mi'a mul'o fal'is mort'a de lac'o kaj mal'sat'o, aŭ, kiel mi kred'as, por liber'ig'i si'n de tiel sen'util'a pez'o, kia mi est'as. Do mi ek'ir'is pied'e, konsum'it'a kaj mal'sat'a, kaj nek renkont'is i'a'n help'o'n,

nek ven'is al mi la pens'o ĝi'n serĉ'i. Mi kuŝ'iĝ'is sur la grund'o kaj rest'is tie, mi ne sci'as kiom da temp'o. Fin'e mi lev'is mi'n sen sent'i mal'sat'o'n. Apud mi star'is plur'a'j kapr'ist'o'j, kaj sen'dub'e ili jam kontent'ig'is mi'a'n neces'o'n, ĉar ili sci'ig'is mi'n, ke, kiam ili mi'n trov'is, mi dir'ad'is tiom da absurd'o'j, ke klar'e vid'iĝ'is, ke mi perd'is la saĝ'o'n. Jam de tiam mi konsci'as, ke mi'a mens'o ne daŭr'e fart'as bon'e; de temp'o al temp'o ĝi iĝ'as tiel febl'a kaj sen'ord'a, ke mi far'as mil frenez'aĵ'o'j'n, ŝir'ant'e al mi la vest'o'n kaj van'e ripet'ant'e la am'at'a'n nom'o'n de la mal'amik'in'o mi'a. En tia'j moment'o'j mi hav'as nur la cel'o'n kaj dezir'o'n kri'ad'i ĝis'mort'e, kaj, kiam mi re'konsci'iĝ'as, mi sent'as mi'n tiel lac'a kaj muel'it'a, ke mi pov'as apenaŭ mov'i mi'n. Mi ordinar'e loĝ'as en ajn'a kav'a trunk'o de kverk'o sufiĉ'e vast'a ŝirm'i ĉi mizer'a'n korp'o'n mi'a'n. La bov'ist'o'j kaj kapr'ist'o'j de ĉi mont'o'j nutr'as mi'n, mov'at'a'j de karitat'o. Ili met'as la manĝ'o'n ĉe la voj'o'j kaj rok'o'j, kie, ili pens'as, mi pov'as ĝi'n trov'i. Tiel, en la okaz'o'j kiam la saĝ'o mank'as al mi, la natur'a neces'o ig'as mi'n re'kon'i la manĝ'o'n kaj vek'as en mi la dezir'o'n ĝi'n gust'um'i kaj la vol'o'n ĝi'n pren'i. La paŝt'ist'o'j dir'as al mi, kiam ili renkont'as mi'n mens'e san'a, ke en ali'a'j okaz'o'j, mi atak'as ili'n sur la voj'o de la vilaĝ'o al la divers'a'j ŝaf'ej'o'j de la mont'o'j kaj per'fort'e pren'as de ili la manĝ'o'n, kvankam ili dezir'as volont'e don'i ĝi'n al mi. Tiel pas'as la last'a part'o de mi'a mizer'a viv'o, ĝis la ĉiel'o vol'os, aŭ met'i al ĝi fin'o'n, aŭ viŝ'i el mi'a memor'o la bel'o'n kaj perfid'o'n de Luscinda kaj la ofend'o'n de do'n Fernand'o. Se la ĉiel'o vol'os sen'memor'ig'i mi'n, ne pren'ant'e de mi la viv'o'n, mi'a'j pens'o'j sekv'os ali'a'n pli bon'a'n kurs'o'n; ali'e, mi nur pov'as preĝ'i al Di'o, ke Li kompat'u mi'n en Si'a mizerikord'o, ĉar mi ne sent'as mi'n sufiĉ'e fort'a por el'tir'i mi'n el ĉi mizer'o, en kiu'n mi mem ĵet'is mi'n.

»Tia est'as, sinjor'o'j, la amar'a histori'o de mi'a'j mis'fortun'o'j. Dir'u, ĉu oni pov'as ĝi'n aŭskult'i kun mal'pli da emoci'o, ol mi mem montr'is rakont'ant'e ĝi'n. Kaj ne klopod'u konsil'i aŭ

persvad'i mi'n pren'i i'a'n efik'a'n rimed'o'n, kia'n pov'os inspir'i al vi vi'a saĝ'o, ĉar la medikament'o est'us tiel van'a, kiel la preskrib'o de ajn'a fam'a doktor'o al pacient'o ne vol'ant'a li'n obe'i. Mi ne vol'as san'o'n sen Luscinda; kaj, ĉar al ŝi plaĉ'is aparten'i al ali'a vir'o, kiam ŝi est'is, aŭ dev'us est'i, mi'a, al mi plaĉ'as don'i mi'n al la aflikt'o, anstataŭ est'i feliĉ'a. Per si'a ŝanĝ'iĝ'em'o ŝi vol'is ig'i mi'a'n perd'iĝ'o'n konstant'a, kaj de mi'a flank'o mi vol'as ĝis'fin'e detru'i mi'n por kontent'ig'i ŝi'a'n dezir'o'n. Kaj la futur'a'j generaci'o'j vid'os, ke nur al mi mank'is tio, kio'n hav'as en abund'o la ali'a'j mizer'ul'o'j: ili'n konsol'as la fakt'o, ke konsol'o tut'e ne ekzist'as por ili; sed ĉi tio est'as por mi la kaŭz'o de plej grand'a'j aflikt'o'j kaj mal'bon'o'j, kaj mi pens'as, ke ili viv'os en mi eĉ post mi'a mort'o.

Tiel fin'is Cardenio si'a'n long'a'n kaj trist'a'n histori'o'n de am'o. Sed ĝust'e kiam la pastr'o si'n prepar'is dir'i al li kelk'o'n da konsol'a'j vort'o'j, li'n de'ten'is de tio voĉ'o ven'ant'a al ili kun morn'a ton'o kaj dir'ant'a kio'n oni rakont'os en la kvar'a part'o de ĉi histori'o, ĉar ĉi tie la kler'a kaj detal'em'a Cid'e Hamete Benegeli met'as fin'o'n al la tri'a.

[122] Tio est'as, en tre antikv'a epok'o. Wamba, aŭ Vambo, est'is visigot'a reĝ'o (672-680)

[123] Nov'a preter'atent'o de Cervantes. Laŭ la ĉapitr'o 24-a, kiam Luscinda pet'is de Cardenio la libr'o'n pri Amadís, do'n Fernand'o jam antaŭ'e leg'is la bilet'o'n.

Ĉapitr'o 28

Pri la nov'a kaj agrabl'a aventur'o okaz'int'a en Sierra Moren'a al la pastr'o kaj al la barbir'o

Feliĉ'a, feliĉ'eg'a est'is la epok'o, kiam la sen'tim'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha el'rajd'is en la mond'o'n, ĉar, pro li'a nobl'a decid'o re'viv'ig'i kaj re'star'ig'i la jam perd'it'a'n kaj preskaŭ

mort'int'a'n orden'o'n kavalir'a'n, ni ĝu'as en la nun'a temp'o, tiel mank'a je plaĉ'a'j distr'o'j, ne nur la ĉarm'o'n de li'a aŭtentik'a histori'o, sed ankaŭ ties rakont'o'j'n kaj novel'o'j'n, kiu'j montr'iĝ'as ne mal'pli agrabl'a'j, art'a'j kaj ver'a'j ol la propr'a histori'o, kies kard'it'a'n, re'tord'it'a'n kaj boben'it'a'n faden'o'n ni re'pren'as nun. Ĝi dir'as, ke, ĝust'e kiam la pastr'o vol'is konsil'i Cardenion, li'n de'turn'is de tio trist'a voĉ'o jen'e plend'ant'a:

—Ho, Di'o! Ĉu ebl'e mi al'ven'is fin'e al lok'o util'ig'ebl'a kiel sekret'a tomb'o por ĉi korp'o mi'a, kies pez'a'n ŝarĝ'o'n mi tiel kontraŭ'vol'e port'as? Mi kred'as, ke jes, se ne est'as ŝajn'a la sol'ec'o de ĉi mont'o'j. Ve al mi! Pli agrabl'os al mi la akompan'o de ĉi rok'o'j kaj vepr'o'j, ĉar inter ili mi pov'os lev'i al la ĉiel'o mi'a'j'n plend'o'j'n, ol la ĉe'est'o de iu ajn hom'o, se konsider'i, ke de neni'u sur la ter'o mi ricev'us konsil'o'n en mi'a'j dub'o'j, konsol'o'n en mi'a'j aflikt'o'j, aŭ rimed'o'n en mi'a'j mis'fortun'o'j.

La pastr'o kaj li'a'j kompan'o'j aŭd'is klar'e ĉio'n ĉi, kaj ĝust'e pens'ant'e, ke la plend'ul'o trov'iĝ'as proksim'e, ili ir'is serĉ'i li'n, far'is apenaŭ du'dek paŝ'o'j'n kaj vid'is trans rok'eg'o jun'ul'o'n, kiu en kamp'ul'a kostum'o sid'is ĉe fraksen'o. Ili ne pov'is disting'i li'a'n vizaĝ'o'n, ĉar li ten'is la kap'o'n klin'it'a super la akv'o de roj'o, sur kies bord'o li lav'is al si la pied'o'j'n. Tiel silent'e ili proksim'iĝ'is, ke li aŭd'is neni'o'n, atent'a nur al la lav'ad'o de si'a'j pied'o'j, kiu'j tut'e simil'is al du pec'o'j de blank'a kristal'o inter la ŝton'o'j de la roj'o. La pastr'o kaj la ali'a'j mir'is je la blank'o kaj bel'o de tia'j pied'o'j, kiu'j vid'ebl'e ne hav'is la kutim'o'n tret'i ter'bul'o'j'n aŭ ir'i post plug'il'o'j kaj bov'o'j, eĉ se la vest'o de la jun'ul'o sugest'is la mal'o'n. La pastr'o ir'is ĉe'front'e, kaj rimark'ant'e, ke la jun'ul'o ne vid'is ili'n, li far'is sign'o'n al si'a'j du kompan'o'j, ke ili kaŝ'u si'n post kelk'a'j rok'o'j tie star'ant'a'j; far'int'e tio'n, ili observ'is kun atent'o la jun'ul'o'n kaj vid'is, ke li port'as griz'a'n mantel'et'o'n du-bask'a'n al'ĝust'ig'it'a'n al la tali'o per blank'a tuk'o, pantalon'o'n kaj gamaŝ'o'j'n el griz'a ŝtof'o, kaj, sur la kap'o, ĉap'o'n griz'a'n. La gamaŝ'o'j, supr'e'n'tir'it'a'j ĝis la du'on'o de la krur'o'j, rivel'is ili'n blank'a'j kiel alabastr'o. Li fin'is lav'i si'a'j'n bel'a'j'n pied'o'j'n kaj, kiam li pren'is el sub la ĉap'o la tuk'o'n por viŝ'i ili'n, li lev'is la kap'o'n, kaj la rigard'ant'o'j hav'is tiam la okaz'o'n vid'i vizaĝ'o'n tiel sen'egal'e bel'a'n, ke Cardenio flustr'is al la pastr'o: «Ĉar tio ne est'as Luscinda, tem'as ne pri hom'a, sed pri di'a person'o».

La jun'ul'o de'met'is la ĉap'o'n, sku'is la kap'o'n de flank'o al flank'o, kaj tiam komenc'is liber'iĝ'i kaj dis'kaskad'i har'o'j kapabl'a'j vek'i la envi'o'n de la sun'a'j radi'o'j. Ĉe tio, la rigard'ant'o'j kompren'is ke la sid'ant'a person'o est'as ne kamp'ul'o, sed vir'in'o delikat'a kaj pli bel'a ol la ceter'a'j vir'in'o'j ĝis tiam vid'at'a'j de la pastr'o kaj la barbir'o. Eĉ la propr'a Cardenio opini'us sam'e, se li ne kon'us Luscindan, ĉar li post'e deklar'is, ke nur la bel'o'n de Luscinda oni pov'us kompar'i kun la bel'o de tiu jun'ul'in'o. La long'a'j kaj blond'a'j har'o'j kovr'is al ŝi ne nur la

dors'o'n, sed eĉ la tut'a'n korp'o'n escept'e de la pied'o'j. Tiel abund'a'n kaj dens'a'n har'ar'o'n ŝi hav'is, ke ŝi uz'is la fingr'o'j'n komb'il'manier'e, kaj, se ŝi'a'j pied'o'j ŝajn'is en la akv'o pec'o'j el kristal'o, ŝi'a'j man'o'j inter la har'o'j simil'is al pec'o'j de pur'a neĝ'o; ĉio ĉi pli'intens'ig'is la mir'o'n de la tri rigard'ant'o'j kaj ties dezir'o'n kon'i ŝi'n. Ili do decid'is montr'i si'n, sed, kiam ili mov'iĝ'is por ek'star'i, la bel'a knab'in'o lev'is la kap'o'n, apart'ig'is per la du man'o'j la har'o'j'n de sur la okul'o'j kaj turn'is la rigard'o'n al la ir'ant'o'j. Ek'vid'int'e ili'n, ŝi tuj lev'is si'n kaj, sen halt'i por sur'met'i la ŝu'o'j'n aŭ re'lig'i la har'o'j'n, hast'e pren'is apud'e kuŝ'ant'a'n sak'o'n, kiu ŝajn'e en'hav'is tol'aĵ'o'n, kaj vol'is for'kur'i plen'a de surpriz'o kaj tim'o; sed, far'int'e apenaŭ ses paŝ'o'j'n per si'a'j delikat'a'j pied'o'j, ŝi fal'is al la grund'o, ĉar ŝi ne kapabl'is el'ten'i la akr'o'n de la ŝton'o'j. Vid'ant'e tio'n, la tri vir'o'j ir'is al ŝi, kaj la pastr'o parol'is unu'a:

—Halt'u, sinjor'in'o, kiu ajn vi est'as. Ni dezir'as nur serv'i vi'n, do ne ekzist'as motiv'o por vi'a for'kur'o. Nek vi'a'j pied'o'j pov'us vi'n port'i, nek tio'n ni konsent'us.

Ŝi tiel plen'is de embaras'o kaj surpriz'o, ke ŝi ne respond'is eĉ unu vort'o'n. Ili do pli proksim'iĝ'is, la pastr'o pren'is ŝi'n je la man'o kaj dir'is:

—Kio'n vi'a kostum'o, sinjor'in'o, kaŝ'as, tio'n rivel'as vi'a'j har'o'j. Evident'as, ke pro motiv'o tre grav'a vi mask'is vi'a'n bel'o'n per tiel krud'a vest'o kaj ven'is al ĉi dezert'a lok'o, kie nur hazard'e ni renkont'is vi'n; kaj se ni ne pov'os al'port'i rimed'o'n al vi'a mis'fortun'o, ni pov'os almenaŭ

konsil'i vi'n, ĉar neni'a mal'feliĉ'o pov'as pez'i kaj si'n trud'i ĝis la ekstrem'o, ke ĝi rifuz'us al si'a viktim'o, ke tiu aŭskult'u konsil'o'n bon'intenc'a'n. Tiel, do, sinjor'o, sinjor'in'o, aŭ kio'n ajn vi prefer'as, for'met'u la tim'o'n, kiu'n kaŭz'is al vi ni'a aper'o, kaj rakont'u vi'a'n feliĉ'a'n aŭ trist'a'n histori'o'n; ni, kun'e kaj unu'op'e, help'os vi'n pri'plor'i vi'a'n mis'fortun'o'n.

Dum la pastr'o parol'is, la ali'vest'it'a knab'in'o ŝajn'is traf'it'a de stupor'o kaj rigard'is ili'n sen mov'i la lip'o'j'n kaj sen dir'i eĉ unu vort'o'n, kiel kamp'ul'o, al kiu oni subit'e montr'us rar'aĵ'o'n al li ne'kon'at'a'n. Sed la pastr'o insist'is per la sam'a'j argument'o'j, kaj fin'e ŝi romp'is si'a'n mut'ec'o'n, profund'e suspir'ant'e.

—Se konsider'i, ke ĉi dezert'a'j mont'o'j ne pov'is kaŝ'i mi'n, kaj ke mi'a'j dis'lig'it'a'j har'o'j ne permes'as mi'a'n lang'o'n mensog'i, est'us van'e de mi'a flank'o ŝajn'ig'i i'o'n, kio'n vi akcept'us nur pro ĝentil'o. Tiel do, sinjor'o'j, mi dank'as vi'n pro vi'a kun'sent'o, kiu dev'ig'as mi'n kontent'ig'i vi'a'n sci'vol'o'n, kvankam mi tim'as, ke la rakont'o de mi'a'j mis'fortun'o'j vek'os en vi ne nur kompat'o'n, sed ankaŭ aflikt'o'n, ĉar vi pov'os trov'i nek rimed'o'n, nek konsol'o'n por ili. Tamen, por ke vi ne hav'u dub'o'j'n pri mi'a honor'o, kvankam vi konstat'is, ke mi est'as vir'in'o, jun'a, sol'a kaj en ĉi kostum'o (cirkonstanc'o'j sufiĉ'a'j, kun'e aŭ unu'op'e, por detru'i ajn'a'n honest'a'n reputaci'o'n) mi rakont'os kio'n mi prefer'us kaŝ'i se ebl'e.

Ĉio'n ĉi dir'is la knab'in'o tiel sen'hezit'e, elokvent'e kaj dolĉ'e, ke la tri vir'o'j admir'is ŝi'a'n inteligent'o'n ne mal'pli ol ŝi'a'n bel'o'n. Ili propon'is al ŝi de'nov'e si'a'n help'o'n kaj pet'is ŝi'n rakont'i si'a'n histori'o'n, kiel ŝi ĵus promes'is. La knab'in'o pudor'e met'is al si la ŝu'o'j'n, re'lig'is la har'o'j'n, sid'iĝ'is sur ŝton'o kaj sen'pli'e, klopod'ant'e re'ten'i la larm'o'j'n, ke ili ne flu'u, ŝi komenc'is la histori'o'n de si'a viv'o per voĉ'o egal'a kaj klar'a:

—Ĉi tie, en Andaluzi'o, ekzist'as vilaĝ'o, kies nom'o'n titol'e port'as unu duk'o, grand'ul'o de

Hispan'uj'o. Li hav'as du fil'o'j'n: la pli aĝ'a hered'os li'a'n stat'o'n kaj ŝajn'e ankaŭ li'a'n virt'a'n kor'o'n. Kaj rilat'e al la pli jun'a, mi ne sci'as kio'n li hered'os, se ne la perfid'o'n de Vellido kaj la tromp'o'n de Galalón. Mi'a'j ge'patr'o'j, de humil'a nask'o kaj farm'ist'o'j de la duk'o, est'as tamen tiel riĉ'a'j, ke, se ili'a rang'o egal'us ili'a'n hav'o'n, ili pov'us dezir'i neni'o'n pli'a'n, kaj mi ne sufer'us mi'a'n nun'a'n mis'fortun'o'n, ĉar ebl'e mi'a mizer'a sort'o font'as de tio, ke ili ne nask'iĝ'is nobel'o'j. Ver'dir'e ili'a rang'o ne est'as hont'e bas'a, sed ankaŭ ne tiel alt'a, ke mi ne rigard'us ĝi'n la kaŭz'o de mi'a mizer'a sort'o. Resum'e, ili est'as kamp'ul'o'j, hom'o'j simpl'a'j sed old'a'j krist'an'o'j, sen unu gut'o de pagan'a sang'o en la vejn'o'j. Ili'a'j riĉ'o kaj reputaci'o iom post iom gajn'as por ili la titol'o'n de hidalg'o kaj eĉ de kavalir'o, kvankam ili konsider'as kiel plej grand'a'n riĉ'o'n kaj titol'o'n, ke mi est'as ili'a fil'in'o. Kaj pro tio, ke ili, la plej am'o'plen'a'j ge'patr'o'j de la mond'o, ne hav'is ali'a'n id'o'n, ili dorlot'is mi'n, kiel neniam antaŭ'e oni dorlot'is fil'in'o'n. Mi est'is la spegul'o, kie ili si'n rigard'is, la baston'o de ili'a old'a aĝ'o, la objekt'o, kun'e kun la ĉiel'o, de ili'a tut'a am'o. Kaj tiel bon'a'j ili est'is, ke ili'a vol'o ĉiam koincid'is kun la mi'a; mi mastr'is en ili'a kor'o, kaj sam'e en la bien'o. Mi dung'is kaj eks'ig'is la serv'ist'o'j'n, ten'is la kont'o'j'n pri ĉio, kio'n oni sem'is kaj rikolt'is, pri la ole-muel'ej'o'j, la uv'o-prem'ej'o'j, la abel'uj'o'j, la huf'o'best'o'j maĵor'a'j kaj minor'a'j… resum'e, pri ĉio, kio'n pov'as posed'i riĉ'a kamp'ul'o. Mi mastr'um'is kaj administr'is plej skrupul'e, ĉe la plen'a kontent'o de mi'a patr'o, kaj en mi'a liber'a temp'o, post ol mi trakt'is kun sub'mastr'o'j, paŝt'ist'estr'o'j kaj ali'a'j labor'ul'o'j, mi distr'is mi'n per okup'o'j propr'a'j kaj konven'a'j al la puceloj, kiel la brod'ad'o kaj oft'e la ŝpin'ad'o; kaj se kelk'foj'e mi las'is ĉi task'o'j'n por nutr'i mi'a'n spirit'o'n, mi pren'is pi'a'n libr'o'n aŭ lud'is harp'o'n, ĉar la spert'o montr'is al mi, ke la muzik'o trankvil'ig'as la agit'iĝ'o'j'n de la kor'o kaj mild'ig'as la zorg'o'j'n, kiu'j font'as de la anim'o. Tia est'is mi'a viv'o en la ge'patr'a dom'o, kaj mi ĝi'n pri'skrib'as iom detal'e ne pro vant'o, aŭ pro la dezir'o, ke oni vid'u, ke mi riĉ'as, sed por montr'i, ke mi fal'is de bon'a stat'o en la mizer'o'n, kie mi sen'kulp'e sid'as nun.

»Mi viv'is do plen'e okup'at'a kaj en re'tir'iĝ'o kompar'ebl'a al tiu de monaĥ'in'o, kaj opini'is, ke nur la serv'ist'o'j de la dom'o hav'is la ŝanc'o'n vid'i mi'n, ĉar mi ir'is al la mes'o fru'e en la maten'o kun mi'a patr'in'o kaj plur'a'j serv'ist'in'o'j, kaj tiel kaŝ'it'a sub vual'o'j, ke mi apenaŭ rimark'is i'o'n krom la grund'o antaŭ mi'a'j pied'o'j. Sed la okul'o'j de la am'o, aŭ pli ĝust'e, la link'e akr'a rigard'o de la pigr'o el'trov'is mi'n iu'n tag'o'n: la rigard'o de do'n Fernand'o, la pli jun'a fil'o de la duk'o antaŭ'e menci'it'a.

Tuj kiam ŝi prononc'is la nom'o'n de do'n Fernand'o, Cardenio pal'iĝ'is, ŝvit'eg'is kaj montr'is tiel grand'a'n emoci'o'n, ke la pastr'o kaj la barbir'o tim'is, ke li fal'as en unu el la atak'o'j de frenez'o, kiu'j, kiel ili sci'is, traf'is li'n de temp'o al temp'o. Sed Cardenio nur ŝvit'is, sen far'i i'a'n mov'o'n, kaj fiks'e rigard'is la kamp'ul'in'o'n, suspekt'ant'e, kiu ŝi est'as. La jun'ul'in'o ne rimark'is la agit'iĝ'o'n de Cardenio kaj daŭr'ig'is si'a'n histori'o'n:

—Tuj kiam li mi'n vid'is, kiel li post'e dir'is al mi, li sent'is si'n kapt'it'a de fort'eg'a pasi'o, kaj baldaŭ li'a'j ag'o'j tio'n konfirm'is. Sed por plej baldaŭ fin'i la rakont'o'n de mi'a mis'fortun'o, mi silent'os pri la paŝ'o'j, kiu'j'n li far'is, ĝis li deklar'is al mi si'a'n am'o'n. Li sub'aĉet'is ĉiu'n serv'ist'o'n de mi'a dom'o, don'is kaj promes'is donac'o'j'n al mi'a'j parenc'o'j, pas'ig'is la tag'o'j'n en mi'a strat'o inter fest'o'j kaj amuz'o'j; kaj en la nokt'o'j, la muzik'o las'is dorm'i neniu'n. La ne'kalkul'ebl'a'j bilet'o'j ven'int'a'j, mi ne sci'as kiel, al mi'a'j man'o'j, plen'is de am'a'j deklar'o'j kaj konfes'o'j kaj en'hav'is pli da ĵur'o'j kaj promes'o'j ol da silab'o'j. Ĉio ĉi, anstataŭ mol'ig'i mi'n, ig'is mi'n pli ne'fleks'ebl'a, kvazaŭ li est'us mi'a ĝis'mort'a mal'amik'o, kaj li'a'j klopod'o'j efik'is

kontraŭ'e al li'a'j dezir'o'j. Ne pens'u, ke ne plaĉ'is al mi la ĝentil'o de do'n Fernand'o, aŭ ke mi trov'is li'a'n insist'ad'o'n tro'a; mal'e; ke tiel grav'a nobel'o admir'is kaj dezir'is mi'n, kaŭz'is al mi ne'difin'ebl'a'n plezur'o'n, kaj mi ne pov'is ne ŝat'i tio'n, ke li mi'n laŭd'is en si'a'j bilet'o'j, ĉar mi pens'as, ke kiom ajn ni, vir'in'o'j, turp'as, ĉiam plaĉ'as al ni est'i nom'at'a'j ĉarm'ul'in'o'j.

»Sed al ĉio ĉi opon'is mi'a pudor'o kaj la konstant'a'j konsil'o'j de mi'a'j ge'patr'o'j. Ili bon'e kon'is la intenc'o'n de do'n Fernand'o, ĉar li tut'e ne zorg'is kaŝ'i ĝi'n antaŭ la mond'o. Ili dir'is al mi, ke ili'a reputaci'o kaj honor'o de'pend'as de mi'a virt'o, kaj ke mi ne dev'us forges'i la diferenc'o'n de rang'o inter do'n Fernand'o kaj mi, por kompren'i, ke li ne dezir'is mi'a'n bon'o'n, sed nur kontent'ig'i si'a'n propr'a'n plezur'o'n, eĉ se li asert'us la mal'o'n. Ili al'don'is, ke se mi vol'us met'i fin'o'n al li'a'j arbitr'a'j pretend'o'j, ili volont'e edz'in'ig'us mi'n al la vir'o, kiu'n mi dezir'us en la urb'o aŭ en la distrikt'o, ĉar tio'n ating'us ili'a riĉ'o kaj mi'a bon'a fam'o. Konvink'it'e de la ver'o de ili'a'j argument'o'j kaj de la solid'o de ili'a'j promes'o'j, mi ten'is mi'n eĉ pli firm'e, kaj neniam respond'is al do'n Fernand'o unu sol'a'n vort'o'n, kiu pov'us don'i iom'et'o'n da esper'o al li'a pretend'o.

»La si'n'gard'o'n mi'a'n li pren'is sen'dub'e por disdegn'o, kaj tio cert'e ekscit'is li'a'n lasciv'a'n apetit'o'n. Mi ne pov'as nom'i ali'e li'a'n pasi'o'n, kaj ceter'e, se li est'us sent'int'a dec'a'n am'o'n, vi neni'o'n sci'us, ĉar ne ekzist'us la okaz'o ĝi'n rakont'i. Nu, fin'e do'n Fernand'o aŭd'is, ke mi'a'j ge'patr'o'j vol'as edz'in'ig'i mi'n por met'i fin'o'n al li'a esper'o, aŭ, almenaŭ, por hav'ig'i al mi unu pli'a'n gard'ant'o'n, kaj tio puŝ'is li'n far'i la jen'o'n: iu'n nokt'o'n, kiam mi sid'is en mi'a ĉambr'o kun nur unu serv'ist'in'o, kaj kun la pord'o'j bon'e rigl'it'a'j por pli bon'e ŝirm'i mi'a'n virt'o'n, subit'e, sen ke mi pov'us imag'i, kiel li en'ŝtel'iĝ'is malgraŭ mi'a si'n'gard'o, mi vid'is li'n en la sol'ec'o kaj silent'o de la ĉambr'o. Li'a aper'o tiel ŝok'is mi'n, ke mi'a'j okul'o'j iĝ'is blind'a'j, kaj mi'a lang'o, sen'mov'a. Mi do ne pov'is kri'i, kaj eĉ se mi pov'us, tio'n li cert'e evit'us, ĉar li proksim'iĝ'is kaj pren'is mi'n inter si'a'j brak'o'j. Kiel dir'it'e, en mi'a konfuz'it'ec'o kaj stupor'o, mank'is al mi fort'o por defend'i mi'n.

»Li komenc'is parol'i al mi, kaj mi ne kompren'as, kiel la mensog'o pov'as lert'i tiel, ke ĝi kombin'as ar'o'n da fals'a'j vort'o'j kaj vid'ig'as ili'n ver'a'j. La perfid'a do'n Fernand'o klopod'is kredit'ig'i per larm'o'j si'a'j'n promes'o'j'n kaj per suspir'o'j si'a'n intenc'o'n; kaj mi, kompat'ind'a, sol'a, sen'spert'a en tia'j afer'o'j, iel komenc'is kred'i ver'a'j tiom da fals'a'j ĵur'o'j, kvankam li'a'j larm'o'j kaj suspir'o'j inspir'is al mi nur honest'a'n kompat'o'n. Re'konsci'iĝ'int'e de mi'a stupor'o, mi komenc'is part'e re'akir'i mi'a'n perd'it'a'n spirit'o'n, kaj dir'is kun pli da kuraĝ'o ol mi kred'is hav'i:

«Sinjor'o, se anstataŭ est'i en vi'a'j brak'o'j, mi trov'iĝ'us inter la ung'o'j de sovaĝ'a leon'o, kaj pov'us liber'ig'i mi'n de ĝi, nur dir'ant'e aŭ far'ant'e i'o'n kontraŭ'a'n al mi'a honor'o, tiel ne'ebl'e est'us al mi tia far'o aŭ dir'o, kiel modif'i la pase'o'n. Kvankam vi prem'as al mi la korp'o'n per vi'a'j brak'o'j, mi'a'n anim'o'n ŝirm'as la pur'o de mi'a'j honest'a'j pens'o'j, kiu'j est'as tre diferenc'a'j de la vi'a'j, kiel vi konstat'os, se vi insist'os real'ig'i vi'a'n intenc'o'n per fort'o. Mi est'as farm'ist'in'o vi'a, sed ne vi'a sklav'o. La nobel'ec'o de vi'a sang'o nek pov'as nek dev'as don'i al vi la rajt'o'n sen'honor'ig'i kaj ofend'i la humil'o'n de la mi'a. Ceter'e mi konsider'as mi'n, kiel kamp'ul'in'o kaj farm'ist'in'o, ne mal'pli bon'a ol vi kiel sinjor'o kaj nobel'o. Ne pens'u, ke vi sukces'os super'fort'i mi'n, aŭ de'log'i mi'n per vi'a'j riĉ'o'j, aŭ tromp'i mi'n per vi'a'j vort'o'j, aŭ kor'tuŝ'i mi'n per vi'a'j larm'o'j kaj suspir'o'j. Se tiel kondut'us la vir'o, kiu'n mi'a'j ge'patr'o'j destin'us al mi kiel edz'o'n, mi ced'us al li'a vol'o kaj li'n obe'us, kaj, ĉar mi ne perd'us la honor'o'n, mi don'us al li sen'rezist'e, eĉ se ne komplez'e, kio'n vi pretend'as nun per fort'o. Ĉi tio'n mi dir'as, por ke vi sci'u, ke neni'u

krom mi'a laŭ'leĝ'a edz'o ating'os i'o'n de mi». «Se nur tio zorg'ig'as vi'n, bel'eg'a Dorotea», tiel mi nom'iĝ'as, la kompat'ind'a al vi parol'ant'a, «nu, jen, mi don'as al vi mi'a'n man'o'n kiel promes'o'n, ke mi est'os vi'a edz'o, kaj ĉi ver'o'n atest'u la ĉiel'o, de kiu neni'o kaŝ'iĝ'as, kaj la jen'a figur'o de Ni'a Sinjor'in'o», dir'is la perfid'ul'o.

Kiam Cardenio aŭd'is ŝi'n dir'i, ke ŝi nom'iĝ'as Dorotea, li de'nov'e agit'iĝ'is, vid'ant'e, kiel konfirm'iĝ'is tio, kio'n li de'komenc'e suspekt'is. Sed li ne vol'is inter'romp'i ŝi'a'n histori'o'n, ĉar li dezir'is aŭskult'i ĝis la fin'o kio'n li jam preskaŭ tut'e diven'is. Li nur dir'is:

—Vi'a nom'o do est'as Dorotea, sinjor'in'o? Mi jam aŭd'is pri ali'a Dorotea, kies mis'fortun'o'j ŝajn'as simil'a'j al la vi'a'j. Sed bon'vol'u daŭr'ig'i, post'e mi dir'os al vi i'o'n, kio sam'temp'e ŝok'os kaj dolor'os vi'n.

Frap'it'a de la vort'o'j kaj de la strang'a kaj ĉifon'a kostum'o de Cardenio, Dorotea pet'is li'n tuj dir'i kio'n ajn li sci'is pri ŝi'a'j afer'o'j, ĉar la sort'o las'is al ŝi i'o'n bon'a'n: la kuraĝ'o'n al'front'i ajn'a'n eventual'a'n mal'feliĉ'o'n, tial, ke ŝi hav'is la cert'ec'o'n, ke neni'o pli terur'a ol ŝi'a nun'a mis'fortun'o pov'us traf'i ŝi'n.

—Se konfirm'iĝ'os plen'e tio, kio'n mi imag'as, mi ne hezit'os dir'i al vi pri kio tem'as, sinjor'in'o

—respond'is Cardenio—. Sed en la nun'a moment'o ne neces'as, ke mi parol'u.

—Laŭ vi'a plaĉ'o —dir'is Dorotea—. Nu, daŭr'ig'ant'e mi'a'n rakont'o'n, mi al'don'u, ke do'n Fernand'o pren'is sankt'a'n figur'et'o'n kaj met'is ĝi'n kiel atest'ant'o'n de ni'a kun'iĝ'o. Per konvink'a'j promes'o'j kaj solen'a'j ĵur'o'j li trud'is al ŝi la dev'o'n edz'iĝ'i al mi, kvankam, antaŭ ol li fin'is parol'i, mi pet'is, ke li pens'u bon'e kio'n li far'as, kaj ke li konsider'u, kiel furioz'us li'a patr'o, se li vid'us li'n edz'iĝ'int'a al jun'a kamp'ul'in'o, al unu el li'a'j propr'a'j farm'ist'in'o'j; mi al'don'is, ke mi'a bel'ec'o ne blind'ig'u li'n, ĉar, kiom ajn ĝi est'is, ĝi ne sufiĉ'is por prav'ig'i li'a'n erar'o'n, kaj ke, se li vol'us far'i bon'o'n pro am'o al mi, li dev'us las'i mi'n ir'i sur la voj'o propr'a al mi'a pozici'o en la viv'o, ĉar neniam la mis'edz'iĝ'o'j konserv'as long'e la ĝoj'o'n de la unu'a'j tag'o'j. Ĉi argument'o'j'n, kaj mult'a'j'n krom'a'j'n kiu'j'n mi ne memor'as, mi kontraŭ'met'is al li; sed ili ne de'turn'is li'n de li'a intenc'o; li kondut'is kiel hom'o, kiu kontrakt'ant'e pri negoc'o, facil'e akcept'as ĉiu'n kondiĉ'o'n, ĉar li ne pens'as pag'i. Mi iom cerb'um'is tiam kaj dir'is en mi: «Cert'e mi ne est'us la unu'a lev'iĝ'i de humil'a al alt'a stat'o per'e de edz'iĝ'o, nek do'n Fernand'o, pel'at'e de bel'ec'o, aŭ pli probabl'e, de blind'a am'o, est'us la unu'a pren'i al si kun'ul'in'o'n de sub'a rang'o.

Mi far'us do neni'o'n nov'a'n, sekv'e est'us bon'e akcept'i ĉi honor'o'n, kiu'n la sort'o prezent'as al mi, ĉar, eĉ se li'a am'o daŭr'us nur ĝis la kontent'ig'o de li'a dezir'o, fin'fin'e mi est'us li'a edz'in'o antaŭ la okul'o'j de Di'o. Ali'flank'e, se mi disdegn'e re'puŝ'os li'n, li ignor'os si'a'n dev'o'n, uz'os la fort'o'n, sen'honor'ig'os mi'n, kaj post'e mi ne pov'os prav'ig'i mi'n, nek kontent'ig'e eksplik'i, ke mi hav'as neni'a'n kulp'o'n. Per kia'j rezon'o'j mi persvad'us mi'a'j'n ge'patr'o'j'n kaj la ceter'a'j'n person'o'j'n, ke ĉi sinjor'o en'ir'is ne'invit'it'e en mi'a'n ĉambr'o'n?».

»Ĉi konsider'o'j kirl'iĝ'is moment'e en mi'a mens'o, sed al tio, kio post'e kaŭz'is mi'a'n perd'iĝ'o'n, ĉef'e inklin'ig'is mi'n la ĵur'o'j, la al'vok'at'a'j atest'ant'o'j, la larm'o'j kaj, fin'e, la al'log'a aspekt'o kaj la ĉarm'o de do'n Fernand'o. Ĉio ĉi kun'e, krom li'a'j mult'a'j el'montr'o'j de ver'a am'o, pov'us facil'e konker'i la kor'o'n de ajn'a vir'in'o, eĉ se ŝi est'us pli virt'a ol mi.

»Mi vok'is mi'a'n serv'ist'in'o'n, por ke ŝi est'u ter'a atest'ant'o apud la atest'ant'o'j ĉiel'a'j. Do'n Fernand'o ripet'is kaj konfirm'is si'a'j'n ĵur'o'j'n, al'vok'is ankoraŭ ali'a'j'n sankt'ul'o'j'n, rezerv'is al si mil mal'ben'o'j'n, por la okaz'o se li ne plen'um'us si'a'n promes'o'n, larm'is de'nov'e, suspir'is pli profund'e kaj prem'is mi'n pli fort'e inter si'a'j brak'o'j, kies ĉirkaŭ'prem'o'n mi ne sukces'is romp'i.

Ĉe tio la serv'ist'in'o el'ir'is el la ĉambr'o, mi ĉes'is est'i pucelo, kaj li kron'is si'a'n ag'o'n de mensog'a perfid'ul'o.

»La tag'iĝ'o sekv'is la nokt'o'n de mi'a mis'fortun'o, sed ne tiel baldaŭ kiel sen'dub'e do'n Fernand'o vol'is, ĉar, kiam vir'o kontent'ig'as si'a'n apetit'o'n, li'a plej grand'a dezir'o est'as for'ir'i.

Mi tio'n dir'as, ĉar, eĉ antaŭ ol vid'iĝ'is la hel'o de la aŭror'o, do'n Fernand'o rapid'e las'is mi'n kaj for'glit'is, gvid'at'e de la serv'ist'in'o, kiu pli fru'e ankaŭ penetr'ig'is li'n ŝtel'e en la dom'o'n.

Adiaŭ'ant'e mi'n, li dir'is (kvankam kun mal'pli da varm'o kaj insist'o ol kiam li al'ven'is), ke li'a'j ĵur'o'j est'as firm'a'j kaj ver'a'j, kaj ke mi fid'u li'a'n promes'o'n; kiel pli'a'n konfirm'o'n de si'a'j vort'o'j, li de'tir'is de si'a fingr'o riĉ'a'n ring'o'n kaj ĝi'n ŝov'is sur la mi'a'n. Fin'e li for'ir'is, kaj mi ne sci'as, ĉu mi trist'is aŭ ĝoj'is; mi cert'as nur, ke mi sent'is mi'n perpleks'a, agit'at'a kaj preskaŭ

ekster mi, kaŭz'e de tiel strang'a okaz'o. Mi, aŭ ne hav'is kuraĝ'o'n, aŭ ne memor'is sever'e riproĉ'i la serv'ist'in'o'n pro ties perfid'o kaŝ'i do'n Fernand'o'n en mi'a ĉambr'o, ĉar mi ankoraŭ ne konsci'is, ĉu tio ĵus okaz'int'a al mi est'is afer'o bon'a aŭ bedaŭr'ind'a. Ĉe la moment'o de li'a for'ir'o, mi dir'is al do'n Fernand'o, ke, ĉar mi est'is jam li'a, li pov'us vizit'i mi'n la proksim'a'j'n nokt'o'j'n, ĝis li dezir'us far'i publik'a'n deklar'o'n de ni'a ge'edz'iĝ'o. Li re'ven'is nur la sekv'ant'a'n nokt'o'n, kaj dum pli ol unu monat'o mi ne pov'is vid'i li'n en la strat'o nek en la preĝ'ej'o; van'e mi serĉ'ad'is li'n, kvankam mi sci'is, ke li trov'iĝ'as en la urb'o, kaj ke preskaŭ ĉiu'tag'e li ir'as ĉas'i.

»Ver'e, tiu'j tag'o'j kaj hor'o'j est'is por mi plen'a'j de mizer'o kaj dolor'o, kaj mi komenc'is dub'i, kaj eĉ ne kred'i, pri la sincer'o de do'n Fernand'o; mi memor'as, ke mi far'is al mi'a serv'ist'in'o, pro ŝi'a perfid'o, la riproĉ'o'j'n, kiu'j'n ĝis tiam mi ŝpar'is al ŝi, kaj ankaŭ, ke mi re'ten'is mi'a'j'n larm'o'j'n kaj klopod'is seren'ig'i mi'a'n mien'o'n, ĉar mi tim'is, ke mi'a'j ge'patr'o'j pov'us demand'i mi'n pri la kaŭz'o de mi'a trist'o, kaj tiam mi dev'us respond'i per ajn'a mensog'o. Sed al'ven'is la moment'o, kiam tia'j antaŭ'zorg'o'j abrupt'e ĉes'is: mi blind'e ignor'is ĉi'a'n respekt'o'n kaj prudent'a'n rezon'o'n, perd'is la pacienc'o'n, kaj mi'a'j sekret'a'j pens'o'j iĝ'is publik'e kon'at'a'j.

»Ĉio ĉi okaz'is kiam, post kelk'a temp'o, mi aŭd'is, ke do'n Fernand'o edz'iĝ'is, en najbar'a urb'o, al knab'in'o bel'eg'a kaj de honor'ind'a famili'o, kvankam ne tiel riĉ'a, ke ŝi'a dot'o pov'us hav'ig'i al ŝi tiel alt'rang'a'n edz'o'n. Oni dir'is, ke ŝi nom'iĝ'as Luscinda, kaj ke en ŝi'a edz'in'iĝ'o okaz'is plur'a'j strang'aĵ'o'j.

Aŭd'int'e la nom'o'n de Luscinda, Cardenio nur lev'et'is la ŝultr'o'j'n, mord'is al si la lip'o'j'n, kun'tir'is la brov'o'j'n kaj tuj post'e li'a'j okul'o'j far'iĝ'is du font'o'j de larm'o'j. Tamen Dorotea daŭr'ig'is si'a'n histori'o'n, dir'ant'e:

—Kiam mi aŭd'is la trist'a'n nov'aĵ'o'n, mi'a kor'o, anstataŭ frost'iĝ'i, brul'is per tia furioz'o, ke mi apenaŭ pov'is el'ir'i al la strat'o kaj kri'e proklam'i la perfid'o'n kaj la infami'o'n al mi far'it'a'j'n.

Sed mi'a koler'o kviet'iĝ'is, kiam mi decid'is efektiv'ig'i i'a'n plan'o'n tiu'n sam'a'n nokt'o'n. Mi prunt'is ĉi kostum'o'n dis'de paŝt'ist'o labor'ant'a je la serv'o de mi'a patr'o kaj konfid'is al li mi'a'n sekret'o'n. Mi pet'is de li, ke li mi'n akompan'u ĝis la urb'o, kie, laŭ la fam'o, trov'iĝ'is la perfid'a

do'n Fernand'o. La paŝt'ist'o riproĉ'is mi'n pro mi'a mank'o de prudent'o kaj trov'is mi'a'n intenc'o'n absurd'a, sed, vid'ant'e mi'n ne'ŝancel'ig'ebl'a en mi'a decid'o, li konsent'is akompan'i mi'n, kiel li dir'is, ĝis la fin'o de la mond'o. Mi tuj met'is en tol'a'n sak'et'o'n vir'in'a'n vest'o'n, kaj kelk'e da juvel'o'j kaj mon'o por ajn'a eventual'o, kaj en la silent'o de la nokt'o, dir'ant'e neni'o'n al la perfid'a serv'ist'in'o, el'ir'is el mi'a hejm'o kaj, akompan'at'e de la paŝt'ist'o kaj de mi'a'j angor'a'j pens'o'j, ek'ir'is pied'e al la urb'o. Mi urĝ'iĝ'is sur la voj'o kun la dezir'o al'ven'i plej baldaŭ, ne por mal'help'i kio'n oni jam far'is, sed almenaŭ por demand'i al do'n Fernand'o, kiel li pov'is far'i al mi tia'n fi'ag'o'n.

»Post du tag'o'j kaj du'on'o mi al'ven'is al la urb'o, kaj demand'is al la unu'a preter'pas'ant'o pri la situaci'o de la dom'o de la ge'patr'o'j de Luscinda. Li don'is al mi pli da inform'o'j ol mi dezir'us; li indik'is al mi la dom'o'n kaj krom'e rakont'is ĉio'n okaz'int'a'n en la edz'in'iĝ'o de Luscinda, afer'o tiel kon'at'a en la urb'o, ke la hom'o'j form'is grup'o'j'n por babil'i pri ĝi. Li dir'is, ke la nokt'o'n de la ge'edz'iĝ'o, tuj post ol Luscinda don'is si'a'n konsent'o'n est'i edz'in'o de do'n Fernand'o, ŝi profund'e sven'is, kaj, ke, kiam li de'lig'is al ŝi la korsaĵ'o'n, por ke ŝi pli facil'e spir'u, li trov'is sub ĝi bilet'o'n skrib'it'a'n de ŝi'a propr'a man'o. Luscinda deklar'is en la bilet'o, ke ŝi ne pov'os est'i la edz'in'o de do'n Fernand'o, ĉar ŝi jam edz'in'iĝ'is al Cardenio (kiu, laŭ la asert'o'j de la preter'pas'ant'o, est'is unu el la ĉef'a'j nobel'o'j de la urb'o) kaj ke ŝi dir'is «jes» al do'n Fernand'o nur por obe'i si'a'j'n ge'patr'o'j'n. Resum'e, ŝajn'as, ke, laŭ la ceter'a tekst'o de la bilet'o, Luscinda hav'is la intenc'o'n mort'ig'i si'n tuj post la fin'o de la ceremoni'o, kaj tio konfirm'iĝ'is kiam, laŭ'dir'e, oni trov'is ponard'o'n ie sub ŝi'a kostum'o. Tiam do'n Fernand'o, kred'ant'e ke Luscinda mok'is, disdegn'is kaj ofend'is li'n per si'a kondut'o, tiel koler'iĝ'is, ke li atak'is ŝi'n, antaŭ ol ŝi re'konsci'iĝ'is, kaj li ne vund'is ŝi'n per la sam'a ponard'o trov'it'a sur ŝi, ĉar tio'n mal'help'is ŝi'a'j ge'patr'o'j kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j. Oni dir'is, ke do'n Fernand'o tuj for'ir'is de la urb'o, ke Luscinda ne re'konsci'iĝ'is ĝis la sekv'ant'a tag'o, kaj, ke, tiam, ŝi dir'is al ŝi'a'j ge'patr'o'j, ke ŝi est'as la edz'in'o de tiu Cardenio antaŭ'e menci'it'a. Mi aŭd'is ankaŭ, ke Cardenio ĉe'est'is la ceremoni'o'n kaj, ke, kiam li vid'is ŝi'n edz'in'iĝ'int'a, kio'n li neniam pov'us imag'i, li profund'e desper'is kaj for'ir'is de la urb'o, las'int'e leter'o'n, en kiu li plend'is pri la ne'fidel'ec'o de Luscinda kaj deklar'is si'a'n decid'o'n apart'iĝ'i de la hom'o'j por ĉiam.

»Ĉio ĉi est'is publik'e kon'at'a en la tut'a urb'o, kaj ĉiu parol'is pri ĝi, precip'e kiam kur'is la fam'o, ke ankaŭ Luscinda mal'aper'is el si'a hejm'o kaj urb'o, ĉar oni vid'is ŝi'n neni'e; kaŭz'e de tio ŝi'a'j ge'patr'o'j preskaŭ frenez'iĝ'is kaj ne sci'is kio'n far'i por re'trov'i ŝi'n. Tia nov'aĵ'o anim'is mi'n; mi pens'is, ke pli bon'e est'is al mi ne trov'i do'n Fernand'o'n, ol trov'i li'n edz'iĝ'int'a; ke ebl'e ekzist'as ankoraŭ rimed'o por mi'a mis'fortun'o; ke la ĉiel'o mal'help'is li'a'n du'a'n edz'iĝ'o'n sen'dub'e por ig'i li'n kompren'i ke, kiel krist'an'o, li dev'as atent'i la san'o'n de si'a anim'o pli ol la log'o'n de la mond'aĵ'o'j. Ĉi pens'o'j rond'ir'is en mi'a mens'o kaj konsol'is mi'n per esper'o'j van'a'j kaj nebul'a'j, por ke mi el'ten'u ĉi abomen'ind'a'n viv'o'n.

»Mi est'is ankoraŭ en la urb'o kaj ne sci'is kio'n far'i pro la for'est'o de do'n Fernand'o, kiam, iu'n tag'o'n, mi aŭd'is urb'a'n kri'ist'o'n; li anonc'is riĉ'a'n rekompenc'o'n al la person'o mi'n trov'ont'a, kaj laŭt'e pri'skrib'is mi'a'n aĝ'o'n kaj kostum'o'n. Ali'flank'e, mi eĉ aŭd'is la oni'dir'o'n, ke la paŝt'ist'o mi'n akompan'ant'a de'log'is kaj for'tir'is mi'n de ĉe mi'a'j ge'patr'o'j, kaj tio profund'e aflikt'is mi'n, ĉar mi kompren'is, kiel mal'alt'e'n fal'is mi'a reputaci'o, ne nur pro tio, ke mi for'kur'is, sed ankaŭ

pro la fakt'o ke mi tio'n far'is kun ul'o tut'e ne ind'a je mi'a person'o.

»Tuj kiam mi aŭd'is la kri'ist'o'n, mi for'ir'is de la urb'o kun la paŝt'ist'o, kiu jam komenc'is montr'i kelk'a'n ŝancel'iĝ'o'n en si'a promes'it'a fidel'ec'o, kaj, tiu'n nokt'o'n, pel'at'e de la tim'o est'i trov'it'a'j, ni ven'is en la kor'o'n de ĉi dens'ej'o. Sed mav'o nask'as mav'o'n, kiel oni dir'as, kaj la fin'o de unu mis'fortun'o kutim'e sign'as la komenc'o'n de ali'a pli grand'a; tio'n mi spert'is, ĉar mi'a bon'a paŝt'ist'o, ĝis tiam fidel'a kaj fid'ind'a, vid'ant'e mi'n en ĉi sol'ej'o, puŝ'at'e de si'a fripon'ec'o pli ol de mi'a bel'o, vol'is profit'i la okaz'o'n kaj, sen tim'o al Di'o kaj sen respekt'o al mi, far'is al mi sen'hont'a'n propon'o'n. Kiam mi respond'is al li kun just'a indign'o, li ne plu pet'is kaj komenc'is uz'i la fort'o'n. Sed la ĉiel'o, kiu mal'oft'e, aŭ neniam, ĉes'as pri'zorg'i kaj favor'i la virt'o'n, tiel favor'is la mi'a'n, ke malgraŭ mi'a febl'a fort'o, mi sukces'is, sen mult'a pen'o, fal'ig'i li'n en ravin'o'n, en kies fund'o li rest'is, mi ne sci'as ĉu viv'a aŭ mort'a. Post'e, kur'ant'e pli rapid'e ol mi pov'us esper'i de mi'a lac'o kaj angor'o, mi plu penetr'is inter ĉi mont'o'j kun la nur'a pens'o kaj dezir'o kaŝ'i mi'n de mi'a patr'o, kaj de la person'o'j, kiu'j serĉ'is mi'n en li'a nom'o.

»Mi ne sci'as kiom da monat'o'j pas'is, de kiam mi ven'is ĉi tie'n, kie posed'ant'o de greg'o'j trov'is mi'n, pren'is mi'n kiel si'a'n serv'ist'o'n kaj konduk'is mi'n al vilaĝ'o kaŝ'it'a en la dens'o de ĉi mont'o'j. Mi labor'is por li kiel paŝt'ist'o kaj klopod'is est'i ĉiam en la makis'o por kaŝ'i ĉi har'o'j'n, kiu'j tiel ne'atend'it'e ĵus perfid'is mi'n. Tamen mi'a'j antaŭ'zorg'o'j kaj ruz'o'j van'is, ĉar mi'a mastr'o, el'trov'ant'e, ke mi ne est'as vir'o, kov'is la sam'a'n perfid'a'n ide'o'n, kiel mi'a paŝt'ist'o.

Sed, ĉar la fat'o ne ĉiam proviz'as tuj'a'n rimed'o'n kontraŭ ĉiu bat'o si'a, ne aper'is ĉi-okaz'e ravin'o aŭ profund'aĵ'o, kie'n mi pov'us fal'ig'i la mastr'o'n sam'e kiel mi fal'ig'is la paŝt'ist'o'n, do, mi de'nov'e vag'is ĉi tie, serĉ'ant'e lok'o'n, kie, ne'ĝen'at'e, mi pov'us pet'i de la ĉiel'o kun larm'o'j kaj suspir'o'j, ke ĝi kompat'u mi'n kaj don'u al mi fort'o'n kaj grac'o'n sufiĉ'a'n, por ke mi liber'iĝ'u de mi'a mis'fortun'o, aŭ, almenaŭ, por ke mi mort'u inter ĉi sol'ej'o'j sen las'i memor'o'n pri ĉi mizer'ul'in'o, kiu, kvankam sen'kulp'a, don'is motiv'o'n por ke la hom'o'j parol'u mav'o'n pri ŝi, tiel en ŝi'a land'o, kiel en la fremd'a'j ter'o'j.

Ĉapitr'o 29

Pri la sprit'o de la bel'a Dorotea kaj pri ali'a'j tre plaĉ'a'j kaj amuz'a'j afer'o'j

—Tia est'as, sinjor'o'j, la ver'a rakont'o de mi'a tragedi'o. Vi aŭd'is mi'n suspir'i kaj plend'i, kaj vi mem juĝ'u, vid'ant'e la larm'o'j'n flu'i de mi'a'j okul'o'j, ĉu mi ne hav'as motiv'o'n por verŝ'i ili'n eĉ

pli abund'e. Vi kon'as jam la natur'o'n de mi'a mis'fortun'o, do vi kompren'os, ke van'as konsol'o'j, ĉar ekzist'as kontraŭ ĝi tut'e neni'a rimed'o. Mi nur pet'as de vi favor'o'n, kiu'n vi dev'as kaj pov'as facil'e far'i: indik'i al mi lok'o'n, kie mi pov'us pas'i la viv'o'n, sen la konstant'a tim'o kaj angor'o est'i trov'it'a de mi'a'j serĉ'ant'o'j; ĉar, kvankam mi sci'as, ke mi'a'j ge'patr'o'j am'as mi'n tiel mult'e, ke ili bon'vol'e re'akcept'us mi'n, tia hont'eg'o posed'as mi'n, ĉe la nur'a pens'o aper'i antaŭ

ili tut'e diferenc'a ol kiel ili dezir'us, ke ekzil'i mi'n por ĉiam ŝajn'as al mi pli bon'e, ol rigard'i ili'a'n vizaĝ'o'n kaj pens'i en la sam'a temp'o, ke ili rigard'as la mi'a'n kaj ne trov'as en ĝi la virt'o'n, kiu'n ili cert'e dezir'is vid'i ĉiam en mi.

Ŝi ĉes'is parol'i, kaj ŝi'a'j vang'o'j ruĝ'e kolor'iĝ'is, klar'e montr'ant'e la dolor'o'n kaj la hont'o'n de ŝi'a anim'o, dum la aŭskult'ant'o'j sent'is en la kor'o kompat'o'n kaj admir'o'n ĉe ŝi'a mis'fortun'o.

Tiam la pastr'o vol'is konsol'i kaj konsil'i ŝi'n, sed Cardenio antaŭ'iĝ'is al li, dir'ant'e:

—Tiel do, sinjor'in'o, vi est'as la bel'a Dorotea, sol'fil'in'o de la riĉ'a Clenardo…

Dorotea mir'is, kiam ŝi aŭd'is la nom'o'n de si'a patr'o, des'pli kiam ŝi observ'is la mizer'a'n aspekt'o'n de la vir'o, ĉar, kiel menci'it'e, Cardenio hav'is sur si ĉifon'a'n vest'o'n.

—Kaj vi, frat'o, [124] kiu vi est'as? Kial vi kon'as la nom'o'n de mi'a patr'o? —demand'is Dorotea—. Ĉar, se mi bon'e memor'as, mi ne el'dir'is ĝi'n eĉ unu foj'o'n dum la tut'a rakont'ad'o de mi'a mis'fortun'o.

—Mi est'as —li respond'is— la kompat'ind'a Cardenio, la hom'o, kiu'n, laŭ vi'a'j dir'o'j, Luscinda deklar'is si'a edz'o. La fi'a kondut'o de la vir'o konduk'int'a vi'n al vi'a nun'a situaci'o, redukt'is ankaŭ mi'n al ĉi stat'o, kie mi trov'iĝ'is du'on'nud'a, en ĉifon'o'j, mank'a je ĉia hom'a konsol'o kaj, plej bedaŭr'ind'e, mank'a je raci'o, ĉar mi'a mens'o bon'e funkci'as nur dum kurt'a'j period'o'j, kiam la ĉiel'o tio'n permes'as. Mi, Dorotea, est'as la vir'o atest'int'a la ĵur-romp'o'n de do'n Fernand'o kaj atend'int'a ĝis Luscinda, dir'ant'e «jes», akcept'is li'n kiel edz'o'n. Mi est'as la vir'o mal'hav'int'a la kuraĝ'o'n sufiĉ'a'n por atend'i tio'n, kio okaz'us post ŝi'a sven'o kaj post la trov'o de la bilet'o sub ŝi'a korsaĵ'o; mi'a anim'o ne pov'is el'ten'i tiom da dolor'o sam'temp'e, tiel do, ne'kapabl'a plu sufer'i, mi el'glit'is el la dom'o, ir'is al mi'a gast'ig'ant'o, en'man'ig'is al li leter'o'n, pet'is li'n trans'don'i ĝi'n al Luscinda, kaj mi ven'is al ĉi sol'ej'o'j kun la intenc'o, las'i mi'n konsum'iĝ'i ĉi tie, ĉar de tiu moment'o la viv'o far'iĝ'is al mi tut'e abomen'ind'a.

»Sed la sort'o ne vol'is pren'i de mi la viv'o'n, kaj sen'ig'is mi'n nur je la raci'o, sen'dub'e gard'ant'e mi'n, por ke mi hav'u ĉi bon'a'n ŝanc'o'n renkont'i vi'n; ĉar, se vi'a histori'o est'as ver'a, kio'n mi firm'e kred'as, la ĉiel'o ebl'e rezerv'os pli bon'a'n fin'o'n al ni'a'j mis'fortun'o'j, ol ni supoz'as. Ver'e, se Luscinda ne pov'as edz'in'iĝ'i al do'n Fernand'o, ĉar ŝi est'as mi'a, kiel ŝi

publik'e deklar'is, kaj do'n Fernand'o ne pov'as edz'iĝ'i al ŝi, ĉar li est'as vi'a, esper'ebl'e la ĉiel'o re'don'os al ni tio'n ni'a'n, se konsider'i, ke neni'o ne'ripar'ebl'a plen'um'iĝ'is. Tiel do, ĉar ni hav'as ĉi konsol'o'n, kaj ĝi ne font'as de ne'ating'ebl'a'j esper'o'j nek baz'iĝ'as sur absurd'a'j fantazi'o'j, mi pet'as vi'n, sinjor'in'o, ke vi ŝanĝ'u vi'a'n decid'o'n, kiel mi pret'as ŝanĝ'i la mi'a'n, antaŭ la ebl'o de pli bon'a futur'o. Kaj kiel krist'an'o kaj kavalir'o mi ĵur'as, ke mi ne vi'n for'las'os, antaŭ ol vid'i vi'n kiel edz'in'o'n de do'n Fernand'o; se mi'a'j argument'o'j ne pov'os konvink'i li'n, ke li plen'um'u si'a'n dev'o'n, mi uz'os mi'a'n kavalir'a'n rajt'o'n kaj li'n defi'os kaŭz'e de li'a sen'kaŭz'a kondut'o.

Rilat'e al li'a'j ofend'o'j al mi, mi las'os, ke la ĉiel'o mi'n venĝ'u, dum mi venĝ'os vi'n sur la ter'o.

Dorotea aŭskult'is kun kresk'ant'a mir'o la vort'o'j'n de Cardenio kaj fin'e, ne sci'ant'e kiel dank'i tiel grand'a'n si'n'don'o'n, pen'is kis'i al li la pied'o'j'n, kio'n Cardenio ne konsent'is. La pastr'o, parol'ant'e al ili du, laŭd'is la grand'anim'ec'o'n de Cardenio, kaj per konsil'o'j kaj pet'o'j persvad'is ili'n akompan'i li'n al li'a vilaĝ'o, kie ili pov'us proviz'i si'n per ĉio neces'a, kaj kie oni decid'us, aŭ serĉ'i do'n Fernand'o'n, aŭ konduk'i Dorotean al ŝi'a'j ge'patr'o'j, aŭ far'i fin'fin'e kio'n ili konsider'us plej konven'a.

Ankaŭ la barbir'o, ĝis tiam aŭskult'int'a ĉio'n ĉi en silent'a mir'o, far'is parol'ad'et'o'n, kaj, kun ne mal'pli da bon'vol'o ol la pastr'o, propon'is si'n por plen'um'i je ili'a favor'o kio'n li pov'us.

Krom'e, li rakont'is supr'aĵ'e al Dorotea kaj Cardenio, kial li ven'is ĉi tie'n kun la pastr'o; post'e li menci'is la strang'a'n frenez'o'n de do'n Quijote kaj dir'is, ke ili atend'as la re'ven'o'n de li'a ŝild'ist'o, ir'int'a serĉ'i si'a'n mastr'o'n. Cardenio memor'is, kvazaŭ sonĝ'o'n, si'a'n disput'o'n kun do'n Quijote, kaj rakont'is pri ĝi al la ali'a'j, sed tut'e ne pov'is memor'i la kaŭz'o'n de tia kverel'o.

Ĉe tio ili aŭd'is voĉ'o'n kaj ek'kon'is, ke ĝi ven'as de Sancho, kiu, ĉar li ne trov'is ili'n en la lok'o, de kie li antaŭ'e for'ir'is, laŭt'e ili'n vok'is. Ili ir'is renkont'e al la ŝild'ist'o, demand'is li'n pri do'n Quijote, kaj Sancho respond'is, ke li trov'is si'a'n mastr'o'n nud'a, nur en ĉemiz'o, flav'a, du'on'mort'ant'a de mal'sat'o kaj suspir'ant'a pri si'a sinjor'in'o Dulcine'a. Sancho al'don'is, ke li dir'is al do'n Quijote, ke ŝi ordon'as li'n for'las'i tiu'n lok'o'n kaj re'ven'i al El Toboso, kie ŝi atend'as li'n; malgraŭ tio, li'a mastr'o respond'is, ke li far'is al si la firm'a'n decid'o'n ne aper'i antaŭ ŝi'a bel'ec'o sen plen'um'i hero'aĵ'o'n, kiu ig'os li'n ind'a je ŝi'a favor'o; la ŝild'ist'o dir'is ankaŭ, ke, se long'iĝ'us nur iom'et'e pli la stat'o de do'n Quijote, li risk'us far'iĝ'i nek imperi'estr'o, kiel li dev'us, nek almenaŭ ĉef'episkop'o kies posten'o est'is la plej humil'a, kiu'n li pov'us okup'i; sekv'e, ili dev'us pens'i, kiel for'konduk'i li'n de tie.

La pastr'o respond'is, ke li ne zorg'u, ĉar la kavalir'o vol'e ne'vol'e for'ir'os kun ili. Post'e li rakont'is al Dorotea kaj Cardenio pri la plan'o, kiu'n li el'pens'is kun la barbir'o por kurac'i do'n Quijote, aŭ almenaŭ por pren'i li'n al li'a hejm'o. Ĉe tio Dorotea rimark'ig'is, ke ŝi lud'us la rol'o'n de aflikt'ul'in'o pli bon'e ol la barbir'o, des pli, ke ŝi port'as kun si unu kostum'o'n, kaj, ke, se ŝi vest'us si'n per ĝi, la tut'a afer'o vid'iĝ'us plej natur'a. Ŝi al'don'is, ke ili pov'us sen'hezit'e las'i al ŝi la task'o'n lud'i ĉio'n neces'a'n por la sukces'ig'o de ili'a plan'o, ĉar ŝi leg'is mult'e da libr'o'j kavalir'a'j kaj sci'is kia'n stil'o'n uz'is la aflikt'it'a'j dam'o'j, kiam ili pet'is la help'o'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

—Do, ni bezon'as nur met'i man'o'n al la labor'o —dir'is la pastr'o—. Ne'dub'ebl'e la sort'o si'n montr'as favor'a, ĉar, ne'atend'it'e, ĝi komenc'as lum'i esper'ig'e super vi, amik'o'j mi'a'j, kaj krom'e facil'ig'as al ni la efektiv'ig'o'n de ni'a propr'a entrepren'o.

Dorotea el'pren'is el si'a sak'o bel'a'n kostum'o'n el tre bon'kvalit'a lan'o, ĉarm'a'n mantil'o'n el verd'a ŝtof'o kaj, el skatol'et'o, kolier'o'n kaj kelk'e da juvel'o'j. En unu moment'o ŝi garn'is si'n per ili kaj tiel trans'form'iĝ'is, ke ŝi ŝajn'is riĉ'a kaj grand'a sinjor'in'o. Ŝi dir'is, ke ĉio'n ĉi, kaj iom krom'a'n, ŝi pren'is ĉe si por ĝi'n uz'i, se bezon'e, kaj ke ĝis nun ne prezent'iĝ'is la okaz'o. Ŝi'a graci'o, elegant'o kaj bel'o ĉarm'is ili'n, kaj ĉiu'j konvink'iĝ'is, ke do'n Fernand'o est'is ver'e stult'a, dizert'ant'e de tia bel'ul'in'o. Sed ŝi'a plej fervor'a admir'ant'o est'is Sancho; ŝajn'is al li, ke en si'a tut'a viv'o li ne vid'is person'o'n tiel bel'a'n (kaj en tio li prav'is), kaj kun grand'a insist'o demand'is la pastr'o'n, kiu est'as la bel'a sinjor'in'o kaj kio'n ŝi far'as en tiel apart'a lok'o.

—Ĉi bel'a sinjor'in'o, frat'o Sancho, est'as ne ajn'a person'o, sed la hered'ul'in'o, laŭ rekt'a vir'a lini'o, de la grand'a regn'o de Micomicón. Ŝi serĉ'as vi'a'n mastr'o'n por pet'i de li favor'o'n, nom'e, ke li venĝ'u ŝi'n por la ofend'o al ŝi far'it'a de pervers'a gigant'o. Kaj pro la fam'o de brav'a kavalir'o akir'it'a de vi'a mastr'o tra la tut'a kon'at'a univers'o, ĉi princ'in'o ven'is el Gvineo serĉ'ant'e li'n.

—Feliĉ'a serĉ'o kaj feliĉ'a renkont'o —dir'is Sancho Panza—, des pli, se mi'a mastr'o hav'os la ŝanc'o'n ripar'i la ofend'o'n al ŝi far'it'a'n, mort'ig'ant'e la fil'o'n de putin'o, la gigant'o'n, kiu'n vi'a moŝt'o menci'is. Mi est'as cert'a, ke, se li li'n trov'os, li mort'ig'os li'n, escept'e se la gigant'o est'as ankaŭ fantom'o, ĉar mi'a mastr'o hav'as neni'a'n pov'o'n kontraŭ la fantom'o'j. Sed, sinjor'o pastr'o, mi dezir'as pet'i de vi unu special'a'n afer'o'n: ke, por ke mi'a mastr'o ne sent'u la dezir'o'n far'iĝ'i ĉef'episkop'o, kio'n mi ver'e tim'as, vi konsil'u li'n tuj edz'iĝ'i al ĉi princ'in'o; tiel li vid'os si'n en la ne'ebl'ec'o ricev'i ĉef'episkop'a'n ordin'o'n, facil'e sukces'os okup'i la tron'o'n de imperi'o, kaj mi akir'os, do, kio'n mi dezir'as. Mi bon'e pens'is pri la afer'o kaj trov'as, ke ne konven'as al mi, ke mi'a mastr'o far'iĝ'u ĉef'episkop'o, se konsider'i, ke mi est'as edz'o, sekv'e ne'taŭg'a por la Eklezi'o, kaj se nun mi, hav'ant'a edz'in'o'n kaj fil'o'j'n, dev'us klopod'ad'i por akir'i la kanon'a'n permes'o'n, kiu ebl'ig'us al mi la ricev'o'n de prebend'o, la klopod'o'j est'us sen'fin'a'j. Tiel do, sinjor'o, ĉio de'pend'as de tio, ke mi'a mastr'o tuj edz'iĝ'u al ĉi sinjor'in'o, kiu'n mi ne nom'as per ŝi'a nom'o, ĉar mi ĝi'n ne kon'as.

—Ŝi nom'iĝ'as —respond'is la pastr'o— princ'in'o Micomicona; tio evident'as, se konsider'i, ke ŝi'a regn'o est'as nom'at'a Micomicón.

—Kompren'ebl'e, —dir'is Sancho—. Mi kon'as mult'e da hom'o'j, kies nom'o'j'n kaj titol'o'j'n ili pren'as al si el la nom'o'j, de la lok'o'j de si'a nask'iĝ'o, ekzempl'e, Pedro de Alcalá, Ju'a'n de Úbeda kaj Dieg'o de Valladolid, kaj cert'e tie for, en Gvineo, okaz'as la sam'o, kaj la reĝ'in'o'j pren'as al si la nom'o'j'n de si'a'j regn'o'j.

—Vi prav'as —respond'is la pastr'o—, kaj rilat'e la edz'iĝ'o'n de vi'a mastr'o, mi far'os mi'a'n plej'ebl'o'n.

Tiel ĝoj'is Sancho pro ĉi promes'o, kiel mir'is la pastr'o, vid'ant'e la naiv'o'n de la ŝild'ist'o, kaj konstat'ant'e, kiel profund'e radik'iĝ'is en li'a fantazi'o la sam'a'j absurd'o'j de li'a mastr'o, ĉar ŝajn'e li serioz'e kred'is, ke iam do'n Quijote far'iĝ'os imperi'estr'o.

Inter'temp'e Dorotea sid'iĝ'is sur la mul'o de la pastr'o, la barbir'o fiks'is al si'a vizaĝ'o la barb'o'n el bov'a vost'o, kaj ili pet'is la ŝild'ist'o'n gvid'i ili'n al la lok'o de do'n Quijote. Post'e ili li'n

avert'is, ke li ne dir'u al si'a mastr'o, ke li kon'as la pastr'o'n kaj la barbir'o'n, ĉar la imperi'estr'iĝ'o de do'n Quijote de'pend'os de tio, ke ili dev'as rest'i ne'kon'at'a'j al li. Nek Cardenio nek la pastr'o vol'is ili'n akompan'i: la unu'a, por ke do'n Quijote ne memor'u si'a'n disput'o'n kun li; la pastr'o, ĉar li'a ĉe'est'o ankoraŭ ne neces'is.

Tiel do, dum la ali'a'j rajd'is antaŭ'e, ili post'ir'is lant'e sur'pied'e. La pastr'o ne pov'is ne ripet'i si'a'j'n instrukci'o'j'n al Dorotea, kaj ŝi respond'is, ke li ne bezon'as zorg'i, kaj ke ĉio okaz'os tut'e laŭ la pri'skrib'o'j kaj postul'o'j de la kavalir'a'j libr'o'j.

Ir'int'e iom pli ol du mejl'o'j'n, ili ek'vid'is, ke do'n Quijote, jam vest'it'a sed sen la arm'aĵ'o, star'as inter krut'a'j rok'o'j. Sancho montr'is li'n al Dorotea, ŝi tuj don'is per la vip'o frap'o'n al si'a rajd'best'o, kaj post ŝi ek'ir'is ŝi'a barb'oz'a barbir'o. Kiam ili al'ven'is al la kavalir'o, ŝi'a ŝild'ist'o salt'is de sur la mul'o kaj pret'iĝ'is pren'i ŝi'n per la brak'o'j por help'i ŝi'n descend'i. La jun'ul'in'o de'sel'iĝ'is kun sen'ĝen'a graci'o kaj genu'is antaŭ do'n Quijote. La kavalir'o van'e pen'is re'lev'ig'i ŝi'n kaj ŝi do dir'is sur'genu'e:

—De ĉi tie mi ne lev'iĝ'os, ho kuraĝ'a kaj grand'anim'a kavalir'o, ĝis vi'a bon'o kaj ĝentil'o konsent'os far'i al mi unu favor'o'n, kiu pli'grand'ig'us vi'a'n honor'o'n, kaj la glor'o'n de vi'a person'o, kaj kiu al'port'us rimed'o'n al la plej sen'konsol'a kaj ofend'it'a pucelo sub la sun'o. Kaj se la kuraĝ'o de vi'a fort'a brak'o respond'as al vi'a etern'a renom'o, vi hav'as la dev'o'n protekt'i mis'fort'ul'in'o'n, kiu, log'it'a de la parfum'o de vi'a fam'o ven'is de tre for'a land'o por serĉ'i vi'n kaj pet'i de vi rimed'o'n por si'a'j aflikt'o'j.

—Eĉ ne vort'o'n mi respond'os, rav'a sinjor'in'o, kaj neni'o'n pli'a'n mi aŭskult'os pri vi'a'j afer'o'j, ĝis vi lev'iĝ'os de la grund'o —dir'is do'n Quijote.

—Mi lev'iĝ'os, sinjor'o —respond'is la aflikt'it'a knab'in'o—, nur kiam vi'a ĝentil'o konsent'os plen'um'i la favor'o'n, kiu'n mi pet'as.

—La favor'o'n mi volont'e konsent'as kaj far'os —respond'is do'n Quijote—, kondiĉ'e, ke ĝi ne kun'port'os damaĝ'o'n aŭ diskredit'o'n al mi'a reĝ'o, al mi'a patri'o, aŭ al la dam'o, kiu posed'as la ŝlos'il'o'n de mi'a kor'o kaj de mi'a liber'o.

—Ĝi kaŭz'os nek damaĝ'o'n nek diskredit'o'n, kar'a sinjor'o —respond'is la aflikt'it'a knab'in'o.

Ĉe tio Sancho Panza proksim'iĝ'is al si'a mastr'o kaj flustr'is ĉe li'a orel'o:

—Nu, sinjor'o, sen'hezit'e promes'u far'i la favor'o'n petit'a'n. Ja, tem'as pri bagatel'o: nur mort'ig'i gigant'aĉ'o'n. Kaj la pet'ant'in'o est'as la grand'a princ'in'o Micomicona, reĝ'in'o de la vast'a regn'o Micomicón, en Etiopio.

—Kiu ajn ŝi est'as —respond'is do'n Quijote—, mi far'os kio'n mi'a dev'o kaj konscienc'o dikt'as, en obe'o al la regul'o'j de mi'a profesi'o.

Kaj, si'n turn'int'e al la knab'in'o, li al'don'is:

—Lev'iĝ'u, ĉarm'a sinjor'in'o; mi plen'um'os kiu'n ajn favor'o'n vi pet'os de mi.

—Kio'n mi pet'as de vi'a grand'anim'ec'o —respond'is la knab'in'o— est'as, ke vi akompan'u mi'n tuj al la lok'o, kie'n mi vi'n konduk'os, kaj ke vi promes'u ne entrepren'i ali'a'n aventur'o'n aŭ

task'o'n, antaŭ ol vi venĝ'os mi'n kontraŭ perfid'ul'o, kiu uzurp'is mi'a'n regn'o'n spit'e al ĉi'a'j leĝ'o'j di'a'j kaj hom'a'j.

—Mi ripet'as, ke mi konsent'as al vi la favor'o'n —respond'is do'n Quijote—, sekv'e, jam de hodiaŭ vi pov'as for'met'i de vi la melankoli'o'n, kies pez'o vi'n prem'eg'as, kaj re'anim'i vi'a'n febl'a'n esper'o'n per nov'a fort'o kaj energi'o. Kun la help'o de Di'o kaj de mi'a brak'o, baldaŭ vi re'akir'os vi'a'n regn'o'n kaj sid'os en la tron'o de vi'a grand'a kaj antikv'a land'o, spit'e al la fripon'o'j kiu'j vol'us opon'i al vi. Ni met'u do man'o'n al la labor'o, ĉar, kiel oni dir'as, en prokrast'o sid'as danĝer'o.

La aflikt'it'a dam'o persist'e pen'is kis'i al li la man'o'j'n, sed do'n Quijote, en ĉio ĝentil'a kaj bon'manier'a kavalir'o, tut'e ne toler'is tio'n. Kontraŭ'e, li ig'is ŝi'n lev'iĝ'i, brak'um'is ŝi'n plej ĝentil'e kaj bon'manier'e kaj ordon'is la ŝild'ist'o'n ĝust'ig'i la ventr'o'zon'o'n de Rocinante kaj arm'i li'n tuj post'e. Sancho de'kroĉ'is la arm'aĵ'o-pec'o'j'n de arb'o, de kie ili pend'is kvazaŭ trofe'o'j kaj, ĝust'ig'int'e la ventr'o'zon'o'n, li arm'is en unu moment'o si'a'n mastr'o'n, kiu, vid'ant'e si'n pret'a, dir'is:

—Je la nom'o de Di'o, ni jam ek'ir'u help'i ĉi grand'a'n sinjor'in'o'n.

La barbir'o, ankoraŭ sur si'a'j genu'o'j, tre atent'is ne rid'i kaj ne las'i si'a'n barb'o'n de'fal'i, ali'e, ili ebl'e ne pov'us sukces'ig'i si'a'n bon'a'n intenc'o'n. Sed la barbir'o, vid'ant'e ke do'n Quijote konsent'is la favor'o'n kaj rapid'e si'n prepar'is por ĝi'n plen'um'i, pren'is unu man'o'n de ŝi'a mastr'in'o, do'n Quijote la ali'a'n, kaj ambaŭ help'is ŝi'n sid'iĝ'i sur la mul'o. Post'e do'n Quijote salt'is sur Rocinante, la barbir'o si'n aranĝ'is sur si'a rajd-best'o, kaj Sancho sekv'is ili'n pied'e, kio re'nov'ig'is en li la dolor'o'n pro la perd'o de li'a azen'o, kies mank'o'n li tre sent'is en tiu moment'o; tamen li ĝoj'e el'port'is ĉio'n, pens'ant'e, ke li'a sinjor'o ir'as sur la voj'o far'iĝ'i tre baldaŭ imperi'estr'o, ĉar sen'dub'e li edz'iĝ'os al la princ'in'o kaj ofic'os almenaŭ kiel reĝ'o de Micomicón. Nur unu afer'o kaŭz'is al li zorg'o'n, nom'e, ke tiu regn'o trov'iĝ'is en land'o de negr'o'j, kaj, ke, sekv'e, la sub'ul'o'j, kiu'j'n oni sen'dub'e don'us al li, est'us nigr'a'j; sed al tio li trov'is en si'a fantazi'o bon'a'n rimed'o'n.

—Kio mi'n tuŝ'as, se mi'a'j sub'ul'o'j est'as nigr'a'j? Mi dev'os nur en'ŝip'ig'i kaj transport'i ili'n al Hispan'uj'o; ĉi tie mi pov'os vend'i ili'n kontant'e kaj, per la mon'o de la vend'o, aĉet'i titol'o'n aŭ

ofic'o'n ebl'ig'ont'a'n al mi sen'zorg'e pas'i la rest'o'n de mi'a viv'o. Nur mank'us, ke mi preter'us la okaz'o'n kaj ne hav'us talent'o'n kaj lert'o'n sufiĉ'a'n por far'i bel'a'n aranĝ'o'n kaj vend'i en la daŭr'o de palpebr'um'o tri'dek, aŭ tri'dek mil, sub'ul'o'j'n… Je Di'o, mi for'vend'os ili'n blok'e, la grand'a'j'n kun la et'a'j, aŭ kiel ajn mi pov'os, kaj eĉ se ili est'os nigr'eg'a'j, mi sci'os ig'i ili'n blank'a'j kaj flav'a'j. [125] Ho ne, mi ne hav'as herb'o'n en la cerb'o…

Ĉi agrabl'a'j pens'o'j tiel kontent'ig'is kaj anim'is li'n, ke li forges'is la ĉagren'o'n ir'i sur'pied'e.

Dum'e, Cardenio kaj la pastr'o, kaŝ'it'a'j inter vepr'o'j, observ'is ĉio'n ĉi kaj ne sci'is kio'n far'i por kun'iĝ'i al la grup'o. Sed la pastr'o, kies inĝeni'o est'is tre grand'a, el'pens'is plan'o'n adekvat'a'n: per la tond'il'o, kiu'n li port'is en skatol'o, li rapid'e for'tond'is la barb'o'n de Cardenio, post'e sur'met'is al li si'a'n propr'a'n griz'a'n sajon kaj si'a'n nigr'a'n mantel'et'o'n, kaj rest'is nur en ĉemiz'o

kaj kalson'o. La aspekt'o de Cardenio, tiel trans'form'iĝ'is per tio ke li mem ne re'kon'us si'n, se li rigard'us si'n en spegul'o. Post'e, kvankam la grup'o antaŭ'iĝ'is dum ili si'n ali'vest'is, Cardenio kaj la pastr'o facil'e al'ven'is unu'a'j al la ĉef'voj'o, ĉar la vepr'o'j kaj la krut'a grund'o ne permes'is la brut'o'j'n mov'i si'n tiel rapid'e kiel la pied'ir'ant'o'j. El'ir'int'e el la mont'ar'o, la du vir'o'j halt'is en apud'a eben'o, kaj, tuj post kiam do'n Quijote kaj li'a'j ge'kamarad'o'j el'rajd'is, la pastr'o fiks'is sur li'n la rigard'o'n, ŝanĝ'ant'e sam'temp'e si'a'n esprim'o'n, kvazaŭ li re'kon'us iom post iom la kavalir'o'n. Fin'e, li kur'is al li, apert'ant'e la brak'o'j'n kaj kri'ant'e:

—Kia feliĉ'a renkont'o, ho mi'a bon'a sam'land'an'o do'n Quijote de La Mancha, spegul'o de la kavalir'ism'o, flor'o kaj krem'o de la kuraĝ'o, protekt'ant'o de la mizer'ul'o'j, kvintesenc'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j!

Dum li parol'is, li ĉirkaŭ'pren'ad'is la liv'a'n genu'o'n de do'n Quijote, kiu, konfuz'it'a de tio, kio'n la ali'a dir'is kaj far'is, rigard'is li'n atent'e, fin'e li'n re'kon'is kaj, kvazaŭ konstern'it'a de li'a ĉe'est'o, energi'e pen'is de'sel'iĝ'i; ĉar la pastr'o opon'is al tio, do'n Quijote dir'is:

—Sinjor'o licenci'ul'o, permes'u mi'n. Mi ne rajt'as rajd'i, dum tiel respekt'ind'a person'o kiel vi'a moŝt'o ir'as pied'e.

—Neniel mi tio'n konsent'os —respond'is la pastr'o—. Vi'a Grand'ec'o ir'u sur la ĉeval'o, ĉar vi plen'um'as rajd'e la plej ekster'ordinar'a'j'n far'o'j'n kaj aventur'o'j'n de ni'a epok'o. Mi est'as nur ne'dign'a pastr'o kaj sufiĉ'os al mi sid'i sur la mal'antaŭ'o de unu el la mul'o'j de ĉi sinjor'o'j, se tio ne ĝen'os ili'n. Kaj mi eĉ imag'os, ke mi rajd'as sur la ĉeval'o Pegaz'o, aŭ sur la zebr'o aŭ

stalon'o de la fam'a maŭr'o Muzaraque, kiu ĝis nun kuŝ'as en'sorĉ'it'a en la mont'o Zulema, ne for de la grand'a Compluto.

—Mi ne pens'is pri tio, sinjor'o licenci'ul'o —respond'is do'n Quijote—, sed mi sci'as, ke mi'a sinjor'in'o la princ'in'o bon'vol'os far'i al mi la favor'o'n ordon'i al si'a ŝild'ist'o ced'i al vi la sel'o'n de si'a mul'o, ĉar li pov'os sid'i sur la grop'o, se la best'o el'ten'os.

—Jes, mi opini'as, ke ĝi el'ten'os —dir'is la princ'in'o—, kaj mi opini'as ankaŭ, ke ne neces'as ordon'i al mi'a ŝild'ist'o, ĉar li est'as tiel ĝentil'a kaj bon'eduk'it'a, ke li ne konsent'os, ke ir'u pied'e eklezi'ul'o, kiu pov'as rajd'i.

—Cert'e! —respond'is la barbir'o.

Li tuj salt'is de la mul'o kaj invit'is la pastr'o'n okup'i la sel'o'n, kio'n tiu far'is sen ke oni bezon'us ripet'i la invit'o'n. La mav'o de la afer'o kuŝ'is en tio, ke la mul'o, lu-best'o kaj sekv'e malic'a, iom lev'is la post'a'j'n krur'o'j'n kaj el'las'is du kalcitr'o'j'n tia'j'n, ke se ili est'us traf'int'a'j la brust'o'n aŭ la kap'o'n de majstr'o Nicolás, li cert'e send'us al la diabl'o si'a'n serĉ'o'n de do'n Quijote.

Tamen, pro la subit'a ek'sku'iĝ'o de la mul'o, li renvers'iĝ'is sur la grund'o'n, kun tiel et'a atent'o al si'a barb'o, ke ĝi de'fal'is. Vid'ant'e si'n sen la barb'o, li ne hav'is ali'a'n rimed'o'n ol kovr'i al si la vizaĝ'o'n kaj dir'i plend'e, ke li'a'j dent'o'j romp'iĝ'is. Kiam do'n Quijote rimark'is la mas'o'n da barb'o, kiu kuŝ'is sen sang'o kaj makzel'o'j kelk'a'n distanc'o'n de la vizaĝ'o de la fal'int'a ŝild'ist'o, li dir'is:

—Je Di'o, ver'e grand'a mirakl'o! La barb'o de'ŝir'iĝ'is kaj fal'is de la vizaĝ'o kvazaŭ mem'vol'e!

La pastr'o, vid'ant'e ke li'a plan'o risk'as est'i mal'kovr'it'a, kur'is tuj al la barb'o, pren'is ĝi'n, ir'is al la lok'o, kie la kuŝ'ant'a majstr'o Nicolás laŭt'e plend'is ankoraŭ, sub'ten'is li'a'n kap'o'n, ĝi'n prem'is al si'a brust'o kaj en unu moment'o fiks'is de'nov'e la barb'o'n, flustr'ant'e kelk'e da vort'o'j, kiu'j, laŭ li, konsist'ig'is magi'a'n formul'o'n por la re'fiks'o de barb'o'j, kiel ili vid'os. Firm'e al'lig'int'e la barb'o'n, la pastr'o ir'is flank'e'n, kaj la ŝild'ist'o vid'iĝ'is tiel barb'oz'a kaj san'a kiel antaŭ'e. Ĉe tio do'n Quijote profund'e mir'is kaj pet'is la pastr'o'n kon'ig'i al li la magi'a'n formul'o'n, kiam li pov'us, ĉar li hav'is la konvink'o'n, ke ĝi'a efik'o etend'iĝ'as preter la nur'a fiks'o de barb'o'j, se konsider'i, ke la karn'o de kie oni de'ŝir'as barb'o'n, ĉiam aper'as sang'a kaj lez'a, kaj ke, se la formul'o kaŭz'as komplet'a'n re'san'ig'o'n, kiel vid'it'e, cert'e ĝi dev'as util'i por mult'a'j ali'a'j kaz'o'j, krom la barb'a'j.

—Vi prav'as —respond'is la pastr'o, kaj promes'is al do'n Quijote kon'ig'i al li la formul'o'n en la unu'a oportun'a okaz'o.

Oni akord'is, ke la pastr'o rajd'u la unu'a, kaj ke ali'a'j tri altern'u sur la sam'a mul'o ĝis la al'ven'o al la gast'ej'o, star'ant'a ses mejl'o'j'n for. Tri el ili ir'is do rajd'e: do'n Quijote, la princ'in'o kaj la pastr'o; kaj tri, pied'e: Cardenio, la barbir'o kaj Sancho Panza. Tiam la kavalir'o dir'is al la knab'in'o:

—Vi'a Alt'ec'o, sinjor'in'o, gvid'u ni'n, kie'n vi dezir'as ir'i.

Sed antaŭ ol ŝi respond'us, inter'ven'is la pastr'o:

—Al kiu regn'o gvid'os ni'n vi'a moŝt'o? Ĉu al Micomicón? Sen'dub'e ni ir'os tie'n, aŭ mi sci'as neni'o'n pri regn'o'j.

Dorotea, tre rapid-pens'a, kompren'is, ke ŝi dev'as jes'e respond'i, do ŝi dir'is:

—Jes, sinjor'o, tie'n konduk'as la voj'o.

—Se tiel —dir'is la pastr'o—, ni dev'os pas'i tra mi'a vilaĝ'o; de tie, vi'a moŝt'o pren'u la voj'o'n al Cartagena, kie, kun bon'a sort'o, vi pov'os en'ŝip'iĝ'i. Proksim'um'e naŭ jar'o'j'n post'e, se vi hav'os favor'a'n vent'o'n kaj seren'a'n mar'o'n, vi ek'vid'os la grand'a'n lag'o'n Meona[126] (mi vol'as dir'i Meótides), de kie oni al'ven'as al la regn'o de Vi'a Alt'ec'o post vojaĝ'o de pli ol cent tag'o'j.

—Vi erar'as, sinjor'o —ŝi dir'is—, ĉar, antaŭ iom mal'pli ol du jar'o'j, mi ek'ir'is de tie, kaj, malgraŭ ke la veter'o aĉ'is dum la tut'a voj'o, mi al'ven'is kaj hav'is la sort'o'n renkont'i la person'o'n, kiu'n mi varm'e dezir'is vid'i: la sinjor'o'n do'n Quijote de La Mancha, kies renom'o traf'is mi'a'n orel'o'n, tuj kiam mi met'is la pied'o'j'n en Hispan'uj'o. Li'a fam'o mov'is mi'n ir'i li'n serĉ'i por rekomend'i mi'n al li'a ĝentil'o kaj por konfid'i mi'a'n just'a'n afer'o'n al la kuraĝ'o de li'a fort'a brak'o.

—Sufiĉ'as —inter'romp'is do'n Quijote—. Vi'a'j laŭd'o'j ĉes'u, ĉar mi kontraŭ'as al ĉia flat'ad'o; kaj, kvankam vi'a'j ĵus'a'j dir'o'j ne est'as flat'a'j, ankaŭ ili ĝen'as mi'a'n ĉast'a'n orel'o'n. Kiom mi pov'as dir'i, sinjor'in'o, est'as, ke, kuraĝ'a aŭ ne, mi met'os je vi'a serv'o mi'a'n grand'a'n aŭ et'a'n kuraĝ'o'n, eĉ ĝis perd'o de la viv'o. Sed nun ni las'u tio'n. Sinjor'o pastr'o, bon'vol'u dir'i al mi kio konduk'is vi'n al ĉi lok'o, kie vi vid'iĝ'as sol'a, sen ia serv'ist'o kaj en tiel terur'e leĝer'a vest'o.

—Al tio mi respond'os konciz'e —dir'is la pastr'o—. Sci'u, sinjor'o do'n Quijote, ke mi kaj majstr'o Nicolás, ni'a amik'o kaj barbir'o, est'is sur'voj'e al Sevilla por ricev'i mon'o'n send'it'a'n al mi de parenc'o mi'a jam de long'e ir'int'a al Indioj; tem'is pri bel'et'a sum'o: pli ol sep'dek mil arĝent'a'j pes'o'j, kio est'as ne mal'bon'e. Nu, kiam ni pas'is hieraŭ tra ĉi lok'o'j, kvar bandit'o'j ni'n atak'is kaj rab'is de ni eĉ la barb'o'j'n, tiel, ke la barbir'o opini'is konven'e met'i al si la barb'o'n fals'a'n. Kaj rilat'e ĉi jun'ul'o'n —kaj li montr'is Cardenion— ili bel'e aranĝ'is li'n! Atent'ind'as, ke laŭ publik'a'j oni'dir'o'j en la region'o, la hom'o'j ni'n atak'int'a'j est'as galer'ul'o'j, kiu'j'n de'ĉen'ig'is, preskaŭ en ĉi sam'a lok'o, vir'o laŭ'dir'e tiel kuraĝ'a, ke li el'las'is ili'n spit'e al la komisar'o'j kaj la gard'ist'o'j; sen'dub'e mank'as al li klap'o en la kap'o, aŭ tem'as pri tiel ekster'ordinar'a fripon'o kiel la galer'ul'o'j mem, aŭ pri vir'o sen kor'o kaj konscienc'o, ĉar li el'las'is la lup'o'n inter ŝaf'in'o'j, la vulp'o'n inter kok'in'o'j, la muŝ'o'n inter miel'o; li defraŭd'is la justic'o'n kaj ribel'is kontraŭ si'a reĝ'o kaj natur'a sinjor'o, ĉar li romp'is li'a'n leĝ'a'n aŭtoritat'o'n. Li rab'is de la galer'o'j ties pied'o'j'n, [127] se tiel dir'i, kaj met'is la alarm'o'n en la Santa Hermandad, kiu jam de mult'a'j jar'o'j ripoz'is. Resum'e, li'a far'o kaŭz'is la perd'iĝ'o'n de li'a anim'o, sen hav'ig'i profit'o'n al li'a korp'o.

Jam antaŭ'e Sancho rakont'is al la pastr'o kaj la barbir'o la aventur'o'n de la galer'ul'o'j, kiu'n li'a mastr'o tiel glor'e plen'um'is; kaj la pastr'o alud'is pri la afer'o tiel insist'e, por vid'i kio'n far'us aŭ

dir'us do'n Quijote. La kolor'o de la kavalir'o ŝanĝ'iĝ'is je ĉiu vort'o, kaj li ne kuraĝ'is deklar'i, ke li est'as la liber'ig'int'o de tiu'j bon'ul'o'j.

—Ili ni'n pri'rab'is —fin'is la pastr'o—. Di'o, en si'a mizerikord'o, pardon'u la viv'o'n, kiu ne las'is, ke ili ricev'u si'a'n merit'it'a'n pun'o'n.

[124] «Frat'o», epitet'o kun disdegn'a nuanc'o, kiam oni ĝi'n uz'as por al'parol'i ne'kon'at'a'n mizer'ul'o'n aŭ almoz'pet'ant'o'n.

[125] Tio est'as, ili'n vend'os por mon'er'o'j arĝent'a'j kaj or'a'j.

[126] Hispan'e, «pis'ul'in'o».

[127] Ĉar la galer'ul'o'j, per la rem'il'o'j, ir'ig'is la ŝip'o'n.

Ĉapitr'o 30

Pri la inĝeni'a proced'o uz'it'a por de'turn'i ni'a'n en'am'iĝ'int'a'n kavalir'o'n de la rigor'a pent'o'far'o, kiu'n li trud'is al si

Apenaŭ ĉes'is parol'i la pastr'o, Sancho dir'is:

—Je mi'a fid'o, sinjor'o licenci'ul'o, mi'a mastr'o tio'n far'is, kvankam ne mank'is admon'o'j de mi'a flank'o, ke li dev'us bon'e konsider'i si'a'n intenc'o'n, kaj ke li pek'us, se li liber'ig'us la ĉen'ul'o'j'n, ĉar oni konduk'is ili'n sur'voj'e al la galer'o'j pro ili'a'j mult'eg'a'j fripon'aĵ'o'j.

—Idiot'o! —inter'romp'is li'n do'n Quijote—. Ne est'as dev'o aŭ koncern'o de vag'ant'a kavalir'o esplor'i, ĉu la hom'o'j aflikt'it'a'j, kapt'it'a'j kaj ĉen'it'a'j, kiu'j'n li trov'as sur la voj'o, vid'iĝ'as tiel pro ili'a'j krim'o'j aŭ pro ili'a'j mis'fortun'o'j; li'a sol'a task'o konsist'as en tio, help'i ili'n, konsider'ant'e ne ili'a'j'n mis'far'o'j'n, sed nur ili'a'n sufer'o'n. Mi renkont'is ver'a'n rozari'o'n da vir'o'j morn'a'j kaj mizer'a'j kaj kondut'is al ili, kiel mi'a religi'o preskrib'as. Ĉio ceter'a ne grav'as. Kaj se iu obĵet'as (oni escept'u la sankt'a'n honor'ind'o'n de la honest'a person'o de la sinjor'o licenci'ul'o) mi dir'as, ke li sci'as neni'o'n pri la afer'o'j kavalir'a'j, ke li mensog'as kiel bastard'o kaj fil'o de putin'o, kaj ke mi kon'ig'os tio'n al li pli klar'e per la kling'o de mi'a glav'o.

Tio'n dir'ant'e, li pli'firm'iĝ'is sur la pied'ing'o'j kaj mal'lev'is la vizier'o'n de si'a kask'o, ĉar la barb'o-pelv'o'n, kiu'n li pren'is por la helm'o de Mambrino, li pend'ig'is si'a'temp'e de la front'a sel-ark'o de Rocinante en atend'o de la okaz'o ripar'ig'i la difekt'o'j'n al ĝi kaŭz'it'a'j'n de la galer'ul'o'j.

Dorotea, sprit'a kaj inteligent'a, jam rimark'is la frenez'o'n de do'n Quijote, kaj observ'ant'e, ke ĉiu'j, krom Sancho Panza, mok'as li'n, dezir'is mem part'o'pren'i en la amuz'o, kaj dir'is ĉe li'a koler'o:

—Sinjor'o kavalir'o, memor'u, ke, laŭ vi'a promes'o, vi ne pov'us inter'ven'i en ali'a'n aventur'o'n, eĉ se ĝi est'us plej urĝ'a. La brust'o de vi'a moŝt'o trankvil'iĝ'u, ĉar, se la sinjor'o licenci'ul'o sci'int'us, ke vi'a ne'venk'ebl'a brak'o liber'ig'is la galer'ul'o'j'n, li kun'kudr'us al si la lip'o'j'n per tri steb'o'j, kaj eĉ tri foj'o'j'n mord'us al si la lang'o'n, antaŭ ol li dir'us eĉ unu sol'a'n vort'o'n ofend'a'n al vi'a moŝt'o.

—Mi ĵur'as, ke mi tio'n ver'e far'int'us —dir'is la pastr'o—, kaj krom'e, eĉ part'o'n de la lip'har'o'j mi de'ŝir'us al mi.

—Sinjor'in'o, mi silent'os, kaj de'ten'os la just'a'n koler'o'n jam lev'iĝ'int'a'n en mi'a brust'o —dir'is do'n Quijote—. Pac'e kaj kviet'e mi kondut'os ĝis mi plen'um'os mi'a'n promes'o'n; sed, pag'e por ĉi decid'o mi'a, bon'vol'u dir'i al mi, se ne est'as al vi ĝen'e, pri la natur'o de vi'a mis'fortun'o kaj pri la person'o'j, kontraŭ kiu'j mi dev'as venĝ'i vi'n kontent'ig'e, just'e kaj plen'e.

—Volont'e mi tio'n far'os, se vi ne enu'os, aŭskult'ant'e trist'aĵ'o'j'n kaj mis'fortun'o'j'n —respond'is

Dorotea.

—Ne, sinjor'in'o, mi ne enu'os —dir'is do'n Quijote.

—Tiel do, vi'a'j moŝt'o'j aŭskult'u mi'n atent'e.

Apenaŭ ŝi dir'is tio'n, Cardenio kaj la barbir'o, sci'vol'a'j vid'i kiel la sprit'a Dorotea invent'os si'a'n histori'o'n, proksim'iĝ'is al ŝi. Ankaŭ Sancho, tiel tromp'it'a pri ŝi, kiel li'a mastr'o, far'is la sam'o'n. La jun'ul'in'o si'n komfort'e aranĝ'is sur la sel'o, prepar'is si'n parol'i per ek'tus'o'j kaj ali'a'j gest'o'j kaj komenc'is dir'i kun grand'a sprit'o:

—Sci'u unu'e, sinjor'o'j, ke mi nom'iĝ'as…

Tiam ŝi halt'is moment'o'n, ĉar ŝi forges'is la nom'o'n, kiu'n la pastr'o don'is al ŝi; sed li, kompren'ant'e la kaŭz'o'n de ŝi'a hezit'o, help'e inter'ven'is:

—Ne strang'e, sinjor'in'o, ke Vi'a Grand'ec'o sent'as konfuz'o'n kaj embaras'o'n, rakont'ant'e vi'a'n mis'fortun'o'n; tia'j sort'o'bat'o'j oft'e nebul'ig'as tiel dens'e la memor'o'n de la kompat'ind'a person'o, kiu dev'as ili'n tra'viv'i, ke li eĉ ne memor'as si'a'n propr'a'n nom'o'n, kiel okaz'as al vi'a moŝt'o, kiam vi forges'as, ke vi nom'iĝ'as princ'in'o Micomicona, leĝ'a hered'ant'in'o de la grand'a regn'o Micomicón. Nun, post ĉi preciz'ig'o Vi'a Grand'ec'o pov'os facil'e re'trov'i en vi'a damaĝ'it'a memor'o ĉio'n, kio'n vi bon'vol'os rakont'i al ni.

—Vi prav'as —respond'is la jun'ul'in'o—, kaj mi pens'as, ke, de nun, mi ne bezon'os ali'a'j'n atent'ig'o'j'n por bon'e rakont'i ĝis la fin'o mi'a'n ver'a'n histori'o'n. Sci'u do, ke mi'a patr'o, reĝ'o Tinacrio la Saĝ'a, eminent'is en la tiel nom'at'a magi'a art'o kaj antaŭ'vid'is per ĝi, ke mi'a patr'in'o, reĝ'in'o Jaramilla, mort'os antaŭ ol li, ke iom post'e ankaŭ li mort'os, kaj ke mi do rest'os orf'a. Sed li dir'is, ke eĉ pli mult'e li'n aflikt'as li'a cert'ec'o, ke la mastr'o de grand'a insul'o najbar'a al ni'a regn'o, iu monstr'a gigant'o nom'at'a Pandafilando la Strab'a (ĉar, kvankam li'a'j okul'o'j est'as normal'a'j kaj sid'as en si'a propr'a pozici'o, li ĉiam strab'as, kaŭz'e de si'a malic'o, por met'i tim'o'n kaj terur'o'n en la kor'o'n de la hom'o'j, kiam li ili'n rigard'as), nu, tiu gigant'o, laŭ la dir'o de mi'a patr'o, invad'us mi'a'n regn'o'n, kiam li sci'us pri mi'a orf'ec'o, ĉio'n rab'us de mi kaj ne las'us al mi eĉ unu vilaĝ'et'o'n, kie mi pov'us viv'i; mi'a patr'o la reĝ'o al'don'is, ke tia'n ruin'o'n kaj mis'fortun'o'n mi evit'us, se mi edz'in'iĝ'us al la gigant'o, sed mi'a patr'o pens'is ankaŭ, ke mi neniam konsent'us tiel mis'proporci'a'n par'iĝ'o'n; kaj li prav'is, ĉar tut'e ne ven'is al mi en la kap'o'n la ide'o edz'in'iĝ'i al li aŭ al ali'a gigant'o, kiom ajn enorm'a kaj monstr'a li est'us. Mi'a patr'o al'don'is, ke, post li'a mort'o, kiam mi vid'us Pandafilandon penetr'i en mi'a'n regn'o'n, mi dev'us ne front'i li'n, ĉar tio est'us mi'a ruin'o, sed las'i li'n liber'e okup'i la tut'a'n land'o'n, kaj tiel mi evit'us la mort'o'n kaj plen'a'n detru'o'n de mi'a'j kar'a'j kaj lojal'a'j regn'an'o'j, se konsider'i, ke mi ne pov'us star'ig'i sukces'a'n rezist'o'n kontraŭ la infer'a fort'o de la gigant'o. Anstataŭ'e, en la akompan'o de kelk'a'j fidel'ul'o'j, mi dev'us direkt'i mi'n al Hispan'uj'o, kie mi trov'us rimed'o'n por mi'a'j mis'fortun'o'j en la person'o de vag'ant'a kavalir'o, kies fam'o tiu'temp'e jam vast'iĝ'us tra la tut'a regn'o, kaj kies nom'o, se mi bon'e memor'as, est'us do'n Azot'e aŭ do'n Jigote.

—Li cert'e dir'is do'n Quijote, sinjor'in'o —inter'romp'is Sancho—, ali'nom'e la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

—Efektiv'e —respond'is Dorotea—. Li dir'is ankaŭ, ke li est'us alt'a'kresk'a kaj kava'vizaĝ'a, kaj ke sur li'a dekstr'a korp'o'flank'o, proksim'um'e sub la liv'a ŝultr'o, vid'iĝ'us brun'a bel'grajn'o kun kelk'a'j har'o'j dik'a'j kiel krin'o'j.

Aŭd'int'e tio'n, do'n Quijote dir'is al la ŝild'ist'o:

—Nu, Sancho, mi'n help'u sen'vest'ig'i mi'n. Mi vol'as konstat'i, ĉu mi est'as la kavalir'o profet'it'a de tiu saĝ'a reĝ'o.

—Kial vi'a moŝt'o vol'as si'n nud'ig'i? —demand'is Dorotea.

—Ĉar mi dezir'as vid'i, ĉu mi hav'as sur mi la bel'grajn'o'n menci'it'a'n de vi'a patr'o —respond'is do'n Quijote.

—Ne neces'as, ke vi sen'vest'iĝ'u —dir'is Sancho—. Mi sci'as, ke vi'a moŝt'o hav'as mez'e de la spin'o tiu'spec'a'n bel'grajn'o'n, kio est'as sign'o de fort'o.

—Tio sufiĉ'as —dir'is Dorotea—. Inter amik'o'j, oni ne zorg'u pri bagatel'o'j; tut'e ne grav'as do, ĉu la bel'grajn'o sid'as sur la spin'o aŭ sub la ŝultr'o; sufiĉ'as, ke ĝi ekzist'as ie ajn sur li, ja tem'as pri la sam'a karn'o. Sen'dub'e mi'a patr'o ĉio'n ĝust'e antaŭ'dir'is, kaj mi bon'e ag'is konfid'ant'e mi'n al sinjor'o do'n Quijote, ĉar li est'as la person'o anonc'it'a de mi'a patr'o, kio'n pruv'as la aspekt'o de li'a vizaĝ'o kaj tio, ke li fam'as ne nur en Hispan'uj'o, sed eĉ tra la tut'a La Mancha. Efektiv'e, tuj kiam mi el'ŝip'iĝ'is en Osuna, mi aŭd'is rakont'i tiom da far'o'j li'a'j, ke mi'a kor'o tuj dir'is al mi, ke li est'as la sam'a, kiu'n mi ven'is serĉ'i.

—Kiel pov'is Vi'a Grand'ec'o el'ŝip'iĝ'i en Osuna? —demand'is do'n Quijote—. Ĝi ja ne sid'as ĉe la mar'o.

Antaŭ ol Dorotea pov'us respond'i, la pastr'o inter'ven'is:

—La sinjor'in'o princ'in'o cert'e vol'is dir'i, ke, el'ŝip'iĝ'int'e en Málaga, ŝi aŭd'is parol'i pri vi la unu'a'n foj'o'n en Osuna.

—Jes, tio'n mi vol'is dir'i —deklar'is Dorotea.

—Sen'dub'e —dir'is la pastr'o—. Vi'a reĝ'in'a moŝt'o bon'vol'u daŭr'ig'i vi'a'n rakont'o'n.

—Mi jam dir'is ĉio'n, krom ke, bon'ŝanc'e, mi trov'is sinjor'o'n do'n Quijote kaj sekv'e jam konsider'as mi'n reĝ'in'o kaj sinjor'in'o de mi'a tut'a land'o. Pro si'a ĝentil'o kaj si'n'don'o li konsent'is al mi la favor'o'n sekv'i mi'n, kie'n ajn mi li'n konduk'os, rekt'e do ĝis Pandafilando la Strab'a, por ke li mort'ig'u li'n kaj re'don'u al mi kio'n la gigant'o tut'e sen'rajt'e uzurp'is. Ĉio ĉi okaz'os laŭ'liter'e, konform'e al la profet'aĵ'o'j de mi'a bon'a patr'o Tinacrio la Saĝ'a, kiu dir'is kaj skrib'is ankaŭ per liter'o'j grek'a'j aŭ ĥaldeaj (mi ne disting'as la diferenc'o'n inter ili), ke, se la kavalir'o de la profet'aĵ'o'j vol'us edz'iĝ'i al mi, tra'tranĉ'int'e la gorĝ'o'n de la gigant'o, mi dev'us sen'protest'e akcept'i li'n kiel leĝ'a'n edz'o'n kaj ced'i al li mi'a'n regn'o'n kun'e kun mi'a person'o.

—Kio'n vi opini'as, amik'o Sancho? —dir'is do'n Quijote—. Ĉu vi ne aŭd'is? Ĉu mi ne anonc'is al vi la sam'o'n?[128] Jen, ni jam hav'as land'o'n por reg'i kaj reĝ'in'o'n por edz'iĝ'i.

—Grandioz'e! —dir'is Sancho—. La diabl'o pren'u la bastard'o'n, kiu ne edz'iĝ'us al ŝi, dis'hak'int'e la glut'il'o'n de sinjor'o Pandahilado. Tiel frand'ind'a reĝ'in'o! La pul'o'j de mi'a lit'o far'iĝ'u simil'a'j al ŝi!

Tio'n dir'int'e, li far'is du kapriol'o'j'n en aer'o, en montr'o de eg'a kontent'o; post'e li ir'is al la best'o de Dorotea, pren'is ĝi'a'n brid'o'n, genu'iĝ'is antaŭ ŝi kaj pet'is ŝi'a'n permes'o'n por kis'i ŝi'a'j'n man'o'j'n en sign'o de tio, ke li rigard'as ŝi'n kiel si'a'n reĝ'in'o'n kaj sinjor'in'o'n. Kiu, inter la ĉe'est'ant'o'j, pov'us ne rid'i, vid'ant'e la frenez'o'n de la mastr'o kaj la naiv'o'n de la serv'ist'o? Nu, Dorotea etend'is si'a'j'n man'o'j'n al Sancho kaj promes'is far'i li'n grand'sinjor'o se, pro grac'o de la ĉiel'o, ŝi de'nov'e akir'us kaj ĝu'us si'a'n regn'o'n. Sancho dank'eg'is ŝi'n per tia'j vort'o'j, ke la ĉe'est'ant'o'j re'foj'e eksplod'is per rid'o'j.

—Tia, sinjor'o'j, est'as mi'a histori'o —daŭr'ig'is Dorotea—. Mi dev'as ankoraŭ dir'i al vi, ke el la person'o'j mi'n akompan'int'a'j de mi'a regn'o, rest'as al mi nur ĉi bon'a ŝild'ist'o long'a'barb'a, ĉar la ali'a'j dron'is en grand'a ŝtorm'o, kiu ni'n traf'is proksim'e al la haven'o; mi kaj li kvazaŭ

mirakl'e al'bord'iĝ'is sur du tabul'o'j; ceter'e vi jam sen'dub'e rimark'is, ke ĉio aper'as mirakl'a kaj mister'a laŭ'long'e de mi'a viv'o. Kaj se mi tro'ig'is aŭ mis'prezent'is i'o'n, ne forges'u la dir'o'n de la sinjor'o licenci'ul'o ĉe la komenc'o de mi'a rakont'o, ke sufer'ant'e pro ekster'ordinar'a'j kaj sen'ĉes'a'j mis'fortun'o'j, oni part'e perd'as la memor'o'n.

—Mi ĝi'n ne perd'os, ho moŝt'a kaj kuraĝ'a sinjor'in'o, kiom ajn grand'a'j kaj unik'a'j est'os la klopod'o'j, kiu'j'n mi far'os je vi'a serv'o —dir'is do'n Quijote—. Tiel do, unu pli'a'n foj'o'n mi konfirm'as mi'a'n promes'o'n al vi, kaj ĵur'as ir'i kun vi eĉ al la fin'o de la mond'o, ĝis mi front'os vi'a'n feroc'a'n mal'amik'o'n, kies orgojl'a'n kap'o'n mi de'hak'os, kun la help'o de Di'o kaj de mi'a brak'o, per la kling'o de ĉi glav'o… mi ne vol'as nom'i ĝi'n bon'a, ĉar la mi'a'n for'pren'is Ginés de Pasamonte…

Ĉi last'a'j'n vort'o'j'n li tra'dent'is, kaj post'e daŭr'ig'is:

—Kiam mi sen'kap'ig'os la gigant'o'n kaj re'met'os vi'a'n land'o'n en vi'a'n pac'a'n posed'o'n, vi pov'os far'i laŭ'plaĉ'e kun vi'a person'o, ĉar, dum mi hav'os la memor'o'n okup'at'a, la vol'o'n kapt'it'a kaj la mens'o'n absorb'it'a de la… nu, ne neces'as plu dir'i… ne ebl'os al mi eĉ pens'i pri edz'iĝ'o, eĉ

se tem'us pri edz'iĝ'o al la feniks'o mem.[129]

Sancho ricev'is tiel grand'a'n ŝok'o'n, kiam li'a mastr'o manifest'is si'a'n rifuz'o'n edz'iĝ'i, ke li dir'is furioz'e, lev'ant'e la voĉ'o'n:

—Je Di'o, sinjor'o do'n Quijote! Cert'e vi perd'is la kandel'o'n el la kap'o, ĉar ali'e vi ne hezit'us edz'iĝ'i al tiel moŝt'a princ'in'o. Ĉu vi pens'as, ke Fortun'o propon'os al vi simil'a'n ŝanc'o'n ĉe ĉiu turn'o de la voj'o? Ĉu sinjor'in'o Dulcine'a pli bel'as? Cert'e ne, ŝi posed'as eĉ ne la du'on'o'n de la bel'o de la princ'in'o, kaj mi dev'us al'don'i, ke Dulcine'a hav'as apenaŭ merit'o'n sufiĉ'a'n por laĉ'i la ŝu'o'j'n de ĉi dam'o. En la tag'o de Sankt'a Neniam'o mi ricev'os mi'a'n graf'o'land'o'n, se vi'a moŝt'o kapric'as serĉ'i truf'o'j'n en la fund'o de la mar'o. Nu, bon'vol'u, edz'iĝ'u tuj al ŝi, je la

diabl'o, pren'u ĉi regn'o'n, kiu fal'as al vi en la man'o'j'n kiel matur'a frukt'o, kaj, kiam vi reĝ'os, far'u mi'n markiz'o aŭ gubernator'o, kaj ĉio ceter'a ir'u al la infer'o!

Do'n Quijote, aŭd'int'e tia'n blasfem'ad'o'n kontraŭ si'a sinjor'in'o Dulcine'a, ne pov'is plu el'ten'i, lev'is la lanc'o'n kaj, sen vort'o aŭ avert'o, el'las'is al li sur la dors'o'n du bat'o'j'n tiel fort'a'j'n, ke Sancho fal'is ter'e'n. Kaj sen'dub'e tial, ke Dorotea laŭt'e pet'is la kavalir'o'n halt'i, do'n Quijote ne pren'is de li la viv'o'n en tiu moment'o.

—Ĉu vi pens'as, fav'a hund'o —dir'is iom post'e do'n Quijote—, ke vi ĉiam pov'os impertinent'i al mi, kaj ke ni ne hav'as ali'o'n por far'i, krom mok'ad'o de vi'a flank'o kaj pardon'ad'o de la mi'a? Nu, ne pens'u tiel, fripon'o ekskomunik'it'a: tio cert'e vi est'as, ĉar vi kalumni'is la sen'kompar'a'n Dulcine'a. Ĉu vi ne sci'as, kanajl'o kot-anim'a, ke sen la fort'o, kiu'n ŝi trans'met'as al mi'a brak'o, mi ne hav'us kuraĝ'o'n eĉ por mort'ig'i unu sol'a'n pul'o'n? Dir'u, viper-lang'a mok'ant'o: kiu do, laŭ vi, konker'is ĉi regn'o'n, de'hak'is la kap'o'n de ĉi gigant'o kaj far'is vi'n markiz'o (ĉar mi jam rigard'as ĉio'n ĉi kiel afer'o'n fakt'e plen'um'it'a'n), se ne Dulcine'a, kies kuraĝ'o uz'as mi'a'n brak'o'n kiel instrument'o'n de ŝi'a'j far'o'j? Ŝi batal'as kaj venk'as en mi, mi viv'as kaj spir'as en ŝi, kaj en ŝi mi hav'as ekzist'o'n kaj est'ad'o'n. Ho mizer'a bastard'o, kiel sen'dank'e vi kondut'as! Vi vid'as vi'n lev'it'a de sur la polv'o de la ter'o al la rang'o de titol'it'a grand'sinjor'o kaj reciprok'as tiel grand'a'n favor'o'n, dir'ant'e mav'o'n pri vi'a favor'ant'in'o.

Sancho kuŝ'is dis'bat'it'a, sed ne tiom, ke li ne pov'us aŭd'i la riproĉ'o'j'n de si'a mastr'o. Li star'iĝ'is rapid'e, ir'is post la ĉeval'o'n de Dorotea kaj de tie dir'is al do'n Quijote:

—Nu, sinjor'o, se vi firm'e decid'is ne edz'iĝ'i al ĉi grand'a princ'in'o, evident'as, ke la regn'o ne est'os vi'a, kaj sekv'e vi ne pov'os don'i al mi i'a'n rekompenc'o'n. Pro tio mi plend'as. Sinjor'o, edz'iĝ'u al ĉi reĝ'in'o per unu foj'o, nun, kiam ni hav'as ŝi'n ĉi tie, kvazaŭ ŝi est'us fal'int'a de la ĉiel'o, kaj post'e vi pov'os ir'i al sinjor'in'o Dulcine'a, konsider'ant'e, ke en la mond'o cert'e ne mank'is reĝ'o'j kun konkub'in'o'j. Pri la afer'o de la bel'ec'o mi ne opini'as: se dir'i la ver'o'n, la du ŝajn'as al mi ĉarm'a'j, kvankam mi neniam vid'is sinjor'in'o'n Dulcine'a.

—Kio'n, perfid'a blasfem'ant'o! Ĉu vi ne vid'is ŝi'n? —ek'kri'is do'n Quijote. —Ĉu vi ne al'port'is ĵus al mi mesaĝ'o'n de ŝi'a flank'o?

—Mi vol'is dir'i, ke mi ne vid'is ŝi'n sufiĉ'e long'e por observ'i la bel'o'n de ŝi'a'j ĉarm'a'j trajt'o'j, unu post la ali'a; sed kiel tut'o ŝi ŝajn'as al mi bon'e.

—Nun mi kompren'as —dir'is do'n Quijote—. Kaj pardon'u, ke mi vi'n insult'is, ĉar ne est'as en la pov'o de la hom'o'j de'ten'i ties unu'a'n impuls'o'n.

—Efektiv'e, sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi'a unu'a impuls'o ĉiam puŝ'as mi'n parol'i; kaj mi ne pov'as ne dir'i tio'n, kio ĉiu'foj'e ven'as al mi'a lang'o.

—Tamen, atent'u, kiam vi parol'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ĉar long'e ĉerp'as la kruĉ'o ĝis ĝi romp'iĝ'as…

—Nu, bon'e —respond'is Sancho—. Di'o vid'as de la ĉiel'o ĉies mank'o'j'n kaj juĝ'os, ĉu mi per mi'a'j vort'o'j kondut'is pli riproĉ'ind'e ol vi per vi'a'j ag'o'j.

—Sufiĉ'e jam —dir'is Dorotea—. Rapid'u, Sancho, kis'i la man'o'n kaj pet'i la pardon'o'n de vi'a sinjor'o; de nun est'u pli moder'a rilat'e al vi'a'j laŭd'o'j kaj kritik'o'j, ne dir'u mav'o'n pri sinjor'in'o Tobosa, kiu'n mi dezir'as kon'i kaj serv'i, kaj hav'u fid'o'n je Di'o: cert'e ne mank'os al vi ia ŝtat'o, kie vi viv'os kiel princ'o.

Sancho proksim'iĝ'is kap'klin'e al si'a mastr'o kaj pet'is ties man'o'n. Do'n Quijote ĝi'n etend'is kun solen'a mien'o kaj, post ol la ŝild'ist'o ĝi'n kis'is, don'is al li si'a'n ben'o'n kaj pet'is li'n proksim'iĝ'i iom pli por far'i al li kelk'a'j'n demand'o'j'n kaj trakt'i afer'o'j'n tre grav'a'j'n. Sancho obe'is kaj, kiam li antaŭ'iĝ'is iom'a'n distanc'o'n de la ali'a'j, dir'is do'n Quijote:

—De kiam vi ven'is, mi ne hav'is okaz'o'n aŭ temp'o'n por detal'e demand'i al vi pri la mesaĝ'o, kiu'n vi port'is, kaj pri la respond'o, kiu'n vi ricev'is; kaj ĉar nun la sort'o don'as al ni temp'o'n kaj okaz'o'n, ne rifuz'u al mi la plezur'o'n aŭskult'i vi'a'j'n bon'a'j'n nov'aĵ'o'j'n.

—Vi'a moŝt'o demand'u laŭ'vol'e —dir'is Sancho— kaj mi tuj hav'os pret'a la respond'o'n. Sed mi pet'as vi'n, sinjor'o, ne est'u tiel venĝ'em'a en la futur'o.

—Kial vi dir'as tio'n, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Ĉar la bat'o'j, kiu'j'n vi ĵus don'is al mi, pli ŝuld'iĝ'as al la disput'o okaz'int'a inter ni antaŭ

kelk'e da nokt'o'j[130] pro instig'o de la diabl'o, ol al mi'a'j dir'o'j kontraŭ sinjor'in'o Dulcine'a, kies person'o'n, ceter'e, mi am'as kaj kult'as kiel relikv'o'n, eĉ se ŝi ne est'as tio, pro la fakt'o, ke ŝi aparten'as al vi'a moŝt'o.

—Je vi'a viv'o, Sancho, ne komenc'u trakt'i de'nov'e la sam'a'n afer'o'n; ne ĉagren'u mi'n —dir'is do'n Quijote—. Mi jam pardon'is vi'n tiam, kaj ceter'e vi tre bon'e kon'as la proverb'o'n: «Por nov'a pek'o, nov'a pent'o'far'o».

Ĉe tio ili vid'is al'rajd'i sur la sam'a voj'o vir'o'n sur azen'o kaj, kiam li proksim'iĝ'is, li ŝajn'is al ili cigan'o. Sed Sancho, kies kor'o kaj okul'o'j ĉiam si'n tir'is al ajn'a azen'o, kiu'n li vid'is, tuj re'kon'is en la vir'o la galer'ul'o'n Ginés de Pasamonte, kaj per la faden'o de la cigan'o li traf'is en la boben'o'n de si'a azen'o, ĉar efektiv'e ĝi est'is la li'a. Pasamonte, por kaŝ'i si'a'n ident'ec'o'n kaj por vend'i la azen'o'n, ir'is en cigan'a kostum'o tial, ke la cigan'a, kiel mult'a'j ali'a'j lingv'o'j, est'is al li tiel familiar'a kiel la propr'a. Nu, Sancho apenaŭ vid'is kaj re'kon'is li'n, dir'is al li per laŭt'eg'a'j voĉ'o'j:

—Hej, Ginesillo, latron'o! Las'u mi'a'n trezor'o'n, re'don'u al mi la viv'o'n kaj la konsol'o'n! Las'u la azen'o'n! Fuĝ'u, bastard'o, for de ĉi tie, kanajl'o, las'u la pred'o'n!

Ne neces'is tiom da vort'o'j kaj insult'o'j, ĉar, ĉe la unu'a voĉ'o, Ginés de'salt'is al la ter'o, ek'pel'is la pied'o'j'n en fuĝ'a hast'o kaj perd'iĝ'is el la vid'o en la daŭr'o de palpebr'um'o. Sancho kur'is al si'a azen'o, ĝi'n brak'um'is kaj dir'is al ĝi:

—Kiel vi fart'as, trezor'o, lum'o de mi'a'j okul'o'j, kompan'o mi'a?

Li kis'is kaj kares'is la best'o'n kvazaŭ i'a'n person'o'n, kaj la azen'o, mut'a, las'is si'n kis'i kaj kares'i sen respond'i eĉ unu vort'o'n.

La tut'a grup'o proksim'iĝ'is kaj gratul'is Sanchon pro tio, ke li re'trov'is la azen'o'n. Do'n Quijote special'e li'n gratul'is kaj al'don'is, ke li ten'as ĉiu'okaz'e valid'a si'a'n promes'o'n trans'don'i al li la tri azen'id'o'j'n. Sancho li'n dank'is kaj, dum ili du tiel babil'is, la pastr'o gratul'is Dorotean pro la sprit'o kaj konciz'o de ŝi'a rakont'o kaj pro tio, ke ĝi tiel mult'e simil'as al la histori'o'j de la kavalir'a'j libr'o'j. Ŝi respond'is, ke ŝi oft'e si'n distr'is leg'ant'e tiu'j'n libr'o'j'n, sed ke ŝi ne sci'as, kie situ'as la provinc'o'j kaj la mar'a'j urb'o'j, kaj ke pro tio ŝi traf'e mal'traf'e indik'is, ke ŝi el'ŝip'iĝ'is en Osuna.

—Tio'n mi rimark'is —dir'is la pastr'o—, sekv'e mi inter'ven'is por ripar'i vi'a'n erar'o'n. Ĉu ne est'as mir'ind'e, ke ĉi kompat'ind'a hidalg'o tiel facil'e kred'as tia'j'n mensog'o'j'n kaj fantazi'o'j'n, nur ĉar ili simil'as en stil'o kaj esenc'o al la ekstravaganc'o'j de li'a'j libr'o'j?

—Efektiv'e —respond'is Cardenio—. Tiel rar'a kaj unik'a est'as li'a frenez'o, ke mi ne sci'as, ĉu ekzist'as hom'a geni'o kapabl'a ĝi'n el'pens'i kaj don'i al ĝi literatur'a'n form'o'n.

—Menci'ind'as ankoraŭ ali'a strang'aĵ'o —dir'is la pastr'o—. Se oni parol'as al ĉi bon'a hidalg'o pri io ajn ne tuŝ'ant'a li'a'n frenez'o'n, li ne nur ne dir'as stult'aĵ'o'j'n, sed eĉ saĝ'e si'n esprim'as kaj montr'as klar'a'n kaj seren'a'n kompren'o'n, tiel, ke se oni nur ne perturb'us li'n per tem'o'j kavalir'a'j, la tut'a mond'o juĝ'us, ke li hav'as san'a'n mens'o'n.

Dum ili si'n okup'is per ĉi babil'ad'o, do'n Quijote, daŭr'ig'ant'e la si'a'n, dir'is al Sancho:

—Amik'o Sancho, la afer'o'n de ni'a'j kverel'o'j ni for'met'u en la kest'o'n de forges'o, kaj sen ia rankor'o aŭ koler'o de vi'a flank'o dir'u nun al mi kie, kiel kaj kiam vi renkont'is Dulcine'a'n.

Kio'n ŝi far'is? Kio'n vi dir'is al ŝi? Kio'n ŝi respond'is? Kiel aspekt'is ŝi'a vizaĝ'o, dum ŝi leg'is mi'a'n leter'o'n? Kiu ĝi'n kopi'is al vi? Rakont'u ĉio'n, kio, laŭ vi, ind'as est'i sci'at'a, demand'at'a kaj respond'at'a, ne al'don'u aŭ fals'u i'o'n por plaĉ'i al mi kaj, pli grav'e, preter'las'u neni'o'n, por ke mi ne ĉagren'iĝ'u.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—, neni'u kopi'is al mi la leter'o'n, ĉar ver'dir'e mi ne pren'is ĝi'n kun mi.

—Jes, vi prav'as —respond'is do'n Quijote—. La kajer'o'n, kie mi skrib'is ĝi'n, mi trov'is ĉe mi du tag'o'j'n post vi'a for'ir'o. Tio fort'e mi'n ĉagren'is, ĉar mi ne sci'is, kio'n vi far'us, kiam vi konstat'us la mank'o'n de la leter'o; mi ĉiam kred'is, ke vi re'ven'us ĉi tie'n de la lok'o, kie vi rimark'us ĝi'a'n ne'est'o'n.

—Cert'e mi est'us far'int'a tio'n —respond'is Sancho—, se mi ne parker'us ĝi'n, kiam vi'a moŝt'o ĝi'n leg'is al mi; mi pov'is do dikt'i el la memor'o la leter'o'n al sakristi'an'o ĝis la last'a detal'o, tiel, ke li dir'is, ke neniam antaŭ'e li vid'is aŭ leg'is tiel bel'a'n leter'o'n, kiel la vi'a, kvankam li leg'is en si'a viv'o mult'e da ekskomunik'a'j leter'o'j.

—Cu vi ĝi'n memor'as ankoraŭ? —demand'is do'n Quijote.

—Ne, sinjor'o —respond'is Sancho—. Tuj kiam mi dikt'is ĝi'n, mi kompren'is, ke est'us super'flu'e plu re'ten'i ĝi'n en mi'a kap'o, do apenaŭ mi memor'as nur tio'n pri la «cim'a», pardon'u, pri la «sublim'a sinjor'in'o» kaj la last'a'n part'o'n: «Ĝis'mort'e vi'a, la Kavalir'o de la

Trist'a Mien'o». Kaj inter la komenc'o kaj la fin'o mi met'is pli ol tri'cent foj'o'j'n «mi'a kor'o, mi'a viv'o, mi'a'j okul'o'j»…

[128] Do'n Quijote alud'as al si'a'j konversaci'o'j kun Sancho en la ĉapitr'o'j 7-a kaj 21-a.

[129] Feniks'o, en si'a figur'a senc'o de hom'o super'a, unik'a en si'a spec'o.

[130] Probabl'a alud'o al la incident'o ĉe la ful-martel'eg'o'j, kiam do'n Quijote bat'is per la lanc'o Sanchon pro ties impertinent'o (ĉapitr'o 20-a).

Ĉapitr'o 31

Pri la suk'a'j konversaci'o'j okaz'int'a'j inter do'n Quijote kaj ties ŝild'ist'o Sancho Panza, kaj pri ali'a'j event'o'j

—Ĝis nun vi'a'j nov'aĵ'o'j ne mal'plaĉ'as al mi —dir'is do'n Quijote—. Daŭr'ig'u. Vi do al'ven'is tie'n. Kio'n far'is tiu reĝ'in'o de bel'ec'o? Sen'dub'e, kiam vi trov'is ŝi'n, ŝi sur'faden'ig'is perl'o'j'n aŭ

brod'is per or'a'j faden'o'j i'a'n insign'o'n por mi, la kavalir'o sklav'o de ŝi'a am'o.

—Ne, sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi trov'is ŝi'n, kiam ŝi kribr'ad'is du buŝel'o'j'n da tritik'o en la kort'o de si'a dom'o.

—Nu, far'u al vi la ide'o'n, ke tiu'j grajn'o'j de tritik'o, ĉar tuŝ'it'a'j de ŝi'a'j man'o'j, est'as ver'a'j perl'o'j. Sed, dir'u: ĉu vi rimark'is, ĉu la tritik'o est'is blank'a aŭ brun'a?

—Nek blank'a, nek brun'a, sed ruĝ'et'a —respond'is Sancho.

—Bon'e, mi cert'ig'as al vi —dir'is do'n Quijote—, ke la tritik'o kribr'it'a de ŝi'a'j man'o'j don'is plej blank'a'n pan'o'n. Sed daŭr'ig'u. Kiam vi trans'don'is al ŝi mi'a'n leter'o'n, ĉu ŝi ĝi'n kis'is? Ĉu ŝi met'is ĝi'n sur si'a'n kap'o'n? [131] Ĉu ŝi far'is i'a'n ceremoni'o'n ind'a'n je la leter'o? Kio'n?

—Kiam mi vol'is don'i al ŝi la leter'o'n, ŝi est'is plej okup'at'a, sku'ant'e la kribr'il'o'n plen'a'n de tritik'o, kaj dir'is al mi: «Amik'o, las'u la leter'o'n sur ĉi sak'o'n, ĉar mi ne pov'os ĝi'n leg'i, ĝis mi fin'os kribr'i ĉio'n ĉi-tie'a'n».

—Kia diskret'a sinjor'in'o! —dir'is do'n Quijote—. Cert'e ŝi prefer'is leg'i sen'urĝ'e la leter'o'n por pli long'e ĝu'i ĝi'n. Daŭr'ig'u, Sancho. Dum ŝi tiel okup'iĝ'is, kio'n ŝi parol'is kun vi? Kio'n ŝi demand'is pri mi? Kio'n vi respond'is? Nu, ĉio'n rakont'u, eĉ ne unu gut'o'n las'u en la ink'uj'o.

—Neni'o'n ŝi demand'is —respond'is Sancho—. Sed mi dir'is al ŝi, kiel vi'a moŝt'o, kvazaŭ

sovaĝ'ul'o mez'e de ĉi mont'ar'o'j, nud'a de la tali'o supr'e'n, pent'o'far'is pro ŝi'a am'o, dorm'is sur la ter'o, neniam manĝ'is ĉe kovr'it'a tabl'o nek komb'is al vi la barb'o'n, kaj nur lament'is kaj riproĉ'is vi'a'n sort'o'n.

—Vi erar'is, dir'ant'e, ke mi riproĉ'is mi'a'n sort'o'n —dir'is do'n Quijote—. Kontraŭ'e, mi ben'as kaj ben'os ĝi'n ĉiu'n tag'o'n de mi'a viv'o, ĉar ĝi ig'is mi'n ind'a am'i sinjor'in'o'n tiel alt'a'n kiel Dulcine'a de El Toboso.

—Tiel alt'a ŝi est'as —respond'is Sancho—, ke ŝi super'as mi'n per pli ol unu span'o.

—Kiel do, Sancho? —dir'is do'n Quijote—. Ĉu vi mezur'is vi'n kun ŝi?

—Jes —respond'is la ŝild'ist'o—, ĉi-manier'e: mi help'is ŝi'n met'i sak'o'n da tritik'o sur azen'o'n, kaj tiam ni star'is tiel proksim'a'j unu al la ali'a, ke mi vid'is, ke ŝi alt'as per pli ol unu grand'a

span'o super mi.

—Cu ne ver'e —dir'is do'n Quijote—, ke ŝi'a'n statur'o'n akompan'as kaj garn'as mil milion'o'j da spirit'a'j ĉarm'o'j? Kaj ceter'e: kiam vi proksim'iĝ'is al ŝi, ĉu vi ne en'spir'is i'a'n odor'o'n je arab'a incens'o, i'a'n arom'o'n tiel dolĉ'a'n, ke mi ne sci'as ĝi'n difin'i, kvazaŭ tem'us pri la parfum'o ŝveb'ant'a en elegant'a gant'o-butik'o?

—Mi pov'as dir'i nur —respond'is Sancho—, ke mi'a'n naz'o'n traf'is vir'kapr'a odor'et'o, ĉar sen'dub'e pro ŝi'a pez'a labor'ad'o ŝi'n kovr'is ŝvit'o jam ranc'a.

—Ne'ebl'e —dir'is do'n Quijote—. Cert'e vi hav'is kataron aŭ flar'is vi'n mem, ĉar mi bon'e kon'as la odor'o'n de tiu roz'o inter dorn'o'j, de tiu lili'o kamp'ar'a, de tiu likv'a ambr'o.

—Ebl'e vi prav'as —respond'is Sancho—, ĉar oft'e el'ir'as el mi odor'o simil'a al la odor'o ŝajn'e ven'int'a tiam de sinjor'in'o Dulcine'a; kio ne est'as strang'a, se konsider'i, ke unu diabl'o simil'as ali'a'n.

—Nu, bon'e —daŭr'ig'is do'n Quijote—, ŝi fin'is kribr'i la tritik'o'n kaj send'is ĝi'n al la muel'ej'o.

Kio'n ŝi far'is, kiam ŝi leg'is la leter'o'n?

—La leter'o'n ŝi ne leg'is —respond'is Sancho—, ĉar ŝi dir'is, ke ŝi ne sci'as leg'i aŭ skrib'i.

Anstataŭ'e, ŝi ŝir'is ĝi'n en mil pec'o'j'n, deklar'ant'e, ke neni'u dev'as ĝi'n leg'i, por ke oni ne kon'u ŝi'a'j'n sekret'o'j'n en la vilaĝ'o; ŝi al'don'is, ke sufiĉ'as tio, ke mi parol'is al ŝi pri la ador'o de vi'a moŝt'o al ŝi'a person'o kaj pri la ekster'ordinar'a pent'o'far'o, kiu'n vi plen'um'is por ŝi'a am'o. Fin'e ŝi pet'is mi'n dir'i al vi'a moŝt'o, ke ŝi kis'as al vi la man'o'j'n, ke ŝi pli dezir'as vid'i vi'n ol skrib'i al vi, kaj ke tial, ŝi vi'n pet'as kaj ordon'as el'ir'i tuj el inter ĉi vepr'o'j, ĉes'i far'i ekstravaganc'o'j'n kaj ek'ir'i al El Toboso, se ali'a pli grav'a afer'o ne de'ten'as vi'n, ĉar ŝi sopir'as vid'i vi'a'n moŝt'o'n. Ŝi tre rid'is, kiam mi dir'is al ŝi, ke vi nom'iĝ'as la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o. Mi demand'is, ĉu la vask'o de la duel'o prezent'iĝ'is al ŝi; ŝi respond'is, ke jes, kaj ke li hav'is aspekt'o'n de tre honest'a vir'o. Mi demand'is ankaŭ pri la galer'ul'o'j; sed ŝi dir'is, ke neni'u el ili aper'is ankoraŭ.

—Ĝis nun, ĉio ir'as bon'e —deklar'is do'n Quijote—. Sed dir'u: kia'n juvel'o'n ŝi donac'is al vi pro la nov'aĵ'o'j, kiu'j'n vi liver'is? Ĉar, laŭ antikv'a kaj tradici'a mor'o, kiam ŝild'ist'o'j, serv'ist'in'o'j aŭ nan'o'j port'is nov'aĵ'o'j'n inter la vag'ant'a'j kavalir'o'j kaj ties dam'o'j, ili ricev'is i'a'n riĉ'a'n juvel'o'n kiel rekompenc'o'n por si'a'j mesaĝ'o'j.

—Ebl'e vi prav'as, kaj ceter'e tem'as pri tre bon'a mor'o —respond'is Sancho. Sed tio cert'e okaz'is en la pas'int'a'j temp'o'j; ŝajn'as ke nun'temp'e la mor'o lim'iĝ'as al donac'o de iom da pan'o kaj fromaĝ'o, ĉar sinjor'in'o Dulcine'a tio'n don'is al mi super mur'o'n de la kort'o, kiam mi adiaŭ'is ŝi'n. Kaj, se ĝust'e parol'i, tem'is pri fromaĝ'o el ŝaf'in'a lakt'o.

—Ŝi est'as ekstrem'e donac'em'a —dir'is do'n Quijote—, kaj sen'dub'e pro tio, ke ŝi ne hav'is ĉe-man'e or'a'n juvel'o'n, ŝi ne don'is ĝi'n al vi; hav'u pacienc'o'n: la ov'o'j de la Pask'o bon'as ankoraŭ post la Sankt'a Semajn'o. Mi parol'os kun ŝi kaj aranĝ'os la afer'o'n. Sed, ĉu vi sci'as, kio plej mir'ig'as mi'n? Tio, ke ŝajn'e vi ir'is kaj re'ven'is tra la aer'o, ĉar vi vojaĝ'is de ĉi tie ĝis El Toboso kaj re'turn'e, proksim'um'e naŭ'dek mejl'o'j'n, en nur iom pli ol tri tag'o'j. El tio mi

konklud'as, ke la saĝ'a sorĉ'ist'o, kiu est'as mi'a amik'o kaj zorg'as pri mi'a'j afer'o'j (cert'e mi hav'as tia'n amik'o'n, ali'e mi ne rang'us inter la bon'a'j kavalir'o'j) sen'dub'e help'is vi'n vojaĝ'i, sen ke vi konsci'us li'a'n help'o'n; ja, ekzist'as sorĉ'ist'o'j, kiu'j pren'as kavalir'o'n dorm'ant'a'n en la lit'o, kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n, ne sci'ant'e kiel, li trov'iĝ'as pli ol mil mejl'o'j'n for de la lok'o, kie li dorm'iĝ'is. Se ne pro tio, la vag'ant'a'j kavalir'o'j ne pov'us help'i unu la ali'a'n, kiel ili far'as oft'e.

Por ekzempl'o, unu el ili batal'as en la mont'eg'o'j de Armeni'o kontraŭ drak'o aŭ feroc'a monstr'o, aŭ kontraŭ ali'a kavalir'o, ricev'as plej grav'a'j'n vund'o'j'n kaj kuŝ'as ĝust'e ĉe la rand'o de la mort'o; tiam, subit'e kaj ne'atend'it'e, nov'a kavalir'o, kiu iom'et'e pli fru'e trov'iĝ'is en Angl'uj'o, aper'as sur nub'o aŭ en flam'ant'a ĉar'o, sav'as la viv'o'n de si'a amik'o kaj, jam en la nokt'o, de'nov'e sid'as ĉe si kaj manĝ'as kontent'e ĉe la tabl'o, kvankam oft'e la distanc'o de unu lok'o al la ali'a est'as ses aŭ sep mil mejl'o'j. Nu, tia'j afer'o'j okaz'as dank’ al la sci'o kaj lert'o de ĉi saĝ'a'j sorĉ'ist'o'j, kiu'j zorg'as pri tiel brav'a'j kavalir'o'j. Do, amik'o Sancho, mi sen'hezit'e kred'as, ke vi ir'is al El Toboso kaj re'ven'is en tiel et'a temp'o, ĉar, kiel mi ĵus dir'is, ia sorĉ'ist'o, amik'o mi'a, cert'e port'is vi'n tra la aer'o, sen ke vi konsci'us la vojaĝ'o'n.

—Jes, sen'dub'e —dir'is Sancho—, ĉar Rocinante trot'eg'is kvazaŭ azen'o de cigan'o kun hidrarg'o en si'a'j orel'o'j. [132]

—Kun hidrarg'o? Kaj eĉ kun legi'o da demon'o'j! —dir'is do'n Quijote—. La sorĉ'ist'o'j sen'lac'e marŝ'as kaj marŝ'ig'as, kiom ajn ili vol'as. Sed ni las'u ĉi afer'o'n. Kio'n, laŭ vi, mi dev'us far'i, rilat'e al la ordon'o de mi'a sinjor'in'o ir'i ŝi'n vid'i? Ĉar, kvankam mi hav'as la dev'o'n obe'i ŝi'a'n postul'o'n, tio'n obstakl'as la promes'o de mi don'it'a al la princ'in'o ni'n akompan'ant'a. La leĝ'o'j de la kavalir'ism'o preskrib'as al mi plen'um'i mi'a'n vort'o'n, antaŭ ol zorg'i pri mi'a plezur'o.

Unu'flank'e mi'n prem'as kaj turment'as la dezir'o vid'i mi'a'n dam'o'n; ali'flank'e mi'n instig'as kaj al'vok'as la ĵur'o, al kiu mi ŝuld'iĝ'as, kaj la glor'o, al kiu mi'n konduk'os ĉi entrepren'o. Sed jen kio'n mi pens'as far'i: rapid'eg'i sur la voj'o, al'ven'i plej baldaŭ al la lok'o de la gigant'o, de'hak'i al li la kap'o'n, pac'e sur'tron'ig'i la princ'in'o'n kaj tuj post'e re'ven'i vid'i la sun'o'n, kiu ilumin'as al mi la kor'o'n. Mi prav'iĝ'os tiel'e antaŭ ŝi, ke ŝi fin'e aprob'os mi'a'n prokrast'o'n, vid'ant'e, ke ĉio kresk'ig'as ŝi'a'n glor'o'n kaj fam'o'n; ĉar kio'n mi ating'is, ating'as kaj ating'os per la arm'il'o'j en ĉi viv'o, tio tut'e de'ven'as de la fakt'o, ke ŝi favor'as mi'n, kaj ke mi est'as ŝi'a sklav'o.

—Ho ve! —ek'kri'is Sancho—. Vi'a moŝt'o cert'e ricev'is muŝ'o'n en la kap'o'n! Dir'u al mi, sinjor'o, ĉu vi serioz'e pens'as ir'i tiu'n voj'o'n por neni'o kaj las'i tiel riĉ'a'n kaj precip'a'n edz'iĝ'o'n, kun unu regn'o kiel dot'o, el'glit'i inter la fingr'o'j? Laŭ'dir'e kaj en ver'o tiu regn'o hav'as cirkl'e pli da ses'dek mil mejl'o'j, abund'as je ĉio neces'a al la hom'a viv'o kaj grand'as pli ol Kastilio kaj Portugal'uj'o kun'e. Silent'u, je la am'o de Di'o, vi dev'us hont'i pro vi'a'j vort'o'j. Bon'vol'u, mi pet'as, sekv'i mi'a'n konsil'o'n: edz'iĝ'u en la unu'a lok'o, kie ni trov'os pastr'o'n; se ne, jen ni'a licenci'ul'o, kiu eminent'e aranĝ'us la afer'o'n. Memor'u, ke mi jam hav'as sufiĉ'a'n aĝ'o'n por don'i konsil'o'j'n, kaj ke tio, kio'n mi konsil'as nun, konven'as al vi kiel ring'o al fingr'o, ĉar, kiu ne akir'as, kiam li pov'as, tiu post'e dezir'as, sed jam ne re'trov'as, kaj pli valor'as bird'o en la man'o ol cent en la aer'o.

—Nu, Sancho, se vi konsil'as mi'n edz'iĝ'i, por ke, mort'ig'int'e la gigant'o'n, mi reg'u, far'u al vi favor'o'j'n kaj plen'um'u mi'a'n promes'o'n al vi, mi dev'as vi'n inform'i, ke mi ne bezon'os edz'iĝ'i por facil'e kontent'ig'i vi'a'n dezir'o'n, ĉar, antaŭ ol ir'i en la batal'o'n, mi met'os la kondiĉ'o'n, ke, kiam mi re'ven'os kiel venk'int'o, mi ricev'u, sen ia edz'iĝ'o, part'o'n de la regn'o por dispon'i ĝi'n

laŭ mi'a plaĉ'o. Kaj, kiam mi ĝi'n hav'os, al kiu mi ĝi'n don'os, se ne al vi?

—Tre bon'e —respond'is Sancho—, sed bon'vol'u elekt'i la part'o'n ĉe-mar'a'n, kie, se la land'o ne plaĉ'os al mi, mi pov'os en'ŝip'ig'i mi'a'j'n nigr'a'j'n sub'ul'o'j'n kaj far'i kun ili kio'n mi jam dir'is.

De vi'a flank'o, ne far'u al vi la klopod'o'n ir'i vid'i nun'temp'e sinjor'in'o'n Dulcine'a; prefer'e ir'u mort'ig'i la gigant'o'n kaj met'i fin'o'n al ĉi afer'o, ĉar, je Di'o, mi kred'as, ke ĝi hav'ig'os al ni grand'a'n glor'o'n kaj profit'o'n.

—Jes, Sancho, vi prav'as —dir'is do'n Quijote—, kaj laŭ vi'a konsil'o mi ir'os kun la princ'in'o, antaŭ ol prezent'i mi'n ĉe Dulcine'a; sed bon'vol'u dir'i al neni'u, eĉ ne al ni'a'j kompan'o'j, kio'n ni parol'is kaj trakt'is ĉi tie: Dulcine'a est'as tiel rezerv'iĝ'em'a, ke ŝi ne vol'as, ke oni kon'u ŝi'a'j'n pens'o'j'n, do ne est'as bon'e, ke mi, aŭ ali'a person'o en mi'a lok'o, ili'n rivel'u.

—Se tiel do —dir'is Sancho—, kial vi ordon'as ĉiu'n vir'o'n de vi venk'it'a'n si'n prezent'i antaŭ

sinjor'in'o Dulcine'a? Ĉu vi ne montr'as tia'manier'e, ke vi am'as ŝi'n, tiel klar'e kiel se vi dir'us ĝi'n skrib'e kaj post'e met'us vi'a'n signatur'o'n? Kaj se konsider'i, ke vi dev'ig'as ĉiu'n venk'it'o'n genu'iĝ'i antaŭ ŝi kaj dir'i, ke li ven'is de vi'a moŝt'o por sub'met'i si'n al ŝi, kiel pov'as rest'i kaŝ'it'a'j la sent'o'j de vi ambaŭ?

—Kiel simpl'a kaj stult'a vi est'as! —dir'is do'n Quijote—. Ĉu vi ne vid'as, Sancho, ke ĉio ĉi help'as al la kresk'o de ŝi'a glor'o? Sci'u, ke en ni'a stat'o kavalir'a, kiam mult'a'j kavalir'o'j serv'as dam'o'n, kaj ili'a sol'a pens'o est'as serv'i ŝi'n, simpl'e ĉar tem'as pri ŝi, la dam'o ricev'as grand'a'n honor'o'n. Kaj la kavalir'o esper'as, por si'a'j mult'a'j kaj bon'a'j favor'o'j, la sol'a'n rekompenc'o'n, ke ŝi bon'vol'u ili'n akcept'i.

—Mi aŭd'is predik'i, ke per tia am'o oni dev'as am'i Ni'a'n Sinjor'o'n, nur pro Li mem, sen ke ni'n puŝ'u esper'o de paradiz'o aŭ tim'o de kondamn'o. Kvankam de mi'a flank'o, mi prefer'us am'i kaj serv'i Li'n pro tio, kio'n li pov'us far'i por mi.

—La diabl'o vi'n pren'u! —dir'is do'n Quijote—. Tia kamp'ul'o, tamen tiel saĝ'a kelk'foj'e! Oni eĉ pens'us, ke vi est'as kler'a hom'o.

—Sed mi ĵur'as, ke mi se sci'as leg'i —respond'is Sancho.

Ĉi-moment'e majstr'o Nicolás per laŭt'a voĉ'o pet'is ili'n iom atend'i, ĉar la grup'o dezir'is halt'i por trink'i ĉe proksim'a font'o. Do'n Quijote si'n de'ten'is, la ŝild'ist'o tre kontent'is je tio, ĉar, jam lac'a mensog'ad'i, li tim'is, ke la demand'o'j de li'a mastr'o pov'us fin'e sen'mask'ig'i li'n, des pli, ke Sancho ne kon'is Dulcine'a'n kaj nur sci'is, ke ŝi est'as kamp'ul'in'o de El Toboso.

Dum'e Cardenio si'n vest'is per la paŝt'ist'a kostum'o antaŭ'e port'at'a de Dorotea. Kvankam ne en tre bon'a stat'o, almenaŭ ĝi valor'is mult'e pli ol li'a'j ĉifon'o'j. La grup'o de'sel'iĝ'is apud la font'o, kaj tio, per kio la pastr'o si'a'temp'e si'n proviz'is en la gast'ej'o, iom mild'ig'is ili'a'n intens'a'n mal'sat'o'n.

Okaz'is tiam, ke knab'o pas'ant'a sur la voj'o halt'is, rigard'is tre atent'e la ĉe-font'ul'o'j'n, kur'is iom post'e al do'n Quijote, brak'um'is al li la krur'o'j'n kaj komenc'is plor'eg'i, dir'ant'e:

—Ve, sinjor'o! Ĉu vi'a moŝt'o ne kon'as mi'n? Rigard'u mi'n bon'e, mi est'as Andrés, la knab'o, kiu'n vi liber'ig'is de la kverk'o, al kies trunk'o oni mi'n lig'is.

Do'n Quijote re'kon'is li'n, pren'is al li la man'o'n, si'n turn'is al la grup'o kaj dir'is:

—Por ke vi, sinjor'o'j, vid'u, kiel grav'as en la mond'o la ekzist'o de vag'ant'a'j kavalir'o'j por ripar'o de la ofend'o'j kaj kanajl'aĵ'o'j far'it'a'j de insolent'a'j kaj malic'a'j hom'o'j, sci'u, ke, antaŭ

kelk'a'j tag'o'j, pas'ant'e ĉe arb'ar'o, mi aŭd'is plej kor'ŝir'a'j'n kri'o'j'n kaj voĉ'o'j'n, kvazaŭ ili ven'us de person'o aflikt'it'a kaj en bezon'o de help'o. Puŝ'at'e de mi'a dev'o, mi direkt'is mi'n al la lok'o, kie ŝajn'e son'is la lament'o'j, kaj mi trov'is ĉi knab'o'n al'lig'it'a al kverk'o. Mi tre ĝoj'as en la kor'o vid'i li'n nun, ĉar li atest'os, ke mi dir'as la pur'a'n ver'o'n. Nu, kiel menci'it'e, li star'is lig'it'a al la kverk'o kaj nud'a de la tali'o supr'e'n; kaj unu kamp'ul'o (li'a mastr'o, kiel mi post'e sci'is) ĝis'sang'e bat'ad'is li'n per la brid'o de si'a ĉeval'o. Tuj mi demand'is li'n pri la kaŭz'o de tiel kruel'a draŝ'ad'o, kaj la brut'o respond'is, ke li bat'as la knab'o'n, ĉar tiu est'as li'a serv'ist'o kaj kulp'as je i'a'j neglekt'o'j pli propr'a'j al ul'o'j ŝtel'em'a'j ol al simpl'a'j. Tiam ĉi knab'o inter'ven'is, dir'ant'e: «Sinjor'o, li bat'as mi'n nur pro tio, ke mi pet'is de li mi'a'n salajr'o'n». La mastr'o replik'is, mi ne sci'as per kia'j ekskuz'o'j kaj impertinent'o'j, kaj, kvankam mi ili'n aŭd'is, mi ne akcept'is ili'n. Sekv'e, mi dev'ig'is li'n de'lig'i la knab'o'n kaj ĵur'i, ke li pren'os li'n kun si kaj pag'os al li la tut'o'n, real'o'n post real'o kaj eĉ parfum'it'a'n. Ĉu mi ne dir'as la ver'o'n, kar'a Andrés? Ĉu vi ne rimark'is, kiel aŭtoritat'e mi ordon'is, kaj kiel humil'e li promes'is far'i ĉio'n, kio'n mi vol'is, postul'is kaj preskrib'is? Respond'u sen hezit'o aŭ embaras'o; rakont'u la okaz'aĵ'o'n al ĉi sinjor'o'j, ke oni vid'u kaj konfes'u, ke, kiel mi dir'is, la vag'ant'a'j kavalir'o'j util'as sur la voj'o'j.

—Vi dir'is nur la ver'o'n, sinjor'o —respond'is la knab'o—, sed la afer'o fin'iĝ'is tut'e mal'e, ol kiel vi imag'as.

—Tut'e mal'e? —respond'is do'n Quijote—. Ĉu la kamp'ul'o do ne pag'is vi'n?

—Li ne nur ne pag'is mi'n, sed apenaŭ vi el'ir'is el la arb'ar'o, las'int'e ni'n sol'a'j, li re'lig'is mi'n al la sam'a kverk'o kaj tiel draŝ'is mi'n, ke mi perd'is la haŭt'o'n, kiel Sankt'a Bartolome'o. Kaj kun ĉiu bat'o, li dir'is i'o'n mok'a'n kaj ŝerc'a'n kontraŭ vi'a moŝt'o, tia'manier'e, ke ankaŭ mi rid'us, se mi ne est'us sent'int'a tiel grand'a'n dolor'o'n. Nu, li tiel regal'is mi'n per la rimen'o, ke mi kuŝ'is ĝis nun en hospital'o, kie oni kurac'is mi'n de la vund'o'j far'it'a'j de tiu brut'o. Kaj vi, sinjor'o, kulp'as je ĉio, ĉar se vi ir'us vi'a'n voj'o'n kaj ne inter'ven'us tie, kie'n oni vi'n ne vok'as, kaj vi ne miks'us vi'n en fremd'a'j'n afer'o'j'n, mi'a mastr'o cert'e kontent'iĝ'us, don'ant'e al mi unu dek'o'n aŭ du da rimen-bat'o'j, kaj post'e mi'n liber'ig'us kaj kvit'iĝ'us kun mi. Sed, ĉar vi'a moŝt'o ofend'is li'n ne'neces'e kaj dir'is al li tiom da insult'o'j, li furioz'iĝ'is kaj tial, ke li ne pov'is venĝ'i si'n kontraŭ

vi, fal'ig'is sur mi'n tiel dens'a'n ŝtorm'o'n da bat'o'j, ke mi ne sci'as, ĉu mi pov'os taŭg'i por io en la rest'o de mi'a viv'o.

—La mal'bon'o de la afer'o kuŝ'as en tio —respond'is do'n Quijote—, ke mi for'ir'is anstataŭ

rest'i tie por vid'i li'n pag'i. Mi dev'us sci'i, el mi'a long'a spert'o, ke ne ekzist'as kamp'ul'aĉ'o pret'a ten'i si'a'n vort'o'n, se li vid'as, ke ne konven'as al li ĝi'n plen'um'i. Sed cert'e vi memor'as, Andrés, ke mi ĵur'is, ke se li ne pag'us vi'n, mi ir'us li'n serĉ'i kaj trov'us li'n, eĉ se li si'n kaŝ'us en la ventr'o de la balen'o.[133]

—Jes —dir'is Andrés—, sed el vi'a ĵur'o neni'o bon'a rezult'is.

—Nun ni vid'os, ĉu rezult'os io bon'a aŭ ne —respond'is do'n Quijote.

Tio'n dir'ant'e, li rapid'e star'iĝ'is kaj ordon'is Sanchon sel'i la ĉeval'o'n, kiu si'n paŝt'is dum la grup'o manĝ'is. Dorotea demand'is al li, kio'n li vol'as far'i. Li respond'is, ke li vol'as ir'i serĉ'i la kamp'ul'aĉ'o'n, pun'i li'n pro ties malic'a kondut'o kaj ig'i li'n pag'i al Andrés ĝis la last'a maraved'o, eĉ se por tio li dev'us spit'i kaj defi'i la kamp'ul'o'j'n de la tut'a mond'o. Ŝi replik'is, ke li memor'u, ke kaŭz'e de si'a promes'o li pov'as miks'i si'n en neni'a'n afer'o'n, antaŭ ol met'i fin'o'n al la ŝi'a, kaj ke, ĉar li kon'as si'a'n dev'o'n pli bon'e ol iu ali'a, li cert'e re'ten'os si'a'n koler'o'n, ĝis li re'ven'os de ŝi'a regn'o.

—Vi prav'as —respond'is do'n Quijote—. Nepr'as do, ke Andrés pacienc'u ĝis mi'a re'ven'o, kiel vi, sinjor'in'o, dir'is. Kaj mi ĵur'as kaj promes'as al li de'nov'e, ke mi ne ripoz'os, ĝis mi vid'os li'n venĝ'it'a kaj pag'it'a.

—Mi ne fid'as je tia'j ĵur'o'j —dir'is Andrés—. Al ĉiu'j venĝ'o'j de la mond'o mi prefer'as kelk'e da rimed'o'j por al'ven'i al Sevilla. Se vi hav'as, don'u al mi i'o'n, kio'n mi pov'us manĝ'i kaj pren'i kun mi, kaj Di'o akompan'u vi'a'n moŝt'o'n kaj la ceter'o'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Ili est'u tiel bon'a'j vag'ant'o'j por si, kiel ili est'is por mi.

Sancho el'pren'is el si'a du'sak'o unu pec'o'n da pan'o kaj ali'a'n da fromaĝ'o kaj don'is ili'n al la knab'o, dir'ant'e:

—Jen, pren'u, frat'o Andrés. Ankaŭ mi part'o'pren'as en vi'a mis'fortun'o.

—Ĉu vi? Kia'manier'e? —demand'is Andrés.

—Per ĉi pec'o'j da pan'o kaj fromaĝ'o —respond'is Sancho—, ĉar nur Di'o sci'as, ĉu mi ili'n bezon'os aŭ ne. Sci'u, amik'o, ke la ŝild'ist'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j est'as kondamn'it'a'j sufer'i intens'a'n mal'sat'o'n, aĉ'a'n sort'o'n kaj eĉ ali'a'j'n afer'o'j'n, kies sekv'o'j pli bon'e sent'ebl'as ol dir'ebl'as.

Andrés pren'is la pan'o'n kaj fromaĝ'o'n kaj vid'int'e, ke neni'u don'as al li i'o'n krom'a'n, klin'is la kap'o'n kaj ek'vetur'is sur si'a par'o de krur'o'j, kiel oni dir'as. Tamen, ĉe la ek'ir'o, li dir'is al do'n Quijote:

—Je la am'o de Di'o, sinjor'o kavalir'o vag'ant'a, se vi renkont'us mi'n de'nov'e, ne help'u mi'n, eĉ

se vi vid'us, ke oni dis'tranĉ'as mi'n en pec'o'j'n. Prefer'e las'u mi'n kun mi'a mis'fortun'o, ĉar ĝi ne pov'us est'i tiel grand'a, kiel la plag'o, kiu'n al'port'us al mi la help'o de vi'a moŝt'o. Di'o damn'u vi'n kaj ĉiu'n vag'ant'a'n kavalir'o'n nask'it'a'n sur la ter'o.

Do'n Quijote komenc'is si'n lev'i por pun'i li'n; sed la knab'o tiel kur'eg'is, ke neni'u vol'is sekv'i li'n. Do'n Quijote sent'is eg'a'n humil'iĝ'o'n pro la histori'o de Andrés, kaj li'a'j kompan'o'j zorg'e evit'is rid'i por ne hont'ig'i li'n tut'e.

[131] Met'i al si dokument'o'n aŭ leter'o'n sur la kap'o'n est'is montr'o de respekt'o aŭ am'o al la send'int'o.

[132] Por stimul'i la vigl'o'n kaj rapid'o'n de la azen'o'j, kiu'j'n la cigan'o'j dezir'is vend'i, ili uz'is, inter ali'a'j artifik'o'j, la verŝ'o'n de hidrarg'o en la orel'o'j'n de tiu'j best'o'j.

[133] Alud'o al la balen'o de la histori'o pri la profet'o Jon'a.

Ĉapitr'o 32

Pri tio, kio okaz'is al do'n Quijote kaj ties kun'ul'o'j en la gast'ej'o Fin'int'e tiel riĉ'a'n manĝ'o'n, ili sel'is, kaj la sekv'ant'a'n maten'o'n, sen ke okaz'us io rakont'ind'a, ili al'ven'is al la gast'ej'o, lok'o de mir'o kaj terur'o por Sancho Panza; li vol'us ĝi'n evit'i, sed ĉi-foj'e dev'is en'ir'i tie'n. Rimark'ant'e la aper'o'n de do'n Quijote kaj Sancho, al'ir'is renkont'e kun grand'a'j montr'o'j de ĝoj'o, la gast'ej'estr'o, li'a edz'in'o, ili'a fil'in'o kaj Maritornes; la hidalg'o akcept'is ili'a'n bon'ven'o'n kun solen'a mien'o kaj pet'is, ke oni prepar'u al li lit'o'n pli bon'a'n ol tiu de la pas'int'a foj'o. La mastr'in'o respond'is, ke ŝi hav'ig'us al li kuŝ'ej'o'n ind'a je princ'o se li pag'us pli bon'e ol en la last'a okaz'o. Do'n Quijote konsent'is, oni aranĝ'is al li sufiĉ'e konven'a'n lit'o'n en la sam'a sub'tegment'o, kiel pas'int'foj'e, kaj li tuj kus'iĝ'is, ĉar li sent'is si'n tre lac'a kaj dorm'em'a. Apenaŭ do'n Quijote si'n re'tir'is, la mastr'in'o si'n ĵet'is al la barbir'o kaj pren'is li'n je la barb'o, dir'ant'e:

—Je la sign'o de la kruc'o, vi ne plu uz'os mi'a'n vost'o'n kiel barb'o'n, sinjor'o. Re'don'u ĝi'n al mi!

Ĉar est'as ver'e hont'ig'e, kiel mal'alt'e tren'as si'n la il'o de mi'a edz'o, nu, li'a komb'il'o, kiu'n mi kutim'e en'kroĉ'is en mi'a'n bel'a'n vost'o'n. [134]

Kvankam ŝi tir'is per si'a tut'a fort'o, la barbir'o ne vol'is ced'i, ĝis fin'e la licenci'ul'o dir'is al li, ke li re'don'u al ŝi la vost'o'n, ĉar ĝi ne plu neces'os; ke li montr'u si'n sen'mask'e en si'a ver'a person'o, kaj dir'u al do'n Quijote, ke li for'kur'is al la gast'ej'o, post ol la galer'ul'o'j li'n pri'rab'is.

Kaj se do'n Quijote demand'as pri la ŝild'ist'o de la princ'in'o, oni respond'us, ke ŝi send'is li'n antaŭ'e'n, por ke li inform'u al ŝi'a'j regn'an'o'j, ke ŝi ir'as re'ven'e al ili, kaj ke ŝi'n akompan'as la sav'ont'o de ili ĉiu'j. Ĉe tio la barbir'o volont'e en'man'ig'is la vost'o'n al la mastr'in'o, kaj sam'temp'e oni re'don'is al ŝi ĉio'n, kio'n ŝi prunt'is por kontribu'i al la liber'ig'o de do'n Quijote.

La bel'o de Dorotea, kaj eĉ la agrabl'a mien'o de la paŝt'ist'o Cardenio, rav'is al ĉiu'j. La pastr'o mend'is por la grup'o tia'n manĝ'o'n, kia'n oni pov'us prepar'i per la proviz'o'j de la gast'ej'o, kaj la mastr'o, esperant'e ricev'i ĉi-foj'e pli bon'a'n pag'o'n, sur'tabl'ig'is al ili akcept'ebl'a'j'n plad'o'j'n.

Dum'e, do'n Quijote dorm'is, kaj oni decid'is ne vek'i li'n, pens'ant'e, ke li bezon'as pli dorm'i ol manĝ'i. En la ĉe'est'o de la gatejestro, li'a edz'in'o, ili'a fil'in'o, Maritornes kaj la klient'o'j oni parol'is ĉe la tabl'o pri la strang'a frenez'o de do'n Quijote, kaj pri ties stat'o, kiam oni trov'is li'n en li'a pent'o'far'o. De si'a flank'o, la mastr'in'o inform'is pri la incident'o okaz'int'a inter li kaj la mul'ist'o, kaj vid'ant'e, ke Sancho ne trov'iĝ'as tie, rakont'is ĉe la grand'a amuz'o de la aŭskult'ant'o'j, ĉio'n pri li'a bernado. Sed kiam la pastr'o asert'is, ke do'n Quijote perd'is la saĝ'o'n pro la kavalir'a'j roman'o'j, kiu'j'n li leg'is, la gast'ej'estr'o respond'is:

—Mi ne sci'as, kiel tio pov'as okaz'i, ĉar ver'dir'e ne ekzist'as pli bon'a leg'aĵ'o en la mond'o. Mi hav'as ĉi tie du tri tia'j'n libr'o'j'n, inter ali'a'j paper'o'j, kaj ili ja viv'ig'as, ne nur al mi, sed al mult'a'j ali'a'j person'o'j; en la sezon'o de la rikolt'o la falĉ'ist'o'j kelk'foj'e kun'ven'as ĉi tie, kaj ĉiam unu el ili, ĉar almenaŭ unu sci'as leg'i, pren'as unu el la libr'o'j; ni, en la nombr'o de pli ol tri'dek ĉirkaŭ'as li'n kaj tiel plezur'e li'n aŭskult'as, ke ni forges'as ĉiu'n zorg'o'n kaj eĉ sent'as ni'n

pli jun'a'j. Almenaŭ mi pov'as dir'i de mi'a flank'o, ke kiam oni leg'as pri la terur'a'j kaj feroc'a'j bat'o'j kavalir'a'j, mi'n kapt'as la dezir'o far'i la sam'o'n, kaj mi volont'e sid'us tag'e kaj nokt'e kun la orel'o klin'it'a al la leg'ant'o.

—Kaj mi dezir'us vid'i vi'n sid'i tiel —dir'is la mastr'in'o—, ĉar mi hav'as pac'o'n en la dom'o, nur kiam vi aŭskult'as tia'n leg'ad'o'n. Vi tiel rav'iĝ'as, ke vi eĉ forges'as kverel'i tiam.

—Efektiv'e —dir'is Maritornes—. Kaj ankaŭ mi ŝat'as tiel bel'a'j'n histori'o'j'n, ĉef'e kiam oni rakont'as pri ia dam'o, kiu kuŝ'as sub oranĝ'arb'o en la brak'o'j de si'a kavalir'o, dum la duenj'o,

[135] du'on'mort'a de envi'o kaj plen'a de tim'o, star'as gard'e. Ĉio ĉi est'as dolĉ'a, kiel la miel'o, cert'e.

—Kaj vi, kio'n vi opini'as, estim'at'a pucelo? —demand'is la licenci'ul'o al la fil'in'o de la mastr'o.

—Mi ne sci'as, sinjor'o, je mi'a anim'o —ŝi respond'is—. Ankaŭ mi aŭskult'as kaj ŝat'as la histori'o'j'n, kvankam mi ne bon'e kompren'as ili'n. Sed plaĉ'as al mi, ne la bat'o'j kiel al mi'a patr'o, sed la lament'o'j de la kavalir'o'j, kiam ili for'est'as de si'a'j dam'o'j. Mi tiel kompat'as ili'n, ke kelk'foj'e mi ne pov'as ne plor'i.

—Ĉu vi do bon'e konsol'us ili'n, se ili lament'us pro vi, kar'a pucelo? —demand'is Dorotea.

—Mi ne sci'as kio'n mi far'us —respond'is la knab'in'o—. Mi sci'as nur, ke kelk'a'j tia'j dam'o'j tiel kruel'as, ke ili'a'j kavalir'o'j nom'as ili'n tigr'in'o'j kaj leon'in'o'j, inter ali'a'j mil insult'o'j. Je Di'o! Mi ne kompren'as, kiel vir'in'o'j pov'as est'i mank'a'j je kor'o kaj konscienc'o, ĝis la ekstrem'o las'i, ke honest'a vir'o mort'u aŭ fal'u en la frenez'o'n, ĉar ili ne degn'as eĉ rigard'i li'n.

Mi ne sci'as, kial ili delikat'aĉ'as tia'manier'e. Ĉu por vid'ig'i, ke ili est'as virt'a'j? Nu, dec'e edz'in'iĝ'u al la kavalir'o'j; tiu'j dezir'as neni'o'n ali'a'n.

—Silent'u, knab'in'o —dir'is la mastr'in'o—. Ŝajn'as al mi, ke vi tre sci'as pri ĉi afer'o'j, kaj ne dec'as al la puceloj sci'i aŭ parol'i tiel mult'e.

—Ĉi sinjor'o demand'is al mi, mi dev'is do respond'i —replik'is la knab'in'o.

—Bon'e —dir'is la pastr'o—, bon'vol'u al'port'i la libr'o'j'n, sinjor'o mastr'o, mi dezir'us ili'n vid'i.

—Volont'e —li respond'is.

Li ir'is al si'a ĉambr'o, re'ven'is kun old'a valiz'o ferm'it'a per ĉen'et'o, ĝi'n apert'is kaj el'pren'is tri libr'o'j'n grand'a'j'n kaj kelk'e da paper'o'j skrib'it'a'j per tre bel'a kaligrafi'o. La unu'a libr'o titol'iĝ'is Do'n Cirongilio de Tracia, la ali'a Felixmarte de Hirkani'o kaj la last'a Histori'o de la Grand'a Kapitan'o Gonzalo Hernández de Córdoba, kun la viv'o de Dieg'o García de Paredes. Tuj kiam la pastr'o leg'is la du unu'a'j'n titol'o'j'n, li turn'is si'n al la barbir'o kaj dir'is:

—Ni bezon'as ĉi tie la mastr'um'ant'in'o'n de do'n Quijote kaj li'a'n nev'in'o'n.

—Tut'e ne —respond'is la barbir'o—. Ankaŭ mi sci'as ĵet'i libr'o'j'n al la kral'o kaj al la fajr'uj'o;

ĝust'e nun ni hav'as en la kamen'o tre bon'a'n fajr'o'n.

—Ĉu vi'a moŝt'o vol'as do brul'ig'i al mi la libr'o'j'n? —demand'is la gast'ej'estr'o.

—Nur ĉi par'o'n: Do'n Cirongilio kaj Felixmarte —respond'is la pastr'o.

—Kial? Ĉu okaz'e ili est'as herez'a'j aŭ flematikaj[136] kaj merit'as do la fajr'o'n?

—Cert'e vi vol'as dir'i «cismatikaj»,[137] amik'o —korekt'is la barbir'o—, ne «flematikaj».

—Jes, efektiv'e —respond'is la mastr'o—. Sed, se vi vol'as brul'ig'i libr'o'n, kondamn'u ĉi verk'o'n pri la Grand'a Kapitan'o kaj pri Dieg'o García, ĉar prefer'e mi las'us brul'ig'i fil'o'n mi'a'n ol iu'n el la du dir'it'a'j verk'o'j.

—Kar'a amik'o —dir'is la pastr'o—. Ĉi du libr'o'j plen'as de absurd'o'j kaj ekstravaganc'o'j, dum la ali'a pri la Grand'a Kapitan'o rakont'as la ver'a'n histori'o'n de Gonzalo de Córdoba, kiu'n la tut'a mond'o prav'e al'nom'is la Grand'a Kapitan'o pro ties mult'a'j kaj grand'a'j prod'aĵ'o'j. Kaj tia'n al'nom'o'n, fam'a'n kaj bril'a'n, nur li merit'is. Rilat'e al Dieg'o García de Paredes, li nask'iĝ'is en la urb'o Trujillo, en Extremadura, est'is grav'a kavalir'o kaj aŭdac'a soldat'o kun tiel grand'eg'a natur'a fort'o fort'o, ke foj'e li halt'ig'is per unu fingr'o muel'rad'o'n turn'iĝ'ant'a'n kun plen'a rapid'o.

Ali'foj'e li star'is ĉe la antaŭ'o de pont'o kaj per si'a pez'a glav'o de'ten'is dens'a'n arme'o'n kaj ne las'is ĝi'n trans'pas'i la pont'o'n. Li far'is mult'e da ali'a'j ekster'ordinar'aĵ'o'j simil'a'j, kaj se, anstataŭ li, kiu ili'n rakont'is kun la modest'o de kavalir'o kaj de kronik'ant'o de la propr'a'j far'o'j, ali'a person'o est'us ili'n skrib'int'a liber'e kaj sen'parti'e, li'a'j hero'aĵ'o'j puŝ'us en la forges'o'n la far'o'j'n de ĉiu'j Hektor'o'j, Aĥil'o'j kaj Rolandoj.

—Ba, afer'o'j bagatel'a'j! —ek'kri'is la mastr'o—. Li de'ten'is muel'rad'o'n, kaj tio vi'n mir'ig'as! Je Di'o, vi dev'us leg'i kio'n far'is Felixmarte de Hirkani'o: per unu sol'a hak'o li divid'is ĉe la tali'o kvin'op'o'n da gigant'o'j en du part'o'j'n, kvazaŭ ili'a'j korp'o'j konsist'us el la fab'a'j guŝ'o'j, kiu'j'n uz'as la knab'o'j por far'i figur'et'o'j'n de monaĥ'o'j. Ali'foj'e li si'n ĵet'is kontraŭ eg'e grand'a kaj potenc'a arme'o el pli ol unu milion'o kaj ses'cent mil soldat'o'j arm'it'a'j de la kap'o ĝis la pied'o'j, kaj ili'n dis'pel'is kvazaŭ ŝaf'in'ar'o'n. Kio'n vi dir'us pri la brav'a kaj kuraĝ'a do'n Cirongilio de Tracia? En ties libr'o oni rakont'as, ke foj'e, kiam li navig'is sur river'o, fajr'a serpent'o aper'is antaŭ li mez'e de la akv'o; sen'pli'e li ĵet'is si'n sur ĝi'n, sid'iĝ'is rajd'e sur ĝi'a skvam'a dors'o kaj tiel prem'eg'is per la du man'o'j ĝi'a'n kol'o'n, ke la serpent'o, sent'ant'e si'n strangol'at'a, ne hav'is ali'a'n rimed'o'n por si'n sav'i, ol las'i si'n sink'i al la fund'o de la river'o; ĝi tren'is kun si la kavalir'o'n, ĉar li ne vol'is dis'iĝ'i de la best'o, kaj kiam li al'ven'is al la fund'o, li trov'iĝ'is inter palac'o'j kaj ĝarden'o'j mir'ind'e bel'a'j; la serpent'o trans'form'iĝ'is en old'ul'o'n kaj dir'is al la kavalir'o mult'eg'e da mir'ind'aĵ'o'j. Oni ne pov'us aŭd'i i'o'n pli plaĉ'a'n. Cert'e, sinjor'o, se vi leg'us la libr'o'n, ĝi don'us al vi eg'a'n plezur'o'n. Eĉ ne unu fig'o'n valor'as vi'a Grand'a Kapitan'o kaj vi'a Dieg'o García!

Ĉe tio Dorotea flustr'is al Cardenio:

—Ne mult'e mank'as ke li est'u la du'a do'n Quijote.

—Sam'e mi opini'as —respond'is Cardenio—, ĉar, se juĝ'i kio'n li dir'as, li kred'as, ke la rakont'o'j de tiu'j libr'o'j est'as cert'a'j ĝis la last'a detal'o; eĉ nud-pied'a'j karmel'an'o'j ne pov'us ig'i li'n pens'i ali'e.

—Sci'u, frat'o —daŭr'ig'is la pastr'o—, ke neniam ekzist'is en la mond'o Felixmarte de Hirkani'o, nek do'n Cirongilio de Tracia, nek la ali'a'j kavalir'o'j de la libr'o'j. Tem'as pri fikci'o'j el'pens'it'a'j kaj verk'it'a'j de sen'okup'ul'o'j por ke, kiel far'as vi'a'j falĉ'ist'o'j, oni distr'e pas'ig'u la temp'o'n ili'n leg'ant'e. Sed mi ĵur'as al vi, ke tia'j kavalir'o'j neniam ekzist'is en la mond'o, kaj ke neniam okaz'is tia'j far'o'j kaj absurd'o'j.

—Lud'u ali'lok'e vi'a'n muzik'o'n! —respond'is la mastr'o—. Kvazaŭ mi ne sci'us, kiom da fingr'o'j mi hav'as en la man'o, kaj kie mi'n dolor'as la ŝu'o! Ne prov'u nutr'i mi'n per kaĉ'o, je Di'o, mi ne est'as beb'o. Bel'e de vi, vol'i mi'n konvink'i, ke ĉi bon'a'j libr'o'j dir'as nur absurd'o'j'n kaj mensog'o'j'n! Ĉu la libr'o'j'n oni ne pres'as sub licenc'o de la membr'o'j de la Reĝ'a Konsil'o? Ĉu ili est'as hom'o'j, kiu las'us aper'i tiom da mensog'o'j, batal'o'j kaj en'sorĉ'o'j por renvers'i la cerb'o'n de la leg'ant'o'j?

—Amik'o, mi jam dir'is —respond'is la pastr'o—, ke oni far'as tio'n por ni'a distr'o. Kaj sam'e kiel en bon'e aranĝ'it'a'j ŝtat'o'j oni permes'as al la person'o'j, kiu'j ne vol'as, ne dev'as, aŭ ne pov'as labor'i, ke ili amuz'iĝ'u lud'ant'e ŝak'o'n, pilk'o'n aŭ bilard'o'n, tiel sam'e oni permes'as la publik'ig'o'n de tia'j libr'o'j, kred'ant'e, ke ne pov'as ekzist'i hom'o sufiĉ'e stult'a por rigard'i fabel'o'n kavalir'a'n kiel ver'a'n histori'o'n. Se est'us nun okaz'o oportun'a, kaj se mi'a'j aŭskult'ant'o'j dezir'us, mi dir'us i'o'n pri la kvalit'o'j, kiu'j'n la kavalir'a'j libr'o'j bezon'as por est'i bon'a'j, kaj mi'a'j vort'o'j ebl'e pov'os util'i kaj plaĉ'i al kelk'a'j; sed mi esper'as, ke iam mi hav'os la okaz'o'n parol'i pri ĉi afer'o'j kun koncern'at'o'j, kiu'j pren'os en konsider'o'n mi'a'j'n observ'o'j'n. Dum'e, sinjor'o mastr'o, kred'u mi'n, pren'u vi'a'j'n libr'o'j'n kaj mem decid'u, ĉu ili ver'as aŭ mensog'as. Ili far'u al vi bon'o'n, kaj Di'o vol'u, ke vi neniam lam'u per la sam'a pied'o kiel vi'a gast'o do'n Quijote.

—Tio ne! —dir'is la gast'ej'estr'o—. Mi ne tiel frenez'as, ĝis la ekstrem'o far'iĝ'i vag'ant'a kavalir'o. Mi klar'e vid'as, ke nun ne okaz'as, kiel okaz'is en la antikv'a'j temp'o'j, kiam laŭ'dir'e ir'is tra la mond'o ĉi fam'a'j kavalir'o'j.

Sancho en'ir'is en la ĉambr'o'n mez'e de ĉi konversaci'o kaj, aŭd'ant'e, ke jam ne ekzist'as vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj ke la libr'o'j kavalir'a'j tem'as pri nur mensog'o'j kaj absurd'o'j, rest'is tre konfuz'it'a kaj en'pens'a. Li do far'is al si la decid'o'n atend'i ĝis la fin'a rezult'o de la vojaĝ'o de li'a mastr'o, kaj, se ĝi ne sukces'us, mal'e al li'a esper'o, li for'las'us la hidalg'o'n kaj re'ven'us al si'a edz'in'o kaj al si'a ordinar'a labor'o.

La gast'ej'estr'o pret'is for'port'i de'nov'e la valiz'o'n kaj la libr'o'j'n, sed la pastr'o dir'is al li:

—Atend'u, mi dezir'as vid'i pri kio tem'as tiu'j paper'o'j tiel bel'e man'skrib'it'a'j.

La gast'ej'estr'o pren'is kaj trans'don'is ili'n al la pastr'o. Tem'is pri kajer'o el ok man'skrib'it'a'j foliant'o'j, ĉe kies komenc'o leg'iĝ'is la jen'a, grand-liter'a titol'o: Novel'o pri la stult'a sci'vol'o.

La pastr'o leg'is al si tri aŭ kvar lini'o'j'n kaj dir'is:

—Ver'e mi ŝat'as la titol'o'n de ĉi novel'o kaj dezir'us leg'i ĝi'n tut'a.

—Laŭ vi'a plaĉ'o, sinjor'o pastr'o —respond'is la gast'ej'estr'o—. Sci'u, ke kelk'a'j el mi'a'j gast'o'j leg'is kaj tre ĝu'is ĝi'n kaj insist'e pet'is, ke mi don'u al ili la novel'o'n. Sed mi ne ced'is al ili'a'j pet'o'j, ĉar mi pens'as ĝi'n re'don'i al la person'o las'int'a ĉi tie, en moment'o de forges'o, la valiz'o'n kun la libr'o'j kaj la paper'o'j; ebl'e li re'ven'os iam kaj, kvankam mi sci'as, ke mi sent'os la mank'o'n de la libr'o'j, tamen mi re'don'os ili'n al li, ĉar mi est'as gast'ej'estr'o, sed ankoraŭ

krist'an'o.

—Vi tre prav'as, amik'o —dir'is la pastr'o—, sed, se la novel'o plaĉ'os al mi, ĉu vi las'os, ke mi far'u kopi'o'n de ĝi?

-Tre volont'e, —respond'is la mastr'o.

Dum la du parol'is, Cardenio pren'is la novel'o'n kaj komenc'is leg'i ie tie. Li form'is al si la sam'a'n opini'o'n kiel la pastr'o kaj pet'is ĉi last'a'n, ke li leg'u ĝi'n voĉ'e al ĉiu'j.

—Mi tio'n far'us —dir'is la pastr'o—, se ne est'us pli konven'e pas'ig'i ĉi temp'o'n dorm'ant'e.

—Mi hav'us plej bon'a'n ripoz'o'n, se mi distr'us mi'n aŭskult'ant'e rakont'o'n —dir'is Dorotea—.

Mi'a spirit'o ne est'as ankoraŭ tiel seren'a, ke ĝi las'us mi'n dorm'i si'a'temp'e.

—Se tiel do —dir'is la pastr'o—, mi ĝi'n leg'os, eĉ se nur pro sci'vol'o. Ebl'e ni trov'os i'o'n plaĉ'a'n en ĝi.

Majstr'o Nicolás, sam'e kiel Sancho, far'is al li la sam'a'n pet'o'n; kaj la pastr'o, vid'ant'e, ke li kontent'ig'os la ali'a'j'n kaj si'n mem, dir'is:

—Nu, bon'e, ĉiu atend'u: jen kiel komenc'iĝ'as la novel'o.

[134] Evident'as la erotik'a'j alud'o'j de la mastr'in'o.

[135] Neolog'ism'o. Hispan'e «dueña». Dam'o, ĝeneral'e vidv'in'o, kiu serv'is kaj akompan'is pli riĉ'a'n aŭ pli alt'rang'a'n fraŭl'in'o'n.

[136] Esperant'ig'o de la hispan'a «flemáticas» (flegm'a'j) por pli ĝust'a re'don'o de la original'o.

[137] Esperant'ig'o de la hispan'a «cismáticas» (skism'a'j) por pli ĝust'a re'don'o de la original'o.

Ĉapitr'o 33

La novel'o pri la stult'a sci'vol'o

En Florenco, prosper'a kaj fam'a urb'o ital'a de la provinc'o Toskani'o, viv'is Anselmo kaj Lotari'o, du kavalir'o'j riĉ'a'j kaj grav'a'j, tiel intim'a'j inter si, ke ĉiu ili'n kon'ant'a, nom'is ili'n antonomazi'e kaj super'disting'e «la du amik'o'j». Ili est'is jun'a'j, fraŭl'a'j, kun la sam'a aĝ'o kaj la sam'a'j kutim'o'j, do ekzist'is fort'a kaŭz'o por ili'a reciprok'a amik'ec'o. Ver'dir'e, Anselmo iom pli inklin'is al la log'o'j de la am'o ol Lotari'o, kiu prefer'is la ĝu'o'j'n de la ĉas'o. Sed, kiam la okaz'o prezent'iĝ'is, Anselmo flank'met'is si'a'j'n ŝat'o'j'n por part'o'pren'i en la distr'o'j de Lotari'o, kaj Lotari'o flank'met'is la si'a'j'n por akompan'i Anselmon en ties plezur'o'j. Ili'a'j vol'o'j funkci'is do en tia akord'o, kia'n ne posed'as inter si la pec'o'j de la plej preciz'a horloĝ'o.

Anselmo sent'is pasi'a'n am'o'n al bel'a kaj alt-rang'a pucelo de la urb'o. Ŝi est'is de tiel bon'a famili'o, kaj tiel bon'a per si mem, ke, kun la aprob'o de si'a amik'o Lotari'o, sen kiu li far'is neni'o'n, Anselmo decid'is pet'i ŝi'n kiel edz'in'o'n dis'de ŝi'a'j ge'patr'o'j. Lotari'o pren'is sur si'n la afer'o'n de la pet'o kaj tiel sukces'e ĝi'n fin'is, ĉe la kontent'o de si'a amik'o, ke iom'et'e post'e Anselmo posed'is la objekt'o'n de si'a'j dezir'o'j. De si'a flank'o, Camila tiel ĝoj'is, ke ŝi ricev'is Anselmon kiel edz'o'n, ke ŝi ne ĉes'is dank'i al la ĉiel'o, kaj ankaŭ al Lotari'o, kies per'ad'o hav'ig'is al ŝi tiom da feliĉ'o.

En la unu'a'j tag'o'j post la edz'iĝ'o, dediĉ'it'a'j al la ĝoj'o, kiel ordinar'e en ĉi okaz'o'j, Lotari'o ir'is laŭ'kutim'e al si'a amik'o kaj klopod'is honor'i, regal'i kaj amuz'i li'n, kiom li pov'is. Sed kiam la nupt'o fin'iĝ'is, kaj la nombr'o de vizit'ant'o'j kaj gratul'o'j de'fal'is, Lotari'o komenc'is aper'i nur sporad'e ĉe Anselmo, ĉar ŝajn'is al li (kiel dev'as ŝajn'i al ĉiu diskret'a hom'o) ke dec'as nek frekvent'i nek vizit'i la hejm'o'n de edz'iĝ'int'a amik'o tiel liber'e, kiel en la temp'o de li'a fraŭl'ec'o, ĉar, kvankam inter bon'a'j kaj sincer'a'j amik'o'j ne pov'as, nek dev'as, ekzist'i motiv'o de suspekt'o, tamen la honor'o de edz'o tiel delikat'as, ke ĝi'n pov'as difekt'i eĉ la vizit'o'j de li'a frat'o, tiom pli do de li'a amik'o.

Anselmo, rimark'int'e la re'tir'iĝ'em'o'n de Lotari'o, tre riproĉ'is li'n kaj dir'is, ke se li sci'int'us, ke la edz'iĝ'o kulp'us la perd'o'n de ili'a'j kutim'a'j rilat'o'j, li viv'us ankoraŭ fraŭl'o; li pet'is li'n ne romp'i, pro sen'fundament'a delikat'ec'o, la harmoni'o'n, kiu reg'is inter ili, kiam ambaŭ fraŭl'is, kaj kiu gajn'is por ili la bel'a'n titol'o'n «la du amik'o'j». Fakt'e, Anselmo li'n suplikis —se tia vort'o pov'us rajt'e uz'iĝ'i inter ili—, ke li rigard'u li'a'n dom'o'n de'nov'e kiel propr'a'n, kaj ke li ir'u tie'n tiel liber'e kiel antaŭ'e. Anselmo asert'is, ke li'a edz'in'o Camila nur pens'as kaj vol'as kio'n li dezir'as, ke ŝi sci'as pri ili'a varm'a amik'ec'o kaj ke, sekv'e, ŝi perpleks'us, se ŝi vid'us en Lotari'o tiel grand'a'n si'n'de'ten'o'n.

Al tiel'a'j argument'o'j, kaj al mult'a'j simil'a'j uz'at'a'j de Anselmo por persvad'i li'a'n amik'o'n re'ven'i al li kiel antaŭ'e, Lotari'o respond'is tiel prudent'e, diskret'e kaj saĝ'e, ke li'a'j bon'intenc'a'j skrupul'o'j plaĉ'is al Anselmo, kaj fin'e ili inter'konsent'is, ke Lotari'o manĝ'us ĉe li du foj'o'j'n semajn'e, kaj krom'e ankaŭ en la fest'o'tag'o'j. Malgraŭ tia aranĝ'o, Lotari'o intenc'is far'i

nur kio'n li vid'us pli konven'a al la honor'o de Anselmo, kies reputaci'o'n li atent'is pli ol la propr'a'n. Li opini'is, kaj prav'e, ke vir'o ricev'int'a de la ĉiel'o bel'a'n edz'in'o'n dev'us tiel sam'e atent'i pri la amik'o'j, kiu'j'n li akcept'as ĉe si, kiel pri la amik'in'o'j de la edz'in'o; ĉar, kio'n oni ne far'as nek aranĝ'as en la strat'o, en la preĝ'ej'o, en la publik'a'j fest'o'j aŭ en la vizit'o'j al la templ'o'j (lok'o'j, kiu'j'n la edz'o ne ĉiam dev'as prohib'i al la edz'in'o), tio'n oni far'as kaj facil'ig'as ĝust'e en la hejm'o de la amik'in'o aŭ parenc'in'o, al kies serioz'o hav'as la edz'o plej'a'n konfid'o'n.

Lotari'o dir'is ankaŭ, ke ĉiu edz'o dev'us hav'i amik'o'n kapabl'a'n avert'i li'n pri ties erar'o'j de kondut'o, ĉar oft'e, kaŭz'e de si'a grand'a am'o al la edz'in'o, la edz'o ne avert'as ŝi'n, pro tim'o ŝi'n ĉagren'i, ke ŝi far'u, aŭ ne far'u, i'o'n, kio pov'us evident'iĝ'i noc'a al li'a honor'o. Sed, se la amik'o avert'us li'n pri ties preter'atent'o, li facil'e met'us rimed'o'n al ĉio. Tamen, kie trov'iĝ'as amik'o tiel lojal'a, sincer'a kaj diskret'a, kiel Lotari'o dezir'is? Mi ja ne sci'as. Nur Lotari'o est'us tia vir'o; li zorg'is plej skrupul'e pri la honor'o de si'a amik'o kaj klopod'is redukt'i kaj lim'ig'i la nombr'o'n de la rendevu'a'j tag'o'j, por ke la pleb'o sen'okup'a kaj la okul'o'j malic'e sci'vol'a'j ne hav'u motiv'o'n por kritik'i, ke vir'o jun'a, nobel'a kaj, krom'e, dot'it'a, kiel li pens'is, per ali'a'j bon'a'j kvalit'o'j, en'ir'as en la dom'o'n de tiel bel'a vir'in'o kiel Camila. Ĉar, kvankam ŝi'a virt'o kaj merit'o sufiĉ'is por brid'i ĉi'a'n lang'o'n malic'a'n, li neniel vol'is, ke eĉ plej et'e sufer'u la reputaci'o de Camila kaj de ties edz'o. Tial, la pli'part'o'n de la rendevu'a'j tag'o'j li okup'iĝ'is ali'lok'e per ali'a'j afer'o'j, pretekst'ant'e, ke nepr'as ili'n trakt'i; sekv'e, kiam la du amik'o'j kun'ven'is, la pli grand'a part'o de la temp'o pas'is inter riproĉ'o'j de unu flank'o kaj ekskuz'o'j de la ali'a.

Okaz'is do, ke, kiam foj'e ili promen'is sur kamp'o ekster'urb'e, Anselmo dir'is la jen'o'n al Lotari'o:

—Cert'e vi pens'as, amik'o Lotari'o, ke mi ne pov'us sufiĉ'e dank'i la ĉiel'o'n, ke ĝi far'is mi'n fil'o de bon'eg'a'j ge'patr'o'j, kiel la mi'a'j; ke ne per avar'a man'o ĝi regal'is mi'n per favor'o'j de la fortun'o kaj de la natur'o, kaj, ke, ĉef'e, ĝi don'is vi'n al mi kiel amik'o'n, kaj Camilan kiel edz'in'o'n: du trezor'o'j'n kies valor'o'n mi taks'as, se ne kiom mi dev'as, almenaŭ kiom mi pov'as.

Nu, malgraŭ tiom da bon'o'j, per kies tut'o ajn'a hom'o pov'us kaj dev'us sent'i si'n kontent'a, mi viv'as en la plej'a desper'o kaj ĉagren'o de ĉi mond'o, ĉar, jam de kelk'a'j tag'o'j, mi'n prem'as kaj turment'as dezir'o tiel strang'a kaj ekster'ordinar'a, ke mi mir'as je mi mem. Kiam sol'a, mi mi'n riproĉ'as kaj klopod'as sufok'i kaj kaŝ'i ĝi'n antaŭ mi'a propr'a konscienc'o; sed tiel ne'ebl'as al mi re'ten'i ĉi sekret'o'n, ke ver'dir'e mi sent'as mi'n kvazaŭ mi vol'us ĝi'n proklam'i al la tut'a mond'o kaj, ĉar fin'e mi ne sci'us ĝi'n gard'i, mi vol'as konfid'i ĝi'n al la arkiv'o de vi'a brust'o, esperant'e, ke, dank’ al la diligent'o inspir'at'a de vi'a amik'ec'o, mi vid'os mi'n baldaŭ liber'a de ĉi pez'eg'a angor'o; kaj pro vi'a help'o kresk'os mi'a feliĉ'o ĝis tia grad'o, kia'n ating'is mi'a desper'o pro mi'a frenez'a obsed'o.

Eg'a'n konfuz'o'n sent'is Lotari'o ĉe la vort'o'j de Anselmo, kaj ne imag'is, kie'n konduk'us tiel long'a prefac'o aŭ antaŭ'parol'o; ĉar, kvankam li serĉ'is en si'a kap'o, kia dezir'o pov'as tiel turment'i li'a'n amik'o'n, li ĉiam tre dist'is de la ver'a kaŭz'o. Por met'i fin'o'n al ĉi suspens'o, li respond'is, ke Anselmo far'is evident'a'n ofend'o'n al li'a amik'ec'o, serĉ'ant'e ĉirkaŭ'fraz'o'j'n por konfid'i al li si'a'j'n plej sekret'a'j'n pens'o'j'n, kvankam Anselmo tre bon'e sci'is, ke li pov'as ricev'i de li, aŭ konsil'o'n por ili'n seren'ig'i, aŭ rimed'o'n por ili'n efektiv'ig'i.

—Vi prav'as —respond'is Anselmo—, kaj, ĉar mi plen'e fid'as je vi, mi konfes'as al vi, amik'o

Lotari'o, ke mi'n tortur'as la dezir'o sci'i, ĉu mi'a edz'in'o Camila est'as tiel honest'a kaj perfekt'a, kiel mi pens'as. Sed mi ne pov'os kon'i la ver'o'n, se mi ne prov'os ŝi'n tiel, ke la prov'o rivel'u la pur'o'n de ŝi'a honest'o, sam'e kiel la fajr'o rivel'as la pur'o'n de la or'o. Mi ja opini'as, kar'a amik'o, ke oni ne pov'as konsider'i vir'in'o'n virt'a, se oni ŝi'n ne tent'is, kaj mi proklam'as ŝi'n honest'a, nur se ŝi ne ced'as al promes'o'j, donac'o'j kaj larm'o'j, kaj al daŭr'a sieĝ'o de persist'a'j am'ind'um'ant'o'j. Kial dank'i al ŝi pro ties virt'o, se oni ne log'is ŝi'n al mav'o? Ĉu hav'as merit'o'n tio, ke vir'in'o est'as pudor'a kaj virt'a, se oni ne don'as al ŝi la okaz'o'n, ke ŝi kondut'u liber'e, kaj se ŝi sci'as, ke la edz'o pren'us de ŝi la viv'o'n ĉe ŝi'a unu'a mis'paŝ'o?

»Sekv'e do, mi estim'as ne tiel la vir'in'o'n, kiu virt'as pro tim'o aŭ pro mank'o de okaz'o, kiel la vir'in'o'n, kiu, malgraŭ tent'o'j kaj kaĵol'o'j de am'ind'um'ant'o'j, el'paŝ'as el la batal'o kun la kron'o de la venk'o. Nu, pro ĉi motiv'o'j, kaj pro mult'a'j ali'a'j al'don'ebl'a'j por apog'o kaj konfirm'o de mi'a opini'o, mi dezir'as, ke mi'a edz'in'o Camila tra'pas'u ĉi rigor'a'n prov'o'n, hard'ant'e kaj forĝ'ant'e si'n en la tent'o'j kaj kaĵol'o'j de vir'o kun kuraĝ'o sufiĉ'a por far'i ŝi'n objekt'o de li'a'j dezir'o'j. Se, kiel mi esper'as, ŝi el'paŝ'os el la prov'o kun la laŭr'o'j de la triumf'o, mi taks'os mi'a'n feliĉ'o'n sen'egal'a, pov'os dir'i, ke plen'os ĝis'rand'e la glas'o de mi'a'j dezir'o'j, kaj ke mi hav'is la bon'ŝanc'o'n ricev'i la kapabl'a'n vir'in'o'n menci'it'a'n de la Saĝ'ul'o.[138] Kaj se el la prov'o rezult'os la mal'o de mi'a'j esper'o'j, tamen mi kontent'os, ĉar, vid'ant'e ĝust'a mi'a'n opini'o'n, mi el'ten'os sen'plend'e la dolor'o'n, kiu'n cert'e kaŭz'os al mi tiel risk'a entrepren'o.

»Nu, ĉar per neni'a argument'o vi pov'os de'konvink'i mi'n de la efektiv'ig'o de mi'a intenc'o, mi vol'as, amik'o Lotari'o, ke vi mem est'u la instrument'o don'ont'a konkret'a'n form'o'n al ĉi projekt'o. Mi zorg'os, ke vi hav'u la neces'a'j'n ŝanc'o'j'n por ĝi'n plen'um'i, do vi pov'os sen'ĝen'e am'ind'um'i vir'in'o'n ĉast'a'n, virt'a'n, hejm'o'sid'a'n, modest'a'n. Mi'n mov'as inter'ali'e konfid'i al vi ĉi risk'a'n task'o'n, la sci'o, ke, se vi konker'os la kor'o'n de Camila, vi ne profit'os la okaz'o'n ĝis la last'a konsekvenc'o, kaj, ke, por konsider'o al mi'a person'o, vi ten'os vi'n inter la lim'o'j de la dec'o. Tiel ŝi mi'n vund'us nur per la intenc'o, kaj la ofend'o kuŝ'us kaŝ'it'e en vi'a virt'a silent'o, kiu, kiel mi bon'e sci'as, etern'us, en tio, kio mi'n koncern'as, kiel la silent'o de la mort'o. Sekv'e do, se vi vol'as, ke mi viv'u re per ver'a viv'o, neces'as, ke vi jam en'ir'u en ĉi batal'o'n de am'o, ne frid'e kaj hezit'e, sed ard'e kaj persist'e, kiel mi'a amik'ec'o postul'as kaj vi'a amik'ec'o garanti'as.

Lotari'o aŭskult'is la argument'o'j'n de Anselmo tiel atent'e, ke li dir'is neni'o'n, krom la iom'o da vort'o'j ĉi tie registr'it'a'j, kaj kun ferm'it'a'j lip'o'j atend'is ĝis li'a amik'o fin'is parol'i; tiam Lotari'o fiks'e rigard'is li'n, kvazaŭ li vid'us por la unu'a foj'o i'o'n ŝok'a'n kaj terur'a'n, kaj dir'is:

—Mi prefer'as kred'i, kar'a Anselmo, ke, kio'n vi ĵus dir'is, tio lim'iĝ'as al nur'a ŝerc'o. Ali'e vi ne est'us parol'int'a tiel long'e, ĉar mi tut'e ne aŭskult'us vi'n. Mi pens'as, ke vi ne kon'as mi'n, aŭ

ke mi vi'n ne kon'as. Sed ne, mi ja bon'e sci'as, ke vi est'as Anselmo, kaj vi sci'as, ke mi est'as Lotari'o; la domaĝ'o kuŝ'as en tio, ke mi kred'as, ke vi ne est'as la ordinar'a Anselmo, kaj ŝajn'e vi opini'is, ke mi ne est'as la kutim'a Lotari'o, ĉar tio kio'n vi ĵus dir'is, ne dec'as al mi'a amik'o Anselmo, kaj de la Lotari'o de vi kon'at'a oni ne pov'as pet'i kio'n vi dezir'as. La bon'a'j amik'o'j prov'u kaj help'u unu la ali'a'n, kiel dir'is la poet'o: usque ad aras, [139] sed ili ne dev'us uz'i la amik'ec'o'n por la efektiv'ig'o de afer'o'j kontraŭ'a'j al la leĝ'o'j di'a'j. Nu, se tiel sent'is pagan'o, ĉu ne dev'as des pli sent'i tiel la krist'an'o'j, sci'ant'e, ke pro neni'a amik'ec'o hom'a perd'iĝ'u la di'a?

Kaj se oni decid'as trans'ir'i ĉiu'n lim'o'n kaj ignor'i si'a'n dev'o'n por plen'um'i la dezir'o'n de

amik'o, tio'n oni far'u almenaŭ, ne por bagatel'o'j aŭ neni'aĵ'o'j, sed por la bon'o de la honor'o kaj la viv'o de la amik'o.

»Nun, Anselmo, dir'u al mi, ĉu vi'a viv'o aŭ honor'o trov'iĝ'as en tia danĝer'o, ke mi dev'as risk'i mi'n, plen'um'ant'e, por vi'a kontent'o, tiel abomen'a'n afer'o'n, kiel vi pet'as de mi? Cert'e ne. Mi vid'as, ke, mal'e, vi dezir'as, ke mi prov'u kaj klopod'u pren'i de vi, kaj sam'temp'e do de mi, la honor'o'n kaj la viv'o'n. Se mi pren'us de vi la honor'o'n, evident'as, ke mi pren'us ankaŭ vi'a'n viv'o'n, ĉar hom'o sen honor'o est'as pli mort'a ol hom'o efektiv'e pere'int'a. Kaj se, kiel vi vol'as, mi far'iĝ'us instrument'o de tiel'a mis'fortun'o vi'a, ankaŭ mi vid'us mi'n sen honor'o kaj sekv'e sen viv'o. Aŭskult'u, amik'o Anselmo, kaj hav'u la pacienc'o'n ne respond'i, ĝis mi dir'os ĝis'fin'e kio'n mi pens'as pri ĉi subjekt'o. Post'e vi hav'os sufiĉ'a'n temp'o'n por respond'i, kaj mi por aŭskult'i.

—Tre volont'e —dir'is Anselmo—. Parol'u laŭ'plaĉ'e.

—Ŝajn'as al mi, Anselmo, ke vi'a kap'o funkci'as nun kiel ordinar'e la kap'o de la maŭr'o'j; ne'ebl'as ili'n konvink'i pri la erar'o'j de ili'a sekt'o per cit'aĵ'o'j de la Sankt'a Skrib'o, per spekulativ'a rezon'ad'o aŭ per argument'o'j baz'it'a'j sur princip'o'j de la fid'o; neces'as la prezent'o de ekzempl'o'j palp'ebl'a'j, simpl'a'j, kompren'ebl'a'j, demonstr'ebl'a'j kaj ne'dub'ebl'a'j, kun ne'refut'ebl'a'j pruv'o'j matematik'a'j, kiel: «Se el du egal'a'j kvant'o'j oni re'tir'as du egal'a'j'n part'o'j'n, la rest'o'j est'as egal'a'j». Kaj se la maŭr'o'j ne kompren'as la aksiom'o'n laŭ la vort'o'j (kio fakt'e okaz'as) oni dev'as eksplik'i la ekzempl'o'n per la man'o'j kaj met'i ĝi'n antaŭ ili'a'j okul'o'j. Kaj malgraŭ ĉio, oni neniel pov'as ili'n konvink'i pri la ver'o'j de ni'a sankt'a religi'o.

»Mi kred'as, ke konven'us uz'i kun vi la sam'a'n metod'o'n, ĉar ĉi dezir'o vi'a tiel ekstravaganc'as kaj tiel dist'as de ĉia ŝajn'o de saĝ'o, ke mi perd'us la temp'o'n, se mi klopod'us ig'i al vi kompren'i vi'a'n stult'o'n; mi ne vol'as ankoraŭ don'i al ĝi ali'a'n nom'o'n, kaj eĉ sent'as inklin'o'n for'las'i vi'n en vi'a frenez'o, kiel pun'o por vi'a mizer'a dezir'o. Sed, ĉar mi am'as vi'n kiel amik'o'n, mi ne pov'us trakt'i vi'n tiel rigor'e, las'ant'e vi'n en evident'a danĝer'o de pere'o.

»Por ke vi vid'u la afer'o'n klar'a, dir'u, Anselmo: ĉu vi ne pet'is mi'n am'ind'um'i, tent'i, kaĵol'i kaj korupt'i vir'in'o'n hejm'o'sid'a'n, ĉast'a'n, honest'a'n kaj modest'a'n? Jes, ja, tio'n vi pet'is. Sed, se vi sci'as, ke vi hav'as hejm'o'sid'a'n, ĉast'a'n, honest'a'n kaj modest'a'n edz'in'o'n, kio'n do vi serĉ'as?

Kaj se vi kred'as, sam'e kiel mi, ke ŝi el'tir'us si'n venk'e el mi'a sieĝ'o, kiom da nov'a'j honor'a'j titol'o'j ŝi ricev'us de vi? Per kio ŝi super'us si'a'n nun'a'n dign'o'n? Aŭ vi ne kred'as kio'n vi dir'as pri ŝi, aŭ vi ne sci'as kio'n vi vol'as. Se vi kred'as ŝi'n ne virt'a, kial vi dezir'as prov'i ŝi'n, anstataŭ trakt'i ŝi'n kiel mav'a'n kaj ŝi'n pun'i, kiel, laŭ vi'a opini'o, ŝi merit'as? Sed, se vi kred'as ŝi'n bon'a, est'us stult'e sub'met'i la ver'o'n al eksperiment'o'j, ĉar ili neniel ŝanĝ'us vi'a'n alt'a'n opini'o'n pri ŝi. Evident'as do, ke far'i i'o'n, kio pov'us damaĝ'i sen don'i profit'o'n, est'as propr'a al temerar'a'j kaj sen'senc'a'j spirit'o'j, precip'e kiam oni entrepren'as i'o'n tia'n, ne dev'ig'it'e, sed liber'e kaj mem'vol'e, eĉ se jam de long'a distanc'o ĝi vid'iĝ'as kiel absolut'a frenez'o.

»Oni si'n ĵet'as al alt'a'j task'o'j pro Di'o, pro la mond'o, aŭ pro ambaŭ. La task'o'j'n pro Di'o entrepren'as la sankt'ul'o'j, klopod'ant'e viv'i anĝel'a'n viv'o'n en hom'a korp'o; la task'o'j'n pro la mond'o entrepren'as la hom'o'j, kiu'j navig'as sur sen'lim'a'j mar'o'j, si'n puŝ'as tra for'a'j land'o'j kaj ekzotik'a'j gent'o'j kaj el'ten'as mult'eg'e da klimat'o'j por akir'o de la tiel nom'at'a'j bon'aĵ'o'j de la Fortun'o. Kaj la simultan'a'j'n task'o'j'n pro Di'o kaj pro la mond'o entrepren'as aŭdac'e la

soldat'o'j, kiam, vid'ant'e en la rempar'o'j de mal'amik'a fortres'o breĉ'o'n far'it'a'n de rond'a kanon'kugl'o, ili si'n impuls'as, per la flug'il'o'j de si'a fervor'o, batal'i por si'a kred'o, si'a patri'o kaj si'a reĝ'o, kaj ignor'ant'e ĉi'a'n danĝer'o'n ĵet'as si'n sen'tim'e, en la mez'o'n de mort'o embusk'ant'a sub mil divers'a'j form'o'j. Tia'j task'o'j, kiam oni ili'n front'as, al'port'as honor'o'n, glor'o'n kaj profit'o'n.

Sed la task'o, kiu'n laŭ'dir'e vi vol'as entrepren'i, al'port'us al vi nek glor'o'n ĉiel'a'n, nek bon'aĵ'o'j'n de Fortun'o, nek fam'o'n inter la hom'o'j, ĉar en la okaz'o de sukces'o, kiel vi esper'as, vi ne vid'us vi'n pli feliĉ'a, pli riĉ'a aŭ pli honor'at'a ol nun, kaj, en la kontraŭ'a okaz'o, vi fal'us en la plej'a'n mizer'o'n imag'ebl'a'n; la fakt'o, ke oni ne kon'us vi'a'n mis'fortun'o'n, don'us al vi neni'a'n konsol'o'n, ĉar vi mem ĝi'n kon'us, kaj tio sufiĉ'us por aflikt'i kaj tortur'i vi'n. Por konfirm'o de ĉi ver'o, jen stanc'o aper'ant'a ĉe la fin'o de la unu'a part'o de Larm'o'j de Sankt'a Petro, de la fam'a poet'o Lu'is Tansilo:[140]

En Petro kresk'as hont'o kaj dolor'o,

kiam la sun'o la maten'o'n kron'as.

Neniu'n vid'as li, sed en la kor'o

pro si'a pek'o li en hont'o dron'as,

ĉar, por hont'ad'i, vir'o de honor'o

si'n sent'i rimark'at'a ne bezon'as.

Se li mis'ag'as, li'n posed'as hont'o,

eĉ se li'n vid'as nur dezert'a mond'o.

»La sekret'o do ne mild'ig'us vi'a'n dolor'o'n, kaj, se ne larm'o'j'n el la okul'o'j, vi verŝ'us sang'o'n el la kor'o, kiel okaz'is al la naiv'a doktor'o, kiu, laŭ la rakont'o de ni'a poet'o, far'is la prov'o'n de la glas'o, dum la prudent'a Reinaldos si'n de'ten'is de tio. [141] Kvankam tem'as pri poezi'a fikci'o, ĝi gard'as en si moral'a'n instru'o'n, kiu'n konven'as medit'i kaj sekv'i. Krom'e, se vi atent'e aŭskult'os mi'n, fin'e vi konvink'iĝ'os, ke vi dezir'as far'i grav'a'n erar'o'n.

»Dir'u, Anselmo: se pro favor'o de la ĉiel'o, aŭ de la sort'o, vi ven'us en posed'o'n leĝ'a'n de tre fajn'a diamant'o, kies pur'o kaj valor'o plen'e plaĉ'us al la tut'a gild'o de gem'ist'o'j; se ili unu'anim'e asert'us, ke tem'as pri la ŝton'o plej perfekt'a en ĉiu'j rilat'o'j, kaj se vi mem rigard'us ĝi'n tia, sen ia ombr'o de dub'o, ĉu est'us prudent'e de vi'a flank'o pren'i la diamant'o'n, met'i ĝi'n sur ambos'o'n kaj ĝi'n frap'i per fort'a'j martel'bat'o'j por vid'i ĉu ĝi montr'iĝ'os tiel dur'a kaj valor'a, kiel oni asert'is? Pens'u, ke se la ŝton'o el'ten'us tiel sen'motiv'a'n trakt'o'n, neni'o al'don'iĝ'us al ĝi'a fam'o kaj valor'o. Kaj se ĝi romp'iĝ'us (kio facil'e pov'us okaz'i), ĉu vi ne perd'us ĉio'n? Jes, kompren'ebl'e, kaj vi'n oni ĉie rigard'us kiel stult'a'n.

»Nu, amik'o Anselmo, pens'u, ke Camila est'as fajn'eg'a diamant'o alt'e estim'at'a de vi kaj de la ceter'a'j person'o'j, do oni ne ag'us prudent'e sub'met'ant'e ŝi'n al la risk'o de detru'o; se ŝi el'ten'us, ŝi ne pov'us akir'i pli da valor'o ol nun; sed, se ŝi ced'us, kaj perd'us la virt'o'n, kio okaz'us al ŝi? Prav'e vi riproĉ'us vi'n mem, ĉar vi kulp'us je ŝi'a kaj je vi'a pere'o. Pens'u, ke ne ekzist'as en la mond'o gem'o tiel valor'a kiel vir'in'o ĉast'a kaj honest'a, ke la honor'o de la vir'in'o'j konsist'as nur en ties bon'a reputaci'o, kaj ke la bon'a fam'o de vi'a edz'in'o super'as ĉio'n imag'ebl'a'n. Kial do vi vol'as pri'dub'i ĉi ver'o'n? Nu, amik'o Anselmo, la vir'in'o est'as ne'perfekt'a hom'o, do oni dev'as ne met'i kapt'il'o'n antaŭ ŝi, por ke ŝi stumbl'u kaj fal'u en ĝi'n, sed for'ig'i ĉiu'n bar'o'n de ŝi'a voj'o, ke ŝi pov'u facil'e kaj sen'ĝen'e ating'i si'a'n perfekt'iĝ'o'n, t.e. la virt'o'n.

»La natur-scienc'ist'o'j dir'as, ke ĉas'ist'o, por kapt'i ermen'o'n kun ties blank'eg'a fel'o, far'as jen'o'n: observ'int'e la lok'o'j'n frekvent'at'a'j'n de la et'a best'o, blok'as ili'n per kot'o kaj post'e al'pel'as tie'n la ermen'o'n. Nu, kiam ĝi al'ven'as al la kot'o, ĝi halt'as kaj las'as si'n kapt'i prefer'e ol pas'i tra la ŝlim'o kaj makul'i kaj difekt'i si'a'n blank'o'n, kiu'n ĝi estim'as pli ol la liber'o'n kaj la viv'o'n. La vir'in'o ĉast'a kaj honest'a simil'as al ermen'o, kaj ŝi'a virt'o kaj pudor'o pli pur'as kaj blank'as ol neĝ'o. Kaj se vir'o vol'as, ke ŝi ne perd'u la ĉast'o'n, sed kontraŭ'e, ke ŝi re'ten'u kaj konserv'u ĝi'n, li dev'as ne trakt'i ŝi'n kiel ermen'o'n, met'ant'e antaŭ ŝi la kot'o'n, t.e. la donac'o'j'n kaj flat'o'j'n de persist'a'j am'ind'um'ant'o'j, ĉar ebl'e, nu, cert'e, ŝi hav'as nek sufiĉ'a'n virt'o'n, nek sufiĉ'a'n natur'a'n fort'o'n por evit'i per si mem tia'j'n embusk'o'j'n; li dev'as do de'turn'i ŝi'n de ili kaj montr'i al ŝi la pur'o'n de la virt'o kaj la bel'o'n de la bon'a fam'o. La virt'a vir'in'o simil'as ankaŭ al spegul'o el bril'a kaj klar'a kristal'o, kies surfac'o'n la plej et'a spir'o makul'as kaj vual'as. Ĉast'a'n vir'in'o'n oni dev'as ador'i, sed ne tuŝ'i, kvazaŭ sankt'a'n relikv'o'n, kaj estim'i kaj gard'i ŝi'n, kiel ĝarden'o'n plen'a'n de flor'o'j, kies mastr'o ne toler'as, ke oni tret'u la pad'o'j'n kaj man'um'u la roz'o'j'n, kaj nur permes'as, ke oni ĝu'u ili'a'n arom'o'n kaj bel'o'n de for'e kaj tra fer'a'j krad'o'j. Fin'e, mi vol'as dir'i al vi kelk'e da vers'o'j, kiu'j'n mi aŭd'is en modern'a komedi'o.

[142] Mi ili'n memor'as nun, kaj ŝajn'as al mi, ke ili taŭg'e rilat'as al ni'a tem'o. Sagac'a old'ul'o konsil'is al ali'a, la patr'o de pucelo, ke li ŝi'n gard'u kaj re'ten'u en la hejm'o; kaj inter'ali'e li proklam'is la jen'o'n:

Vitr'a est'as la vir'in’,

ĉu romp'ebl'as ŝi aŭ ne?

Ĉar absurd'as ĉi ide’,

do ne vol'u prov'i ĝi'n.

Ŝi split'iĝ'us, ĉar ŝi febl'as,

kaj ne hav'us vi raci'o'n

romp'i al pec'et'o'j i'o'n,

kio ne re'konstru'ebl'as.

Cert'e ĉiu'j sam'e pens'as,

la motiv'o'n vi jam vid'as:

se Danaaj ie sid'as,

ankaŭ or'o-pluv'o'j dens'as. [143]

»Ĝis nun, amik'o Anselmo, nur vi'n koncern'is mi'a'j dir'o'j; konven'as do, ke mi jam dir'u i'o'n rilat'e mi'n, kaj se mi parol'os tro long'e, pardon'u, ĉar al tio mi'n puŝ'os la labirint'o, kie'n vi en'ir'is, kaj el kie vi vol'as el'paŝ'i per mi'a help'o. Vi rigard'as mi'n kiel vi'a'n amik'o'n; tamen vi pretend'as pren'i de mi la honor'o'n, kio tut'e kontraŭ'as al la princip'o'j de la amik'ec'o. Kaj eĉ

pli: vi vol'as ankaŭ, ke mi pren'u de vi la honor'o'n vi'a'n. Evident'as, ke vi vol'as pren'i ĝi'n de mi, ĉar kiam Camila vid'os, ke mi am'ind'um'as ŝi'n, kiel vi dezir'as, cert'e ŝi juĝ'os mi'n vir'o sen honor'o kaj dign'o, konsider'ant'e, ke mi entrepren'as i'o'n tut'e kontraŭ'a'n al mi'a est-manier'o kaj al la dev'o'j trud'it'a'j de la amik'ec'o. Sam'e evident'as, ke vi dezir'as, ke mi pren'u de vi la honor'o'n, ĉar, kiam Camila vid'os, ke mi ŝi'n am'ind'um'as, cert'e ŝi pens'os, ke mi rimark'is en ŝi i'a'n ne'dec'a'n frivol'em'o'n, kaj ke tio kuraĝ'ig'is mi'n rivel'i al ŝi mi'a'n fi'a'n dezir'o'n; sekv'e ŝi konsider'os si'n vir'in'o kun perd'it'a honor'o, kaj ankaŭ vi fal'os en la sam'a'n honor'perd'o'n, ĉar ŝi est'as part'o de vi mem. De tio ven'as la fakt'o ke, kvankam la edz'o de adult'ul'in'o sci'as neni'o'n pri ŝi'a kulp'o kaj neniam don'as al ŝi motiv'o'n aŭ pretekst'o'n por ŝi'a'j mis'paŝ'o'j, kaj ne pov'as

evit'i si'a'n mis'fortun'o'n, eĉ se li kondut'as dec'e kaj zorg'em'e, tamen oni nom'as kaj mok'as li'n per vort'o insult'a kaj fi'a, anstataŭ li'n kompat'i; la hom'o'j kon'ant'a'j la kulp'o'n de li'a edz'in'o rigard'as li'n per disdegn'a'j okul'o'j, kvankam li fal'is en tiel'a'n mis'fortun'o'n, ne pro si'a kulp'o, sed pro la dign'o'mank'o de si'a kun'ul'in'o. Sed mi pov'as dir'i al vi, kial la edz'o de pek'ant'in'o perd'as la honor'o'n, eĉ se li nek sci'as si'a'n mis'fam'iĝ'o'n, nek kulp'as pri ĝi, nek don'as okaz'o'n aŭ inter'ven'as por ke ŝi pek'u. Do ne lac'iĝ'u aŭskult'i, ĉar la tem'o util'os al vi.

»Kiam Di'o kre'is ni'a'n unu'a'n patr'o'n en la ter'a paradiz'o, dir'as la Sankt'a Skrib'o, ke Di'o ig'is li'n profund'e dorm'i kaj en li'a dorm'o Li el'pren'is unu el la rip'o'j de li'a liv'a flank'o kaj ĝi'n trans'form'is en ni'a'n patr'in'o'n Eva. Kaj tuj kiam Adamo vek'iĝ'is kaj ŝi'n rigard'is, li dir'is: «Jen, ŝi est'as ost'o el mi'a'j ost'o'j kaj karn'o el mi'a karn'o». Kaj Di'o dir'is: «Tial vir'o for'las'os si'a'n patr'o'n kaj si'a'n patr'in'o'n kaj al'iĝ'os al si'a edz'in'o kaj ili est'os unu karn'o». Kaj tiam iniciat'iĝ'is la di'a sakrament'o de la edz'iĝ'o, kies nod'o'j'n nur la mort'o pov'as dis'lig'i. Kaj tiel'a'n fort'o'n kaj efik'o'n hav'as ĉi mirakl'a sakrament'o, ke, per ĝi, du diferenc'a'j person'o'j far'iĝ'as unu sol'a karn'o; kaj eĉ pli: en la okaz'o'j kiam la ge'edz'o'j viv'as en harmoni'a agord'o, ili ja posed'as du anim'o'j'n, sed nur unu vol'o'n. Do la karn'o edz'in'a est'as ankaŭ la edz'a, kaj se makul'o'j fal'as sur ĝi'n, aŭ se la edz'in'o las'as, ke ĝi difekt'iĝ'u, tiam la karn'o de la edz'o ricev'as la sam'a'j'n damaĝ'o'j'n, kvankam li, kiel dir'it'e, pri neni'o kulp'us. Sam'e kiel la tut'a korp'o sent'as la dolor'o'n de pied'o aŭ de ali'a membr'o, ĉar tem'as pri unu sol'a karn'o, kaj la kap'o sent'as la dolor'o'n de maleol'o, sen mem kaŭz'i la dolor'o'n, tiel sam'e la edz'o divid'as kun la edz'in'o ŝi'a'n sen'honor'iĝ'o'n, ĉar li kaj ŝi est'as nur unu person'o. Nu, la honor'o'j kaj infami'o'j de ĉi mond'o de'ven'as de la karn'o kaj de la sang'o, do ankaŭ la infami'o'j de adult'a edz'in'o hav'as la sam'a'n origin'o'n, kaj sekv'e part'o de ili ne'evit'ebl'e fal'as sur la edz'o'n, kaj oni li'n konsider'as sen'honor'ig'it'a, eĉ se tio'n li ne sci'as. Pens'u, Anselmo, ke vi met'us vi'n en danĝer'o'n, dezir'ant'e perturb'i la pac'o'n de vi'a bon'a edz'in'o; pens'u ankaŭ, ke vi agit'us per van'a kaj stult'a sci'vol'o la pasi'o'j'n, kiu'j nun dorm'as en la brust'o de vi'a ĉast'a edz'in'o; rimark'u, ke vi pov'as gajn'i apenaŭ

i'o'n, sed perd'i tiel mult'e, ke mank'as al mi esprim'o'j por pri'skrib'i la perd'o'n. Nu, se ĉio, kio'n mi dir'is, ne sufiĉ'as por de'turn'i vi'n de vi'a malic'a intenc'o, bon'vol'u serĉ'i ali'lok'e la instrument'o'n de vi'a mis'fortun'o kaj de vi'a sen'honor'iĝ'o, ĉar mi ne lud'os tia'n rol'o'n, eĉ se mi sufer'os la plej'a'n mis'fortun'o'n imag'ebl'a'n: la perd'o'n de vi'a amik'ec'o.

Dir'int'e tio'n, la saĝ'a kaj virt'a Lotari'o silent'is, kaj Anselmo, en'pens'a kaj konfuz'it'a, ne pov'is respond'i dum kelk'a temp'o eĉ unu sol'a'n vort'o'n; sed fin'e li dir'is:

—Vi vid'is, kar'a Lotari'o, kiel atent'e mi aŭskult'is vi'n. Vi'a'j argument'o'j, ekzempl'o'j kaj kompar'o'j pruv'as la grand'o'n de vi'a saĝ'o kaj la sincer'o'n de vi'a amik'ec'o. Mi vid'as ankaŭ, kaj konfes'as, ke se mi sekv'os, ne vi'a'n opini'o'n, sed la mi'a'n, mi fuĝ'os de la bon'o por persekut'i la mav'o'n. Kvankam mi tiel pens'as, konsider'u tamen, ke mi sufer'as nun la sam'a'n afekci'o'n trov'ebl'a'n en i'a'j vir'in'o'j, kiu'j kapric'as manĝ'i pec'o'j'n de ter'o, gips'o, karb'o kaj ali'a'j pli naŭz'a'j substanc'o'j, abomen'a'j al la okul'o'j, kaj eĉ pli do al la palat'o. Do, neces'as trov'i proced'o'n por re'san'ig'i mi'n, kaj tio'n ni pov'us facil'e far'i, se vi jam komenc'us am'ind'um'i Camilan, eĉ

ne'sincer'e kaj sen grand'a ard'o. Ŝi ne est'as tiel fragil'a, ke ŝi'a pudor'o fal'us ter'e'n ĉe la unu'a atak'o. Mi sent'us mi'n kontent'a per tia komenc'o, kaj vi plen'um'us la dev'o'n trud'it'a'n de ni'a amik'ec'o, ne nur re'don'ant'e al mi la viv'o'n, sed konvink'ant'e mi'n, ke mi sekur'e konserv'as mi'a'n honor'o'n. Vi dev'as mi'n komplez'i eĉ se nur pro unu konsider'o: pro tio, ke mi est'as plen'e decid'it'a entrepren'i ĉi afer'o'n, kaj cert'e vi ne las'us mi'n konfid'i mi'a'n obsed'o'n al ali'a

person'o, kio en'danĝer'ig'us la honor'o'n, kies perd'o'n vi vol'as evit'i. Rilat'e al Camila, apenaŭ

grav'as, ĉu ŝi erar'e juĝ'os vi'a'n reputaci'o'n, dum vi ŝi'n am'ind'um'os, ĉar post temp'et'o, konstat'ant'e, ke ŝi est'as tiel firm'a, kiel ni esper'as, vi pov'os dir'i al ŝi la ver'o'n kaj re'trov'i vi'n en ŝi'a estim'o en la sam'a lok'o kiel antaŭ'e. Kaj tial, ke, apenaŭ vi'n risk'ant'e, vi pov'os don'i al mi tiel mult'e da feliĉ'o, bon'vol'u far'i la task'o'n, eĉ se vi renkont'os kelk'e da komplik'o'j, ĉar, kiel dir'it'e, jam per la komenc'o mi konsider'os la afer'o'n fin'it'a.

Ĉe tiel grand'a obstin'o de Anselmo, Lotari'o ne sci'is, per kia'j nov'a'j ekzempl'o'j aŭ argument'o'j kontraŭ'dir'i li'n; kaj, ĉar li'a amik'o minac'is konfid'i si'a'n malic'a'n plan'o'n al ali'a person'o, Lotari'o decid'is, por evit'i mav'o'n ankoraŭ pli grand'a'n, ced'i al la pet'o'j de Anselmo, sed kun la sekret'a intenc'o klopod'i kontent'ig'i Anselmon, sen perturb'i la spirit'a'n pac'o'n de Camila. Li do pet'is Anselmon komunik'i al neni'u si'a'n plan'o'n, kaj promes'is sur'pren'i la task'o'n kaj komenc'i ĝi'n, kiam Anselmo vol'os. Anselmo brak'um'is li'n tener'e kaj am'e kaj dank'is li'n pro ties si'n'ofer'o, kvazaŭ Lotari'o est'us far'int'a al li grav'eg'a'n favor'o'n. Ili inter'konsent'is komenc'i la task'o'n jam de la sekv'ant'a tag'o; Anselmo don'us al li temp'o'n kaj okaz'o'n parol'i du'op'e kun Camila kaj proviz'us li'n per mon'o kaj juvel'o'j, por ke li regal'u ŝi'n per ili. Anselmo konsil'is al li serenad'i ŝi'n kaj skrib'i vers'o'j'n je ŝi'a laŭd'o, kaj dir'is, ke, se Lotari'o ne vol'us far'i al si la klopod'o'n ili'n kompon'i, li mem ili'n verk'us. Lotari'o promes'is far'i ĉio'n, sed ne al'don'is, ke ne kun la intenc'o, kiu'n imag'is li'a amik'o; tiel inter'konsent'int'e, ili ir'is al la dom'o de Anselmo, kie ili trov'is Camilan plen'a de angor'o kaj tim'o pro la prokrast'o, pli long'a ol ordinar'e, de ŝi'a edz'o.

Anselmo fin'e adiaŭ'is si'a'n amik'o'n, kaj tiel grand'is li'a kontent'o, kiel grand'is la embaras'o de Lotari'o, kiam ir'ant'e al si'a hejm'o, li ne sci'is, kiel li pov'us el'tir'i si'n el tiel stult'a afer'o. Sed en la nokt'o li el'pens'is la manier'o'n ŝajn'e sekv'i la plan'o'n de Anselmo sen ofend'i Camilan.

La sekv'ant'a'n tag'o'n li ir'is manĝ'i al si'a amik'o, kies edz'in'o ĉiam akcept'is li'n bon'vol'e kaj afabl'e, des pli, ke ŝi kon'is, kiel Anselmo intim'is kun li. Kiam ili fin'is manĝ'i, kaj oni de'pren'is la tabl'o'tuk'o'n, Anselmo pet'is Lotari'o'n akompan'i Camilan, ĉar li dev'is for'ir'i trakt'i urĝ'a'n afer'o'n kaj re'ven'os post hor'o kaj du'on'o. Camila pet'is li'n ne for'ir'i, kaj Lotari'o si'n propon'is por akompan'i li'n, sed van'e. Anselmo eĉ insist'is al si'a amik'o, ke li atend'u li'n tie, ĉar post'e li dev'as pri'parol'i kun li afer'o'n tre grav'a'n, kaj rekomend'is al Camila, ke ŝi ne las'u Lotari'o'n sol'a, ĝis li re'ven'os. Nu, li simul'is tiel bon'e la neces'o'n, aŭ la sen'senc'o'n, de si'a for'ir'o, ke oni ne pov'us imag'i ĝi'n fals'a.

Anselmo adiaŭ'is, kaj Camila sid'is du'op'e kun Lotari'o ĉe la tabl'o, ĉar la ge'serv'ist'o'j de la dom'o jam el'ir'is manĝ'i. Lotari'o vid'is si'n, kiel Anselmo dezir'is, en la kamp'o de batal'o, front'e al hom'o kapabl'a venk'i per nur ties bel'o tut'a'n skadr'o'n de arm'it'a'j kavalir'o'j. Konsider'u do, ĉu Lotari'o ne hav'is motiv'o'n tim'i tia'n hom'o'n! Sed li nur met'is la kubut'o'n sur brak'o'n de la fotel'o kaj la vang'o'n sur si'a'n man'o'n, kaj, pet'int'e pardon'o'n al Camila pro si'a'j tro familiar'a'j manier'o'j, dir'is, ke li dezir'as iom ripoz'i ĝis la re'ven'o de Anselmo. Camila respond'is, ke li ripoz'us pli bon'e en la estrad'o[144] kaj pet'is li'n en'ir'i tie'n por dorm'i. Sed Lotari'o rifuz'is la propon'o'n kaj, dorm'iĝ'int'e en la fotel'o, tie sid'is, ĝis Anselmo re'ven'is. Ĉi last'a, vid'ant'e, ke Camila trov'iĝ'as en si'a ĉambr'o, kaj ke Lotari'o dorm'as, pens'is, ke pro li'a long'a prokrast'o, la par'o hav'is temp'o'n ne nur por parol'i, sed eĉ por dorm'i; do li tre sen'pacienc'e atend'is la vek'iĝ'o'n de Lotari'o por el'ir'i kun li al la strat'o demand'i kiel prosper'is al li la afer'o.

Ĉio okaz'is, kiel li anticip'is. Lotari'o vek'iĝ'is, post'e ili du el'ir'is el la dom'o, Anselmo pri'demand'is, kaj li'a amik'o respond'is, ke ne ŝajn'is al li konven'e lanĉ'i la tut'a'n atak'o'n jam en la unu'a foj'o, kaj, ke, sekv'e, li lim'iĝ'is laŭd'i la bel'o'n de Camila, dir'ant'e al ŝi, ke en la tut'a urb'o oni parol'as nur pri ŝi'a ĉarm'o kaj saĝ'o. Lotari'o inform'is al Anselmo, ke tio'n li opini'as bon'a komenc'o por gajn'i ŝi'a'n konfid'o'n kaj por inklin'ig'i ŝi'n aŭskult'i li'n kun plaĉ'o la sekv'ant'a'n foj'o'n. Tia'n sistem'o'n uz'as la diabl'o, kiam li vol'as tromp'i hom'o'n, kiu si'n ten'as avert'it'a kontraŭ li: kvankam li est'as anĝel'o de tenebr'o, li si'n trans'form'as en anĝel'o'n de lum'o kaj sub vual'o de virt'o de'log'as la hom'o'n, antaŭ ol rivel'i ĉe la fin'o si'a'n ver'a'n karakter'o'n. Kaj se en la komenc'o mem oni ne re'kon'as li'a'n tromp'o'n, la diabl'o ordinar'e sukces'as per ĉi artifik'o.

Anselmo tre kontent'is kaj dir'is, ke, eĉ se li ne el'ir'us el si'a dom'o, li don'us al si'a amik'o la sam'a'n ŝanc'o'n ĉiu'tag'e, ŝajn'ig'ant'e si'n tiel okup'at'a per ali'a'j afer'o'j, ali'lok'e en la hejm'o, ke Camila neni'o'n suspekt'us. Nu, pas'is mult'a'j tag'o'j, kaj Lotari'o dir'is ankoraŭ neni'o'n al Camila, sed asert'is al Anselmo, ke, malgraŭ si'a am'ind'um'ad'o, li rimark'is en ŝi neni'a'n inklin'o'n ced'i al io riproĉ'ind'a kaj eĉ ne la plej et'a'n sign'o'n de interes'o, kaj, ke, kontraŭ'e, ŝi minac'is li'n, dir'ant'e, ke, se li insist'us en si'a malic'a klopod'o, ŝi rakont'us ĉio'n al si'a edz'o.

—Tre bon'e —dir'is Anselmo—. Ĝis nun, Camila rezist'is al vort'o'j; neces'as vid'i, kiel ŝi rezist'os al konkret'a'j log'aĵ'o'j. Morgaŭ mi proviz'os vi'n per du mil or'a'j eskud'o'j, kaj vi propon'os, kaj eĉ don'os, ili'n al ŝi; krom'e vi ricev'os ankaŭ du mil ali'a'j'n por aĉet'i juvel'o'j'n kaj tent'i ŝi'n per ili. La vir'in'o'j, special'e la bel'a'j vir'in'o'j, kiom ajn ĉast'a'j ili est'as, tre am'as montr'i si'n ĉarm'a'j kaj elegant'a'j, kun juvel'o'j kaj en riĉ'a'j kostum'o'j, kaj se Camila rezist'os al ĉi tent'o, mi kontent'iĝ'os kaj ne plu ĝen'os vi'n.

Lotari'o respond'is, ke, ĉar li komenc'is, li ir'os ĝis la fin'o, kvankam li cert'is, ke li el'paŝ'os lac'a kaj venk'it'a el la entrepren'o. La sekv'ant'a'n tag'o'n li ricev'is la kvar mil eskud'o'j'n kaj, kun'e kun ili, kvar mil embaras'o'j'n, ĉar li ne sci'is kio'n nov'a'n dir'i por mensog'i; fin'e li decid'is sci'ig'i al Anselmo, ke Camila tiel firm'e rezist'as al la donac'o'j kaj promes'o'j, kiel al la vort'o'j, kaj ke ne valor'as plu lac'iĝ'i temp'o'perd'e. Sed la fat'o gvid'is la afer'o'n ali'e, ĉar, foj'e, Anselmo, las'int'e Camilan kaj Lotari'o'n sol'a'j, kiel en ali'a'j okaz'o'j, si'n ŝlos'is en ĉambr'o kaj tra la tru'o de la serur'o observ'is kaj aŭskult'is la par'o'n. Kiam li vid'is, ke laŭ'long'e de pli ol du'on'hor'o Lotari'o dir'as al Camila eĉ ne unu vort'o'n, kaj ke li tiel ten'us si'n eĉ laŭ'long'e de tut'a jar'cent'o, Anselmo kompren'is, ke la sci'ig'o'j de li'a amik'o rilat'e al la re'ag'o'j de Camila est'is nur'a'j fikci'o'j kaj mensog'o'j. Sed, por ankoraŭ pli cert'iĝ'i, Anselmo el'ir'is el la ĉambr'o, vok'is Lotari'o'n flank'e'n kaj demand'is al li, ĉu li hav'as i'o'n nov'a'n por rakont'i, kaj kia est'as la humor'o de Camila. Lotari'o respond'is, ke li pens'as ne plu okup'iĝ'i pri la afer'o, ĉar Camila re'ag'as tiel akr'e kaj sek'e, ke li ne kuraĝ'us si'n turn'i al ŝi de'nov'e.

—Ho Lotari'o, Lotari'o! —dir'is Anselmo—. Kiel aĉ'e vi plen'um'as vi'a'n vort'o'n, kaj kiel aĉ'e vi reciprok'as mi'a'n grand'a'n konfid'o'n al vi! Mi ĵus observ'is vi'n tra la serur-tru'o de ĉi ŝlos'il'o kaj vid'is vi'n dir'i eĉ ne unu sol'a'n vort'o'n al Camila, kio ig'as mi'n pens'i, ke tut'e neni'o'n vi dir'is al ŝi de la komenc'o. Se efektiv'e tiel (kaj mi ne dub'as, ke fakt'e tiel est'as), kial vi tromp'as mi'n? Kial vi vol'as pren'i de mi, per vi'a artifik'o, la ebl'o'n trov'i kio'n mi dezir'as?

Anselmo ne plu parol'is, sed li'a'j vort'o'j sufiĉ'is por met'i li'a'n amik'o'n en embaras'o'n kaj

konfuz'o'n; ĉar oni li'n surpriz'is en evident'a mensog'o, Lotari'o, sent'ant'e si'n preskaŭ

sen'honor'ig'it'a, ĵur'is al Anselmo, ke de tiu moment'o, li sur'pren'as la task'o'n kontent'ig'i li'n sen dir'i mensog'o'j'n, kio'n oni konstat'us, se oni kaŝ'e li'n observ'us de nun. Tamen Anselmo ne bezon'us ĝen'i si'n per tio, ĉar Lotari'o tiel efektiv'ig'us la task'o'n, ke li liber'ig'us si'n de ĉia suspekt'o kaj plen'e kontent'ig'us si'a'n amik'o'n. Anselmo li'n kred'is, kaj, por don'i al li pli sekur'a'n kaj daŭr'a'n okaz'o'n, decid'is for'las'i la hejm'o'n por ok tag'o'j kaj pas'ig'i ili'n ĉe amik'o loĝ'ant'a en vilaĝ'o ne tre dist'a de la urb'o. Li aranĝ'is ankaŭ, ke ĉi amik'o urĝ'e vok'u li'n, tiel, ke li pov'u don'i al Camila kontent'ig'a'n pretekst'o'n por si'a for'ir'o.

Kompat'ind'a, stult'a Anselmo! Kio'n vi far'as? Kio'n vi cel'as? Kio'n vi komisi'as? Pens'u: vi vi'n turn'as kontraŭ vi mem, aranĝ'as vi'a'n propr'a'n infami'o'n kaj vi'n puŝ'as al vi'a perd'iĝ'o. Vi'a edz'in'o Camila est'as virt'a; vi ŝi'n posed'as en pac'o kaj sekur'o; neni'u si'n trud'as en vi'a'j plezur'o'j; ŝi'a'j pens'o'j flug'as nur inter la mur'o'j de ŝi'a dom'o; vi est'as al ŝi la ĉiel'o en la ter'o, la cel'o de ŝi'a'j dezir'o'j, la person'iĝ'o de ŝi'a'j gust'o'j, kaj la mezur'il'o de ŝi'a vol'o, ĉar ŝi ĉiam adapt'iĝ'as al la vi'a kaj al la ĉiel'a. Nu, la min'o de ŝi'a honor'o, bel'o, virt'o kaj modest'o don'as, sen ia labor'o de vi'a flank'o, la tut'a'n riĉ'o'n, kiu'n vi pov'us dezir'i. Kial do vi vol'as fos'i la ter'o'n kaj serĉ'i freŝ'a'n vejn'o'n de nov'a kaj ne'kon'at'a trezor'o, met'ant'e vi'n en la danĝer'o'n de dis'fal'o'j, se konsider'i, ke tia min'o si'n apog'as sur la ne tre firm'a'j trab'o'j de ŝi'a fragil'a natur'o?

Memor'u, ke la ebl'o'j pov'as prav'e rifuz'i don'i si'n al la serĉ'ant'o de ne'ebl'o'j, kiel iu poet'o bel'e dir'is:[145]

Viv'o'n serĉ'as mi en mort'o,

lojal'ec'o'n en perfid'o,

prodig'em'o'n en avid'o,

energi'o'n en mal'fort'o

kaj fleks'ebl'o'n en rigid'o.

Sed la fat’, ne'simpati'a,

dir'is, de la sfer'o di'a,

ke, ĉar mi ne'ebl'o'n ĉas'as,

la ĉiel'o ja ne las'as,

ke la ebl'o est'u mi'a.

La sekv'ant'a'n tag'o'n Anselmo ir'is al la vilaĝ'o, dir'int'e al Camila, ke, dum li'a for'est'o, Lotari'o ven'os por zorg'i super la dom'o kaj por manĝ'i kun ŝi, kaj ke ŝi trakt'u Lotari'o'n, kiel li'n mem.

Ĉar prudent'a kaj honest'a, Camila aflikt'iĝ'is pro la ordon'o de si'a edz'o, kaj pet'is li'n konsider'i, ke ne ŝajn'us dec'e, ke, dum li for'est'as, ali'a person'o sid'us sur li'a seĝ'o. Ŝi al'don'is, ke se tio'n li dispon'is, ĉar li ne konfid'is ŝi'a'n kapabl'o'n mastr'um'i la dom'o'n, ĉi-foj'e li dev'us don'i al ŝi tia'n ŝanc'o'n kaj vid'us propr'a'okul'e, ke ŝi taŭg'as, ne nur por tio, sed eĉ por pli komplik'a'j task'o'j. Anselmo respond'is, ke, ĉar tio est'as li'a vol'o, ŝi dev'as nur klin'i la kap'o'n kaj obe'i. Camila promes'is observ'i li'a'n dezir'o'n, sed ne volont'e. Anselmo for'ir'is, Lotari'o ven'is al ŝi la sekv'ant'a'n tag'o'n, kaj Camila li'n akcept'is per afabl'a, sed prudent'a bon'vol'o, ĉar ŝi zorg'is, ke Lotari'o neniu'okaz'e rest'u sol'a kun ŝi: ŝi'n ĉirkaŭ'is ĉiam ŝi'a'j ge'serv'ist'o'j, special'e ŝi'a ĉambr'ist'in'o Leonela, kiu'n ŝi tre am'is, ĉar de ili'a'j infan'a'j jar'o'j ambaŭ kun'viv'is ĉe la ge'patr'o'j de Camila, kaj, kiam ŝi edz'iĝ'is al Anselmo, ŝi pren'is Leonelan kun si al si'a nov'a hejm'o.

Dum la tri unu'a'j tag'o'j Lotari'o dir'is al ŝi tut'e neni'o'n, kvankam ne mank'is al li la okaz'o, kiam, de'pren'int'e la tabl'o'tuk'o'n, la ge'serv'ist'o'j el'ir'is por manĝ'i, eĉ se la manĝ'o'n ili konsum'is dum nur temp'et'o, sekv'ant'e la instrukci'o'j'n de Camila, por tuj re'ven'i. Camila eĉ dispon'is, ke Leonela manĝ'u pli fru'e, por ke ŝi ĉiam akompan'u ŝi'n en la ĉe'est'o de Lotari'o. Sed la ĉambr'ist'in'o, kies pens'o'j okup'iĝ'is per ali'a'j agrabl'aĵ'o'j, bezon'is tiu'n temp'o'n por si'n don'i al si'a'j plezur'o'j, kaj ne plen'um'is ĉiu'foj'e la ordon'o'n de si'a sinjor'in'o; mal'e, ŝi oft'e las'is ili'n sol'a'j, kvazaŭ ŝi sekv'us ies instrukci'o'j'n. Tamen la nobl'a figur'o de Camila, la seren'o de ŝi'a vizaĝ'o kaj la dign'o de ŝi'a tut'a person'o tut'e brid'is ankoraŭ la lang'o'n de Lotari'o.

Sed, se tio'n bon'a'n ating'is la mult'a'j virt'o'j de Camila, trud'ant'e silent'o'n al la lang'o de Lotari'o, la bon'o turn'iĝ'is en damaĝ'o'n por ili ambaŭ, ĉar, se la lang'o silent'is, la pens'o'j ne halt'is, kaj Lotari'o hav'is temp'o'n admir'i, unu post ali'a, ĉiu'n ĉarm'o'n fizik'a'n kaj moral'a'n de Camila; kaj ili est'is tia'j, ke ili pov'us inspir'i am'o'n, ne nur al kor'o el karn'o, sed eĉ al statu'o el marmor'o. Lotari'o rigard'is ŝi'n dum la tut'a temp'o en kiu li dev'us parol'i, kaj pens'ant'e, kiel eg'e am'ind'a ŝi est'as, li iom post iom perd'is la ŝuld'at'a'n respekt'o'n al Anselmo. Mil foj'o'j'n li vol'is for'ir'i al lok'o, kie neniam Anselmo vid'us li'n, nek li Camilan; sed jam la plezur'o ŝi'n rigard'i de'ten'is li'n de tia intenc'o. Li lukt'is kaj batal'is kontraŭ si mem por detru'i kaj ne sent'i la plezur'o'n admir'i Camilan. Kiam sol'a, li kulp'ig'is si'n mem pro si'a frenez'o, nom'is si'n perfid'a amik'o kaj eĉ mav'a krist'an'o. Sed fin'e li konklud'is, kompar'ant'e si'n kun Anselmo, ke la frenez'o kaj naiv'o de li'a amik'o pli riproĉ'ind'as ol li'a propr'a lojal'romp'o, kaj ke, se li hav'us antaŭ la okul'o'j de Di'o tiel bon'a'n ekskuz'o'n por si'a kondut'o, kiel antaŭ la okul'o'j de la hom'o'j, li ne tim'us la pun'o'n al si'a kulp'o.

Okaz'is do, ke la bel'o kaj bon'o de Camila, kombin'it'a'j kun la ŝanc'o, kiu'n la stult'a edz'o met'is en la man'o'j'n de Lotari'o, plen'e dis'pel'is ties skrupul'o'j'n. Dum la tri tag'o'j sekv'ant'a'j al la for'ir'o de Anselmo, Lotari'o sen'ĉes'e batal'is kontraŭ si'a'j impuls'o'j, sed fin'e, atent'ant'e nur si'a'n pasi'o'n, komenc'is am'ind'um'i Camilan kun tiom da ard'o kaj impet'o, ke ŝi, ŝok'it'a, star'iĝ'is kaj si'n re'tir'is en si'a'n ĉambr'o'n, sen respond'i eĉ unu sol'a'n vort'o'n. Sed, ĉar la esper'o ĉiam akompan'as la am'o'n, la fervor'o de Lotari'o ne velk'is ĉe ŝi'a frid'a re'ag'o, sed eĉ pli intens'iĝ'is.

De si'a flank'o, Camila, vid'ant'e en Lotari'o kio'n ŝi neniam imag'us, sent'is si'n tut'e embaras'it'a.

Sed, ĉar ŝajn'is al ŝi, ke est'us nek dec'e, nek konven'e, don'i al Lotari'o nov'a'n okaz'o'n parol'i, ŝi send'is al Anselmo tiu'n sam'a'n nokt'o'n unu el si'a'j serv'ist'o'j kun la jen'a mesaĝ'o:

[138] La Saĝ'ul'o est'as la bibli'a Salomono. Ĉi tie oni alud'as al Sentenc'o'j 31,10: «Se iu trov'is kapabl'a'n vir'in'o'n, ŝi'a valor'o est'as pli grand'a ol perl'o'j».

[139] Latin'e: «ĝis la altar'o», t.e. nur en bon'a'j kaj honest'a'j entrepren'o'j. Tio'n dir'is Plutark'o, ne ia poet'o, kiel Cervantes erar'e cit'as.

[140] Ital'a poet'o, mort'is ĉirkaŭ 1570. Oni dir'as, ke li labor'is 24 jar'o'j'n kompon'ant'e la poem'o'n Larm'o'j de Sankt'a Petro.

[141] Rakont'as Ariost'o en si'a Rolando, ke iu kavalir'o, amik'o de Reinaldos, donac'is al li

glas'o'n, kiu hav'is la kapabl'o'n rivel'i al la edz'o'j, ĉu ties edz'in'o'j tromp'is ili'n. Cervantes si'n inspir'is en kelk'a'j part'o'j de Rolando por verk'i la novel'o'n pri la stult'a sci'vol'o.

[142] Cervantes ebl'e alud'as al iu el si'a'j perd'it'a'j komedi'o'j, ebl'e al la titol'it'a La Confusa.

[143] Danaa, am'ant'in'o de Zeŭso, kiu ŝi'n graved'ig'is al'pren'int'e la form'o'n de or'pluv'o.

[144] Hispan'e, ĉambr'o kie la vir'in'o'j sid'iĝ'is sur sur'plank'a'j kusen'o'j kaj akcept'is la vizit'ant'o'j'n.

[145] Ebl'e Cervantes mem. Li kutim'is cit'i si'n, sen menci'i si'a'n nom'o'n.

Ĉapitr'o 34

Kun la daŭr'ig'o de la novel'o pri la stult'a sci'vol'o

Oni kutim'e dir'as, ke arme'o sen general'o kaj kastel'o sen mastr'o mav'e impres'as, kaj mi al'don'as, ke eĉ pli mav'e impres'as jun'a edz'in'o sol'a, kiam la edz'o'n re'ten'as for de ŝi ne plej urĝ'a'j afer'o'j. Mi sent'as mi'n tiel mal'bon'e sen vi, kaj tiel ne'kapabl'a el'port'i vi'a'n for'est'o'n, ke se vi ne tuj re'ven'os, mi ir'os al mi'a'j ge'patr'o'j, eĉ se vi'a hejm'o rest'os ne'gard'at'a. Ĉar la gard'ant'o, kiu'n vi las'is al mi —se li est'as ĉi tie en tia karakter'o— pli zorg'as pri si'a'j propr'a'j plezur'o'j ol pri vi'a'j interes'o'j. Kaj, ĉar vi est'as prudent'a, mi nek bezon'as, nek dev'as plu dir'i.

Kiam Anselmo leg'is ĉi leter'o'n, li kompren'is, ke Lotari'o jam komenc'is la entrepren'o'n, kaj ke Camila sen'dub'e re'ag'is kiel esper'at'e. Tiel do, plen'a de ĝoj'o ĉe tia nov'aĵ'o, li respond'is al Camila per parol'a mesaĝ'o, ke ŝi nenial las'u la dom'o'n, ĉar li re'ven'os tre baldaŭ. La respond'o de Anselmo ŝi'n konstern'is, kaj ĵet'is ŝi'n en konfuz'o'n pli grand'a'n ol iam antaŭ'e; ŝi kuraĝ'is nek rest'i hejm'e, nek ir'i al si'a'j ge'patr'o'j, ĉar rest'ant'e, ŝi en'danĝer'ig'us si'a'n honor'o'n, kaj for'ir'ant'e, ignor'us la ordon'o'n de si'a edz'o. Ŝi fin'e solv'is la alternativ'o'n, pren'ant'e la pli erar'a'n decid'o'n, nom'e, rest'i hejm'e kaj ne evit'i Lotari'o'n, por ne don'i al la ge'serv'ist'o'j motiv'o'n de klaĉ'o'j. Camila nun bedaŭr'is, ke ŝi skrib'is la mesaĝ'o'n al si'a edz'o, ĉar ŝi tim'is, ke Anselmo pov'us pens'i, ke Lotari'o rimark'is en ŝi i'a'n ne'dec'a'n koket'em'o'n, kiu li'n mov'is ignor'i la respekt'o'n al ŝi ŝuld'at'a'n. Sed Camila, met'ant'e si'a'n fid'o'n je Di'o kaj je si'a virt'o, pens'is trov'i la fort'o'n sufiĉ'a'n por rezist'i en silent'o la am'ind'um'ad'o'n de Lotari'o, kaj decid'is dir'i neni'o'n pli al si'a edz'o pri la afer'o, por evit'i al li zorg'o'j'n aŭ motiv'o'j'n de kverel'o'j. Ŝi eĉ

pens'is, kiel ŝi pov'us sen'kulp'ig'i Lotari'o'n antaŭ Anselmo, kiam ĉi last'a demand'us al ŝi pri la kial'o de ŝi'a mesaĝ'o.

Kun ĉi decid'o pli laŭd'ind'a ol saĝ'a, la sekv'ant'a'n tag'o'n ŝi aŭskult'is Lotari'o'n, kaj tiel ard'e kaj konvink'e li parol'is, ke Camila apenaŭ pov'is eĉ per si'a tut'a virt'o, evit'ig'i al si'a'j okul'o'j rivel'i la am'a'n kompat'o'n vek'it'a'n en ŝi'a brust'o de la larm'o'j kaj vort'o'j de Lotari'o. Fin'e ŝajn'is al li neces'e profit'i la for'est'o'n de Anselmo, do li intens'ig'is la sieĝ'o'n kontraŭ la fortres'o, laŭd'ant'e ŝi'a'n bel'o'n, ĉar neni'o konker'as kaj renvers'as pli rapid'e la citadel'o'n de bel'ul'in'a vant'o, ol ĉi vant'o mem el'dir'it'a per flat'em'a lang'o. Efektiv'e, tiel fervor'e kaj per tia'j material'o'j li min'is la kastel'o'n de ŝi'a virt'o, ke sam'e ŝi fal'us, eĉ se ŝi est'us tut'e el bronz'o. Lotari'o plor'is, pet'eg'is, promes'is, kaĵol'is kaj ĵur'is kun tiom da ard'o kaj kun tiel'a'j montr'o'j de sincer'a pasi'o, ke li super'venk'is la pudor'o'n de Camila kaj ating'is la triumf'o'n, kiu'n li plej dezir'is, sed apenaŭ

atend'is.

Camila ced'is. Jes, ŝi ced'is. Sed kial mir'i, se oni konsider'as, ke la amik'ec'o de Lotari'o ne pov'is ten'i si'n firm'a? Jen klar'a pruv'o, ke oni pov'as venk'i am'a'n pasi'o'n, nur se oni for'kur'as de ĝi, kaj ke van'as batal'i kontraŭ tiel potenc'a mal'amik'o, ĉar nur per fort'o'j di'a'j oni pov'as sub'met'i la fort'o'n de la karn'o. Nur Leonela sci'is pri la si'n'forges'o de si'a sinjor'in'o, ĉar la perfid'a'j ge'am'ant'o'j ne pov'is kaŝ'i si'n antaŭ la ĉambr'ist'in'o. Lotari'o vol'is rivel'i al Camila nek

la plan'o'n de Anselmo, nek tio'n, ke ĉi last'a don'is al li okaz'o'n al'ven'i ĝis la fin'o de la voj'o, ĉar li tim'is, ke ali'e ŝi ne estim'us li'a'n am'o'n kaj pens'us, ke li am'ind'um'is ŝi'n, ne sincer'e, sed laŭ'plan'e kaj iel hazard'e.

Post kelk'a'j tag'o'j Anselmo re'ven'is al si'a hejm'o, kaj ne percept'is la mank'o'n de io, kio'n li plej estim'is kaj tamen tut'e neglekt'is. Li tuj ir'is vid'i Lotari'o'n, trov'is li'n hejm'e, kaj post ol ili brak'um'is unu la ali'a'n, li demand'is al Lotari'o, ĉu ties sci'ig'o'j don'os al li la viv'o'n aŭ la mort'o'n.

—Mi'a'j sci'ig'o'j, amik'o Anselmo, est'as, ke vi'a edz'in'o merit'as la nom'o'n de ekzempl'o kaj kron'o de ĉiu'j bon'a'j vir'in'o'j. Mi'a'j vort'o'j perd'iĝ'is en la aer'o'n; ŝi disdegn'is la promes'o'j'n, rifuz'is la donac'o'j'n, kaj pri kelk'a'j fals'a'j larm'o'j mi'a'j ŝi tre mok'is. Unu'vort'e, Camila est'as ne nur la kulmin'o de ĉia bel'o, sed trezor'o, kie sid'as honor'o, prudent'o, pudor'o, kaj la ceter'a'j virt'o'j, kiu'j don'as al honest'ul'in'o feliĉ'o'n kaj sen'makul'a'n reputaci'o'n. Jen, re'pren'u vi'a'n mon'o'n, amik'o, mi ne bezon'is tuŝ'i ĝi'n, ĉar Camila hav'as tro pur'a'n anim'o'n por ced'i al afer'o'j tiel mizer'a'j kiel donac'o'j kaj promes'o'j. Kontent'iĝ'u do, Anselmo, ne far'u pli da prov'o'j, kaj, ĉar, trans'ir'ant'e per sek'a'j pied'o'j ĉi mar'o'n da mal'facil'o'j, vi dis'pel'is la suspekt'o'j'n, kiu'j'n pri la vir'in'o'j oni pov'as kaj dev'as hav'i, ne en'paŝ'u re'foj'e, en la profund'a'n mar'o'n de nov'a'j angor'o'j, nek prov'u per'e de ali'a pilot'o la bon'o'n kaj fort'o'n de la ŝip'o, kies posed'o'n don'is al vi la sort'o, por ke ĝi vi'n port'u sur la mar'o'j de ĉi mond'o. Vi jam trov'iĝ'as en sekur'a haven'o, tiel do pli'firm'iĝ'u per la ankr'o de la bon'a reputaci'o, kaj tie sid'u, ĝis oni pet'os de vi, ke vi liber'iĝ'u de la ŝuld'o, de kies pag'o neni'a privilegi'o vid'as si'n liber'a.

Anselmo tre kontent'is ĉe la vort'o'j de Lotari'o kaj kred'is li'n, kvazaŭ parol'us orakol'o. Tamen li pet'is si'a'n amik'o'n ne for'las'i ankoraŭ la entrepren'o'n, eĉ se ili ĝi'n rigard'us nur kiel motiv'o'n de distr'o kaj sci'vol'o, al'don'ant'e, ke ne neces'us klopod'i en la futur'o tiel persist'e kiel ĝis nun.

Li dezir'is nur, ke li'a amik'o Lotari'o skrib'u kelk'e da vers'o'j je ŝi'a laŭd'o, sub la nom'o de Clori, kaj li, Anselmo, dir'us al Camila, ke Lotari'o en'am'iĝ'is al dam'o, al kiu li don'is la menci'it'a'n nom'o'n por skrib'i pri ŝi kun la dec'o ŝuld'at'a al ŝi'a honor'o. Kaj se Lotari'o ne vol'us far'i al si la klopod'o'n skrib'i la vers'o'j'n, li mem ili'n kompon'us.

—Ne est'as neces'e —respond'is Lotari'o—. La muz'o'j montr'as si'n indulg'a'j al mi, tiom, ke ili mi'n vizit'as kelk'e da foj'o'j en la jar'o. Dir'u al Camila kio'n vi el'pens'is pri mi'a fikci'a am-afer'o, kaj mi skrib'os la vers'o'j'n. Cert'e ili ne vid'iĝ'os tiel bon'a'j kiel merit'as la subjekt'o, sed mi far'os almenaŭ mi'a'n plej'ebl'o'n.

Tiel inter'konsent'is la amik'o perfid'a kun la stult'a. Kaj kiam Anselmo re'ven'is hejm'e'n, li demand'is al Camila, kial ŝi send'is la mesaĝ'o'n al li. Ŝi jam mir'is, ke li ne far'is antaŭ'e tia'n demand'o'n, kaj ŝi respond'is, ke ŝajn'is al ŝi, ke Lotari'o rigard'is ŝi'n iom pli sen'ĝen'e ol kiam Anselmo trov'iĝ'is en la dom'o; sed, ke ŝi pens'as nun, ke ŝi tromp'iĝ'is, kaj ke tem'is pri iluzi'o de ŝi'a flank'o, ĉar Lotari'o evit'as renkont'i ŝi'n kaj trov'iĝ'i sol'a kun ŝi. Anselmo dir'is tiam, ke ŝi prav'e pens'as, ĉar li sci'as, ke Lotari'o en'am'iĝ'is al nobel'a pucelo de la urb'o, kaj ŝi'n pri'kant'as sub la nom'o de Clori. Krom'e, Anselmo al'don'is, ke eĉ se ne ekzist'us tia en'am'iĝ'o, oni ne dev'us pri'dub'i la lojal'o'n de Lotari'o kaj la sincer'o'n de li'a grand'a amik'ec'o. Nu, se Lotari'o ne est'us avert'int'a al Camila, ke li'a am'o al Clori est'as nur'a fantazi'o, kaj ke li mem sci'ig'is pri ĝi al Anselmo por tiel hav'i la ebl'o'n dediĉ'i kelk'a'n temp'o'n skrib'i vers'o'j'n je la

laŭd'o de Camila, ŝi sen'dub'e fal'us en la desper'ig'a'n ret'o'n de la ĵaluz'o; sed, ĉar Lotari'o ŝi'n antaŭ'avert'is, ŝi aŭskult'is sen ajn'a zorg'o la sci'ig'o'n de Anselmo.

La sekv'ant'a'n tag'o'n, kiam ili tri sid'is ĉe la tabl'o, Anselmo pet'is, ke Lotari'o deklam'u kelk'a'j'n el si'a'j vers'o'j dediĉ'it'a'j al si'a am'at'a Clori, kaj ke, konsider'ant'e, ke Camila ne kon'as ŝi'n, li pov'as dir'i pri ŝi kio'n li vol'as.

—Eĉ se ŝi kon'us ŝi'n —respond'is Lotari'o—, neni'o'n mi kaŝ'us; ĉar, kiam am'ant'o laŭd'as si'a'n dam'o'n kaj riproĉ'as al ŝi ties kruel'o'n, neni'a'n ofend'o'n li far'as al ŝi'a reputaci'o; nu, kiel ajn ĝi est'as, la jen'a'n sonet'o'n mi kompon'is hieraŭ je la sen'dank'em'o de ĉi Clori: En la silent'o de la nokt'o pac'a,

kiam la hom'o'j dolĉ'a'dorm'e kuŝ'as,

la ve'a'n trist'o'n mi'a'n mi el'buŝ'as

al Clori kaj al la ĉiel'o grac'a.

Kaj dum la hel'a sun'o ombr'o-ĉas'a

tra roz'a'j pord'o'j de aŭror’ si'n puŝ'as,

lament'o'j'n, plend'o'j'n, ve'o'j'n re akuŝ'as

la trist'o mi'a kun dolor’ sen'lac'a.

Kaj dum la sun'o de bril'ant'a or'o

de alt'e lum'o'n sur la mond'o'n send'as,

ankoraŭ frap'as mi'n aflikt'o murd'a.

Re'ven'as nokt'o, mi'n opres'as plor'o,

ĉar ĉiam la anim'o'n mi'a'n fend'as

disdegn'a Clori kaj ĉiel'o surd'a.

La sonet'o plaĉ'is al Camila, sed eĉ pli al Anselmo; li tre laŭd'is ĝi'n kaj dir'is, ke tro kruel'as dam'o, se ŝi ne ced'as al tiel evident'a'j ver'o'j. Camila koment'is al tio:

—Ĉu la am'ant'a'j poet'o'j ĉiam dir'as la ver'o'n en si'a'j poem'o'j?

—Kiel poet'o'j, ne —respond'is Lotari'o—, sed kiel am'ant'o'j ili ne sukces'as esprim'i la tut'a'n fort'o'n de si'a am'o.

—Sen'dub'e —dir'is Anselmo, dezir'ant'e apog'i la opini'o'n de Lotari'o antaŭ Camila, kiu hav'is neni'a'n suspekt'o'n pri la plan'o de Anselmo kaj jam en'am'iĝ'is al Lotari'o.

Sekv'e, ĉar ŝi'n plezur'ig'is ĉio li'a, kaj ĉar, krom'e, ŝi sci'is, ke li'a'j dezir'o'j kaj vers'o'j cel'as ŝi'n, kaj ke ŝi est'as la ver'a Clori, ŝi pet'is li'n deklam'i ali'a'n poem'o'n aŭ sonet'o'n, se li ĝi'n memor'us.

—Jes, mi memor'as ali'a'n —respond'is Lotari'o—, sed mi pens'as, ke ĝi est'as ne tiel bon'a kiel la unu'a, aŭ, pli ĝust'e, ke ĝi est'as iom pli mav'a. Sed vi mem juĝ'u; jen la sonet'o:

Sen'dank'ul'in’, mort'ant'e mi konfes'os,

ke mi prefer'as mort'i kaj, mis'sort'a,

ĉe la pied'o'j vi'a'j kuŝ'i mort'a.

Ne pent'as mi: vi'n am'i mi ne ĉes'os.

Mi mort'os, jes, kaj oni mi'n forges'os

sen'glor'a, sen'favor'a, mizer'port'a.

Sed bel'o'n vi'a'n, mi, per strek'o fort'a

en mi'a'n brust'o'n por'etern'e pres'os.

Relikv'e viv'os ĝi, ĝis mort'o hant'a

al'ven'os, akcel'at'a de l’ amar'o

vi'n am'i sen konsol'o kaj esper'o.

Ho, ve al hom'o blind'e navig'ant'a

en nokt'o nigr'a, sur tempest'a mar'o,

sen ŝirm'a rod'o kaj sen gvid'a stel'o.

Anselmo laŭd'is ankaŭ ĉi sonet'o'n, sam'e kiel la unu'a'n; kaj tiel, li forĝ'is, er'o'n post er'o, la ĉen'o'n, kiu ĉiu'foj'e pli implik'e li'n al'lig'is al la infami'o, ĉar, ju pli Lotari'o sen'honor'ig'is li'n, des pli honor'at'a li si'n vid'is. Kaj laŭ'mezur'e kiel Camila descend'is al la abism'o de si'a fi'a pek'o, ŝi ascend'is en la opini'o de si'a edz'o al la pint'o de la virt'o kaj de la bon'a reputaci'o.

Foj'e Camila trov'iĝ'is sol'a kun la ĉambr'ist'in'o kaj dir'is:

—Mi hont'as, kar'a Leonela, ke mi sen'valor'ig'is mi'n, ĉar anstataŭ ig'i Lotari'o'n aĉet'i per pli long'a pacienc'o la posed'o'n de mi'a person'o, mi don'is mi'n al li baldaŭ kaj volont'e. Mi tim'as, ke li disdegn'os mi'n pro la hast'o de mi'a ced'o, forges'ant'e, kiel li si'n trud'is, ĝis li romp'is ĉi'a'n rezist'o'n de mi'a flank'o.

—Ne hont'u pro tio, sinjor'in'o —respond'is Leonela—. Ne valor'as la pen'o'n. Ced'i baldaŭ ne signif'as perd'i valor'o'n, se, kio'n oni don'as, tio bon'as kaj estim'ind'as. Kaj memor'u, ke, laŭ la dir'o, kiu don'as rapid'e, don'as du'obl'e.

—Oni dir'as ankaŭ —respond'is Camila—, ke, kio apenaŭ kost'as, apenaŭ valor'as.

—Tio ne aplik'ebl'as al vi —dir'is Leonela—, ĉar la am'o, kiel mi aŭd'is dir'i, foj'e flug'as, foj'e paŝ'as; kun unu'j ĝi kur'as, kun ali'a'j lant'as; al kelk'a'j don'as frid'o'n, kaj al kelk'a'j ard'o'n; vund'as kaj eksterm'as; la pasi'o start'as kur'i en unu moment'o, kaj en la sam'a moment'o ating'as la cel'o'n; en la maten'o sieĝ'as fortres'o'n kaj en la nokt'o ĝi'n konker'as, ĉar neni'a fort'o rezist'as al la am'o. Se tiel do, kio vi'n alarm'as kaj tim'ig'as? Cert'e la sam'o okaz'is al Lotari'o, kiam la am'o profit'is la for'est'o'n de la sinjor'o, kiel instrument'o'n por vi'n venk'i. Ĉu la am'o ne difin'is al si plan'o'n plen'um'end'a'n dum la for'est'o de Anselmo, por ke ties re'ven'o ne kompromit'u ĉio'n? La ŝanc'o est'as la plej bon'a ministr'o de la am'o por la efektiv'ig'o de ties dezir'o'j. La am'o uz'as la ŝanc'o'n en ĉiu'j si'a'j entrepren'o'j, special'e en ties komenc'o. La spert'o, pli ol la teori'o, instru'is al mi pri kelk'a'j afer'o'j, kaj pri ili iam mi rakont'os al vi, sinjor'in'o: ankaŭ mi konsist'as el karn'o kaj el jun'a sang'o. Ceter'e, sinjor'in'o Camila, vi ne don'is vi'n tiel baldaŭ,

ĉar unu'e vi vid'is en la okul'o'j, en la suspir'o'j, en la vort'o'j, en la promes'o'j kaj donac'o'j de Lotari'o, ties tut'a'j'n virt'o'j'n kaj anim'o'j'n, kaj ke li est'as ver'e ind'a je vi'a am'o. Ne las'u do, ke tiel skrupul'a'j kaj prud'a'j konsider'o'j tortur'u al vi la imag'o'n, kaj ne dub'u, ke Lotari'o am'as vi'n, kiel vi li'n; viv'u do kontent'a kaj feliĉ'a, ke vi'n kapt'is la am'o en la figur'o de vir'o nobl'a kaj dign'a, posed'ant'a, ne nur la kvar S, laŭ'dir'e propr'a'j'n al bon'a'j am'ant'o'j, [146] sed eĉ plen'a'n aboc'o'n. Aŭskult'u, mi ĝi'n sci'as parker'e. Ĉu li ne est'as am'ant'a, bon'a, ceremoni'a, ĉarm'a, diskret'a, eminent'a, firm'a, galant'a, ĝentil'a, honest'a, ideal'a, jun'a, kavalir'a, lojal'a, mild'a, nobl'a, ofer'em'a, prudent'a, riĉ'a, nun la kvar S de la oni'dir'o, kaj post'e talent'a, ver'dir'a kaj zorg'a pri vi'a honor'o? [147]

Camila rid'is je la aboc'o de si'a ĉambr'ist'in'o kaj konklud'is, ke Leonela sci'as pri la am'o pli ol ŝi dir'is. Efektiv'e, ŝi konfes'is al Camila, ke ŝi rilat'as kun bon'famili'a jun'ul'o de la sam'a urb'o, kio konstern'is Camilan, ĉar ŝi tim'is, ke ŝi'a honor'o pov'us en'danĝer'iĝ'i pro tia afer'o de Leonela. Ŝi urĝ'is la ĉambr'ist'in'o'n dir'i, ĉu ŝi trans'ir'is la lim'o'n de la nur'a'j vort'o'j, kaj Leonela, sen ia hont'o kaj kun mult'a impertinent'o, respond'is ke jes. Kiel sci'at'e, la pek'o'j de sinjor'in'o motiv'as la insolent'iĝ'o'n de ŝi'a'j serv'ist'in'o'j, kiu'j, vid'ant'e, ke la mastr'in'o mis'paŝ'as, tut'e ne zorg'as mem lam'i, eĉ sen'kaŝ'e. Camila pov'is nur pet'i de Leonela, ke ŝi koment'u kun si'a am'ant'o neni'o'n pri ŝi'a intrig'o, kaj ke ŝi ten'u tre sekret'a si'a'n propr'a'n am-afer'o'n, por ke Anselmo aŭ Lotari'o ne hav'u suspekt'o'n.

Leonela promes'is tiel far'i, sed ŝi'a manier'o plen'um'i la promes'o'n sufiĉ'is por konfirm'i la tim'o'n de Camila, ke ŝi perd'os si'a'n reputaci'o'n pro la ĉambr'ist'in'o; efektiv'e, kiam la aŭdac'a Leonela vid'is, ke la kondut'o de ŝi'a sinjor'in'o montr'iĝ'as ali'a ol ali'temp'e, ŝi hav'is la aplomb'o'n apert'i al si'a am'ant'o la pord'o'n de la dom'o por tie rendevu'i kun li, konfid'ant'e, ke, kvankam ŝi'a sinjor'in'o li'n vid'us, ŝi kuraĝ'us dir'i neni'o'n. Tia est'as, efektiv'e, unu el la mizer'a'j sekv'o'j de la pek'o'j de la dam'o'j: ili sklav'iĝ'as al si'a'j propr'a'j serv'ist'in'o'j kaj si'n dev'ig'as kaŝ'i ties sen'hont'a'j'n kaj fripon'a'j'n far'o'j'n.

La sam'o okaz'is al Camila, ĉar, kvankam ŝi vid'is mult'e da foj'o'j, ke Leonela trov'iĝ'as kun si'a am'ant'o en ĉambr'o de la dom'o, ŝi ne nur ne kuraĝ'is ŝi'n riproĉ'i, sed eĉ dev'is facil'ig'i al ŝi la task'o'n kaŝ'i li'n, por ke ŝi'a edz'o ne hav'u la ebl'o'n li'n surpriz'i. Sed fin'e, ŝi ne pov'is evit'i, ke, foj'e, Lotari'o vid'is li'n el'ir'i ĉe la maten'ruĝ'o. Komenc'e li disting'is nur ne're'kon'ebl'a'n ombr'o'n kaj imag'is li'n fantom'o. Sed, vid'ant'e li'n paŝ'ad'i kaj en'volv'i si'n ĝis la orel'o'j en la mantel'o'n, li trov'is si'a'n ide'o'n absurd'a, kaj fal'is en ali'a'n, kiu, dank’ al Camila, ne kaŭz'is ĉies pere'o'n.

Li ne pens'is, ke la vir'o las'int'a la dom'o'n de Anselmo en tiel strang'a hor'o rendevu'ad'is kun Leonela, ĉar li eĉ ne memor'is, ke ia Leonela ekzist'as en la mond'o; li kred'is nur, ke se Camila facil'e kaj baldaŭ ced'is al li, ŝi sam'e volont'e pov'us ced'i al ali'a; efektiv'e, la mis'ag'o'j de perfid'a vir'in'o port'as ankaŭ la sekv'o'n, ke la vir'o mem, kies insist'a'j pet'o'j kaj persvad'o'j puŝ'is ŝi'n ced'i, perd'as la konfid'o'n je ŝi kaj kred'as, ke ŝi eĉ pli facil'e don'as si'n al ali'a'j.

Ŝajn'as, ke en ĉi moment'o Lotari'o perd'is la prudent'o'n, kaj ke li'a'j saĝ'a'j rezon'ad'o'j for'glit'is el li'a memor'o, ĉar, sen ia logik'a, eĉ raci'a pens'o, sen'pacienc'a kaj blind'a de furioz'a ĵaluz'o li'n vor'ant'a kaj de la obsed'o si'n venĝ'i kontraŭ Camila, li sen'pli'e ir'is al Anselmo, kiu ankoraŭ

kuŝ'is en la lit'o, kaj dir'is al li:

—Sci'u, Anselmo, ke jam de mult'a'j tag'o'j mi batal'as kontraŭ mi mem kaj far'as al mi

klopod'o'j'n por ne konfes'i al vi kio'n nek ebl'as nek dec'as plu kaŝ'i. Sci'u, ke la ne'konker'ebl'a Camila jam kapitulac'is kaj pret'as far'i laŭ mi'a plaĉ'o; mi prokrast'is rivel'i al vi ĉi fakt'o'n, nur por vid'i, ĉu ŝi sent'is nur simpl'a'n kapric'o'n, aŭ ĉu ŝi intenc'is prov'i mi'n kun la cel'o konstat'i, ĉu mi'a am'ind'um'ad'o, entrepren'it'a sub vi'a permes'o, hav'as firm'a'n kaj serioz'a'n karakter'o'n. Mi pens'is ankaŭ, ke se Camila est'us tia, kia ŝi dev'us est'i, kaj kia ni ŝi'n opini'is, ŝi jam est'us inform'int'a vi'n pri mi'a am'ind'um'ad'o. Sed tial, ke ŝi tio'n ne far'is, mi konklud'as, ke mi dev'as rigard'i ver'a ŝi'a'n promes'o'n, nom'e, rendevu'i kun mi (kiam vi de'nov'e for'est'os de la urb'o) en la ĉambr'o, kie vi gard'as la juvel'o'j'n —efektiv'e, Camila ordinar'e akcept'is li'n tie—. Mi ne vol'as, ke vi ĵet'u vi'n al hast'a venĝ'o, ĉar la pek'o nur okaz'is en la pens'o, kaj pov'as est'i, ke de nun ĝis la moment'o de la plen'um'o, Camila ŝanĝ'os si'a'n intenc'o'n, las'ant'e lok'o'n nur al pent'o.

Do, se konsider'i, ke vi ĉiam sekv'is tut'e aŭ part'e mi'a'j'n konsil'o'j'n, bon'vol'u sekv'i nun la jen'a'j'n, por ke, antaŭ la atest'o de vi'a'j propr'a'j okul'o'j kaj sen ebl'o de erar'o, vi pren'u la decid'o'n al vi plej konven'a kaj kontent'ig'a: ŝajn'ig'u, ke vi for'est'os du tri tag'o'j'n, kiel vi far'is en ali'a'j okaz'o'j, sed iel kaŝ'u vi'n en la menci'it'a ĉambr'o, kies tapiŝ'o'j kaj ceter'a'j objekt'o'j don'os al vi taŭg'a'n kovr'o'n; tiam vi kaj mi vid'os propr'a'okul'e kio'n Camila vol'as; kaj se ŝi evident'iĝ'os kulp'a je perfid'o, kio est'os ebl'a, sed ne cert'a, vi pov'os silent'e, si'n'gard'e kaj diskret'e venĝ'i vi'a'n sen'honor'ig'o'n.

Ĉe la vort'o'j de Lotari'o, Anselmo rigid'iĝ'is de konstern'o, mir'o kaj konfuz'o, des pli, ke li tut'e ne atend'is ili'n aŭd'i, ĉar li jam kred'is, ke Camila venk'is super la galant'ad'o de Lotari'o, kaj pro tio li komenc'is ĝu'i la glor'o'n de ŝi'a triumf'o. Anselmo, paraliz'it'a, tre long'e silent'is kun la okul'o'j sen'palpebr'um'e fiks'it'a'j al la plank'o, kaj fin'e respond'is:

—Lotari'o, vi far'is kio'n mi atend'is de vi'a amik'ec'o. Mi plen'e sekv'os vi'a'n konsil'o'n; far'u laŭ'vol'e, sed ten'u sekret'a, kiel dec'as, ĉi afer'o'n tiel ne'atend'it'a'n.

Lotari'o tio'n promes'is kaj adiaŭ'is, sed, apenaŭ li vid'is si'n sol'a, li profund'e pent'is kio'n li dir'is, kaj konfes'is al si, ke li ag'is plej stult'e, ĉar li pov'us venĝ'i si'n kontraŭ Camila en manier'o ne tiel kruel'a kaj fi'a. Li si'n akuz'is je stult'o, mal'ben'is si'n pro si'a hast'a mis'paŝ'o kaj ne sci'is kio'n far'i por ripar'i la fuŝ'o'n, aŭ por iel trov'i taŭg'a'n solv'o'n al la situaci'o. Fin'e li decid'is dir'i ĉio'n al Camila kaj, ĉar ne mank'is al li okaz'o'j ŝi'n renkont'i, en tiu sam'a tag'o li trov'is ŝi'n sol'a. Sed antaŭ ol li pov'us parol'i, Camila dir'is:

—Sci'u, kar'a Lotari'o, ke tia dolor'o prem'as al mi la kor'o'n, ke fin'e ĝi krev'os en la brust'o, se ne okaz'os ia mirakl'o. Nu, la insolent'o de Leonela ir'is ĝis la ekstrem'o, ke ŝi ven'ig'as ĉiu'nokt'e si'a'n fianĉ'o'n al ĉi dom'o kaj rest'as kun li ĝis la tag'iĝ'o, en'danĝer'ig'ant'e mi'a'n reputaci'o'n, ĉar ajn'a person'o, kiu vid'us li'n el'ir'i je tiel ne'kutim'a hor'o, pov'us facil'e tir'i si'n al fals'a'j konklud'o'j. Sed plej ĉagren'as mi'n, ke mi ne pov'as pun'i aŭ skold'i ŝi'n, ĉar la fakt'o, ke ŝi kon'as ni'a'n intrig'o'n, brid'as al mi la lang'o'n, dev'ig'as mi'n silent'i pri ŝi'a propr'a afer'o, kaj ig'as mi'n tim'i, ke ĉio ĉi hav'os bedaŭr'ind'a'n sekv'o'n.

Kiam Camila komenc'is parol'i, Lotari'o pens'is, ke ŝi artifik'as por kred'ig'i al li, ke la vir'o, kiu'n li vid'is el'ir'i el la dom'o, est'as ne ŝi'a am'ant'o, sed la am'ant'o de Leonela; sed, kiam li vid'is ŝi'n plor'i, aflikt'iĝ'i kaj pet'i de li help'o'n, li fin'e kred'is ŝi'n, kaj li'n posed'is profund'a embaras'o kaj rimors'o. Tamen, li respond'is al Camila, ke ŝi ne aflikt'iĝ'u, ĉar li trov'os la manier'o'n met'i fin'o'n al la insolent'o de Leonela. Li rakont'is ankaŭ kio'n, puŝ'at'e de furioz'a

ĵaluz-atak'o, li dir'is al Anselmo, kaj kiel ili inter'konsent'is, ke ŝi'a edz'o si'n kaŝ'os en la ĉambr'o por spion'i ŝi'n en evident'a fidel'romp'o. Li pet'eg'is ŝi'n pardon'i al li tia'n frenez'aĵ'o'n kaj konsil'i al li, kiel li pov'us ripar'i ĝi'n kaj trov'i el'ir'o'n el la implik'a labirint'o, kie'n li'a stult'o met'is li'n.

Camila terur'iĝ'is je la vort'o'j de Lotari'o kaj kun grand'a ĉagren'o kaj prav'a'j riproĉ'o'j admon'is li'n pro ties fi'a suspekt'o kaj indign'is pro li'a stult'a plan'o; sed, ĉar la vir'in'o laŭ'natur'e posed'as, tiel por la bon'o, kiel por la mav'o, pli pret'a'n talent'o'n ol la vir'o (kvankam ĝi ne tiel bril'as, kiam ŝi klopod'as rezon'ad'i), Camila tuj trov'is la manier'o'n ripar'i ĉi afer'o'n ŝajn'e ne'ripar'ebl'a'n. Ŝi dir'is al Lotari'o, ke li far'u aranĝ'o'n, por ke Anselmo efektiv'e si'n kaŝ'u en la difin'it'a ĉambr'o, ĉar, dank’ al li'a kaŝ'iĝ'o, ŝi hav'us la okaz'o'n kre'i la plej favor'a'n situaci'o'n, por ke ili du ĝu'u kun'e en la futur'o sen tim'o al nov'a'j alarm'o'j. Ŝi ne rivel'is al li la tut'o'n de si'a plan'o, sed avert'is li'n, ke, post la kaŝ'iĝ'o de Anselmo, li dev'os si'n prezent'i, kiam Leonela li'n vok'os, kaj respond'i al ŝi'a'j demand'o'j, ĝust'e kiel li respond'us, eĉ se li ne sci'us, ke Anselmo aŭskult'as. Lotari'o insist'e pet'is ŝi'n sci'ig'i al li si'a'n tut'a'n plan'o'n, tial, ke li pov'us far'i pli sen'hezit'e kaj traf'e ĉio'n konven'a'n.

—Ne —respond'is Camila—. Ne neces'as pren'i pli da antaŭ'zorg'o'j. Vi dev'os nur respond'i, kiam mi demand'os.

Camila ne vol'is antaŭ'temp'e rivel'i al li si'a'n intenc'o'n, ĉar ŝi tim'is, ke li ne trov'us akcept'ind'a ŝi'a'n plan'o'n, kiu tiel bon'a ŝajn'is al ŝi, kaj ke li serĉ'us aŭ al'pren'us ali'a'n ne tiel taŭg'a'n.

Ĉe tio, Lotari'o for'ir'is, kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n Anselmo las'is si'a'n dom'o'n sub la pretekst'o vojaĝ'i al la vilaĝ'o de si'a kamp'ar'a amik'o; sed li tuj re'ven'is kaj pov'is kaŝ'i si'n, sen ia ĝen'o, ĉar Camila kaj Lotari'o intenc'e don'is al li la okaz'o'n. Anselmo, jam kaŝ'it'a, sent'is la intens'a'n angor'o'n imag'ebl'a'n en hom'o, kiu atend'as vid'i propr'a'okul'e kaj detal'e la dis'tranĉ'ad'o'n de si'a honor'o kaj tiel risk'as perd'i la sen'egal'a'n trezor'o'n, kiu'n li kred'is posed'i en si'a am'at'a Camila.

Jam tut'e cert'a'j pri tio, ke Anselmo sid'as kaŝ'it'e, Camila kaj Leonela en'ir'is en la ĉambr'o'n, kaj, kiam ŝi far'is tie unu'a'n paŝ'o'n, Camila fort'e suspir'is kaj dir'is:

—Ve, kar'a Leonela! Prefer'e ol plen'um'i mi'a'n intenc'o'n, kiu'n mi ne vol'as rivel'i al vi, por ke vi ne prov'u ĝi'n kontraŭ'star'i, ĉu ne est'us pli'bon'e, se vi puŝ'us ĉi ponard'o'n de Anselmo en la pervers'a'n kor'o'n mi'a'n? Sed ne! Ne just'as, ke mi sufer'u la pun'o'n pro la krim'o de ali'a person'o. Unu'e mi vol'as sci'i kio'n vid'is ĉe mi la impertinent'a'j kaj lasciv'a'j okul'o'j de Lotari'o, ke li kuraĝ'is evident'ig'i tiel kulp'a'n pasi'o'n kontraŭ si'a amik'o kaj kontraŭ mi'a honor'o. Ir'u al la fenestr'o, Leonela, kaj vok'u li'n; sen'dub'e li star'as en la strat'o, atend'ant'e plen'um'i si'a'n malic'a'n projekt'o'n. Sed unu'e mi plen'um'os la mi'a'n, kruel'a'n sed honor'ind'a'n.

—Ve, sinjor'in'o! —respond'is la ruz'a kaj komplic'a Leonela—. Kio'n vi vol'as far'i per la ponard'o? Ĉu pren'i de vi la viv'o'n, aŭ pren'i la viv'o'n de Lotari'o? Ĉiu'okaz'e vi damaĝ'us vi'a'n honor'o'n kaj reputaci'o'n. Prefer'e kaŝ'u vi'a'n rankor'o'n kaj ne don'u al tiel frenez'a vir'o la okaz'o'n en'ir'i nun en la dom'o'n kaj trov'i ni'n sol'a'j. Ne forges'u, ke ni est'as febl'a'j vir'in'o'j, kaj li, vir'o de firm'a rezolut'ec'o; kaj, ĉar li ven'us blind'a de pasi'o, puŝ'at'e de si'a pervers'a intenc'o, ebl'e li pov'us far'i al vi i'o'n pli horor'a'n ol pren'i de vi la viv'o'n, antaŭ ol vi

efektiv'ig'us vi'a'n propr'a'n projekt'o'n. Hont'o'n al sinjor'o Anselmo, kiu tiel liber'e las'is la fripon'o'n en si'a'n dom'o'n! Kaj se, kiel mi pens'as, vi mort'ig'os li'n, kio'n ni far'os kun li sen'viv'a?

—Kio'n? —respond'is Camila—. Ni las'os, ke Anselmo li'n en'ter'ig'u, ĉar cert'e li sent'os agrabl'a la labor'o'n met'i sub la ter'o'n si'a'n propr'a'n infami'o'n. Nu, vok'u li'n; kun la pas'o de ĉiu moment'o prokrast'iĝ'as la plen'um'o de la ĝust'a venĝ'o kontraŭ la ofend'o far'it'a al mi'a dign'o, kaj ŝajn'as kresk'i en mi ia sent'o de kulp'o, kvazaŭ mi ne observ'us la fidel'o'n de mi ŝuld'at'a'n al mi'a edz'o.

Ĉio'n ĉi aŭskult'is Anselmo, kaj ĉiu vort'o de Camila frap'is al li en la cerb'o'n. Sed aŭd'ant'e, ke ŝi pret'as mort'ig'i Lotari'o'n, li vol'is el'ir'i de si'a kaŝ'ej'o kaj montr'i si'n por evit'i la krim'o'n; tamen, li'n de'ten'is la dezir'o vid'i kio'n fin'e kapabl'os tiel kuraĝ'a kaj honest'a rezolut'ec'o, kaj decid'is, ke li aper'os nur en la ĝust'a moment'o por opon'i al eventual'a atenc'o ne'ripar'ebl'a.

Ĉe tio Camila ek'sven'is, ĵet'is si'n sur lit'o'n tie star'ant'a'n, kaj Leonela komenc'is amar'e plor'i, dir'ant'e:

—Ve al mi! Kia mis'fortun'o, se inter mi'a'j brak'o'j mort'us la flor'o de la mond'a virt'o, la kron'o de la vir'in'o'j, la ĉast'o mem en person'o!

Kaj ŝi dir'is tiel mult'e da vort'o'j de simil'a stil'o, ke ajn'a hom'o ŝi'n aŭd'ant'a konsider'us ŝi'n la plej aflikt'it'a kaj lojal'a ĉambr'ist'in'o de la mond'o, kaj ŝi'a'n sinjor'in'o'n ali'a nov'a kaj persekut'at'a Penelop'a. Camila baldaŭ vek'iĝ'is el si'a sven'o kaj, de'nov'e konsci'a, dir'is:

—Leonela, kial vi ne ir'is vok'i la plej perfid'a'n amik'o'n, kia'n ĝis nun ne vid'is la sun'o nek kaŝ'is la nokt'o? Ir'u do, rapid'u, kur'u, hast'u! Ne las'u, ke la prokrast'o esting'u en mi la fajr'o'n de la koler'o kaj solv'u en minac'o'j'n kaj mal'ben'o'j'n la ĝust'a'n venĝ'o'n, kiu'n mi atend'as.

—Mi jam ir'as vok'i li'n, sinjor'in'o —dir'is Leonela—, sed unu'e don'u al mi la ponard'o'n, ke en mi'a for'est'o vi ne far'u i'o'n tiel terur'a'n, ke ni, la person'o'j vi'n am'ant'a'j, plor'us dum la ceter'o de ni'a viv'o.

—Ne tim'u, kar'a Leonela —respond'is Camila—, mi ne far'os kio'n vi pens'as, ĉar, kvankam vi opini'as, ke mi re'ag'as naiv'e kaj ekstrem'e en defend'o de mi'a honor'o, mi ne pretend'as imit'i Lukreci'a'n; laŭ'dir'e ŝi mort'ig'is si'n, kvankam ŝi kulp'is je neni'o, sen unu'e pren'i la viv'o'n de la vir'o kaŭz'int'a ŝi'a'n mis'fortun'o'n. Mi mort'os, se mi dev'as mort'i, post ol mi kontent'ig'e mi'n venĝ'os kontraŭ la person'o, kies insolent'o met'is mi'n en tiel kompromit'a'n kaj plor'ig'a'n situaci'o'n, sen ia kulp'o de mi'a flank'o.

Neces'is mult'e da pet'o'j ĝis fin'e Leonela el'ir'is vok'i Lotari'o'n; kaj dum la ĉambr'ist'in'o for'est'is, Camilia dir'is, kvazaŭ parol'ant'e al si mem:

—La ĉiel'o mi'n help'u! Ĉu ne est'us pli saĝ'e de'nov'e re'puŝ'i Lotari'o'n, kiel mi jam mult'foj'e far'is, anstataŭ don'i al li okaz'o'n pens'i, ke mi est'as sen'pudor'a kaj perfid'a, eĉ se tio'n li pens'us nur temp'et'o'n, ĝis mi pruv'us al li, ke li si'n tromp'as? Jes, pli saĝ'e est'us re'puŝ'i li'n… sed ĉi-okaz'e mi ne pov'us venĝ'i mi'n, kaj la honor'o de mi'a edz'o ricev'us neni'a'n kontent'ig'o'n, se

Lotari'o si'n el'tir'us facil'e kaj sen'ĝen'e el la situaci'o, kie'n li'a'j pervers'a'j ide'o'j li'n met'is. La perfid'ul'o pag'u per si'a viv'o si'a'n lasciv'a'n dezir'o'n; la mond'o sci'u (se iam dis'kon'iĝ'os ĉi afer'o), ke Camila ne nur ten'is si'n fidel'a al si'a edz'o, sed eĉ venĝ'is li'n kontraŭ ties insolent'a ofend'int'o. Ĉu ne est'us pli bon'e inform'i Anselmon pri ĉio ĉi? Ceter'e, mi jam alud'is ĉi problem'o'n en la leter'o, kiu'n mi send'is al li, kiam li trov'iĝ'is en la vilaĝ'o, kaj mi pens'as, ke li ne re'ven'is por ripar'i la damaĝ'o'n, ĉar, pro li'a'j super'mezur'e grand'a'j bon'o kaj fid'o, li nek pov'is, nek vol'is kred'i, ke la kor'o de tiel si'n'don'a amik'o kiel Lotari'o kapabl'us kov'i i'a'n perfid'o'n kontraŭ li'a honor'o; post ol mi skrib'is la leter'o'n, kaj dum mult'a'j tag'o'j, ankaŭ mi ne imag'is tia'aĵ'o'n, kaj neniam ĝi'n imag'us, se li'a insolent'o ĉiu'foj'e pli insist'a ne montr'us per grand'a'j promes'o'j, sen'ĉes'a'j larm'o'j kaj prezent'o de donac'o'j la natur'o'n de li'a intenc'o. Sed, kial mi tiel parol'as nun? Ĉu sen'tim'a rezolut'ec'o bezon'as la instig'o'n de vort'o'j? Cert'e ne.

Aper'u do, perfid'ul'o! Kaj sam'e vi, venĝ'o! La fals'a amik'o en'paŝ'u, ven'u, proksim'iĝ'u kaj pere'u! Post'e, io ajn okaz'u! Pur'a mi ven'is en posed'o'n de la vir'o, kiu'n la ĉiel'o don'is al mi, kaj pur'a mi de'ir'os de li, eĉ se mi ban'os mi'n en mi'a ĉast'a sang'o kaj en la sang'o pervers'a de la plej fals'a amik'o sur ĉi mond'o.

Dum ŝi parol'is, ŝi far'is sen'ord'a'j'n kaj ne'koher'a'j'n paŝ'o'j'n, ĉirkaŭ'ir'ant'e en la ĉambr'o kun la ponard'o nud'a en la man'o, kaj tiel strang'e gest'ad'is, ke ŝi ŝajn'is frenez'a kaj pli simil'a al desper'a bandit'o ol al vir'in'o delikat'a.

Anselmo, kaŝ'it'a per kelk'a'j tapiŝ'o'j, ĉio'n rigard'is kun mir'o. Ŝajn'is al li, ke li vid'is kaj aŭskult'is sufiĉ'e por sen'valid'ig'i eĉ la plej grav'a'n suspekt'o'n, kaj li tim'is la al'ven'o'n de Lotari'o, ĉar tio pov'us okaz'ig'i i'a'n subit'a'n mis'fortun'o'n. Sed, kiam li pret'is montr'i si'n por brak'um'i kaj konsol'i si'a'n edz'in'o'n, li halt'is, ĉar li vid'is, ke Leonela re'ven'as, konduk'ant'e Lotari'o'n je la man'o. Kaj, tuj kiam Camila li'n vid'is, ŝi far'is per la ponard'o long'a'n lini'o'n sur la plank'o'n antaŭ si kaj dir'is:

—Aŭskult'u, Lotari'o, se vi kuraĝ'us tra'paŝ'i ĉi lini'o'n, aŭ eĉ proksim'iĝ'i al ĝi, en la sam'a moment'o mi puŝ'us al mi la ponard'o'n en la kor'o'n. Ne respond'u al tio eĉ per unu vort'o, kaj aŭskult'u mi'n ankoraŭ: post'e vi pov'os parol'i laŭ'plaĉ'e. Mi vol'as unu'e, Lotari'o, ke vi dir'u, ĉu vi kon'as mi'a'n edz'o'n, kaj kia'n opini'o'n vi hav'as pri li; du'e, mi vol'as sci'i, ĉu vi kon'as mi'n.

Respond'u sen hezit'o aŭ embaras'o, ĉar ne pri enigm'o'j mi demand'as al vi.

Lotari'o ne est'is tiel stult'a por ne kompren'i la intenc'o'n de Camila, de la moment'o kiam ŝi pet'is help'o'n, por ke Anselmo si'n kaŝ'u; sekv'e li si'n agord'is tiel lert'e kaj oportun'e al ŝi'a maĥinaci'o, ke la mensog'ad'o de la par'o ŝajn'is pli pur'a ver'o ol la ver'o mem. Do li jen'e respond'is al ŝi:

—Mi ne kred'is, bel'a Camila, ke vi vok'us mi'n demand'i pri afer'o'j tiel sen'rilat'a'j al la objekt'o de mi'a ven'o. Se vi intenc'as tia'manier'e prokrast'i la plen'um'o'n de vi'a'j promes'o'j, vi dev'us dir'i tio'n al mi de pli long'a distanc'o, ĉar ju pli oni proksim'iĝ'as al si'a sopir'o, des pli tortur'as la dezir'o ĝi'n posed'i. Sed, por ke vi ne dir'u, ke mi ignor'as vi'a'j'n demand'o'j'n mi respond'as, ke mi kon'as vi'a'n edz'o'n Anselmo, kaj li mi'n, jam de ni'a'j infan'a'j jar'o'j. Pri ni'a amik'ec'o mi dir'os neni'o'n; vi tre kon'as ĝi'n, kaj se mi ĉi-moment'e ĝi'n ofend'as, pri tio kulp'as la am'o, potenc'a kaŭz'o de eĉ pli kondamn'ind'a'j pek'o'j. Rilat'e al vi, ankaŭ vi'n mi kon'as kaj am'as tiom, kiel vi'a propr'a edz'o, ĉar neces'as ĉarm'o'j kiel la vi'a'j, por ke mi ignor'u la dev'o'n ŝuld'at'a'n al

mi'a mem'estim'o kaj la sankt'a'n leĝ'o'n de la ver'a amik'ec'o; sed ĉio'n mi romp'is kaj profan'is, pel'at'e de ĉio'pov'a tiran'o: de la am'o.

—Se vi tio'n konfes'as, ĝis'mort'a mal'amik'o de la ver'a am'o —respond'is Camila—, kial vi aŭdac'as aper'i antaŭ mi, t.e., antaŭ la spegul'o kie rigard'as si'n la vir'o tiel sen'kaŭz'e kaj sen'konsider'e ofend'at'a de vi? Sed, ve al mi! Mi kompren'as nun, kial vi forges'is la dev'o'n ŝuld'at'a'n al vi'a propr'a dign'o. Ebl'e tial, ke mi far'is i'a'n frivol'et'o'n, kiu'n oni ne dev'us rigard'i mank'o de pudor'o, ĉar ne pro antaŭ'plan'it'a intenc'o ĝi okaz'is; cert'e tem'is pri unu el la petol'aĵ'o'j, kiu'j'n la vir'in'o'j oft'e kaj sen'pens'e far'as, kiam ili opini'as, ke ne ekzist'as motiv'o por tro'a rezerv'iĝ'em'o. Se ne, dir'u, perfid'a: ĉu mi iam respond'is al vi'a flat'ad'o eĉ per unu vort'o aŭ gest'o, kiu pov'us vek'i en vi eĉ la plej et'a'n esper'o'n, ke vi ating'us vi'a'n pervers'a'n dezir'o'n?

Ĉu mi ne respond'is per rigor'a'j kaj sek'a'j vort'o'j al vi'a'j am'a'j esprim'o'j? Ĉu mi iam kred'is aŭ

akcept'is vi'a'j'n promes'o'j'n kaj donac'o'j'n? Sed, ĉar ŝajn'as al mi, ke oni ne pov'as persist'i tiel long'e en la am'ind'um'ad'o, se oni ĝi'n ne baz'as sur la esper'o, mi vol'as atribu'i al mi la kulp'o'n de vi'a insolent'o; sen'dub'e, ia mank'o de si'n'gard'o de mi'a flank'o ig'is vi'n ĉirkaŭ'sieĝ'ad'i mi'n, kaj tial, mi vol'as sub'met'i mi'n al la pun'o, kiu'n vi'a kulp'o merit'as. Mi ven'ig'is vi'n ĉi tie'n, por ke vi vid'u, ke se mi kruel'as al mi mem, mi ne pov'as ne kruel'i ankaŭ al vi, kaj por ke vi est'u atest'ant'o de mi'a ofer'o al la insult'at'a honor'o de mi'a edz'o. Vi ofend'is li'n plej intenc'e, kaj ankaŭ mi li'n ofend'is, ĉar, pro mi'a mank'o de si'n'gard'o, mi ebl'e favor'is kaj stimul'is vi'a'n pervers'a'n dezir'o'n. Mi ripet'as, ke plej ĉagren'as mi'n la suspekt'o, ke vi kov'is tiel sen'senc'a'j'n pens'o'j'n kaŭz'e de ia frivol'et'o mi'a, kaj mi fervor'e dezir'as tio'n pun'i al mi propr'a'man'e, ĉar, se ali'a person'o ekzekut'us mi'n, ebl'e mi'a krim'o far'iĝ'us pli publik'a. Sed antaŭ ol mort'i, mi vol'as por plen'e kontent'ig'i mi'a'n dezir'o'n de venĝ'o, pren'i kun mi la viv'o'n de la hom'o puŝ'int'a mi'n al ĉi nigr'a situaci'o, kaj vid'i, ke li'n kondamn'as al la pun'o merit'it'a la rigor'a kaj sen'parti'a tribunal'o ĉiel'a.

Tio'n dir'int'e, Camila, kun ne'kred'ebl'a fort'o kaj rapid'o, si'n ĵet'is kontraŭ Lotari'o, kaj kun tiel'a decid'o kaj energi'o vol'is pik'i al li la brust'o'n per la nud'a ponard'o, ke li ek'dub'is, ĉu ŝi'a'j prov'o'j est'as ver'a'j aŭ fals'a'j, kaj fin'e li dev'is uz'i si'a'n tut'a'n lert'o'n kaj fort'o'n, por ke Camila ne li'n vund'u. Tiel majstr'e ŝi lud'is si'a'n strang'a'n rol'o'n de mistifik'o kaj tromp'o, ke ŝi eĉ

verŝ'is iom el si'a propr'a sang'o por don'i al la scen'o ankoraŭ krom'a'n kolor'o'n de ver'ŝajn'o.

Efektiv'e, vid'ant'e, ke ŝi ne pov'as vund'i Lotari'o'n —aŭ ŝajn'ig'ant'e, ke ŝi ne pov'as—, Camila dir'is:

—La sort'o ne vol'as, ke mi plen'e kontent'ig'u mi'a'n just'a'n dezir'o'n, sed mi hav'os fort'o'n sufiĉ'a'n por plen'um'i ĝi'n almenaŭ part'e.

Per abrupt'a ek'tir'o ŝi liber'ig'is la man'o'n kun la ponard'o re'ten'it'a'n de Lotari'o, en'puŝ'is al si la pint'o'n en lok'o'n ne danĝer'e vund'ebl'a'n, inter la aksel'o kaj la liv'a ŝultr'o, kaj post'e las'is si'n fal'i, kvazaŭ en sven'o. Ĉe tia scen'o Leonela kaj Lotari'o rigid'iĝ'is de konstern'o kaj mir'o, kaj ne sci'is kio'n pens'i, vid'ant'e, ke Camila, makul'it'a de sang'o, kuŝ'as sur la plank'o.

Terur'it'a kaj sen'spir'a, Lotari'o tuj hast'is el'tir'i el ŝi la ponard'o'n, sed kiam li rimark'is, ke la vund'o est'as nur surfac'a, li perd'is la tim'o'n kaj de'nov'e mir'is je la ruz'o, la aplomb'o kaj la talent'o de la bel'a Camila; sed, por lud'i si'a'n rol'o'n, Lotari'o komenc'is long'e kaj trist'e lament'i super la korp'o de Camila, kvazaŭ ŝi est'us sen'viv'a, kaj mal'ben'is, ne nur si'n, sed ankaŭ la

vir'o'n kulp'ant'a'n je tia mis'fortun'o. Kaj pro tio, ke li sci'is, ke li'a amik'o Anselmo li'n aŭskult'as, li esprim'is si'a'n desper'o'n per tia'j vort'o'j, ke iu ajn sent'us al li pli da kompat'o ol al Camila, eĉ se ver'e ŝi est'us mort'a. Leonela pren'is ŝi'n en si'a'j'n brak'o'j'n, met'is ŝi'n sur la lit'o'n kaj suplikis Lotari'o'n ir'i serĉ'i iu'n, kiu kurac'us sekret'e la sinjor'in'o'n. Ŝi post'e pet'is li'n konsil'i ŝi'n kio'n ili dev'us dir'i al Anselmo pri la vund'o de Camila, se okaz'e li re'ven'us antaŭ ol ŝi re'san'iĝ'us.

Lotari'o respond'is, ke ili dir'u i'o'n ajn, ĉar li trov'iĝ'as tro konstern'it'a por don'i util'a'n konsil'o'n; li nur pet'is ŝi'n prov'i ĉes'ig'i la hemoragi'o'n de Camila, kaj al'don'is, ke li ekzil'os si'n for de la vid'o de la hom'o'j. Kun grand'a'j montr'o'j de dolor'o kaj emoci'o li el'ir'is el la dom'o, kaj kiam li vid'is si'n sol'a kaj ne'observ'at'a, li ne pov'is ne far'i al si mult'foj'e la sign'o'n de la kruc'o, ĉar li mir'is ankoraŭ je la talent'o de Camila kaj je la aktor'in'a lert'o de Leonela. Li pens'is, ke Anselmo plen'e kaj sen'dub'e konvink'iĝ'is, ke ŝi'a edz'in'o egal'as al Porci'a, [148] kaj li dezir'is de'nov'e vid'i li'n por kun'e celebr'i la plej subtil'a'n tromp'o'n kaj la plej ver'simil'a'n mensog'o'n imag'ebl'a'j'n.

Kiel dir'it'e, Leonela viŝ'is de si'a sinjor'in'o la sang'o'n —kvankam ĝi flu'is nur en la kvant'o sufiĉ'a por kredit'ig'i la scen'o'n—, post'e lav'is per iom da vin'o la vund'o'n, kaj vind'is ĝi'n, kiom ŝi pov'is. Dum'e, ŝi esprim'is si'n per tia'j vort'o'j, ke eĉ se neni'o'n oni est'us antaŭ'e dir'int'a, ili sol'a'j sufiĉ'us por konvink'i Anselmon, ke li posed'as en la person'o de Camila la ĉast'o'n mem.

Al la vort'o'j de Leonela, Camila al'don'is la si'a'j'n. Ŝi nom'is si'n poltron'a kaj lepor-anim'a, ĉar en la moment'o, kiam kuraĝ'o est'is al ŝi plej neces'a, ŝi ne hav'is ĝi'n por pren'i de si si'a'n abomen'ind'a'n viv'o'n. Ŝi demand'is al si'a ĉambr'ist'in'o, ĉu konven'us, aŭ ne, inform'i al ŝi'a kar'a edz'o pri la okaz'aĵ'o, kaj Leonela konsil'is dir'i al li neni'o'n, por ne met'i li'n en la dev'o'n venĝ'i si'n kontraŭ Lotari'o, kio implik'us ankaŭ Anselmon en grav'a'n risk'o'n; ŝi al'don'is, ke honest'a vir'in'o dev'as, ne don'i, sed evit'i al si'a edz'o ĉi'a'n motiv'o'n de kverel'o'j. Camila respond'is, ke ŝi trov'as tre bon'a ŝi'a'n konsil'o'n, kaj ke ŝi observ'os ĝi'n, sed ke, ĉiu'okaz'e ili bezon'as don'i i'a'n klar'ig'o'n pri ŝi'a vund'o, ĉar Anselmo cert'e ĝi'n rimark'os. Al tio Leonela respond'is nur, ke ŝi ne mensog'us eĉ en ŝerc'o.

—Kaj mi, kar'a? —dir'is Camila—. Mi kuraĝ'us nek forĝ'i nek sub'ten'i mensog'o'n, eĉ se mi'a viv'o de'pend'us de tio. Kaj se ni ne sci'os el'tir'i ni'n el ĉi situaci'o, est'os pli bon'e konfes'i al li la tut'a'n ver'o'n, antaŭ ol li vid'us, ke ni ni'n implik'as en mensog'o'n.

—Ne zorg'u, sinjor'in'o —respond'is Leonela—. De nun ĝis morgaŭ mi el'pens'os i'o'n por dir'i al li. Ebl'e vi pov'os kaŝ'i de li la vund'o'n, se konsider'i, kie ĝi trov'iĝ'as, kaj la ĉiel'o montr'os si'n favor'a al ni'a'j just'a'j kaj virt'a'j intenc'o'j. Seren'iĝ'u, sinjor'in'o, klopod'u kviet'ig'i vi'a'n emoci'o'n, por ke sinjor'o Anselmo ne trov'u vi'n en tiel grand'a ekscit'o. Ĉio'n ali'a'n las'u al mi, kaj al Di'o, kies help'o neniam mank'as al la bon'a'j dezir'o'j.

Anselmo atent'eg'e aŭskult'is kaj observ'is ĉi tragedi'o'n, kie oni prezent'is la mort'o'n de li'a honor'o tiel art'e kaj patos'e, ke la aktor'in'o'j ŝajn'is trans'form'i la fikci'o'n en la pur'a'n ver'o'n. Li sen'pacienc'e atend'is la ven'o'n de la nokt'o por hav'i la ŝanc'o'n el'ir'i el la dom'o, vizit'i si'a'n amik'o'n Lotari'o kaj si'n gratul'i kun li pro la posed'o de tiel valor'a perl'o, kia pruv'iĝ'is Camila en la defend'o de si'a virt'o. La du vir'in'o'j zorg'is pri tio, don'i al li la okaz'o'n facil'e el'ŝtel'iĝ'i, kaj Anselmo, ĝi'n kapt'int'e, el'ir'is kaj si'n direkt'is al la hejm'o de Lotari'o. Ne'ebl'as kalkul'i

kiom da foj'o'j li brak'um'is li'n, kiom da afer'o'j li dir'is en si'a kontent'o, kiom da laŭd'o'j li dediĉ'is al Camila. Lotari'o aŭskult'is li'n sen montr'i eĉ la plej et'a'n ĝoj'o'n, ĉar li ne pov'is forges'i, kiel sen'konsider'e oni tromp'is li'a'n amik'o'n, kaj kiel kruel'e li mem ofend'is li'n.

Kvankam Anselmo rimark'is la apati'o'n de Lotari'o, li atribu'is ĝi'n al tio, ke li sent'is si'n kulp'a pri la vund'o de Camila. Tiel do, li dir'is al li, inter'ali'e, ke li ne dev'as zorg'i pri la akcident'o de Camila, ĉar sen'dub'e la vund'o est'as supr'aĵ'a, tial, ke la du vir'in'o'j inter'konsent'is ne rivel'i al li la afer'o'n; ke li dev'us tim'i do neni'o'n kaj anstataŭ'e ĝoj'i kaj si'n gratul'i kun li, ĉar, dank’

al li'a inter'ven'o kaj si'n'dediĉ'o, li, Anselmo, ating'is la plej alt'a'n pint'o'n de la feliĉ'o. Tial li dezir'is, ke Lotari'o si'n distr'u nur verk'ant'e poem'o'j'n je laŭd'o de Camila por etern'ig'i ŝi'n en la memor'o de la futur'a'j epok'o'j. Lotari'o gratul'is li'n pro li'a ide'o kaj al'don'is, ke li, de si'a flank'o, help'us li'n konstru'i tiel nobl'a'n monument'o'n.

Anselmo trans'form'iĝ'is tiel en la plej feliĉ'a'n tromp'at'o'n sur la mond'o; li mem konduk'is je la man'o la pere'o'n al si'a dom'o, kred'ant'e konduk'i la instrument'o'n de si'a glor'o. Camila ricev'is Lotari'o'n kun ŝajn'e serioz'a mien'o, sed kun rid'et'ant'a kor'o. Ĉi tromp'ad'o daŭr'is kelk'e da temp'o, ĝis post plur'a'j monat'o'j Fortun'o turn'is si'a'n rad'o'n, la pervers'o tiel ruz'e kaŝ'it'a iĝ'is publik'a, kaj la stult'a sci'vol'o de Anselmo kost'is al li la viv'o'n.

[146] La kvar S respond'as al la komenc'a'j liter'o'j de la kvar jen'a'j vort'o'j: saĝ'a, sol'a, serv'em'a kaj sekret'em'a.

[147] En ĉi alfabet-ord'a list'o mank'as kelk'a'j liter'o'j de la Esperant'a aboc'o, sed ankaŭ en la original'o mank'as ali'a'j de la hispan'a alfabet'o.

[148] Porci'a, edz'in'o de Mark'o Brut'o. Kiam ŝi sci'is pri la mort'o de si'a edz'o en Filip'os, ŝi pren'is de si la viv'o'n, glut'ant'e kelk'e da ard'a'j braĝ'o'j.

Ĉapitr'o 35

Kun la feroc'a kaj monstr'a batal'o de do'n Quijote kontraŭ fel'sak'o'j de ruĝ'a vin'o, kaj kun la fin'o de la novel'o pri la stult'a sci'vol'o

Apenaŭ rest'is por leg'o ĝis la fin'o de la novel'o, kiam el la mansard'o, kie do'n Quijote ripoz'is, el'ir'is Sancho Panza tut'e alarm'it'e kaj kri'ant'e:

—Rapid'u, sinjor'o'j, tuj ven'u help'i mi'a'n sinjor'o'n! Li trov'iĝ'as mez'e de la plej feroc'a kaj sang'a batal'o, kia'n mi ĝis nun ne vid'is. Je Di'o! Li don'is tiel fort'a'n hak'o'n al la gigant'o mal'amik'o de sinjor'in'o princ'in'o Micomicona, ke li de'tranĉ'is al li la kap'o'n tiel facil'e kiel nap'o'n.

—Kio'n vi dir'as, frat'o? —demand'is la licenci'ul'o, inter'romp'int'e la leg'o'n de la novel'o—. Ĉu vi hav'as vi'a'j'n sens'o'j'n en san'a stat'o? Kiel, je la diabl'o, pov'us tio okaz'i, se konsider'i, ke la gigant'o trov'iĝ'as ses mil mejl'o'j'n de ĉi tie?

Tiam aŭd'iĝ'is terur'a bru'o en la ĉambr'o de do'n Quijote, dum li kri'is:

—Halt'u, latron'o fanfaron'a, kanajl'o! Jen mi! Nun vi'a cimitar'o[149] ne tre taŭg'os al vi!

Kaj ŝajn'is, kvazaŭ li don'us fort'a'j'n hak'o'j'n sur la mur'o'j'n.

—Ne aŭskult'u tie sen'mov'e —dir'is Sancho —Prefer'e inter'romp'u la batal'o'n, aŭ help'u mi'a'n mastr'o'n; kvankam help'o'n li ne bezon'as, ĉar, cert'e, la gigant'o jam mort'is, kaj don'as nun al Di'o kont'o'n de si'a pervers'a viv'o ter'a. Mi vid'is flu'i sang'o'n sur la plank'o kaj kuŝ'i ĉe la flank'o de la gigant'o ties de'tranĉ'it'a'n kap'o'n, grand'a'n kiel fel'sak'o de vin'o.

—Oni pren'u de mi la viv'o'n —dir'is la gast'ej'estr'o— se do'n Quijote, aŭ do'n diabl'o, ne hak'is unu aŭ ali'a'n el la fel'sak'o'j da ruĝ'a vin'o kuŝ'ant'a'j ĉe la kap'o de li'a lit'o! La sak'o'j plen'is, kaj kio'n ĉi ul'o pren'as por sang'o, tio dev'as est'i la vin'o dis'verŝ'it'a!

Kur'e li ir'is al la mansard'o kaj, post li, la tut'a grup'o. Ili trov'is do'n Quijote en la plej strang'a vest'o de la mond'o: li sur'port'is nur la ĉemiz'o'n, kies front'o ne est'is sufiĉ'e long'a por bon'e kovr'i al li la femur'o'j'n, kaj kies post'o est'is ses fingr'o'j'n kurt'a; li'a'j gamb'o'j, long'a'j kaj magr'a'j, plen'a'j de vil'o, vid'iĝ'is ne tre pur'a'j; sur li'a kap'o sid'is ĉap'et'o ruĝ'a kaj gras'a, aparten'ant'a al la gast'ej'estr'o. De li'a liv'a brak'o pend'is, ĉirkaŭ'volv'it'e, la lit'a plejd'o, kiu'n Sancho abomen'is pro kial'o tre kon'at'a de li; [150] kaj per la dekstr'a li sving'is la glav'o'n, don'ant'e hak'o'j'n ĉi'e'n, kaj parol'ant'e, kvazaŭ li ver'e batal'us kontraŭ gigant'o. La kurioz'a aspekt'o de la afer'o kuŝ'is en tio, ke li hav'is la okul'o'j'n ferm'it'a'j, ĉar li dorm'is, sonĝ'ant'e, ke li duel'as kontraŭ la gigant'o: tiel fort'e kaj ripet'e li hak'is la sak'o'j'n, kred'ant'e hak'i la gigant'o'n, ke la tut'a ĉambr'o plen'is de vin'o, kaj la gast'ej'estr'o, vid'ant'e la spektakl'o'n, tiel koler'iĝ'is, ke li furioz'e atak'is la hidalg'o'n per la pugn'o'j; kaj se Cardenio kaj la pastr'o ne est'us li'n re'ten'int'a'j, li baldaŭ met'us fin'o'n al

la milit'o kontraŭ la gigant'o. Tamen la kompat'ind'a kavalir'o ne vek'iĝ'is, ĝis la barbir'o al'port'is grand'a'n kuv'o'n plen'a'n de frid'a akv'o el la put'o kaj, per subit'a ek'sving'o, ĵet'is la likv'o'n plen'e sur la korp'o'n de do'n Quijote, kaj vek'is li'n, kvankam ne tiom, ke li konsci'us si'a'n du'on'nud'a'n stat'o'n. Dorotea, vid'ant'e li'n en tiel leĝer'a negliĝ'o, ne vol'is en'ir'i por spekt'i la batal'o'n inter si'a ĉampion'o kaj si'a mal'amik'o.

De si'a flank'o, Sancho komenc'is serĉ'i tra la tut'a plank'o la kap'o'n de la gigant'o kaj, ĉar li ĝi'n ne trov'is, li dir'is:

—Jes, mi bon'e vid'as, ke ĉio en ĉi dom'o est'as en'sorĉ'it'a; la ali'a'n foj'o'n, en ĉi sam'a lok'o kie mi star'as nun, mi ricev'is mult'e da frap'o'j kaj kalcitr'o'j, sed tut'e ne sci'is kio mi'n bat'is, ĉar ĉiam ĝi est'is ne'vid'ebl'a; kaj nun la kap'o de la gigant'o ne aper'as, kvankam mi vid'is propr'a'okul'e, kiel oni ĝi'n de'tranĉ'is, kaj kiel la sang'o ŝpruc'is de la korp'o, kvazaŭ de font'o.

—Pri kia sang'o kaj pri kia font'o vi parol'as, mal'amik'o de Di'o, kaj de la sankt'ul'o'j? —

demand'is la gast'ej'estr'o—. Ĉu vi ne vid'as, fripon'o, ke la sang'o kaj la font'o est'as neni'o ali'a ol ĉi fel'sak'o'j tra'pik'it'a'j, kaj ĉi ruĝ'a vin'o, en kiu la ĉambr'o naĝ'as? Mi vid'u la anim'o'n de la tra'pik'int'o naĝ'i en la infer'o!

—Mi sci'as neni'o'n —dir'is Sancho—, nur, ke oni dev'as mi'n kompat'i, ĉar, se mi ne trov'os la kap'o'n de la gigant'o, mi'a graf'o'land'o solv'iĝ'os kiel sal'o en akv'o.

Kaj tia'manier'e Sancho, ne'dorm'a, pli absurd'is ol do'n Quijote en'dorm'a: ĝis tia ekstrem'o li'n obsed'is la promes'o'j de li'a mastr'o. La gast'ej'estr'o desper'is ĉe la stult'o de la ŝild'ist'o kaj la mis'ag'o'j de la mastr'o, kaj ĵur'is, ke nun ne okaz'os kiel la pas'int'a'n foj'o'n, kiam ili for'ir'is sen pag'i; nun la privilegi'o'j de la kavalir'ism'o ne evit'os al ili pag'i la old'a'n kont'o'n kun la nov'a, inkluziv'e de la flik'o'j sur'kudr'ot'a'j al la ŝir'it'a'j fel'sak'o'j.

La pastr'o re'ten'is je la man'o la kavalir'o'n, kiu, kred'ant'e, ke li fin'is la aventur'o'n kaj trov'iĝ'as antaŭ la princ'in'o Micomicona, genu'iĝ'is antaŭ la licenci'ul'o kaj dir'is:

—Vi'a Grand'ec'o, alt'a kaj bel'a sinjor'in'o, est'u cert'a, ke de nun ĉi bastard'o ne plu ĝen'os vi'n; kaj sam'e de nun, mi konsider'as mi'n liber'a de la promes'o, kiu'n mi far'is al vi, ĉar, kun la help'o de la ĉio'pov'a Di'o, kaj kun la fervor'o de la sinjor'in'o, por kies am'o mi viv'as kaj spir'as, mi perfekt'e plen'um'is mi'a'n vort'o'n.

—Ĉu mi ne prav'is? —ek'kri'is Sancho—. Mi ne vid'is vizi'o'j'n, mi ne est'is ebri'a. Mort'a, kaj eĉ pekl'it'a, est'as la gigant'o! La okaz'aĵ'o okaz'is, kaj la graf'o'land'o fal'os al mi en la man'o'j'n kiel matur'a frukt'o!

Ĉu oni pov'us re'ten'i la rid'o'n ĉe la absurd'o'j de la serv'ist'o kaj de ties mastr'o? Ĉiu'j rid'is, krom la gast'ej'estr'o, kiu rekomend'ad'is si'n al la diabl'o. Fin'e Cardenio, la barbir'o kaj la pastr'o sukces'is, ne sen grand'a pen'o, met'i la kavalir'o'n en la lit'o'n, kie li tuj dorm'iĝ'is en stat'o de ekstrem'a lac'o. Ili las'is li'n dorm'i kaj ir'is al la vestibl'o de la gast'ej'o por konsol'i la ŝild'ist'o'n Sancho pro tio, ke li ne trov'is la kap'o'n de la gigant'o; sed fin'e ili dev'is pli pen'ad'i ankoraŭ por kviet'ig'i la desper'o'n de la gast'ej'estr'o, furioz'ant'a pro la subit'a pere'o de la fel'sak'o'j. Kaj li'a edz'in'o dir'is laŭt'e kaj kri'e:

—Mal'ben'o traf'u la tag'o'n kaj la hor'o'n de la al'ven'o de ĉi vag'ant'a kavalir'o al mi'a dom'o! Mi vol'us vid'i li'n neniam, tiel kar'e li kost'as al mi! La last'a'n foj'o'n, li for'ir'is sen pag'i la vesper'manĝ'o'n, nek la lit'o'n, nek la pajl'o'n, nek la horde'o'n por li, por li'a ŝild'ist'o kaj por unu ĉeval'o kaj unu azen'o, dir'ant'e, ke li est'as kavalir'o aventur'ist'o (mizer'a'j'n aventur'o'j'n Di'o don'u al li kaj al la ceter'a'j aventur'ist'o'j de ĉi mond'o) kaj ke li dev'as pag'i neniom, ĉar tio'n postul'as la regul'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o; post'e, por afer'o'j koneks'a'j kun li, ven'is ĉi ali'a sinjor'o, pren'is kun si mi'a'n vost'o'n kaj ĝi'n re'don'is kun damaĝ'o'j, kost'ant'a'j pli ol kvar'on'o de real'o, kaj tiel sen'har'a, ke ĝi ne plu taŭg'os al mi'a edz'o. Kaj nun, kiel kulmin'o, la romp'o de mi'a'j sak'o'j kaj la verŝ'o de mi'a vin'o! Li'a'n sang'o'n mi vid'u verŝ'it'a! Sed ili ne pens'u, ke ili facil'i el'turn'iĝ'os! Je la ost'o'j de mi'a patr'o kaj je la viv'o de mi'a patr'in'o mi ĵur'as, ke se ili ne pag'os ĉio'n, ĝis la last'a maraved'o, mi ne merit'os port'i mi'a'n nom'o'n, nek est'i fil'in'o de mi'a patr'o!

Ĉi vort'o'j'n, kaj ali'a'j'n simil'a'j'n, sput'is furioz'e la gast'ej'estr'in'o; ŝi'a bon'a serv'ist'in'o Maritornes kun'kri'is kun ŝi la sam'a'j'n argument'o'j'n, sed la fil'in'o silent'is kaj nur rid'et'is de temp'o al temp'o. La pastr'o ĉio'n kviet'ig'is, promes'ant'e laŭ'ebl'e kompens'i al ŝi la perd'o'j'n por la fel'sak'o'j kaj la vin'o kaj special'e por la damaĝ'o'j al la vost'o, tiel kar'a al ŝi. Dorotea konsol'is la ŝild'ist'o'n Sancho Panza, promes'ant'e al li, ke, kiam evident'iĝ'os, ke li'a mastr'o sen'kap'ig'is la gigant'o'n, kaj kiam ŝi de'nov'e pac'e sid'os en la tron'o de si'a regn'o, ŝi don'os al li la plej bon'a'n graf'o'land'o'n tie'a'n. Sancho kontent'iĝ'is per tio, kaj insist'is al la princ'in'o, ke ŝi est'u cert'a, ke li vid'is la kap'o'n de la gigant'o, kaj ke, jen konfirm'o de li'a asert'o, ĝi hav'is barb'o'n long'a'n ĝis la tali'o. Tamen, se la kap'o ne aper'is, tio okaz'is, ĉar la dom'o est'is en'sorĉ'it'a, kiel li mem spert'is, kiam li gast'is tie la last'a'n foj'o'n. Dorotea respond'is, ke ŝi opini'as sam'e kiel li, kaj, ke li ne dev'us zorg'i, ĉar la afer'o'j ir'os glat'e kaj laŭ'dezir'e.

Kiam ĉiu'j fin'e trankvil'iĝ'is, la pastr'o esprim'is si'a'n dezir'o'n leg'i la novel'o'n ĝis la fin'o, vid'ant'e, ke nur kelk'a'j paĝ'o'j rest'as. Dorotea, Cardenio kaj la ali'a'j pet'is li'n plu leg'i, kaj, ĉar li dezir'is ili'n kontent'ig'i kaj sam'temp'e plezur'ig'i si'n, li daŭr'ig'is la rakont'o'n, dir'ant'e:

—Okaz'is do, ke, cert'a pri la virt'o de Camila, Anselmo viv'is feliĉ'a kaj liber'a de zorg'o'j.

Camila, intenc'e ten'is si'n serioz'e kaj disdegn'e antaŭ Lotari'o, por ke ŝi'a edz'o pens'u, ke ŝi hav'as al Lotari'o inklin'o'n mal'a'n al la ver'a. Por pli'fort'ig'i ĉi opini'o'n en si'a amik'o, Lotari'o pet'is de li permes'o'n por ĉes'i ir'i al li, ĉar vid'ebl'e li'a ĉe'est'o tre ĉagren'is Camilan. Sed la tromp'at'a Anselmo energi'e respond'is, ke li ne konsent'os tio'n; kaj tiel, en mil manier'o'j, Anselmo est'is la arkitekt'o de si'a propr'a infami'o, dum li si'n kred'is konstru'ant'o de si'a feliĉ'o.

»En ĉi cirkonstanc'o'j Leonela, vid'ant'e si'n liber'a por la kontent'ig'o de si'a'j plezur'o'j, tiel sen'brid'e si'n don'is al ili, ke ŝi ignor'is ĉio'n ceter'a'n, ĉar ŝi fid'is si'a'n sinjor'in'o'n, kies komplic'ec'o ir'is ĝis la ekstrem'o rekomend'i al Leonela pli konven'a'j'n aranĝ'o'j'n de ŝi'a'j rendevu'o'j. Nu, iu'n nokt'o'n Anselmo aŭd'is paŝ'o'j'n en la ĉambr'o de Leonela, kaj, kiam li prov'is en'ir'i por vid'i kiu est'as tie, li sent'is, ke de la ali'a flank'o oni re'ten'as la pord'o'n ferm'it'a, kio vek'is en li eĉ pli grand'a'n dezir'o'n ĝi'n apert'i; kaj tiom da fort'o li aplik'is, ke la pord'o ced'is, kaj, en'ir'ant'e, li ĝust'a'temp'e vid'is unu vir'o'n ek'salt'i tra la fenestr'o al la strat'o; kvankam li impet'is antaŭ'e'n por kapt'i li'n, aŭ por vid'i almenaŭ kiu li est'as, li sukces'is nek ĉe unu, nek ĉe la ali'a afer'o, ĉar Leonela si'n kroĉ'is al li, dir'ant'e:

»—Trankvil'iĝ'u, sinjor'o, ne ekscit'iĝ'u. Ne sekv'u la vir'o'n salt'int'a'n de ĉi tie. Nur mi'n tuŝ'as la afer'o. Efektiv'e, li est'as mi'a edz'o.

»Anselmo ne kred'is ŝi'n; kontraŭ'e, blind'a de koler'o, li el'tir'is la ponard'o'n kaj minac'is, ke li mort'ig'os ŝi'n, se ŝi ne dir'os la ver'o'n. Leonela, plen'a de terur'o, sen sci'i kio'n ŝi dir'as, respond'is:

»—Ne mort'ig'u mi'n, sinjor'o, mi rakont'os al vi i'o'n tiel grav'a'n, ke vi ne pov'us ĝi'n imag'i.

»—Nu, tuj, rakont'u —dir'is Anselmo—. Se ne, vi pere'os.

»—Ne'ebl'e ĉi-moment'e —respond'is Leonela—. Mi est'as tro ekscit'it'a. Las'u mi'n ĝis morgaŭ, kaj tiam mi rivel'os al vi unu afer'o'n, kiu konstern'os vi'n. Sed kred'u, la salt'int'o tra la fenestr'o est'as jun'ul'o de ĉi urb'o: li promes'is edz'iĝ'i al mi.

»Per tio Anselmo trankvil'iĝ'is kaj decid'is atend'i la temp'o'n difin'it'a'n de Leonela, ĉar li tut'e ne pens'is, ke li pov'us aŭskult'i i'o'n kontraŭ Camila: tiel cert'a kaj kontent'a li est'is pri ŝi'a virt'o. Li el'ir'is do el la ĉambr'o kaj en'ŝlos'is en ĝi la serv'ist'in'o'n, avert'int'e ŝi'n, ke ŝi rest'os tie, ĝis ŝi rivel'os al li si'a'n sekret'o'n.

»Anselmo ir'is tuj al Camila kaj rakont'is al ŝi la incident'o'n kaj la promes'o'n de Leonela rivel'i al li afer'o'n grand'a'n kaj grav'a'n. Super'flu'as dir'i, ke Camila konstern'iĝ'is. Ĉar ŝi suspekt'is, ne sen'motiv'e, ke Leonela rivel'os al Anselmo ŝi'a'n perfid'o'n, Camila sent'is tia'n terur'o'n, ke, sen kuraĝ'i atend'i, ĉu ŝi'a suspekt'o pruv'iĝ'os ver'a aŭ ne, tiu'n sam'a'n nokt'o'n, kiam ŝajn'is al ŝi, ke Anselmo dorm'as, ŝi pren'is si'a'j'n plej bon'a'j'n juvel'o'j'n kaj iom da mon'o kaj, ne'observ'at'e, el'ŝtel'iĝ'is el la dom'o kaj ir'is rekt'e al Lotari'o. Tie ŝi rakont'is al li la okaz'aĵ'o'n kaj pet'is li'n konduk'i ŝi'n al sekur'a kaŝ'ej'o, aŭ fuĝ'i kun ŝi al lok'o, kie Anselmo ne pov'us trov'i ili'n. Tiel grand'a'n konfuz'o'n met'is Camila en la kor'o'n de Lotari'o, ke li ne nur ne sci'is kio'n far'i, sed eĉ ne kapabl'is respond'i unu sol'a'n vort'o'n. Fin'e li decid'is konduk'i ŝi'n al klostr'o, kies prior'in'o est'is frat'in'o li'a. Camila konsent'is ir'i tie'n, kaj kun la urĝ'o, kiu'n la situaci'o postul'is, Lotari'o tio'n far'is, las'is ŝi'n en la klostr'o kaj tuj post'e for'ir'is de la urb'o, dir'int'e adiaŭ al neni'u.

»Ĉe la tag'iĝ'o, Anselmo tiel dezir'eg'is sci'i kio'n Leonela promes'is dir'i, ke, sen rimark'i, ke Camila for'est'as de li'a flank'o, li el'lit'iĝ'is kaj ir'is al la ĉambr'o, kie li antaŭ'e en'ferm'is la serv'ist'in'o'n. Li apert'is la pord'o'n, paŝ'is en la intern'o'n kaj trov'is ĝi'n dezert'a; sed li rimark'is kelk'e da lit'o'tuk'o'j nod'it'a'j al la fenestr'o kaj kompren'is, ke Leonela descend'is per ili kaj eskap'is. Konfuz'it'a, li tuj re'ven'is por rakont'i la afer'o'n al Camila, sed konstern'iĝ'is, kiam li ne trov'is ŝi'n en la lit'o, nek ie en la dom'o. Li demand'is pri ŝi al la ge'serv'ist'o'j, sed neni'u pov'is don'i kontent'ig'a'n respond'o'n. Fin'e, serĉ'ant'e ankoraŭ Camilan, li hazard'e rimark'is, ke ŝi'a'j kofr'et'o'j hav'as la kovr'il'o'n lev'it'a, kaj ke la pli'part'o de ŝi'a'j juvel'o'j mank'as. Tiam li kompren'is, ke katastrof'o fal'is sur li'n, kaj ke ne de Leonela ven'as li'a mis'fortun'o. Tiel do, ĝust'e kiel li est'is, sen fin'i si'a'n tualet'o'n, trist'a kaj en'pens'a, li ir'is al Lotari'o por inform'i li'n pri si'a mal'feliĉ'o. Sed, kiam li ne trov'is li'n kaj la serv'ist'o'j dir'is, ke ili'a sinjor'o for'ir'is en la nokt'o kun si'a tut'a mon'o, Anselmo tim'is perd'i la saĝ'o'n. Kaj, kiel kulmin'o de la tut'a afer'o, kiam Anselmo re'ven'is al si, li trov'is la dom'o'n sol'a kaj dezert'a, sen serv'ist'o'j kaj

ĉambr'ist'in'o'j.

»Li ne sci'is kio'n pens'i, dir'i aŭ far'i, kaj iom post iom li'a saĝ'o pli kaj pli ŝancel'iĝ'is. Li vid'is si'n subit'e sen edz'in'o, sen amik'o, sen serv'ist'o'j, for'las'it'a de la ĉiel'o kaj, precip'e, sen honor'o, ĉar en la fuĝ'o de Camila li vid'is si'a'n propr'a'n pere'o'n. Fin'e, post long'a temp'o li decid'is ir'i al si'a kamp'ar'a amik'o, en kies dom'o li antaŭ'e gast'is por don'i la la par'o la ŝanc'o'n aranĝ'i tiel terur'a'n mis'fortun'o'n. Li ŝlos'is la pord'o'j'n de si'a dom'o, ek'rajd'is la ĉeval'o'n kaj kun deprim'it'a anim'o komenc'is la vojaĝ'o'n. Apenaŭ li ir'is la du'on'o'n de la voj'o, li de'sel'iĝ'is, al'lig'is la ĉeval'o'n al trunk'o de arb'o, las'is si'n fal'i apud ĝi, kaj tie, tortur'at'a de si'a'j pens'o'j, plor'is kaj ĝem'is ĝis la krepusk'iĝ'o. Tiam li vid'is ven'i el la direkt'o de la urb'o vir'o'n sur ĉeval'o.

Anselmo li'n salut'is kaj demand'is kia'j nov'aĵ'o'j cirkul'as en Florenco.

»—La plej strang'a'j, kia'j'n de mult'a'j tag'o'j oni ne aŭd'as en la urb'o —respond'is la rajd'ant'o

—. Oni publik'e dir'as, ke Lotari'o, la grand'a amik'o de tiu riĉ'a Anselmo loĝ'ant'a en la kvartal'o San Ju'a'n, ĉi-nokt'e fuĝ'is kun ties edz'in'o Camila, kaj ankaŭ, ke Anselmo mem mal'aper'is. Ĉio'n ĉi rakont'is la ĉambr'ist'in'o de Camila, post ol la gubernator'o surpriz'is ŝi'n, kiam ŝi descend'is per lit'o'tuk'o el fenestr'o de la dom'o de Anselmo. Nu, mi ne sci'as detal'e kio okaz'is, sed en la tut'a urb'o oni mir'as pri la afer'o, ĉar oni ne pov'is imag'i i'o'n tia'n, se konsider'i, ke, tiel grand'a kaj intim'a amik'ec'o ekzist'is inter la du vir'o'j, ke oni nom'is ili'n «la du amik'o'j».

»—Ĉu oni sci'as kiu'n voj'o'n pren'is Lotari'o kaj Camila?

»—Tut'e ne —respond'is la rajd'ant'o—, kvankam la gubernator'o tre aktiv'is, serĉ'ant'e ili'n.

»—Di'o vi'n gard'u, sinjor'o —dir'is Anselmo.

»—Ankaŭ vi'n —respond'is la ali'a, for'ir'ant'e.

»Ĉe tiel terur'a'j nov'aĵ'o'j, Anselmo preskaŭ perd'is, ne nur la saĝ'o'n, sed eĉ la viv'o'n. Li star'iĝ'is, kiel li pov'is, kaj al'ven'is al si'a amik'o, kiu ankoraŭ sci'is neni'o'n por li'a mis'fortun'o.

Sed, kiam li vid'is li'n en'paŝ'i pal'a kaj konsum'it'a, li kompren'is, ke li sufer'as grav'eg'a'n afekci'o'n. Anselmo tuj pet'is, ke oni help'u li'n ir'i en la lit'o'n, kaj ke oni don'u al li plum'o'n kaj paper'o'n. Oni tio'n far'is kaj, ĝust'e kiel li vol'is, oni las'is li'n sol'a en la lit'o kaj kun la pord'o ferm'it'a. En tia situaci'o, tiel ŝarĝ'iĝ'is li'a mens'o pro la pez'o de li'a mis'fortun'o, ke li klar'e sent'is en si la simptom'o'j'n, ke li'a viv'o proksim'iĝ'as al al fin'o. Sekv'e li decid'is post'las'i klar'ig'o'n pri la kaŭz'o de si'a strang'a mort'o kaj komenc'is skrib'i; sed, antaŭ ol li fin'us la not'o'n, li ĉes'is spir'i, kaj li'a'n viv'o'n esting'is la dolor'o kaŭz'at'a de li'a stult'a sci'vol'o. La mastr'o de la dom'o, surpriz'it'a pro la long'a silent'o de Anselmo, decid'is en'ir'i en li'a'n ĉambr'o'n por vid'i, ĉu li'a afekci'o intens'iĝ'is, kaj trov'is li'n kuŝ'ant'a sur la ventr'o, kun la du'on'o de la korp'o en la lit'o, kun la ali'a du'on'o sur la skrib'o'tabl'o, kie vid'iĝ'is la paper'o de li skrib'it'a, kaj kun la plum'o ankoraŭ en la man'o. Li vok'is la kuŝ'ant'o'n, ne ricev'is respond'o'n, proksim'iĝ'is al li, pren'is ties man'o'n, trov'is ĝi'n frid'a kaj rimark'is, ke li jam mort'is. Plen'a de konstern'o kaj profund'e aflikt'it'a, li vok'is la dom'an'o'j'n, ke ili atest'u la bedaŭr'ind'a'n fin'o'n de la viv'o de Anselmo, kaj post'e li leg'is la paper'o'n skrib'it'a'n de li'a man'o. Ĝi tekst'is jen'e: Stult'a kaj danĝer'a sci'vol'o pren'is de mi la viv'o'n. Se Camila aŭd'os la nov'aĵ'o'n pri mi'a

mort'o, ŝi sci'u ankaŭ, ke mi pardon'as ŝi'n, ĉar ŝi hav'is neni'a'n dev'o'n far'i mirakl'o'j'n, kaj mi ne bezon'is pet'i ili'n de ŝi. Tial, ke mi est'is la arkitekt'o de mi'a infami'o, ne ekzist'as motiv'o por…

»Anselmo skrib'is nur ĝis tie, kaj cert'e li mort'is, antaŭ ol li pov'us fin'i la fraz'o'n. La sekv'ant'a'n tag'o'n, la amik'o de Anselmo send'is mesaĝ'o'n al li'a'j parenc'o'j pri li'a mort'o. Ili jam sci'is pri li'a mis'fortun'o kaj pri la klostr'o, kie Camila, pli aflikt'it'a pro la for'est'o de si'a am'ant'o ol pro la mort'o de Anselmo, trov'iĝ'is preskaŭ en la stat'o sekv'i si'a'n edz'o'n en ties definitiv'a vojaĝ'o. Oni dir'is, ke kvankam ŝi est'is vidv'in'o, ŝi ne vol'is for'las'i la klostr'o'n kaj ankaŭ ne far'iĝ'i monaĥ'in'o. Sed kelk'e da tag'o'j post'e, ricev'int'e la nov'aĵ'o'n, ke Lotari'o mort'is en batal'o okaz'int'a inter la trup'o'j de Monsieur de Lautrec kaj la soldat'o'j de la Grand'a Kapitan'o Gonzalo Fernández de Córdoba en la regn'o de Napolo, kie last'a'temp'e trov'iĝ'is la tard'e pent'ant'a amik'o, Camila far'is la vot'o'j'n, sed iom post'e la rigor'a'j man'o'j de la aflikt'o kaj de la melankoli'o esting'is ŝi'a'n viv'o'n. Tiel fin'iĝ'is la ekzist'o de tri person'o'j, ĉar ili komenc'is tiel sen'senc'a'n afer'o'n.

-Nu, ĉi rakont'o ŝajn'as al mi bon'a —dir'is la pastr'o—, sed mi ne pov'as kred'i ĝi'n ver'a. Se tem'as pri fikci'o, la aŭtor'o erar'e fabel'is, ĉar oni ne pov'as imag'i, ke ekzist'as vir'o sufiĉ'e stult'a por far'i tiel danĝer'a'n prov'o'n. La intrig'o est'us akcept'ebl'a, se ĝi okaz'us inter am'ant'o kaj am'at'in'o; sed inter edz'o kaj edz'in'o, ĝi ne hav'as logik'o'n. Tamen la rakont'art'o de la aŭtor'o plaĉ'as al mi.

[149] Neolog'ism'o. Hispan'e «cimitarra»; franc'e «cimeterre»; angl'e «scimitar». Arab'a glav'o kun kling'o larĝ'a kaj kurb'a.

[150] Ĉar per tiu, aŭ per ali'a simil'a plejd'o, oni bernis li'n.

Ĉapitr'o 36

Pri ali'a'j strang'a'j event'o'j okaz'int'a'j en la gast'ej'o

Ĝust'e tiam la gast'ej'estr'o, kiu star'is ĉe la pord'o de la dom'o, dir'is:

—Jen, proksim'iĝ'as bel'a trup'o da ir'ant'o'j; se ili halt'os ĉi tie, ni hav'os gaudeamus. [151]

—Kia'j hom'o'j? —demand'is Cardenio.

—Kvar vir'o'j ir'as sur'ĉeval'e —respond'is la gast'ej'estr'o—, rajd'as laŭ la hispan'a stil'o, [152]

port'as lanc'o'j'n kaj ŝild'o'j'n kaj hav'as la vizaĝ'o'n kovr'it'a per nigr'a'j mask'o'j. Kun ili rajd'as sur flank'sel'o[153] vir'in'o en blank'a rob'o, kun la vizaĝ'o sam'e mask'it'a kaj ili'n akompan'as du serv'ist'o'j pied'e.

—Ĉu ili tre proksim'as? —demand'is la pastr'o.

—Tiom, ke ili jam al'ven'as —respond'is la gast'ej'estr'o.

Ĉe tiu'j vort'o'j, Dorotea vual'is al si la vizaĝ'o'n kaj Cardenio en'ir'is en la ĉambr'o'n de do'n Quijote; tuj'tuj'e en'ven'is la tut'a grup'o, kiu'n la gast'ej'estr'o ĵus pri'skrib'is: la kvar rajd'ant'o'j, de graci'a, disting'it'a ten'iĝ'o, de'ĉeval'iĝ'is kaj ir'is help'i la dam'o'n descend'i de la flank'sel'o; unu el ili lev'is ŝi'n per si'a'j brak'o'j kaj ŝi'n sid'ig'is sur seĝ'o star'ant'a ĉe la pord'o de la ĉambr'o, kie'n Cardenio si'n antaŭ'e kaŝ'is. Dum'e, nek ŝi, nek ili de'met'is la mask'o'j'n, [154] nek dir'is unu sol'a'n vort'o'n; nur la dam'o, sid'iĝ'ant'e, profund'e suspir'is kaj las'is fal'i la brak'o'j'n, kvazaŭ ŝi trov'iĝ'us konsum'it'a kaj mis'fart'a. La sur'pied'a'j serv'ist'o'j gvid'is la ĉeval'o'j'n al la stal'o.

Ĉe tio, la pastr'o, dezir'ant'e kon'i la ident'ec'o'n de tia'j hom'o'j tiel strang'e vest'it'a'j kaj tiel silent'a'j, proksim'iĝ'is al la serv'ist'o'j kaj demand'is al unu.

—Nu, sinjor'o —li respond'is—, mi ne pov'us dir'i, kiu'j ili est'as; mi sci'as nur, ke ŝajn'e tem'as pri grav'a'j moŝt'ul'o'j, precip'e la vir'o ĵus pren'int'a inter si'a'j brak'o'j la dam'o'n, kiel vi vid'is.

Kaj mi imag'as li'n tia, ĉar la ali'a'j montr'as al li grand'a'n respekt'o'n kaj far'as nur kio'n li ordon'as.

—Kaj la dam'o, kiu ŝi est'as? —demand'is la pastr'o.

—Mi sam'e ne sci'as —respond'is la serv'ist'o—, ĉar dum la tut'a voj'o mi ne sukces'is vid'i al ŝi la vizaĝ'o'n. Mi nur aŭd'is ŝi'n oft'e suspir'i kaj tiel fort'e ĝem'i, ke ŝajn'is, ke kun ĉiu ĝem'o ŝir'iĝ'is el ŝi la viv'o. Ne strang'e, ke ni apenaŭ sci'as, ĉar mi kaj mi'a kompan'o ir'as kun ili de antaŭ nur du tag'o'j. Ili renkont'is ni'n sur la voj'o, promes'ant'e al ni tre alt'a'n pag'o'n, persvad'is ni'n ir'i kun ili ĝis Andaluzi'o.

—Ĉu vi aŭd'is la nom'o'n de iu el ili? —demand'is la pastr'o.

—Tut'e ne —respond'is la serv'ist'o—, ĉar ili vojaĝ'as en strang'e absolut'a silent'o; ĉe ili aŭd'iĝ'as nur la suspir'o'j kaj ĝem'o'j de la kompat'ind'a sinjor'in'o, kio tuŝ'as al ni en la kor'o'n; ni preskaŭ cert'as, ke la vir'o'j dev'ig'as ŝi'n ir'i, kie'n ajn ili si'n direkt'as; kaj, kiom oni pov'as juĝ'i laŭ ŝi'a rob'o, ŝi est'as monaĥ'in'o, aŭ, kio ŝajn'as pli cert'a, ŝi ir'as monaĥ'in'iĝ'i; kaj ŝi aspekt'as tiel trist'e, ĉar ebl'e ŝi ne elekt'us propr'a'vol'e la monaĥ'in'a'n stat'o'n.

—Tre ebl'e —respond'is la pastr'o, kaj, ili'n for'las'int'e, si'n turn'is al Dorotea, kies natur'a kompat'em'o tiel vek'iĝ'is ĉe la suspir'o'j de la mask'it'a vir'in'o, ke ŝi proksim'iĝ'is al ŝi kaj dir'is:

—Kio vi'n aflikt'as, sinjor'in'o? Se tem'as pri io, kio'n ni vir'in'o'j kon'as propr'a'spert'e kaj kapabl'as kurac'i, mi tre volont'e propon'as al vi mi'a'n serv'o'n.

La aflikt'it'a dam'o neni'o'n respond'is, kaj kvankam Dorotea propon'is de'nov'e si'a'n help'o'n, la ali'a plu silent'is, ĝis la mask'it'a kavalir'o —la obe'at'o de la ceter'a'j, laŭ la dir'o de la serv'ist'o

— proksim'iĝ'is kaj dir'is al Dorotea:

—Sinjor'in'o, ne insist'u montr'i vi'a'n bon'vol'o'n al ĉi dam'o, ĉar ŝi kutim'as ne dank'i kio'n oni far'as por ŝi; kaj ne klopod'u, ke ŝi respond'u vi'n, se vi ne dezir'as aŭd'i ŝi'n mensog'i.

—Neniam mi mensog'is —respond'is la dam'o, ĝis tiam silent'a—. Kontraŭ'e: mi nun vid'as mi'n en tiom da mis'fortun'o'j, ĉar mi ĉiam kondut'is sincer'e kaj ver'dir'e; kaj mi vol'as ke vi mem konfirm'u kio'n mi dir'as kvankam la pur'a ver-am'o kiu sid'as en mi, deklar'as vi'n fals'a kaj mensog'a.

Cardenio klar'e aŭskult'is ĉi vort'o'j, ĉar nur la pord'o de la ĉambr'o de do'n Quijote star'is inter li kaj la parol'ant'o: kaj aŭd'int'e ŝi'n parol'i, Cardenio tuj ek'kri'is:

—Grand'a Di'o! Kio'n mi aŭd'as? Kies voĉ'o traf'is al mi en la orel'o'n?

Ĉe tia'j kri'o'j, la dam'o, konstern'it'a, turn'is la kap'o'n kaj, ne vid'ant'e la al'parol'int'o'n, star'iĝ'is kaj ek'ir'is en la direkt'o al la ĉambr'o. Sed la kavalir'o tuj de'ten'is ŝi'n kaj ne las'is ŝi'n far'i eĉ

unu sol'a'n paŝ'o'n. Pro ŝi'a agit'iĝ'o kaj alarm'o, la mask'o fal'is de sur ŝi, rivel'ant'e mir'ind'e kaj sen'kompar'e bel'a'n vizaĝ'o'n, sed pal'a'n kaj mir'o'plen'a'n; ŝi'a'j okul'o'j si'n turn'is ĉi'e'n, kie'n la rigard'o pov'us ating'i, kun tiel angor'a insist'o, ke ŝi ŝajn'is kapt'it'a de frenez'o. Dorotea kaj la ali'a'j sent'is al ŝi profund'a'n kompat'o'n, kvankam ili ne kompren'is la kaŭz'o'n de ŝi'a kondut'o.

La kavalir'o fort'e ŝi'n ten'is je la ŝultr'o'j, sed li dev'is tiel streĉ'e okup'iĝ'i per tio, ke li ne pov'is evit'i la de'ŝov'o'n kaj fin'e la for'fal'o'n de si'a propr'a mask'o. Kaj kiam Dorotea, kiu sam'e ĉirkaŭ'brak'ad'is la ne'kon'at'in'o'n, lev'is la rigard'o'n, ŝi vid'is ke la kavalir'o re'ten'ant'a la dam'o'n, est'as ŝi'a edz'o do'n Fernand'o; kaj apenaŭ ŝi li'n re'kon'is, ŝi ŝancel'iĝ'is dors'e'n sen'konsci'a, el'spirant'e unu long'a'n kaj trist'eg'a'n ĝem'o'n el la profund'o de si'a anim'o; kaj tial, ke la barbir'o star'is proksim'a kaj pren'is ŝi'n inter si'a'j brak'o'j, Dorotea ne fal'is sur la plank'o'n. La pastr'o rapid'is tir'i de ŝi la vual'o'n por ĵet'i akv'o'n sur ŝi'a'n vizaĝ'o'n kaj tiam do'n Fernand'o, kiu re'ten'is ankoraŭ la ali'a'n dam'o'n, re'kon'is Dorotean kaj pro la surpriz'eg'o rigid'iĝ'is kvazaŭ mort'a.

Tamen li ne de'las'is Luscindan (ŝi est'is ja Luscinda), kiu barakt'is por liber'ig'i si'n el li'a'j brak'o'j, kaj kiu renkont'is la voĉ'o'n de Cardenio, sam'e kiel li re'kon'is la ŝi'a'n. Cardenio aŭd'is ankaŭ la ĝem'o'n de Dorotea, kiam ŝi ek'fal'is sen'konsci'a, kaj kred'ant'e, ke tia ve'o ven'is de li'a

kar'a Luscinda, impet'is plen'a de terur'o el la ĉambr'o kaj vid'is unu'e, ke do'n Fernand'o re'ten'as Luscindan en si'a'j brak'o'j. De si'a flank'o do'n Fernand'o sam'e tuj re'kon'is Cardenion, kaj ili tri: Luscinda, Cardenio kaj Dorotea rigid'iĝ'is kaj mut'iĝ'is de mir'o, sen apenaŭ sci'i kio okaz'is al ili. Ĉiu'j silent'is kaj si'n rigard'is reciprok'e: Dorotea al do'n Fernand'o, do'n Fernand'o al Cardenio, Cardenio al Luscinda, kaj Luscinda al Cardenio. Luscinda romp'is la unu'a la silent'o'n, jen'e parol'ant'e al do'n Fernand'o:

—Las'u mi'n, do'n Fernand'o, almenaŭ pro konsider'o al vi'a mem'respekt'o, se ne pro ali'a'j motiv'o'j. Las'u mi'n kroĉ'iĝ'i al la mur'o, kies heder'o ne'dis'ig'ebl'a mi est'as malgraŭ vi'a si'n'trud'o, vi'a'j minac'o'j, vi'a'j promes'o'j kaj vi'a'j donac'o'j; rigard'u, kiel la ĉiel'o, laŭ manier'o strang'a kaj mister'a al ni, konduk'is mi'n antaŭ mi'a ver'a edz'o; vi tre bon'e lern'is per mil mult'e'kost'a'j lecion'o'j, ke nur la mort'o pov'us for'viŝ'i li'n el mi'a memor'o. Nu, tiel evident'a fiask'o de vi'a'j dezir'o'j mov'u vi'n (ĉar vi ne pov'us ali'e re'ag'i) turn'i vi'a'n am'o'n en furioz'o'n, kaj vi'a'n kor'inklin'o'n en spit'o'n, kaj pren'u de mi la viv'o'n: se mi mort'os ĉe la okul'o'j de mi'a kar'a edz'o, mi opini'os mi'a'n ofer'o'n bon'a, ĉar ebl'e mi'a mort'o pruv'os al li, ke mi fidel'is al li ĝis la last'a moment'o.

Dorotea re'trov'is dum'e la konsci'o'n kaj, aŭskult'ant'e la vort'o'j'n de Luscinda, kompren'is, kiu ŝi est'as. Post'e, vid'ant'e, ke do'n Fernand'o re'ten'as ŝi'n ankoraŭ kaj ne respond'as al ŝi, Dorotea star'iĝ'is per plej'a fort'o'streĉ'o kaj genu'iĝ'is antaŭ li, kaj verŝ'ant'e mult'e da bel'a'j kaj aflikt'a'j larm'o'j, dir'is:

—Se vi'a'j okul'o'j, kar'a sinjor'o, ne blind'iĝ'is pro la radi'o'j de la sun'o trov'iĝ'ant'a inter vi'a'j brak'o'j, cert'e vi jam vid'is, ke antaŭ vi genu'as Dorotea, la sen'fortun'a kaj mal'feliĉ'a ĝis vi vol'os decid'i ali'e. Mi est'as la humil'a kamp'ul'in'o, kiu'n vi'a bon'ec'o, aŭ vi'a plezur'o, vol'is lev'i al la honor'o nom'i ŝi'n vi'a; mi viv'is kontent'a inter la lim'o'j de la virt'o ĝis vi'a si'n'trud'o kaj vi'a ŝajn'e sincer'a am'o apert'is la pord'o'n de mi'a ĉast'o. Mi don'is al vi ŝlos'il'o'n de mi'a liber'o, sed tia'n donac'o'n vi ne dank'is, kio'n klar'e montr'as tio, ke mi dev'is kaŝ'i mi'n ĉi tie, kie vi mi'n vid'as nun, kaj ankaŭ tio ke mi vid'as vi'n en la situaci'o, en kiu vi trov'iĝ'as. Tamen eĉ ne unu sol'a'n moment'o'n vi dev'us pens'i, ke mi ven'is ĉi tie'n sur la voj'o de la mal'honor'o: mi'n puŝ'is nur la aflikt'o kaj la dolor'o vid'i mi'n for'las'it'a. Vi vol'is mi'n vi'a, kaj mi est'is vi'a tia'grad'e, ke kvankam mi dezir'us nun la kontraŭ'o'n, tamen vi ne pov'us ne aparten'i al mi. Konsider'u, mi'a kar'a sinjor'o, ke mi sent'as al vi tiel sen'kompar'a'n am'o'n, ke ĝi pov'us kompens'i la bel'o'n kaj la nobl'ec'o'n de la vir'in'o, pro kiu vi for'ten'as vi'n de mi. Vi ne pov'as aparten'i al la bel'a Luscinda, ĉar vi est'as mi'a, kaj ŝi ne pov'as aparten'i al vi, ĉar ŝi est'as de Cardenio; kaj fin'fin'e kompren'u, ke pli facil'os al vi ig'i vi'a'n kor'o'n am'i la vir'in'o'n, kiu vi'n ador'as, ol trud'i, ke am'u vi'n vir'in'o, kiu sent'as al vi abomen'o'n. Vi persekut'is mi'a'n ĉast'o'n, atak'is mi'a'n virt'o'n per vi'a'j promes'o'j, kon'is mi'a'n rang'o'n, kaj sci'as kiel tut'e mi don'is mi'n al vi'a vol'o; vi ne hav'as motiv'o'n aŭ pretekst'o'n por deklar'i vi'n tromp'it'a. Se mi dir'as la ver'o'n (kaj fakt'e la ver'o'n mi dir'as) kaj vi est'as krist'an'o kaj kavalir'o, kial vi tiel long'e prokrast'as feliĉ'ig'i mi'n en la fin'o, kiel vi feliĉ'ig'is mi'n en la komenc'o? Kaj se vi ne sent'as al mi la am'o'n ŝuld'at'a'n al ver'a kaj leĝ'a edz'in'o, kia mi est'as, almenaŭ akcept'u mi'n kiel vi'a'n sklav'in'o'n, ĉar mi konsider'us mi'n feliĉ'a kaj bon'sort'a nur per tio, ke mi aparten'us al vi. Ne permes'u, for'las'ant'e kaj ignor'ant'e mi'n, ke mi'a honor'o far'iĝ'u objekt'o de klaĉ'o'j; ne venen'u la old-aĝ'o'n de mi'a'j ge'patr'o'j, ĉar ili, kiel bon'a'j sub'ul'o'j, ĉiam serv'is lojal'e al la vi'a'j, kaj ne merit'as tia'n trakt'o'n.

Se vi opini'as, ke vi'a sang'o degrad'iĝ'us, se ĝi miks'iĝ'us kun la mi'a, pens'u, ke ekzist'as neni'u

nobel'ec'o en ĉi mond'o, kiu ne ir'is sur ĉi sam'a voj'o, kaj ke la rang'o'n de la vir'in'o oni ne atent'as en la plej moŝt'a'j genealogi'o'j; tiom pli, ke la ver'a nobel'ec'o konsist'as el virt'o, [155]

kaj se vi tia'n virt'o'n perd'as, rifuz'ant'e al mi mi'a'n just'a'n rajt'o'n, mi evident'iĝ'os pli nobel'a ol vi. Fin'e, sinjor'o, tiel se vi vol'as, kiel se vi ne vol'as, mi est'as vi'a edz'in'o; tio'n konfirm'as vi'a'j am'o'ĵur'o'j, kiu'j nek pov'as, nek dev'as est'i fals'a'j, se vi fier'as posed'i tio'n, kio ig'as vi'n disdegn'i mi'n; [156] tio'n konfirm'as vi'a'j sub'skrib'it'a'j si'n'dev'ig'o'j, kaj la ĉiel'o, kiu'n vi al'vok'is kiel atest'ant'o'n de vi'a'j promes'o'j; kaj, se tio ne sufiĉ'as, vi'a propr'a konscienc'o cert'e lev'os si'a'n voĉ'o'n mez'e de vi'a'j amuz'o'j, ripet'ant'e la ver'o'n, kiu'n mi ĵus dir'is, kaj ĉagren'ant'e vi'n en vi'a'j plej grand'a'j ĝu'o'j kaj plezur'o'j.

La kompat'ind'a Dorotea parol'is kun tiom da emoci'o kaj da larm'o'j, ke eĉ la kun'ul'o'j de do'n Fernand'o, kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j, ne pov'is ne aflikt'iĝ'i kun ŝi. Do'n Fernand'o aŭskult'is ŝi'n sen dir'i eĉ unu vort'o'n, kaj ŝi fin'is parol'i kaj komenc'is tiel ve'ad'i kaj plor'singult'i, ke nur kor'o el bronz'o ne mol'iĝ'us ĉe tia el'montr'o de dolor'o. Luscinda fiks'e rigard'is ŝi'n, mult'e kompat'is ŝi'n pro ties sufer'o, kaj sam'e mult'e admir'is ŝi'a'n saĝ'o'n kaj ŝi'a'n bel'o'n, ŝi eĉ vol'is proksim'iĝ'i al Dorotea por konsol'i ŝi'n, sed ne pov'is ĉar do'n Fernand'o fort'e re'ten'is ŝi'n ankoraŭ. Plen'a de hont'o kaj konstern'o, la kavalir'o rigard'is long'a'n temp'o'n Dorotean, ĝis fin'e li apert'is la brak'o'n kaj dir'is, las'int'e Luscindan liber'a:

—Vi venk'as, bel'a Dorotea, vi venk'as. Ne ekzist'as spirit'o kapabl'a rezist'i tiom da ver'o'j.

Kiam do'n Fernand'o de'las'is Luscindan, tiu, ankoraŭ du'on'sven'a, ne fal'is ter'e'n, ĉar Cardenio, si'n lok'int'a mal'antaŭ do'n Fernand'o por ne est'i re'kon'it'a de li, [157] star'is proksim'a kaj, perd'ant'e la tim'o'n kaj spit'ant'e ĉi'a'n eventual'a'n danĝer'o'n, sub'ten'e pren'is Luscindan inter si'a'j brak'o'j kaj dir'is:

—Se la kompat'a ĉiel'o fin'e degn'as konsent'i al vi kelk'a'n ripoz'o'n, mi'a bel'a, lojal'a kaj kuraĝ'a sinjor'in'o, mi kred'as, ke neni'e vi ripoz'os pli sekur'e ol en ĉi brak'o'j vi'n ten'ant'a'j nun, sam'e kiel ili vi'n ten'is, kiam la Fortun'o permes'is al mi nom'i vi'n mi'a.

Ĉe tia'j vort'o'j, Luscinda, kiu antaŭ'e komenc'is re'kon'i li'n pro ties voĉ'o, fiks'is la rigard'o'n sur Cardenio, cert'iĝ'is per si'a'j okul'o'j, ke tie efektiv'e li star'as kaj preskaŭ ekster si kaj ignor'ant'e ĉi'a'n regul'o'n de dec'a kondut'o, ŝi si'n ĵet'is brak-apert'e al li'a kol'o, met'is si'a'n vang'o'n sur la li'a kaj dir'is:

—Jes, kar'a sinjor'o, vi est'as la ver'a mastr'o de ĉi sklav'in'o, malgraŭ la minac'o'j far'it'a al mi'a viv'o, kiu de'pend'as de la vi'a.

Strang'eg'a aper'is ĉi spektakl'o ĉe la okul'o'j de do'n Fernand'o kaj de la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j, plen'a'j de mir'o pro tiel ne'atend'it'a okaz'o. Dorotea rimark'is, ke do'n Fernand'o, pal'iĝ'int'e, mov'as la man'o'n direkt'e al la glav'o; ŝi imag'is, ke li intenc'as venĝ'i si'n kontraŭ Cardenio, kaj kun ekster'ordinar'a rapid'o kroĉ'iĝ'is al la genu'o'j de do'n Fernand'o, kis'is ili'n kaj tiel ili'n kun'pren'is, ke li ne pov'us far'i eĉ unu paŝ'o'n. Sen'ĉes'e plor'ant'e ŝi dir'is:

—Kio'n vi intenc'as, ho mi'a sol'a azil'o, en ĉi ne'imag'ebl'a okaz'o? Ĉe vi'a'j pied'o'j kuŝ'as vi'a edz'in'o, dum la vir'in'o, kiu'n vi dezir'as, trov'iĝ'as en la brak'o'j de si'a edz'o. Pens'u, ĉu vi rajt'as

aŭ pov'as detru'i kio'n la ĉiel'o dispon'is, aŭ ĉu, anstataŭ'e, ne pli bon'as, ke vi lev'u al vi'a nivel'o la vir'in'o'n, kiu firm'a en si'a fid'o kaj en si'a ver'o, malgraŭ ĉi'a'j obstakl'o'j, inund'as per am'a'j larm'o'j la vizaĝ'o'n kaj brust'o'n de si'a ver'a edz'o… Je Di'o kaj por vi'a bon'o, vi'a el'rev'iĝ'o, sufer'at'a de vi ĉe la vid'o de ali'a'j, ne pli'ig'u vi'a'n koler'o'n, sed prefer'e vi'n mild'ig'u tiel, ke vi pov'u pac'e kaj trankvil'e permes'i al la du ge'am'ant'o'j viv'i, sen ia ĝen'o de vi'a flank'o, la temp'o'n destin'it'a'n al ili de la ĉiel'o; tiel vi montr'us la si'n'don'o'n de vi'a glor'a kaj nobl'a kor'o, kaj la mond'o vid'us ke, ĉe vi, pli fort'as la raci'o ol la pasi'o.

Dum Dorotea parol'is, Cardenio, kvankam li ten'is Luscindan en la brak'o'j, ne de'turn'is la okul'o'j'n de do'n Fernand'o kaj pret'is, se li vid'us li'n far'i i'a'n agres'a'n mov'o'n, defend'i si'n kaj atak'i kiom li pov'us, eĉ je la kost'o de la propr'a viv'o; sed tiam, la amik'o'j de do'n Fernand'o, kun'e kun la pastr'o, la barbir'o kaj eĉ la brav'a Sancho Panza, kiu'j spekt'is ĉio'n okaz'int'a'n, ĉirkaŭ'is do'n Fernand'o'n, pet'is li'n, ke li si'n montr'u kompat'em'a al la plor'ant'a Dorotea, kaj al'don'is ke, se kiel ili kred'is, ŝi dir'is la ver'o'n, li dev'us ne romp'i ŝi'a'n just'a'n esper'o'n kaj konsider'i, ke, sen'dub'e ne hazard'e, sed pro apart'a providenc'o de la ĉiel'o, ili ĉiu'j koincid'e trov'iĝ'as en tiel ne'antaŭ'vid'it'a lok'o; de si'a flank'o la pastr'o li'n avert'is, ke nur la mort'o pov'us dis'ig'i Luscindan de Cardenio; ke, eĉ se ili'n tra'hak'us kling'o de glav'o, ili mort'us kun'e feliĉ'a'j; ke en tia'j ne'modif'ebl'a'j cirkonstanc'o'j est'us saĝ'e si'n reg'i kaj venk'i si'n mem, montr'ant'e grand'anim'ec'o'n kaj propr'a'vol'e las'ant'e la du ge'am'ant'o'j'n ĝu'i la bon'o'n send'it'a'n al ili de la ĉiel'o; ke se li atent'us la bel'o'n de Dorotea, li vid'us, ke mal'mult'a'j, aŭ neni'u, pov'us ŝi'n egal'i, des mal'pli super'i ŝi'n; ke al tio li dev'us al'don'i ŝi'a'n humil'ec'o'n kaj ŝi'a'n ekstrem'e profund'a'n am'o'n al li; ke, precip'e, li dev'us memor'i, ke se li fier'as nom'i si'n kavalir'o kaj krist'an'o, li ne pov'us ne plen'um'i si'a'n promes'o'n; ke tiel ag'ant'e, li plen'um'us si'a'n dev'o'n al Di'o kaj ricev'us la aplaŭd'o'n de la saĝ'a'j, ĉar tiu'j sci'as kaj re'kon'as, ke kun'lig'e kun la virt'o, la bel'ec'o, eĉ

sid'ant'a en sen'rang'a vir'in'o, hav'as la privilegi'o'n lev'i si'n al la nivel'o de ajn'a moŝt'ec'o, sen degrad'i la person'o'n, kiu pren'as bel'ul'in'o'n al si'a pozici'o kiel egal'a'n par'ul'in'o'n: kaj ke, kiam ne'pek'ant'e oni obe'as la potenc'a'n voj'o'n de la dezir'o, oni far'as neni'o'n riproĉ'ind'a'n.

Al ĉi argument'o'j, la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j al'don'is tiom da ali'a'j konsider'o'j, ke do'n Fernand'o (kies brav'a kor'o fakt'e puls'is kun nobl'a sang'o) mol'iĝ'is kaj ced'is al la ver'o, kiu'n li ne pov'us refut'i, eĉ se li vol'us; kaj kiel montr'o, ke li kapitulac'is kaj akcept'is la bon'a'j'n konsil'o'j'n de la ali'a'j, li klin'iĝ'is, pren'is Dorotean inter si'a'j brak'o'j kaj dir'is:

—Lev'iĝ'u, mi'a kar'a sinjor'in'o, ĉar ne just'as vid'i ĉe mi'a'j pied'o'j la dam'o'n, kiu reg'as en mi'a kor'o; se ĝis nun mi'a'j far'o'j ne konfirm'is kio'n mi dir'as, ebl'e tio'n preskrib'is la ĉiel'o por ke, vid'ant'e kiel fidel'e vi mi'n am'as, mi pov'u reciprok'i vi'n, kiom vi merit'as. Ne riproĉ'u mi'n pro mi'a mis'kondut'o kaj neglekt'o, ĉar la sam'a fort'o, kiu puŝ'is mi'n konker'i vi'a'n am'o'n, klopod'is el'tir'i vi'n de mi'a flank'o. Kaj kiel pruv'o, ke mi dir'as la ver'o'n, turn'u vi'n kaj rigard'u al la okul'o'j de la jam feliĉ'a Luscinda kaj trov'os en ili la ekskuz'o'n de mi'a erar'o; kaj tial, ke ŝi ating'is kio'n ŝi dezir'is, kaj ke mi trov'is en vi la plej grav'a'n al mi, ŝi long'e viv'u sekur'a kaj feliĉ'a kun si'a Cardenio, kaj mi preĝ'os sur'genu'e al la ĉiel'o, ke ĝi konsent'u al mi la sam'a'n feliĉ'o'n kun mi'a Dorotea.

Tio'n dir'int'e, li de'nov'e ŝi'n brak'um'is kaj prem'is si'a'n vizaĝ'o'n al la ŝi'a kun grand'a tener'o, tre reg'ant'e si'n por ne ek'plor'i en ne'dub'ebl'a montr'o de am'o kaj de pent'o. Sed Luscinda, Cardenio kaj preskaŭ ĉiu'j ceter'a'j ne pov'is re'ten'i la larm'o'j'n kaj komenc'is ili'n verŝ'i tiel

abund'e, ĉu pro la propr'a feliĉ'o, ĉu pro la feliĉ'o de la ali'a'j, ke ŝajn'is, ke ia grand'a mis'fortun'o plen'e traf'is ĉiu'n. Eĉ Sancho Panza larm'is, kvankam li post'e dir'is, ke li plor'is nur pro tio, ke li vid'is, ke Dorotea ne est'as, kiel li antaŭ'e kred'is, la reĝ'in'o Micomicona, de kiu li esper'is tiom da favor'o'j.

Kelk'a'n temp'o'n daŭr'is ankoraŭ, kun ĉies plor'o, la ĝeneral'a sent'o de surpriz'it'ec'o; post'e Cardenio kaj Luscinda genu'iĝ'is antaŭ do'n Fernand'o kaj tiel kor'tuŝ'e li'n dank'is pro ties bon'vol'o al ili, ke li ne sci'is kio'n respond'i kaj nur lev'is kaj brak'um'is ili'n kun mult'a afabl'o kaj ĝentil'o. Fin'e li demand'is al Dorotea, kiel ŝi traf'is tie'n, en lok'o'n tiel dist'a'n de ŝi'a hejm'o.

Konciz'e kaj diskret'e ŝi rakont'is kio'n antaŭ'e ŝi jam dir'is al Cardenio; kaj tiel plaĉ'is al do'n Fernand'o kaj al ties kun'ul'o'j ŝi'a histori'o, ke ili vol'int'us ĝi'n pli long'a: tiel ĉarm'e ŝi rakont'is pri si'a'j propr'a'j mis'fortun'o'j. Post'e do'n Fernand'o parol'is pri tio okaz'int'a al li en la urb'o, post ol ili trov'is sub la korsaĵ'o de Luscinda la paper'o'n, kie ŝi deklar'is, ke ŝi est'as edz'in'o de Cardenio kaj ke, sekv'e, ŝi pov'us edz'in'iĝ'i al neni'u ali'a. Do'n Fernand'o al'don'is, ke li vol'is mort'ig'i ŝi'n kaj ke li tio'n ne far'is, ĉar ŝi'a'j ge'patr'o'j li'n for'ten'is; post'e, furioz'a kaj humil'ig'it'a, li el'ir'is el la dom'o kun la pens'o venĝ'i si'n en pli oportun'a moment'o. La sekv'ant'a'n tag'o'n li ek'sci'is, ke Luscinda for'las'is si'a'n ge'patr'a'n hejm'o'n, kaj ke oni tut'e ne hav'is ide'o'n pri kie'n ŝi ir'is; fin'e, post kelk'e da monat'o'j, li ricev'is la inform'o'n, ke ŝi trov'iĝ'as en iu monaĥ'in'ej'o kun la intenc'o tie rest'i definitiv'e, se al ŝi ne ebl'us pas'ig'i la viv'o'n ĉe la flank'o de Cardenio; tiam li akompan'ig'is si'n per tri kavalir'o'j kaj ir'is al la lok'o, kie ŝi trov'iĝ'is; sed li ne vol'is parol'i kun ŝi, ĉar li tim'is, ke se oni sci'us pri li'a ĉe'est'o, oni gard'us pli sever'e la monaĥ'in'ej'o'n. Tiel do iu'n tag'o'n li vid'is la pord'o'n apert'a —tia'n okaz'o'n li ja atend'is— kaj posten'ig'int'e du el si'a'j amik'o'j gard'i la pord'o'n, li kaj la ali'a kompan'o en'ir'is en la monaĥ'in'ej'o'n, serĉ'is Luscindan kaj trov'is ŝi'n en la klostr'o, kie ŝi babil'is kun monaĥ'in'o; ili ŝi'n rab'is, sen ke ŝi pov'us rezist'i, kaj konduk'is ŝi'n al lok'o, kie ili si'n proviz'is per ĉio neces'a por la vojaĝ'o. Ili pov'is far'i ĉio'n ĉi sen ia danĝer'o, ĉar la monaĥ'in'ej'o situ'is en la kamp'ar'o, je long'a distanc'o de la vilaĝ'o. Li al'don'is ke, kiam Luscinda vid'is si'n en li'a pov'o, ŝi sven'is, kaj ke, re'trov'int'e la konsci'o'n, ŝi nur plor'is kaj ve'is sen dir'i eĉ unu sol'a'n vort'o'n. Tiel, en akompan'o de larm'o'j kaj silent'o ili al'ven'is al la gast'ej'o, kio al li egal'is al'ven'i al la ĉiel'o, kie likvid'iĝ'as kaj hav'as fin'o'n ĉiu'j mis'fortun'o'j de la ter'o.

[151] Latin'e: «ni ĝoj'u». Ĉi-kun'tekst'e: «kontent'iĝ'o'n» (pro la al'ven'o de nov'a'j gast'o'j).

[152] T.e. kun la pied'ing'o'j iom pli alt'e ol ordinar'e.

[153] Special'a sel'o por vir'in'o'j, simil'a al seĝ'o, kun dors-apog'il'o kaj pied-tabul'o.

[154] Oni kutim'is port'i mask'o'j'n kaj vual'o'j'n por ŝirm'i la vizaĝ'o'n kontraŭ sun'o kaj polv'o.

[155] Tre kon'at'a sentenc'o. La latin'a poet'o Juvenal'is skrib'is: «Nobilitas sola est atque unica virtus».

[156] Dorotea alud'as la nobel'ec'o'n de do'n Fernand'o. Oni supoz'is, ke la nobel'o'j dev'us est'i

ankaŭ, kaj precip'e, nobl'a'j.

[157] Ali'a distr'iĝ'o de Cervantes. Iom antaŭ'e li dir'as, ke «de si'a flank'o do'n Fernand'o sam'e tuj re'kon'is Cardenion».

Ĉapitr'o 37

Daŭr'ig'o de la histori'o de la fam'a princ'in'o Micomicona, kun ali'a'j plaĉ'a'j aventur'o'j Ĉio'n ĉi aŭskult'is Sancho, ne sen grand'a ĉagren'o, vid'ant'e, ke li'a esper'o ricev'i i'a'n nobel-titol'o'n solv'iĝ'is kiel fum'o, ĉar la lind'a princ'in'o Micomicona si'n turn'is en Dorotean kaj la gigant'o en do'n Fernand'o'n, dum li'a mastr'o profund'e dorm'is, zorg'ant'e pri neni'o. De si'a flank'o Dorotea ne tre cert'is, ke ŝi'a feliĉ'o ne est'as sonĝ'o; Cardenio sent'is la sam'o'n, kaj Luscinda ricev'is simil'a'n impres'o'n. Do'n Fernand'o dank'is la ĉiel'o'n pro la favor'o ricev'it'a kaj pro tio, ke la providenc'o el'tir'is li'n el la komplik'a labirint'o, kie li preskaŭ perd'is la anim'o'n kaj la honor'o'n; resum'e, ĉiu'j en la gast'ej'o kontent'is pro la feliĉ'a fin'o de tiel konflikt'a kaj desper'a situaci'o; la pastr'o, kiel saĝ'a hom'o, atribu'is al ĉio okaz'int'a ties ĝust'a'n proporci'o'n kaj gratul'is la koncern'at'o'j'n pro la de ili ating'it'a bon'o; sed plej ĝoj'a kaj kontent'a montr'iĝ'is la gast'ej'estr'in'o, ĉar Cardenio kaj la pastr'o promes'is pag'i la kost'o'j'n —plus la interez'o'j'n— de ĉio perd'it'a kaj damaĝ'it'a kaŭz'e de do'n Quijote. Kiel dir'it'e, nur Sancho sent'is si'n trist'a, aflikt'o'plen'a kaj sen'esper'a; tiel do, kun melankoli'a esprim'o li en'ir'is en la ĉambr'o'n de si'a ĵus vek'iĝ'int'a mastr'o kaj dir'is:

—Dorm'u laŭ'plaĉ'e, sinjor'o Trist'a Mien'o, kaj ne zorg'u likvid'i ajn'a'n gigant'o'n aŭ re'met'i la princ'in'o'n en ŝi'a'n tron'o'n, ĉar ĉio est'as jam aranĝ'it'a kaj fin'it'a.

—Sen'dub'e, ĉar mi hav'is kontraŭ la gigant'o batal'o'n tiel grandioz'a'n kaj feroc'a'n, kia'n mi ne al'front'os en la ceter'o de mi'a viv'o —respond'is do'n Quijote—. Per retro'hak'o, frap!, mi for'send'is li'a'n kap'o'n sur la plank'o'n, kaj tiom da sang'o ŝpruc'is al li, ke ĝi flu'is kvazaŭ akv'o roj'a.

—Kvazaŭ ruĝ'a vin'o, prefer'e vi dir'u —rimark'is Sancho—. Vi'a moŝt'o sci'u, se vi ne sci'as ankoraŭ, ke la mort'int'a gigant'o est'as hak'it'a vin'sak'o; la sang'o, ses aroboj[158] da ruĝ'a vin'o, kiu'j'n la sak'o hav'is en si'a intern'o; la de'tranĉ'it'a kap'o, la putin'o mi'n nask'int'a…; kaj la diabl'o ĉio'n for'port'u.

—Kio'n vi dir'as, idiot'o? —dir'is do'n Quijote—. Ĉu vi perd'is la saĝ'o'n?

—Vi'a moŝt'o el'lit'iĝ'u —respond'is Sancho— kaj ir'u vid'i, kia'n bel'a'n labor'o'n vi far'is, kaj kiom ni dev'as pag'i; vi vid'os ankaŭ la reĝ'in'o'n turn'it'a'n en ordinar'a'n dam'o'n nom'at'a'n Dorotea, kaj kelk'e da afer'o'j, kiu'j surpriz'os vi'n, se vi bon'e rimark'os.

—Neni'o el tio surpriz'us mi'n —dir'is do'n Quijote—, ĉar, se vi bon'e memor'as, kiam last'e ni gast'is ĉi tie, mi inform'is vi'n, ke ĉio'n en ĉi lok'o provok'is la en'sorĉ'o'j, do ne strang'e se nun okaz'us la sam'o.

—Mi plen'e konsent'us kun vi'a moŝt'o, se ankaŭ mi'a bernado est'us afer'o de en'sorĉ'o, kaj ne fakt'o ver'a kaj real'a —respond'is Sancho—. Tiu'okaz'e mi vid'is la gast'ej'estr'o'n (la sam'a'n mastr'o'n nun'a'n) ten'i unu ekstrem'o'n de la plejd'o, vigl'e supr'e'n'tir'i mi'n kaj rid'i plen'buŝ'e; ebl'e

mi est'as idiot'o kaj pek'ul'o, tamen mi kred'as, ke, kie oni komenc'as re'kon'i la hom'o'j'n, tie ekzist'as ne ia en'sorĉ'o, sed mult'e da romp'it'a'j rip'o'j kaj da mis'fortun'o.

—Nu, bon'e, Di'o rimed'os tio'n —dir'is do'n Quijote—. Don'u al mi la vest'aĵ'o'j'n, ke mi el'ir'u kaj vid'u la trans'form'o'j'n, kiu'j'n vi menci'is.

Sancho en'man'ig'is al li la pec'o'j'n kaj, dum do'n Quijote si'n vest'is, la pastr'o rakont'is al do'n Fernand'o kaj al la ali'a'j pri la frenez'o de la hidalg'o kaj pri la taktik'o uz'it'a por tir'i li'n de la Mizer'a Rok'o, kie li antaŭ'e sid'is pro imag'a'j disdegn'o'j de si'a dam'o. La pastr'o sci'ig'is al ili ankaŭ la pli'part'o'n de la aventur'o'j, kiu'j'n Sancho jam komunik'is al li, kaj la aŭskult'ant'o'j ne mal'mult'e rid'is kaj mir'is, ĉar ili pens'is, kiel la tut'a mond'o, ke tem'is pri la plej strang'a spec'o de frenez'o sid'ant'a en difekt'it'a cerb'o. La pastr'o al'don'is, ke pro tio, ke la bon'a fortun'o de Dorotea ne'ebl'ig'us la daŭr'ig'o'n de la projekt'o, oni dev'us el'pens'i kaj efektiv'ig'i ali'a'n por konduk'i la hidalg'o'n al ties vilaĝ'o. Cardenio propon'is, ke oni plu util'ig'u la original'a'n projekt'o'n, kaj al'don'is, ke Luscinda pov'us trans'pren'i la rol'o'n de Dorotea.

—Ne —dir'is do'n Fernand'o—, oni ne far'u tiel. Mi dezir'as, ke Dorotea lud'u ankoraŭ si'a'n rol'o'n, kaj se la vilaĝ'o de ĉi bon'a hidalg'o ne tre dist'as, mi tre ĝoj'os kontribu'i al li'a re'san'iĝ'o.

—De ĉi tie, ĝi dist'as ne pli ol du tag'o'j'n.

—Nu, eĉ se ili est'us pli, mi sam'e ĝoj'os far'i la vojaĝ'o'n, se konsider'i la bon'o'n, kiu'n ni cel'as.

Ĉi-moment'e aper'is do'n Quijote arm'it'a per si'a'j tut'a'j fer'o'j, kun la rond'a ŝild'o ĉe la brak'o, la lanc'o en la man'o kaj apog'it'a sur la plank'o, kaj la kask'o de Mambrino, kvankam de'form'it'a pro la bat'o'j, sur la kap'o. Do'n Fernand'o kaj la ali'a'j mir'is ĉe la strang'a figur'o de do'n Quijote, ĉe li'a magr'a kaj flav'a vizaĝ'o du'on'mejl'o'n long'a, ĉe la mank'o de inter'kongru'o de li'a'j arm'il'o'j kaj ĉe li'a dign'a ten'iĝ'o, kaj ili silent'is, atend'ant'e, ke li parol'u unu'a; fin'e do'n Quijote kun grand'a'j solen'o kaj aplomb'o dir'is, fiks'ant'e la rigard'o'n sur la lind'a Dorotea:

—Ĉi ŝild'ist'o mi'a inform'is mi'n, bel'a sinjor'in'o, ke Vi'a Grand'ec'o eksterm'iĝ'is, ke vi'a person'o pere'is, ĉar vi, iam reĝ'in'o kaj grand'a dam'o, turn'iĝ'is en simpl'a'n pucelon. Se tia ŝanĝ'o okaz'is pro ordon'o de vi'a patr'o, la reĝ'o magi'ist'o, ĉar li tim'is, ke mi ne kapabl'us don'i al vi la neces'a'n kaj ŝuld'at'a'n help'o'n, mi asert'as, ke eĉ ne la du'on'o'n de si'a art'o li sci'is aŭ sci'as, kaj ke li apenaŭ familiar'iĝ'is kun la kavalir'a'j histori'o'j; ĉar se li est'us leg'int'a kaj stud'int'a ili'n long'e kaj atent'e kiel mi, li trov'int'us ĉiu'paŝ'e, ke ali'a'j kavalir'o'j, kies fam'o ne egal'as la mi'a'n, efektiv'ig'is task'o'j'n mult'e pli risk'a'j'n. Ja, mort'ig'i gigant'et'o'n, kiom ajn li arogant'as, apenaŭ

valor'as; fakt'e, antaŭ ne long'e mi mem batal'is kontraŭ li… nu, mi prefer'as silent'i, por ke oni ne dir'u, ke mi mensog'as; sed la ĉio'n rivel'ant'a temp'o dis'kon'ig'os la ver'o'n en la plej ne'atend'it'a moment'o.

—Kontraŭ vin'sak'o'j vi batal'is, ne kontraŭ gigant'o —dir'is tiam la gast'ej'estr'o. Sed do'n Fernand'o ordon'is li'n silent'i kaj neniel inter'romp'i la dir'o'j'n de do'n Quijote; kaj la hidalg'o daŭr'ig'is:

—Mi fin'e dir'as, moŝt'a sinjor'in'o sen'hered'ig'it'a, ke, se pro la dir'it'a motiv'o vi'a patr'o far'is al vi ĉi metamorfoz'o'n, vi dev'us konsider'i ĝi'n ne'neces'a, ĉar en la mond'o ne ekzist'as danĝer'o,

tra kies obstakl'o'j mi'a glav'o ne tra'bat'us voj'o'n al mi. Apenaŭ pas'os kelk'e da tag'o'j ĝis, fal'ig'int'e ter'e'n la kap'o'n de vi'a mal'amik'o, mi sur'met'os al vi de'nov'e la kron'o'n.

Li ĉes'is parol'i, atend'ant'e la respond'o'n de la princ'in'o. Dorotea jam kon'is la intenc'o'n de do'n Fernand'o daŭr'ig'i la mistifik'o'n ĝis la en'konduk'o de la hidalg'o en ties hejm'o'n, do ŝi respond'is kun graci'a serioz'ec'o:

—Kiu ajn dir'is al vi, Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, ke mi ali'form'iĝ'is, tut'e ne dir'is la ver'o'n, ĉar hodiaŭ mi est'as la sam'a vir'in'o kiel hieraŭ. Efektiv'e, kelk'a'j feliĉ'a'j okaz'int'aĵ'o'j far'is al mi ŝanĝ'o'n: la plej bon'a'n, kiu'n mi pov'us dezir'i; sed ceter'e, mi est'as la sam'a person'o kiel antaŭ'e kaj hav'as la sam'a'n intenc'o'n help'i al mi per la fort'o de vi'a kuraĝ'a kaj ne'venk'ebl'a brak'o.

Tiel do, kar'a sinjor'o, far'u al mi la komplez'o'n re'don'i la honor'o'n al la vir'o mi'n gener'int'a, kaj konsider'u li'n sagac'a kaj prudent'a, ĉar per si'a sci'o li trov'is sekur'a'n kaj facil'a'n rimed'o'n kontraŭ mi'a mis'fortun'o. Mi kred'as, sinjor'o, ke, sen vi'a inter'ven'o, neniam mi ating'us mi'a'n nun'a'n feliĉ'o'n; kaj ĉi-rilat'e mi ja dir'as la pur'a'n ver'o'n, kio'n la pli'part'o de ĉi sinjor'o'j pov'us atest'i. Kio'n ni dev'as far'i nur, est'as ek'ir'i morgaŭ sur la voj'o, ĉar hodiaŭ ni hav'as apenaŭ

temp'o'n por vojaĝ'i. Kaj pri la ceter'a bon'a fortun'o, kiu'n mi esper'as, mi fid'os je la vol'o de Di'o kaj je la kuraĝ'o de vi'a kor'o.

Tio'n esprim'is la saĝ'a Dorotea kaj, aŭd'int'e ŝi'n, do'n Quijote si'n turn'is al Sancho kaj laŭt'is kun ne'kaŝ'it'a koler'o:

—Nun mi dir'as al vi, Sancho fripon'o, ke vi est'as la plej aĉ'a kanajl'o de Hispan'uj'o. Latron'o, vagabond'o, ĉu vi ne ĵus dir'is al mi, krom ali'a'j absurd'o'j met'int'a'j mi'n en la plej grand'a'n konfuz'o'n de mi'a viv'o, ke ĉi princ'in'o turn'iĝ'is en pucelon nom'at'a'n Dorotea, kaj ke la kap'o kiu'n, kiel mi kred'as, mi de'hak'is al gigant'o, est'as la putin'o vi'n nask'int'a? Mi ĵur'as je… —li rigard'is al la ĉiel'o kaj inter'prem'is la dent'o'j'n—, ke la man'o mi'n juk'as far'i el vi kaĉ'o'n tia'n, ke ĉiu'j mensog'a'j ŝild'ist'o'j vag'ont'a'j de nun en la mond'o lern'os est'i diskret'a'j.

—Trankvil'iĝ'u, kar'a sinjor'o —respond'is Sancho—. Ebl'e mi erar'is koncern'e la ŝanĝ'iĝ'o'n de la princ'in'o Micomicona, sed rilat'e al la kap'o de la gigant'o, nu, al la dis'ŝir'o de la fel'sak'o'j, kaj al tio, ke la sang'o est'as ruĝ'a vin'o, mi ne erar'as, je Di'o, ĉar tie, ĉe la pied'o de vi'a lit'o kuŝ'as la hak'it'a'j sak'o'j, kaj la ruĝ'a vin'o turn'is vi'a'n ĉambr'o'n en lag'o'n. Se vi ne kred'as mi'n, vi konvink'iĝ'os, kiam oni frit'os la ov'o'j'n,[159] t.e. kiam li'a moŝt'o la sinjor'o gast'ej'estr'o prezent'os al vi la not'o'n de la damaĝ'o'j. Pri tio, ke la sinjor'in'o reĝ'in'o trov'iĝ'as en la sam'a stat'o kiel antaŭ'e, mi kor'e ĝoj'as, ĉar mi ricev'os mi'a'n part'o'n, kiel ĉiu la si'a'n.

—Nun mi dev'as dir'i al vi —replik'is do'n Quijote—, ke vi est'as idiot'o; pardon'u mi'n pro la insult'o kaj punkt'o.

—Punkt'o —ripet'is do'n Fernand'o—. Oni ne plu parol'u pri la afer'o. Kaj ĉar la sinjor'in'o princ'in'o dezir'as ek'ir'i morgaŭ, tial, ke hodiaŭ est'as jam tard'e, oni tiel far'u; ni pov'os pas'i ĉi nokt'o'n en agrabl'a babil'ad'o ĝis la maten'ruĝ'o, kaj morgaŭ ni ĉiu'j akompan'os sinjor'o'n do'n Quijote, ĉar ni dezir'as ĉe'est'i la grandioz'a'j'n kaj risk'o'plen'a'j'n prod'aĵ'o'j'n, kiu'j'n cert'e li plen'um'os en ĉi grand'a entrepren'o si'a.

—Al mi koncern'as serv'i kaj akompan'i vi'n —respond'is do'n Quijote—, kaj mi tre dank'as pro la favor'o al mi far'it'a kaj pro vi'a bon'a opini'o pri mi'a person'o; tia'n opini'o'n mi klopod'os prav'ig'i, eĉ se mi pag'os per mi'a viv'o, aŭ per io pli'a, se ebl'e.

Mult'e da kompliment'o'j kaj si'n'propon'o'j ŝanĝ'is inter si do'n Quijote kaj do'n Fernand'o; sed ili'n inter'romp'is vojaĝ'ant'o tiam en'ir'ant'a en la gast'ej'o'n, vir'o ĵus ven'int'a, laŭ la vest'o, el land'o de maŭr'o'j, ĉar li port'is blu'a'n kazak'o'n sen kol'um'o, kun du'on'manik'o'j kaj kurt'a'j bask'o'j, kulot'o'n kaj ĉap'o'n de la sam'a blu'a kolor'o, par'o'n da du'on'bot'o'j daktil'kolor'a'j kaj maŭr'a'n cimitar'o'n pend'ant'a'n de balte'o. Li'n sekv'is sur'azen'e vir'in'o vest'it'a laŭ la maŭr'a stil'o, kun la vizaĝ'o kovr'it'a kaj kun unu vual'o sur la kap'o; ŝi port'is ĉap'et'o'n el brok'aĵ'o kaj burnus'o'n, kiu en'volv'is ŝi'n de la ŝultr'o'j ĝis la pied'o'j. La vir'o vid'iĝ'is iom pli ol kvar'dek'jar'a, fortik'a, de bel'a kresk'o, kun la vizaĝ'o iom sun'tan'it'a, long'a'j lip'har'o'j kaj zorg'e pri'tond'it'a barb'o; unu'vort'e, li aspekt'is tia, ke, se li port'us bon'a'n vest'o'n, oni juĝ'us li'n hom'o moŝt'nask'it'a kaj alt'rang'a. En'ir'ant'e, li pet'is ĉambr'o'n kaj, kiam oni dir'is al li, ke en la gast'ej'o trov'iĝ'as eĉ ne unu ĉambr'o liber'a, li montr'is si'n tre aflikt'it'a; tamen li al'paŝ'is al si'a kun'ul'in'o en maŭr'a vest'o kaj help'is ŝi'n descend'i de la azen'o. Luscinda, Dorotea, la gast'ej'estr'in'o, ties fil'in'o kaj Maritornes, al'tir'it'a'j de ŝi'a vest'o, kia'n ili neniam antaŭ'e vid'is, ĉirkaŭ'is la maŭr'in'o'n; kaj Dorotea, kiel kutim'e simpati'a, ĝentil'a kaj plen'a de takt'o, vid'ant'e, ke li kaj li'a kun'ul'in'o aflikt'iĝ'as pro la mank'o de ĉambr'o'j, dir'is al ŝi:

—Ne tre ĉagren'iĝ'u, kar'a sinjor'in'o, pro la ne'ekzist'o ĉi tie de konven'a lok'o kaj de komfort'o, ĉar sam'e okaz'as en ĉiu'j gast'ej'o'j; tamen, se al vi plaĉ'us loĝ'i kun ni —kaj ŝi al'montr'is Luscindan—, ebl'e vi ne renkont'us pli bon'a'n akcept'o'n en vi'a tut'a vojaĝ'o.

La vual'it'a vir'in'o ne respond'is kaj nur star'iĝ'is, kruc'is la man'o'j'n sur la brust'o kaj dank'o'montr'e klin'is la kap'o'n kaj la tors'o'n. Pro ŝi'a silent'o la ali'a'j opini'is ŝi'n maŭr'in'o ne sci'ant'a parol'i en krist'an'a lingv'o. Ĉe tio ŝi'a kun'ul'o, ĝis tiam okup'at'a per ali'a'j afer'o'j, al'paŝ'is, kaj vid'ant'e, ke la ali'a'j ĉirkaŭ'as ŝi'n, kaj ke ŝi respond'as neni'o'n, dir'is:

—Sinjor'in'o'j, ĉi pucelo apenaŭ kompren'as ni'a'n lingv'o'n kaj sci'as nur la si'a'n; tial, ŝi nek pov'is nek pov'as respond'i vi'a'j'n demand'o'j'n.

—Ni nur propon'is al ŝi —respond'is Luscinda— akcept'i ĉi-nokt'e ni'a'n akompan'o'n kaj divid'i kun ni la lok'o'n, kie ni ni'n aranĝ'os, kaj kie ni hav'ig'os al ŝi tiom da komfort'o, kiom la cirkonstanc'o'j permes'os, des pli, ke oni dev'as help'i ĉiu'n fremd'a'n, precip'e vir'in'o'n, se help'o'n ili bezon'as.

—En ŝi'a nom'o kaj en la mi'a —li dir'is— mi kis'as al vi la man'o'n, sinjor'in'o, kaj taks'as vi'a'n propon'o'n tiel alt'e kiel ĝi merit'as; sen'dub'e tem'as pri grand'a favor'o, se konsider'i, ke ĝi ven'as en la nun'a'j cirkonstanc'o'j kaj de moŝt'a'j person'o'j, kia'j vi ŝajn'as.

—Dir'u al mi, sinjor'o —demand'is Dorotea—. Ĉu la dam'o est'as krist'an'a aŭ maŭr'a?

—Maŭr'a laŭ korp'o kaj vest'o, sed profund'e krist'an'a en si'a anim'o, ĉar ŝi hav'as tre grand'a'n dezir'o'n far'iĝ'i tia.

—Ĉu oni do ne bapt'is ŝi'n ankoraŭ? —demand'is Luscinda.

—Ni ne hav'is la okaz'o'n, de kiam ŝi for'las'is si'a'n land'o'n kaj hejm'o'n: Alĝerio —li respond'is

—. Kaj ĝis nun ŝi ne trov'iĝ'is en tia mort'o'danĝer'o, ke ŝi dev'us ricev'i la bapt'o'n eĉ sen est'i instru'it'a rilat'e al la ceremoni'o'j, kies sci'o'n postul'as ni'a Patr'in'o, la Sankt'a Eklezi'o; sed mi esper'as, ke Di'o baldaŭ don'os al ni la okaz'o'n, ke oni ŝi'n bapt'u kun la formal'aĵ'o'j ŝuld'at'a al ŝi'a rang'o, pli alt'a ol ŝi'a vest'o aŭ la mi'a montr'as.

Ĉi vort'o'j eĉ pli vek'is en la ali'a'j la dezir'o'n sci'i pri la maŭr'in'o kaj ties kun'ul'o; sed ili ne vol'is li'n demand'i tiam, ĉar en tiu nokt'a hor'o ŝajn'is pli konven'e hav'ig'i al la par'o ripoz'o'n ol demand'i pri ties viv'o. Dorotea pren'is ŝi'n je la man'o, sid'ig'is ŝi'n ĉe si'a flank'o kaj pet'is, ke ŝi de'met'u la vual'o'n. Ŝi rigard'is si'a'n kun'ul'o'n, kvazaŭ ŝi demand'us per la okul'o'j kio'n oni dir'is kaj kio'n ŝi dev'us far'i; li respond'is arab'e, ke oni pet'is ŝi'n de'met'i la vual'o'n, kaj li al'don'is, ke ŝi tio'n far'u; ŝi do sen'vual'ig'is si'n kaj rivel'is vizaĝ'o'n tiel bel'a'n, ke Dorotea trov'is ŝi'n pli bel'a ol Luscinda, kaj Luscinda pli bel'a ol Dorotea, dum la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j pens'is, ke nur la mien'o de la maŭr'in'o pov'us egal'i la mien'o'n de Luscinda kaj Dorotea; kaj plur'a'j trov'is ŝi'n kelk'rilat'e eĉ la plej bel'a el la tri. Nu, ĉar la bel'o hav'as la privilegi'o'n gajn'i al si ĉies kor'o'n kaj vol'o'n, oni tuj ced'is al la dezir'o kompliment'i kaj serv'i la bel'a'n maŭr'in'o'n.

Do'n Fernand'o demand'is al ŝi'a kun'ul'o pri ŝi'a nom'o, kaj li respond'is, ke ŝi nom'iĝ'as Lela Zoraida; sed kiam ŝi aŭd'is li'a'n respond'o'n, ŝi kompren'is kio'n la krist'an'o demand'is, kaj ŝi al'dir'is rapid'e kaj graci'e, sed ankaŭ angor'e:

—Ne, Zoraida ne; María, María —kompren'ig'ant'e, ke ŝi nom'ig'as, ne Zoraida, sed María.

Ŝi'a'j vort'o'j, kaj la emoci'o kun kiu ŝi ili'n prononc'is, provok'is la verŝ'o'n de larm'o'j ĉe la ĉe'est'ant'o'j, ĉef'e ĉe la vir'in'o'j, kies natur'o est'as pli mol'kor'a kaj kompat'em'a. Luscinda varm'e ŝi'n brak'um'is kaj dir'is: «Jes, jes: María», kaj la maŭr'in'o respond'is: «Jes, jes: María; Zoraida macange», kiu last'a signif'as «ne».

Dum'e la nokt'o fal'is kaj sub la instrukci'o'j de la kompan'o'j de do'n Fernand'o, la gast'ej'estr'o ĉiel klopod'is prepar'i al ili la plej bon'a'n manĝ'o'n pret'ig'ebl'a'n. Tiel do, kiam la hor'o ven'is, ĉiu'j sid'iĝ'is ĉe unu long'a komun'a tabl'o, ĉar en la gast'ej'o ne ekzist'is tabl'o'j rond'a'j aŭ

kvadrat'a'j, kaj la honor'a'n lok'o'n oni destin'is al do'n Quijote, malgraŭ ties rifuz'o'j. Li vol'is ĉe si'a flank'o sinjor'in'o'n Micomicona, tial ke ŝi trov'iĝ'is sub li'a protekt'o. Apud ŝi sid'iĝ'is Luscinda kaj Zoraida, kaj front'e al ili do'n Fernand'o kaj Cardenio kun la ĵus'ven'int'o kaj la ceter'a'j kavalir'o'j; ĉe la flank'o de la dam'o'j sid'iĝ'is la pastr'o kaj la barbir'o, kaj tiel ili manĝ'is kun grand'a kontent'o, des pli, kiam ili vid'is, ke do'n Quijote ĉes'as manĝ'i kaj, posed'at'a de la sam'a spirit'o, kiu iam mov'is li'n long'e parol'i al la kapr'ist'o'j, komenc'is dir'i:

—Ver'e, sinjor'o'j, oni dev'as re'kon'i, ĉio'n konsider'ant'e, ke la membr'o'j de la orden'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o tra'viv'as plej ekster'ordinar'a'j'n afer'o'j'n. Efektiv'e, inter la hom'o'j viv'ant'a'j en la mond'o, kiu, en'ir'int'e tra la pord'o de ĉi kastel'o kaj trov'ant'e ni'n kun'e en ni'a nun'a aspekt'o, diven'us kio ver'e ni est'as? Kiu pov'us kred'i, ke ĉe mi'a flank'o sid'as la grand'a reĝ'in'o kon'at'a de ni ĉiu'j, kaj ke mi est'as la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, kies nom'o'n la buŝ'o de la fam'o ĉie dis'trumpet'as? Ne'dub'ebl'e do, ĉi art'o aŭ profesi'o pli grand'as ol la ceter'a'j el'pens'it'a'j de la hom'o, kaj ju pli da danĝer'o'j ĝi kun'port'as, des pli alt'e ni dev'as ĝi'n taks'i. Ir'u for de ĉi tie, kiu asert'us, ke la letroj pli valor'as ol la arm'o'j! Mi respond'us, kiu ajn li est'us,

ke li ne sci'as kio'n li dir'as. Efektiv'e, li prezent'us la argument'o'n, kaj al ĝi ĉef'e si'n apog'us, ke la far'o'j de la spirit'o super'as la far'o'j'n de la korp'o, kaj ke la arm'o'j'n nur per la korp'o oni manipul'as, kvazaŭ tem'us pri ŝarĝ'ist'a okup'o, por kies plen'um'o oni bezon'as nur fizik'a'n fort'o'n; kvazaŭ en ni'a profesi'o en la tiel nom'at'a kamp'o de la arm'o'j ne neces'us grand'a inteligent'o por la efektiv'ig'o de kuraĝ'a'j entrepren'o'j; kaj kvazaŭ milit'estr'o komand'ant'a arme'o'n aŭ defend'ant'a sieĝ'it'a'n urb'o'n ne labor'us tiel per si'a inteligent'o kiel per si'a korp'o.

Ĉu per la nur'a fizik'a fort'o oni pov'us diven'i aŭ sci'i la intenc'o'j'n, plan'o'j'n, stratagemojn kaj embusk'o'j'n de la mal'amik'o, aŭ prevent'i tim'at'a'j'n danĝer'o'j'n? Sekv'e do, se por la arm'o'j, kiel por la letroj, neces'as la inteligent'o, ni vid'u nun, kiu far'as pli grand'a'n mens'a'n labor'o'n, ĉu la letristo aŭ la soldat'o. Ni pov'os tio'n sci'i, se ni konsider'as la cel'o'n letristan kaj la cel'o'n soldat'a'n kaj konsent'as, ke ju pli nobl'as la serĉ'at'a cel'o, des pli alt'e oni dev'as ĝi'n taks'i.

Est'as cel'o kaj objekt'o de la profan'a'j letroj (mi ne parol'as nun pri la religi'a'j, kies cel'o, ne'kompar'ebl'a kaj infinit'a, konsist'as en tio, inspir'i la anim'o'j'n, ke ili ating'u la ĉiel'o'n) distribu'i ne'parti'e la just'o'n, don'i al ĉiu ties rajt'o'n, interpret'i la leĝ'o'n kaj klopod'i, ke oni ĝi'n observ'u, kio cert'e merit'as laŭd'o'n pro si'a'j grand'anim'a'j kaj nobl'a'j streb'o'j, sed ne tiel mult'e kiel la karier'o de la arm'o'j, kies objekt'o est'as la pac'o, la plej'a bon'o, kiu'n la hom'o'j pov'as dezir'i en ĉi mond'o: tial, la unu'a'n bon'a'n nov'aĵ'o'n, ricev'it'a'n de la mond'o kaj de la hom'o'j, komunik'is la anĝel'o'j en la nokt'o, kiu est'is ni'a tag'o, [160] kiam ili kant'is en la aer'o: «Glor'o'n al Di'o en la alt'o kaj pac'o'n sur la ter'o al la hom'o'j de bon'a vol'o»; tial, la plej bon'a majstr'o sur la ter'o kaj en la ĉiel'o instru'is al si'a'j disĉipl'o'j kaj adept'o'j salut'i jen'e en la moment'o en'ir'i en ajn'a'n dom'o'n: «Pac'o reg'u en ĉi hejm'o», kaj oft'e Li dir'is al ili: «Mi don'as al vi mi'a'n pac'o'n; mi'a'n pac'o'n mi las'as al vi; la pac'o est'u ĉe vi», kiu pac'o, don'it'a de tia man'o, egal'as al juvel'o: tia juvel'o, ke, se ĝi mank'as en la ĉiel'o aŭ sur la ter'o, neni'a bon'o pov'as ekzist'i. Ĉi pac'o est'as la ver'a cel'o de la milit'o, ĉar arm'o'j kaj milit'o signif'as la sam'o'n. Se ni akcept'as do la ver'o'n, ke la milit'o cel'as la pac'o'n, kaj ke sekv'e ĝi super'as la cel'o'n de la letroj, ni trakt'u nun pri la korp'a'j sufer'o'j de la erud'it'o'j kaj de la soldat'o'j, kaj ni vid'u, kies sufer'o'j pli grand'as.

Do'n Quijote tiel prudent'e kaj raci'e si'n esprim'ad'is, ke tiam neni'u el la aŭskult'ant'o'j opini'us li'n frenez'a; kontraŭ'e: la pli'part'o, kavalir'o'j lig'it'a'j al la karier'o de la arm'o'j, aŭskult'is li'n kun grand'a plezur'o. Li plu parol'is:

—Mi asert'as do, ke la sufer'o'j de la student'o'j est'as la jen'a'j: ĉef'e mizer'o (nu, ne ĉiu'j mal'riĉ'as, sed ni al'las'u la ekstrem'a'n kaz'o'n), kaj kiam mi dir'as, ke ili sufer'as mizer'o'n, mi kred'as, ke neni'o'n pli'a'n oni pov'us al'don'i por indik'i ili'a'n mis'fortun'o'n, ĉar la mal'riĉ'a'n traf'as neni'o bon'a. Li el'port'as la divers'a'j'n aspekt'o'j'n de la mizer'o: foj'e mal'sat'o, foj'e frid'o, foj'e nud'ec'o, foj'e ĉio kun'e; tamen li'a situaci'o ne far'iĝ'as sen'esper'a, ĉar iel li manĝ'as, ebl'e iom pli mal'fru'e ol oni kutim'as, ebl'e si'n nutr'ant'e per la post'las'aĵ'o'j rest'int'a'j sur la tabl'o de la riĉ'a'j, ebl'e serĉ'ant'e la sup'o'n, [161] kio last'a konsist'ig'as la plej'a'n mizer'o'n de la student'o. Al li ne mank'as alies braĝ'uj'o aŭ kamen'o, kies varm'o ne tre intens'as sed almenaŭ iom mild'ig'as li'a'n frid'o'n; kaj fin'e, li dorm'as sub'tegment'e dum la nokt'o… Mi ne vol'as detal'e menci'i kelk'e da ne'grav'aĵ'o'j, nom'e, la mank'o de ĉemiz'o'j, la ne'sufiĉ'o de ŝu'o'j, la kaduk'a kaj faden'montr'a stat'o de la vest'o, nek kiel avid'e li ŝtop'as al si la stomak'o'n, kiam hazard'e li part'o'pren'as en festen'o. Sur ĉi krut'a kaj dorn'a voj'o la student'o stumbl'as, fal'as, si'n lev'as kaj fal'as de'nov'e, sed fin'e akir'as la dezir'at'a'n diplom'o'n; kaj tiam, pas'int'e inter tia'j Scil'a'j, Karibdaj kaj Sirt'o'j,

mult'a'j student'o'j, kvazaŭ pel'it'a'j de la favor'a vent'o de la fortun'o (kiel ni oft'e vid'as) fin'e reg'as kaj komand'as la mond'o'n de sur seĝ'o kaj ŝanĝ'as si'a'n mal'sat'o'n en plen'a'n stomak'o'n, si'a'n frid'o'n en plaĉ'a'n frisk'o'n, si'a'n nud'ec'o'n en bel'a'j'n kostum'o'j'n kaj si'a'n sur'mat'a'n dorm'o'n en ripoz'o'n inter holandaj kaj damaskaj tuk'o'j: ĝust'e merit'it'a rekompenc'o al ili'a kuraĝ'o. Sed ili'a'j sufer'o'j, se kompar'it'a'j kun la sufer'o'j de la soldat'o, tre et'as en ĉiu'j aspekt'o'j, kiel mi tuj klar'ig'os.

[158] Hispan'e «arroba»: mal'nov'a pez-unu'o. Unu arobo egal'as 11,50 kilo'gram'o'j'n.

[159] Proverb'a esprim'o; de'ven'as de rakont'o kun la jen'a argument'o: En gast'ej'o, bub'o ŝtel'is pat'o'n, en'volv'is ĝi'n kaj ek'ir'is al la pord'o por for'kur'i; tiam aper'is la gast'ej'estr'in'o kaj demand'is al li, kio'n li port'as. «Vi sci'os, ĉe la hor'o frit'i la ov'o'j'n», respond'is la knab'o.

[160] Ĉar en tiu nokt'o, laŭ la krist'an'ism'o, nask'iĝ'is la Fil'o de Di'o por met'i lum'o'n en la hom'a'n tenebr'o'n.

[161] Almoz'ant'e pri ĝi ĉe la konvent'o'j.

Ĉapitr'o 38

Pri la kurioz'a parol'ad'o de do'n Quijote rilat'e al la arm'o'j kaj la letroj Do'n Quijote dir'is daŭr'ig'e:

—Ĉar ni komenc'is konsider'ant'e la situaci'o'n de la student'o, li'a'n mizer'o'n kaj ties divers'a'j'n aspekt'o'j'n, ni trakt'os, ĉu la soldat'o pli riĉ'as, kaj ni vid'os, ke li est'as la plej paŭpera en la mond'o, tial, ke li dev'as sub'ten'i si'n per la mizer'a sold'o, kiu'n li ricev'as tard'e aŭ neniam, aŭ

per tio, kio'n li pov'as marod'i propr'a'man'e tre risk'ant'e si'a'n viv'o'n kaj konscienc'o'n; kaj kelk'foj'e li'a sen'vest'it'ec'o est'as tia, ke ia sajo ŝir'it'a taŭg'as al li sam'temp'e kiel ĉemiz'o kaj uniform'o; en la mez'o de la vintr'o, en kamp'ar'o apert'a, li defend'as si'n kontraŭ la rigor'o'j de la veter'o per nur la el'spir'aĵ'o'j de si'a buŝ'o, kiu'j, ven'ant'e de vak'a lok'o, cert'e frid'as spit'e al la natur'a'j leĝ'o'j. Sed fal'as la nokt'o, kaj tiam ni vid'as, ke por ripoz'i post tiom da mal'komfort'o, li dispon'as lit'o'n, kiu, se ne pro li'a kulp'o, neniam montr'iĝ'as larĝ'o-mank'a, ĉar li pov'as mezur'i sur la ter'o kiom da fut'o'j li vol'as kaj tie rul'i si'n laŭ'plaĉ'e sen tim'i la ĉif'iĝ'o'n de la tuk'o'j. Fin'e ven'as la tag'o kaj la hor'o, kiam oni sur'met'as al li la doktor'a'n biret'o'n, far'it'a'n el ĉarpi'o'j, por kurac'i la vund'o'n de kugl'o ebl'e tra'pas'int'a li'a'n frunt'o'n aŭ kripl'ig'int'a li'n je brak'o aŭ je krur'o. Kaj se ĉio ĉi ne okaz'as kaj la kompat'a ĉiel'o gard'as li'n viv'a kaj san'a, li stat'os tiel mizer'a kiel antaŭ'e kaj dev'os inter'ven'i en ali'a'j duel'o'j kaj batal'o'j kaj venk'i sen'escept'e por iom prosper'i; sed tia'j mirakl'o'j apenaŭ vid'iĝ'as. Nu, sinjor'o'j, se vi konsider'is la afer'o'n, dir'u, kiom'foj'e super'as la viktim'o'j de la milit'o la nombr'o'n de ĝi'a'j profit'ant'o'j? Sen'dub'e vi respond'os, ke tia kompar'o ne ebl'as, ĉar oni ne pov'as kalkul'i la milit-pere'int'o'j'n, dum nur tri cifer'o'j[162] sufiĉ'us por indik'i la kiom'o'n de la prosper'a'j soldat'o'j viv'a'j.

»Ĉe la juĝ'ist'o'j okaz'as la mal'o, ĉar ĉiu'j bel'e en'poŝ'ig'as la mon'o'n salajr'a'n, se ne menci'i la ŝmir'a'n; tiel do, kvankam pli grand'as la sufer'o'j de la soldat'o, ties rekompenc'o est'as mult'e pli et'a. Al tio oni pov'us respond'i, ke pli facil'as premi'i du mil juĝ'ist'o'j'n ol tri'dek mil soldat'o'j'n; la juĝ'ist'o'j'n oni rekompenc'as per posten'o'j destin'it'a'j al ili'a profesi'o, dum la soldat'o'j'n oni pov'us premi'i nur per la posed'aĵ'o'j de la estr'o, kiu'n ili serv'as. La fakt'o, ke ĉi tia rimed'o ne'ebl'as, pli'firm'ig'as mi'a'n argument'ad'o'n.

»Tamen ni flank'las'u ĉi tio'n, ĉar tem'as pri labirint'o, kies pord'o apenaŭ trov'ebl'as; kaj ni trakt'u de'nov'e la super'ec'o'n de la arm'o'j antaŭ la letroj, afer'o ankoraŭ ne decid'it'a, se konsider'i la fort'o'n de la argument'o'j prezent'it'a'j de unu flank'o kaj de la ali'a. La kler'ul'o'j dir'as, inter'ali'e, ke, sen la letroj, la arm'o'j ne pov'us ekzist'i, ĉar ankaŭ la milit'o hav'as si'a'j'n leĝ'o'j'n kaj rigor'e obe'as ili'n, kaj la leĝ'o'j aparten'as al la jurisdikci'o de la letroj kaj de la erud'it'o'j. Al tio respond'as la arm'o'j, ke la leĝ'o ne efik'us sen ili, ĉar per la arm'o'j oni defend'as la land'o'n, konserv'as la regn'o'n, gard'as la urb'o'j'n, ten'as la voj'o'j'n sekur'a'j kaj al'ĉas'as la pirat'o'j'n de la mar'o; unu'vort'e, la land'o'j, la regn'o'j, la monarki'o'j, la urb'o'j, la voj'o'j de la ter'o kaj la mar'o est'us sub'met'it'a'j al la danĝer'o kaj konfuz'o propr'a'j al la milit'o, dum tiu daŭr'as kaj uz'as si'a'j'n privilegi'o'j'n kaj si'a'n fort'o'n. Kaj est'as pruv'it'e, ke tio'n plej kost'a'n oni taks'as aŭ dev'as taks'i, plej alt'e. Por ating'i renom'o'n en la letroj neces'as temp'o, nokt'o'j da

stud'o, mal'sat'o, nud'ec'o, kap'turn'o'j, mis'digest'o'j kaj ali'a'j simil'a'j afer'o'j, kiu'j'n mi jam part'e menci'is. Ali'flank'e, por far'iĝ'i bon'a soldat'o, li dev'as tra'sufer'i la sam'o'n kiel la student'o'j, sed ĝis tia grad'o, ke kompar'o ne ebl'as, ĉar ĉiu'paŝ'e li trov'as si'n ĉe la rand'o de la mort'o.

»Ĉu iu el la tim'o'j, kiu'j pro mizer'o aŭ mal'sat'o plag'as aŭ aflikt'as la student'o'n, pov'as egal'i la tim'o'n sent'at'a'n de soldat'o sur'posten'e aŭ gard'o'star'e, kiam en ia redut'o aŭ pozici'o li sci'as, ke la mal'amik'o'j sub'min'as en la direkt'o al li'a lok'o, kaj nenia'pretekst'e li pov'as apart'iĝ'i aŭ fuĝ'i de la danĝer'o tiel proksim'e li'n minac'ant'a? Li pov'as nur inform'i si'a'n kapitan'o'n pri la danĝer'o, esper'i, ke tiu al'front'os la situaci'o'n per kontraŭ'min'o, kaj dum'e star'i kviet'e, atend'ant'e kaj tim'ant'e ĉu li subit'e lev'iĝ'os sen'flug'il'e al la nub'o'j kaj kontraŭ'vol'e re'fal'os en la profund'o'n. Kaj se ĉi danĝer'o ŝajn'as al vi et'a, ni vid'u, ĉu ĝi'n egal'as aŭ super'as tio, ke du galer'o'j ren'as en pob'a'n kolizi'o'n unu kun la ali'a mez'e de la vast'a mar'o, inter'kroĉ'iĝ'as kaj las'as al la soldat'o nur la spac'o'n de du fut'o'j da tabul'o ĉe la ŝip'antaŭ'o; kaj kvankam li vid'us front'e al si, je lanc'o-long'a distanc'o, ke li'n minac'as tiom da instrument'o'j de mort'o, kiom da kanon'o'j faŭk'as de la kontraŭ'a ŝip'o, kaj kvankam li sci'as, ke ĉe la unu'a mis'paŝ'o li ir'us vizit'i la profund'a'n sin'o'n de Neptun'o, tamen kun aŭdac'a kor'o, puŝ'at'e de la honor'o, li al'met'as si'n al la risk'o far'iĝ'i cel'objekt'o de dens'a arkebuz'a paf'ad'o kaj si'n ĵet'as paŝ'i sur tiel stret'a tabul'o ĝis la mal'amik'a ŝip'o. Kaj eĉ pli admir'ind'as, ke apenaŭ unu soldat'o el'fal'as tie'n, de kie li ne pov'os lev'i si'n de'nov'e ĝis la tag'o de la last'a juĝ'o, ali'a okup'as tuj li'a'n lok'o'n, kaj se si'a'vic'e ankaŭ li fal'as, ali'a, kaj ankoraŭ ali'a sekv'as, sen ia inter'spac'o inter mort'o kaj mort'o: la plej grand'a montr'o de kuraĝ'o kaj si'n'ofer'o trov'ebl'a en la hazard'o'j de la milit'o.

»Ben'at'u la temp'o, kiam mank'is la terur'a furi'o de ĉi demon'a'j maŝin'o'j, la artileri'o, kies invent'ist'o, mi firm'e kred'as, nun ricev'as en la infer'o la rekompenc'o'n pro tiel monstr'a el'pens'aĵ'o, kiu permes'as al brak'o kanajl'a kaj poltron'a pren'i la viv'o'n de brav'a kavalir'o, ĉar li ne konsci'as kiel aŭ de kie, kiam li'a kor'o plen'as de impet'o kaj aŭdac'o, traf'as li'n hazard'a kugl'o (paf'it'a ebl'e de vir'o ek'fuĝ'int'a en terur'o pro la flam'o kaŭz'it'a de la mal'ŝarg'o de li'a infer'a maŝin'o) kaj en unu moment'o met'as fin'o'n al la pens'o'j kaj la ekzist'o de person'o, kiu merit'is jar'cent'o'j'n da viv'o. Kiam mi medit'as pri tio, mi inklin'as konfes'i, ke dolor'as al mi en la kor'o, ke mi al'pren'is la profesi'o'n de vag'ant'a kavalir'o en ĉi abomen'ind'a epok'o ni'a; ĉar, kvankam neni'o mi'n tim'ig'as, tamen don'as al mi kelk'a'n zorg'o'n la pens'o, ke pulv'o kaj plumb'o pov'as pren'i de mi la ŝanc'o'n gajn'i sur la tut'a kon'at'a ter'o fam'o'n kaj renom'o'n per la kuraĝ'o de mi'a brak'o kaj la eĝ'o de mi'a glav'o. Sed la ĉiel'o far'u laŭ'vol'e: se mi ating'os la cel'o'n, oni mi'n pli alt'e taks'os, ĉar mi al'front'is pli da danĝer'o'j ol la vag'ant'a'j kavalir'o'j de la pas'int'a'j temp'o'j.

Dum la ali'a'j manĝ'is, do'n Quijote dir'is ĉi long'a'n parol'ad'o'n kaj forges'is pren'i eĉ unu sol'a'n plen'buŝ'o'n, kvankam Sancho Panza kelk'foj'e urĝ'is li'n manĝ'i, al'don'ant'e, ke post'e li hav'us sufiĉ'a'n temp'o'n por parol'i laŭ'plaĉ'e. Li'a'j aŭskult'ant'o'j de'nov'e bedaŭr'is, ke vir'o laŭ'ŝajn'e diskret'a kaj saĝ'a ĉe la trakt'o de ajn'a tem'o, tut'e perd'as la kap'o'n, kiam la objekt'o est'as li'a damn'ind'a kaj fatal'a kavalir'ism'o. La pastr'o koment'is, ke li tre prav'is rilat'e al si'a'j dir'o'j favor'a'j al la arm'o'j, kaj ke li mem, kvankam letrulo kaj diplom'it'o, hav'as la sam'a'n opini'o'n.

Oni fin'is manĝ'i, de'met'is la tabl'o'tuk'o'n, kaj la gast'ej'estr'in'o, ties fil'in'o kaj Maritornes ir'is aranĝ'i la mansard'aĉ'o'n de do'n Quijote, kie, oni decid'is, la dam'o'j pas'ig'us la nokt'o'n; tiam do'n Fernand'o pet'is la ĵus'ven'int'o'n rakont'i la histori'o'n de si'a viv'o, kaj al'don'is, ke ĝi cert'e est'as strang'a kaj interes'a, kiel jam ek'montr'is li'a al'ven'o kun Zoraida. Li respond'is, ke tre

volont'e li tio'n far'us, ke li tim'as nur, ke li'a histori'o ebl'e ted'os ili'n, kio'n li bedaŭr'us, sed ke ĉiu'okaz'e li rakont'os ĝi'n por ne ŝajn'i mal'ĝentil'a. La pastr'o kaj la ali'a'j li'n dank'is kaj pet'is li'n komenc'i: kaj vid'ant'e ili'n insist'i, li dir'is, ke ne neces'as tiom da afabl'a'j pet'o'j, kie oni rajt'as postul'i.

—Vi'a'j moŝt'o'j atent'u do; vi aŭskult'os ver'a'n rakont'o'n, ebl'e super'a'n al la fikci'a'j verk'o'j, kies intrig'o ordinar'e konsist'as el art'e fantazi'a'j element'o'j.

Ĉe tio oni silent'is kaj pret'is aŭskult'i; kaj vid'ant'e, ke ili sen'mov'e atend'as, li komenc'is parol'i kun agrabl'a kaj seren'a voĉ'o:

[162] T.e., ajn'a nombr'o el tri cifer'o'j.

Ĉapitr'o 39

Kie la kapt'it'o rakont'as la histori'o'n de si'a viv'o kaj de si'a'j aventur'o'j

—En vilaĝ'o de la mont'o'j de León origin'is mi'a famili'o, al kiu la natur'o montr'iĝ'is pli donac'em'a kaj favor'a ol la fortun'o, kvankam en tiel mizer'a land'o mi'a patr'o hav'is la fam'o'n est'i riĉ'a; kaj ver'e li riĉ'us, se li konserv'us si'a'n kapital'o'n tiel bon'e, kiel li ĝi'n el'spez'ad'is. Ĉi inklin'o mal'avar'i ven'is al li de tio, ke li soldat'is kiam jun'a, kaj la soldat'ec'o est'as skol'o, kie la avar'a lern'as regal'i, kaj la regal'em'a disip'i; kaj, kvankam kelk'foj'e trov'iĝ'as mon'avid'a'j soldat'o'j, ili rar'as kiel la monstr'o'j. Mi'a patr'o trans'pas'is la lim'o'n de la regal'em'o kaj proksim'iĝ'is al la rand'o de la prodig'o, kio tut'e ne util'as al edz'o, kies fil'o'j hered'os li'a'n nom'o'n kaj stat'o'n. Mi'a patr'o hav'is tri knab'o'j'n, ĉiu'j'n en la aĝ'o akir'i profesi'o'n; vid'ant'e, laŭ

propr'a konfes'o, ke li ne pov'as rezist'i al si'a natur'a inklin'o, li decid'is sen'ig'i si'n de la kaŭz'o de si'a regal'em'o kaj prodig'o, t.e. li vol'is trans'don'i si'a'n hav'o'n, tiel, ke eĉ se Aleksandro[163]

mem sam'e far'int'us, li fin'e ruin'iĝ'us. Iam do li vok'is si'a'j'n tri fil'o'j'n en unu ĉambr'o'n kaj al'parol'is ni'n jen'e:

»—Por cert'ig'i al vi, ke mi vi'n am'as, sufiĉ'as, ke mi dir'u, ke vi est'as mi'a'j fil'o'j; kaj por konvink'i vi'n, ke mi vi'n ne am'as, sufiĉ'as, ke mi dir'u, ke pro mi'a prodig'em'o mi ne kapabl'us konserv'i vi'a'n hav'o'n. Sed por ke vi sci'u, ke mi am'as vi'n kiel patr'o, kaj ke mi ne vol'as ruin'ig'i vi'n kiel du'on'patr'o, mi intenc'as far'i por vi'a bon'o i'o'n, kio'n mi jam pri'medit'is long'a'n temp'o'n kaj decid'is post matur'a konsider'ad'o. Vi est'as jam en la aĝ'o pren'i al vi profesi'o'n, aŭ

almenaŭ vi'n dediĉ'i al ia labor'o pov'ant'a don'i en la futur'o honor'o'n kaj profit'o'n. Mi'a plan'o konsist'as en tio, dis'divid'i mi'a'n hav'o'n en kvar tut'e egal'a'j'n part'o'j'n, don'i po unu al ĉiu el vi, kaj rezerv'i al mi la last'a'n part'o'n, ke ĝi mi'n sub'ten'u tiel long'e kiel la ĉiel'o bon'vol'os konserv'i mi'n viv'a. Sed mi dezir'as, ke, post ol vi ricev'os vi'a'n part'o'n, ĉiu ir'u la voj'o'n, kiu'n mi indik'os. Ni hav'as en Hispan'uj'o proverb'o'n, kies saĝ'o est'as, laŭ mi'a sci'o, tre grand'a, kiel, ceter'e, grand'as la saĝ'o de la tut'a proverb'ar'o, ĉar ĝi konsist'as el lakon'a'j sentenc'o'j inspir'it'a'j de long'a kaj profund'a viv-spert'o. Nu, la alud'it'a proverb'o dir'as: «Aŭ Eklezi'o, aŭ mar'o, aŭ

reĝ'a palac'o», kio signif'as, ke, se oni dezir'as pov'o'n kaj riĉ'o'n, oni dev'as entrepren'i eklezi'a'n karier'o'n, aŭ navig'i komerc'ant'e, aŭ serv'i la reĝ'o'n en ties dom'o, ĉar, laŭ'dir'e «pli valor'as pan'o de reĝ'o ol favor'o de moŝt'ul'o». Per ĉio ĉi mi vol'as dir'i, ke unu si'n dediĉ'u al la letroj, ali'a al la komerc'o, kaj la last'a serv'u la reĝ'o'n en ties milit'o'j, se konsider'i, ke ne facil'as ofic'i en la palac'o mem; ĉar, kvankam la milit'o ne hav'ig'as mult'e da riĉ'o'j, tamen ĝi al'port'as ordinar'e grand'a'n fam'o'n kaj renom'o'n. Antaŭ ol pas'os ok tag'o'j, mi don'os al ĉiu ties respektiv'a'n part'o'n en la form'o de mon'o, sen defraŭd'i vi'n eĉ per unu groŝ'o, kiel vi vid'os.

Dir'u nun, ĉu vi dezir'as sekv'i mi'a'n konsil'o'n kaj propon'o'n.

»Ĉar mi est'is la plej aĝ'a, li pet'is mi'n respond'i, kaj mi dir'is, ke li dev'us ne distribu'i si'a'n mon'o'n, sed el'spez'i ĝi'n laŭ'vol'e, pro tio, ke ni est'as jun'a'j kaj kapabl'as ĝi'n per'labor'i; sed fin'e mi konsent'is plen'um'i li'a'n dezir'o'n kaj al'don'is, ke mi prefer'us la karier'o'n de la arm'o'j, serv'ant'e tiel Di'o'n kaj mi'a'n reĝ'o'n. Mi'a du'a frat'o far'is al li la sam'a'j'n admon'o'j'n, kiel mi, kaj post'e elekt'is vojaĝ'i al Indioj kaj invest'i si'a'n part'o'n en komerc'aĵ'o'j. La plej jun'a kaj, kiel mi

kred'as, la plej saĝ'a, dir'is, ke li entrepren'us la eklezi'a'n karier'o'n, aŭ ir'us al Salamanca por fin'i tie la universitat'o'n.

»Post ol ni inter'akord'iĝ'is kaj ĉiu elekt'is si'a'n profesi'o'n, ni'a patr'o ni'n brak'um'is kaj plen'um'is si'a'n promes'o'n ĝust'e tiel fru'e kiel li dir'is; li don'is al ĉiu, kiel mi memor'as, tri mil dukat'o'j'n, ĉar iu onkl'o ni'a jam antaŭ'e aĉet'is la bien'o'n, por ke ĝi rest'u en la famili'o, kaj pag'is per kontant'a mon'o. Ni tri adiaŭ'is ni'a'n kar'a'n patr'o'n en la sam'a tag'o, sed ĉar ŝajn'is al mi ne'human'e las'i hom'o'n tiel old'a'n kun tiel et'a'j rimed'o'j, mi ig'is li'n pren'i du mil el mi'a'j tri mil dukat'o'j, tial, ke al mi sufiĉ'us la ceter'o por mi'a'j bezon'o'j de soldat'o. Mi'a'j du frat'o'j sekv'is mi'a'n ekzempl'o'n, kaj ĉiu don'is al li mil dukat'o'j'n, tiel, ke fin'e li hav'is mon'e kvar mil dukat'o'j'n, kaj krom'e tri mil pli'a'j'n, t.e. la valor'o de si'a part'o de la bien'o, part'o, kiu'n li ne vol'is vend'i kaj re'ten'is en ties form'o de kamp'o'j. Nu, kiel mi dir'is, ni adiaŭ'is li'n kaj la onkl'o'n kun ĉiu'flank'e grand'a emoci'o kaj larm'o'j, kaj ili insist'is, ke ni dev'us send'i al ili nov'aĵ'o'j'n pri ni, bon'a'j'n aŭ ne bon'a'j'n, en ĉiu oportun'a moment'o. Ni promes'is tio'n far'i, li brak'um'is ni'n, don'is al ni si'a'n ben'o'n, kaj unu ek'ir'is la voj'o'n al Salamanca, ali'a al Sevilla, kaj mi al Alicante, kie, kiel oni jam inform'is mi'n, trov'iĝ'is ĝenova ŝip'o ŝarĝ'at'a per lan'o kaj navig'ont'a al Ĝenovo.

»Antaŭ du'dek du jar'o'j mi for'las'is la patr'a'n dom'o'n kaj en tiel long'a temp'o mi ricev'is neni'a'n sci'ig'o'n de la flank'o de mi'a patr'o aŭ de mi'a'j frat'o'j, kvankam mi skrib'is al ili kelk'e da leter'o'j. Kio'n mi tra'viv'is en tiu'j jar'o'j, mi resum'e rakont'os al vi: Mi en'ŝip'iĝ'is ĉe Alicante, bon'e al'ven'is al Ĝenovo kaj plu vojaĝ'is al Milano, kie mi aĉet'is la arm'o'j'n kaj part'o'n de la uniform'o; de tie mi decid'is ir'i soldat'iĝ'i en Piemonto. Sed sur la voj'o al Aleksandrio de la Palla mi ek'sci'is, ke la grand'a duk'o de Alb'a si'n direkt'as al Flandr'uj'o. Mi ŝanĝ'is do mi'a'n projekt'o'n, al'iĝ'is al li, serv'is li'n en ties kampanj'o'j, ĉe'est'is la mort'o'n de la graf'o'j Egmont kaj Hor'n, kaj oni nom'is mi'n sub'leŭtenant'o en la trup'o'j komandit'a'j de Dieg'o de Urbina, fam'a kapitan'o de Guadalajara; kelk'a'n temp'o'n post mi'a al'ven'o al Flandr'uj'o cirkul'is la nov'aĵ'o, ke li'a sankt'ec'o la pap'o Pi'o la 5-a, laŭd'e memor'ind'a, si'n alianc'is kun Venecio kaj Hispan'uj'o kontraŭ la komun'a mal'amik'o, la turk'o, kies flot'o iom pli fru'e konker'is la fam'a'n insul'o'n Cipr'o, ĝis tiam reg'at'a de la veneci'an'o'j: perd'o dolor'a kaj bedaŭr'ind'a.

»Oni sci'is kun cert'ec'o, ke ĉi alianc'o'n komand'us Li'a Seren'eg'a Alt'ec'o do'n Ju'a'n de Austria, natur'a frat'o[164] de ni'a bon'a reĝ'o do'n Filip'o, kaj, laŭ la fam'o, est'is far'at'a'j enorm'a'j prepar'ad'o'j milit'a'j. Ĉio ĉi ekscit'is mi'n kaj vek'is en mi la ard'a'n dezir'o'n part'o'pren'i en la projekt'it'a kampanj'o: kaj kvankam mi hav'is la suspekt'o'n, kaj preskaŭ la cert'ec'o'n, ke en la unu'a okaz'o mi ricev'us la rang'o'n de kapitan'o, tamen mi prefer'is ĉio'n for'las'i kaj ir'i al Italio, kio'n mi far'is; kaj mi est'is bon'sort'a, ĉar sinjor'o do'n Ju'a'n de Austria ĵus al'ven'is tiam al Ĝenovo sur'voj'e al Napolo por kun'iĝ'i kun la venecia flot'o, kvankam la renkont'o okaz'is post'e ĉe Mesin'o. Tiel do, mi trov'iĝ'is en la plej glor'a batal'o[165] kiel infanteri'a kapitan'o, al kies honor'a rang'o mi'n lev'is la hazard'o pli ol mi'a'j merit'o'j. En tiu tag'o, feliĉ'a por la krist'an'ar'o, ĉar la tut'a mond'o konvink'iĝ'is, ke ĝi erar'is kred'ant'e la turk'o'j'n ne'venk'ebl'a'j sur la mar'o, en tiu tag'o, mi ripet'as, kiam la insolent'a orgojl'o otoman'a sufer'is bat'o'n pere'ig'a'n, nur mi, inter tiom da feliĉ'ul'o'j tie trov'iĝ'ant'a'j (ĉar eĉ pli da feliĉ'o hav'is la krist'an'o'j mort'int'a'j en la batal'o, ol la viv'a'j kaj triumf'a'j), nur mi est'is sen'fortun'a: efektiv'e, anstataŭ la mar'milit'a kron'o, kia'n mi pov'us esper'i en la epok'o de la antikv'a Romo, mi vid'is mi'n, en la nokt'o

sekv'ant'a la fam'a'n tag'o'n, kun ĉen'o'j sur la pied'o'j kaj kun katen'o'j sur la man'o'j.

»Jen kiel okaz'is la afer'o. Uchalí, la reĝ'o de Alĝerio, kuraĝ'a kaj sukces'a pirat'o, atak'is kaj okup'is la Malt'an flag-ŝip'o'n, kies ĉiu'j batal'ant'o'j perd'is la viv'o'n, krom tri kavalir'o'j grav'e vund'it'a'j. Tiam la flag-ŝip'o de Ju'a'n de Andre'a, kie mi trov'iĝ'is, rapid'is help'i la okup'it'a'n, kaj, far'ant'e mi'a'n dev'o'n en tia'j cirkonstanc'o'j, mi en'salt'is en la mal'amik'a'n galer'o'n, sed ĉi last'a, en la sam'a moment'o, sukces'is apart'iĝ'i de ni'a sturm'ant'a ŝip'o, tiel, ke mi'a'j soldat'o'j ne pov'is en'salt'i post mi'n; mi vid'is mi'n sol'a inter la mal'amik'o'j kaj ne'kapabl'a rezist'i, ĉar ili est'is tro mult'a'j; resum'e, mi dev'is kapitulac'i plen'a de vund'o'j. Nu, kiel vi, sinjor'o'j, cert'e sci'as, Uchalí eskap'is kun si'a tut'a eskadr'o, kaj mi far'iĝ'is do la sol'a trist'a vir'o inter tiom da ĝoj'a'j kaj la sol'a kapt'it'o inter tiom da liber'a'j, ĉar tiu'n tag'o'n 25.000 krist'an'a'j rem-sklav'o'j de la turk'a flot'o re'trov'is la sopir'at'a'n liber'ec'o'n.

»Oni pren'is mi'n al Konstantinopol'o, kie la Grand'a Turk'o Selim nom'is mi'a'n mastr'o'n General'o de la Mar'o pro tio, ke li plen'um'is si'a'n dev'o'n en la batal'o kaj prezent'is, kiel pruv'o'n de si'a kuraĝ'o, la standard'o'n de la Kavalir'o'j de Malto. La sekv'ant'a'n jar'o'n, 1572, mi trov'iĝ'is ĉe Navarino rem'ant'e en la admiral'a flag-ŝip'o, kaj vid'is, ke tiam perd'iĝ'is la okaz'o blok'i la haven'o'n kaj kapt'i la tut'a'n flot'o'n turk'a'n, ĉar ties mar'soldat'o'j kaj janiĉar'o'j cert'is, ke oni atak'os ili'n en la haven'o mem, kaj ili hav'is ĉe'man'e la vest'aĉ'o'j'n kaj passanaques, t.e. la ŝu'o'j'n, por tuj eskap'i sur'ter'e sen atend'i batal'i: tia'n terur'o'n inspir'is al ili ni'a flot'o. Sed la ĉiel'o decid'is ali'e, ne pro kulp'o aŭ neglekt'o de la general'o do'n Ju'a'n de Austria, sed pro la pek'o'j de la krist'an'ar'o, kaj pro tio, ke Di'o permes'as kaj vol'as, ke ia skurĝ'o ni'n pun'u konstant'e. Efektiv'e, Uchalí re'fuĝ'is en Mod'o'n, insul'o proksim'a al Navarino, el'ŝip'ig'is la trup'o'j'n, fortik'ig'is la buŝ'o'n de la haven'o, kaj tie rest'is kviet'e ĝis sinjor'o do'n Ju'a'n re'tir'is si'n.

En ĉi ekspedici'o oni kapt'is la turk'a'n galer'o'n La Pres'a, kies kapitan'o est'is fil'o de la fam'a pirat'o Barbaros'o. Ĝi'n kapt'is La Lupin'o, flag-ŝip'o de Napolo, komandit'a de do'n Álvaro de Bazán, markiz'o de Santa Cruz, fulm'o de la milit'o, patr'o al si'a'j soldat'o'j, bon'ŝanc'a kaj neniam venk'it'a kapitan'o.

»Mi ne pov'as ne rakont'i tio'n okaz'int'a'n ĉe la kapt'o de La Pres'a. La fil'o de Barbaros'o est'is tiel kruel'a kaj tiel rigor'e trakt'is si'a'j'n sklav'o'j'n, ke ili, vid'ant'e ke la galer'o La Lupin'o al'sturm'as, las'is la rem'il'o'j'n, al'salt'is la kapitan'o'n, kiu kri'ad'is ili'n rem'i pli energi'e, kaj puŝ'ĵet'ant'e li'n de benk'o al benk'o kaj de la poŭp'o al la pru'o, ili tiel mord'ad'is li'n, ke apenaŭ

li preter'pas'is la ĉef'a'n mast'o'n, li'a anim'o jam pas'is en la infer'o'n: tiel kruel'e li trakt'is ili'n, kaj tiel grand'a'n abomen'o'n ili sent'is al li.

»Ni re'ven'is al Konstantinopol'o, kaj la sekv'ant'a'n jar'o'n, 1573, traf'is ni'n la nov'aĵ'o ke do'n Ju'a'n konker'is Tunizion dis'de la turk'o'j kaj trans'don'is la regn'o'n al Muley Hamet, kio last'a van'ig'is la esper'o'n de Muley Hamida, la maŭr'o plej kruel'a kaj kuraĝ'a de la mond'o, re'sid'i en la tron'o tunizia. La Grand'a Turk'o tre bedaŭr'is ĉi perd'o'n kaj kun la ruz'o propr'a al li'a ras'o far'is la pac'o'n kun la veneci'an'o'j, kiu'j dezir'is ĝi'n eĉ pli ol li. La sekv'ant'a'n jar'o'n, 1574, li sturm'is La-Goletan, kaj la fortres'o'n, kiu'n do'n Ju'a'n las'is du'on'konstru'it'a apud Tuniz'o. Dum ĉio ĉi okaz'is, mi sid'ad'is ĉe la rem'il'o, sen ia esper'o re'trov'i la liber'o'n, almenaŭ per el'aĉet'o, ĉar mi far'is al mi la decid'o'n ne skrib'i al mi'a patr'o pri la mis'fortun'o mi'n traf'int'a.

»Fin'e La-Goleta perd'iĝ'is, kaj ankaŭ la fortres'o; ili'n sieĝ'is 75.000 turk'a'j soldat'o'j kaj pli ol

400.000 maŭr'o'j kaj arab'o'j el la tut'a Afrik'o, proviz'it'a'j per tiom da munici'o kaj material'o kaj akompan'at'a'j de tiom da sape'ist'o'j, ke ili pov'int'us, nur ĵet'ant'e plen'man'o'j'n da ter'o, kovr'i La-Goletan kaj la fortres'o'n. La-Goleta, ĝis tiam konsider'at'a ne'konker'ebl'a, fal'is unu'a, ne pro ia kulp'o de la garnizon'o, kies soldat'o'j si'n defend'is kiom ili sci'is kaj pov'is, sed pro tio, ke, kiel la spert'o instru'is al la turk'o'j, oni tre facil'e pov'is konstru'i sur la sabl'o de la dezert'o alt'a'j'n parapet'o'j'n, ĉar, kvankam la akv'o ordinar'e kuŝ'is je du span'o'j sub la surfac'o, la turk'o'j ne trov'is ĝi'n eĉ en la profund'o de du klaft'o'j; sekv'e, ili konstru'is per sak'o'j da sabl'o parapet'o'n tiel alt'a'n, ke ĝi super'reg'is la mur'o'j'n de la fortres'o, kaj la sieĝ'it'o'j, al'paf'at'a'j de supr'e, ne pov'is prezent'i efik'a'n rezist'o'n.

»Oni ĝeneral'e opini'is, ke ni'a'j soldat'o'j ne dev'int'us si'n en'ferm'i en La-Goleta, sed opon'i sur la apert'a kamp'ar'o al la sub'ord'iĝ'o de la turk'o'j. Sed la hom'o'j tiel opini'ant'a'j, parol'as tre for'e de la lok'o de la event'o'j kaj kun et'a kon'o de la fakt'o'j; se konsider'i ke en La-Goleta kaj en la fortres'o apenaŭ trov'iĝ'is 7.000 soldat'o'j en'tut'e, ĉu tiel et'a trup'o, eĉ se ĝi konsist'us nur el hero'o'j, pov'us simultan'e batal'i ekster'e kaj de'intern'e defend'i la fortres'o'n kontraŭ la mult'e'nombr'a mal'amik'o? Ĉu sen ricev'i help'o'n oni pov'as ne perd'i fortres'o'n, precip'e kiam ĝi'n sieĝ'as mult'a'j kaj obstin'a'j soldat'o'j kaj en si'a propr'a land'o? Tamen mi pens'is, kiel mult'a'j ali'a'j hom'o'j, ke la ĉiel'o konsent'is special'a'n grac'o'n kaj favor'o'n al Hispan'uj'o, permes'ant'e la detru'o'n de tiu put'o da abomen'ind'aĵ'o'j, de tiu ne'sat'ig'ebl'a faŭk'o, kiu en'glut'is sen'profit'e la kolos'a'j'n sum'o'j'n tie konsum'it'a'j'n nur por konserv'i ĝi'n honor'e al la memor'o de ĝi'a konker'int'o, la ne'venk'ebl'a Karolo la 5-a; kvazaŭ por ig'i li'a'n nom'o'n etern'a, kia ĝi est'as kaj est'os, neces'us tiu amas'o da ŝton'o'j!

»Ankaŭ la fortres'o fal'is; sed la turk'o'j konker'is ĝi'n nur fut'o'n post fut'o, ĉar la garnizon'an'o'j batal'is tiel sen'lac'e kaj hero'e, ke ili mort'ig'is 25.000 mal'amik'o'j'n dum ties 22 ĝeneral'a'j sturm'o'j. Nur 300 krist'an'o'j super'viv'is, kaj ili plen'is de vund'o'j, kiam la turk'o'j ili'n kapt'is, kio klar'e kaj evident'e pruv'as la grand'o'n de ili'a kuraĝ'o kaj si'n'ofer'o. Unu et'a fortik'aĵ'o aŭ tur'o star'ant'a en la mez'o de la lag'o, komandit'a de do'n Ju'a'n Zanoguera, valencia kavalir'o kaj fam'a soldat'o, kapitulac'is sub antaŭ'akord'it'a'j kondiĉ'o'j. La turk'o'j kapt'is la general'o'n de La-Goleta, do'n Pedro Puertocarrero, kvankam li far'is ĉio'n ebl'a'n en la defend'o de la lok'o; ĝi'a perd'o tiel dolor'is al li en la kor'o, ke li mort'is de aflikt'o sur'voj'e al Konstantinopol'o, kie'n li est'is konduk'at'a kiel kapt'it'o. Ili kapt'is ankaŭ la general'o'n de la fortres'o, Gabrio Cervellón, milana kavalir'o, fam'a inĝenier'o kaj tre kuraĝ'a milit'ist'o. En La-Goleta kaj en la fortres'o mort'is mult'e da grav'ul'o'j, inter ili Pagán de Oria, kavalir'o de la orden'o de Sankt'a Johano, grand-anim'a hom'o, se konsider'i kiel si'n'don'e li trakt'is si'a'n frat'o'n, la fam'a'n Ju'a'n Andre'a de Oria; kaj li'a mort'o des pli bedaŭr'ind'as, ĉar, vid'ant'e la fortres'o'n perd'it'a, li fid'is je kelk'a'j arab'o'j; ili promes'is al li, li'n konduk'i en arab'a kostum'o ĝis Tabarca, ia et'a haven'o de ĝenov'an'o'j establ'it'a'j tie, ĉe la mar'bord'o, por fiŝ'i koral'o'j'n. Nu, la sam'a'j arab'o'j de'hak'is al li la kap'o'n kaj ĝi'n al'port'is al la turk'a general'o, sed li trakt'is ili'n laŭ la spirit'o de la hispan'a proverb'o, kiu dir'as, ke, «kvankam la perfid'o plaĉ'as, la perfid'ul'o'j abomen'ind'as»; efektiv'e, laŭ la fam'o, la general'o ordon'is pend'um'i la port'int'o'j'n de la kap'o, ĉar ili ne prezent'is la vir'o'n viv'a.

»Inter la krist'an'o'j kapt'it'a'j en la fortres'o trov'iĝ'is do'n Pedro de Aguilar, nask'it'a ie en Andaluzi'o, sub'leŭtenant'o en la garnizon'o, milit'ist'o de grand'a renom'o kaj rar'a inteligent'o kaj kun special'a kapabl'o por la tiel nom'at'a poezi'o. Mi tio'n dir'as, ĉar la sort'o konduk'is li'n

al mi'a galer'o kaj al mi'a benk'o, kiel sklav'o'n de mi'a propr'a mastr'o; kaj antaŭ ol ni'a ŝip'o ek'ir'is de la haven'o, ĉi kavalir'o kompon'is du sonet'o'j'n de epitaf'a karakter'o, unu dediĉ'it'a al La-Goleta, kaj la ali'a al la fortres'o. Mi dezir'us ili'n deklam'i, ĉar mi sci'as ili'n parker'e kaj kred'as, ke, pli ol enu'o'n, ili don'us al vi plezur'o'n.

En la moment'o, kiam la kapt'it'o dir'is la nom'o'n de do'n Pedro de Aguilar, do'n Fernand'o rigard'is al si'a'j kamarad'o'j kaj la tri rid'et'is; post'e, ĉe la menci'o de la sonet'o'j, dir'is unu el la kavalir'o'j:

—Antaŭ ol daŭr'ig'i, sinjor'o, bon'vol'u dir'i al mi, kio okaz'is al de vi alud'it'a do'n Pedro de Aguilar.

—Mi sci'as nur —respond'is la kapt'it'o—, ke post du jar'o'j da rest'ad'o en Konstantinopol'o li fuĝ'is, ali'vest'it'a kiel alban'o, kun grek'a spion'o. Mi ne sci'as, ĉu li ven'is en liber'o'n, ĉar, kvankam unu jar'o'n post'e mi de'nov'e renkont'is la grek'o'n en Konstantinopol'o, mi ne pov'is demand'i al li, ĉu la fuĝ'o sukces'is.

—Sukces'is —respond'is la kavalir'o—. Tiu do'n Pedro est'as mi'a frat'o, kaj loĝ'as nun en ni'a vilaĝ'o, san'a, riĉ'a, edz'o kaj kun tri fil'o'j.

—Dank'o'n al Di'o pro tiel mult'a'j favor'o'j al li! —dir'is la kapt'it'o—. Ver'e, mi kred'as, ke ne ekzist'as sur la ter'o pli super'a ĝoj'o ol la re'trov'o de la perd'it'a liber'o.

—Al'don'e —respond'is la kavalir'o—, ankaŭ mi sci'as la sonet'o'j'n de mi'a frat'o.

—Bon'vol'u do deklam'i ili'n, sinjor'o —pet'is la kapt'it'o—, ĉar cert'e vi tio'n far'as pli bon'e ol mi.

—Tre volont'e —respond'is la kavalir'o—. La sonet'o pri La-Goleta tekst'as jen'e:

[163] Alud'o al la fam'a konker'int'o antikv'a, kiel prototip'o de hom'o riĉ'eg'a.

[164] Ekster'edz'ec'a, bastard'a.

[165] La inter'ŝip'a batal'o de Lepanto, okaz'int'a la 7-an de oktobr'o de 1571, kiam la krist'an'a alianc'o venk'is la turk'a'n flot'o'n. Ĉi tiu ĉapitr'o rakont'as histori'a'j'n fakt'o'j'n kaj part'e est'as aŭtobiografi'a; kiel sci'at'e, Cervantes batal'is ĉe Lepanto kaj ricev'is kripl'ig'a'n vund'o'n sur la man'o. Post'e, ek'de 1575, la turk'o'j ten'is li'n kvin jar'o'j'n en kapt'it'ec'o.

Ĉapitr'o 40

Daŭr'ig'o de la histori'o de la kapt'it'o

Sonet'o

Feliĉ'as vi, fal'int'e pur-anim'a'j,

ĉar vi'n, liber'a'j'n de la viv-mizer'o

la far'o'j vi'a'j lev'is de ĉi ter'o

al la ĉiel'a'j alt'o'j plej sublim'a'j.

Kun ard'o, spit'o kaj fervor’ sen'tim'a'j

batal'is vi puŝ'at'e de koler'o,

ĝis ĉies sang'o ŝpruc'is en liber'o,

kaj mar'o, sabl'o ŝajn'is ruĝ'o-ŝlim'a'j.

Ne la kuraĝ'o, sed la energi'o

unu'e el la lac'a'j brak'o'j ir'is:

vi mort'is, sed, venk'it'e, venk'is rond'e

ĉar vi'a ter'a, trist'a tragedi'o

el fer’ kaj ŝton'o'j jam por vi akir'is

la grac'o'n en'ĉiel'e, fam'o'n mond'e.

—Tem'as pri la sam'a'j vers'o'j, kiu'j'n mi sci'as —asert'is la kapt'it'o.

—Kaj jen la fortres'a sonet'o, se mi'a memor'o ne lam'as —dir'is la kavalir'o.

Sonet'o

El ĉi arid'a ter’ el ĉi ruin'o

kuŝ'ant'a dis'e pro batal'a'j fat'o'j,

l’ anim'o'j sankt'a'j de tri mil soldat'o'j

supr'ir'is, viv'a'j, al la di'a sin'o.

Fort-brak'e batal'ad'is kun obstin'o,

sed, jam mal'mult'a'j, sang'a'j sub la bat'o'j

de akr'e tranĉ'a'j glav'o'j, l’ atak'at'o'j

trans'ir'is ali'mond'e'n en la fin'o.

Sur tia ter'o kontinu'e rest'is

demon'o'j mil, pervers'a'j kaj terur'a'j,

en la jar'cent'o'j nun'a'j kaj pase'a'j.

Neniam, tamen, ĉi-dezert'e est'is

anim'o'j grac'o'plen'a'j tiel pur'a'j

nek vir'o'j pli kuraĝ'e dev-obe'a'j.

La sonet'o'j'n oni laŭd'is, kaj la kapt'it'o, ĝoj'a pro la bon'a'j nov'aĵ'o'j dir'it'a'j pri si'a kamarad'o, daŭr'ig'is la rakont'o'n jen'e:

—Nu, La-Goleta kaj la fortres'o kapitulac'is, kaj la turk'o'j ordon'is la el'detru'o'n de La-Goleta (rilat'e al la fortres'o, ĝi tiel dis'fal'is, ke neni'o detru'ind'a rest'is); por ŝpar'i temp'o'n kaj labor'o'n oni min'is La-Goletan en tri lok'o'j, sed la min'o'j ne pov'is dis'frakas'i tio'n, kio ŝajn'is ebl'a, t.e.

la old'a'n rempar'o'n, dum la ankoraŭ star'ant'a'j part'o'j de la nov'a'j mur'o'j konstru'it'a'j de El Fratín facil'e renvers'iĝ'is.

»Fin'e, la flot'o re'ven'is al Konstantinopol'o venk'e kaj triumf'e, kaj plur'a'j'n monat'o'j'n post'e mort'is mi'a mastr'o Uchalí, nom'it'a Uchalí Fartax, kio en la turk'a lingv'o signif'as «la skabi'a renegat'o», kaj efektiv'e, li est'is tia; la turk'o'j hav'as la kutim'o'n al'nom'i iu'n laŭ ties mank'o'j aŭ

virt'o'j, ĉar ĉe ili ekzist'as nur kvar famili'a'j nom'o'j de otoman'a de'ven'o, kaj la pli'mult'o el la turk'o'j ricev'as do, kiel dir'it'e, al'nom'o'n alud'a'n al la mank'o'j de la korp'o aŭ al la virt'o'j de la anim'o. Dum dek kvar jar'o'j ĉi skabi'a ul'o rem'ad'is kiel sklav'o de la Grand'a Sinjor'o; kaj iam, jam pli ol 34-jar'a, rem'ant'e, li ricev'is fort'a'n sur'vang'o'n de iu turk'o kaj, furioz'a, far'iĝ'is renegat'o por pov'i venĝ'i si'n. Tiom li fin'e disting'iĝ'is pro si'a kuraĝ'o, ke, sen help'i si'n per hont'ig'a'j metod'o'j kaj rimed'o'j uz'at'a'j de la pli'part'o de la favor'it'o'j de la Grand'a Turk'o, li gajn'is al si la tron'o'n de Alĝerio kaj post'e la general'ec'o'n de la mar'o (la tri'a'n posten'o'n, laŭ

grav'o, de ili'a regn'o). Li nask'iĝ'is en Kalabrio, hav'is bon'a'n karakter'o'n moral'a'n kaj tre human'e trakt'is si'a'j'n kapt'it'o'j'n. Last'a'temp'e li posed'is tri mil da ili, kaj post li'a mort'o oni ili'n distribu'is inter la Grand'a Sinjor'o (li est'as konsider'at'a kiel fil'o de ĉiu mort'int'o, sekv'e li ricev'as si'a'n part'o'n de la hered'o) kaj li'a'j renegat'o'j; mi'n oni trans'don'is al venecia renegat'o, iam'a ŝip-knab'o, kiu'n Uchalí kapt'is sur'mar'e kaj post'e tiel am'is, ke li far'is li'n unu el si'a'j plej regal'at'a'j garzonoj. [166] La veneci'an'o, plej kruel'a renegat'o iam viv'int'a, hav'is la nom'o'n Ayan Ag'a, akir'is mult'e da riĉ'o'j kaj la kron'o'n de Alĝerio. Mi do ir'is kun li de Konstantinopol'o al Alĝerio, kontent'a proksim'iĝ'i al Hispan'uj'o, ne pro tio, ke mi hav'us la ide'o'n skrib'i al iu pri mi'a mis'fortun'o, [167] sed ĉar mi pens'is, ke la sort'o ebl'e montr'iĝ'us pli favor'a ol en Konstantinopol'o, kie mi prov'is mil'manier'e fuĝ'i sen ia sukces'o. Mi pens'is, ke en Alĝerio mi pov'us iel plen'um'i mi'a'n grand'a'n dezir'o'n, ĉar mi tut'e ne perd'is la esper'o'n vid'i mi'n de'nov'e liber'a; efektiv'e, kiam mi'a'j pens'o'j, projekt'o'j kaj far'o'j ne don'is la atend'it'a'n rezultat'o'n, mi ne perd'is la kuraĝ'o'n, sed tuj forĝ'is al mi ali'a'n plan'o'n, eĉ sen'baz'a'n kaj febl'a'n, kapabl'a'n re'viv'ig'i en mi la esper'o'n. Tiel mi pas'ig'is la temp'o'n en la prizon'o aŭ bagn'o, kie la turk'o'j en'ferm'as la krist'an'a'j'n kapt'it'o'j'n, kiu'j aparten'as al la reĝ'o, al kelk'a'j privat'ul'o'j, kaj al magacén aŭ magistrat'o; la magistrat'a'j kapt'it'o'j est'is okup'at'a'j ĉe publik'a'j labor'o'j kaj ali'a'j task'o'j kaj tre mal'facil'e re'trov'as la liber'o'n, ĉar ili aparten'as al la komun'um'o, ne al privat'a mastr'o, kaj sekv'e ne sci'as kun kiu trakt'i si'a'n el'aĉet'o'n, se ili hav'as mon'o'n por tio. Kiel dir'it'e, kelk'a'j privat'ul'o'j de la urb'o en'ferm'as en la bagn'o si'a'j'n sklav'o'j'n, ĉef'e la re'don'ebl'a'j'n kontraŭ pag'o, kaj tie oni ten'as ili'n sen'okup'a'j kaj sekur'a'j ĝis la al'ven'o de la el'aĉet'a mon'o.

Ankaŭ la el'aĉet'at'a'j sklav'o'j de la reĝ'o ne ir'as labor'i kun la ali'a'j de la grup'o, se oni ne prokrast'as la send'o'n de la postulat'a sum'o; ĉi-okaz'e, por ke la kapt'it'o'j pet'u pli urĝ'e la

liber'ig'a'n mon'o'n, oni dev'ig'as ili'n labor'i kaj kolekt'i brul'lign'o'n, kio last'a ne est'as facil'a task'o.

»Ankaŭ mi'n oni list'is kiel re'don'ebl'a'n, ĉar, kvankam mi asert'is, ke mi ne posed'as nek kapital'o'n nek ali'a'n propr'aĵ'o'n, oni ne atent'is mi'a'n dir'o'n, sci'ant'e, ke mi hav'as la rang'o'n de kapitan'o. Oni sur'met'is al mi ĉen'o'n, pli kiel disting'il'o'n de el'aĉet'ebl'ul'o, ol kiel sekur'ig'a'n rimed'o'n, kaj en tia stat'o mi viv'is en la bagn'o kun ali'a'j mult'a'j kavalir'o'j kaj moŝt'ul'o'j konsider'at'a'j kaj traktat'a'j kiel el'aĉet'ot'o'j. Kaj, kvankam oft'e (fakt'e, preskaŭ ĉiam) mal'sat'a'j kaj du'on'nud'a'j, ni plej aflikt'iĝ'is, kiam ni ĉiu'moment'e vid'is kaj aŭd'is la neniam antaŭ'e vid'at'a'n kaj aŭd'at'a'n kruel'o'n, kiu'n mi'a mastr'o uz'is kontraŭ la krist'an'o'j. Ĉiu'tag'e li ig'is pend'um'i unu, palis'um'i ali'a'n, de'tranĉ'i la orel'o'j'n al ceter'a, kaj ĉio'n ĉi li far'is je la plej et'a pretekst'o (aŭ tut'e sen ia pretekst'o), tiel'e, ke eĉ la turk'o'j mem konfes'is, ke li kruel'as pro la nur'a plezur'o kruel'i, kaj ke li'a natur'o li'n puŝ'as krim'i kontraŭ la tut'a hom'a ras'o. Nur unu hispan'a soldat'o, iu Saavedra, [168] ne ricev'is de li mis'trakt'o'n, kvankam en si'a klopod'ad'o re'trov'i la liber'o'n, li plen'um'is tia'j'n afer'o'j'n, ke ili rest'os dum mult'a'j jar'o'j en la mens'o de la turk'a gent'o; tamen, li'a mastr'o neniam verg'is aŭ ig'is verg'i li'n, nek dir'is al li eĉ unu sol'a'n krud'a'n vort'o'n; dum'e ni tim'is, ke eĉ pro la plej et'a el li'a'j far'o'j oni fin'e palis'um'os li'n, kaj li mem tim'is la sam'o'n pli ol unu foj'o'n. Se mi dispon'us sufiĉ'a'n temp'o'n, mi rakont'us al vi iom'o'n el la aventur'o'j de ĉi soldat'o, pli distr'a'j kaj mir'ig'a'j ol mi'a propr'a histori'o.

»Nu, al la kort'o de ni'a bagn'o rigard'is la fenestr'o'j de la dom'o de riĉ'a kaj grav'a maŭr'o; la fenestr'o'j, kiel ordinar'e en la maŭr'a'j dom'o'j, simil'is al tru'o'j, kaj krom'e ili'n kovr'is tre dens'a'j kaj dik'a'j ĵaluzi'o'j. Okaz'is do, ke iam mi trov'iĝ'is kun tri kompan'o'j en la teras'o de la bagn'o, kaj, por pas'ig'i la temp'o'n, ni, en ni'a'j ĉen'o'j, prov'is far'i salt'o'j'n. Ni est'is sol'a'j, ĉar la ceter'a'j krist'an'o'j jam el'ir'is labor'i; tut'e hazard'e mi lev'is la rigard'o'n kaj rimark'is, ke tra la ĵaluzi'o'j mov'iĝ'as unu kan'o kun poŝ'tuk'o al'lig'it'a al si'a ekstrem'o, kvazaŭ sign'ant'e, ke ni proksim'iĝ'u por pren'i ĝi'n. Ni don'is tiu'n interpret'o'n al la mov'o'j, kaj unu el mi'a'j kompan'o'j ir'is lok'i si'n sub la kan'o por vid'i, ĉu oni ĝi'n de'las'os, aŭ kio ali'a okaz'os; sed apenaŭ li al'ven'is, la kan'o lev'iĝ'is kaj mov'iĝ'is ambaŭ'flank'e'n, kvazaŭ dir'ant'e, «ne». La krist'an'o re'ven'is al ni'a flank'o, kaj la kan'o de'nov'e mov'iĝ'is kiel ĉe la komenc'o. Tiam, ali'a kompan'o proksim'iĝ'is, sed okaz'is al li sam'e kiel al la unu'a. Fin'e, la tri'a al'ir'is kaj renkont'is la sam'a'n akcept'o'n kiel la unu'a kaj la du'a. Vid'ant'e tio'n, ankaŭ mi vol'is prov'i mi'a'n ŝanc'o'n, kaj, kiam mi lok'is mi'n sub la kan'o, oni las'is ĝi'n fal'i en la bagn'o'n, antaŭ mi'a'j pied'o'j. Mi rapid'is dis'lig'i la poŝ'tuk'o'n, en kies intern'o kuŝ'is dek cianís, or'mon'er'o'j de bas'a titr'o uz'at'a'j de la maŭr'o'j, kaj ĉiu valor'ant'a po dek el ni'a'j real'o'j. Ne'neces'e dir'i, ke mi tre ĝoj'is ĉe la trov'o; sed mi perpleks'is tiel mult'e kiel mi kontent'is, ĉar mi ne pov'is klar'ig'i al mi la kial'o'n de tia donac'o, special'e destin'it'a al mi, se konsider'i, ke, en klar'a sign'o de prefer'o, la kan'o'n oni las'is fal'i nur antaŭ mi. Mi pren'is do bon'ven'a'n mon'o'n, romp'is la kan'o'n, re'ven'is al la teras'o, rigard'is al la ĵaluzi'o kaj vid'is, ke tre blank'a man'o aper'as kaj rapid'e apert'as kaj ferm'as la fenestr'o'n. Ĉe tio mi pens'is aŭ imag'is, ke vir'in'o loĝ'ant'a en tiu dom'o far'is al ni la donac'o'n, kaj por montr'i ni'a'n dank'em'o'n, riverenc'is laŭ la maŭr'a stil'o, klin'ant'e la kap'o'n kaj la korp'o'n, kaj kruc'ant'e la brak'o'j'n sur la brust'o. Iom post'e oni el'montr'is el la sam'a fenestr'o kruc'o'n el kan'o'j kaj tuj re'tir'is ĝi'n. El tio ni konklud'is, ke en la dom'o trov'iĝ'as krist'an'a sklav'in'o, kaj ke ŝi far'is al ni la donac'o'n; sed la blank'a haŭt'o de ŝi'a man'o kaj la bracelet'o'j ĉe ŝi'a pojn'o kontraŭ'is ni'a'n konjekt'o'n. Sekv'e ni imag'is, ke cert'e tem'as pri renegat'a krist'an'in'o, laŭ'leĝ'a edz'in'o de ŝi'a mastr'o, ĉar oft'e okaz'as, ke la maŭr'o'j volont'e edz'iĝ'as al tia'j krist'an'in'o'j kaj ili'n prefer'as al

la vir'in'o'j de si'a propr'a land'o; tamen, ni'a'j konjekt'o'j tre dist'is de la ver'o.

»De tiam, ni'a sol'a okup'o konsist'is en tio, rigard'i la fenestr'o'n, kiel nord'o'n kie jam montr'iĝ'is ni'a bon'sort'a stel'o en la form'o de kan'o. Sed pas'is 15 plen'a'j tag'o'j, sen ke ni vid'us la kan'o'n, la man'o'n aŭ ali'a'n signal'o'n. Kaj, kvankam en la dir'it'a temp'o ni ĉia'manier'e klopod'is ek'sci'i, kiu loĝ'as en la dom'o, kaj ĉu trov'iĝ'as en ĝi renegat'a krist'an'in'o, ni nur inform'iĝ'is, ke tie loĝ'as riĉ'a maŭr'o nom'at'a Ag'i Morato, kiu iam okup'is la posten'o'n de gubernator'o de Pat'a, unu el la plej grav'a'j ofic'o'j maŭr'a'j. Sed foj'e, kiam ni jam preskaŭ ne pens'is, ke ni pov'us ricev'i ali'a'n pluv'o'n de cianís, ni vid'is la kan'o'n subit'e aper'i kun nod'it'a poŝ'tuk'o pli ŝvel'a ol la ali'a. Tio okaz'is, kiel en la unu'a foj'o, kiam la bagn'o trov'iĝ'is dezert'a. Ni far'is la kutim'a'n prov'o'n, nom'e, ĉiu el mi'a'j tri kompan'o'j ir'is antaŭ ol mi, sed nur al mi oni destin'is la kan'o'n, ĉar, kiam mi al'ven'is, oni las'is ĝi'n fal'i. Mi dis'lig'is la nod'o'n kaj trov'is 40 hispan'a'j'n eskud'o'j'n el or'o kaj leter'o'n en la arab'a, ĉe kies fin'o vid'iĝ'is grand'a kruc'o plum'e far'it'a. Mi kis'is la kruc'o'n, pren'is la eskud'o'j'n, re'ven'is al la teras'o, kie ni riverenc'is, aper'is de'nov'e la man'o, mi promes'is per sign'o'j leg'i la leter'o'n, kaj la fenestr'o ferm'iĝ'is.

»Ni sent'is ĝoj'o'n kaj surpriz'o'n ĉe la okaz'aĵ'o; kaj tial, ke eĉ ne unu el ni kompren'is la arab'a'n, ni'a dezir'o kon'i la en'hav'o'n de la bilet'o est'is tre grand'a, sed eĉ pli grand'a far'iĝ'is al ni la mal'facil'o renkont'i person'o'n, kiu sci'pov'us ĝi'n leg'i. Fin'e mi decid'is turn'i mi'n al renegat'o el Murcia, deklar'int'a si'n bon'a amik'o mi'a kaj inter'ŝanĝ'int'a kun mi la solen'a'n promes'o'n si'n dev'ig'i gard'i ajn'a'n sekret'o'n, kiu'n mi konfid'us al li; ja, la renegat'o'j kutim'as, se ili intenc'as re'ven'i al krist'an'a'j land'o'j, port'i kun si atest'o'j'n de precip'a'j kapt'it'o'j, kiu'j laŭ'pov'e deklar'as per tia'j dokument'o'j, ke la koncern'a renegat'o est'as honest'a hom'o, ĉiam bon'a al la krist'an'o'j kaj pret'a eskap'i ĉe la unu'a oportun'a moment'o. Kelk'a'j renegat'o'j hav'ig'as al si bon'intenc'e, ĉi paper'o'j'n; ali'a'j ili'n dezir'as por uz'o en okaz'o de bezon'o, nom'e, se ili ven'as pred'i al krist'an'a'j land'o'j kaj hazard'e perd'iĝ'as aŭ est'as kapt'it'a'j; tiam, ili montr'as la atest'o'j'n por pruv'i, ke ili ven'is kun la intenc'o loĝ'i de'nov'e inter la krist'an'o'j, kaj al'don'as ke nur tiu'cel'e ili akompan'is la turk'o'j'n en ties rab-atak'o'j. Tiel ili evit'as la unu'a'n danĝer'o'n kaj re'pac'iĝ'as kun la Eklezi'o sen ricev'i pun'o'n; kaj kiam prezent'iĝ'as okaz'o oportun'a, ili re'ven'as al Berberio, kie ili viv'as kiel antaŭ'e. Tamen, ali'a'j uz'as dec'e ĉi paper'o'j'n kaj hav'ig'as ili'n al si kun la honest'a intenc'o rest'i en krist'an'a land'o; nu, unu el ĉi last'a'j renegat'o'j est'is mi'a amik'o, kaj li ricev'is de ĉiu'j ni'a'j kamarad'o'j atest'o'j'n, kiu'j plej'e rekomend'is li'n, tiom, ke se la maŭr'o'j est'us trov'int'a'j sur li la dokument'o'j'n, ili brul'ig'us li'n viv'a. Mi sci'is, ke li kon'as la arab'a'n, ne nur parol'e, sed ankaŭ skrib'e; tamen, antaŭ ol plen'e rivel'i al li la afer'o'n, mi dir'is al li, ke mi hazard'e trov'is la bilet'o'n en tru'o de mi'a ĉel'o, kaj ke li bon'vol'u leg'i ĝi'n al mi. Li dis'fald'is kaj long'e rigard'is la paper'o'n, kaj komenc'is deĉifr'i murmur'ant'e tra'dent'e. Mi demand'is, ĉu li kompren'as la skrib'aĵ'o'n, li respond'is, ke tut'e sen'pen'e, kaj, ke se ni vol'as kon'i la traduk'o'n vort'o'n post vort'o, ni dev'as hav'ig'i al li plum'o'n kaj ink'o'n por facil'ig'i al li la task'o'n. Ni tuj don'is al li kio'n li pet'is, li traduk'is iom post iom kaj dir'is ĉe la fin'o:

»—Jen, hispan'e, la tut'a arab'a tekst'o de ĉi leter'o; sed ne forges'u, ke, kie leg'iĝ'as Lela Marien, oni kompren'u Ni'a Sinjor'in'o la Virg'in'o Maria.

»Ni leg'is la jen'o'n:

Kiam mi est'is infan'o, mi'a patr'o hav'is sklav'in'o'n, kaj ŝi instru'is al mi en mi'a propr'a

lingv'o la krist'an'a'j'n preĝ'o'j'n kaj tre parol'is pri Lela Marien. Ĉi krist'an'in'o mort'is, kaj mi sci'as, ke ŝi ir'is ne en la fajr'o'n de la infer'o, sed en la sin'o'n de Allah, ĉar ŝi aper'is antaŭ mi du foj'o'j'n kaj dir'is al mi, ke mi ir'u al krist'an'a land'o vid'i Lela Marien, kiu mi'n tre am'as. Mi ne sci'as, kiel ir'i tie'n. Tra ĉi fenestr'o mi jam vid'is mult'e da krist'an'o'j, sed nur vi hav'as aspekt'o'n kavalir'a'n. Mi est'as tre bel'a knab'in'o kaj pov'as pren'i kun mi mult'a'n mon'o'n. Vid'u, ĉu vi pov'os trov'i la manier'o'n for'ir'i kun mi; mi est'os vi'a edz'in'o, se vi vol'as; se ne, ne grav'as, ĉar Lela Marien hav'ig'os edz'o'n al mi. Mi mem skrib'as ĉi leter'o'n: zorg'e pri'pens'u, antaŭ ol montr'i ĝi'n por leg'o al ali'a'j. Ne fid'u la maŭr'o'j'n, ili est'as insid'em'a'j. Tio kaŭz'as al mi mult'e da zorg'o'j. Prefer'e rivel'u la afer'o'n al neni'u, ĉar, se mi'a patr'o sci'us pri kio tem'as, li tuj ĵet'us mi'n en put'o'n kaj kovr'us mi'n per ŝton'o'j. Al la kan'o mi al'met'os faden'o'n; lig'u al ĝi la respond'o'n, kaj se vi ne trov'os hom'o'n kapabl'a'n skrib'i ĝi'n en la arab'a'n, parol'u al mi per sign'o'j, kaj Lela Marien ig'os mi'n kompren'i. Ŝi kaj Allah vi'n protekt'u, kaj sam'e ĉi kruc'o, kiu'n mi oft'e kis'as, kiel la sklav'in'o konsil'is al mi.

»Imag'u, sinjor'o'j, ĉu ni ne hav'is motiv'o'n ĝoj'i kaj mir'i pro la en'hav'o de la leter'o. Efektiv'e, ni'a emoci'o est'is tiel profund'a, ke la renegat'o kompren'is, ke ne hazard'e ni trov'is la paper'o'n, kaj ke oni intenc'e send'is ĝi'n al unu el ni. Li dir'is do, ke, se li ĝust'e suspekt'is, ni dev'us konfid'i li'n kaj konfes'i al li la ver'o'n, ĉar li volont'e risk'us si'a'n viv'o'n por help'i ni'n re'trov'i la liber'o'n. Kaj tio'n dir'ant'e li el'tir'is de sub si'a ĉemiz'o metal'a'n krucifiks'o'n, kaj kun mult'a'j larm'o'j li ĵur'is je la Di'o kruc'um'it'a, ke li, kvankam pek'em'a kaj malic'a, firm'e kaj sincer'e kred'as je Li kaj lojal'e gard'us la sekret'o'n, kiu'n ni rivel'us al li; li al'don'is, ke li imag'is, kaj preskaŭ diven'is, ke help'e de la vir'in'o skrib'int'a la leter'o'n, li, kaj ni ĉiu'j, ating'us la liber'o'n, kaj krom'e li plen'um'us kio'n li ard'e dezir'is, la re'ven'o'n en ni'a'n Sankt'a'n Patr'in'o'n la Eklezi'o'n, de kies sin'o li dis'iĝ'is kiel putr'a membr'o pro si'a ne'sci'o kaj pek'em'o. La renegat'o parol'is kun tiom da larm'o'j kaj el'montr'o'j de pent'o, ke ni ĉiu'j unu'anim'e konsent'is dir'i al li la ver'o'n, do rakont'is al li la tut'a'n afer'o'n, kaŝ'ant'e neni'o'n. Ni montr'is al li la fenestr'o'n, kie la kan'o aper'is, li atent'e ekzamen'is per la rigard'o la dom'o'n kaj promes'is far'i ĉio'n ebl'a'n por inform'iĝ'i kiu loĝ'as tie. Ni opini'is ankaŭ, ke est'us bon'e respond'i la bilet'o'n de la maŭr'in'o, kaj, ĉar trov'iĝ'is ĉe ni la person'o pov'ant'a far'i tio'n, la renegat'o, li tuj skrib'is laŭ mi'a dikt'ad'o. Mi pov'as ĝust'e memor'i ĉiu'n vort'o'n, ĉar mi forges'is eĉ ne unu sol'a'n detal'o'n de ĉi aventur'o, kaj neni'o'n forges'os dum mi viv'os. Jen do la respond'o al la maŭr'in'o:

La ver'a Allah vi'n gard'u, kar'a sinjor'in'o, kaj sam'e la ben'at'a Marien, kiu est'as la ver'a patr'in'o de Di'o kaj inspir'is vi'n ir'i al krist'an'a land'o, ĉar ŝi vi'n am'as. Preĝ'u al ŝi, ke ŝi bon'vol'u rivel'i al vi, kia'manier'e vi pov'os obe'i ŝi'a'n instrukci'o'n; ŝi est'as tiel bon'a, ke cert'e ŝi komplez'os vi'n. De mi'a flank'o, kaj de la flank'o de la krist'an'a'j kompan'o'j mi'a'j, mi promes'as far'i por vi ĉio'n ebl'a'n, eĉ mort'i, se bezon'e. Nepr'e skrib'u, sci'ig'ant'e al mi kio'n vi intenc'as. Mi ĉiam respond'os, ĉar la grand'a Allah send'is al ni krist'an'a'n sklav'o'n, kiu sci'as bon'e parol'i kaj skrib'i vi'a'n lingv'o'n, kiel ĉi paper'o montr'as. Vi pov'as do, sen ia tim'o, komunik'i al ni i'o'n ajn laŭ'vol'e. Rilat'e al vi'a prop'o'n edz'in'iĝ'i al mi, kiam vi ating'os krist'an'a'n land'o'n, mi promes'as al vi, kiel bon'a krist'an'o, ke mi pren'os vi'n kiel edz'in'o'n; kaj sci'u, ke la krist'an'o'j plen'um'as si'a'j'n promes'o'j'n pli bon'e ol la maŭr'o'j. Allah kaj li'a patr'in'o Marien protekt'u vi'n, kar'a sinjor'in'o.

»Post ol oni skrib'is kaj ferm'is ĉi leter'o'n, ni atend'is du tag'o'j'n, ĝis la bagn'o vid'iĝ'is dezert'a;

kiel kutim'e mi ir'is al la sam'a lok'o de la teras'o por observ'i, ĉu la kan'o aper'os; baldaŭ ĝi montr'iĝ'is, kaj vid'int'e ĝi'n, kvankam mi ne pov'is disting'i ĝi'a'n ten'ant'o'n, mi tuj sving'is la paper'o'n, kompren'ig'ant'e, ke ŝi al'met'u la faden'o'n; sed mi rimark'is tiam, ke jam la faden'o pend'as de la kan'o, do mi al'lig'is la paper'o'n, la kan'o lev'iĝ'is, kaj iom post'e aper'is de'nov'e ni'a stel'o kun la blank'a pac'o-flag'o: la nod'it'a poŝ'tuk'o. Oni las'is la kan'o'n fal'i, mi ĝi'n pren'is kaj trov'is en la tuk'o pli ol 50 eskud'o'j'n en plej divers'a'j mon'er'o'j or'a'j kaj arĝent'a'j, kiu'j 50 foj'o'j'n multiplik'is ni'a'n ĝoj'o'n kaj konfirm'is ni'a'n esper'o'n ating'i la liber'o'n. Tiu'n sam'a'n nokt'o'n re'ven'is ni'a renegat'o kaj dir'is al ni, ke li konstat'is, ke en la dom'o loĝ'as la maŭr'o, pri kiu oni jam parol'is al ni; ke li nom'iĝ'as Ag'i Morato, ke li est'as riĉ'eg'a kaj hav'as nur unu fil'in'o'n, kiu hered'os li'a'n tut'a'n posed'o'n; ke laŭ ĝeneral'a opini'o de la tut'a urb'o, ŝi est'as la plej bel'a vir'in'o de Berberio; ke mult'a'j vic-reĝ'o'j tie'a'j pet'is ŝi'a'n man'o'n, kaj ke ŝi neniam vol'is edz'in'iĝ'i. La renegat'o inform'iĝ'is ankaŭ pri tio, ke iam ŝi hav'is krist'an'a'n sklav'in'o'n, kiu jam mort'is. Li'a'j inform'o'j do konform'is al la en'hav'o de ŝi'a bilet'o.

»Post'e ni konsil'iĝ'is kun la renegat'o pri la manier'o for'konduk'i la maŭr'in'o'n kaj akompan'i ŝi'n al krist'an'a land'o: fin'e ni inter'konsent'is atend'i la du'a'n leter'o'n de Zoraida (tiel ŝi nom'iĝ'is, kvankam nun ŝi dezir'as hav'i la nom'o'n María), ĉar ni bon'e kompren'is, ke nur de ŝi de'pend'is la solv'o de ni'a'j mal'facil'o'j. Tiel inter'konsent'int'e, la renegat'o dir'is al ni, ke ni zorg'u pri neni'o, ĉar li liber'ig'us ni'n aŭ perd'us la viv'o'n en la entrepren'o.

»Dum kvar tag'o'j'n trov'iĝ'is hom'o'j en la bagn'o, kio signif'is, ke kvar tag'o'j'n ne aper'is la kan'o; ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o, kiam la bagn'o de'nov'e vid'iĝ'is dezert'a, la kan'o montr'iĝ'is kun poŝ'tuk'o tiel graved'a, ke ĝi aŭgur'is feliĉ'a'n akuŝ'o'n. La kan'o, kun si'a ŝarĝ'o, klin'iĝ'is al mi; mi trov'is en la tuk'o ali'a'n leter'o'n kaj cent eskud'o'j'n el or'o, sen ali'spec'a'j mon'er'o'j. La renegat'o est'is kun ni, kaj, re'ven'int'e al ni'a ĉel'o, ni don'is al li la leter'o'n por leg'o. Li traduk'is jen'e: Mi ne sci'as, kar'a sinjor'o, kiel aranĝ'i ni'a'n vojaĝ'o'n al Hispanio. Ĉi-rilat'e Lela Marien neni'o'n dir'is al mi, kvankam mi ŝi'n demand'is. Mi pov'as nur trans'don'i al vi tra ĉi fenestr'o mult'eg'e da or'a'j mon'er'o'j; per ili el'aĉet'u vi'n kaj vi'a'j'n amik'o'j'n; unu el vi ir'u al krist'an'a land'o akir'i bark'o'n tie kaj re'ven'u for'konduk'i la ali'a'j'n. Mi trov'iĝ'os en la bien'o de mi'a patr'o, ĉe la pord'eg'o de Babazon, apud la mar'bord'o, kie mi rest'os la tut'a'n somer'o'n kun mi'a'j patr'o kaj serv'ist'o'j. En la nokt'o vi facil'e pov'os for'konduk'i mi'n de tie al la bark'o. Memor'u, ke vi dev'as edz'iĝ'i al mi, ali'e mi pet'os de Marien, ke ŝi vi'n pun'u.

Se vi ne hav'as fid'o'n al la person'o'j, kiu'j pov'us ir'i akir'i la bark'o'n, el'aĉet'u vi'n kaj mem ir'u; mi sci'as, ke vi cert'e re'ven'os, ĉar vi est'as kavalir'o kaj krist'an'o. Zorg'u inform'iĝ'i kie situ'as ni'a bien'o. Kiam vi de'nov'e ven'os al la teras'o, mi kompren'os, ke la bagn'o dezert'as, kaj mi liver'os al vi mult'e da mon'o. Allah vi'n gard'u, kar'a sinjor'o.

»Tiel tekst'is la du'a leter'o. Leg'int'e ĝi'n, ĉiu si'n propon'is est'i la el'aĉet'ot'o kaj promes'is ir'i kaj re'ven'i plej rapid'e: ankaŭ mi mi'n propon'is, sed la renegat'o tut'e opon'is al la projekt'o, dir'ant'e, ke li ne konsent'us la liber'ig'o'n de nur unu, kaj ke ni ĉiu'j dev'us ir'i kun'e, ĉar la spert'o instru'is al li, ke la liber'ig'int'o'j mav'e plen'um'as la promes'o'n kiu'n ili far'is en la bagn'o. Li al'don'is, ke oft'e precip'a'j kapt'it'o'j uz'is la proced'o'n el'aĉet'i unu el ili, don'is al li mon'o'n, ke li ir'u al Valencia aŭ Mallorca por ekip'i bark'o'n tie kaj re'ven'i por fin'e for'konduk'i sur'mar'e la tut'a'n grup'o'n, sed la el'aĉet'it'o'j neniam re'ven'is, ĉar la tim'o perd'i de'nov'e la re'trovit'a'n liber'o'n viŝ'is el ili'a memor'o ĉi'a'n si'n'dev'ig'o'n. Por konfirm'i la ver'o'n de si'a asert'o li rakont'is al ni

skiz'e, ke antaŭ ne'long'e kelk'a'j krist'an'a'j kavalir'o'j tra'viv'is ne'kred'ebl'a'n aventur'o'n, [169] kia neniam antaŭ'e okaz'is en tiu'j land'o'j, kvankam tie ĉiu'tag'e hav'as lok'o'n la plej konstern'a'j kaj mir'ig'a'j event'o'j. Nu, la renegat'o konklud'is, ke est'us plej bon'e kaj konven'e, se la mon'o'n destin'it'a'n al la el'aĉet'o de unu el ni, oni anstataŭ'e don'us al li; tiam li akir'us bark'o'n en Alĝerio mem, sub la pretekst'o komerc'ad'i en Tetuán kaj laŭ'long'e de la mar'bord'o; kiel mastr'o de la bark'o li pov'us facil'e efektiv'ig'i i'a'n plan'o'n por for'konduk'i ni'n de la bagn'o en la bark'o'n. Ceter'e, li al'don'is, se la maŭr'in'o don'us la mon'o'n, kiel ŝi promes'is, por ĉies el'aĉet'o, tiam ni pov'us en'bark'iĝ'i tut'e sen'ĝen'e eĉ en la mez'o de la tag'o. Li klar'ig'is ke la plej'a komplik'o konsist'is en tio, ke la maŭr'o'j permes'as al renegat'o'j aĉet'i aŭ posed'i, ne bark'o'n, sed nur grand'a'n ŝip'o'n korsar'e uz'ebl'a'n, ĉar ili suspekt'as, ke la aĉet'ant'o de bark'o, precip'e se li est'as hispan'o, vol'as ĝi'n por eskap'i al krist'an'a ter'o; sed ni'a renegat'o solv'us ĉi problem'o'n pren'ant'e tagarinan maŭr'o'n[170] kiel asoci'an'o'n en la posed'o de la bark'o kaj en la komerc'ad'o de la var'o'j; per tia artifik'o li far'iĝ'us mastr'o de la bark'o, kaj la ceter'o de la projekt'o est'us facil'e real'ig'ebl'a. Kvankam mi kaj mi'a'j kompan'o'j opini'is pli bon'a la plan'o'n send'i unu akir'i bark'o'n en Mallorca, kiel la maŭr'in'o sugest'is, ni ne kuraĝ'is kontraŭ'dir'i li'n, ĉar ni tim'is, ke, se ni ne akcept'us li'a'n propon'o'n, li denunc'us ni'n kaj en'danĝer'ig'us ni'a'n viv'o'n, precip'e se li rivel'us la rol'o'n de Zoraida, por kies viv'o ni volont'e ofer'us la ni'a'n. Ni decid'is do met'i ni'n en la man'o'j'n de Di'o kaj de la renegat'o, kaj tuj skrib'is al Zoraida, ke ni sekv'os ŝi'a'n sugest'o'n, ĉar ŝi'a'j konsil'o'j est'is tiel bon'a'j, ke ŝajn'is, ke Lela Marien inspir'is ili'n al ŝi; kaj ke nur de ŝi de'pend'os la tuj'a efektiv'ig'o de la plan'o aŭ ties prokrast'o. Mi ripet'is mi'a'n promes'o'n edz'iĝ'i al ŝi, kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n, kiam ni de'nov'e trov'iĝ'is sol'a'j en la bagn'o, ŝi don'is al ni per la kan'o kaj la tuk'o, en divers'a'j okaz'o'j, du mil eskud'o'j'n or'a'j'n, kun'e kun bilet'o dir'ant'a ke en la proksim'a jumá (t.e. vendred'o) ŝi vojaĝ'os al la bien'o de si'a patr'o; ke ŝi liver'os al ni pli da mon'o antaŭ si'a for'ir'o, kaj ke, se ĝi ne sufiĉ'us, ni dev'us sci'ig'i al ŝi: ŝi don'us al ni kiom ni vol'us, ĉar ŝi'a patr'o est'as tiel riĉ'a, ke li ne rimark'us la mank'o'n de ajn'a sum'o, des mal'pli, ke ŝi hav'as la ŝlos'il'o'j'n de ĉio.

»Ni don'is tuj al la renegat'o 500 eskud'o'j'n por akir'o de la bark'o; por 800 mi el'aĉet'is mi'n jen'e, trans'don'ant'e la mon'o'n al valencia komerc'ist'o, kiu trov'iĝ'is en Alĝerio; li el'aĉet'is mi'n de la reĝ'o, promes'ant'e, ke li pag'us la prez'o'n ĉe la al'ven'o de la unu'a ŝip'o navig'ont'a de Valencia. Se la komerc'ist'o tuj pag'int'us, la reĝ'o cert'e suspekt'us, ke la mon'o de mi'a el'aĉet'o trov'iĝ'is jam de'long'e en Alĝerio, kaj ke la komerc'ist'o re'ten'is ĝi'n por si'a propr'a profit'o. Mi'a mastr'o tiel plen'is de suspekt'em'o, ke, efektiv'e, mi tut'e ne kuraĝ'is, ke oni pag'u tuj la tut'a'n mon'o'n.

»En la ĵaŭd'o, unu tag'o'n antaŭ si'a for'ir'o al la bien'o, Zoraida don'is al ni mil pli'a'j'n eskud'o'j'n, sci'ig'is al ni pri si'a vojaĝ'o kaj pet'is mi'n inform'iĝ'i tuj pri la situ'o de la bien'o kaj nepr'e kapt'i la okaz'o'n ir'i tie'n por renkont'i ŝi'n, se mi el'aĉet'us mi'n. Mi respond'is konciz'e, ke tio'n mi far'us, kaj ke ŝi ne dev'us forges'i rekomend'i ni'n al Lela Marien per la preĝ'o'j, kiu'j'n la sklav'in'o lern'ig'is al ŝi. Post'e ni entrepren'is la task'o'n el'aĉet'i mi'a'j'n tri kompan'o'j'n, por far'i la liber'iĝ'o'n pli facil'a kaj por evit'i ili'a'n ĉagren'o'n, se ili, vid'ant'e mi'n liber'a, sid'us ankoraŭ en la bagn'o (kvankam ne mank'is mon'o por ili'a el'aĉet'o) kaj tiam la diabl'o inspir'us al ili kov'i i'o'n kio implic'us danĝer'o'n kontraŭ Zoraida. Pro ili'a karakter'o, mi dev'int'us al'las'i al mi neni'a'n suspekt'o'n ĉi-rilat'e, sed mi ne vol'is el'met'i la afer'o'n al ajn'a risk'o. Tiel do, mi el'aĉet'is ili'n laŭ la sam'a proced'o, kiu'n mi uz'is por el'aĉet'i mi'n, nom'e, trans'don'ant'e la mon'o'n al la

komerc'ist'o, ke li liver'u la neces'a'n kaŭci'o'n. Sed por evit'i eventual'a'n danĝer'o'n, ni tut'e ne rivel'is al li ni'a'n projekt'o'n kaj sekret'o'n.

[166] Neolog'ism'o: Njo-knab'o.

[167] Cel'ant'e est'i objekt'o de el'aĉet'o.

[168] La aŭtor'o, Miguel de Cervantes Saavedra, alud'as si'n mem kaj si'a'j'n tra'viv'aĵ'o'j'n kiel kapt'it'o de la turk'o'j.

[169] Cervantes parol'as pri iu el si'a'j prov'o'j fuĝ'i el kapt'it'ec'o.

[170] Maŭr'o de'ven'int'a de Kastilio aŭ Aragono.

Ĉapitr'o 41

Kie la kapt'it'o daŭr'ig'as ankoraŭ si'a'n histori'o'n

Antaŭ ol pas'is dek kvin tag'o'j, ni'a renegat'o aĉet'is tre bon'a'n bark'o'n kun sufiĉ'a spac'o por pli ol tri'dek person'o'j; por prezent'i la afer'o'n komerc'a'n sub ver'a'j kolor'o'j kaj por protekt'i si'n kontraŭ ajn'a suspekt'o, li intenc'is far'i —kaj far'is fakt'e— vojaĝ'o'n al Sargel, haven'o sep'dek du mejl'o'j'n for de Arĝelo, en la direkt'o al Orano, kie oni vigl'e komerc'as per sek'a'j fig'o'j. Du tri foj'o'j'n li far'is la sam'a'n vojaĝ'o'n en akompan'o de la menci'it'a tagarino. En Berberio la maŭr'o'j el Aragón ricev'as la nom'o'n tagarinoj, kaj la maŭr'o'j el Granad'a la nom'o'n mudeharoj; kaj en la regn'o de Fez la mudeharoj nom'iĝ'as elĉoj, vir'o'j prefer'e uz'at'a'j de la tiu'land'a reĝ'o en la milit'o'j.

Nu, ĉiu'foj'e kiam la renegat'o vojaĝ'is en si'a bark'o, li halt'is en golf'et'o situ'ant'a apenaŭ du sag'o-ĵet'o'j'n for de la bien'o, kie Zoraida atend'is; li halt'is intenc'e tie kun si'a'j jun'a'j rem'ist'o'j maŭr'a'j por far'i si'a'n preĝ'ad'o'n aŭ por sub'met'i al prov'o si'a'n projekt'o'n. Ĉi-cel'e la renegat'o ir'is kelk'foj'e al la bien'o de Zoraida pet'i frukt'o'j'n, kaj ŝi'a patr'o ili'n don'is al li. Li klopod'is parol'i kun Zoraida —kiel li dir'is al mi post'e— por inform'i ŝi'n, ke, laŭ mi'a'j instrukci'o'j, li for'konduk'us ŝi'n al krist'an'a ter'o, kaj ke ŝi dev'us sent'i si'n kontent'a kaj fid'o'plen'a; sed li ne sukces'is en si'a'j klopod'o'j, ĉar la maŭr'in'o'j las'as si'n vid'i de maŭr'o'j aŭ turk'o'j, nur se ili'a'j patr'o'j aŭ edz'o'j tio'n ordon'as; tamen la maŭr'in'o'j las'as si'n trakt'i kaj al'parol'i de la krist'an'a'j kapt'it'o'j, eĉ pli ol dec'as. Ver'dir'e, mi aflikt'iĝ'us, se li pov'int'us parol'i kun ŝi, ĉar ebl'e ŝi sent'us alarm'o'n, vid'ant'e, ke ŝi'a'n sort'o'n oni konfid'is al renegat'o. Sed Di'o dispon'is ali'e kaj ne don'is al li la okaz'o'n ŝi'n renkont'i. La renegat'o, rimark'ant'e ke li ir'as al kaj re'ven'as de Sargel sen ia danĝer'o; ke li ankr'as kie, kiam kaj kiel li vol'as; ke li'a asoci'an'o, la tagarino, tut'e konform'iĝ'as al li'a vol'o kaj sen'replik'e obe'as li'n; ke mi jam el'aĉet'is mi'n, kaj ke mank'as nur trov'i kelk'e da krist'an'o'j remont'a'j, pet'is mi'n, ke mi ili'n elekt'u, al'don'e al mi'a'j tri kompan'o'j, kaj ili'n kun'vok'u por la proksim'a vendred'o, kiu'n tag'o'n li difin'is por ni'a for'vetur'o. Mi pri'parol'is do al dek du hispan'o'j, ĉiu'j fort'a'j rem'ant'o'j, vir'o'j pov'ant'a'j el'ir'i el la urb'o pli facil'e ol la ceter'a'j kapt'it'o'j; kaj ne sen'pen'e mi trov'is tiom da ili, ĉar en tiu temp'o navig'is du'dek ŝip'o'j korsar'e, kie est'is okup'it'a'j ĉiu'j rem'ist'o'j dispon'ebl'a'j. Kaj mi trov'is la dek du nur pro tio, ke ili'a mastr'o pri'zorg'is la komplet'ig'o'n de galer'o en la ŝip'konstru'ej'o kaj ne part'o'pren'is en tiu somer'o la korsar'a'n ekspedici'o'n. Mi dir'is al ili nur, ke en la vesper'o de la proksim'a vendred'o, ili dev'us ŝtel'ir'i el la urb'o, unu post unu, si'n direkt'i al la bien'o de Ag'i Morato kaj kaŝ'e atend'i tie mi'a'n al'ven'o'n. Mi don'is ĉi instrukci'o'n al ĉiu apart'e kaj avert'is ili'n, ke se ili renkont'us tie ali'a'j'n krist'an'o'j'n, ili dir'u nur, ke mi ordon'is ili'n atend'i en la bien'o.

Plen'um'int'e ĉi part'o'n de la plan'o, mi hav'is ankoraŭ por solv'i la plej grav'a'n: sci'ig'i al Zoraida pri la stat'o de la afer'o'j kaj pri tio, ke ŝi est'u atend'e pret'a kaj ne alarm'iĝ'u, se ni subit'e for'pren'us ŝi'n, antaŭ ol ŝi imag'us, ke la krist'an'a ŝip'o al'ven'is el Hispan'uj'o. Tiel do, mi decid'is ir'i al la bien'o kaj, se ebl'e, parol'i kun ŝi: kaj unu tag'o'n antaŭ mi'a for'vetur'o, mi aper'is tie kun la pretekst'o kolekt'i herb'o'j'n; la unu'a person'o, kiu'n mi renkont'is, est'is ŝi'a

patr'o, kaj li al'parol'is mi'n en la lingv'o uz'at'a en la tut'a Berberio, kaj eĉ en Konstantinopol'o, inter maŭr'o'j kaj kapt'it'o'j: ĝi est'as nek kastilia, nek maŭr'a, nek aparten'ant'a al ajn'a naci'o, sed miks'o de ĉiu'j lingv'o'j kaj per ĝi oni inter'kompren'iĝ'as. Li do demand'is al mi en ĉi ĵargon'o, kio'n mi serĉ'as en li'a bien'o kaj kies sklav'o mi est'as. Mi respond'is, ke mi kolekt'as herb'o'j'n por far'i salat'o'n kaj aparten'as al Arnaute Mamí (kaj tio'n mi asert'is, ĉar mi bon'e sci'is, ke Arnaute est'is tre bon'a amik'o li'a). Post'e li demand'is, ĉu mi est'as objekt'o de el'aĉet'o, kaj kiom mi'a mastr'o postul'as inter'ŝanĝ'e por mi. Dum ni tiel babil'is, la bel'a Zoraida, kiu jam de long'e vid'is mi'n, el'ir'is el la bien'dom'o kaj tial, ke, kiel mi dir'is, la maŭr'in'o'j ne zorg'as montr'i si'n antaŭ krist'an'o'j, nek ili'n evit'as, ŝi si'n direkt'is sen'ĝen'e al la lok'o, kie mi parol'is kun ŝi'a patr'o; kaj, kiam li vid'is ŝi'n lant'e al'paŝ'i, li al'vok'is ŝi'n, ke ŝi ven'u.

Ne ebl'us al mi nun pri'skrib'i ŝi'n tia, kia ŝi aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j: bel'eg'a kaj graci'a, en riĉ'a kaj elegant'a kostum'o. Mi dir'u nur, ke de ŝi'a'j rav'a'j kol'o, orel'o'j kaj har'o'j pend'is perl'o'j, pli mult'a'j ol la har'o'j de ŝi'a kap'o. Sur la maleol'o'j, nud'a'j laŭ la maŭr'a stil'o, ŝi port'is du carcajes (tiel nom'iĝ'as en la arab'a la bracelet'o'j de la pied'o'j) el pur'eg'a or'o, kun tiom da diamant'o'j inkrust'it'a'j, ke ŝi post'e dir'is al mi, ke ŝi'a patr'o taks'is ili'n je dek mil doblas; kaj la diamant'o'j de ŝi'a'j pojn-bracelet'o'j valor'is almenaŭ tiel mult'e. La perl'o'j vid'iĝ'is mult'eg'a'j kaj de tre bon'a kvalit'o, ĉar la plej grand'a garn'o kaj fier'o de la maŭr'in'o'j konsist'as en tio, ornam'i si'n per riĉ'a'j perl'o'j divers'spec'a'j, tiel'e, ke en la maŭr'o'land'o ekzist'as pli da perl'o'j ol en la ceter'a'j regn'o'j kun'e. Laŭ la fam'o, la patr'o de Zoraida posed'is mult'a'j'n el la plej valor'a'j de Alĝerio kaj krom'e pli ol du'cent mil hispan'a'j'n eskud'o'j'n, kies mastr'in'o est'is ĉi sinjor'in'o mi'a. Imag'u kiel ŝi bril'is en tiel luks'a garn'o, se konsider'i, kiom mult'e de si'a al'log'o ŝi re'ten'as malgraŭ la mis'fortun'o'j, kiu'j'n ŝi tra'viv'is. Kiel sci'at'e, la bel'o de iu'j vir'in'o'j de'pend'as de la tag'o'j kaj de la okaz'o'j kaj vari'as laŭ la cirkonstanc'o'j; kaj est'as natur'e, ke la emoci'o'j de la anim'o influ'as pozitiv'e aŭ negativ'e tia'n bel'o'n, kvankam plej oft'e ili ĝi'n detru'as. Resum'e do, mi dir'u, ke ŝi aper'is tiel riĉ'e garn'it'a kaj tiel bel'eg'a, ke ŝi ŝajn'is al mi la plej rav'a vir'in'o de la mond'o; kaj memor'ant'e mi'a'n ŝuld'at'ec'o'n al ŝi, mi ŝi'n rigard'is kiel ĉiel'a'n di'in'o'n sob'ir'int'a'n al la ter'o por sav'i kaj feliĉ'ig'i mi'n. Kiam ŝi proksim'iĝ'is, ŝi'a patr'o dir'is al ŝi en ili'a lingv'o, ke mi est'as sklav'o de li'a amik'o Arnaute Mamí, kaj ke mi ven'is pluk'i herb'o'j'n por salat'o.

Tiam ŝi al'parol'is mi'n per la jam menci'it'a lingv'o'miks'o, demand'ant'e ĉu mi est'as kavalir'o, kaj kial mi ne el'aĉet'is mi'n. Mi respond'is, ke tio'n mi jam far'is, kaj ke ŝi pov'us juĝ'i, kiel mult'e mi'a mastr'o taks'is mi'n, se konsider'i, ke mi pag'is al li por mi'a liber'ig'o mil kvin'cent zoltanís. Al tio ŝi dir'is:

—Se vi aparten'us al mi'a patr'o, mi ne permes'us al li liber'ig'i vi'n eĉ kontraŭ la du'obl'o de tiu sum'o, ĉar vi, krist'an'o'j, ĉiam mensog'as kaj ŝajn'ig'as vi'n sen'mon'a'j por tromp'i la maŭr'o'j'n.

—Ebl'e vi prav'as —mi dir'is— sed, koncern'e mi'n, mi trakt'is honest'e kun mi'a mastr'o, sam'e kiel mi trakt'as kaj trakt'os honest'e kun ĉiu'j hom'o'j en la mond'o.

—Kiam vi do for'ir'os? —demand'is Zoraida.

—Mi opini'as, ke morgaŭ —mi respond'is—, ĉar ĉi tie trov'iĝ'as ŝip'o franc'a, kiu for'vel'os morgaŭ kaj mi intenc'as vetur'i sur ĝi.

—Ĉu ne pli bon'e atend'i la al'ven'o'n de la hispan'a ŝip'o, anstataŭ ir'i kun franc'o'j, kiu'j ne

montr'iĝ'as tre amik'a'j al vi'a land'o?

—Ne —mi respond'is—; —se ver'e ven'as ŝip'o el Hispan'uj'o mi atend'os nur ĝis morgaŭ, ĉar mi dezir'as tiel mult'e trov'iĝ'i en mi'a land'o inter la person'o'j, kiu'j'n mi am'as, ke mi ne hav'us pacienc'o'n atend'i ali'a'n pli bon'a'n okaz'o'n, se tio implic'us prokrast'o'n.

—Sen'dub'e vi'a edz'in'o atend'as vi'n en vi'a land'o —dir'is Zoraida—, kaj tial vi dezir'as rapid'i.

—Mi ne est'as edz'o —mi respond'is—, sed mi don'is mi'a'n parol'o'n tuj edz'iĝ'i ĉe mi'a al'ven'o tie.

—Ĉu tre bel'as vi'a futur'a edz'in'o? —demand'is Zoraida.

—Tiom, ke, se dir'i la ver'o'n pri ŝi'a bel'ec'o, ŝi tre simil'as al vi.

Ĉe tio ŝi'a patr'o fort'e rid'is kaj ek'kri'is:

—Per Allah, krist'an'o! Cert'e ŝi tre bel'as, se ŝi simil'as mi'a'n fil'in'o'n, ĉar Zoraida est'as la plej bel'a en la tut'a regn'o. Bon'e ŝi'n rigard'u kaj vi vid'os, ke mi dir'as al vi la ver'o'n.

La patr'o de Zoraida funkci'is kiel interpret'ant'o la pli grand'a'n part'o'n de ĉi konversaci'o, ĉar, kvankam ŝi parol'is la bastard'a'n lingv'o'n, kiu, kiel dir'it'e, est'as tie uz'at'a, ŝi esprim'is si'n per gest'o'j pli ol per vort'o'j. Nu, ni tiel'e babil'is, kiam unu maŭr'o al'kur'is al ni, kri'ant'e, ke kvar turk'o'j, trans'grimp'int'e la mur'o'n de la ĝarden'o, pluk'ad'is la frukt'o'j'n, kvankam ili ankoraŭ ne matur'iĝ'is. La old'ul'o, sam'e kiel Zoraida, alarm'iĝ'is, ĉar la maŭr'o'j ĝeneral'e sent'as preskaŭ

instinkt'a'n tim'o'n kontraŭ la turk'o'j, precip'e kontraŭ ties soldat'o'j, kiu'j tiran'ec'e kaj insolent'e trakt'as la maŭr'o'j'n, si'a'j'n reg'at'o'j'n, pli mav'e ol sklav'o'j'n.

La patr'o de Zoraida dir'is do al ŝi:

—Re'ir'u en la dom'o'n kaj en'ŝlos'u vi'n; dum'e, mi ir'os parol'i al tiu'j hund'o'j; kaj vi, krist'an'o, pren'u vi'a'j'n herb'o'j'n, sekv'u pac'e vi'a'n voj'o'n kaj Allah konduk'u vi'n en sekur'ec'o al vi'a land'o.

Mi riverenc'is, li ir'is serĉ'i la turk'o'j'n, kaj mi rest'is sol'a kun Zoraida, kiu komenc'is ŝajn'ig'i, ke ŝi al'paŝ'as al la dom'o, kiel ŝi'a patr'o ordon'is. Sed apenaŭ li mal'aper'is inter la arb'o'j de la ĝarden'o, ŝi turn'is si'n al mi kun la okul'o'j plen'a'j de larm'o'j kaj dir'is:

— Támxix, krist'an'o, támxix? —kio signif'as, «ĉu vi for'ir'os, krist'an'o, ĉu vi for'ir'os?».

—Jes, sinjor'in'o, sed tut'e ne sen vi. Atend'u mi'n en la ven'ont'a vendred'o, kaj ne ek'tim'u, kiam vi ni'n vid'os; cert'e ni ĉiu'j ating'os krist'an'a'n ter'o'n.

Tiam ŝi kompren'is tre bon'e la senc'o'n de ĉio, kio'n mi antaŭ'e alud'is en ni'a konversaci'o, kaj, met'ant'e unu brak'o'n ĉirkaŭ mi'a'n kol'o'n, ŝi komenc'is ir'i al la dom'o per tir'at'a'j paŝ'o'j; vol'is la Fortun'o —kaj ĉio est'us fin'iĝ'int'a tre mav'e se la ĉiel'o decid'us ali'e—, ke, kiam ni ir'ad'is laŭ

la dir'it'a manier'o, kun ŝi'a brak'o ĉirkaŭ mi'a kol'o, ŝi'a patr'o, re'ven'ant'e post ol li el'ir'ig'is la turk'o'j'n, vid'is ni'n en tiel kompromit'a situaci'o; sed Zoraida, sagac'a kaj aplomb'a, anstataŭ

re'tir'i la brak'o'n de mi'a kol'o, pli prem'is si'n al mi, apog'is la kap'o'n al mi'a brust'o, iom fleks'is la genu'o'j'n, ŝajn'ig'ant'e, ke ŝi sven'as; dum'e mi simul'is, ke mi malgraŭ'vol'e sub'ten'as ŝi'n. Ŝi'a patr'o al'kur'is al ni, kaj, vid'ant'e si'a'n fil'in'o'n en stat'o, li demand'is al ŝi, kio al ŝi okaz'as; sed, ĉar ŝi ne respond'is, la dir'is:

—Sen'dub'e ŝi sven'is de tim'o pro la en'romp'o de tiu'j hund'o'j en la ĝarden'o'n.

Li apart'ig'is ŝi'n de mi'a brust'o kaj ŝi'n prem'is al la si'a; ŝi el'ig'is profund'a'n suspir'o'n, kaj, kun la okul'o'j ankoraŭ humid'a'j pro la larm'o'j, dir'is:

— Ámexi, krist'an'o, _ámexi —«for'ir'u, krist'an'o, for'ir'u».

Al tio, ŝi'a patr'o respond'is:

—Ne neces'as, ke la krist'an'o for'ir'u. Li far'is al vi neni'a'n damaĝ'o'n, kaj la turk'o'j jam for'glit'is.

Ne tim'u, ĉar ne ekzist'as kaŭz'o por zorg'i; kiel dir'it'e, la turk'o'j obe'is mi'a'n pet'o'n kaj for'ir'is sur la sam'a voj'o de si'a al'ven'o.

—Vi prav'as, sinjor'o. Ŝi tim'iĝ'is pro ili —mi dir'is al li—. Sed, ĉar ŝi dir'as, ke mi for'ir'u, mi ne dezir'as ĝen'i ŝi'n; pac'o'n al vi, kaj, se vi permes'us, mi re'ven'os, se neces'e, plu kolekt'i herb'o'j'n en la ĝarden'o; laŭ mi'a mastr'o, neni'e kresk'as salat-herb'o'j pli bon'a'j ol ĉi tie.

—Ven'u tiel oft'e kiel vi vol'os —respond'is Ag'i Morato—. Mi'a fil'in'o dir'is tio'n, ne tial, ke vi aŭ iu el la krist'an'o'j ĝen'is ŝi'n; ebl'e ŝi konfuz'is vi'n kun la turk'o'j, aŭ simpl'e pens'is, ke vi jam dev'us ir'i kolekt'i la herb'o'j'n.

Ĉe tio mi tuj adiaŭ'is ili'n ambaŭ; ŝi for'ir'is kun si'a patr'o kaj aspekt'is kvazaŭ ŝi'a kor'o ŝir'iĝ'us.

Tiam, sub la pretekst'o kolekt'i la salat-herb'o'j'n, mi vag'is laŭ'plaĉ'e tra la ĝarden'o kaj atent'e rimark'is la en'ir- kaj el'ir-ebl'ec'o'j'n, kaj la obstakl'o'j'n, kiu'j'n prezent'us la dom'o kontraŭ

en'romp'o, kaj ĉio'n, kio pov'us facil'ig'i la plen'um'o'n de mi'a plan'o. Tuj post'e mi for'ir'is de tie kaj inform'is al la renegat'o kaj al mi'a'j kompan'o'j pri ĉio okaz'int'a; mi apenaŭ hav'is pacienc'o'n por atend'i la hor'o'n ĝu'i trankvil'e la feliĉ'o'n, kiu'n la Fortun'o liver'is al mi en la person'o de la bel'a Zoraida. Sed la temp'o pas'is, kaj fin'e al'ven'is la tiel dezir'at'a'j tag'o kaj moment'o; kaj sekv'ant'e ni'a'n plan'o'n, frukt'o'n de long'a konsider'ad'o kaj de matur'a stud'o, ni sukces'is, kiel ni esper'is. La vendred'o'n sekv'ant'a'n al la tag'o de mi'a inter'parol'o kun Zoraida en la ĝarden'o, ni'a renegat'o ankr'is la bark'o'n, ĉe la nokt'iĝ'o, preskaŭ front'e al la dom'o kie la bel'eg'a Zoraida loĝ'is.

La krist'an'o'j uz'ont'a'j la rem'il'o'j'n jam gvat'ad'is, dis'e kaŝ'it'a'j en la ĉirkaŭ'o, kaj atend'is mi'n ekscit'it'e kaj kun tumult'e ĝoj'a kor'o, avid'a'j atak'i la bark'o'n star'ant'a'n antaŭ ili'a'j okul'o'j; ili ja sci'is neni'o'n pri la plan'o de la renegat'o kaj pens'is, ke ili re'akir'os la liber'o'n masakr'ant'e la maŭr'o'j'n, kiu'j sid'is en la bark'o. Okaz'is do, ke tuj kiam mi kaj mi'a'j kompan'o'j montr'is ni'n, la kaŝ'it'o'j iom post iom ven'is al'iĝ'i al la grup'o. En tia hor'o, la pord'eg'o'j de la urb'o stat'is jam ferm'it'a'j, kaj en la tut'a kamp'ar'o eĉ ne unu person'o vid'ebl'is. Sed, kiam ni ĉiu'j est'is kun'e, ni ne sci'is, ĉu konven'us unu'e ir'i pren'i Zoraidan aŭ sub'met'i la maŭr'a'j'n rem'ist'o'j'n: dum ni tiel dub'is, la renegat'o ven'is al ni kaj demand'is, kial ni star'as nenio'far'e, kaj al'don'is, ke jam est'as la temp'o ek'ag'i, ke li'a'j maŭr'o'j tut'e ne gard'as si'n, kaj ke la pli'part'o dorm'as. Ni sci'ig'is

al li la motiv'o'n de ni'a hezit'em'o, kaj li respond'is, ke la ĉef'a afer'o est'as okup'i la ŝip'o'n, ke tia'n operaci'o'n oni pov'us far'i facil'e kaj sen'danĝer'e, kaj ke post'e ni ir'us serĉ'i Zoraidan. Ni opini'is li'a'n konsil'o'n bon'a, do sen pli'a halt'o kaj sub li'a gvid'ad'o proksim'iĝ'is al la bark'o. La renegat'o en'salt'is la unu'a, ek'sving'is cimitar'o'n kaj kri'is en la maŭr'a:

—Neni'u el vi mov'iĝ'u, se vi ne vol'as perd'i la viv'o'n!

Jam ĉi-moment'e preskaŭ ĉiu'j krist'an'o'j trov'iĝ'is sur la bark'o. La maŭr'o'j hav'is ne tre kuraĝ'a'n anim'o'n kaj terur'iĝ'is ĉe la vort'o'j de si'a ŝip'estr'o, do eĉ ne unu far'is mov'o'n por help'i si'n per la arm'il'o'j (ceter'e, apenaŭ kelk'a'j maŭr'o'j, aŭ neni'u, port'is ili'n kun si), kaj sen'vort'e las'is si'n man'lig'i de la krist'an'o'j, kiu'j tio'n far'is rapid'e, minac'ant'e la maŭr'o'j'n tuj ponard'i ili'n, se ili el'puŝ'us la plej et'a'n kri'o'n de alarm'o. Tuj post'e, la du'on'o de la krist'an'o'j rest'is gard'e sur la bark'o, kaj la ceter'a'j, mi inter ili, ir'is, ankoraŭ sub la gvid'o de la renegat'o, al la ĝarden'o de Ag'i Morato; bon'ŝanc'e la pord'o ced'is facil'e, kvazaŭ ĝi est'us ne ŝlos'it'a, kaj tiel, en silent'o kaj kviet'o ni al'ven'is ne'rimark'it'e al la dom'o.

La bel'eg'a Zoraida atend'is ni'n ĉe fenestr'o, kaj, tuj kiam ŝi aŭd'is mov'iĝ'o'n de hom'o'j, demand'is soft'e, ĉu ni est'as nizarani, t.e. krist'an'o'j. Mi respond'is jes'e kaj pet'is ŝi'n sob'ir'i. Ŝi re'kon'is mi'n kaj hezit'is eĉ ne moment'o'n, ĉar sen'vort'e ŝi tuj descend'is, apert'is la pord'o'n kaj montr'iĝ'is al ĉiu'j tiel bel'a kaj tiel riĉ'e garn'it'a, ke mi ne kapabl'us pri'skrib'i ŝi'n. Mi pren'is ŝi'a'n man'o'n kaj ĝi'n kis'is, kaj tio'n sam'a'n far'is la renegat'o kaj mi'a'j tri kompan'o'j; la ceter'a'j, kvankam ili ne kompren'is la situaci'o'n, imit'is mi'n, pens'ant'e, ke ni dank'as kaj re'kon'as ŝi'n, kiel ni'a'n liber'o'don'a'n sinjor'in'o'n. Tiam la renegat'o demand'is ŝi'n en la maŭr'a, ĉu ŝi'a patr'o trov'iĝ'as en la dom'o. Ŝi respond'is jes'e kaj al'don'is, ke li dorm'as.

—Nu, neces'as li'n vek'i —respond'is la renegat'o—; ni pren'os li'n kun ni kaj ankaŭ ĉio'n valor'a'n de ĉi dom'o.

—Ne —ŝi dir'is—. Nepr'e oni ne tuŝ'u mi'a'n patr'o'n. Kaj en ĉi dom'o neni'o valor'a trov'iĝ'as, krom tio, kio'n mi kun'port'os. Ĝi sufiĉ'os por ig'i vi'n ĉiu'j'n riĉ'a'j kaj feliĉ'a'j. Atend'u moment'o'n kaj vi vid'os.

Ĉe tio ŝi re'en'ir'is, promes'ant'e tuj re'ven'i kaj rekomend'ant'e al ni ten'i ni'n kviet'a'j kaj silent'a'j.

Mi demand'is al la renegat'o, kio'n do li ĵus inter'parol'is kun Zoraida, kaj, kiam li inform'is mi'n pri ili'a konversaci'o, mi dir'is, ke la vol'o'n de Zoraida oni nepr'e obe'u. Tiam ŝi re'ven'is kun kofr'et'o plen'a de or'a'j eskud'o'j tiel pez'a, ke ŝi apenaŭ pov'is port'i ĝi'n. Bedaŭr'ind'e, ŝi'a patr'o vek'iĝ'is ĉi-moment'e, aŭd'is la bru'o'n lev'iĝ'ant'a'n de la ĝarden'o, el'rigard'is tra fenestr'o, vid'is la grup'o'n de krist'an'o'j, kaj komenc'is laŭt'e kaj sovaĝ'e kri'i en la arab'a: «Krist'an'o'j, krist'an'o'j! Latron'o'j, latron'o'j!». Ĉi kri'o'j met'is ni'n en grand'a'n tim'o'n kaj embaras'o'n, sed la renegat'o, vid'ant'e la danĝer'o'n, kie ni trov'iĝ'is, kaj konsci'ant'e, ke tre grav'is efektiv'ig'i ni'a'n tut'a'n plan'o'n, impet'is kun kelk'a'j kompan'o'j sur la ŝtup'ar'o supr'e'n ĝis la ĉambr'o de Ag'i Morato, sed mi ne kuraĝ'is las'i Zoraidan sol'a, ĉar ŝi jam sven'is inter mi'a'j brak'o'j. Resum'e, la supr'ir'int'a'j vir'o'j tiel efik'e ag'is, ke tre baldaŭ ili re'aper'is kun Ag'i Morato, kies man'o'j vid'iĝ'is kun'lig'it'a'j, kaj kies buŝ'o est'is ŝtop'it'a per poŝ'tuk'o, ke li ne kri'u; krom'e, ili minac'is mort'ig'i li'n, se li el'puŝ'us la plej et'a'n kri'o'n. Kiam li'a fil'in'o li'n rimark'is, ŝi kovr'is al si la okul'o'j'n por ne vid'i li'n, kaj ŝi'a patr'o tre terur'iĝ'is, se konsider'i, ke li ne sci'is, kiel volont'e ŝi

met'is si'n en ni'a'j'n man'o'j'n. Tiam ni plej bezon'is uz'i la pied'o'j'n, do hast'is en la bark'o'n, kie la ali'a'j sen'pacienc'e atend'is, tim'ant'e, ke ia mis'fortun'o traf'is ni'n.

Proksim'um'e du hor'o'j post nokt'o'mez'o pas'is, kiam ni ĉiu'j trov'iĝ'is en la bark'o, kaj tie oni de'met'is de la patr'o de Zoraida la lig'il'o'n el la man'o'j kaj la tuk'o'n el la buŝ'o; sed la renegat'o ripet'is si'a'n minac'o'n pren'i de li la viv'o'n, se li dir'us unu sol'a'n vort'o'n. Ag'i Morato komenc'is profund'e suspir'i vid'ant'e tie si'a'n fil'in'o'n, kaj des pli ve'is, kiam li rimark'is, ke mi fort'e brak'um'as ŝi'n, kaj ke ŝi, sen defend'i si'n kaj sen plend'i, tio'n permes'as; tamen, li plu silent'is pro tim'o, ke oni efektiv'ig'us la minac'o'n de la renegat'o. Kiam Zoraida rimark'is sur'ŝip'e ke oni jam pret'iĝ'as rem'i, kaj ke ŝi'a patr'o, kun la ali'a'j maŭr'o'j ankoraŭ lig'it'a'j, plu sid'as en la bark'o, pet'is mi'n, per'e de la renegat'o, ke mi far'u al ŝi la favor'o'n met'i en liber'o'n la maŭr'o'j'n kaj ŝi'a'n patr'o'n; ŝi al'don'is, ke ŝi prefer'e ĵet'us si'n al la mar'o, ol vid'i ke pro ŝi'a kulp'o, oni trakt'as ŝi'a'n patr'o'n, kiu tiel mult'e ŝi'n am'is, kiel kapt'it'o'n. La renegat'o traduk'is ŝi'a'n pet'o'n, kaj mi respond'is, ke mi volont'e konsent'as ĝi'n, sed li obĵet'is, ke, se ni liber'ig'us ili'n, ili kri'us alarm'o'n en la urb'o, kaj sekv'e oni ĉas'us ni'n per kelk'a'j leĝer'a'j fregat'o'j, kaj bar'us al ni la voj'o'j'n de la ter'o kaj de la mar'o, tiel, ke ni ne pov'us eskap'i; li al'don'is, ke pli konven'us liber'ig'i ili'n, kiam ni al'ven'us al krist'an'a ter'o. Ni ĉiu'j akcept'is li'a'n konsil'o'n, kaj ankaŭ

Zoraida konsent'is, kiam oni inform'is al ŝi, kial ne konven'us far'i tuj, kio'n ŝi dezir'is; post'e en ĝoj'a silent'o kaj kun vigl'a entuziasm'o ĉiu el ni'a'j brav'a'j rem'ant'o'j pren'is si'a'n rem'il'o'n, kaj, el'kor'e rekomend'ant'e ni'n al Di'o, ni komenc'is navig'i al'e al la insul'o Mallorca, la plej proksim'a ter'o krist'an'a; sed, ĉar blov'is iom da tramontan'o kaj la mar'o vid'ebl'e agit'iĝ'is, ne est'is al ni ebl'e ten'i ni'n en la rumb'o al Mallorca, kaj ni dev'is vetur'i laŭ'long'e de la bord'o al'e al Orano, tim'ant'e, ke oni pov'us rimark'i ni'n de Sargel, urb'o situ'ant'a sur ĉi sam'a bord'o ses'dek mejl'o'j'n for de Alĝero; krom'e ni tim'is renkont'i ajn'a'n el la galer'et'o'j ordinar'e uz'at'a'j por transport'o de var'o'j el Tetuán; tamen, ĉiu per si, kaj ĉiu'j kun'e, pens'is, ke se ni renkont'us i'a'n komerc'a'n galer'et'o'n, kondiĉ'e, ke ĝi ne est'us arm'it'a por kaper'ad'o, ni risk'us neni'o'n kaj pli'e ni kapt'us la ŝip'o'n, kie ni fin'us pli sekur'e la vojaĝ'o'n. Dum la navig'ad'o, Zoraida ten'is la kap'o'n inter mi'a'j man'o'j por ne vid'i si'a'n patr'o'n, kaj mi sent'is, ke ŝi al'vok'as sur ni'n la protekt'o'n de Lela Marien.

Vetur'int'e proksim'um'e tri'dek mejl'o'j'n, kaj jam ĉe la tag'iĝ'o, ni rimark'is, ke ni distanc'as de la bord'o tri arkebuz'paf'o'j'n: ĝi vid'iĝ'is dezert'a, sen loĝ'ant'o'j, kiu'j pov'us ni'n observ'i; sed ni prefer'is rem'ant'e intern'iĝ'i sur la mar'o iom pli seren'a jam; kaj kiam ni distanc'iĝ'is ses mejl'o'j'n de la bord'o, oni ordon'is altern'e rem'i, por ke ĉiu du'on'o de la rem'ant'o'j hav'u temp'o'n por manĝ'i, se konsider'i, ke en la bark'o sid'is sufiĉ'e da proviz'o'j; sed la rem'ant'o'j dir'is, ke ne konven'us moder'ig'i nun la ir'o'n de la ŝip'o, kaj ke, tiu'j, kiu'j ne rem'is, pov'us en'buŝ'ig'i al ili la manĝ'o'n, ĉar ili tut'e ne vol'is eĉ por moment'o de'las'i la rem'il'o'j'n. Oni far'is kiel ili dezir'is, kaj ĉe tio ek'blov'is fort'a vent'o: ĝi dev'ig'is ni'n his'i la vel'o'j'n, ĉes'i rem'i kaj stir'i al'e al Orano, ĉar ne ebl'is sekv'i sur ali'a direkt'o. Oni rapid'e far'is la manovr'o'n, la bark'o vel'is pli da ok mejl'o'j ĉiu'hor'e, kaj ni tim'is jam neni'o'n krom la eventual'a renkont'o kun ajn'a kaper'a ŝip'o. Ni don'is manĝ'i al ni'a'j maŭr'o'j, kaj la renegat'o konsol'is ili'n dir'ant'e, ke ili ne konsider'u si'n kapt'it'o'j, kaj ke en la unu'a okaz'o, oni liber'ig'us ili'n. La sam'o'n oni dir'is al la patr'o de Zoraida, kaj li respond'is:

—I'o'n ajn mi kred'us kaj esper'us de vi'a favor'kor'ec'o kaj de vi'a bon'a dispozici'o, ho krist'an'o'j, sed ne pens'u, ke mi est'as tiel naiv'a imag'i, ke vi las'os mi'n liber'a. Vi ne sub'met'is vi'n al la

danĝer'o rab'i mi'n nur por grand'anim'e re'don'i al mi la liber'o'n, des mal'pli, se konsider'i, ke vi sci'as, kiu mi est'as, kaj ke vi pov'as postul'i tre mult'e da mon'o por mi'a re'liber'ig'o. Vi mem dir'u la sum'o'n, kaj mi pag'os kiom ajn vi vol'os por mi kaj por mi'a kompat'ind'a fil'in'o: eĉ nur por ŝi sol'a, kiu est'as la pli grand'a kaj bon'a part'o de mi'a anim'o.

Tio'n dir'ant'e, li komenc'is tiel amar'e plor'i, ke li kor'tuŝ'is ni'n ĉiu'j'n. Zoraida ne pov'is ne al'rigard'i li'n kaj sent'is tiel profund'a'n emoci'o'n antaŭ li'a plor'ad'o, ke ŝi lev'is si'n de apud mi kaj impet'is li'n brak'um'i. Ŝi al'met'is si'a'n vizaĝ'o'n al la li'a, kaj tiel kor'ŝir'e plor'is kun li, ke mult'a'j el ni far'is la sam'o'n. Sed vid'ant'e ŝi'n en ties plej bel'a kostum'o kaj garn'it'a per grand'a nombr'o da juvel'o'j, ŝi'a patr'o dir'is al ŝi en si'a lingv'o:

—Kio'n signif'as ĉi tio? Hieraŭ nokt'e, antaŭ ol fal'is sur ni'n ĉi terur'a mis'fortun'o, mi vid'is vi'n en vi'a hejm'a, ordinar'a rob'o, kaj nun, kvankam vi ne hav'is sufiĉ'a'n temp'o'n por ŝanĝ'i vest'o'n, kaj kvankam okaz'is neni'o, kio merit'us celebr'o'n per special'a tualet'o, vi aper'as en la plej bel'a kostum'o, kiu'n mi pov'is donac'i al vi, kiam la sort'o montr'iĝ'is al ni pli favor'a. Klar'ig'u al mi ĉi enigm'o'n, ĉar ĝi alarm'as kaj surpriz'as mi'n pli ol mi'a nun'a mis'fortun'o.

Kio'n la maŭr'o dir'is al si'a fil'in'o, tio'n traduk'is al mi la renegat'o, sed ŝi respond'is eĉ ne unu vort'o'n. Sed kiam Ag'i Morato rimark'is ĉe unu flank'o de la bark'o la kofr'et'o'n, kie ŝi'a fil'in'o gard'is si'a'j'n juvel'o'j'n, kaj kiu'n li mem ne kun'port'is al la bien'dom'o sed las'is en Alĝero, li eĉ

pli konfuz'iĝ'is kaj demand'is al ŝi, kiel la kofr'et'o traf'is en ni'a'j'n man'o'j'n. Antaŭ ol Zoraida respond'us, la renegat'o dir'is:

—Ne ĝen'u vi'n, sinjor'o, far'ant'e al vi'a fil'in'o tiom da demand'o'j, ĉar per unu sol'a vort'o mi pov'us respond'i ili'n ĉiu'j'n: sci'u, do, ke ŝi est'as krist'an'in'o, kaj ke ŝi kvazaŭ tra'fajl'is ni'a'n katen'o'n, liber'ig'ant'e ni'n de ni'a kapt'it'ec'o. Ŝi akompan'as ni'n propr'a'vol'e, kaj, mi imag'as, ŝi ĝoj'as vid'i si'n en situaci'o simil'a al tiu de hom'o el'paŝ'ant'a el tenebr'o en lum'o'n, el mort'o en viv'o'n, el dolor'o en glor'o'n.

—Ĉu li dir'as la ver'o'n, fil'in'o? —demand'is la maŭr'o.

—Jes —respond'is Zoraida.

—Ĉu efektiv'e vi est'as krist'an'in'o kaj met'is vi'a'n patr'o'n en la man'o'j'n de li'a'j mal'amik'o'j? —

demand'is la old'ul'o.

—Krist'an'in'o mi ja est'as; sed mi ne puŝ'is vi'n en vi'a'n nun'a'n stat'o'n, ĉar neniam mi dezir'is for'las'i vi'n aŭ far'i mav'o'n al vi, sed nur serĉ'i mi'a'n propr'a'n bon'o'n.

—Kaj kia'n bon'o'n vi renkont'is, fil'in'o?

—Demand'u tio'n al Lela Marien; ŝi respond'us al vi pli bon'e ol mi kapabl'us.

Apenaŭ tio'n aŭd'int'e, la maŭr'o ĵet'is si'n kap'antaŭ'e kaj kun ne'imag'ebl'a rapid'o en la mar'o'n, kie li cert'e dron'us, se li'a long'a kaj puf'a rob'o ne ten'us li'n du'on'flos'ant'a en la akv'o. Zoraida kri'is al ni, ke oni li'n sav'u; ni ĉiu'j tuj al'kur'is help'i kaj, kapt'ant'e li'n je la vest'o, el'tir'is li'n sen'konsci'a kaj preskaŭ dron'int'a. La jun'ul'in'o tiel aflikt'iĝ'is, ke ŝi plor'is super li tener'e kaj

lament'e, kvazaŭ li jam mort'us. Ni turn'is li'n vizaĝ'al'ter'e'n, el li'a intern'o el'flu'is mult'e da akv'o kaj post du hor'o'j li re'konsci'iĝ'is; dum'e la vent'o ŝanĝ'iĝ'is kaj puŝ'is ni'n al'e al la bord'o, kaj nur per fort'a rem'ad'o ni evit'is kolizi'o'n kontraŭ la ter'o'n; bon'ŝanc'e ni al'ven'is al golf'et'o situ'ant'a apud promontor'o aŭ kab'o nom'at'a de la maŭr'o'j «kab'o de la Cava Rumía», kio en ni'a lingv'o signif'as «kab'o de la mal'ĉast'a krist'an'in'o»; inter la maŭr'o'j ekzist'as la tradici'o, ke tie kuŝ'as en'ter'ig'it'a la Cava, vir'in'o pro kies pek'ad'o okaz'is la perd'iĝ'o de Hispan'uj'o. Ili eĉ

rigard'as mis'aŭgur'a ĉi lok'o'n, kie ili do ĵet'as la ankr'o'n nur en okaz'o'j de ekstrem'a nepr'ec'o; tamen ĝi est'is al ni, ne ia kaŝ'ej'o de mal'ĉast'a vir'in'o, sed sekur'a haven'o, se konsider'i, ke la mar'o jam ver'e furioz'is.

Ni posten'ig'is sentinel'o'j'n sur la bord'o, ne el'las'is la rem'il'o'j'n el la man'o'j eĉ unu moment'o'n, manĝ'is el la proviz'o'j de la renegat'o kaj fervor'e pet'is de Di'o kaj de ni'a Sinjor'in'o, ke ili help'u kaj favor'u ni'n kron'ant'e per feliĉ'a fin'o la aventur'o'n tiel sukces'e komenc'it'a'n. Je pet'o'j de Zoraida oni ordon'is sur'bord'ig'i ŝi'a'n patr'o'n, kun'e kun la ali'a'j maŭr'o'j ankoraŭ lig'it'a'j, tial, ke, pro si'a ŝancel'iĝ'ant'a kuraĝ'o kaj kompat'em'a kor'o, ŝi ne pov'is el'port'i vid'i si'a'n patr'o'n lig'it'a kaj si'a'j'n sam'land'an'o'j'n kapt'it'a'j. Ni promes'is al ŝi, ke ni liber'ig'us ili'n ĉe la moment'o de ni'a for'ir'o, ĉar en tiel sen'hom'a lok'o ne est'us danĝer'e rest'ig'i ili'n.

Ni ne van'e preĝ'is; la ĉiel'o ne ignor'is ni'n: la vent'o ŝanĝ'iĝ'is de'nov'e, kaj la mar'o kviet'iĝ'is kvazaŭ invit'ant'e ni'n daŭr'ig'i ĝoj'e la vetur'o'n. Tiam ni de'lig'is la maŭr'o'j'n kaj sur'bord'ig'is ili'n unu'op'e, ĉe ties grand'a mir'o, sed kiam ven'is la vic'o el'bark'ig'i la patr'o'n de Zoraida, jam plen'e re'konsci'iĝ'int'a'n, li dir'is:

—Ĉu vi sci'as, krist'an'o'j, kial ĉi pervers'a vir'in'o ĝoj'as je mi'a liber'iĝ'o? Ĉu vi opini'as, ke ŝi'n mov'as ia kompat'o al mi? Ne, tut'e ne; ŝi ĝoj'as, ĉar mi'a ĉe'est'o embaras'us ŝi'n, kiam ŝi vol'us plen'um'i si'a'j'n fi'a'j'n dezir'o'j'n. Ankaŭ ne pens'u, ke ŝi ŝanĝ'is si'a'n religi'o'n, ĉar ŝi kred'as, ke la vi'a super'as la ni'a'n; tio'n ŝi far'is tial, ke ŝi sci'as, ke en vi'a land'o oni pli liber'e diboĉ'as ol en la ni'a.

Post'e li si'n turn'is al Zoraida, kaj, dum mi kaj ali'a krist'an'o re'ten'is li'n je la brak'o'j por evit'i ajn'a'n frenez'aĵ'o'n de li'a flank'o, li dir'is:

—Ho, pervers'a kaj mis'konsil'it'a knab'in'o! Kie'n vi ir'as, blind'e kaj sen'pens'e, en la man'o'j de ĉi hund'o'j, natur'a'j mal'amik'o'j ni'a'j? Damn'o'n al la hor'o, kiam mi gener'is vi'n, kaj damn'o'n al la regal'o'j kaj plezur'o'j inter kiu'j, dank’ al mi, vi el'kresk'is!

Kiam mi vid'is, ke li ne hav'as intenc'o'n baldaŭ fin'i si'a'n plend'ad'o'n, mi ordon'is tuj sur'bord'ig'i li'n, kaj de la strand'o li plu mal'ben'is kaj lament'is plen'voĉ'e, preĝ'ant'e al Mahometo, ke li pet'u de Allah konfuz'i, detru'i kaj eksterm'i ni'n. Kaj kiam ni his'is la vel'o'j'n kaj ne plu aŭd'is li'a'j'n vort'o'j'n, ni vid'is li'a'j'n far'o'j'n, nom'e, li de'ŝir'is al si la barb'o'n kaj la har'o'j'n kaj rul'is si'n sur la ter'o. Sed unu foj'o'n li tiel lev'is la voĉ'o'n, ke ni pov'is aŭd'i li'n dir'i:

—Re'ven'u, kar'a fil'in'o, re'ven'u ter'e'n! Ĉio'n mi pardon'as al vi! Las'u la mon'o'n al tiu'j vir'o'j, kaj ven'u konsol'i ĉi trist'a'n patr'o'n vi'a'n, se vi ne vol'as, ke mi perd'u la viv'o'n sur ĉi sol'ec'a sabl'o!

Ĉio'n aŭskult'is Zoraida kaj ĉio'n pri'plor'is kun dolor'a kor'o, sed respond'e ŝi sci'is dir'i nur:

—Vol'u Allah, ke Lela Marien, pro kies inspir'o mi iĝ'as krist'an'in'o, konsol'u vi'n en vi'a aflikt'o, kar'a patr'o! Allah bon'e sci'as, ke mi ne pov'us ag'i ali'e, kaj ke en tio ne influ'is ĉi krist'an'o'j, ĉar, eĉ se mi vol'us ne akompan'i ili'n, est'us al mi ne'ebl'e rest'i hejm'e: ĝis tia ekstrem'o la anim'o urĝ'is mi'n al la plen'um'o de ĉi decid'o, tiel bon'a laŭ mi'a opini'o, kiel mav'a laŭ vi'a juĝ'o.

Tio'n ŝi dir'is, kiam ŝi'a patr'o ne plu aŭd'is ŝi'n, kaj kiam ni ne plu li'n disting'is. Mi klopod'is konsol'i Zoraidan, dum ni ĉiu'j pri'atent'is la ir'o'n de ni'a bark'o, kies vetur'ad'o'n facil'ig'is nun la vent'o, tiel'e, ke ni est'is cert'a'j al'ven'i en la maten'iĝ'o de la sekv'ant'a tag'o al la hispan'a bord'o.

Sed, ĉar la bon'o preskaŭ neniam, aŭ neniam, ven'as simpl'a kaj ne'miks'it'a, sed akompan'at'a aŭ

sekv'at'a de ia angor'a aŭ perturb'a mis'fortun'o, okaz'is ke, kaŭz'e de ni'a sort'o, aŭ ebl'e kaŭz'e de la mal'ben'o'j de la maŭr'o kontraŭ li'a fil'in'o (tia'j mal'ben'o'j tim'ind'as, kiam ili'n dir'as ajn'a patr'o), proksim'um'e je la tri'a maten'e kaj jam sur la alt'a mar'o, navig'ant'e kun plen'blov'it'a'j vel'o'j kaj kun la rem'il'o'j lev'it'a'j —ĉar la favor'a vent'o ŝpar'is al ni la labor'o'n ili'n uz'i—, ni vid'is je la hel'o de la lun'lum'o, ke tre proksim'a ŝip'o kun kvadrat'a'j vel'o'j iom lof'as si'n kaj komenc'as preter'pas'i antaŭ ni'a pru'o; tiel mult'e ĝi proksim'iĝ'is, ke ni dev'is brajl'i por evit'i kolizi'o'n, dum en la ali'a ŝip'o oni far'is abrupt'a'n rudr'o-manovr'o'n por las'i al ni spac'o'n por pas'i. Oni grup'iĝ'is ĉe la pavez'o de la ne'kon'at'a ŝip'o kaj demand'is al ni, kiu'j ni est'as, de kie ni ven'as kaj kie'n ni ir'as. Sed, ĉar ili parol'is en la franc'a, la renegat'o konsil'is al ni:

—Ne respond'u! Sen'dub'e ili est'as franc'a'j pirat'o'j, kiu'j rab'as ĉio'n kapt'ebl'a'n.

Obe'ant'e ĉi avert'o'n, oni respond'is neni'o'n. Sed, kiam ni iom antaŭ'e'n'iĝ'is, kaj la ali'a ŝip'o jam trov'iĝ'is ĉe ni'a le'o, subit'e ĝi paf'is kontraŭ ni'n du par'o'j'n da kanon'kugl'o'j; ŝajn'e ĉiu par'o est'is kun'lig'it'a per ĉen'o, ĉar la unu'a for'tranĉ'is ĉe la mez'o ni'a'n mast'o'n, kies supr'a part'o fal'is kun la vel'o'j en la mar'o'n; tuj sekv'e la du'a par'o traf'is plen'e la korp'o'n de la bark'o kaj far'is al ĝi eg'a'n tru'o'n sed ne ali'spec'a'j'n damaĝ'o'j'n; konstat'ant'e, ke la bark'o ek'sink'as, ni ĉiu'j komenc'is plen'voĉ'e kri'i help'o'n, pet'ant'e de la ŝip'an'o'j, ke ili pren'u ni'n en si'a'n ŝip'o'n, ĉar la ni'a merg'iĝ'as. Tiam ili brajl'is la vel'o'j'n, sur'mar'ig'is boat'o'n, kaj dek du bon'e arm'it'a'j franc'o'j kun arkebuz'o'j kaj brul'e pret'a'j meĉ'o'j en'salt'is en ĝi'n, proksim'iĝ'is al ni kaj rimark'int'e, ke ni est'as mal'mult'a'j, kaj ke ni'a bark'o dron'as, pren'is ni'n en si'a'n boat'o'n kaj dir'is, ke ili kanon'is ni'n, ĉar ni mal'ĝentil'is, kiam ni silent'is ĉe ili'a'j demand'o'j. Dum'e la renegat'o, pren'int'e la kofr'et'o'n kun la juvel'o'j de Zoraida, ne'rimark'at'e ĵet'is ĝi'n en la mar'o'n.

Nu, ni ĉiu'j pas'is al la ŝip'o de la franc'o'j, kiu'j, demand'int'e ni'n pri ĉio, kio'n ili vol'is sci'i, for'pren'is de ni ĉio'n, kvazaŭ ni est'us ili'a'j ĝis'mort'a'j mal'amik'o'j, kaj pri'rab'is de Zoraida eĉ la bracelet'o'j'n de ŝi'a'j maleol'o'j. Sed la aflikt'o de Zoraida ne prem'is mi'n tiel mult'e kiel mi'a propr'a tim'o, ĉar mi pens'is, ke ili, for'pren'int'e ŝi'a'j'n rar'a'j'n kaj valor'eg'a'j'n juvel'o'j'n, ne hezit'us sen'ig'i ŝi'n de la juvel'o, kiu'n ŝi plej alt'e taks'is kaj trezor'is; bon'ŝanc'e, la avid'o de tia'j vir'o'j ne etend'iĝ'as preter la mon'o, kvankam ĉi-rilat'e ili'a posed'em'o est'as ne'sat'ig'ebl'a; ĉi-okaz'e ili'a avid'o montr'iĝ'is tiel ekstrem'a, ke eĉ je ni'a'j vest'aĉ'o'j de kapt'it'o'j ili sen'ig'us ni'n, se ili iel profit'us per tio.

Kelk'a'j pirat'o'j vol'is eĉ ĵet'i ni'n, en'volv'it'a'j'n en vel'o'n, al la mar'o, ĉar ili hav'is la intenc'o'n komerc'i kun hispan'a'j haven'urb'o'j, ŝajn'ig'ant'e si'n breton'o'j, kaj, se ili las'us ni'n viv'a'j, ili'a rab'o dis'kon'iĝ'us, kaj oni pun'us ili'n. Sed la kapitan'o —kaj pri'rab'int'o de mi'a kar'a Zoraida—

dir'is, ke li kontent'iĝ'as per la pred'o, kiu'n li jam hav'as, kaj ke, anstataŭ halt'i en ajn'a hispan'a haven'o, li prefer'as trans'glit'i la mar'kol'o'n de Gibraltar kaj direkt'i si'n al Roĉel'o, kie est'is komenc'int'a li'a vojaĝ'o; ili do inter'konsent'is don'i al ni la boat'o'n de la ŝip'o kaj ĉio'n neces'a'n por la kurt'a navig'ad'o, kiu'n ni dev'us ankoraŭ far'i. Ili plen'um'is ĉi promes'o'n la sekv'ant'a'n maten'o'n, tre proksim'e al la hispan'a bord'o, ĉe kies vid'o ni tut'e forges'is ni'a'j'n zorg'o'j'n kaj mizer'o'j'n, kvazaŭ ni spert'int'us ili'n neniam: tiel grand'a'n ĝoj'o'n kaŭz'as liber'o re'trovit'a.

Proksim'um'e je la tag'mez'o ili ĵet'is ni'n en la boat'o'n, proviz'is ni'n per du barel'o'j da akv'o kaj kelk'e da biskvit'o, kaj la kapitan'o, tuŝ'it'a de mi ne sci'as kia kompat'o, en la moment'o kiam la bel'eg'a Zoraida en'boat'iĝ'is, don'is al ŝi kvar'dek or-eskud'o'j'n, kaj ne permes'is, ke li'a'j soldat'o'j for'pren'u de ŝi ĉi kostum'o'n, kiu'n ŝi nun port'as. Jam en la boat'o, ni dank'is ili'n pro ĉi last'a bon'far'o, kaj montr'is ni'n pli ŝuld'o'sent'a'j ol plend'em'a'j; ili si'n direkt'is al la alt'a mar'o, sur'voj'e al la mar'kol'o de Gibraltar. Rigard'ant'e nur la ter'o'n, kiu, kvazaŭ gvid'a stel'o, montr'iĝ'is antaŭ

ni'a'j okul'o'j, ni tiel rapid'e rem'is, ke ĉe la sun'sub'ir'o ŝajn'is al ni, ke ni pov'us al'bord'iĝ'i antaŭ

ol pas'us long'a part'o de la nokt'o; sed, ĉar mank'is la lun'o, kaj la ĉiel'o vid'iĝ'is obskur'a, kaj ni ne sci'is, kie ni trov'iĝ'is, mult'a'j el ni opini'is, ke ne est'us prudent'e al'bord'iĝ'i, kvankam ali'a'j dezir'is far'i tia'n manovr'o'n, eĉ inter rok'o'j kaj je long'a distanc'o de loĝ'at'a'j lok'o'j: tiel ni ne plu hav'us la prav'e motiv'it'a'n tim'o'n renkont'i iu'n el la pirat'o'j de Tetuán, kiu'j for'vel'as de Berberio en la nokt'o, ating'as ĉe la maten'iĝ'o la hispan'a'n bord'o'n, pred'as tie, kaj re'ven'as hejm'e'n por dorm'i. Sed el la divers'a'j opini'o'j ni elekt'is la jen'a'n: proksim'iĝ'i iom post iom kaj, se la mar'o montr'iĝ'us sufiĉ'e kviet'a, el'boat'iĝ'i kie ajn ni pov'us. Ĉi plan'o'n ni sekv'is kaj, iom antaŭ la nokt'o'mez'o, ni al'ven'is al la pied'o de alt'a mont'o, kiu star'is je iom'a distanc'o de la mar'o kaj las'is iom da spac'o konven'a por al'bord'iĝ'o. La boat'o puŝ'iĝ'is en la sabl'o'n, ni ĉiu'j el'salt'is sur la ter'o'n, kis'is la grund'o'n kaj, kun larm'o'j de ĝoj'eg'o, dank'is Di'o'n, Ni'a'n Sinjor'o'n, pro ties ne'taks'ebl'a favor'kor'ec'o; post'e ni el'pren'is el la boat'o ni'a'j'n proviz'o'j'n, haŭl'is ĝi'n el la sabl'o kaj supr'ir'is grand'a'n part'o'n de la mont'o, ĉar ni ankoraŭ ne sent'is ni'n tre sekur'a'j nek plen'e konsci'is, ke ni star'is sur krist'an'a ter'o.

Al'ven'is fin'e la aŭror'o, pli lant'e, ŝajn'is al mi, ol ni dezir'us. Ni ĵus supr'ir'is ĝis la pint'o de la mont'o por vid'i, ĉu oni disting'us de tie i'a'n loĝ'at'a'n lok'o'n aŭ paŝt'ist'a'n kaban'o'n. Sed malgraŭ

tio, ke ni streĉ'is la okul'o'j'n, vid'ebl'is nek vilaĝ'o, nek hom'o, nek pad'o, nek voj'o. Tiam ni decid'is plu penetr'i en la land'o'n, ĉar ŝajn'is ne'kred'ebl'e, ke ni ne renkont'us baldaŭ ajn'a'n person'o'n, kiu sci'ig'us ni'n, kie ni trov'iĝ'is. Sed plej aflikt'is mi'n, ke Zoraida ir'is pied'e sur tia'j krut'aĵ'o'j. Kvankam kelk'foj'e mi port'is ŝi'n sur mi'a'j ŝultr'o'j, tamen la tim'o mi'n lac'ig'i ne las'is ŝi'n ĝu'i la komfort'o'n de la ripoz'o, do ŝi tut'e rifuz'is tia'n help'o'n de mi'a flank'o; tre pacienc'e, kun el'montr'o'j de kontent'o kaj ten'ant'e si'n je mi'a man'o, Zoraida ir'is apud mi proksim'um'e unu mejl'o'n, ĝis ni aŭd'is la son'o'n de tint'il'et'o, kio klar'e montr'is, ke ie proksim'e trov'iĝ'as ŝaf'o'greg'o; ni atent'e ĉirkaŭ'rigard'is por disting'i ĝi'n kaj fin'e vid'is jun'a'n paŝt'ist'o'n, kiu lant'e kaj trankvil'e pri'labor'is verg'o'n per tranĉ'il'o. Ni laŭt'e vok'is li'n, li lev'is la kap'o'n, rapid'e star'iĝ'is kaj —tio'n ni post'e sci'is— vid'is unu'e Zoraidan, kaj la renegat'o'n en ties maŭr'a'j kostum'o'j, pens'is, ke la tut'a berber'a gent'o al'salt'as al li, fuĝ'is kun surpriz'a impet'o en apud'a'n arb'ar'o'n kaj komenc'is alarm'i per la plej laŭt'a'j kri'o'j de la mond'o:

—Maŭr'o'j, maŭr'o'j sur'land'e! Maŭr'o'j, maŭr'o'j! Ek al la arm'il'o'j! Al la arm'il'o'j!

Tut'e konfuz'it'a'j de la kri'o'j de la paŝt'ist'o ni ne sci'is kio'n far'i, sed konsider'ant'e, ke li'a voĉ'o

alarm'us ĉie, kaj ke sekv'e la kavaleri'o pri'gard'ant'a la bord'o'n baldaŭ al'rajd'us por vid'i kio okaz'as, ni decid'is, ke la renegat'o de'met'u si'a'n turk'a'n kostum'o'n kaj vest'u si'n per la kazak'o de kapt'it'o: tia'n pec'o'n don'is unu el ni al la renegat'o, konserv'ant'e sur si nur la ĉemiz'o'n. Tiel, rekomend'ant'e ni'n al Di'o kaj ek'ir'ant'e sur la sam'a voj'o sekv'it'a de la paŝt'ist'o, ni esper'is ĉiu'moment'e la aper'o'n de kavaleri'an'o'j. Ni ne tromp'iĝ'is, ĉar ne pas'is du hor'o'j, kiam, el'pas'int'e el la krut'a erik'ej'o kaj jam sur eben'a land'o, ni vid'is proksim'um'e kvin'dek vir'o'j'n rajd'i al ni du'on'galop'e. Ni halt'is atend'e, sed, kiam ili al'ven'is kaj rimark'is, ke tie star'as nur grup'o de kompat'ind'a'j krist'an'o'j, anstataŭ la serĉ'at'a'j maŭr'o'j, ili surpriz'iĝ'is, kaj unu rajd'ist'o demand'is, ĉu kaŭz'e de ni la paŝt'ist'o kri'is alarm'o'n.

—Jes —mi respond'is. Sed, kiam mi pret'is rakont'i ĉio'n okaz'int'a'n, kiu'j ni est'as kaj de kie ni ven'as, unu el la krist'an'o'j de ni'a grup'o re'kon'is la kavaleri'an'o'j'n kaj inter'ven'is, sen ke mi pov'us parol'i i'o'n pli'a'n.

—Dank’ al Di'o, sinjor'o'j, ke Li konduk'is ni'n al ĉi lok'o —li dir'is—. Ĉar se mi ne tromp'as mi'n, ni star'as sur ter'o proksim'a al Vélez Málaga. Kaj se mi'a'j jar'o'j de kapt'it'ec'o ne for'viŝ'is vi'n, sinjor'o, el mi'a memor'o, vi, kiu demand'as ni'n pri ni'a ident'ec'o, est'as mi'a onkl'o Pedro de Bustamante.

Apenaŭ dir'is tio'n la krist'an'a kapt'it'o, kiam la rajd'ist'o salt'is de sur la ĉeval'o kaj brak'um'is la jun'ul'o'n,dir'ant'e:

—Mi'a kar'eg'a nev'o, mi jam re'kon'as vi'n! Mi, mi'a frat'in'o (patr'in'o vi'a) kaj vi'a'j ceter'a'j famili'an'o'j pri'plor'is vi'n kiel mort'int'a'n. Di'o vol'is konserv'i al ili la viv'o'n, por ke ili hav'u la plezur'o'n re'vid'i vi'n; ni sci'is, ke vi trov'iĝ'is en Alĝerio, kaj, se juĝ'i laŭ la stat'o de la vest'o'j vi'a'j kaj de vi'a'j kompan'o'j, vi re'trov'is preskaŭ mirakl'e la liber'o'n.

—Vi prav'as —respond'is la jun'ul'o—, kaj ni hav'os temp'o'n por ĉio'n rakont'i.

Kiam la kavaleri'an'o'j vid'is, ke ni est'as krist'an'a'j kapt'it'o'j, ili de'salt'is de si'a'j best'o'j kaj ĉiu propon'is si'a'n ĉeval'o'n, ke ni rajd'u al la urb'o Vélez Málaga, proksim'um'e kvin mejl'o'j'n for.

Ni dir'is al ili, kie ni las'is la boat'o'n, kaj kelk'a'j ir'is tie'n por transport'i ĝi'n al la urb'o; ali'a'j help'is ni'n sid'iĝ'i mal'antaŭ ili sur la grop'o de ili'a'j ĉeval'o'j, kaj Zoraida rajd'is la best'o'n de la onkl'o de la krist'an'o. La tut'a urb'o kun'greg'iĝ'is por ni'n salut'i, ĉar unu el la kavaleri'an'o'j antaŭ'e'n'iĝ'is al ni kaj inform'is pri ni'a al'ven'o. La hom'o'j tut'e ne surpriz'iĝ'is vid'ant'e fuĝ'int'a'j'n kapt'it'o'j'n aŭ maŭr'o'j'n kapt'it'a'j'n: la tie'a'j ĉe'bord'ul'o'j jam kutim'iĝ'is al tia'j spektakl'o'j, sed mut'iĝ'is de admir'o antaŭ Zoraida, kies bel'ec'o kulmin'is tiam kaŭz'e de la lac'ig'a ir'o kaj de la ĝoj'o trov'i si'n sur krist'an'a ter'o sekur'e kaj sen'danĝer'e. Tiel ĉarm'e kolor'iĝ'is ŝi'a vizaĝ'o pro la dir'it'a'j motiv'o'j, ke, se mi ne est'us blind'a de am'o, mi risk'as dir'i, ke ne ekzist'is en la mond'o pli bel'a kre'it'aĵ'o: almenaŭ, neniam antaŭ'e mi vid'is iu'n tia'n.

Ni ir'is rekt'e al la kirk'o por dank'i Di'o'n pro li'a'j favor'o'j kaj, en'ir'int'e, Zoraida rimark'is, ke tie trov'iĝ'as vizaĝ'o'j simil'a'j al la vizaĝ'o de Lela Marien. Ni dir'is al ŝi, ke, efektiv'e, tem'as pri figur'o'j ŝi'a'j, kaj la renegat'o klar'ig'is al ŝi, kiom li pov'is, la signif'o'n de tia'j figur'o'j, por ke ŝi ili'n ador'u kvazaŭ la propr'a'n Lela Marien, kiu foj'foj'e parol'is al ŝi. Zoraida, inteligent'a kaj dot'it'a per natur'a talent'o, tuj kompren'is kio'n oni dir'is al ŝi pri la figur'o'j. Oni konduk'is

ni'n de la kirk'o kaj distribu'is ni'n inter divers'a'j dom'o'j de la urb'o; la nev'o de Bustamante gast'ig'is Zoraidan, la renegat'o'n kaj mi'n ĉe si'a'j ge'patr'o'j, kies bon'hav'o est'is sufiĉ'e grand'a, kaj kiu'j regal'is ni'n kiel si'a'n propr'a'n fil'o'n.

Ses tag'o'j'n ni rest'is en Vélez Málaga, kaj fin'e la renegat'o, inform'iĝ'int'e pri ĉio al li neces'a, vojaĝ'is al Granad'a por, per'e de la Sankt'a Inkvizici'o, re'ven'i en la sin'o'n de la sankt'eg'a Eklezi'o; la ceter'a'j liber'ig'it'a'j krist'an'o'j for'ir'is dis'e kie'n ĉiu prefer'is. Nur Zoraida kaj mi rest'is en la urb'o, kaj per la eskud'o'j liver'it'a'j de la ĝentil'o de la franc'o mi aĉet'is la best'o'n, kiu'n ŝi nun rajd'as. Serv'ant'e ŝi'n ĝis nun kiel patr'o kaj ŝild'ist'o, ne kiel edz'o, mi vojaĝ'as kun la cel'o sci'i, ĉu mi'a patr'o viv'as ankoraŭ, aŭ ĉu iu el mi'a'j frat'o'j hav'is pli bon'a'n sort'o'n ol mi, kvankam, tial, ke la ĉiel'o far'is mi'n kompan'o de Zoraida, mi ne pov'as imag'i sort'o'n pli dezir'ind'a'n. Zoraida montr'as tiom'a'n pacienc'o'n el'port'ant'e la ĝen'o'j'n propr'a'j'n al la mizer'o kaj tiel el'kor'e vol'as far'iĝ'i krist'an'in'o, ke mi profund'e admir'as ŝi'n kaj dezir'as nur serv'i ŝi'n dum la rest'o de mi'a viv'o. Sed la feliĉ'o'n vid'i mi'n ŝi'a, kaj ŝi'n mi'a, perturb'as kaj difekt'as la fakt'o, ke mi ne sci'as, ĉu mi trov'os en mi'a land'o ajn'a'n lok'o'n, kie ŝi pov'us loĝ'i, aŭ ĉu la temp'o kaj la mort'o far'is tia'j'n ŝanĝ'o'j'n en la bon'hav'o'j kaj en la viv'o'j de mi'a'j patr'o kaj frat'o'j, ke apenaŭ

iu ajn ali'a pov'us re'kon'i mi'n, se ili ne ekzist'us.

Neni'o'n pli'a'n mi pov'as al'don'i al mi'a histori'o, sinjor'o'j. Juĝ'u mem, ĉu ĝi est'as interes'a kaj original'a; mi dir'u nur, ke mi prefer'int'us ĝi'n rakont'i pli lakon'e, kvankam la tim'o vi'n ted'i ig'is mi'n ne menci'i kelk'e da detal'o'j.

Ĉapitr'o 42

Pri nov'a'j event'o'j en la gast'ej'o kaj pri mult'a'j ali'a'j afer'o'j sci'ind'a'j Tio'n dir'int'e, la kapt'it'o silent'iĝ'is, kaj do'n Fernand'o dir'is al li:

—Ver'e, sinjor'o kapitan'o, la manier'o rakont'i vi'a'n kurioz'a'n aventur'o'n est'is tiel rimark'ind'a kiel la original'a kaj ekster'ordinar'a karakter'o de la event'o'j mem, plen'a'j de mir'ig'a'j, rar'a'j kaj suspens'a'j cirkonstanc'o'j. Ni aŭskult'is vi'n kun tiom da plezur'o, ke al ni tre plaĉ'us, se vi de'nov'e rakont'us vi'a'n histori'o'n, eĉ se ĝi daŭr'us ĝis morgaŭ.

Tuj sekv'e Cardenio kaj la ceter'a'j met'is si'n je li'a dispon'o kun tiel varm'a'j kaj sincer'a'j esprim'o'j, ke la kapitan'o plen'e konvink'iĝ'is pri ili'a bon'vol'o. Precip'e do'n Fernand'o si'n propon'is al li, asert'ant'e ke, se li vol'us ir'i kun li, li'a frat'o la markiz'o est'us la bapt'o'patr'o de Zoraida, kaj ke li mem, de si'a flank'o, proviz'us li'n per ĉio neces'a, ke li pov'u montr'iĝ'i en si'a land'o kun la dec'o kaj rang'o propr'a'j al li'a person'o. Ĉio'n dank'is la kapt'it'o plej ĝentil'e sed akcept'is neniu'n el li'a'j nobl'a'j propon'o'j.

Ĉe tio komenc'is nokt'iĝ'i, kaj, kiam jam reg'is la tenebr'o, al'ven'is al la gast'ej'o unu vetur'il'o eskort'at'a de kelk'a'j rajd'ant'o'j sur'ĉeval'a'j. Ili pet'is loĝ'o'n, sed la gast'ig'ant'in'o respond'is, ke en la tut'a dom'o trov'iĝ'as eĉ ne un span'o ne'okup'it'a.

—Tamen —dir'is unu el la eskort'ant'o'j— ĉambr'o'n oni dev'as dispon'ig'i por li'a moŝt'o la aŭditor'o, kiu sid'as en la vetur'il'o.

Ĉe tia titol'o la gast'ig'ant'in'o embaras'iĝ'is kaj dir'is:

—Sinjor'o, la afer'o est'as, ke ni ne dispon'as lit'o'j'n; sed se li'a moŝt'o la aŭditor'o port'as lit'o'n kun si, kiel mi supoz'as, nu, li est'u bon'ven'a. Mi kaj mi'a edz'o ced'us ni'a'n ĉambr'o'n, por ke li'a moŝt'o si'n aranĝ'u tie.

—Tre bon'e —dir'is la eskort'ant'o.

Ĉe tio jam el'ir'is el la vetur'il'o vir'o, kies kostum'o montr'is li'a'n ofic'o'n: li'a long'a rob'o kun krisp'a'j manik'o'j rivel'is li'n aŭditor'o, kiel li'a eskort'ant'o asert'is. Li konduk'is je la man'o pucelon en vojaĝ'a vest'o, proksim'um'e dek'ses'jar'a'n, tiel bel'a'n, al'log'a'n kaj graci'a'n, ke ŝi far'is profund'a'n impres'o'n al ĉiu, ĝis tia ekstrem'o, ke se ne trov'iĝ'us en la gast'ej'o Dorotea, Luscinda kaj Zoraida, oni pens'us preskaŭ ne'ebl'a la ekzist'o'n de kompar'ebl'a ĉarm'ul'in'o. Do'n Quijote ĉe'est'is la en'ir'o'n de la aŭditor'o kaj la pucelo, kaj dir'is, tuj kiam li ili'n vid'is:

—Vi'a moŝt'o en'ven'u sen'rezerv'e kaj regal'u vi'n en ĉi kastel'o. Ĉar, kvankam ĝi est'as mizer'a kaj mank'a de komfort'o, neni'e en la mond'o trov'iĝ'as lok'o tiel paŭpera kaj aspr'a, ke ĝi ne pov'us ced'i iom'a'n spac'o'n al la arm'o'j kaj la letroj, des mal'pli se ili hav'as la bel'ec'o'n kiel gvid'a'n kaj ĉef'a'n akompan'o'n, kiel okaz'as al la letroj de vi'a moŝt'o flank'e de ĉi rav'a pucelo,

antaŭ kies person'o, ne nur la kastel'o'j dev'as apert'i si'a'j'n pord'o'j'n kaj akcept'i ŝi'n, sed eĉ la rok'o'j split'iĝ'i kaj la mont'o'j dis'fal'i por las'i ŝi'n en'paŝ'i. Vi'a moŝt'o en'ven'u do en ĉi paradiz'o'n, kie trov'iĝ'as sun'o'j kaj stel'o'j por akompan'i la ĉiel'o'n, kiu ir'as kun vi, kaj kie vi renkont'os la arm'o'j'n en ties plen'a bril'o kaj la bel'o'n en ties kulmin'o.

La aŭditor'o mir'is je la vort'o'j de do'n Quijote kaj, atent'e observ'ant'e li'n, sam'e mir'is je li'a aspekt'o. Sed, sen sci'i kio'n respond'i, li de'nov'e surpriz'iĝ'is antaŭ Zoraida, Dorotea kaj Luscinda, kiu'j al'ir'is vid'i kaj bon'ven'ig'i la pucelon, post ol la gast'ig'ant'in'o sci'ig'is ili'n pri la al'ven'o de nov'a'j gast'o'j kaj pri la bel'o de la jun'ul'in'o. Si'a'flank'e do'n Fernand'o, Cardenio kaj la pastr'o plej ĝentil'e si'n propon'is al la aŭditor'o. Ver'e, li'a moŝt'o est'is tut'e konfuz'it'a kaŭz'e de ĉio, kio'n li vid'is kaj aŭd'is, dum la tri bel'ul'in'o'j de la gast'ej'o salut'is la ĉarm'a'n pucelon.

Baldaŭ li kompren'is, ke la hom'o'j tie est'as de alt'a rang'o, kvankam la figur'o, la vizaĝ'o kaj la ten'iĝ'o de do'n Quijote plen'e perpleks'ig'is li'n. Post la inter'ŝanĝ'o de ĝentil'aĵ'o'j kaj post ol oni ekzamen'is la spac'o'n dispon'ebl'a'n en la gast'ej'o, oni ĉio'n aranĝ'is kiel antaŭ'e trakt'it'e: ĉiu'j vir'in'o'j okup'us la jam menci'it'a'n ĉambr'eg'o'n, kaj la vir'o'j rest'us ekster'e, kvazaŭ gard'e. La aŭditor'o kontent'is, ke li'a fil'in'o —ĉar tio est'is la pucelo— loĝ'us kun la ali'a'j vir'in'o'j. Kaj per la stret'a lit'o de la gast'ej'estr'o kaj per la du'on'o de la lit'o proviz'it'a de la aŭditor'o, oni aranĝ'is si'n tiu'nokt'e pli bon'e ol ili pens'is.

Nu, okaz'is, ke, apenaŭ la kapt'it'o vid'is unu'a'foj'e la aŭditor'o'n, li'a kor'o ek'salt'is al li en la brust'o, ĉar li intu'is, ke la ali'a est'as li'a frat'o; li do demand'is al unu el li'a'j serv'ist'o'j pri la nom'o kaj la nask'o'lok'o de li'a mastr'o. La serv'ist'o respond'is, ke la aŭditor'o est'as la licenci'ul'o Ju'a'n Pérez de Viedma, nask'iĝ'int'a en vilaĝ'o de la mont'o'j de León. Ĉi respond'o kaj tio, kio'n li jam vid'is, fin'e konvink'is li'n, ke la aŭditor'o est'as tiu frat'o li'a sekv'int'a la profesi'o'n de la letroj laŭ konsil'o de ili'a patr'o. Ekscit'it'a kaj ĝoj'o'plen'a, la kapt'it'o vok'is al'flank'e al do'n Fernand'o, Cardenio, kaj la pastr'o, rakont'is la afer'o'n al ili kaj cert'ig'is, ke la aŭditor'o est'as, ver'e, li'a frat'o. Antaŭ'e, la serv'ist'o inform'is li'n ankaŭ, ke li'a mastr'o vojaĝ'as al Indioj por aŭditor'i ĉe la Super'a Tribunal'o de Meksikio; ke la pucelo est'as li'a fil'in'o, kies patr'in'o mort'is ĉe ŝi'a nask'iĝ'o, kaj ke li tre riĉ'iĝ'is dank’ al la dot'o post'las'it'a, kun la fil'in'o, al li. La kapt'it'o pet'is ili'n konsil'i li'n, kia'manier'e li kon'ig'us si'n, aŭ ĉu unu'e konven'us el'trov'i, ĉu li'a frat'o hont'iĝ'us vid'ant'e li'n mal'riĉ'a, aŭ ĉu li akcept'us li'n el'kor'e.

—Las'u al mi far'i ĉi prov'o'n —dir'is la pastr'o—, kvankam, ver'dir'e, ne ekzist'as ia motiv'o por pens'i, ke vi ne est'os tre bon'e akcept'it'a: vi'a frat'o montr'as si'n bon'a kaj prudent'a, kaj li'a kondut'o ŝajn'as indik'i, ke li est'as nek arogant'a nek forges'em'a, kaj ke li sci'as ĝust'e taks'i la ŝanĝ'o'j'n de la fortun'o.

—Tamen —dir'is la kapitan'o— mi dezir'us kon'ig'i mi'n al li ne sen'per'e, sed iel ne'rekt'e.

—Mi ripet'as al vi —respond'is la pastr'o—, ke mi konduk'os la afer'o'n tiel, ke ĉiu'j kontent'iĝ'os.

Ĉe tio, jam oni pri'met'is la tabl'o'n por vesper'manĝ'i, kaj ĉiu'j sid'iĝ'is ĉirkaŭ'e, krom la kapt'it'o, kaj krom la dam'o'j, kiu'j est'is pri'serv'it'a'j en si'a ĉambr'o.

Ĉe la mez'o de la manĝ'o la pastr'o pren'is la parol'o'n:

—En Konstantinopol'o, kie mi tra'pas'is kelk'e da jar'o'j en kapt'it'ec'o, mi hav'is kamarad'o'n kun vi'a sam'a nom'o, sinjor'o aŭditor'o: unu el la plej kuraĝ'a'j kapitan'o'j de la hispan'a infanteri'o.

Sed li est'is tiel mis'sort'a kiel brav'a kaj entrepren'em'a.

—Kiel nom'iĝ'is tiu kapitan'o, sinjor'o? —demand'is la aŭditor'o.

-Ru'i Pérez de Viedma —respond'is la pastr'o— kaj nask'iĝ'is en vilaĝ'o de la mont'o'j de León.

Li sci'ig'is al mi tiel kurioz'a'n okaz'aĵ'o'n, en kiu li part'o'pren'is kun'e kun si'a'j patr'o kaj frat'o'j, ke, se li ne est'us tiel ver'am'a hom'o, mi pren'int'us li'a'n histori'o'n kiel unu el la fabel'o'j rakont'at'a'j de old'ul'in'o'j vintr'e ĉirkaŭ la fajr'o. Li dir'is, ke li'a patr'o dis'divid'is si'a'n hav'o'n inter si'a'j tri fil'o'j kaj don'is al ili konsil'o'j'n pli saĝ'a'j'n ol don'us Katon'o mem. Mi'a kamarad'o decid'iĝ'is sekv'i la milit'ist'a'n profesi'o'n kaj tiel sukces'is, ke post ne'long'e, dank’ al si'a kuraĝ'o kaj energi'o, gajn'is al si la rang'o'n de infanteri'a kapitan'o per si'a'j propr'a'j merit'o'j kaj ir'is jam sur la voj'o est'i promoci'it'a kolonel'o. Sed la sort'o kontraŭ'is al li, kaj ĝust'e kiam li esper'is ĝi'n pli favor'a, ĝi for'las'is li'n: efektiv'e, en la feliĉ'eg'a tag'o de la batal'o de Lepanto, kie mult'eg'a'j hom'o'j re'trov'is si'a'n liber'o'n, li perd'is la si'a'n. Mi mem est'is kapt'it'a en La-Goleta kaj pro divers'a'j cirkonstanc'o'j ni trov'is ni'n kamarad'o'j en Konstantinopol'o. De tie li ir'is al Alĝero, kie li tra'viv'is, laŭ mi'a sci'o, unu el la plej strang'a'j aventur'o'j de ĉi mond'o.

La pastr'o daŭr'ig'is si'a'n rakont'o'n kaj parol'is pri tio okaz'int'a al la kapitan'o kun Zoraida. Ĉio'n aŭskult'is la aŭditor'o tiel absorb'it'e, ke neniam antaŭ'e li est'is tiel atent'a aŭd'ant'o kiel nun. La pastr'o plu rakont'is la histori'o'n ĝis la epizod'o, kie la franc'o'j pri'rab'is la krist'an'o'j'n sur la mar'o kaj las'is li'a'n kamarad'o'n kaj la bel'a'n maŭr'in'o'n en la mizer'o; li al'don'is, ke li ne sci'as kio post'e okaz'is, ĉu ili fin'e ating'is Hispan'uj'o'n, aŭ ĉu la franc'o'j ili'n pren'is al Franci'o.

La kapitan'o aŭskult'is de apart'a lok'o la rakont'o'n de la pastr'o kaj sam'temp'e observ'is ĉiu'n mov'o'n de si'a frat'o; ĉi last'a, vid'ant'e, ke la pastr'o al'ven'is al la fin'o de si'a histori'o, el'puŝ'is grand'a'n suspir'o'n kaj dir'is kun larm'o'plen'a'j okul'o'j:

—Ho, sinjor'o, tiel grav'as al mi vi'a'j nov'aĵ'o'j kaj tiel ili mi'n tuŝ'as, ke mi ne pov'as ne montr'i tio'n per ĉi larm'o'j, kiu'j, spit'e al mi'a si'n'reg'o kaj diskret'em'o, font'as el mi'a'j okul'o'j. La kuraĝ'a kapitan'o de vi menci'it'a est'as mi'a plej aĝ'a frat'o. Pli fort'a kaj brav'a ol mi kaj ni'a ali'a plej jun'a frat'o, li elekt'is la dign'a'n kaj honor'a'n karier'o'n de la arm'o'j, t.e., unu el la tri profesi'o'j indik'it'a'j al ni de ni'a patr'o, kiel vi'a kamarad'o dir'is en si'a rakont'o tut'e ne fikci'a. Mi ir'is sur la voj'o de la letroj, kie, dank’ al Di'o kaj al mi'a diligent'o, mi lev'iĝ'is al mi'a nun'a rang'o. Mi'a plej jun'a frat'o loĝ'as en Peruo, kaj tiel riĉ'as, ke per tio, kio'n li send'is al mi'a patr'o kaj al mi, li ne nur re'don'is la part'o'n de la kapital'o, kiu'n li ricev'is, sed eĉ liver'is al mi'a patr'o mon'o'n sufiĉ'a'n por ke li kontent'ig'u si'a'n natur'a'n prodig'em'o'n, kaj ankaŭ help'is mi'n, ke mi pov'u stud'i en dec'a kaj konven'a medi'o kaj akir'i la pozici'o'n, kiu'n mi nun okup'as. Mi'a patr'o viv'as ankoraŭ, sed mort'as de la dezir'o sci'i i'a'n nov'aĵ'o'n de si'a plej aĝ'a fil'o, kaj tag'e kaj nokt'e preĝ'as al Di'o, ke la mort'o ne ferm'u al li la okul'o'j'n sen las'i li'n vid'i last'a'foj'e si'a'n fil'o'n. Sed ver'e mi mir'as je tio, ke mi'a frat'o, tiel serioz'a, preter'atent'is sci'ig'i pri si al si'a patr'o en si'a'j mis'fortun'o'j kaj aflikt'o'j aŭ en si'a'j temp'o'j de prosper'o. Se ni'a patr'o, aŭ ni mem, sci'int'us pri li, li ne bezon'us atend'i la mirakl'o'n de la kan'o por est'i el'aĉet'it'a. Sed mi tim'as nun, ĉar mi ne sci'as, ĉu la franc'o'j fin'e liber'ig'is li'n aŭ li'n mort'ig'is por kovr'i si'a'n rab'o'n. Kaŭz'e de tio mi daŭr'ig'os mi'a'n vojaĝ'o'n, ne kontent'e, kiel mi ĝi'n komenc'is, sed trist'e kaj melankoli'e. Ho,

bon'a frat'o mi'a! Kiel mi dezir'us sci'i, kie vi trov'iĝ'as nun! Mi mem ir'us liber'ig'i vi'n de vi'a'j sufer'o'j, eĉ je la kost'o sufer'i mem! Ho, kiu port'os al mi'a patr'o la nov'aĵ'o'n, ke vi viv'as ankoraŭ, kvankam ebl'e en la plej profund'a'j ubliet'o'j de Berberio? Sed eĉ el tia situaci'o sav'us vi'n la riĉ'o'j de mi'a patr'o, de mi'a frat'o kaj mi'a'j! Ho, bel'a kaj grand'anim'a Zoraida, kiel mi feliĉ'us pag'i al vi, se mi pov'us, la bon'o'n, kiu'n vi far'is al mi'a frat'o! Kaj kiel ni ĉiu'j ĝoj'us ĉe'est'ant'e la re'nask'iĝ'o'n de vi'a anim'o kaj la celebr'o'n de vi'a edz'in'iĝ'o!

Mov'at'a de emoci'o pro la inform'o'j pri si'a frat'o, la aŭditor'o dir'is ĉi vort'o'j'n kaj ali'a'j'n simil'a'j'n tiel kor'tuŝ'e, ke ĉiu'j esprim'is al li si'a'n simpati'o'n. Tamen la pastr'o, vid'ant'e, ke li'a ruz'o por plen'um'i la dezir'o'n de la kapitan'o tiel bon'e sukces'is, ne vol'is ten'i plu ili'n en aflikt'o, do li star'iĝ'is de ĉe la tabl'o, en'ir'is en la ali'a'n ĉambr'o'n, el'konduk'is Zoraidan je la man'o, kaj ŝi'n sekv'is Luscinda, Dorotea kaj la fil'in'o de la aŭditor'o. Dum'e la kapitan'o atend'is kio'n pli'a'n far'us la pastr'o: kaj la pastr'o far'is tio'n, pren'i li'n je la ali'a man'o, konduk'i ili'n ambaŭ antaŭ la aŭditor'o kaj la ali'a'j kavalir'o'j, kaj dir'i:

—Vi'a'j larm'o'j ĉes'u, sinjor'o aŭditor'o, kaj kron'iĝ'u vi'a dezir'o per la plej'a feliĉ'o, ĉar jen antaŭ

vi star'as vi'a bon'a frat'o kaj vi'a bon'a bo'frat'in'o; ĉi vir'o est'as la kapitan'o Viedma, kaj ĉi jun'ul'in'o, la bel'a maŭr'in'o kiu far'is al li tiom da bon'o. La franc'o'j, kiel mi dir'is al vi, redukt'is ili'n al ties nun'a stat'o de sen'hav'ec'o, por ke vi'a moŝt'o hav'u okaz'o'n montr'i al ili la riĉ'o'n de vi'a nobl'a kor'o.

La kapitan'o al'paŝ'is brak'um'i si'a'n frat'o'n, sed la aŭditor'o, met'ant'e la man'o'j'n sur li'a brust'o, ten'is li'n apart'e, por observ'i li'n je iom'a distanc'o; kaj kiam li fin'e re'kon'is li'n, li brak'um'is tiel varm'e si'a'n frat'o'n kaj verŝ'is tiel tener'a'j'n larm'o'j'n de feliĉ'o, ke ankaŭ la pli'part'o el la ĉe'est'ant'o'j dev'is plor'i. Apenaŭ oni pov'us imag'i, des mal'pli pri'skrib'i, la vort'o'j'n inter'ŝanĝ'it'a'j'n inter ambaŭ frat'o'j, kaj ili'a'n kor'tuŝ'a'n sent'el'verŝ'o'n. Tie, ili konciz'e inform'is unu la ali'a'n pri la respektiv'a'j tra'viv'aĵ'o'j; tie, ili montr'is la varm'o'n de si'a frat'a am'o; tie, la aŭditor'o brak'um'is Zoraidan; tie, li propon'is si'a'n bon'hav'o'n al ŝi; tie, li ig'is si'a'n fil'in'o'n brak'um'i la maŭr'in'o'n; tie, la bel'a krist'an'in'o kaj la rav'a Zoraida de'nov'e emoci'is ĉiu'j'n ĝis'larm'e; tie, do'n Quijote, atent'a kaj mut'a, medit'is pri ĉi ekster'ordinar'a'j event'o'j kaj atribu'is ili'n al la ĥimer'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o; tie decid'iĝ'is, ke la kapitan'o kaj Zoraida akompan'us la aŭditor'o'n al Sevilla; ke oni inform'us ili'a'n patr'o'n pri la liber'ig'o kaj re'ven'o de la fil'o, por ke li vetur'u laŭ'pov'e al la dir'it'a urb'o kaj ĉe'est'u la edz'in'iĝ'o'n kaj bapt'o'n de Zoraida.

La aŭditor'o ne pov'is inter'romp'i si'a'n vojaĝ'o'n, ĉar li jam sci'iĝ'is, ke, post unu monat'o, ek'ir'us el Sevilla ŝip'ar'o al Nov'a Hispan'uj'o, kaj est'us tre ne'konven'e al li, se li ne en'ŝip'iĝ'us tiam.

Resum'e, ĉiu'j ĝoj'is je la fortun'o de la kapitan'o; kaj tial, ke jam pas'is preskaŭ la du tri'on'o'j de la nokt'o, li decid'iĝ'is re'tir'i si'n kaj dorm'i la ceter'o'n de la nokt'o. Do'n Quijote si'n propon'is star'i gard'e ĉe la kastel'o kontraŭ eventual'a atak'o de ajn'a gigant'o aŭ sen'skrupul'a fripon'o avid'a je la grand'a trezor'o da bel'ec'o tie sid'ant'a. La kon'ant'o'j de do'n Quijote dank'is li'n kaj sci'ig'is la aŭditor'o'n pri la strang'a humor'o de la kavalir'o, kio mult'e li'n amuz'is. Nur Sancho Panza ĉagren'iĝ'is, ĉar oni en'lit'iĝ'is tiel tard'e, sed li aranĝ'is si'n pli bon'e ol la ali'a'j, kuŝ'iĝ'ant'e sur la ŝarĝ'o-sel'o de si'a azen'o, kio kost'is al li kar'e, kiel oni post'e vid'os. Post ol la dam'o'j si'n re'tir'is al si'a ĉambr'o, kaj la ali'a'j si'n akomod'is kiom ili pov'is, do'n Quijote el'ir'is por gard'o'star'i, kiel promes'it'e. Kaj okaz'is, ke, iom antaŭ la maten'iĝ'o, la dam'o'j ek'aŭd'is unu

voĉ'o'n tiel dolĉ'a'n kaj harmoni'a'n, ke ili ĉiu'j komenc'is atent'e aŭskult'i, special'e Dorotea, kiu, ne'dorm'ant'e, kuŝ'is apud doña Clara de Viedma, la fil'in'o de la aŭditor'o. Oni ne pov'is imag'i, kiu tiel bel'e kant'is: tem'is pri unu sol'a voĉ'o sen akompan'o de instrument'o, kaj ĝi ŝajn'is ven'i jen de la kort'o, jen de la stal'o. Kaj kiam ili, perpleks'a'j, aŭskult'is atent'e, Cardenio proksim'iĝ'is al la pord'o de la ĉambr'o kaj dir'is:

—Se vi, sinjor'in'o'j, ne dorm'as, aŭskult'u: vi aŭd'os mul-knab'o'n, kies voĉ'o tiel dolĉ'as, ke ĝi sorĉ'as.

—Ni jam aŭskult'as ĝi'n, sinjor'o —respond'is Dorotea.

Ĉe tio Cardenio for'ir'is, kaj Dorotea, kun plej streĉ'a atent'o, kapt'is la vort'o'j'n de la jen'a kanzon'o:

Ĉapitr'o 43

Kie oni rakont'as la plaĉ'a'n histori'o'n de la mul-knab'o kun'e kun ali'a'j strang'a'j event'o'j okaz'int'a'j en la gast'ej'o

Mi navig'as en la am'o

tra tempest'o'j kaj profund'o'j

sed mi perd'is jam l’ esper'o'n

traf'i sur sekur'a'n grund'o'n.

Mi post'ir'as unu stel'o'n

for'a'n, kun pli bon'a lum'o

ol la stel'o'j, kiu'j'n vid'is

la pilot'o Palinur'o[171]

Mi ne sci'as, kie'n gvid'as

mi'n la stel’ kaj en konfuz'o

mi ĝi'n sekv'as tre zorg'em'e

kvankam kiel sen'zorg'ul'o.

Se mi ĝi'n plej vol'as vid'i,

tiam tro da ĝen'a prud'o

kaŝ'as ĝi'n de la rigard'o

kvazaŭ ĉio'kovr'a nub'o.

Ho, bril'ant'a, klar'a stel'o,

mi'n konsum'as vi'a brul'o!

Se vi for'kaŝ'iĝ'os iam,

fal'os mi en mort'o'fund'o'n.

Kiam la kant'ant'o ating'is ĉi punkt'o'n, ŝajn'is al Dorotea, ke est'us bedaŭr'ind'e, se Clara ne aŭskult'us tia'n voĉ'o'n, do sku'et'int'e ŝi'n ĝis'vek'e, ŝi dir'is:

—Pardon'u mi'n, kar'a knab'in'o, ke mi vek'as vi'n, sed mi dezir'as, ke vi ĝu'u tiu'n bel'a'n voĉ'o'n, kia'n ebl'e vi ne aŭskult'is ĝis nun en vi'a viv'o.

Clara vek'iĝ'is, sed, ankoraŭ du'on'dorm'a, ne bon'e kompren'is kio'n ŝi aŭd'is, kaj pet'is Dorotean ripet'i si'a'j'n vort'o'j'n. Dorotea tio'n far'is, kaj tiam Clara komenc'is aŭskult'i; apenaŭ ŝi aŭd'is du vers'o'j'n, kapt'is ŝi'n fort'a trem'ad'o, kvazaŭ ŝi mal'san'us aŭ sufer'us serioz'a'n atak'o'n de kvartan'a febr'o, kaj ĵet'ant'e si'n en la brak'o'j'n de Dorotea, ŝi dir'is:

—Ho, tre kar'a sinjor'in'o! Kial vi vek'is mi'n? Plej bon'e est'us nun se la sort'o ten'us mi'a'j'n okul'o'j'n kaj orel'o'j'n ferm'it'a'j, tiel, ke mi nek vid'us ne aŭd'us tiu'n povr'a'n muzik'ant'o'n.

—Kio'n vi dir'as, knab'in'o? Vi sci'as, ke, laŭ'dir'e, la kant'ant'o est'as mul-knab'o.

—Ne —respond'is Clara—. Li senjor'as super vilaĝ'o'j, kaj mastr'as tiel absolut'e en mi'a kor'o,

ke, se li ne for'las'os ĝi'n, ĝi ĉiam aparten'os al li.

Dorotea mir'is je la pasi'a'j vort'o'j de la knab'in'o, pens'is ili'n pli matur'a'j ol oni atend'us de ŝi'a jun'ec'o, kaj dir'is:

—Vi parol'as tia'manier'e, sinjor'in'o Clara, ke mi ne kompren'as vi'n. Kio'n signif'as tio pri la kor'o, kaj pri la vilaĝ'o'j kaj pri ĉi muzik'ant'o, kies voĉ'o tiel perturb'as vi'n? Sed dir'u nun neni'o'n: mi ne dezir'as perd'i, atent'ant'e vi'a'n ekzalt'iĝ'o'n, la plezur'o'n aŭskult'i la kant'ant'o'n, kiu ŝajn'e komenc'as de'nov'e per nov'a'j vort'o'j kaj nov'a melodi'o.

—Laŭ vi'a plaĉ'o —respond'is Clara, met'ant'e al si la man'o'j'n sur la orel'o'j'n por ne aŭd'i li'n; ankaŭ je tio mir'is Dorotea, sed atent'is la kanzon'o'n, kiu tekst'is jen'e: Dolĉ'a esper'o mi'a,

kiu obstakl'o'j'n, bar'o'j'n el'detru'as

kaj firm'e energi'a

per iluzi'o'j, rev'o'j al'konstru'as.

Ne trem'u, se vi vid'as,

ke ĉiu'paŝ'e vi'n la mort’ insid'as.

Pigr'ul'o'j ne konker'as

honest'a'j'n venk'o'j'n aŭ triumf'o'j'n glor'a'j'n,

kaj ve'as kaj sufer'as

l’ inert'a'j vir'o'j, kiu'j, lepor'kor'a'j,

la fat'o'n ne opon'as

kaj al la pigr'o mol'a si'n for'don'as.

Tre kar'e kost'as am'o,

kaj tio est'as bon'a kaj logik'a,

ĉar riĉ'as plej balzam'o,

se oni opini'as ĝi'n unik'a;

kaj ver'e, evident'as,

ke ĉio sen'valor'a ni'n ne tent'as.

L’ obstin'o de am'ant'o

kelk'foj'e trans la ne'ebl'e'aĵ'o'j'n vad'as,

kaj tial, kun konstant'o,

kaj kvankam mi'n mur'eg'o'j barikad'as,

mi'n ten'as la esper'o

ascend'i, de ĉi ter’, al la ĉiel'o.

Ĉi tie la voĉ'o ĉes'is, kaj Clara komenc'is de'nov'e plor'singult'i, kio ekscit'is la dezir'o'n de Dorotea kon'i la kaŭz'o'n de tiel dolĉ'a kant'o kaj de tiel trist'a plor'o, do, ŝi demand'is re'foj'e pri la signif'o de ŝi'a'j antaŭ'a'j esprim'o'j. Tiam Clara, tim'ant'e ke Luscinda pov'us aŭd'i ŝi'n, fort'e al'prem'is al si Dorotean inter si'a'j brak'o'j kaj proksim'ig'is si'a'n buŝ'o'n al ŝi'a orel'o, por est'i cert'a, ke ŝi pov'us parol'i, sen ke la ali'a'j aŭd'us.

—Ĉi kant'ant'o, kar'a sinjor'in'o, est'as fil'o de nobel'o de la regn'o de Aragón, sinjor'o de du vilaĝ'o'j, kaj li loĝ'is front'e al la dom'o de mi'a patr'o en Madrid. Kaj, kvankam mi'a patr'o ten'is la fenestr'o'j'n kovr'it'a'j vintr'e per kanvas'o'j kaj somer'e per ĵaluzi'o'j, mi ne sci'as, kiel okaz'is, ke ĉi jun'a student'o vid'is mi'n en la kirk'o aŭ ie ajn; fin'e li en'am'iĝ'is al mi, kio'n li kompren'ig'is al mi de la fenestr'o de si'a dom'o per tiom da gest'o'j kaj larm'o'j, ke mi dev'is li'n kred'i, kaj ankaŭ li'n am'i, sen sci'i kiom li am'is mi'n. Unu el li'a'j gest'o'j konsist'is en tio, kun'ig'i la du man'o'j'n, kiel sign'o, ke li edz'iĝ'us al mi; kaj, kvankam al mi tre plaĉ'us la plen'um'iĝ'o de li'a dezir'o, ĉar mi est'is sol'a kaj sen patr'in'o, mi ne sci'is kun kiu mi dev'us konsil'iĝ'i; tiel do, mi far'is neni'o'n, kaj nur kiam mi'a patr'o kaj la li'a for'est'is de si'a'j respektiv'a'j hejm'o'j, mi don'is al li la sol'a'n favor'o'n lev'i iom la kanvas'o'n aŭ la ĵaluzi'o'n kaj las'i mi'n vid'i tut'a, kio tiel mult'e li'n entuziasm'ig'is, ke li ŝajn'is ekster si. Fin'e al'ven'is la temp'o de la for'vetur'o de mi'a patr'o, kaj pri ĝi li sci'iĝ'is, kvankam ne de mi, ĉar mi tut'e ne pov'us li'n inform'i. Mi suspekt'is, ke li mal'san'iĝ'is de aflikt'o, ĉar la tag'o'n de la for'vetur'o mi ne pov'is vid'i li'n, por li'n adiaŭ'i eĉ se nur per la okul'o'j; sed post du tag'o'j da vojaĝ'o, kiam mi en'ir'is en vilaĝ'a'n gast'ej'o'n, kiu distanc'as unu tag'o'n de ĉi tie, mi vid'is li'n ĉe la pord'o, en kostum'o de mul-knab'o, tiel lert'e ali'vest'it'a, ke mi tut'e ne re'kon'int'us li'n, se mi ne port'us li'a'n portret'o'n gravur'it'a en mi kor'o.

Mi li'n re'kon'is, mir'is kaj ĝoj'is, li ŝtel'rigard'is mi'n, ne'vid'at'e de mi'a patr'o, ĉar li kaŝ'as si'n de li, ĉiu'foj'e kiam li aper'as antaŭ mi sur la voj'o aŭ en la gast'ej'o'j, kie ni halt'as; kaj tial, ke mi kon'as li'n, kaj konsider'as, ke pro am'o al mi li ir'as pied'e kaj el'port'as tiom da sufer'ig'a pen'ad'o, mi'n konsum'as la aflikt'o, kaj mi sekv'as per la okul'o'j ĉiu'n paŝ'o'n li'a'n. Mi ne sci'as, kun kia intenc'o li ven'as post mi, kaj kiel li fuĝ'is de la hejm'o de si'a patr'o, kiu profund'e li'n am'as, ĉar li ne hav'as ali'a'n hered'ont'o'n kaj ĉar la jun'ul'o merit'as li'a'n am'o'n, kiel vi konstat'os, kiam vi vid'os li'n; krom'e, kio'n li kant'as, tio'n li mem kre'as en si'a kap'o, ĉar mi aŭd'is, ke li est'as grand'a sci'ul'o kaj poet'o. Kaj jen ankoraŭ io: ĉiu'foj'e kiam mi vid'as aŭ aŭskult'as li'n, mi'n kapt'as trem'o kaj angor'o pro tim'o, ke mi'a patr'o pov'us re'kon'i li'n kaj el'trov'i ni'a'n kor'inklin'o'n. Eĉ ne unu vort'o'n mi parol'is kun li en la tut'a viv'o, tamen mi am'as li'n tiel mult'e, ke mi ne pov'us viv'i sen li. Jen ĉio, kar'a sinjor'in'o, kio'n mi pov'as dir'i pri la muzik'ant'o, kies voĉ'o, tiel plaĉ'a al vi, cert'e sufiĉ'as por ke vi kompren'u, ke li est'as, ne mul-knab'o, kiel vi asert'as, sed mastr'o de kor'o'j kaj vilaĝ'o'j, kiel mi dir'is.

—Ne plu parol'u, sinjor'in'o Clara —dir'is Dorotea, kis'ant'e mil foj'o'j'n la knab'in'o'n—. Ne plu parol'u, mi pet'as, kaj atend'u la maten'iĝ'o'n, ĉar mi esper'as, kun la help'o de Di'o, aranĝ'i vi'a'n afer'o'n, ke ĝi hav'u feliĉ'a'n fin'o'n, kiel merit'as ĝi'a honest'a komenc'o.

—Ve al mi, sinjor'in'o! —respond'is Clara—. Kia'n fin'o'n atend'i, se konsider'i, ke li'a patr'o est'as tiel riĉ'a kaj alt'rang'a, ke li ne trov'us mi'n ind'a far'iĝ'i la serv'ist'in'o de li'a fil'o, des mal'pli li'a edz'in'o? Ceter'e mi ne edz'in'iĝ'us, eĉ por la plej valor'a de ĉi mond'o, sen la sci'o de mi'a patr'o. Mi vol'us nur, ke ĉi knab'o for'ir'u re'turn'e kaj las'u mi'n. Ebl'e, se mi ne vid'us li'n, kaj pro la long'o de la vojaĝ'o, mi'a nun'a aflikt'o mild'iĝ'us, kvankam, ver'e, mi konfes'as, ke tia rimed'o ne mult'e efik'us. Mi ne sci'as, je la diabl'o, kiel kre'iĝ'is ĉi situaci'o, nek kiel penetr'is en mi'n ĉi am'o, kiu'n mi sent'as por li, se konsider'i, ke ni ambaŭ tre jun'as… ver'e, mi opini'as, ke ni hav'as la sam'a'n aĝ'o'n; mi ne est'as ankoraŭ dek'ses'jar'a, nek est'os tia, laŭ mi'a patr'o, ĝis la ven'ont'a tag'o de Sankt'a Mikael'o.

Dorotea ne pov'is ne rid'i ĉe la infan'ec'a naiv'o de doña Clara kaj dir'is:

—Ripoz'u, sinjor'in'o, la iom'et'o'n da nokt'o laŭ'ŝajn'e rest'ant'a ankoraŭ. Di'o al'port'os al ni la maten'o'n, kaj ĉio ir'os bon'e, se mi ag'os kun sufiĉ'a lert'o.

Ili do de'nov'e dorm'iĝ'is kaj en la tut'a gast'ej'o reg'is grand'a silent'o; nur la fil'in'o de la gast'ej'estr'o kaj Maritornes ne dorm'is, kaj, sci'ant'e la mani'o'n de do'n Quijote, kaj ke li deĵor'as ekster'e de la gast'ej'o, arm'it'a kaj sur ĉeval'o, ambaŭ decid'is far'i al li ŝerc'o'n, aŭ, almenaŭ, iom amuz'i si'n aŭskult'ant'e li'a'j'n absurd'o'j'n.

Nu, en la tut'a gast'ej'o eĉ ne unu fenestr'o rigard'is al la kamp'ar'o, sed nur mansard'a tru'o uz'at'a por el'ŝut'i tra ĝi pajl'o'n por la best'o'j. La du du'on'puc'el'o'j ven'is al ĉi tru'o kaj rimark'is, ke do'n Quijote sid'as sur la ĉeval'o, apog'as si'n sur la lanc'o kaj el'puŝ'as de temp'o al temp'o dolor'a'j'n kaj profund'a'j'n suspir'o'j'n, kvazaŭ ĉiu el ili for'ŝir'us al li la anim'o'n. Sam'temp'e, ili aŭd'is li'n dir'i per mol'a, tener'a kaj am'a voĉ'o.

—Ho, kar'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, kulmin'o de ĉia bel'o, kron'o de saĝ'o, trezor'o de graci'o, arkiv'o de virt'o kaj, resum'e, model'o de ĉio bon'a, honest'a kaj delic'a ekzist'ant'a en ĉi mond'o! Kio'n far'as nun vi'a graci'a moŝt'o? Ĉu ebl'e vi degn'as dediĉ'i unu pens'o'n al vi'a kavalir'o kaj sklav'o, kiu mem'vol'e si'n el'met'as al tiom da danĝer'o'j nur por vi'n serv'i? Sci'ig'u al mi pri ŝi, ho tri'vizaĝ'a lum'o! [172] Ebl'e nun vi ĵaluz'e rigard'as ŝi'a'n bel'o'n, dum ŝi promen'as en ajn'a galeri'o de si'a'j luks'eg'a'j palac'o'j aŭ, kun la brust'o klin'it'a super la balustrad'o de balkon'o, ŝi konsider'as, kiel ŝi pov'us, sen danĝer'o por si'a virt'o kaj nobl'o, kviet'ig'i la tempest'o'n, kiu'n pro ŝi sufer'as mi'a aflikt'it'a kor'o; ebl'e ŝi pens'as per kia glor'o ŝi pov'us kron'i mi'a'n pen'ad'o'n, per kia balzam'o kurac'i mi'a'n angor'o'n, kaj, fin'e, kia'n viv'o'n don'i al mi'a mort'o, kaj kiel rekompenc'i mi'n por mi'a'j serv'o'j. Kaj vi, sun'o, sen'dub'e jam pret'a rapid'e sel'i vi'a'j'n ĉeval'o'j'n por fru'e lev'iĝ'i kaj rigard'i mi'a'n sinjor'in'o'n, bon'vol'u salut'i ŝi'n je mi'a nom'o; sed kiam vi rigard'os kaj salut'os ŝi'n, zorg'u ne kis'i al ŝi la vizaĝ'o'n, ke mi ne ĵaluz'u kontraŭ vi, pli ol vi ĵaluz'is pro la liber'mor'a sen'dank'ul'in'o,[173] kiu ig'is vi'n ŝvit'i kaj kur'i tra la eben'aĵ'o'j de Tesalio aŭ sur la bord'o de la river'o Pene'o… nu, mi ne bon'e memor'as, kie vi kur'is tiam, ĵaluz'a kaj pasi'a.

Do'n Quijote ating'is ĉi punkt'o'n en si'a plend'a deklam'ad'o, kiam la fil'in'o de la gast'ej'estr'o soft'e vok'is li'n kaj dir'is:

—Kar'a sinjor'o, proksim'iĝ'u ĉi tie'n, bon'vol'u.

Ĉe tia'j vort'o'j, do'n Quijote turn'is la kap'o'n kaj vid'is, sub la hel'o de la lun'o, tiam plen'bril'a, ke oni vok'is li'n de la tru'o, kiu ŝajn'is al li fenestr'o, eĉ proviz'it'a per or'a krad'o, propr'a al tiel riĉ'a kastel'o, kia'n li imag'is la gast'ej'o. Tuj li'a frenez'a fantazi'o ig'is li'n pens'i, ke de'nov'e nun, kiel antaŭ'e, la bel'a dam'o, fil'in'o de la mastr'o de la kastel'o, ven'as, urĝ'at'e de si'a am'o, pet'i li'a'n favor'o'n. Tiel pens'ant'e, kaj ne dezir'ant'e montr'i si'n mal'ĝentil'a kaj sen'dank'a, li turn'is per la brid'o Rocinante, proksim'iĝ'is al la tru'o, vid'is la du vir'in'o'j'n kaj dir'is:

—Mi kompat'as vi'n, bel'a sinjor'in'o, tial, ke vi fiks'as vi'a'n am'a'n dezir'o'n sur subjekt'o'n, kiu ne pov'as reciprok'i, kiel merit'as vi'a grand'a ĉarm'o kaj nobel'ec'o; sed ne ĵet'u la kulp'o'n kontraŭ

ĉi povr'a kavalir'o vag'ant'a, pro tio, ke la am'o ig'as li'n ne'kapabl'a don'i si'a'n kor'o'n al ali'a person'o ol al la dam'o, kiu far'iĝ'is absolut'a mastr'in'o de li'a anim'o, de la moment'o kiam li'a'j

okul'o'j vid'is ŝi'n. Pardon'u mi'n, estim'at'a sinjor'in'o, re'ir'u al vi'a ĉambr'o, kaj ne plu manifest'u vi'a'n dezir'o'n al mi, por ke mi ne ŝajn'u ankoraŭ pli sen'dank'a; sed se vi trov'as, ke mi pov'us kontent'ig'i vi'a'n am'o'n per io ali'a ol la am'o mem, pet'u ĝi'n de mi; kaj mi ĵur'as al vi, ke vi tuj ĝi'n ricev'us, eĉ se vi pet'us de mi tuf'o'n da har'o'j de Meduz'a, aŭ la sun'radi'o'j'n mem en'ferm'it'a'j'n en fiol'o.

—Neni'o'n tia'n bezon'as mi'a sinjor'in'o, sinjor'o kavalir'o —respond'is Maritornes.

—Kio'n do, diskret'a duenj'o, bezon'as vi'a sinjor'in'o? —demand'is do'n Quijote.

—Nur unu el vi'a'j bel'a'j man'o'j —respond'is Maritornes—, por ke ŝi kontent'ig'u per ĝi la grand'a'n dezir'o'n, kiu puŝ'is ŝi'n al ĉi tru'o eĉ risk'e de ŝi'a honor'o, ĉar, se ŝi'a sinjor'o patr'o tio'n sci'us, li dis'hak'us ŝi'n kaj la plej grand'a pec'o el ŝi'a korp'o est'us la orel'o.

—Mi vol'as vid'i, ĉu li far'us tio'n —dir'is do'n Quijote—. Sed li de'ten'u si'n de tia afer'o, ĉar met'int'e la man'o'n sur la delikat'a'j'n membr'o'j'n de si'a en'am'iĝ'int'a fil'in'o, li sufer'us la plej terur'a'n fin'o'n iam spert'it'a'n de patr'o en ĉi mond'o.

Maritornes ne dub'is nun, ke do'n Quijote don'us al ŝi la man'o'n, kiel ŝi pet'is, kaj, kov'int'e en si'a pens'o kio'n far'i, ŝi descend'is de apud la tru'o en la stal'o'n, pren'is tie la kol-ŝnur'o'n de la azen'o de Sancho kaj rapid'e re'ven'is al la tru'o, en la ĝust'a moment'o kiam do'n Quijote star'iĝ'is sur la sel'o de Rocinante por ating'i la krad'it'a'n fenestr'o'n, kie, li imag'is, atend'is la am-sopir'ant'a pucelo. Kaj, don'ant'e al ŝi la man'o'n, li dir'is:

—Pren'u, sinjor'in'o, ĉi man'o'n, aŭ pli ĝust'e, ĉi ekzekut'il'o'n kontraŭ la mis'far'ant'o'j de ĉi mond'o; pren'u ĉi man'o'n, mi ripet'as, neniam antaŭ'e tuŝ'at'a'n de ajn'a vir'in'o, eĉ ne de la absolut'a posed'ant'in'o de mi'a tut'a korp'o. Mi ne don'as ĝi'n, ke vi ĝi'n kis'u, sed por ke vi rimark'u la struktur'o'n de ĝi'a'j nerv'o'j, la konsist'o'n de ĝi'a'j muskol'o'j, la larĝ'o'n kaj grand'o'n de ĝi'a'j vejn'o'j; per tio vi pov'os taks'i kiom da fort'o hav'as la brak'o de tia man'o.

—Nun ni vid'os —dir'is Maritornes; kaj far'int'e glit'a'n maŝ'o'n per la kol'ŝnur'o, ŝi ĵet'is ĝi'n sur li'a'n pojn'o'n, descend'is de la tru'o kaj fort'e al'lig'is la ali'a'n fin'o'n de la ŝnur'o al la rigl'il'o de la mansard'a pord'o. Do'n Quijote, sent'ant'e la aspr'o'n de la ŝnur'o sur si'a pojn'o, dir'is:

—Ŝajn'as, ke vi'a moŝt'o rasp'as al mi la man'o'n, anstataŭ ĝi'n kares'i; ne mis'trakt'u ĝi'n, ĉar ĝi ne kulp'as la mav'o'n, kiu'n far'as al vi la firm'o de mi'a vol'o, kaj ne ĝust'as, ke vi venĝ'u la tut'o'n de vi'a ĉagren'o kontraŭ tiel et'a part'o de mi'a person'o. Konsider'u, ke, kiu bon'e am'as, ne venĝ'as si'n tiel aĉ'e.

Sed oni jam ne aŭskult'is ĉi vort'o'j'n de do'n Quijote, ĉar tuj kiam Maritornes li'n al'lig'is, ambaŭ vir'in'o'j, du'on'mort'a'j de rid'ad'o, for'ir'is kaj las'is li'n en tia situaci'o, ke est'is al li tut'e ne'ebl'e si'n liber'ig'i. Tiel do, kun la brak'o en'puŝ'it'a tra la tru'o kaj la pojn'o ŝnur'it'a al la rigl'il'o, li star'is sur Rocinante kaj sent'is eg'a'n tim'o'n kaj angor'o'n, pens'ant'e, ke, se la ĉeval'o paŝ'us al unu aŭ al ali'a flank'o, li rest'us pend'ant'a de la brak'o, do, li ne kuraĝ'is far'i i'a'n mov'o'n, kvankam, se konsider'i la pacienc'o'n kaj la kviet'o'n de la best'o, ne ŝajn'us strang'e, se ĝi star'us tie sen'mov'a dum tut'a jar'cent'o. Fin'e, vid'ant'e ke li trov'iĝ'as lig'it'a, kaj ke la dam'o'j for'ir'is, do'n Quijote komenc'is imag'i, ke ĉio'n ĉi kaŭz'is magi'a art'o, kiel la pas'int'a'n foj'o'n, kiam la

en'sorĉ'it'a maŭr'o en figur'o de mul'ist'o pist'is li'n en ĉi sam'a kastel'o. Do'n Quijote mal'ben'is en si si'a'n mank'o'n de saĝ'o kaj prudent'o, tial, ke li risk'is en'ir'i por la du'a foj'o en la kastel'o'n, kvankam de tie, antaŭ'e, li el'ir'is tiel sen'glor'e. Li sci'is ke, laŭ la regul'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiam ili entrepren'as aventur'o'n kaj fiask'as en ties plen'um'o, tio indik'as, ke tia aventur'o ne est'as destin'it'a al ili, sed al ali'a'j, do ili ne bezon'as prov'i ĝi'n du'a'foj'e. Tamen, do'n Quijote tir'is si'a'n brak'o'n por vid'i, ĉu li pov'us liber'ig'i si'n, sed li'a pen'ad'o van'is, ĉar li trov'iĝ'is tre bon'e lig'it'a. Est'as ver'e, ke li tir'is si'n'gard'e, por ke Rocinante ne mov'iĝ'u; kaj, kvankam li dezir'is sid'iĝ'i sur la sel'o, li pov'is nur star'i aŭ si'n dis'ŝir'i de la man'o. Tie li fort'e dezir'is hav'i ĉe-man'e la glav'o'n de Amadís, imun'a'n al ĉia en'sorĉ'o; tie li mal'ben'is si'a'n sort'o'n; tie li fantazi'is, ke la mond'o sufer'us pro li'a for'est'o dum li'a en'sorĉ'it'ec'o, ĉar li tut'e ne dub'is, ke oni en'sorĉ'is li'n; tie li de'nov'e memor'is si'a'n kar'a'n Dulcine'a de El Toboso; tie li vok'is si'a'n bon'a'n ŝild'ist'o'n Sancho Panza, kiu, merg'it'a en profund'a dorm'o kaj kuŝ'ant'a sur la ŝarĝ'o-sel'o de si'a azen'o, ne memor'is eĉ pri la patr'in'o li'n nask'int'a; tie li al'vok'is la help'o'n de la saĝ'ul'o'j Lirgandeo kaj Alquife kaj de si'a bon'a amik'in'o Urganda; kaj tie, fin'e, la maten'iĝ'o trov'is li'n furioz'a kaj ekster si, ĉar li opini'is si'a'n en'sorĉ'o'n etern'a, kaj tio'n pli'firm'ig'is la fakt'o, ke Rocinante eĉ ne et'e mov'iĝ'is; li kred'is, ke li kaj li'a ĉeval'o dev'us sufer'i tia'n stat'o'n, sen manĝ'i, sen trink'i kaj sen dorm'i, ĝis la mis'influ'o de la stel'o'j pas'us, aŭ ĝis ali'a pli lert'a magi'ist'o romp'us la sorĉ'o'n.

Sed li tre tromp'iĝ'is ĉi-rilat'e, ĉar apenaŭ komenc'is tag'iĝ'i, al'ven'is al la gast'ej'o kvar sur'ĉeval'a'j vir'o'j tre bel'e vest'it'a'j kaj ekip'it'a'j, kun si'a'j paf'il'o'j sur la sel-ark'o'j. Ili bru'e frap'is la pord'o'n, ankoraŭ ferm'it'a'n, de la gast'ej'o; kaj kiam do'n Quijote vid'is ili'n, li al'kri'is per arogant'a voĉ'o, en si'a funkci'o de gard'o'star'ant'o:

—Kavalir'o'j, aŭ ŝild'ist'o'j, aŭ kio ajn vi est'as, vi ne dev'as tiel frap'i la pord'o'n de ĉi kastel'o, ĉar oni klar'e vid'as, ke ĉi-hor'e la en'loĝ'ant'o'j aŭ dorm'as ankoraŭ, aŭ ne kutim'as apert'i la fortres'o'n ĝis la sun'o lev'iĝ'as super la tut'a land'o. Re'tir'u vi'n, atend'u, ke la maten'o pli lum'iĝ'os, kaj tiam ni vid'os, ĉu konven'os en'las'i vi'n aŭ ne.

—Kio, je la diabl'o, est'as ĉi fortres'o aŭ kastel'o, ke ni dev'as observ'i tia'j'n ceremoni'o'j'n? —

dir'is unu el la rajd'ant'o'j—. Se vi est'as la gast'ej'estr'o, ordon'u, ke oni apert'u la pord'o'n al ni; ni ir'as sur'voj'e kaj dezir'as nur furaĝ'o'n por ni'a'j ĉeval'o'j kaj plu rajd'i, ĉar ni hav'as urĝ'o'n.

—Ĉu al vi ŝajn'as, kavalir'o'j, ke mi aspekt'as kiel gast'ej'estr'o? —demand'is do'n Quijote.

—Mi ne sci'as, kia'n aspekt'o'n vi hav'as —respond'is la ali'a—, sed mi ja sci'as ke vi dir'as stult'aĵ'o'n, nom'ant'e ĉi gast'ej'o'n kastel'o.

—Kastel'o ĝi est'as, eĉ unu el la plej bon'a'j de ĉi provinc'o —asert'is do'n Quijote—, kaj tie intern'e trov'iĝ'as hom'o'j, kiu'j port'is sceptr'o'n en la man'o kaj kron'o'n sur la kap'o.

—Invers'e est'us pli amuz'e: la sceptr'o sur la kap'o kaj la kron'o en la man'o —koment'is la vojaĝ'ant'o—. Sen'dub'e vi vol'as dir'i, ke tem'as pri trup'o de aktor'o'j: ili oft'e port'as tia'j'n sceptr'o'j'n kaj kron'o'j'n. Ver'e, mi ne kred'as, ke hom'o'j ind'a'j je kron'o kaj sceptr'o gast'us ĉe tiel et'a kaj silent'a dom'o.

—Vi apenaŭ kon'as la afer'o'j'n de ĉi mond'o, se konsider'i, ke vi ne sci'as pri la event'o'j

propr'a'j al la vag'ant'a kavalir'ism'o.

La kun'ul'o'j de la vojaĝ'ant'o, jam sen'pacienc'a'j pro li'a konversaci'o kun do'n Quijote, furioz'e frap'is de'nov'e la pord'o'n, tiel'e, ke la gast'ej'estr'o, kaj eĉ la ceter'a'j person'o'j de la dom'o, vek'iĝ'is; la unu'e nom'it'a lev'is si'n kaj ir'is demand'i, kiu vok'as, kaj ĝust'e tiam unu el la rajd'best'o'j de la kvar vojaĝ'ant'o'j proksim'iĝ'is flar'i Rocinante, kiu, trist'a kaj melankoli'a, kun fal'ant'a'j orel'o'j, ten'is sur si, sen far'i i'a'n mov'o'n, la star'e streĉ'it'a'n korp'o'n de si'a mastr'o; fin'fin'e, kiel Rocinante est'is karn'a, kvankam ĝi ŝajn'is lign'a, ĝi ne pov'is ne re'ag'i, kaj turn'is si'n por flar'i de si'a flank'o la kares'em'a'n best'o'n; apenaŭ ĝi mov'iĝ'is, la pied'o'j de do'n Quijote glit'is de sur la sel'o, kaj li fal'us ter'e'n, se li ne rest'us pend'ant'a de la brak'o; tio kaŭz'is al li intens'eg'a'n dolor'o'n, kaj li kred'is, ke oni for'tranĉ'is li'a'n pojn'o'n, aŭ ke li'a brak'o el'ŝir'iĝ'is, ĉar li pend'is tiel proksim'e al la grund'o, ke li tuŝ'et'is ĝi'n per la pint'o'j de la pied'o'j; sed tia'manier'e li'a angor'o eĉ pli kresk'is, ĉar, sent'ant'e kiom et'e distanc'is li'a'j pland'o'j de la ter'o, li streĉ'is si'n, barakt'ant'e por ĝi'n pli bon'e ating'i; fakt'e li ŝajn'is sufer'i la tortur'o'n de la strapado,[174] kie la viktim'o, kontakt'e-ne'kontakt'e kun la plank'o, pli'intens'ig'as si'a'n dolor'o'n desper'e streĉ'ant'e si'n, tromp'it'a de la esper'o ke, tia'manier'e, li fin'e pov'os bon'e star'i.

[171] Ĉef'pilot'o de la ŝip'ar'o de Eneo, en la Ene'ad'o de Vergili'o.

[172] Alud'o al la lun'o al ties divers'a'j faz'o'j.

[173] Dafn'a, persekut'at'a de Apolon'o, laŭ la grek'a mit'ologi'o.

[174] Neolog'ism'o. Hispan'e «estrapada»; franc'e «estrapade». Iam'a tortur'il'o: Oni lev'is ĝis la supr'a part'o de lign'a stang'o krim'ul'o'n kun la man'o'j kun'lig'it'a'j per ŝnur'o, de kiu sam'temp'e pend'is li'a korp'o. Per puli'o oni rapid'eg'e fal'ig'is la viktim'o'n ĝis tre proksim'e al la plank'o, kio kaŭz'is la luksaci'o'n de ĉiu'j li'a'j membr'o'j, special'e de la ŝultr'o'j kaj brak'o'j.

Ĉapitr'o 44

Daŭr'ig'o de la ekster'ordinar'a'j aventur'o'j en la gast'ej'o

Fin'e, do'n Quijote kri'is tiel laŭt'e, ke la gast'ej'estr'o, terur'it'a, subit'e apert'is la pord'o'n kaj el'ir'is vid'i, de kie ven'as tia'j muĝ'o'j; dum'e, ankaŭ la kvar vojaĝ'ant'o'j proksim'iĝ'is al ni'a hidalg'o. Maritornes, jam vek'it'a de la sam'a'j voĉ'o'j, kaj ĝust'e diven'ant'e la kaŭz'o'n de la alarm'o, supr'ir'is al la mansard'o, ne'rimark'at'e de'lig'is la ŝnur'o'n de kiu pend'is do'n Quijote, kaj la kavalir'o tuj sekv'e fal'is ter'e'n antaŭ la gast'ej'estr'o kaj la vojaĝ'ant'o'j; ili rapid'is al li, kaj demand'is li'n pri la motiv'o de li'a'j kri'o'j. Sen respond'i eĉ unu vort'o'n, do'n Quijote de'tir'is la ŝnur'o'n de si'a pojn'o, star'iĝ'is, salt'is sur Rocinante, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, met'is la lanc'o'n en horizontal'a'n pozici'o'n, iom distanc'iĝ'is kaj re'ven'is du'on'galop'e, dir'ant'e:

—Se iu ajn asert'as, ke oni mi'n prav'e en'sorĉ'is, mi respond'as, ke li mensog'as; kaj se mi'a sinjor'in'o, la princ'in'o Micomicona, don'os al mi permes'o'n, mi defi'os li'n al duel'a batal'o.

La ĵus'ven'int'o'j mir'is ĉe la vort'o'j de do'n Quijote, sed la gast'ej'estr'o met'is fin'o'n al ili'a surpriz'o, kiam li klar'ig'is, kiu est'as la hidalg'o, kaj ke oni ne dev'us atent'i li'n, pro la mis'funkci'ad'o de li'a kap'o. Ili demand'is al la mastr'o, ĉu knab'o proksim'um'e dek'kvin'jar'a kaj en kostum'o de muel'ist'o ne ven'is al la gast'ej'o, kaj ili far'is pri'skrib'o'n de li'a person'o akord'a'n kun la aspekt'o de la am'ant'o de doña Clara. La mastr'o respond'is, ke tiom da hom'o'j gast'as ĉe li, ke li ne rimark'is la pri'skrib'it'o'n; sed unu el la kvar vid'is la vetur'il'o'n de la aŭditor'o kaj dir'is:

—Sen'dub'e la knab'o est'as ĉi tie, ĉar jen la vetur'il'o, kiu'n ŝajn'e li sekv'as; unu star'u ĉe la pord'o, kaj la ceter'a'j en'ir'u serĉ'i li'n; kaj eĉ pli bon'e se unu el ni rond'ir'us la dom'o'n, ke li ne for'kur'u salt'ant'e la mur'o'n de la kral'o.

—Tio'n ni far'os —respond'is ali'a.

Du en'ir'is, unu rest'is ĉe la pord'o, ali'a komenc'is ĉirkaŭ'i la gast'ej'o'n; ĉio'n ĉi rimark'is la mastr'o kaj ne bon'e kompren'is la kial'o'n de ili'a'j mov'o'j, kvankam li suspekt'is, ke ili serĉ'as la knab'o'n, kies pri'skrib'o'n ili antaŭ'e far'is al li. Ĉe tio, jam plen'e hel'is la tag'o, kaj tial, kaj ankaŭ kaŭz'e de la bru'ad'o de do'n Quijote, ĉiu'j est'is vek'it'a'j kaj komenc'is el'lit'iĝ'i, precip'e doña Clara kaj Dorotea; la unu'a pro ekscit'o, ĉar ŝi'a am'ant'o trov'iĝ'is tiel proksim'a, kaj la ali'a pro la dezir'o vid'i li'n, apenaŭ dorm'is tra la nokt'o.

Do'n Quijote, vid'ant'e, ke la kvar vojaĝ'ant'o'j tut'e ignor'as li'n kaj ne respond'as li'a'n demand'o'n preskaŭ eksplod'is de koler'o kaj furioz'o: kaj se li trov'int'us en la kavalir'ism'a kod'o, ke vag'ant'a kavalir'o pov'us lic'e plen'um'i ali'a'n task'o'n malgraŭ si'a parol'o fin'i unu'e entrepren'o'n antaŭ'e promes'it'a'n, cert'e li atak'us la tut'a'n grup'o'n kaj dev'ig'us ili'n respond'i al li'a demand'o; sed, ĉar ŝajn'is al li, ke ne dec'us, nek konven'us komenc'i ali'a'n task'o'n ĝis li sur'tron'ig'us Micomiconan, li decid'is ten'i la buŝ'o'n ferm'it'a, reg'i si'n, kaj atend'i la rezult'o'n de la serĉ'ad'o de la vojaĝ'ant'o'j; fin'e unu el ili trov'is la jun'ul'o'n dorm'ant'a apud mul-knab'o, kaj cert'e ne

imag'ant'a, ke oni li'n serĉ'us, kaj eĉ mal'pli, ke oni trov'us li'n. La vir'o pren'is li'n je la brak'o kaj dir'is:

—Ver'e, sinjor'o do'n Lu'is, vi'a kostum'o tre kongru'as kun vi'a rang'o, kaj la lit'o, kie vi kuŝ'as, bel'e respond'as al la luks'o en kiu vi'a patr'in'o vi'n eduk'is.

La knab'o frot'is al si la dorm'em'a'j'n okul'o'j'n, rigard'is iom'a'n temp'o'n si'a'n kapt'int'o'n, kaj, fin'e re'kon'ant'e li'n kiel serv'ist'o'n de si'a patr'o, li tiel surpriz'iĝ'is, ke li ne kapabl'is balbut'i eĉ unu vort'o'n. La serv'ist'o al'don'is:

—Sinjor'o do'n Lu'is, neni'o ali'a far'end'as ol pacienc'i kaj re'turn'e ir'i hejm'e'n, se vi'a moŝt'o ne vol'as, ke ni'a senjor'o, vi'a patr'o, vojaĝ'u al la trans'a mond'o; ĉar tia sort'o atend'as li'n, se konsider'i, kiel mult'e aflikt'as li'n vi'a for'est'o.

—Nu, kiel sci'is mi'a patr'o, ke mi ven'is ĉi-voj'e kaj en ĉi kostum'o? —demand'is do'n Lu'is.

—Vi konfid'is vi'a'n intenc'o'n al iu student'o amik'o vi'a, sed li tiel kor'tuŝ'iĝ'is ĉe la dolor'o, kiu'n vi'a for'est'o kaŭz'as al vi'a patr'o, ke li fin'e rivel'is al li vi'a'n projekt'o'n. Tiam vi'a patr'o send'is kvar serv'ist'o'j'n serĉ'i vi'n, kaj jen, ni est'as ĉi tie je vi'a dispon'o, ne'dir'ebl'e kontent'a'j pro la bon'a rezult'o de ni'a'j klopod'o'j, kaj pro tio, ke ni re'ven'os kaj met'os vi'n antaŭ la okul'o'j de vi'a am'ant'a patr'o.

—Okaz'os, kiel mi dezir'os, aŭ kiel la ĉiel'o ordon'os —respond'is do'n Lu'is.

—Kio'n vi pov'as dezir'i, aŭ la ĉiel'o ordon'i, se ne tio'n, ke vi konsent'u re'ven'i kun ni? Ali'o ne ebl'as.

Aŭskult'int'e ĉi dialog'o'n, la mul-knab'o kuŝ'ant'a apud do'n Lu'is lev'iĝ'is kaj ir'is rakont'i la afer'o'n al do'n Fernand'o, Cardenio kaj la ceter'a'j, kiu'j jam est'is vest'it'a'j. Li menci'is, ke la vir'o si'n turn'is al la jun'ul'o titol'ant'e li'n «do'n»; post'e, la mul'ist'o al'don'is, ke li aŭd'is ili'a'n konversaci'o'n, ke la vir'o pet'is la jun'ul'o'n re'ven'i hejm'e'n, kaj ke ĉi last'a ne vol'is obe'i. Tia'j nov'aĵ'o'j, kun'e kun ili'a sci'o pri la bel'a voĉ'o donac'it'a de la ĉiel'o al la jun'ul'o, kresk'ig'is ĉe ili la dezir'o'n kon'i li'n pli detal'e, kaj eĉ help'i li'n, se oni iel vol'us li'n per'fort'i. Tiel do, do'n Fernand'o kaj la ceter'a'j si'n direkt'is al la lok'o, kie la knab'o diskut'is ankoraŭ kun la serv'ist'o.

Ĉi-moment'e Dorotea el'ir'is el si'a ĉambr'o, kaj doña Clara, profund'e agit'at'a, sekv'is ŝi'n; Dorotea vok'is Cardenion al'flank'e kaj rakont'is al li, per kelk'a'j resum'a'j vort'o'j, la histori'o'n de la muzik'ant'o kaj doña Clara. De si'a flank'o Cardenio inform'is ŝi'n pri la trov'o de do'n Lu'is far'e de li'a'j serv'ist'o'j, sed, ĉar li ne parol'is sufiĉ'e soft'e, doña Clara, aŭd'ant'e li'n, ricev'is tia'n ŝok'o'n, ke, se Dorotea ne sub'ten'us ŝi'n, ŝi fal'us sur ter'o'n. Cardenio dir'is al Dorotea, ke ŝi re'ven'u kun la knab'in'o al la ĉambr'o, kaj ke li far'us ĉio'n ebl'a'n por aranĝ'i la afer'o'n. Ambaŭ

vir'in'o'j, do, en'ir'is de'nov'e.

Ĉe tio la kvar sekv'int'o'j de do'n Lu'is est'is jam intern'e de la gast'ej'o kaj ĉirkaŭ'is li'n, urĝ'ant'e li'n re'ven'i tuj hejm'e'n por konsol'i si'a'n patr'o'n. Li respond'is, ke tio'n li ne far'us, ĝis li plen'um'us i'o'n, de kio de'pend'is li'a viv'o, li'a honor'o kaj li'a anim'o. Tiam la serv'ist'o'j insist'is pli energi'e, dir'ant'e, ke sub neni'a'j cirkonstanc'o'j ili re'ven'us sen li, kaj ke ili pren'us li'n kun

si, ĉu li vol'us, ĉu ne.

—Tio'n vi far'os —respond'is do'n Lu'is— nur se vi port'os mi'n mort'a; kvankam kiel ajn vi konduk'us mi'n, mi ir'us sen'viv'a.

La pli grand'a part'o de la gast'o'j jam proksim'iĝ'is aŭskult'i la diskut'ant'o'j'n, precip'e Cardenio, do'n Fernand'o, ties kompan'o'j, la aŭditor'o, la pastr'o, la barbir'o kaj do'n Quijote, kiu pens'is, ke oni ne plu bezon'is gard'i la kastel'o'n. Cardenio, kiel kon'ant'o de la histori'o de la knab'o, demand'is al la serv'ist'o'j, kia'n motiv'o'n ili hav'as por pren'i li'n kun si kontraŭ li'a vol'o.

—Ni'a motiv'o —respond'is unu el la kvar— est'as serv'i li'a'n patr'o'n, ĉar la for'est'o de ĉi sinjor'o met'as li'n en danĝer'o de mort'o.

—Ne rakont'u ĉi tie pri mi'a'j afer'o'j —re'bat'is do'n Lu'is—. Mi est'as liber'a hom'o, kaj nur propr'a'vol'e mi re'ven'us; se ne, neni'u el vi pov'us dev'ig'i mi'n.

—Vi'n dev'ig'os vi'a propr'a prudent'o —dir'is la vir'o—, sed, se ĝi ne sufiĉ'us, ni est'as ja sufiĉ'a'j por plen'um'i la ordon'o'n ricev'it'a'n kaj por far'i ni'a'n dev'o'n.

—Nu, ni vid'u, kio est'as la esenc'o de ĉi afer'o —inter'romp'is la aŭditor'o.

La vir'o, kiu re'kon'is en li la najbar'o'n de si'a mastr'o, respond'is:

—Ĉu vi'a moŝt'o, sinjor'o aŭditor'o, ne kon'as ĉi kavalir'o'n? Li est'as la fil'o de vi'a najbar'o kaj for'las'is si'a'n hejm'o'n en ĉi kostum'o tut'e ne'dec'a al li'a rang'o, kiel vi pov'as vid'i.

Tiam la aŭditor'o rigard'is pli atent'e la jun'ul'o'n, li'n re'kon'is, kaj dir'is, brak'um'ant'e li'n:

—Pri kia infan'aĵ'o tem'as, do'n Lu'is? Kia'n grav'a'n motiv'o'n pov'us mov'i vi'n vojaĝ'i ĉi-manier'e kaj en kostum'o tiel ofend'a al vi'a rang'o?

Larm'o'j aper'is en la okul'o'j de la knab'o, kaj li ne sci'is kio'n respond'i al la aŭditor'o; ĉi last'a dir'is al la kvar serv'ist'o'j, ke ili trankvil'iĝ'u, ke ĉio ir'os bon'e; post'e li pren'is la man'o'n de la knab'o, konduk'is li'n flank'e'n kaj demand'is al li pri la motiv'o'j de li'a kondut'o.

Sed, dum la aŭditor'o far'is al li ĉi demand'o'n kaj ali'a'j'n, aŭd'iĝ'is laŭt'eg'a'j voĉ'o'j ĉe la pord'o de la gast'ej'o: okaz'is, ke du vir'o'j, pas'ig'int'e tie la nokt'o'n, kaj vid'ant'e, ke ĉiu'j okup'as si'n nur pri la afer'o de la kvar serv'ist'o'j, prov'is for'ir'i sen pag'i; sed la mastr'o, pli atent'a al la propr'a'j afer'o'j, ol al la fremd'a'j, kapt'is ili'n ĉe la pord'o, pet'is ili'n kvit'iĝ'i kaj riproĉ'is ili'a'n fripon'aĵ'o'n per tiel krud'a'j vort'o'j, ke la du vir'o'j indign'iĝ'is ĝis la ekstrem'o respond'i per la pugn'o'j; kaj tiel fervor'e ili komenc'is tan'i al li la haŭt'o'n, ke la kompat'ind'a mastr'o dev'is kri'i kaj pet'i help'o'n.

Li'a'j edz'in'o kaj fil'in'o rimark'is, ke ĉiu'j, krom do'n Quijote, ŝajn'as tro okup'at'a'j por help'i la mastr'o'n, do li'a fil'in'o kri'is al ni'a hidalg'o:

—Vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, help'u per vi'a grand'a kuraĝ'o mi'a'n povr'a'n patr'o'n, kiu'n du

fi'ul'o'j draŝ'as kvazaŭ gren'o'n!

Al tio do'n Quijote respond'is lant'e kaj flegm'e:

—Vi'a petici'o, bel'a pucelo, ne est'os nun trakt'it'a, ĉar ne lic'as, ke mi miks'u mi'n en ajn'a'n aventur'o'n, ĝis okaz'os la sukces'a fin'o de la entrepren'o, al kies plen'um'o mi mi'n dev'ig'is. Sed, por serv'i vi'n, ni pov'us far'i la jen'o'n: kur'u dir'i al vi'a patr'o, ke li el'ten'u en la batal'o, kiom li pov'as, kaj ke sub neni'a pretekst'o li dev'as las'i si'n venk'i; dum'e, mi pet'os de la princ'in'o Micomicona permes'o'n por help'i li'n en ties danĝer'a situaci'o, kaj est'u cert'a, ke, se ŝi konsent'os la pet'o'n, mi el'tir'os li'n el ĝi.

—Tiel cert'e, kiel mi est'as pek'ant'in'o —dir'is Maritornes, kiu trov'iĝ'is tie—, oni eksped'os mi'a'n mastr'o'n al la ali'a mond'o, antaŭ ol vi ricev'os tia'n permes'o'n.

—Atend'u nur, sinjor'in'o, ke mi hav'ig'u al mi la dir'it'a'n permes'o'n —respond'is do'n Quijote—, kaj ne grav'os, ĉu li sid'os en la ali'a mond'o, ĉar mi el'pren'os li'n el tie, eĉ se la tut'a tia mond'o opon'os; aŭ almenaŭ, mi venĝ'os vi'n tiel terur'e kontraŭ kiu'j send'is li'n tie'n, ke vi sent'os vi'n pli ol sufiĉ'e kontent'a'j.

Sen'pli'e do'n Quijote genu'iĝ'is antaŭ Dorotea, kaj pet'is de ŝi per kavalir'esk'a'j kaj roman'esk'a'j esprim'o'j, ke ŝi'a moŝt'o bon'vol'u permes'i li'n help'i kaj defend'i la kastel'mastr'o'n, kiu trov'iĝ'as en grav'a danĝer'o. La princ'in'o don'is volont'e si'a'n konsent'o'n, kaj do'n Quijote rapid'e fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, pren'is la glav'o'n kaj kur'is al la pord'o, kie la du gast'o'j ankoraŭ regal'is entuziasm'e la mastr'o'n; sed, tuj kiam li al'ven'is, li hezit'is kaj star'is sen'mov'a, kvankam Maritornes kaj la gast'ej'estr'in'o demand'is li'n, kial li halt'as, anstataŭ help'i ili'a'n sinjor'o'n kaj edz'o'n.

—Mi de'ten'as mi'n —respond'is do'n Quijote— ĉar ne lic'as, ke mi uz'u mi'a'n glav'o'n kontraŭ

sen'rang'a'j person'o'j. Vok'u ĉi tie'n mi'a'n ŝild'ist'o'n Sancho, tial, ke ĉi defend'o kaj venĝ'o propr'e li'n koncern'as.

Ĉi scen'o hav'is lok'o'n ĉe la pord'o de la gast'ej'o, kaj dum'e ne ĉes'is la pluv'o de pugn'o'bat'o'j, kies pli'part'o fal'is sur la mastr'o'n, provok'ant'e la koler'o'n de Maritornes, li'a edz'in'o kaj li'a fil'in'o, jam desper'a'j vid'i la tim'em'o'n de do'n Quijote, kaj la mav'a'n moment'o'n el'port'at'a'n de ili'a mastr'o, edz'o kaj patr'o.

Sed ni las'u li'n tie, ĉar cert'e li ricev'os ies help'o'n; kaj, se ne, li sufer'u en silent'o pro si'a mank'o de prudent'o vol'i ampleks'i pli ol li'a'j fort'o'j permes'as; kaj ni ir'u re'turn'e kvin'dek paŝ'o'j'n por sci'i kio'n do'n Lu'is respond'is al la aŭditor'o, kiam ĉi last'a demand'is al la knab'o pri li'a motiv'o vojaĝ'i pied'e kaj en tiel ne'dec'a kostum'o.

Kiel sign'o de la profund'a aflikt'o tortur'ant'a li'a'n kor'o'n, do'n Lu'is fort'e prem'is al li la man'o'j'n kaj respond'is verŝ'ant'e mult'e da larm'o'j:

—Sinjor'o, mi pov'as dir'i al vi nur, ke, de la moment'o kiam la ĉiel'o dispon'is (kaj la fakt'o, ke ni est'as najbar'o'j, facil'ig'is), ke mi vid'u vi'a'n fil'in'o'n, kaj mi'a'n sinjor'in'o'n doña Clara, mi far'is ŝi'n mastr'in'o de mi'a kor'o; kaj se vi, mi'a ver'a sinjor'o kaj patr'o, ne opon'as, hodiaŭ mem ŝi

est'os mi'a edz'in'o. Pro ŝi mi for'las'is la patr'a'n hejm'o'n, kaj pro ŝi mi ali'vest'is mi'n per ĉi kostum'o, por sekv'i ŝi'n kie'n ajn ŝi ir'as, kiel sag'o al cel'o, kaj kiel ŝip'an'o al nord'o. Pri mi'a pasi'o ŝi kon'as nur kio'n mi'a'j larm'o'j pov'is kelk'foj'e montr'i al ŝi de'for'e. Vi jam sci'as, sinjor'o, pri la riĉ'o kaj nobel'ec'o de mi'a patr'o, kaj pri tio, ke mi est'as li'a unik'a hered'ont'o. Se ĉi cirkonstanc'o'j ŝajn'as al vi sufiĉ'e bon'a'j, por ke vi far'u al mi la plej'a'n bon'o'n, jam nun akcept'u mi'n kiel vi'a'n fil'o'n; kaj kvankam mi'a patr'o, mov'at'a de ali'a'j projekt'o'j, ne aprob'us la bon'o'n, kiu'n mi sci'is trov'i, tamen la temp'o hav'as pli da fort'o por detru'i kaj ŝanĝ'i la afer'o'j'n, ol la vol'o de la hom'o'j.

Ĉe tio la en'am'iĝ'int'a knab'o silent'iĝ'is, kaj la aŭditor'o sent'is si'n tiom plen'a de mir'o, ĉar do'n Lu'is tiel delikat'e rivel'is si'a'n sent'o'n, kiom konfuz'it'a kaj perpleks'a, ĉar li ne sci'is, kia'n decid'o'n al'pren'i en tiel subit'a kaj ne'atend'it'a situaci'o. La aŭditor'o, do, respond'is nur, ke la jun'ul'o dev'us ten'i si'n trankvil'a kaj iel aranĝ'i, ke la serv'ist'o'j ne re'ven'u hejm'e'n kun li tiu'n tag'o'n; tiel, li hav'us temp'o'n sufiĉ'a'n por trov'i la solv'o'n plej konven'a'n al ĉiu. Do'n Lu'is per'fort'e kis'is al li la man'o'j'n, kaj eĉ ban'is ili'n per larm'o'j kapabl'a'j mol'ig'i ŝton'a'n kor'o'n, des pli la kor'o'n de la aŭditor'o, kiu bon'e kompren'is, ke tia edz'iĝ'o est'us tre avantaĝ'a por li'a fil'in'o, kvankam li vol'us, ke, se ebl'e, ĝi okaz'u kun la aprob'o de la patr'o de do'n Lu'is; krom'e la aŭditor'o sci'is, ke li klopod'as ating'i por si'a fil'o la titol'o'n de markiz'o aŭ graf'o.

Dum'e, la gast'o'j jam pac'iĝ'is kun la mastr'o, ĉar pro la bon'a'j argument'o'j kaj konsil'o'j de do'n Quijote, pli ol pro li'a'j minac'o'j, ili pag'is si'a'n tut'a'n ŝuld'o'n; de si'a flank'o la serv'ist'o'j de do'n Lu'is atend'is la fin'o'n de li'a konversaci'o kun la aŭditor'o kaj li'a'n decid'iĝ'o'n. Sed la diabl'o, ĉiam sen'dorm'a, ordon'is en ĉi moment'o la en'ir'o'n en la gast'ej'o'n de la sam'a barbir'o, kies kask'o'n de Mambrino iam pren'is do'n Quijote de li, dum Sancho ŝanĝ'is la harnison de li'a azen'o por la harniso de la si'a. La dir'it'a barbir'o, konduk'ant'e si'a'n best'o'n al la stal'o, vid'is, ke Sancho flik'as i'a'n part'o'n de la ŝarĝ'o-sel'o, ĝi'n re'kon'is kaj sen'pli'e impet'is kontraŭ la ŝild'ist'o, dir'ant'e:

—Mi hav'as vi'n, do'n latron'o! Re'don'u la barb'o-pelv'o'n, la ŝarĝ'o-sel'o'n kaj la harnison, kiu'j'n vi rab'is de mi!

Vid'ant'e si'n tiel ne'atend'it'e atak'at'a, kaj aŭd'ant'e tiom da insult'o'j kontraŭ si'a person'o, Sancho pren'is la sel'o'n per unu man'o, kaj per la ali'a don'is tia'n pugn'o'bat'o'n al la agres'ant'o, ke ties makzel'o'j ban'iĝ'is en sang'o. Sed la barbir'o, sam'e al'kroĉ'int'a si'n al la sel'o, plu al'ten'iĝ'is al ĝi, malgraŭ la bat'o, kaj eĉ lev'is la voĉ'o'n, ĝis tia ekstrem'o, ke ĉiu'j el'kur'is el la gast'ej'o al la lok'o de la bru'a disput'o.

—Help'o'n, je la nom'o de la reĝ'o kaj de la justic'o! —kri'is la barbir'o—. Ĉi latron'o ne nur pri'rab'is mi'n, sed vol'as ankaŭ mort'ig'i mi'n!

—Vi mensog'as —respond'is Sancho—; latron'o mi ne est'as. Mi'a sinjor'o do'n Quijote lic'e gajn'is ĉi pred'o'n en ĝust'a batal'o.

Do'n Quijote spekt'is la scen'o'n, tre ĝoj'is, vid'ant'e si'a'n ŝild'ist'o'n atak'i kaj defend'i si'n bon'eg'e, opini'is li'n kuraĝ'a hom'o kaj decid'is en si arm'i li'n kavalir'o en la unu'a konven'a okaz'o, ĉar ŝajn'is al li, ke Sancho est'us ind'a membr'o de la kavalir'a orden'o. La barbir'o dir'is inter'ali'e

laŭ'long'e de la disput'o:

—Sinjor'o'j, ĉi ŝarĝ'o-sel'o tiel aparten'as al mi, kiel mi'a viv'o aparten'as al Di'o. Mi ĝi'n kon'as, kvazaŭ mi est'us ĝi'n nask'int'a. Ceter'e, mi'a azen'o trov'iĝ'as en la stal'o, kaj ĝi pruv'os, ke mi ne mensog'as. Oni sur'met'u al la best'o la sel'o'n, kaj se ĝi ne sid'os perfekt'e, oni pend'um'u mi'n!

Sed jen ankoraŭ io: la sam'a'n tag'o'n, kiam ili rab'is la sel'o'n, ili krom'e for'pren'is de mi ne uz'at'a'n barb'o-pelv'o'n lad'a'n, kiu valor'is unu eskud'o'n.

Ĉe tio do'n Quijote ne pov'is ne respond'i; li puŝ'is si'n inter ambaŭ disput'ant'o'j, apart'ig'is ili'n, met'is la sel'o'n sur la ter'o'n, ke ĝi trov'iĝ'u antaŭ ĉies okul'o'j ĝis la solv'o de la afer'o, kaj dir'is:

—Kavalir'o'j, vi pov'as klar'e kaj evident'e vid'i, ke ĉi bon'ul'o erar'as, kiam li don'as la nom'o'n de barb'o-pelv'o al io, kio est'is, est'as kaj est'os la helm'o de Mambrino; mi pren'is ĝi'n de li en ĝust'a batal'o kaj ĝi'n posed'as leĝ'e kaj rajt'e. La afer'o de la sel'o ne koncern'as mi'n: ĉi-rilat'e mi dir'u nur, ke mi'a ŝild'ist'o Sancho pet'is de mi permes'o'n pren'i de ĉi venk'it'a kovard'o la harnison de ties ĉeval'o por garn'i per ĝi si'a'n propr'a'n best'o'n. Mi don'is la permes'o'n, li pren'is la harnison, kaj se ĝi trans'form'iĝ'is en ŝarĝ'o-sel'o'n, la sol'a klar'ig'o est'as, ke tia'j metamorfoz'o'j ordinar'e okaz'as en la kavalir'a'j afer'o'j. Konfirm'e de tio, rapid'u, mi'a kar'a Sancho, kaj port'u ĉi tie'n la helm'o'n, kiu'n ĉi bon'ul'o nom'as barb'o-pelv'o.

—Je Di'o, sinjor'o —respond'is Sancho—. Se ni ne pov'as prezent'i ali'a'n pli bon'a'n atest'o'n por defend'i ni'a'n afer'o'n, sci'u, ke la kask'o de Mambrino tiom simil'as al pelv'o, kiom la harniso de ĉi bon'ul'o al ŝarĝ'o-sel'o.

—Far'u kio'n mi ordon'as —dir'is do'n Quijote—, ĉar en ĉi kastel'o ne ĉio pov'as est'i sub en'sorĉ'o.

Sancho ir'is pren'i la pelv'o'n, re'ven'is kun ĝi, kaj do'n Quijote, tuj kiam li ĝi'n vid'is, ek'kapt'is ĝi'n, dir'ant'e:

—Rimark'u, vi'a'j moŝt'o'j, ĉu ĉi vir'o ne sen'hont'e asert'as, ke ĉi pec'o est'as pelv'o, kaj ne helm'o, kiel mi dir'as; kaj mi ĵur'as, je mi'a orden'o kavalir'a, ke mi pren'is de li ĉi sam'a'n helm'o'n kaj ke mi ne far'is al ĝi ajn'a'n al'don'o'n aŭ de'pren'o'n.

—Tut'e cert'e! —dir'is Sancho—, ĉar, de kiam mi'a sinjor'o ĝi'n gajn'is, li uz'is ĝi'n nur en la batal'o por la liber'ig'o de la povr'a'j katen'it'o'j; kaj dank’ al ĉi pelv'o-kask'o, li pov'is el'tir'i si'n ne mav'e el la lukt'o, malgraŭ la mult'a'j ŝton'bat'o'j ricev'it'a'j.

Ĉapitr'o 45

Kie fin'e klar'iĝ'as la afer'o pri la helm'o de Mambrino kaj la ŝarĝ'o-sel'o, kun ali'a'j aventur'o'j cert'e okaz'int'a'j

—Kio'n opini'as vi'a'j moŝt'o'j pri la asert'o'j de ĉi ĝentil'hom'o'j? —demand'is la barbir'o—. Ili eĉ ĵur'as, ke ĉi pec'o est'as, ne barb'o-pelv'o, sed kask'o.

—Kaj se iu dir'us la mal'o'n —inter'ven'is do'n Quijote—, mi respond'us al li, se li est'us kavalir'o, ke li mensog'as, kaj, se ŝild'ist'o, ke li re'mensog'as mil'foj'e.

Dum'e majstr'o Nicolás, ni'a barbir'o, atent'e sekv'is la konversaci'o'n kaj, ĉar li tre bon'e kon'is la natur'o'n de do'n Quijote, ek'hav'is la ide'o'n stimul'i li'a'n frenez'o'n kaj amuz'i la grup'o'n, antaŭ'e'n'puŝ'ant'e la afer'o'n en ŝerc'o'n; do, li turn'is si'n al la ali'a barbir'o kaj dir'is:

—Sinjor'o barbir'o, aŭ kio ajn vi est'as, sci'u, ke ankaŭ mi hav'as vi'a'n sam'a'n profesi'o'n, kaj jam de pli ol du'dek jar'o'j posed'as la koncern'a'n diplom'o'n; sekv'e mi kon'as tre bon'e ĉiu'n il'o'n de la barbir-art'o, sen ia escept'o; krom'e, jun-aĝ'e mi soldat'is, do sci'as ankaŭ kio est'as helm'o, kaj moriono, [175] kaj kask'o ferm'it'a kaj la ceter'a'j objekt'o'j de la arme'o, t.e. de la arm'il'o'j de la soldat'o'j; kaj mi asert'as (kvankam mi volont'e al'pren'us pli ĝust'a'n juĝ'o'n, se oni ĝi'n deklar'us) ke la pec'o sub'ten'at'a de ĉi bon'ul'o ne nur ne est'as barb'o-pelv'o, sed tiel diferenc'as de ĝi, kiel nigr'o de blank'o kaj ver'o de mensog'o; mi asert'as ankaŭ, ke tem'as ja pri helm'o, sed ne pri komplet'a helm'o.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—, ĉar mank'as al ĝi la du'on'o, t.e. la makzel'pec'o.

—Efektiv'e —al'don'is la pastr'o, kiu diven'is la intenc'o'n de majstr'o Nicolás.

Cardenio, do'n Fernand'o kaj ties kompan'o'j esprim'is la sam'a'n opini'o'n, kaj eĉ la aŭditor'o mem sen'dub'e part'o'pren'us en la ŝerc'o, se li'n ne absorb'us la afer'o de do'n Lu'is; sed la serioz'a objekt'o de li'a'j pens'o'j tiel al'trud'iĝ'is al li, ke li apenaŭ atent'is la dis'volv'o'n de la fars'o.

—Je Di'o! —dir'is la pri'ŝerc'at'a barbir'o—. Ĉu ebl'as, ke tiom da honor'ind'a'j kavalir'o'j ripet'as, ke ĉi tio est'as, ne pelv'o, sed kask'o? Ajn'a universitat'o, eĉ plej kler'a, mir'us je tia opini'o. Nu, bon'e, se la pelv'o est'as kask'o, tiam la ŝarĝ'o-sel'o dev'as est'i ĉeval'a harniso, kiel ĉi kavalir'o dir'as.

—Ĝi ŝajn'as al mi ŝarĝ'o-sel'o —dir'is do'n Quijote— sed, kiel mi jam antaŭ'e deklar'is, mi ne miks'as mi'n en tio'n.

—Tamen —inter'ven'is la pastr'o— sinjor'o do'n Quijote dev'us dir'i al ni, ĉu tem'as pri sel'o aŭ

harniso, ĉar mi kaj ĉi sinjor'o'j re'kon'as li'a'n super'ec'o'n en la afer'o'j de la kavalir'ism'o.

—Je Di'o, kar'a'j sinjor'o'j —respond'is do'n Quijote—. Tiel mult'a'j kaj divers'a'j strang'aĵ'o'j okaz'is al mi en ĉi kastel'o, en la du foj'o'j en kiu'j mi loĝ'is en ĝi, ke mi ne kuraĝ'us don'i asert'a'n respond'o'n al ajn'a demand'o pri ĝi'a'j afer'o'j, ĉar mi pens'as, ke ĉio ĉi tie okaz'as per en'sorĉ'o.

La unu'a'n foj'o'n mult'e molest'is mi'n en'sorĉ'it'a maŭr'o loĝ'ant'a en la kastel'o, kaj al Sancho ne est'is tre bon'e inter la man'o'j de kelk'a'j sub'ul'o'j li'a'j; kaj hieraŭ nokt'e mi pend'is de ĉi brak'o preskaŭ du hor'o'j'n, sen sci'i kial aŭ kiel traf'is mi'n tia mis'fortun'o. Tiel do, don'i mi'a'n opini'o'n pri tiel konfuz'a afer'o egal'us far'i tre sen'pri'pens'a'n juĝ'o'n. Rilat'e tio'n, ĉu ĉi pec'o est'as helm'o aŭ pelv'o, mi jam respond'is; sed mi ne kuraĝ'as definitiv'e decid'i, ĉu ĉi ali'a pec'o est'as ŝarĝ'o-sel'o aŭ harniso, do, sinjor'o'j, mi las'as la afer'o'n al vi'a bon'a kriteri'o: tial, ke vi ne aparten'as al la kavalir'a orden'o, kiel mi, ebl'e la ĉi-lok'a'j en'sorĉ'o'j ne efik'as sur vi'n, kaj sekv'e vi hav'as la mens'o'n liber'a por vid'i la afer'o'j'n de ĉi kastel'o tia'j, kia'j ili est'as, kaj ne kia'j ili ŝajn'as al mi.

—Ne'dub'ebl'e, do'n Quijote saĝ'e argument'is, ke al ni tuŝ'as decid'i ĉi afer'o'n —dir'is do'n Fernand'o—. Kaj, por juĝ'i sur solid'a baz'o, mi pet'os la sekret'a'n voĉ'o'n de ĉiu kavalir'o kaj sci'ig'os al vi la ver'a'n rezult'o'n de la voĉ'don'ad'o.

Ĉio ĉi kaŭz'is eg'a'n amuz'o'n al la kon'ant'o'j de la natur'o de do'n Quijote, sed ŝajn'is la plej'a absurd'o de la mond'o al la ceter'a'j person'o'j, precip'e al la kvar serv'ist'o'j de do'n Lu'is, al do'n Lu'is mem, kaj al du tri vojaĝ'ant'o'j ĵus'ven'int'a'j kun aspekt'o de taĉment'an'o'j de la Santa Hermandad, kio efektiv'e ili est'is.

Sed plej mult'e perpleks'is la barbir'o, kies pelv'o trans'form'iĝ'is en kask'o'n de Mambrino antaŭ

li'a'j propr'a'j okul'o'j, kaj kies ŝarĝ'o-sel'o, kiel sen'dub'e li pens'is, ŝanĝ'iĝ'us al pomp'a harniso de ĉeval'o; kaj unu'j kaj ali'a'j rid'is, kiam do'n Fernand'o parol'is al la orel'o de ĉiu, por ke li sekret'e deklar'u, ĉu la bel'aĵ'o objekt'o de tia'j diskut'o'j est'as sel'o aŭ harniso. Fin'e, pren'int'e nur la voĉ'o'j'n de la kon'ant'o'j de ni'a hidalg'o, li dir'is laŭt'e:

—Okaz'as, bon'a barbir'o, ke mi lac'iĝ'as demand'i, ĉar ĉiu respond'as, ke rid'ind'us dir'i, ke ĉi pec'o est'as ŝarĝ'o-sel'o de azen'o, kiam efektiv'e tem'as pri harniso de ĉeval'o, eĉ de ĉeval'o de pur'a ras'o. Do, vi dev'as pacienc'i, ĉar, spit'e al vi kaj al vi'a azen'o, ĉi tio est'as harniso kaj ne sel'o; vi aĉ'e defend'is vi'a'n afer'o'n, kaj vi'a'j pruv'o'j ne taŭg'as.

—Neniam mi sid'u en la ĉiel'o, se vi'a'j moŝt'o'j ne tromp'iĝ'as! —ek'kri'is la povr'a barbir'o—.

Kaj mi'a anim'o prezent'iĝ'u antaŭ Di'o, tiel cert'e, kiel cert'e ĉi tio est'as sel'o kaj ne harniso!

Sed, tie'n ir'as leĝ'o'j…[176] kaj punkt'o. Ceter'e, mi ne est'as ebri'a: eĉ ne maten'manĝ'is ankoraŭ.

La naiv'o de la barbir'o provok'is ne mal'pli da rid'o ol la absurd'o'j de do'n Quijote, kiu rimark'is ĉi-moment'e:

—Neni'o plu far'end'as ĉi tie: nur, ke ĉiu re'pren'u si'a'n propr'aĵ'o'n. Kaj, kio'n don'as Di'o, tio'n ben'u Sankt'a Petro. [177]

Sed unu el la kvar serv'ist'o'j de do'n Lu'is dir'is:

—Se ne tem'as pri ia aranĝ'it'a ŝerc'o, mi ne pov'as kompren'i, ke vir'o'j kiu'j posed'as, aŭ ŝajn'as

posed'i, bon'a'n inteligent'o'n, kuraĝ'as dir'i kaj asert'i, ke ĉi objekt'o'j ne est'as pelv'o kaj ŝarĝ'o-sel'o; sed, ĉar vi insist'as, mi pens'as do, ke ia mister'o kaŝ'iĝ'as en la fakt'o obstin'e defend'i i'o'n rekt'e kontraŭ'a'n al la ver'o kaj eĉ al la logik'o; kaj mi ĵur'as je… —kaj ĉi tie li dir'is vort'aĉ'o'n

—, ke ĉi tio est'as pelv'o de barbir'o kaj la ali'o ŝarĝ'o-sel'o de azen'o, eĉ se la tut'a mond'o asert'as la mal'o'n.

—Pov'us tem'i pri sel'o de azen'in'o —dir'is la pastr'o.

—Ĉu ne la sam'a afer'o? —respond'is la serv'ist'o—. La diskut'o tem'as, ne pri tio, sed pri la punkt'o, ĉu ĉi pec'o est'as ŝarĝ'o-sel'o aŭ ne.

Unu el la taĉment'an'o'j ĵus al'ven'int'a'j aŭskult'is la diskut'o'n, kaj apog'is la argument'o'j'n de la serv'ist'o, dir'ant'e plen'a de koler'o kaj furioz'o:

—Tiel cert'e ĝi est'as sel'o, kiel cert'e mi est'as fil'o de mi'a patr'o. Kiu dir'is aŭ dir'as ali'o'n, sen'dub'e ebri'as kiel uv'o.

—Vi mensog'as, fripon'o sen'honor'a! —respond'is do'n Quijote. Kaj, lev'ant'e la lanc'o'n, kiu li ĉiam ten'is en la man'o, li al'direkt'is tiel'a'n bat'o'n sur li'a'n kap'o'n, ke se la taĉment'an'o ne devi'us, ni'a hidalg'o stern'us li'n sur'ter'e'n. La lanc'o dis'split'iĝ'is kontraŭ la grund'o, kaj ali'a'j taĉment'an'o'j, vid'ant'e, ke oni mis'trakt'as tia'manier'e li'a'n kamarad'o'n, laŭt'e kri'is pet'ant'e help'o'n por la Santa Hermandad. La gast'ej'estr'o, kiu aparten'is al ĉi instituci'o, rapid'e en'ir'is pren'i si'a'n ordon'baston'o'n kaj si'a'n glav'o'n kaj re'ven'is met'i si'n ĉe la flank'o de si'a'j kun'ul'o'j; la serv'ist'o'j de do'n Lu'is ĉirkaŭ'is li'n, ke li ne fuĝ'u en la tumult'o; la barbir'o, vid'ant'e la tut'a'n dom'o'n en tia pandemoni'o, de'nov'e ek'pren'is si'a'n ŝarĝ'o-sel'o'n, kaj la sam'o'n far'is Sancho; do'n Quijote el'tir'is la glav'o'n kaj al'salt'is kontraŭ la taĉment'an'o'j; do'n Lu'is laŭt'is al si'a'j serv'ist'o'j, ke ili las'u li'n kaj kur'u help'i la hidalg'o'n, Cardenion kaj do'n Fernand'o'n, kiu'j du last'a'j star'is ĉe la flank'o de do'n Quijote; la pastr'o stentor'is; la gast'ej'estr'in'o kri'is; ŝi'a fil'in'o lament'is; Maritornes plor'is; Dorotea star'is konstern'it'a; Luscinda, agit'at'a; doña Clara sven'is. La barbir'o bat'is Sanchon; Sancho muel'is la barbir'o'n; unu serv'ist'o kuraĝ'is ek'pren'i do'n Lu'is je la brak'o, ke li ne eskap'u, sed la jun'ul'o per fort'eg'a pugn'o'bat'o ban'is en sang'o'n li'a'n makzel'o'n; la aŭditor'o defend'is do'n Lu'is; do'n Fernand'o hav'is sub si'a'j pied'o'j iu'n taĉment'an'o'n kaj kun grand'a entuziasm'o sur'tret'is al li la rip'o'j'n de la unu'a ĝis la last'a; la gast'ej'estr'o de'nov'e laŭt'is pet'ant'e help'o'n por la Santa Hermandad: tiel do, la tut'a dom'o plen'is de plor'o'j, voĉ'o'j, kri'o'j, konfuz'o, terur'o, alarm'o, bedaŭr'ind'aĵ'o'j, hak'o'j, frap'o'j, verg'o'j, kalcitr'o'j kaj el'flu'o de sang'o.

Mez'e de ĉi ĥaos'o, labirint'o kaj sen'brid'a furioz'o, ven'is en la kap'o'n de do'n Quijote la ide'o, ke li star'as met'it'a, subit'e-sen'invit'e, en la diskord'o de la tend'ar'o de Agramante, [178] do li dir'is per tondr'a voĉ'o, kies vibr'ad'o sku'is la tut'a'n gast'ej'o'n:

—De'ten'u vi'n! Ing'u la glav'o'j'n! Aŭskult'u mi'n, se vi vol'as rest'i viv'a'j!

Ĉe tiel potenc'a voĉ'o, ĉiu'j si'n de'ten'is, kaj li daŭr'ig'is:

—Ĉu mi ne avert'is vi'n, sinjor'o'j, ke ĉi kastel'o est'as en'sorĉ'it'a, kaj ke cert'e ia legi'o da

demon'o'j loĝ'as ĉi tie? Por konfirm'o de mi'a'j vort'o'j, mi dezir'as, ke vi vid'u propr'a-okul'e, kiel la diskord'o de la tend'ar'o de Agramante trans'ir'is al ni. Rimark'u, kiel oni tie lukt'as por la spad'o, ĉi tie por la ĉeval'o, trans'e por la agl'o, preter por la helm'o…[179] dum ni batal'as inter ni kaj ne aŭskult'as unu la ali'a'n. Ven'u do vi'a moŝt'o, sinjor'o aŭditor'o, kaj vi'a moŝt'o, sinjor'o pastr'o: la unu'a funkci'u kiel reĝ'o Agramante, la ali'a kiel reĝ'o Sobrino, [180] kaj far'u pac'o'n ĉi tie; ĉar, je la ĉio'pov'a Di'o, ver'e hont'ind'as, ke tiom da grav'a'j sinjor'o'j, kia'j ni est'as, mort'ig'as si'n reciprok'e pro bagatel'o'j.

La taĉment'an'o'j, kiu'j ne kompren'is la frazeologi'o'n de do'n Quijote kaj vid'is si'n mis'trakt'it'a'j de do'n Fernand'o, Cardenio kaj ties kamarad'o'j, ne em'is trankvil'iĝ'i; sed la barbir'o dezir'is la pac'o'n, ĉar en la inter'bat'iĝ'o li'a barb'o kaj la ŝarĝ'o-sel'o sufer'is nombr'o'n da ŝir'o'j. Sancho, kiel fidel'a serv'ist'o, obe'is la plej et'a'n ordon'o'n de si'a mastr'o; la kvar serv'ist'o'j de do'n Lu'is sam'e si'n de'ten'is, kompren'ant'e, ke neni'o'n ili gajn'us, se ili kondut'us ali'e. Nur la gast'ej'estr'o insist'is, ke oni dev'us pun'i la insolent'o'n de la frenez'a do'n Quijote, ĉar li ĉiam ĥaos'ig'is la gast'ej'o'n. Fin'e la tumult'o ced'is por'temp'e al la kviet'o, kaj en la imag'o de do'n Quijote kaj ĝis la tag'o de la last'a juĝ'o, la ŝarĝ'o-sel'o rest'is harniso, la pelv'o kask'o kaj la gast'ej'o kastel'o.

La spirit'o'j do seren'iĝ'is, la gast'o'j re'amik'iĝ'is dank’ al la persvad'o'j de la aŭditor'o kaj la pastr'o, kaj tiam la serv'ist'o'j de do'n Lu'is insist'is de'nov'e, ke li for'ir'u kun ili.

Dum ili trakt'is kun la jun'ul'o, la aŭditor'o, rakont'int'e al do'n Fernand'o, Cardenio kaj la pastr'o kio'n do'n Lu'is sci'ig'is al li, konsil'iĝ'is kun la tri'o, pri kiel li pov'us solv'i la afer'o'n. Fin'e oni inter'konsent'is, ke do'n Fernand'o rivel'us si'a'n person'ec'o'n al la serv'ist'o'j de do'n Lu'is kaj dir'us al ili, ke li dezir'as, ke do'n Lu'is akompan'u li'n al Andaluzi'o, kie li'a frat'o la markiz'o akcept'us li'n kun la honor'o ŝuld'at'a al li'a rang'o; oni ja sci'is, ke do'n Lu'is tut'e ne hav'is tiam la intenc'o'n re'ven'i hejm'e'n, eĉ se oni dis'hak'us li'n en pec'o'j'n. La kvar serv'ist'o'j, inform'it'e pri la moŝt'ec'o de do'n Fernand'o kaj pri la decid'o de do'n Lu'is, inter'konsent'is, ke tri ir'us hejm'e'n raport'i al li'a patr'o pri la situaci'o, kaj la kvar'a rest'us por serv'i al do'n Lu'is sen las'i li'n, ĝis la ali'a'j re'ven'us pren'i li'n kun si, aŭ ĝis oni ricev'us la instrukci'o'j'n de la patr'o de do'n Lu'is rilat'e al la jun'ul'o.

Ĉi-manier'e far'iĝ'is pac'o en ĉi disput'ej'o dank’ al la aŭtoritat'o de Agramante kaj al la prudent'o de reĝ'o Sobrino.

Tamen, la mal'amik'o de la konkord'o kaj kontraŭ'ul'o de la pac'o[181] vid'is si'n disdegn'at'a kaj mok'at'a, rimark'is kiom mal'mult'e da frukt'o li rikolt'is ĵet'int'e ĉi hom'o'j'n en tiel implik'it'a'n labirint'o'n, kaj decid'is far'i nov'a'n prov'o'n el'kov'i freŝ'a'j'n konflikt'o'j'n kaj kverel'o'j'n. Okaz'is do, ke la taĉment'an'o'j, aŭd'ant'e pri la grand'a moŝt'ec'o de si'a'j kontraŭ'batal'ant'o'j, trankvil'iĝ'is kaj si'n re'tir'is de la lukt'o, ĉar ŝajn'is al ili, ke kia ajn est'us ĝi'a rezult'o, ili tamen perd'us la batal'o'n; sed unu taĉment'an'o, la sam'a kies rip'o'j'n do'n Fernand'o pist'is kaj sur'tret'is, memor'is, ke inter li'a'j arest-ordon'o'j kontraŭ kelk'a'j delikt'ul'o'j trov'iĝ'as unu pri do'n Quijote, kies kapt'o'n dekret'is la Santa Hermandad (kio Sancho prav'e tim'is si'a'temp'e) sub la akuz'o, ke li met'is la galer'ul'o'j'n en liber'o'n; la taĉment'an'o do vol'is konstat'i, ĉu la pri'skrib'o el li'a mandat'o konform'as al la person'o de do'n Quijote, sekv'e li de'tir'is de si'a sin'o i'a'n pergamen'a'n dokument'o'n, komenc'is leg'i ĝi'n lant'e, ĉar li ne est'is spert'a leg'ant'o, fiks'is ĉe ĉiu vort'o la rigard'o'n sur do'n Quijote, por kompar'i la detal'o'j'n el la mandat'o kun li'a vizaĝ'o kaj fin'e

konvink'iĝ'is ke, sen ia dub'o, do'n Quijote est'as la person'o pri'skrib'it'a; tiam, jam cert'a pri li'a ident'ec'o, la taĉment'an'o, kun la pergamen'o en la liv'a man'o, ek'kapt'is per la dekstr'a la kavalir'o'n je la kol'o, tiel fort'e, ke li ne las'is li'n spir'i, kaj laŭt'eg'e kri'is:

—Help'o'n al la Santa Hermandad! Kaj, por ke oni vid'u, ke mi prav'e ĝi'n pet'as, jen la arest-ordon'o kontraŭ ĉi voj'o-rab'ist'o!

La pastr'o pren'is la dokument'o'n, konstat'is, ke la pri'skrib'o konform'as al do'n Quijote, kaj ke la taĉment'an'o dir'is la ver'o'n. Sed la kavalir'o, kiu vid'is si'n tiel mis'trakt'at'a de ĉi sen'honor'a fripon'o, eksplod'is de koler'o kaj, kun krak'ad'o de ost'o'j de li'a korp'o, per ambaŭ man'o'j kapt'is, kiel li pov'is, la gorĝ'o'n de la taĉment'an'o kaj tiom string'is ĝi'n ke se li ne ricev'us la help'o'n de si'a'j kun'ul'o'j, li las'us tie la viv'o'n antaŭ ol do'n Quijote la string'ad'o'n.

La gast'ej'estr'o, kiu hav'is la dev'o'n don'i asist'o'n al si'a'j kamarad'o'j, ir'is tuj help'i la taĉment'an'o'n, dum la gast'ej'estr'in'o, vid'ant'e de'nov'e si'a'n edz'o'n implik'it'a en ali'a lukt'o, lev'is la voĉ'o'n; tuj ŝi'a fil'in'o kaj Maritornes akompan'is ŝi'n en ŝi'a kri'ad'o, pet'ant'e la help'o'n de la ĉiel'o kaj de la ceter'a'j person'o'j de la lok'o; kaj Sancho, ĉe tia spektakl'o, dir'is en si:

—Je Di'o, mi'a mastr'o prav'as rilat'e la en'sorĉ'o'n de ĉi kastel'o, ĉar ne ebl'as viv'i en ĝi pac'e eĉ

unu sol'a'n hor'o'n.

Do'n Fernand'o apart'ig'is la du vir'o'j'n je ili'a grand'a kontent'o, ĉar ambaŭ firm'e en'kroĉ'ad'is la man'o'j'n: la taĉment'an'o en la kol'um'o de la sajo de do'n Quijote, kaj la hidalg'o en la gorĝ'o de la ali'a; tamen la taĉment'an'o'j insist'is, ke ili dev'as pren'i si'a'n krim'ul'o'n, kaj ke la ceter'a'j person'o'j help'u sub'met'i kaj lig'i li'n, kiel postul'is la serv'o al la reĝ'o kaj al la Santa Hermandad, je kies nom'o de'nov'e ili pet'is help'o'n kaj asist'o'n por arest'i ĉi latron'o'n kaj bandit'o'n de voj'o'j kaj pad'o'j. Do'n Quijote rid'ad'is ĉe tia'j argument'o'j kaj fin'e dir'is kun grand'a flegm'o:

—Kio do, bastard'a kaj naŭz'a kanajl'ar'o? Ĉu don'i liber'o'n al katen'it'a'j, help'o'n al mis'fortun'a'j, man'o'n al fal'int'a'j kaj rimed'o'n al mizer'a'j est'as, laŭ vi, bandit'i sur la voj'o'j? Ha, pervers'a gent'o, kies et'a kaj malic'a inteligent'o ne merit'as, ke la ĉiel'o rivel'u al vi la virt'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o, kaj ankaŭ ne, ke vi kompren'u kiel pek'e kaj ne'sci'e vi kondut'as, ne respekt'ant'e eĉ la ombr'o'n de vag'ant'a kavalir'o, des mal'pli li'a'n person'o'n! Kio do, taĉment'o da latron'o'j, ne taĉment'an'o'j, sed voj'a'j rab'ist'o'j kun licenc'o de la Santa Hermandad? Dir'u, kiu idiot'o, sub'skrib'is la ordon'o'n de arest'o kontraŭ tia kavalir'o kiel mi? Ĉu li ne sci'as, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j de'pend'as de neni'a jurisdikci'o, ke ili hav'as si'a'n glav'o'n kiel leĝ'o'n, si'a'n kuraĝ'o'n kiel ĉart'o'n kaj si'a'n propr'a'n vol'o'n kiel kod'o'n? Kiu idiot'o, mi ripet'as, ne sci'as, ke ekzist'as neni'a nobel-titol'o kun tiom da privilegi'o'j kaj prerogativ'o'j, kiom da ili vag'ant'a kavalir'o akir'as en la tag'o kiam li est'as arm'it'a kaj si'n for'don'as al si'a rigor'a profesi'o? Kiu vag'ant'a kavalir'o iam pag'is impost'o'n, akciz'o'n, tribut'o'n, reĝ'a'n kontribuci'o'n aŭ dogan'o'n? Kiu tajlor'o iam prezent'is al li kalkul'o'n pri vest'o'j al li far'it'a'j? Kiu kastel'mastr'o regal'is li'n en festen'o kaj post'e pet'is de li ties part'o'pag'o'n? Kiu reĝ'o ne invit'is li'n al si'a tabl'o? Kiu pucelo ne en'am'iĝ'is al li kaj si'n don'is sen'hezit'e al li'a vol'o kaj plezur'o? Kaj fin'e, kiu vag'ant'a kavalir'o iam'a, nun'a aŭ futur'a ne hav'us kuraĝ'o'n sufiĉ'a'n por, li sol'a, verg'i kvar'cent'foj'e kvar'cent taĉment'an'o'j'n, se ili aŭdac'us li'n al'front'i?

[175] Neolog'ism'o. Hispan'e «morrión»; franc'e «morion»; angl'e «morion». Spec'o de kask'o antikv'a.

[176] En la hispan'a, kiam proverb'o est'as tre kon'at'a, oni kelk'foj'e menci'as nur ĝi'a'n unu'a'n part'o'n. La proverb'o komplet'a tekst'as: «Tie'n ir'as leĝ'o'j, kie'n vol'as reĝ'o'j».

[177] Hispan'a proverb'o: oni konform'iĝ'u, sam'e al la sukces'o, kiel al la fiask'o de si'a'j pretend'o'j aŭ dezir'o'j.

[178] Alud'o al epizod'o de la verk'o de Ariost'o (1474-1533), Rolando frenez'a (kant'o 27-a).

[179] Nov'a alud'o al la sam'a epizod'o de Rolando frenez'a, kie oni pri'disput'as spad'o'n, ĉeval'o'n kaj agl'o'n, sed ne helm'o'n, kiu'n do'n Quijote, en si'a ekzalt'iĝ'o, al'don'is al la list'o.

[180] Dank’ al la aŭtoritat'o de la unu'a kaj al la aĝ'o kaj prudent'o de la du'a, re'star'iĝ'is la pac'o en ili'a tend'ar'o, laŭ la menci'it'a verk'o de Ariost'o.

[181] T.e. la diabl'o.

Ĉapitr'o 46

Pri la rimark'ind'a aventur'o de la taĉment'an'o'j kaj la grand'a feroc'o de ni'a bon'a kavalir'o do'n Quijote

Dum tiel parol'is do'n Quijote, la pastr'o klopod'is persvad'i la taĉment'an'o'j'n, ke la cerb'o de ni'a hidalg'o ir'is promen'i, kiel ili mem pov'us konstat'i per li'a'j vort'o'j kaj far'o'j kaj, ke, sekv'e, ili ne bezon'is persist'i en si'a intenc'o arest'i kaj for'konduk'i li'n, ĉar, se jes, ili dev'us liber'ig'i li'n post'e pro li'a mens'a perturb'o; la taĉment'an'o de la mandat'o respond'is al tio, ke al li ne koncern'as juĝ'i pri la frenez'o de do'n Quijote, ke li dev'as obe'i la ordon'o'j'n de si'a super'ul'o, kaj ke, post ol oni en'karcer'ig'us li'n, al li est'us tut'e sam'e, se oni don'us al li cent'foj'e la liber'o'n.

—Tamen —dir'is la pastr'o— ĉi-foj'e vi ne pren'os li'n kun vi, ĉar, ŝajn'as, li ne las'os si'n konduk'i.

Tiom da argument'o'j prezent'is la pastr'o, kaj tiom da frenez'aĵ'o'j far'is do'n Quijote, ke la taĉment'an'o'j eĉ pli frenez'us ol li, se ili fin'e ne est'us konvink'iĝ'int'a'j pri la afekci'o de do'n Quijote; tiel do, ili konsider'is pli bon'e trankvil'ig'i si'n kaj eĉ per'i la pac'o'n inter la barbir'o kaj Sancho Panza, kiu'j montr'is ankoraŭ fort'a'n rankor'o'n en si'a disput'o. Fin'e, kiel membr'o'j de la justic'o, ili inter'ven'is kaj arbitraci'is en la afer'o, tiel'e, ke ambaŭ parti'o'j rest'is, se ne plen'e, almenaŭ part'e kontent'a'j, ĉar oni dispon'is, ke ili far'u la inter'ŝanĝ'o'n de la ŝarĝ'o-sel'o'j, sed ne de la ventr'o'bend'o'j nek de la brid'o'j. Rilat'e al la kask'o de Mambrino, la pastr'o, kaŝ'e kaj ne'rimark'at'e de do'n Quijote, don'is por la pelv'o ok real'o'j'n al la barbir'o, kiu de si'a flank'o kvitanc'is la sum'o'n kaj promes'is ne plu plend'i pro fraŭd'o koncern'e la pelv'o'n, en la nun'a aŭ en la futur'a temp'o, am'e'n.

Post ol oni trov'is la solv'o'n de ĉi du kverel'o'j, la plej grav'a'j kaj serioz'a'j, rest'is nur aranĝ'i, ke tri serv'ist'o'j de do'n Lu'is re'ir'u hejm'e'n, kaj ke la ali'a akompan'u si'a'n mastr'o'n ĝis la lok'o, kie'n do'n Fernand'o dezir'us li'n konduk'i; kaj tial, ke la sort'o jam komenc'is for'met'i bar'o'j'n kaj ig'i pli facil'e ir'ebl'a la voj'o'n al la ge'am'ant'o'j kaj brav'ul'o'j de la gast'ej'o, ĝi vol'is komplet'ig'i la task'o'n per kontent'ig'a fin'o: la serv'ist'o'j konsent'is kio'n do'n Lu'is pet'is de ili, kaj Clara tiel ĝoj'is je ili'a decid'o, ke, rigard'ant'e ŝi'a'n vizaĝ'o'n, oni ne pov'is ne percept'i la feliĉ'o'n de ŝi'a kor'o. Zoraida, kvankam ŝi ne bon'e kompren'is ĉio'n okaz'int'a'n, altern'e ĝoj'is aŭ trist'is, laŭ la esprim'o'j vid'ebl'a'j sur la ali'a'j, precip'e sur ŝi'a hispan'o, al kies person'o ŝi sen'ĉes'e turn'is si'a'n rigard'o'n plen'a'n de am'o. La gast'ej'estr'o, al kiu ne pas'is ne'rimark'it'a, ke la pastr'o don'is mon'o'n al la barbir'o, pet'is de do'n Quijote, ke li pag'u por la difekt'it'a'j vin-sak'o'j kaj la perd'it'a vin'o, kaj ĵur'is, ke nek Rocinante, nek la azen'o de Sancho for'las'us la gast'ej'o'n, antaŭ

ol oni pag'us al li ĝis la last'a groŝ'o. La pastr'o kaj do'n Fernand'o pag'is la damaĝ'o'j'n, kvankam ankaŭ la aŭditor'o tre volont'e si'n propon'is pag'i li mem. Kaj tia pac'o kaj kviet'o reg'is en ĉies kor'o'j, ke, anstataŭ la diskord'o de la tend'ar'o de Agramante, kiel do'n Quijote dir'is, ŝajn'is gast'i ĉe la dom'o la pac'o kaj la kviet'o de la temp'o'j de Oktavi'o; [182] kaj laŭ la ĝeneral'a opini'o, tio ŝuld'iĝ'is al la bon'a intenc'o kaj riĉ'a elokvent'o de la sinjor'o pastr'o kaj al la

ne'kompar'ebl'e don'em'a spirit'o de do'n Fernand'o.

Do'n Quijote, vid'ant'e si'n liber'a de tiom da problem'o'j, kaj propr'a'j kaj de Sancho, pens'is, ke est'us bon'e daŭr'ig'i la vojaĝ'o'n kaj fin'i la grand'a'n aventur'o'n, por kies plen'um'o oni li'n vok'is kaj elekt'is; tiel do, kun firm'a decid'o, li genu'iĝ'is antaŭ Dorotea, kiu ne permes'is al li dir'i i'o'n, antaŭ ol li lev'iĝ'us, do do'n Quijote obe'e star'iĝ'is kaj dir'is:

—Laŭ tre kon'at'a proverb'o, bel'a sinjor'in'o, la diligent'o est'as patr'in'o de la fortun'o; en mult'a'j kaj grav'a'j cirkonstanc'o'j la spert'o montr'as, ke la aktiv'ec'o de afer'ist'o sukces'ig'as eĉ dub'a'n negoc'o'n, sed neni'e evident'as ĉi ver'o, kiel en la afer'o'j milit'a'j, kie rapid'o kaj prompt'ec'o dis'romp'as la prepar'o'j'n de la mal'amik'o kaj venk'as ĝi'n, antaŭ ol ĝi pov'as organiz'i si'a'n defend'o'n. Mi dir'as tio'n, ĉarm'a kaj moŝt'a sinjor'in'o, ĉar ŝajn'as al mi, ke ni'a rest'ad'o en ĉi kastel'o hav'as jam neni'a'n util'o'n, kaj eĉ pov'us kaŭz'i al ni grand'a'n damaĝ'o'n, kiel ni konstat'os iu'n tag'o'n. Ĉar, kiu sci'as, ĉu vi'a mal'amik'o, la gigant'o, ne ricev'is inform'o'n, per'e de sekret'a'j kaj diligent'a'j spion'o'j, ke mi ir'as detru'i li'n, kaj ĉu, dum ni perd'as la temp'o'n, li ne profit'as ĝi'n, star'ig'ant'e si'a'n defend'o'n en ne'konker'ebl'a kastel'o aŭ fortres'o, kie van'us mi'a'j klopod'o'j kaj la fort'o de mi'a sen'lac'a brak'o? Tiel do, kar'a sinjor'in'o, per ni'a diligent'o ni antaŭ'iĝ'u al li'a'j projekt'o'j, kiel dir'it'e, kaj tuj ek'ir'u, ĉar, por ke vi'a bon'a destin'o plen'um'iĝ'u, kiel vi dezir'as, vi ne dev'as atend'i pli ol la temp'o'n neces'a'n ĝis mi renkont'os vi'a'n kontraŭ'ul'o'n.

Do'n Quijote ĉes'is parol'i kaj atend'is aplomb'e la respond'o'n de la bel'a princ'in'o; kaj ŝi, kun majest'a esprim'o laŭ'a al la stil'o de la hidalg'o, respond'is jen'e:

—Mi dank'as al vi, sinjor'o, ke vi tiel montr'as vi'a'n dezir'o'n serv'i mi'n en mi'a grand'a mis'fortun'o, kiel kavalir'o kies funkci'o kaj koncern'o est'as don'i protekt'o'n al orf'a'j kaj sen'help'a'j; kaj Di'o vol'u, ke mi'a dezir'o kaj la vi'a plen'um'iĝ'u, por ke vi vid'u, ke ekzist'as en la mond'o dank'em'a'j vir'in'o'j. Rilat'e al mi'a for'vetur'o, ĝi tuj okaz'u: mi ne hav'as ali'a'n vol'o'n ol la vi'a'n, do dispon'u pri mi tut'e laŭ vi'a bon'trov'o kaj dezir'o, ĉar la vir'in'o, kiu iam konfid'is al vi la defend'o'n de si'a person'o kaj la restaŭr'o'n de si'a potenc'o, ne dev'as kontraŭ'i kio'n vi'a saĝ'o ordon'as.

—Est'u cert'a pri mi'a promes'o, je Di'o —respond'is do'n Quijote—, ĉar, se tiel grand'a dam'o humil'iĝ'as, mi ne vol'as perd'i la okaz'o'n re'lev'i ŝi'n al ŝi'a hered'a tron'o. Ni jam ek'ir'u: la proverb'o, ke en la tard'o insid'as danĝer'o, spron'as mi'a'n dezir'o'n ir'i sur'voj'e. Neniam la ĉiel'o kre'is, nek la infer'o vid'is, i'o'n kapabl'a'n pel'i mi'n en tim'o'n kaj terur'o'n, do, Sancho, sel'u Rocinante, harnisu vi'a'n azen'o'n kaj la palefren'o'n[183] de la reĝ'in'o, ni dir'u adiaŭ al la kastel'mastr'o kaj al ĉi sinjor'o'j kaj tuj for'ir'u.

Sancho, ĉio'n atent'e aŭskult'int'a, sku'is la kap'o'n kaj respond'is:

—Ve, sinjor'o, mi dir'u, kaj ĉi honest'a'j dam'o'j mi'n pardon'u, ke en la vilaĝ'o oni mal'bon'as, pli ol oni ĝeneral'e kon'as.

—Kia mal'bon'o, kapabl'a diskredit'i mi'n, pov'as ekzist'i en ajn'a vilaĝ'o aŭ en ĉiu'j urb'o'j de la mond'o, fripon'o?

—Se vi'a moŝt'o koler'as, mi pri'silent'os kio'n mi dev'us dir'i kiel bon'a ŝild'ist'o, kaj kio'n bon'a serv'ist'o dev'us dir'i al si'a mastr'o.

—Parol'u laŭ'plac'e —respond'is do'n Quijote—, sed ne kun la intenc'o inspir'i tim'o'n al mi; ĉar, se vi sent'as tim'o'n, vi ag'as laŭ vi'a natur'o; kaj se mi est'as sen'tim'a, mi ag'as laŭ la mi'a.

—Tut'e ne tem'as pri tio, ve al mi! —dir'is Sancho—, sed mi cert'as kaj asert'as, ke ĉi sinjor'in'o si'n nom'ant'a reĝ'in'o de la grand'a regn'o Micomicón, ne est'as tia reĝ'in'o pli ol mi'a patr'in'o; ĉar, se tia'n rang'o'n ŝi hav'us, ŝi ne dediĉ'us si'n frot'i si'a'n muzel'o'n kun unu el ĉi vir'o'j kap'o'turn'e kaj post'pord'e.

Dorotea ruĝ'iĝ'is ĉe la vort'o'j de Sancho, ĉar, efektiv'e, ŝi'a edz'o do'n Fernand'o, kaŝ'ant'e si'n de ali'a'j okul'o'j, kelk'foj'e frand'is per la lip'o'j part'o'n de de la premi'o gajn'it'a de li'a am'o. Sancho rimark'is tio'n, kaj ŝajn'is al li, ke tiel sen'hont'a kondut'o pli konform'us al meretric'o ol al reĝ'in'o de tiel grav'a regn'o. Dorotea, nek pov'is, nek vol'is respond'i la asert'o'n de Sancho, do ŝi las'is li'n daŭr'ig'i.

—Mi dir'as tio'n, sinjor'o —al'don'is Sancho—, ĉar, se la vir'o tiel grandioz'e ĝu'ant'a la viv'o'n en ĉi gast'ej'o fin'e rikolt'os la frukt'o'n de ni'a labor'o, post ol ni ir'is sur voj'o'j kaj pad'o'j kaj el'port'is nombr'o'n da kruel'a'j nokt'o'j kaj eĉ pli kruel'a'j tag'o'j, ne ekzist'as do motiv'o, ke mi rapid'u sel'i Rocinante, harnisi la azen'o'n aŭ pret'ig'i la palefren'o'n; prefer'e ni ten'u ni'n trankvil'a'j, kaj ĉiu putin'o ŝpin'u, kaj ni manĝ'u. [184]

Je Di'o, kiel eg'e koler'is do'n Quijote, aŭd'ant'e la insolent'o'j'n de si'a ŝild'ist'o! Tiel terur'e li furioz'is, ke kun si'n'pel'a voĉ'o, trem'a lang'o kaj fajr'a'j okul'o'j, li kri'is:

—Ho vi, kamp'ul'aĉ'o krud'a kaj ne'sci'a, fripon'o impertinent'a, fi'buŝ'a, fals'a kaj malic'a! Ĉu vi aŭdac'as parol'i tia'manier'e antaŭ mi kaj antaŭ ĉi moŝt'a'j dam'o'j? For'ir'u el mi'a vid'o, monstr'o de la natur'o, ŝrank'o de mensog'o'j, magazen'o de tromp'o'j, silo de fripon'aĵ'o'j, invent'ist'o de kalumni'o'j, dis'kri'ant'o de absurd'o'j, mal'amik'o de la respekt'o ŝuld'at'a al la reĝ'a'j person'o'j!

For'ir'u, ne plu aper'u antaŭ mi, aŭ vi spert'os la pez'o'n de mi'a koler'o!

Tio'n dir'ant'e, do'n Quijote kun'tir'is la brov'o'j'n, puf'ig'is la vang'o'j'n, ĵet'is ĉi'e'n la rigard'o'n, kaj per la dekstr'a pied'o don'is fort'a'n frap'o'n sur la plank'o'n, kio montr'is, kiel bol'is la rabi'o en li'a brust'o. Ĉi tim'ig'a'j vort'o'j kaj furioz'a'j gest'o'j tiel terur'is Sanchon, ke li tre ĝoj'us, se la ter'o dis'iĝ'us tiam sub li'a'j pied'o'j por en'glut'i li'n; kaj sen sci'i kio'n ali'a'n far'i, li turn'is la dors'o'n kaj for'paŝ'is de la koler'a ĉe'est'o de si'a mastr'o. Sed la saĝ'a Dorotea, kiu jam tre bon'e kon'is la natur'o'n de do'n Quijote, dir'is al li kviet'ig'e:

—Ne ĉagren'iĝ'u, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, por la absurd'o'j ĵus dir'it'a'j de vi'a bon'a ŝild'ist'o, ĉar ebl'e li parol'is ne sen'prav'e; kaj ceter'e li ne far'us fals'a'n akuz'o'n, se konsider'i li'a'n prudent'o'n kaj krist'an'a'n konscienc'o'n. Tiel do, oni dev'as kred'i sen ia dub'o, ke, pro tio, ke, laŭ vi'a'j dir'o'j, en ĉi kastel'o ĉio okaz'as sub en'sorĉ'o, Sancho cert'e vid'is nur i'a'n infer'a'n iluzi'o'n, tiel ofend'a'n al mi'a virt'o.

—Mi ĵur'as je la ĉio'pov'a Di'o —dir'is tiam do'n Quijote—, ke Vi'a Alt'ec'o traf'is la ĝust'a'n

klav'o'n: ia aĉ'a vizi'o ŝveb'is antaŭ la okul'o'j de la povr'a Sancho, kaj montr'is al li kio'n cert'e li ne pov'us vid'i ekster'sorĉ'e, ĉar mi tre bon'e sci'as, kiel bon'a kaj naiv'a est'as ĉi kompat'ind'ul'o, ne'kapabl'a fals'e atest'i.

—Vi prav'as, kaj tiel rest'u la afer'o —dir'is do'n Fernand'o—, do, vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, dev'as pardon'i li'n kaj li'n re'vok'i de'nov'e en la sin'o'n de vi'a favor'o, sicut erat in principio,[185] antaŭ ol la vizi'o'j renvers'is li'a'n cerb'o'n.

—Mi pardon'as li'n —dir'is do'n Quijote.

La pastr'o ir'is serĉ'i Sanchon, kiu, tre humil'e, re'ven'is, genu'iĝ'is antaŭ si'a mastr'o, pet'is li'a'n man'o'n kaj ĝi'n kis'is. Post'e la hidalg'o don'is al li si'a'n ben'o'n kaj dir'is:

—Sancho, mi'a fil'o, mi pens'as, ke vi jam konvink'iĝ'is, ke mi ripet'e dir'is al vi la ver'o'n, asert'ant'e, ke ĉio en ĉi kastel'o okaz'as sub en'sorĉ'o.

—Jes, vi prav'as —respond'is Sancho—. Sed mi escept'us la afer'o'n de la plejd'o: ĝi okaz'is laŭ natur'a manier'o.

—Ne kred'u tio'n. Se tem'us pri ordinar'a afer'o, mi est'us venĝ'int'a vi'n tiam kaj eĉ nun —dir'is do'n Quijote—. Sed nek tiam nek nun mi pov'is venĝ'i vi'n, ĉar neni'e mi vid'is ajn'a'n person'o'n kulp'a'n pri la ofend'o al vi far'it'a.

Ĉiu'j sent'is sci'vol'o'n koncern'e la afer'o'n de la plejd'o, kaj tiam la gast'ej'estr'o detal'e rakont'is pri la kapriol'o'j de Sancho en la aer'o, kio provok'is ĉies rid'eg'o'j'n; kaj la ŝild'ist'o fort'e hont'us, se li'a mastr'o ne est'us de'nov'e cert'ig'int'a al li, ke la bernado konsist'is el nur'a en'sorĉ'o. Tamen, la stult'o de Sancho ne tiel grand'is, ke li kred'us absolut'a ver'o sen ia ombr'o da dub'o, ke li'n bernis, ne person'o'j el karn'o kaj ost'o'j sed fantom'o'j ne'real'a'j kaj imag'a'j, kiel li'a mastr'o kred'is kaj asert'is.

Jam pas'is du tag'o'j de kiam ĉi eminent'a kompani'o al'ven'is al la gast'ej'o; kaj pens'ant'e, ke jam son'is la hor'o for'vetur'i, ili trov'is la manier'o'n ŝpar'i al Dorotea kaj do'n Fernand'o la pen'o'n akompan'i do'n Quijote al ties vilaĝ'o sub la pretekst'o de la restaŭr'o de la reĝ'in'o Micomicona; anstataŭ'e la pastr'o kaj la barbir'o konduk'us li'n al li'a land'o kaj prov'us re'san'ig'i li'n de ties frenez'o hejm'e, kiel ili dezir'is. Tiu'cel'e oni inter'konsent'is kun ĉar'ist'o, tiam okaz'e pas'ant'a sur'voj'e kun ĉar'o tir'at'a de bov'o'j, kaj, por la transport'o de do'n Quijote, oni far'is spec'o'n de kaĝ'o kun lign'a'j stang'o'j inter'kruc'it'a'j, kie li pov'us oportun'e sid'i; post'e do'n Fernand'o kaj li'a'j kamarad'o'j, la serv'ist'o'j de do'n Lu'is, la taĉment'an'o'j kaj la gast'ej'estr'o, mask'is al si la vizaĝ'o'n kaj ali'vest'is si'n, ĉiu laŭ si'a plaĉ'o, konform'e al la konsil'o'j kaj instrukci'o'j de la pastr'o, por ke la hidalg'o pren'u ili'n por person'o'j diferenc'a'j de li'a'j kon'at'o'j de la gast'ej'o; post'e, en profund'a silent'o, ili en'ir'is en la ĉambr'o'n, kie do'n Quijote dorm'is kaj ripoz'is post la last'a'j konflikt'o'j, proksim'iĝ'is al li, kuŝ'ant'a sen eĉ la plej et'a suspekt'o pri tia komplot'o, fort'e li'n ek'kapt'is kaj firm'e kun'lig'is li'a'j'n man'o'j'n kaj pied'o'j'n, tiel'e, ke kiam li abrupt'e vek'iĝ'is, li pov'is, nek mov'i si'n, nek far'i ali'o'n ol gap'i kaj mir'i, vid'ant'e antaŭ si tiel strang'a'j'n vizaĝ'o'j'n; sed li tuj fal'is en la iluzi'o'n sen'ĉes'e kre'at'a'n de li'a frenez'a imag'o, kaj kred'is, ke la figur'o'j est'as fantom'o'j de la en'sorĉ'it'a kastel'o, kaj ke oni en'sorĉ'is li'n mem, tial,

ke li ne pov'is si'n mov'i aŭ defend'i; kaj ĉio okaz'is, ĝust'e kiel atend'is la pastr'o, el'pens'int'o de la tut'a maĥinaci'o.

El la grup'o, nur Sancho konserv'is si'a'n propr'a'n figur'o'n kaj si'a'n ordinar'a'n prudent'o'n, kaj, kvankam nur et'e mank'is al li por sufer'i la sam'a'n mal'san'o'n de li'a mastr'o, al li ne pas'is ne'rimark'it'a la ver'a person'ec'o de la du'on'tord'it'a'j figur'o'j; sed li ne kuraĝ'is apert'i la buŝ'o'n, ĝis li sci'us, kia'n fin'o'n hav'us la rab'o kaj kapt'o de li'a mastr'o; kaj ankaŭ la hidalg'o dir'is neni'o'n, sam'e atend'ant'e la rezultat'o'n de si'a mis'fortun'o; kaj okaz'is, ke oni port'is en la ĉambr'o'n la kaĝ'o'n, li'n en'puŝ'is en ĝi'a'n intern'o'n, al'najl'is la ferm'o'tabul'o'j'n, ke li ne pov'u for'sku'i ili'n, sur'ŝultr'ig'is la kaĝ'o'n, kaj, en la moment'o de la el'ir'o, aŭd'iĝ'is voĉ'o tim'ig'a (tiel tim'ig'a, kiel pov'is ĝi'n far'i la barbir'o, majstr'o Nicolás) dir'ant'a:

—Ho, Kavalir'o de la Trist'a Mien'o! Ne aflikt'iĝ'u pro vi'a en'ferm'it'ec'o, ĉar ĝi neces'as por la plej rapid'a solv'o de la aventur'o entrepren'it'a de vi'a grand'a kuraĝ'o. Ĝi fin'iĝ'os, kiam la feroc'a leon'o de La Mancha kaj la blank'a kolombin'o de El Toboso kuŝ'os kun'e, post ol ili humil'e klin'os si'a'n fier'a'n kap'o'n sub la mol'a'n jug'o'n de edz'iĝ'o; el tiel ekster'ordinar'a nupt'o el'ven'os al la lum'o de la mond'o la brav'a'j leon'id'o'j, kiu'j konkur'os kun la detru'a'j krif'o'j de la sen'tim'a patr'o. Kaj ĉi tio okaz'os antaŭ ol la persekut'ant'o de la fuĝ'ant'a nimf'o[186] far'os du'foj'e la vizit'o'n, en si'a rapid'a kaj natur'a kurs'o, al la lum'a'j konstelaci'o'j. Kaj vi, ho plej nobl'a kaj obe'a el ĉiu'j ŝild'ist'o'j iam ekzist'ant'a'j kun glav'o ĉe la zon'o, barb'o sur la vizaĝ'o kaj olfakt'o en la naz'o, ne fal'u en ĉagren'o'n aŭ aflikt'o'n, vid'ant'e antaŭ vi'a'j propr'a'j okul'o'j, kaj en tia stat'o, la flor'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o, ĉar tre baldaŭ, se plaĉ'os al la grand'a arkitekt'o de la univers'o, vi vid'os vi'n en tiel alt'a kaj sublim'a pozici'o, ke vi eĉ ne re'kon'os vi'n, kaj ne van'iĝ'os do la promes'o'j al vi far'it'a'j de vi'a bon'a mastr'o. Kaj je la nom'o de la saĝ'ul'in'o Mensogoniana mi konfirm'as al vi, ke vi'a'n salajr'o'n vi ricev'os, kiel vi vid'os propr'a'okul'e; sekv'u la paŝ'o'j'n de la kuraĝ'a kaj en'sorĉ'it'a kavalir'o, ĉar konven'as, ke vi akompan'u li'n, ĝis la lok'o, kie vi ambaŭ rest'os. Nun, mi ne rajt'as plu parol'i, do, adiaŭ, mi re'ir'as kie'n mi bon'e sci'as.

Ĉe la fin'o de la profet'aĵ'o, la barbir'o lev'is la voĉ'o'n kaj tuj las'is ĝi'n fal'i en tiel delikat'a'n modul'o'n, ke eĉ la person'o'j jam inform'it'a'j pri la ŝerc'o preskaŭ kred'is ver'a kio'n ili aŭskult'is.

Rilat'e al do'n Quijote, la promes'o'j de la orakol'o konsol'is li'n, ĉar li tuj kompren'is ĝi'a'n signif'o'n, kaj vid'is, ke ĝi aŭgur'is li'a'n kun'viv'ad'o'n, en sankt'a kaj leĝ'a edz'iĝ'o, kun li'a kar'a Dulcine'a de El Toboso, de kies feliĉ'a ventr'o el'ven'us la leon'id'o'j, li'a'j fil'o'j, por la etern'a glor'o de La Mancha. Sincer'e kaj firm'e kred'ant'e tio'n, li lev'is la voĉ'o'n kaj dir'is kun profund'a suspir'o:

—Ho vi, kiu ajn vi est'as, profet'ant'o de tiom da bon'o! Turn'u vi'n, je mi'a nom'o, al la saĝ'a sorĉ'ist'o, kiu zorg'as mi'a'j'n afer'o'j'n, kaj pet'u de li, ke li ne las'u mi'n pere'i en ĉi mov'iĝ'ant'a prizon'o, kie mi nun sid'as, ĝis mi pov'os vid'i la plen'um'o'n de tiel ĝoj'a'j kaj ne'kompar'ebl'a'j promes'o'j al mi far'it'a'j ĉi tie; ĉar, se ili efektiv'iĝ'os, mi rigard'os glor'a'j la tortur'o'j'n de ĉi karcer'o, kaj komfort'a'j ĉi katen'o'j'n sur mi; kaj ĉi dur'a batal'kamp'o, kie mi per'fort'e kuŝ'as, ŝajn'os al mi mol'a kaj feliĉ'a lit'o nupt'a. Rilat'e la rekompenc'o'n al mi'a ŝild'ist'o, li'a honest'o kaj bon'a kondut'o don'as al mi fid'o'n, ke li ne las'os mi'n en favor'a'j aŭ kontraŭ'a'j cirkonstanc'o'j, kaj, se pro mi'a mis'sort'o, aŭ la li'a, mi ne pov'us don'i al li la insul'o'n promes'it'a'n, aŭ ties ekvivalent'o'n, almenaŭ li ne perd'os si'a'n salajr'o'n, ĉar mi jam specif'is en mi'a testament'o,

kiom li dev'as ricev'i, proporci'e, ne al si'a'j mult'a'j kaj bon'a'j serv'o'j, sed al mi'a'j rimed'o'j.

Sancho Panza tre respekt'e si'n klin'is kaj kis'is la du man'o'j'n de do'n Quijote, ĉar unu sol'a'n li ne pov'us, tial, ke ambaŭ est'is kun'lig'it'a'j. Post'e la fantom'o'j de'nov'e sur'ŝultr'ig'is la kaĝ'o'n kaj ĝi'n lok'is en la bov'o-ĉar'o'n.

[182] Alud'o al long'a period'o de pac'o en la epok'o de la Roman'a imperi'estr'o Oktavi'o Aŭgust'o (63-14 a.K.).

[183] Hispan'e «palafrén»; franc'e «palefroi»; angl'e «palfrey». Special'a ĉeval'o rajd'at'a de reĝ'o'j, princ'o'j kaj dam'o'j okaz'e de ceremoni'o'j, procesi'o'j kaj ali'a'j solen'aĵ'o'j.

[184] Iam proverb'a esprim'o inter prostitu'ist'o'j. Metafor'e, ag'i plej konven'e, laŭ la okaz'o'j.

[185] Latin'aĵ'o: «kiel en la komenc'o».

[186] La sun'di'o Apolon'o kaj Dafn'a.

Ĉapitr'o 47

Pri la strang'a en'sorĉ'it'ec'o de do'n Quijote de La Mancha kaj pri ali'a'j fam'a'j event'o'j Kiam do'n Quijote vid'is si'n en'kaĝ'ig'it'a kaj met'it'a en la ĉar'o, li dir'is:

—Mi leg'is mult'e da grav'a'j histori'o'j pri vag'ant'a'j kavalir'o'j, sed neniam leg'is, vid'is aŭ

aŭskult'is, ke oni pov'us transport'i ĉi-manier'e la en'sorĉ'it'a'j'n kavalir'o'j'n, kaj kun la tard'em'o propr'a al ĉi pigr'a'j kaj lant'a'j animal'o'j; kutim'e oni port'as ili'n kun mir'ind'a rapid'o tra la aer'o, intern'e de nigr'a aŭ griz'a nub'o, en fajr'a ĉar'o, aŭ sur hipogrif'o aŭ simil'a best'o. Ke oni mi'n transport'as nun per bov'o-ĉar'o tut'e konfuz'as mi'n, je Di'o, sed ebl'e la kavalir'ism'o kaj la magi'o de ni'a epok'o dev'as sekv'i ali'a'n voj'o'n diferenc'a'n de la kurs'o antikv'a. Pov'as okaz'i ankaŭ, ke, pro tio, ke mi est'as nov'a kavalir'o en la mond'o kaj la unu'a re'viv'ig'int'o de la jam forges'it'a profesi'o de la kavalir'ism'o, oni invent'is ali'a'j'n spec'o'j'n de en'sorĉ'o kaj ali'a'j'n metod'o'j'n por la transport'o de la en'sorĉ'it'o'j. Kio'n vi opini'as pri la afer'o, Sancho, mi'a fil'o?

—Mi ne sci'as kio'n pens'i —respond'is Sancho—, ĉar mi ne kler'as kiel vi rilat'e al la kavalir'a'j tekst'o'j; sed mi ne hezit'us ĵur'i, ke ĉi ĉirkaŭ'a'j vizi'o'j ne est'as tut'e katolik'a'j.

—Katolik'a'j? Kia ide'o! —dir'is do'n Quijote—. Kiel ili pov'us est'i katolik'a'j, se tem'as pri demon'o'j al'pren'int'a'j fantazi'a'j'n korp'o'j'n por met'i mi'n en ĉi stat'o'n? Se vi vol'as konstat'i, ke mi dir'as la ver'o'n, tuŝ'u kaj palp'u ili'n, kaj vi vid'os, ke ili'a korp'o konsist'as nur el aer'o kaj el ekster'a ŝajn'o.

—Je Di'o, sinjor'o —respond'is Sancho—, mi jam tuŝ'is ili'n, kaj jen, ĉi diabl'o tiel okup'at'a kaj aktiv'a montr'iĝ'as iom karn-abund'a, kaj, krom'e, disting'iĝ'as per io tre diferenc'a de la karakteriz'aĵ'o de la demon'o'j; laŭ'dir'e ili fetor'as je sulfur'o kaj ali'a'j odor'aĉ'o'j, sed ĉi ali'a diabl'o odor'as je ambr'o ĝis la distanc'o de unu mejl'o.

Per tia rimark'o Sancho alud'is al do'n Fernand'o, kies odor'o, pro li'a nobel'ec'o cert'e est'is tia, kiel la ŝild'ist'o dir'is. [187]

—Ne mir'u pri tio, amik'o Sancho —dir'is do'n Quijote—. Sci'u, ke la diabl'o'j tre ruz'as, kaj, kvankam ili port'as si'a'n propr'a'n odor'o'n, ili odor'as je neni'o, ĉar ili est'as spirit'o'j, kaj, se ili odor'us, ili odor'us, ne je io bon'a kaj agrabl'a, sed re'puŝ'a kaj stink'a, tial, ke ili, kie ajn ili trov'iĝ'as, port'as la infer'o'n kun si kaj ne pov'as spert'i i'a'n mild'iĝ'o'n de si'a'j turment'o'j; nu, la bon'a'j odor'o'j plezur'ig'as kaj log'as, do ne ebl'as al ili odor'i je io agrabl'a; kaj se al vi ŝajn'as, ke la diabl'o de vi menci'it'a odor'as je ambr'o, aŭ vi tromp'iĝ'as, aŭ li vol'as vi'n tromp'i, ke vi ne pren'u li'n por demon'o.

Ĉe tia konversaci'o inter la mastr'o kaj la serv'ist'o, do'n Fernand'o kaj Cardenio tim'is, ke Sancho pov'us tut'e diven'i kaj klar'ig'i al si ili'a'n konspir'o'n, pri kies ekzist'o li jam tre suspekt'is, do ili decid'is anticip'i la for'vetur'o'n, kaj, vok'int'e al'flank'e la gast'ej'estr'o'n, ordon'is li'n sel'i Rocinante kaj harnisi la azen'o'n de Sancho, kio'n li rapid'e far'is. Dum'e la pastr'o

inter'konsent'is kun la taĉment'an'o'j, ke ili akompan'os li'n ĝis li'a vilaĝ'o por iom da mon'o ĉiu'tag'e. Cardenio pend'ig'is de la sel'o de Rocinante la ŝild'o'n sur unu flank'o kaj la barb'o-pelv'o'n sur la ali'a, sign'is al Sancho, ke li sur'azen'iĝ'u kaj ek'pren'u la brid'o'n de Rocinante, kaj posten'ig'is la du taĉment'an'o'j'n kun ties paf'il'o'j, ambaŭ'flank'e de la ĉar'o; sed, antaŭ ol ĝi ek'ir'is, la gast'ej'estr'in'o, ties fil'in'o kaj Maritornes el'ven'is dir'i adiaŭ al do'n Quijote, ŝajn'ig'ant'e, ke ili plor'as de aflikt'o pro li'a mis'fortun'o.

—Ne plor'u, kar'a'j sinjor'in'o'j —dir'is tiam do'n Quijote—. Ĉi sort'o'bat'o'j est'as propr'a'j al la membr'o'j de mi'a profesi'o, kaj se plag'o'j ne fal'us sur mi'n, mi ne konsider'us mi'n fam'a kavalir'o vag'ant'a; neni'o simil'a okaz'as al la kavalir'o'j mank'a'j de grav'o kaj signif'o, tial, ke oni ignor'as ili'n en la mond'o; dum'e la kuraĝ'a'j spert'as la mal'o'n, ĉar mult'a'j princ'o'j kaj ali'a'j kavalir'o'j envi'as ili'a'n virt'o'n kaj aŭdac'o'n kaj klopod'as fi'rimed'e detru'i ili'n. Tamen, la virt'o tiom potenc'as, ke per si mem ĝi emerĝ'os venk'e el ĉia prov'o, spit'e al la tut'a nekromanci'o el'pens'it'a de Zoroastro, kaj bril'os en la mond'o kiel la sun'o en la ĉiel'o. Pardon'u mi'n, bel'a'j dam'o'j, se preter'atent'e mi kaŭz'is al vi i'a'n ĉagren'o'n, ĉar intenc'e kaj volont'e mi neniam mis'kondut'is kontraŭ ajn'a person'o. Preĝ'u al Di'o, ke li el'pren'u mi'n el ĉi prizon'o, kie'n ia fi'intenc'a sorĉ'ist'o mi'n ĵet'is, kaj, se iam mi vid'os mi'n liber'a, mi tut'e ne forges'os la favor'o'j'n de vi ricev'it'a'j'n en ĉi kastel'o, kaj reciprok'os, rekompenc'os kaj re'pag'os ili'n, kiel ili merit'as.

Dum la dam'o'j kaj do'n Quijote tiel inter'parol'is, la pastr'o kaj la barbir'o adiaŭ'is al do'n Fernand'o kaj ties kamarad'o'j, al la kapitan'o kaj ties frat'o, kaj al la grup'o de feliĉ'a'j sinjor'in'o'j, special'e al Dorotea kaj Luscinda. Ĉiu'j brak'um'is si'n reciprok'e kaj promes'is send'i unu la ali'a'n si'a'j'n nov'aĵ'o'j'n. Do'n Fernand'o inform'is al la pastr'o, kie'n li dev'os skrib'i al li rilat'e al la sort'o de do'n Quijote. Li insist'is, ke neni'o don'us al la pli da plezur'o ol est'i inform'at'a ĉi-rilat'e, kaj ke, de si'a flank'o, li send'us al la pastr'o la nov'aĵ'o'j'n, kiu'j pov'us plaĉ'i al li, kiel, por ekzempl'o, li'a propr'a edz'iĝ'o, la bapt'o de Zoraida, la afer'o de do'n Lu'is kaj la re'ven'o hejm'e'n de Luscinda. La pastr'o promes'is akurat'e plen'um'i li'a'n dezir'o'n, kaj de'nov'e ili brak'um'is unu'j la ali'a'j'n kaj de'nov'e inter'ŝanĝ'is kompliment'o'j'n. Tiam la gast'ej'estr'o si'n turn'is al la pastr'o kaj trans'don'is al li kelk'e da paper'o'j, dir'ant'e, ke li trov'is ili'n en la sam'a valiz'o, kie aper'is la novel'o La stult'a sci'vol'o, kaj ke, tial, ke ĝi'a mastr'o ne re'ven'is, kaj li ne sci'pov'as leg'i, al li est'us tut'e sam'e, se la pastr'o vol'us akcept'i ili'n por si. La pastr'o dank'is li'n, komenc'is foli'um'i la manuskript'o'n, vid'is la titol'o'n Rinconete y Cortadillo, [188] kaj supoz'is, ke tem'as pri novel'o ebl'e tiel bon'a kiel La stult'a sci'vol'o, ĉar sen'dub'e la sam'a aŭtor'o verk'is ambaŭ. La pastr'o do akcept'is ĝi'n kun la intenc'o ĝi'n leg'i en la unu'a oportun'a okaz'o.

Li kaj li'a amik'o la barbir'o, mask'it'a'j por ke do'n Quijote ne re'kon'u ili'n, sur'sel'iĝ'is kaj ek'ir'is post la ĉar'o. La ord'o de la procesi'o est'is jen'a: unu'e la ĉar'o gvid'at'a de si'a mastr'o; ambaŭ'flank'e, kiel dir'it'e, la taĉment'an'o'j kun si'a'j paf'il'o'j; post'e, Sancho Panza sur si'a azen'o konduk'is per la brid'o Rocinante; fin'e la pastr'o kaj la barbir'o, kun serioz'a kaj aplomb'a si'n'ten'o, kaj kun la vizaĝ'o kovr'it'a, kiel jam menci'it'e, rajd'is sur si'a'j fort'a'j mul'o'j ne pli rapid'e ol permes'is la lant'a paŝ'ad'o de la bov'o'j.

Apog'it'a sur la stang'o'j, kun la man'o'j kun'lig'it'a'j kaj la krur'o'j streĉ'it'a'j, do'n Quijote sid'is tiel silent'e kaj pasiv'e en la kaĝ'o, ke ŝajn'is, ke li est'as, ne vir'o el karn'o kaj ost'o'j, sed statu'o ŝton'a. Lant'e kaj silent'e do, ili ir'is ses mejl'o'j'n kaj al'ven'is al val'o, kiu'n la ĉar'ist'o pens'is

konven'a lok'o por ripoz'o kaj por la paŝt'ad'o de la bov'o'j; sed la barbir'o, inter'konsil'iĝ'int'e kun la pastr'o, opini'is, ke ili dev'us ir'i iom pli antaŭ'e'n, ĉar li sci'is, ke, trans unu mont'et'o proksim'e vid'ebl'a, trov'iĝ'as ali'a val'o pli bon'a kaj pli herb'o'riĉ'a. Oni do akcept'is la konsil'o'n de la barbir'o kaj re'e ek'ir'is.

Ĉi-moment'e la pastr'o turn'is la vizaĝ'o'n kaj vid'is post si ses aŭ sep rajd'ant'o'j'n bon'e ekip'it'a'j'n, kiu'j baldaŭ ating'is la procesi'o'n, ĉar ili ir'is, ne kun la flegm'o kaj la halt'em'o de la bov'o'j, sed kiel hom'o'j rajd'ant'a'j sur mul'o'j de kanonik'o kaj, krom'e, dezir'ant'a'j baldaŭ siest'i en gast'ej'o vid'ebl'a tri mejl'o'j'n antaŭ'e. La diligent'a'j ating'is do la lant'a'j'n kaj post ĝentil'a'j salut'o'j reciprok'a'j, unu el la ĵus'ven'int'o'j, kanonik'o de Toledo kaj ĉef'o de la ceter'a'j, rimark'is la procesi'o'n kun la ĉar'o, la taĉment'an'o'j, Sancho, Rocinante, la pastr'o, la barbir'o, kaj special'e do'n Quijote lig'it'a kaj en'kaĝ'ig'it'a, kaj ne pov'is ne demand'i, kial oni transport'as vir'o'n tia'manier'e, kvankam li supoz'is, vid'ant'e la insign'o'j'n de la taĉment'an'o'j, ke la kapt'it'o dev'as est'i ia voj'o-rab'ist'o aŭ simil'a krim'ul'o, kies pun'o koncern'as al la Santa Hemandad. Li demand'is ĉi-rilat'e unu el la taĉment'an'o'j, kiu respond'is:

—Sinjor'o, mi ne sci'as, kial oni transport'as ĉi kavalir'o'n tia'manier'e. Li mem dir'u la motiv'o'n.

Do'n Quijote aŭd'is la dialog'o'n kaj inter'ven'is:

—Ĉu ebl'e vi'a'j moŝt'o'j kler'as rilat'e al la afer'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o? Se jes, mi rakont'os al vi mi'a'n mis'fortun'o'n; se ne, est'us van'e parol'i pri ĝi.

Ĉe tio, la pastr'o kaj la barbir'o vid'is la rajd'ant'o'j'n babil'i kun do'n Quijote de La Mancha kaj proksim'iĝ'is al ili kun la intenc'o klar'ig'i la afer'o'n tiel, ke ili'a komplot'o ne el'montr'iĝ'u. Sed la kanonik'o respond'is al do'n Quijote:

—Ver'e, frat'o, rilat'e al la kavalir'a'j libr'o'j mi est'as pli kler'a ol rilat'e al Las súmulas de Villalpando; [189] do, se nur tio'n vi postul'as, ebl'e vi konsent'os inform'i mi'n laŭ vi'a dezir'o.

—Konsent'it'e do, cert'e —dir'is do'n Quijote—. Sci'u, sinjor'o kavalir'o, ke mi trov'iĝ'as en'sorĉ'it'a en ĉi kaĝ'o kaŭz'e de la envi'o kaj tromp'em'o de malic'a'j magi'ist'o'j; ĉar la virt'o'n persekut'as la hom'o'j pervers'a'j, pli ol la bon'a'j ĝi'n am'as. Mi est'as vag'ant'a kavalir'o; ne el tiu'j, kies nom'o'j'n la fam'o prefer'as forges'i por'etern'e, sed el la kavalir'o'j, kiu'j, spit'e al la envi'o kaj al la tut'a band'o de mag'o'j el Pers'uj'o, de braman'o'j el Hind'uj'o kaj de gimnosofistoj[190] el Etiopio, skrib'os si'a'j'n nom'o'j'n en la templ'o de la etern'ec'o, por ke, en la futur'a'j jar'cent'o'j, ili serv'u kiel model'o kaj ekzempl'o al la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj inspir'u al ili la voj'o'n sekv'end'a'n, se ili vol'as ating'i la honor'a'n kulmin'o'n de la glor'o milit'a.

—La kavalir'o do'n Quijote de La Mancha prav'as —inter'ven'is tiam la pastr'o—, ĉar li vetur'as sub'sorĉ'e en la ĉar'o, ne pro si'a'j mank'o'j aŭ pek'o'j, sed pro la mis'vol'o de la kontraŭ'ul'o'j de la virt'o kaj de la abomen'ant'o'j de la kuraĝ'o. Li est'as, sinjor'o, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o (ebl'e vi jam aŭd'is parol'i pri li), kies kuraĝ'a'j far'o'j kaj grand'a'j hero'aĵ'o'j est'os gravur'it'a'j, kiom ajn la envi'o kaj la malic'o klopod'os ignor'i kaj kaŝ'i ili'n, en dur'a'j bronz'o'j kaj en etern'a'j marmor'o'j.

Kiam la kanonik'o aŭd'is la kapt'it'a'n kaj la liber'a'n parol'i en la sam'a stil'o, li preskaŭ far'is al si la sign'o'n de la kruc'o pro surpriz'o, kaj ne pov'is el'tir'i si'n el si'a mir'o, kio sam'e okaz'is al li'a'j akompan'ant'o'j. Tiam Sancho Panza, proksim'iĝ'int'a por aŭskult'i la konversaci'o'n, met'is klar'o'n en la konfuz'o'n,[191] dir'ant'e:

—Nun, sinjor'o'j, ŝat'u, aŭ ne ŝat'u mi'n pro mi'a'j vort'o'j, sed mi'a sinjor'o do'n Quijote ver'e ne est'as pli en'sorĉ'it'a ol mi'a patr'in'o. Kiel la ceter'a'j person'o'j, li posed'as si'a'n tut'a'n prudent'o'n, manĝ'as, trink'as, kaj far'as si'a'j'n bezon'o'j'n, kiel li far'is ĝust'e hieraŭ, antaŭ ol oni met'is li'n en la kaĝ'o'n. Se tiel do, ĉu mi kred'u li'a'n en'sorĉ'o'n? Mi oft'e aŭd'is dir'i, ke la en'sorĉ'it'o'j nek manĝ'as, nek dorm'as, nek parol'as, sed mi'a mastr'o, se oni ne inter'romp'as li'n, parol'as pli ol tri'dek advokat'o'j.

Post'e li turn'is si'n al la pastr'o kaj daŭr'ig'is:

—Ha, vi, sinjor'o pastr'o! Ĉu vi'a moŝt'o pens'as, ke mi ne re'kon'is vi'n, kaj ke mi ne diven'as kaj kompren'as kio'n vi cel'as per ĉi en'sorĉ'o'j? Sci'u, mi kon'as vi'n, kiom ajn vi kovr'as al vi la vizaĝ'o'n, kaj sci'u, mi kompren'as vi'n, kiom ajn vi mask'as vi'a'j'n artifik'o'j'n. Ver'e, ne pov'as ekzist'i virt'o kie reg'as envi'o, nek donac'em'a spirit'o kie reg'as avar'ec'o. Je la diabl'o, vi'a pastr'a moŝt'o kulp'as tio'n, ke mi'a sinjor'o ne est'as jam edz'o de la princ'in'o Micomicona, kaj ke mi ne hav'as, almenaŭ, la rang'o'n de graf'o, ĉar oni ne pov'us atend'i ali'o'n de la grand'anim'ec'o de mi'a mastr'o, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, kaj de la grav'o de mi'a'j serv'o'j; sed mi vid'as nun, ke oni dir'as prav'e, ke la rad'o de la Fortun'o rapid'as pli ol rad'o de muel'ej'o, kaj ke la hieraŭ'a'j super'star'ant'o'j kuŝ'as hodiaŭ sur'ter'e. Nu, mi sent'as bedaŭr'o'n pri mi'a'j fil'o'j kaj edz'in'o, ĉar, kiam ili pov'us kaj dev'us vid'i si'a'n patr'o'n re'ven'i hejm'e'n gubernator'o aŭ vic'reĝ'o de la insul'o aŭ regn'o, ili vid'os li'n en'ir'i stal'ist'o. Mi dir'as ĉi tio'n, sinjor'o pastr'o, nur por urĝ'i vi'n, ke vi'a konscienc'o konsider'u, kiel aĉ'e vi trakt'as mi'a'n sinjor'o'n. Zorg'u, ke Di'o ne ig'u vi'n respond'i en la trans'a mond'o pri ĉi en'ferm'it'ec'o de mi'a mastr'o kaj pri la help'o'j kaj favor'o'j dum'e ne far'it'a'j de li, ĉar prizon'ul'o.

—Ho ve, jen la kulmin'o! —inter'ven'is ĉi-moment'e la barbir'o—. Ĉu ankaŭ vi, Sancho aparten'as al la frat'ar'o de vi'a mastr'o? Je Di'o, mi komenc'as pens'i, ke vi merit'as akompan'i li'n en la kaĝ'o, kaj ke fin'e vi est'os tiel en'sorĉ'it'a kiel li, se konsider'i, kiom da li'a humor'o kaj li'a kavalir'ism'o vi asimil'is! En mav'a hor'o vi graved'iĝ'is per li'a'j promes'o'j, kaj en mav'a moment'o vi'a sopir'at'a insul'o en'bat'iĝ'is en vi'a'n kap'o'n!

—Mi graved'iĝ'is de neni'u —respond'is Sancho—, kaj mi est'as tia vir'o, ke eĉ ne al la reĝ'o mem mi permes'us graved'ig'i mi'n. Kvankam paŭpera, mi kondut'as kiel old'krist'an'o kaj ŝuld'as neniom al ajn'a person'o. Se mi dezir'as insul'o'n, ali'a'j dezir'as i'o'n pli mav'a'n. Oni est'as fil'o de si'a'j ag'o'j kaj mi, kiel hom'o, pov'us far'iĝ'i pap'o, des pli do gubernator'o de iu insul'o, se konsider'i, ke mi'a mastr'o kapabl'as gajn'i tiom da ili, ke li ne sci'us kio'n far'i kun ili. Zorg'u, kiel vi parol'as, barbir'a moŝt'o, ĉar ne ĉio konsist'as en la pri'tond'ad'o de barb'o'j, kaj ekzist'as iom'a diferenc'o inter Petro kaj Petro. Mi dir'as tio'n, ĉar ni bon'e kon'as unu la ali'a'n, kaj oni mi'n ne pov'as tromp'i per fals'a ĵet'kub'o. Kaj pri la en'sorĉ'o de mi'a mastr'o, Di'o kon'as la ver'o'n; kaj punkt'o, ĉar prefer'ind'as ne plu agit'i la kaĉ'o'n.

La barbir'o ne vol'is respond'i al la ŝild'ist'o, por ke ĉi last'a ne rivel'u, per si'a'j naiv'aĵ'o'j, kio'n

li kaj la pastr'o tiel mult'e klopod'is kaŝ'i; kaj pro la sam'a motiv'o la pastr'o invit'is la kanonik'o'n rajd'i kun li iom pli antaŭ'e por inform'i li'n pri la mister'o de la kaĝ'o kaj pri ali'a'j amuz'a'j afer'o'j. La kanonik'o konsent'is, antaŭ'is si'n kun si'a'j serv'ist'o'j kaj tre atent'is kio'n la pastr'o rakont'is pri la karakter'o, viv'o, frenez'o kaj kutim'o'j de do'n Quijote, kaj, pli resum'e, pri la komenc'o kaj motiv'o de li'a'j ekstravaganc'o'j, pri la seri'o de li'a'j aventur'o'j ĝis la moment'o kiam oni met'is li'n en la kaĝ'o'n, kaj fin'e pri ili'a projekt'o prov'i iel re'san'ig'i li'n de li'a frenez'o. De'nov'e mir'is la kanonik'o kaj ties serv'ist'o'j je la strang'a histori'o de do'n Quijote, kaj, kiam ĝi fin'iĝ'is, li dir'is:

—Ver'e, sinjor'o pastr'o, mi hav'as la opini'o'n, ke la tiel nom'at'a'j kavalir'a'j libr'o'j tre noc'as en la regn'o; kaj kvankam mi leg'is, puŝ'it'e de van'a kaj fals'a inklin'o, la komenc'o'n de la pli'part'o de tia'j verk'o'j, neniam mi pacienc'is fin'i eĉ unu el ili, ĉar, ŝajn'as al mi, ĉiu'j prezent'as proksim'um'e la sam'a'n en'hav'o'n, kun apenaŭ'a'j diferenc'o'j. Mi kred'as ke ĉi spec'o de libr'o'j kaj intrig'o'j de'ven'as de la tiel nom'at'a'j miletaj fabel'o'j, [192] t.e. ekstravaganc'a'j rakont'o'j kies cel'o est'as, ne instru'i, sed nur distr'i, mal'e ol la moral'a'j fabl'o'j, kiu'j sam'temp'e instru'as kaj delekt'as. Kvankam la kavalir'a'j libr'o'j precip'e cel'as distr'i, mi ne kompren'as, kiel ili pov'as sukces'i, se konsider'i, ke ili plen'as ĝis'rand'e de monstr'a'j absurd'o'j. La spirit'o plezur'as antaŭ

io fakt'a aŭ imag'a, el kiu font'as bel'o kaj harmoni'o. Sed kia'n bel'o'n aŭ kia'n proporci'o'n inter la part'o'j kaj la tut'o, aŭ inter la tut'o kaj ties part'o'j pov'as montr'i verk'o aŭ fabel'o, kie dek'sep'jar'a knab'o divid'as per unu sol'a hak'o, kvazaŭ marcipan'o'n, i'a'n gigant'o'n grand'a'n kiel tur'o, aŭ kie, en la pri'skrib'o de batal'o, oni rakont'as, ke ĉe la flank'o de la mal'amik'o'j star'as unu milion'o da batal'ant'o'j, kaj se la hero'o de la libr'o kontraŭ'as ili'n, ni dev'as akcept'i nepr'e, ĉu vol'e, ĉu ne'vol'e, ke tia kavalir'o sol'a venk'as per nur la kuraĝ'o de si'a fort'a brak'o? Kaj kio'n dir'i pri tio, kiel facil'anim'e hered'a reĝ'in'o aŭ imperi'estr'in'o kondut'as inter la brak'o'j de ne'kon'at'a kavalir'o vag'ant'a? Kia spirit'o, se ne tut'e ne'sci'a kaj barbar'a, pov'as trov'i distr'o'n, leg'ant'e, ke grand'a tur'o plen'a de kavalir'o'j vel'as sur la mar'o kiel ŝip'o sub favor'a vent'o, kaj ke ĝi trov'iĝ'as ĉi-nokt'e en Lombardio kaj morgaŭ maten'e en la land'o de Prest'e Ju'a'n de Las Indias aŭ ali'a regn'o neniam kon'at'a de Ptolomeo nek vizit'at'a de Mark'o Pol'o? Kaj se oni respond'us al mi, ke la aŭtor'o'j de tia'j libr'o'j verk'is ili'n kiel fikci'o'n kaj sekv'e hav'as neni'a'n dev'o'n zorg'i pri ver'o'j aŭ logik'o'j, mi re'bat'us, dir'ant'e, ke ju pli la fikci'o simil'as al la ver'o kaj proksim'iĝ'as al la probabl'o, des pli bon'a kaj log'a ĝi ŝajn'as. La fikci'a'j rakont'o'j dev'as kongru'i kun la mens'o de si'a'j leg'ant'o'j kaj est'i el'pens'it'a'j tia'manier'e, ke, sen la util'ig'o de evident'a'j ne'ebl'o'j kaj eksces'o'j, ili kre'u suspens'o'n kaj vek'u admir'o'n, surpriz'o'n, plezur'o'n kaj emoci'o'n, tiel'e, ke interes'o kaj kontent'o pov'u ir'i man-en-man'e; kaj ĉio'n ĉi ne kapabl'os ating'i la verk'ist'o, kiu devi'as de la ver'ŝajn'o kaj de la imit'o de la real'o, t.e. de la fundament'o'j de la perfekt'a literatur'o. Mi ne vid'is ankoraŭ kavalir'a'n libr'o'n, kies intrig'o form'us tut'a'n korp'o'n kun ties membr'o'j, tiel, ke la mez'a membr'o respond'us al la unu'a, kaj la last'a al la unu'a kaj al la mez'a; mal'e, ili prezent'as tiom da membr'o'j, ke, ŝajn'e, la aŭtor'o'j pli intenc'is far'i ĥimer'o'n aŭ monstr'o'n ol figur'o'n proporci'a'n. Krom'e, ili'a stil'o est'as aspr'a, ili'a'j aventur'o'j ne'kred'ebl'a'j, ili'a'j am-afer'o'j lasciv'a'j, ili'a'j kompliment'o'j rid'ind'a'j, ili'a'j batal'o'j long'a'j, ili'a'j konversaci'o'j stult'a'j, ili'a'j vilaĝ'o'j ekstravaganc'a'j, kaj, fin'e, ili montr'as si'n tiel mank'a'j je art'o kaj talent'o, ke ili merit'as est'i ekzil'it'a'j el la krist'an'a'j regn'o'j, kiel ar'o da sen'taŭg'ul'o'j.

La pastr'o aŭskult'is la kanonik'o'n kun grand'a atent'o kaj opini'is li'n vir'o saĝ'a kaj prav'a en ties rezon'o'j; sekv'e li respond'is, ke, tial, ke li hav'as li'a'n sam'a'n opini'o'n kaj sent'as li'a'n sam'a'n antipati'o'n kontraŭ la kavalir'a'j libr'o'j, li si'a'temp'e ofer'is al la fajr'o la mult'a'j'n volum'o'j'n de

do'n Quijote. Post'e li menci'is si'a'n ekzamen'o'n de la verk'o'j, kaj kiom da ili li kondamn'is brul'i aŭ absolv'is. La kanonik'o mult'e rid'is je tio kaj dir'is, ke, kvankam li opini'as tiel aĉ'a'j tia'j'n libr'o'j'n, li trov'as en ili i'o'n bon'a'n, nom'e, la vast'a'n kamp'o'n de ili'a'j tem'o'j, kie talent'a vir'o pov'us montr'i si'a'n kapabl'o'n, liber'e uz'ant'e la plum'o'n tiel en la pri'skrib'o de ŝip'o-pere'o'j, tempest'o'j, renkont'iĝ'o'j kaj batal'o'j, kiel en la pentr'o de la kuraĝ'a kapitan'o kun ties neces'a'j kvalit'o'j: prudent'o por antaŭ'iĝ'i al la ruz'o'j de la mal'amik'o'j; rapid'o por ag'i; kuraĝ'o por atak'i kaj el'ten'i… Krom'e la aŭtor'o pov'us verk'i jen pri tragik'a kaj lament'ind'a event'o, jen pri feliĉ'a kaj ne'atend'it'a okaz'aĵ'o; ĉi tie pri bel'eg'a dam'o, honest'a, saĝ'a kaj pudor'a; tie pri krist'an'a kavalir'o sen'tim'a kaj ĝentil'a; trans'e pri monstr'a kaj fanfaron'a barbar'o; preter'e pri princ'o kuraĝ'a, afabl'a kaj bon'e eduk'it'a… Kaj prezent'i ankaŭ la bon'o'n kaj lojal'o'n de vasal'o'j kun'e kun la grand'anim'ec'o kaj la don'em'a spirit'o de senjor'o'j. Li pov'us montr'i si'n foj'e astr'olog'o, foj'e lert'a kosmograf'o, foj'e muzik'ist'o, foj'e spert'a en la afer'o'j ŝtat'a'j, kaj ebl'e ne mank'us al li la okaz'o aper'i kiel orakol'o, se li vol'us. Li pov'us far'i pri'skrib'o'n de la ruz'o'j de Ulizo, de la kompat'em'o de Eneo, de la kuraĝ'o de Aĥil'o, de la mis'fortun'o'j de Hektor'o, de la perfid'o'j de Sin'o'n, de la amik'ec'o de Eŭrialo, de la grand'anim'ec'o de Aleksandro, de la aŭdac'o de Cezar'o, de la pardon'em'o kaj sincer'o de Trajan'o, de la fidel'o de Zopiro, de la prudent'o de Katon'o kaj fin'e, de la tut'o de ag'o'j, kiu'j far'as eminent'ul'o'n perfekt'a, kaj kiu'j'n la verk'ist'o pov'us atribu'i al unu sol'a vir'o aŭ divid'i inter mult'a'j. Kaj se al ĉio ĉi al'don'iĝ'as agrabl'a stil'o kaj inĝeni'a intrig'o plej'ebl'e proksim'a al la ver'o, la aŭtor'o cert'e teks'us ŝtof'o'n el divers'a'j kaj bril'a'j faden'o'j, kiu, kiam fin'it'a, montr'us si'n tiel bel'a kaj perfekt'a, ke ĝi ating'us la super'a'n cel'o'n de tia'j verk'o'j, nom'e, sam'temp'e instru'i kaj delekt'i, kiel mi jam dir'is. Ĉar, verk'ant'e sen observ'i rigor'a'n ord'o'n, la aŭtor'o hav'as la ŝanc'o'n montr'i si'n epos'a, lirik'a tragik'a aŭ komik'a, dank’ al la part'o'j kie aplik'ebl'as la dolĉ'eg'a'j kaj agrabl'a'j art'o'j de la poezi'o kaj la retor'ik'o; ĉar epope'o'n oni pov'as verk'i sam'e en proz'o kiel en poezi'o.

[187] En la epok'o de Cervantes, dam'o'j kaj riĉ'ul'o'j ŝat'is parfum'i si'n per ambr'o, substanc'o tre mult'e'kost'a, kaj impregn'i per ĝi precip'e la vest'o'pec'o'j'n el led'o.

[188] Efektiv'e, tem'as pri unu el la novel'o'j de Cervantes.

[189] Libr'o fam'a si'a'temp'e, verk'it'a de Gaspar Gardillo de Villalpando. La ĝust'a titol'o est'as Summa summularum (1557), ia traktat'o pri dialektik'o aŭ logik'o.

[190] La helen'o'j nom'is la braman'o'j'n de Hind'uj'o «gimnosofistoj», kaj, mal'e al la asert'o de do'n Quijote, ili hav'is neni'a'n rilat'o'n kun Etiopio.

[191] En ironi'a senc'o; oni interpret'u: met'is pli da konfuz'o en la implik'o'n.

[192] Fabel'o'j el la helen'a urb'o Mileto kie oni invent'is ili'n plen'a'j de absurd'o'j kaj ekstravaganc'o'j.

Ĉapitr'o 48

Kie la kanonik'o plu trakt'as pri la kavalir'a'j libr'o'j kaj pri ali'a'j objekt'o'j ind'a'j je li'a sci'o

—Vi prav'as, sinjor'o kanonik'o —dir'is la pastr'o—. Ver'e, la aŭtor'o'j de tia'j libr'o'j merit'as plej sever'a'n riproĉ'o'n, ĉar ĝis'dat'e ili verk'is ignor'ant'e la logik'o'n kaj la princip'o'j'n de la art'o, sub kies gvid'o ili pov'int'us fam'i en la proz'o, kiel la du princ'o'j de la poezi'o, grek'a kaj latin'a,

[193] fam'as en la poezi'o.

—Nu, eĉ mi mem sent'is iam la tent'o'n verk'i kavalir'a'n libr'o'n, ten'ant'e mi'n je la menci'it'a'j princip'o'j —respond'is la kanonik'o—. Se konfes'i la ver'o'n, mi eĉ skrib'is pli ol cent paĝ'o'j'n, kaj, por el'trov'i, ĉu ili'a merit'o alt'is, kiel mi pens'is, mi montr'is ili'n al person'o'j kler'a'j kaj inteligent'a'j, inklin'a'j leg'i ĉi-spec'a'n literatur'o'n, kaj ankaŭ al hom'o'j sen'sci'a'j, ŝat'ant'a'j nur absurd'a'j'n fabel'o'j'n, kaj mi ricev'is ĉies laŭd'a'n aprob'o'n. Malgraŭ tio mi ne daŭr'ig'is la task'o'n: ĝi ŝajn'is al mi fremd'a al mi'a profesi'o, kaj, krom'e, mi konstat'is, ke la person'o'j stult'a'j abund'as pli ol la saĝ'a'j; kaj tial, ke prefer'ind'as la laŭd'o'j de la et'a nombr'o de la inteligent'a'j ol la mok'o'j de la mult'a'j idiot'o'j, mi ne vol'is sub'met'i mi'n al la sen'valor'a juĝ'o de la trivial'a pleb'o, precip'a grup'o de leg'ant'o'j de tia'j libr'o'j. Sed mi for'las'is la task'o'n, kaj eĉ la ide'o'n mem fin'i ĝi'n, kaŭz'e de la konklud'o, kiu'n mi el'tir'is el la dram'o'j nun'temp'e lud'at'a'j. Se ĝeneral'e la plej popular'a'j, tiel la histori'a'j, kiel la fikci'a'j, konsist'as nur el evident'a'j absurd'o'j kaj galimati'o'j; se malgraŭ tio, la pleb'o plezur'e aŭskult'as ili'n, kaj opini'as ili'n bon'a'j, kio tre distanc'as de la ver'o; se la aŭtor'o'j kaj la aktor'o'j insist'as, ke oni dev'as verk'i kaj lud'i ili'n tiel, ĉar la pleb'o ne dezir'as ali'o'n, kaj ke la dram'o'j, kie oni observ'as la princip'o'j'n de la art'o kaj dis'volv'as la intrig'o'n laŭ la regul'o'j, plaĉ'as nur al kvar kvin person'o'j, dum la ceter'a'j tut'e ne kapabl'as kapt'i ili'a'n signif'o'n; kaj se la aŭtor'o'j prefer'as gajn'i si'a'n pan'o'n de la pli'mult'o, ol ricev'i la aprob'o'n de la elit'o, mi pens'as, ke la sam'o okaz'us al mi'a libr'o, t.e. ke, post ol mi klopod'us ĝis'ŝvit'e en la observ'ad'o de la dir'it'a'j princip'o'j, mi ating'us la sam'a'n rezult'o'n kiel la najbar'a tajlor'o. [194] Kaj, kvankam mi prov'is kelk'foj'e persvad'i la aktor'o'j'n pri la erar'o de ties opini'o'j kaj pri tio, ke ili al'log'us pli da publik'o kaj gajn'us pli da renom'o lud'ant'e dram'o'j'n kompon'it'a'j'n laŭ la regul'o'j, anstataŭ ekstravaganc'a'j teatr'aĵ'o'j, ili tiel obstin'e al'kroĉ'iĝ'as al si'a'j ide'o'j, ke ne ekzist'as rezon'o'j aŭ pruv'o'j kapabl'a'j mov'i ili'n de ties vid'punkt'o. Iam mi dir'is al unu el ĉi obstin'ul'o'j: «Ĉu vi ne memor'as, ke antaŭ kelk'a'j jar'o'j, oni lud'is en Hispan'uj'o tri tragedi'o'j'n verk'it'a'j'n de fam'a poet'o ĉi-land'a, tiel bel'a'j'n, ke ili surpriz'is, plezur'ig'is kaj absorb'is la publik'o'n, sam'e la simpl'a'n kaj pleb'a'n, kiel la kler'a'n kaj elit'a'n, kaj ke nur ĉi tri tragedi'o'j hav'ig'is pli da en'spez'o'j al si'a'j impresari'o'j ol tri'dek el la plej bon'a'j teatr'aĵ'o'j ek de tiam prezent'it'a'j?». La menci'it'a aktor'o respond'is:

«Vi'a moŝt'o sen'dub'e parol'as pri la pec'o'j Isabela, Fil'is kaj Alejandra». «Ĝust'e pri ili», mi dir'is. «Memor'u, ke oni zorg'e observ'is en ili la princip'o'j'n de la art'o, kaj ke tio ne mal'help'is ili'n sukces'i kaj plaĉ'i al ĉiu'j. Tiel do, kulp'as ne la pleb'o, kiam ĝi pet'as absurd'o'j'n, sed la person'o'j, kiu'j ne vol'as sur'scen'ig'i i'o'n diferenc'a'n. Neni'a absurd'o trov'ebl'as en La sen'dank'em'o venĝ'it'a, en Numancia, [195] en Komerc'ist'o en'am'iĝ'int'a, en La komplez'em'a

rival'in'o aŭ en ali'a'j pec'o'j verk'it'a'j de talent'a'j poet'o'j je ties glor'o kaj renom'o, kaj ankaŭ je la profit'o de la aktor'o'j». Mi al'don'is al ĉi tio kelk'e da argument'o'j, kaj ŝajn'e mi sukces'is iom embaras'i li'n, sed ne persvad'i aŭ konvink'i li'n, ke li sub'ten'as erar'a'n opini'o'n.

—Sinjor'o kanonik'o, vi ĵus tuŝ'is unu punkt'o'n —dir'is tiam la pastr'o— kiu vek'as en mi i'a'n old'a'n spit'o'n kontraŭ la dram'o'j nun'temp'e lud'at'a'j; ver'e, ĝi tiel fort'as, kiel mi'a spit'o kontraŭ

la kavalir'a'j libr'o'j, ĉar, kvankam kiel Tuli'o dir'as, la teatr'o dev'as est'i spegul'o de la hom'a viv'o, ekzempl'o de bon'a'j mor'o'j kaj figur'aĵ'o de la ver'o, tamen, la nun'a'j dram'o'j montr'iĝ'as nur kiel spegul'o'j de absurd'o'j, ekzempl'o'j de stult'o kaj figur'aĵ'o'j de lasciv'o. Ĉu ebl'as imag'i ĉi-rilat'e i'o'n pli absurd'a'n ol la prezent'o'n, en la unu'a scen'o de la unu'a akt'o, de suĉ'infan'o en vind'o'j, kaj la re'aper'o'n, en la du'a scen'o, de la sam'a hom'o, sed jam kiel matur'a vir'o kun barb'o? Kaj kio pli rid'ind'a ol la sur'scen'ig'o de kuraĝ'a old'ul'o kaj de tim'o'plen'a jun'ul'o, de elokvent'a lake'o kaj de konsil'ant'a paĝi'o, de reĝ'o kamp'ul'aĉ'e krud'a kaj de princ'in'o inter kuir'pot'o'j? Kio'n dir'i pri la ignor'o de la unu'ec'o'j de temp'o kaj lok'o, se konsider'i, ke mi spekt'is dram'o'n, kies unu'a akt'o komenc'iĝ'as en Eŭrop'o, la du'a en Azi'o, la tri'a fin'iĝ'as en Afrik'o, kaj se ĝi hav'us kvar akt'o'j'n, cert'e la last'a hav'us fin'o'n en Amerik'o, do ĝi ampleks'us la kvar part'o'j'n de la mond'o? Kaj se la imit'o de la real'o konstitu'as la esenc'o'n de la teatr'o, ĉu ebl'as, ke ajn'a person'o, eĉ plej ne'kler'a, pov'as kontent'iĝ'i per dram'o, kie la ag'ad'o okaz'as en la epok'o de la reĝ'o Pepino kaj Karlomagno kaj kie al la protagonist'o oni atribu'as, ke li en'ir'is en Jerusalemon port'ant'e la Kruc'o'n, kiel la imperi'estr'o Heraklio, kaj sam'temp'e, ke li konker'is la Sankt'a'n Tomb'o'n, kiel Godfred'o de Bouillon, kvankam inter la du epok'o'j ekzist'as ne'kalkul'ebl'a nombr'o da jar'o'j? Se la dram'o baz'iĝ'as sur fikci'o, kial, ne zorg'ant'e pri ver'ŝajn'ec'o kaj far'ant'e tut'e ne'pardon'ebl'a'j'n erar'o'j'n, oni en'konduk'as histori'a'j'n fakt'o'j'n kaj en'miks'as incident'o'j'n okaz'int'a'j'n al divers'a'j person'o'j en divers'a'j temp'o'j? Plej bedaŭr'ind'e, mult'a'j idiot'o'j opini'as, ke ĉi-spec'a'j dram'o'j perfekt'as, kaj ke vol'i i'o'n diferenc'a'n est'us tro'a kaj kapric'a pretend'o.

»Kaj se ni trans'ir'as al la religi'a teatr'o, kiom da fals'a'j mirakl'o'j ni trov'as tie! Kiom da afer'o'j apokrif'a'j kaj fuŝ'a'j: la mirakl'o'j'n de unu sankt'ul'o oni atribu'as al ali'a! Eĉ en la profan'a'j'n pec'o'j'n la dram'ist'o'j aŭdac'as en'konduk'i mirakl'o'j'n, sen ia skrupul'o, nur ĉar ŝajn'as al ili, ke mirakl'o, aŭ efekt'a artifik'o, kiel ili ĝi'n nom'as, konven'as al la intrig'o, por ke la sen'sci'a publik'o ĝi'n admir'u kaj ven'u en pli grand'a nombr'o al la lud'o. Tia kondut'o damaĝ'as la ver'o'n kaj la histori'o'n kaj hont'ig'as la hispan'a'n talent'ul'ar'o'n, ĉar la fremd'ul'o'j opini'as ni'n sen'sci'a'j kaj barbar'a'j, konsider'ant'e la absurd'o'n kaj ekstravaganc'o'n de ni'a'j dram'o'j. Ne est'us sufiĉ'a ekskuz'o dir'i, ke la objekt'o de la publik'a'j lud'o'j de teatr'aĵ'o'j en bon'e reg'at'a land'o konsist'as nur en tio, distr'i per honest'a spektakl'o la popol'o'n kaj de'turn'i ĝi'n de la mis'humor'o kutim'e nask'it'a de la nenio'farad'o; kaj, tial, ke ajn'a dram'o plen'um'as tia'n funkci'o'n, sekv'e ne grav'as, ĉu la pec'o'j est'as bon'a'j aŭ mav'a'j, kaj ne neces'as trud'i regul'o'j'n al ili, aŭ ordon'i al la aŭtor'o'j kaj aktor'o'j, ke ili ten'u si'n obe'a'j al la ĝust'a'j leĝ'o'j de la teatr'o. Al tio mi respond'us, ke oni ne'kompar'ebl'e pli sukces'us per bon'a'j dram'o'j ol per mav'a'j, ĉar la publik'o de art'e kompon'it'a pec'o spert'us la distr'o'n de la komik'a'j part'o'j, la instru'o'n de la serioz'a'j, la surpriz'o'n de la vari'o'j de la scen'o'j, la inspir'o'n de la dialog'o'j, la stimul'o'n de la moral'a'j ekzempl'o'j, la avert'o'n kontraŭ la tromp'o, la abomen'o'n kontraŭ la fi'viv'o kaj la am'o'n al la virt'o. Bon'a dram'o dev'as kaŭz'i ĉi efekt'o'j'n eĉ al la plej sen'sci'a kaj vulgar-anim'a spekt'ant'o; kaj est'as tut'e ne'ebl'e, ke tiel'a dram'o ne distr'us, amuz'us kaj plaĉ'us mult'e pli ol la pli'part'o de la teatr'aĵ'o'j nun lud'at'a'j, mank'a'j je la dir'it'a'j kvalit'o'j. Sed pri ĉi stat'o de la afer'o'j ne kulp'as la poet'o'j

dram'ist'o'j, ĉar kelk'a'j el ili tre bon'e sci'as kio'n ili fuŝ'as kaj eĉ kio'n ili dev'us far'i; sed ili asert'as, kaj asert'as prav'e, ke, tial, ke la dram'o'j far'iĝ'is artikl'o'j de komerc'o, la impresari'o'j ne aĉet'as ili'n, se oni ne verk'as ili'n laŭ la ordinar'a'j formul'o'j; sekv'e la poet'o klopod'as adapt'iĝ'i al la postul'o'j de la impresari'o pag'ont'a li'a'n dram'o'n. La ver'o'n de mi'a asert'o pruv'as la sen'fin'a nombr'o da dram'o'j verk'it'a'j de unu el la plej grand'a'j geni'o'j de ĉi regn'o'j, [196] kun tiel'a'j graci'o kaj ĉarm'o, kun vers'o-teknik'o tiel elegant'a, kun lingv'o tiel model'a, kun pens'o'j tiel profund'a'j kaj fin'e kun elokvent'o tiel riĉ'a kaj stil'o tiel bel'a, ke la mond'o plen'as de li'a fam'o; tamen, ĉar li ced'is al la prefer'o'j de la impresari'o'j, ne ĉiu'j li'a'j dram'o'j, sed nur kelk'a'j, ating'as la grad'o'n de perfekt'ec'o, kiu'n la art'o postul'as. Ali'a'j poet'o'j verk'as ili'n tiel sen'zorg'e, ke, tuj post la fin'o de la prezent'ad'o, la aktor'o'j dev'as for'kur'i kaj kaŝ'i si'n, pro tio, ke ili tim'as ricev'i pun'o'n, kio jam oft'e okaz'is, ĉar ili lud'is scen'o'j'n ofend'a'j'n al princ'o'j, aŭ insult'a'j'n al nobel'a'j famili'o'j. Nu, tia'j mal'bon'o'j, kaj eĉ mult'a'j ali'a'j nun ne menci'ind'a'j, ĉes'us, se inteligent'a kaj sagac'a funkci'ul'o ekzamen'us en la ĉef'urb'o la dram'o'j'n, antaŭ ol oni lud'us ili'n, ne nur en Madrid, sed en la tut'a Hispan'uj'o, kaj se la aŭtoritat'o'j de la divers'a'j lok'o'j ne permes'us la prezent'ad'o'n de ajn'a teatr'aĵ'o ne akompan'at'a de li'a oficial'a aprob'o sub'skrib'it'a kaj sigel'it'a; tiam, la aktor'o'j zorg'us send'i la dram'o'j'n al Madrid, kaj pov'us ili'n lud'i sen ia danĝer'o; de si'a flank'o, la aŭtor'o'j klopod'us verk'i kun pli grand'a atent'o kaj dediĉ'it'ec'o, sci'ant'e, ke ili'a'j'n pec'o'j'n rigor'e ekzamen'us kompetent'ul'o. Tiel vid'iĝ'us bon'a'j dram'o'j sukces'e ating'ant'a'j kio'n oni atend'as de ili: ne nur la amuz'o'n de la publik'o, sed ankaŭ la prestiĝ'o'n de la hispan'a'j geni'o'j, la profit'o'n kaj sekur'ec'o'n de la aktor'o'j kaj la ne'neces'o'n eventual'e ili'n pun'i. Nu, se la sam'a aŭ ali'a person'o ricev'us la ofic'o'n ekzamen'i la nov'e verk'it'a'j'n libr'o'j'n kavalir'a'j'n, sen'dub'e el'don'iĝ'us kelk'a'j kun la merit'o'j dezir'at'a'j de vi'a moŝt'o, riĉ'ig'ant'e ni'a'n lingv'o'n per la agrabl'a kaj valor'a trezor'o de la elokvent'o kaj dev'ig'ant'e la old'a'j'n libr'o'j'n eklips'iĝ'i sub la bril'o de la nov'a'j, kiu'j hav'ig'us honest'a'n distr'o'n, ne nur al la nenio'far'ant'o'j, sed ankaŭ al la okup'at'a'j person'o'j, ĉar, sam'e kiel oni ne pov'as ten'i ark'o'n sen'ĉes'e streĉ'it'a, tiel sam'e la hom'a natur'o ne pov'as el'ten'i sen ia dec'a distr'o.

La kanonik'o kaj la pastr'o al'ven'is al ĉi punkt'o de si'a konversaci'o, kiam la barbir'o proksim'iĝ'is al ili kaj dir'is:

—Jen la lok'o, sinjor'o licenci'ul'o, kie, kiel mi antaŭ'e sci'ig'is, konven'us siest'i kaj las'i la bov'o'j'n paŝt'iĝ'i. La herb'o ĉi tie freŝ'as kaj abund'as.

—La sam'o'n mi opini'as —respond'is la pastr'o.

Post'e, ili'a'n intenc'o'n halt'i li komunik'is al la kanonik'o, kiu, log'it'a de la bel'a val'o si'n montr'ant'a al li'a vid'o, decid'is akompan'i ili'n. Kaj por ĝu'i tiel la pejzaĝ'o'n, kiel la konversaci'o'n de la pastr'o, kun kies person'o li jam komenc'is simpati'i, kaj por kon'i pli detal'e la aventur'o'j'n de do'n Quijote, la kanonik'o instrukci'is al kelk'a'j el si'a'j serv'ist'o'j ir'i al la gast'ej'o proksim'e star'ant'a kaj re'ven'i kun viktuali'o sufiĉ'a por ĉiu'j, tial, ke ankaŭ li decid'is siest'i en la val'o la post'tag'mez'o'n. Tiam unu el la serv'ist'o'j respond'is, ke la ŝarĝ'o-mul'o cert'e jam ating'is la gast'ej'o'n, ke ĝi port'as sufiĉ'a'j'n proviz'o'j'n, kaj ke oni bezon'as neni'o'n, krom horde'o.

—Se tiel —dir'is la kanonik'o—, konduk'u al la gast'ej'o ĉiu'j'n mul'o'j'n, kaj re'ven'u de tie kun la ŝarĝ'o-best'o.

Dum ĉio ĉi okaz'is, Sancho vid'is, ke li pov'us parol'i al si'a mastr'o sen la kontinu'a ĉe'est'o de la pastr'o kaj la barbir'o, suspekt'ind'a'j al li, do li proksim'iĝ'is al la kaĝ'o kaj dir'is:

—Sinjor'o, por facil'ig'i mi'a'n konscienc'o'n, mi dev'as dir'i la jen'o'n pri vi'a en'sorĉ'o: la du person'o'j tie kun la vizaĝ'o'j kovr'it'a'j est'as la pastr'o kaj la barbir'o de ni'a vilaĝ'o, kaj mi pens'as, ke ili port'as vi'n tia'manier'e, ĉar ili sent'as envi'o'n kontraŭ vi'a moŝt'o, vid'ant'e, kiel vi antaŭ'is ili'n en la plen'um'o de glor'a'j far'o'j. Sur'baz'e de ĉi ver'o, oni dev'as pens'i, ke vi est'as, ne en'sorĉ'it'a, sed en stat'o de stupor'o kaj idiot'ec'o. Pruv'e de tio, mi far'os al vi demand'o'n, kaj se vi'a respond'o est'os tia, kia mi pens'as, vi pov'os tuŝ'i per la man'o la tromp'o'n kaj kompren'i, ke vi trov'iĝ'as sub neni'a sorĉ'o, sed ke vi'a cerb'o lam'as.

—Demand'u laŭ'vol'e, fil'o Sancho —dir'is do'n Quijote—, kaj mi komplez'e respond'os sen ia rezerv'o. Rilat'e tio'n, ke ni'n akompan'as, kiel vi asert'as, ni'a'j sam'land'an'o'j kaj kon'at'o'j la pastr'o kaj la barbir'o, cert'e tem'as pri ŝajn'o, do absolut'e ne kred'u, ke ili est'as efektiv'e kaj real'e la dir'it'a'j person'o'j. Se ili hav'as tia'n ŝajn'o'n, kred'u kaj kompren'u nur, ke mi'a'j en'sorĉ'ant'o'j al'pren'is ili'a'j'n figur'o'j'n kaj aspekt'o'j'n, sam'e facil'e kiel ili pov'us al'pren'i ajn'a'n figur'o'n, por ke vi kred'u kio'n vi ĝust'e kred'as, kaj por ke vi en'paŝ'u en tia'n labirint'o'n de konjekt'o'j, ke vi ne trov'us la el'ir'o'n, eĉ se vi dispon'us la ŝnur'o'n de Teseo.[197] Cert'e, ili tiel ag'is, ankaŭ por ŝancel'i mi'a'n raci'o'n, ke mi ne diven'u la kaŭz'o'n de ĉi mis'fortun'o. Nu, se unu'flank'e vi dir'as, ke ni'n akompan'as la barbir'o kaj la pastr'o de ni'a vilaĝ'o, kaj du'a'flank'e mi vid'as mi'n en'kaĝ'ig'it'a, kaj sci'as, ke nur super'hom'a'j fort'o'j kapabl'us met'i mi'n en kaĝ'o'n, kio'n vi vol'as ke mi dir'u aŭ pens'u, se ne tio'n, ke ĉi manier'o mi'n en'sorĉ'i est'as la plej strang'a el ĉiu'j leg'ebl'a'j en la histori'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j kaj ties en'sorĉ'o'j? Tiel do, ne perd'u la trankvil'o'n kaj la pac'o'n de vi'a spirit'o, ĉar, kred'u, vi vid'as nur ŝajn'o'j'n, kaj ili est'as tiel sam'e la pastr'o kaj la barbir'o, kiel mi turk'o. Nun, rilat'e al tio, ke vi dezir'as demand'i mi'n, jam komenc'u: mi respond'os, se neces'e, ĝis morgaŭ.

—Mi'n help'u la Sankt'a Virg'ul'in'o! —dir'is Sancho, lev'ant'e la voĉ'o'n—. Ĉu ebl'as, ke vi'a moŝt'o hav'as tiel dur'a'n kap'o'n kaj tiel stup'a'n cerb'o'n, ke vi ne kompren'as, ke mi dir'as la pur'a'n ver'o'n, kaj ke vi'a en'kaĝ'ig'o kaj vi'a mis'fortun'o ŝuld'iĝ'as pli al malic'o ol al magi'o? Nu, malgraŭ ĉio, mi absolut'e pruv'os, ke vi ne est'as en'sorĉ'it'a; ali'e, Di'o el'pren'u vi'n el ĉi tempest'o, kaj vi vid'u vi'n inter la brak'o'j de Dulcine'a en la plej ne'atend'it'a moment'o!

—Jam fin'u vi'a'n ekzorc'ad'o'n —dir'is do'n Quijote— kaj demand'u laŭ vi'a plaĉ'o. Kiel dir'it'e, mi respond'os sen'rezerv'e.

—Tio'n mi dezir'as. Mi vol'as, ke vi dir'u la tut'a'n ver'o'n, sen al'don'i aŭ de'pren'i i'o'n, kiel dec'as al la person'o'j, kiu'j, kiel vi'a moŝt'o, hav'as la profesi'o'n de la arm'o'j sub la titol'o de vag'ant'a'j kavalir'o'j.

—Mi ripet'as, ke mi mensog'os pri neni'o —respond'is do'n Quijote—. Kaj komenc'u demand'i, ĉar ver'e mi jam lac'as de vi'a'j ĵur'o'j, avert'o'j kaj ĉirkaŭ'parol'o'j.

—Nu, mi est'as tut'e cert'a pri la bon'o kaj sincer'o de mi'a mastr'o… Tial, kun la ŝuld'at'a respekt'o, mi far'os al vi la demand'o'n koncern'a'n al ĉi kaz'o. De la moment'o, kiam oni met'is vi'n en la kaĝ'o'n, kaj sub en'sorĉ'o laŭ vi'a opini'o, ĉu vi sent'is la bezon'o'n far'i grand'a'n aŭ et'a'n

akv'o'n, kiel oni kutim'e dir'as?

—Mi ne kompren'as tio'n pri far'i akv'o'n, Sancho. Se vi vol'as, ke mi preciz'e respond'u, esprim'u vi'n pli klar'e —respond'is do'n Quijote.

—Ĉu ebl'as, ke vi'a moŝt'o ne kon'as la signif'o'n de far'i akv'o'n? Nu, en la lern'ej'o, tio est'as la unu'a lecion'o de la infan'et'o'j. Bon'e, mi vol'as dir'i, ĉu vi sent'is la bezon'o'n far'i kio'n ne ebl'as ne far'i?

—Mi kompren'as vi'n, Sancho, fin'e! Jes, mi sent'is ĝi'n plur'foj'e; kaj eĉ en ĉi moment'o; el'tir'u mi'n el ĉi situaci'o, ĉar ne ĉio est'as pur'a ĉe mi.

[193] Sen'dub'e, alud'o al Homero kaj Vergili'o.

[194] Part'o de proverb'a esprim'o, kiu, komplet'a, tekst'as: «Kiel la najbar'a tajlor'o, kiu donac'is la ŝtof'o'n kaj far'is la labor'o'n».

[195] Teatr'aĵ'o verk'it'a de Cervantes mem.

[196] Lop'e de Veg'a.

[197] Ironi'e: la faden'o de Teseo.

Ĉapitr'o 49

Pri la saĝ'a konversaci'o inter Sancho Panza kaj ties mastr'o do'n Quijote

—Ha! —ek'kri'is Sancho—. Jen, mi vi'n hav'as! Tio'n mi dezir'is aŭd'i per mi'a tut'a kor'o kaj per mi'a tut'a anim'o. Nu, sinjor'o, dir'u: ĉu vi neg'us, ke oni kutim'e dir'as, kiam iu montr'iĝ'as deprim'it'a: «Mi ne sci'as kio okaz'as al li; ne manĝ'as, nek trink'as, nek dorm'as, nek respond'as kongru'e, se oni demand'as li'n, kaj li ŝajn'as kvazaŭ en'sorĉ'it'a»? Ni dev'as do konklud'i, ke se iu ne manĝ'as, nek dorm'as, nek far'as la ali'a'j'n natur'a'j'n funkci'o'j'n, kiu'j'n mi antaŭ'e dir'is, tiam li est'as en'sorĉ'it'a; sed, se li hav'as tiel bon'a'n aspekt'o'n kiel vi'a moŝt'o, kaj li trink'as, se oni don'as al li trink'i, kaj manĝ'as, se li dispon'as i'o'n manĝ'ebl'a'n, kaj respond'as, se demand'it'e, tiam li ne est'as sub en'sorĉ'o.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Sed mi jam avert'is vi'n, ke ekzist'as mult'a'j spec'o'j de en'sorĉ'o, kaj sen'dub'e unu'j anstataŭ'as ali'a'j'n kun la pas'o de la temp'o; ebl'e nun'temp'e reg'as determin'it'a'j en'sorĉ'o'j, kaj ĉiu'j en'sorĉ'it'o'j dev'as kondut'i sam'e kiel mi, eĉ se antaŭ'e okaz'is ali'e; sekv'e van'as diskut'i aŭ tir'i konklud'o'j'n kontraŭ la ŝanĝ'o'j trud'at'a'j de la temp'o. Mi sci'as kaj cert'as, ke mi est'as sub en'sorĉ'o, kaj tio sufiĉ'as por la trankvil'iĝ'o de mi'a konscienc'o, kiu tre sufer'us, se, opini'ant'e mi'n ne en'sorĉ'it'a, mi tamen permes'us al mi sid'i tim'e kaj nenio'far'e en ĉi kaĝ'o, tromp'ant'e la esper'o'n de la grand'a nombr'o da mizer'a'j kaj sen'help'a'j, kiu'j atend'us mi'a'n protekt'o'n; kaj ebl'e ili tre bezon'as ĝi'n urĝ'e kaj en ĉi moment'o.

—Tamen, mi kred'as —dir'is Sancho—, ke, por pli'a trankvil'iĝ'o de vi'a konscienc'o, vi'a moŝt'o dev'us pen'i el'tir'i vi'n el ĉi karcer'o; mi promes'as ĉiel help'i vi'n kaj eĉ liber'ig'i vi'n, ke vi pov'u grimp'i sur Rocinante, kiu aspekt'as tiel trist'e kaj melankoli'e, ke ankaŭ ĝi ŝajn'as en'sorĉ'it'a; post'e ni ir'us de'nov'e prov'i ni'a'n sort'o'n en nov'a'j aventur'o'j, kaj, se ni ne sukces'us, ni ĉiam hav'us la ebl'o'n re'ven'i al ĉi kaĝ'o, kie, je mi'a parol'o de bon'a kaj lojal'a ŝild'ist'o, mi sid'us en'ferm'it'e apud vi, se vi'a moŝt'o est'us tiel mis'sort'a, kaj mi tiel stult'a, ke ni ne pov'us sukces'e efektiv'ig'i kio'n mi propon'as.

—Mi volont'e far'os kio'n vi dir'as, frat'o Sancho —respond'is do'n Quijote—. Kiam vi vid'os la okaz'o'n liber'ig'i mi'n, mi obe'os vi'n plen'e kaj absolut'e; sed vi konstat'os, Sancho, ke vi tromp'iĝ'as rilat'e al la natur'o de mi'a mis'fortun'o.

La vag'ant'a kavalir'o kaj la mis'vag'ant'a ŝild'ist'o plu babil'is tiel, ĝis ili al'ven'is al la lok'o, kie, jam sur'pied'e, atend'is la pastr'o, la barbir'o kaj la kanonik'o. La ĉar'ist'o el'jung'is la bov'o'j'n el la vetur'il'o kaj las'is ili'n paŝt'iĝ'i laŭ'vol'e sur la verd'a kaj pac'a lok'o, de kies freŝ'o log'iĝ'is, ne nur la person'o'j sorĉ'it'a'j, kiel do'n Quijote, sed ankaŭ la inteligent'a'j kaj saĝ'a'j, kiel la ŝild'ist'o.

Sancho pet'is de la pastr'o, ke li permes'u li'a'n sinjor'o'n rest'i iom da temp'o ekster la kaĝ'o, ĉar ali'e ĝi ne montr'iĝ'us tiel pur'a, kiel postul'is la respekt'o ŝuld'at'a al tia kavalir'o, kiel li'a mastr'o. La pastr'o bon'e kompren'is kaj dir'is, ke tre volont'e li konsent'us, se li ne tim'us, ke do'n Quijote, vid'ant'e si'n liber'a kaj las'ant'e si'n gvid'i de si'a'j impuls'o'j, fuĝ'us al iu lok'o, kie oni neniam pov'us li'n re'trov'i.

—Mi garanti'as, ke li ne fuĝ'os —respond'is Sancho.

—Ankaŭ mi, plen'e kaj absolut'e —dir'is la kanonik'o—. Des pli, se li don'us si'a'n parol'o'n de kavalir'o, ke li ne for'las'os ni'n.

—Mi don'as mi'a'n parol'o'n —promes'is do'n Quijote—. Des pli, ke en'sorĉ'it'o kiel mi ne hav'as la liber'o'n dispon'i pri si'a propr'a person'o, ĉar li'a en'sorĉ'int'o pov'as laŭ'dezir'e ten'i li'n sen'mov'a tri'cent jar'o'j'n en la sam'a lok'o. Kaj se li fuĝ'us oni ig'us li'n re'ven'i flug'e tra la aer'o.

Li al'don'is, ke, sekv'e, oni pov'us sen ia danĝer'o liber'ig'i li'n, kaj eĉ kun profit'o por ĉiu'j, ĉar, ali'e, ali'a'j naz'o'j ofend'iĝ'us, se ili ne re'tir'us si'n je iom'a distanc'o.

La kanonik'o pren'is li'n je unu man'o, kvankam li ten'is ili'n ambaŭ kun'lig'it'a'j, kaj, sub la garanti'o de li'a parol'o, oni el'kaĝ'ig'is li'n je li'a eg'a kontent'o. Unu'e li streĉ'is si'a'n tut'a'n korp'o'n, post'e ir'is al Rocinante, du'foj'e polm'o'frap'is al ĝi sur la grop'o'n kaj dir'is:

—Flor'o kaj spegul'o de la ĉeval'o'j, mi fid'as ankoraŭ je Di'o kaj ties ben'at'a Patr'in'o, ke baldaŭ ni vid'os ni'n, kiel ni du dezir'as: vi, sub vi'a mastr'o; kaj mi, sur vi'a dors'o, ekzerc'ant'e mi'n en la ofic'o, por kies plen'um'o Di'o met'is mi'n en la mond'o'n.

Tio'n dir'int'e, do'n Quijote apart'iĝ'is kun Sancho al distanc'a lok'o, de kie li re'ven'is sen'balast'a, kaj pli decid'it'a far'i kio'n li'a ŝild'ist'o ordon'us al li.

Li'n rigard'ant'e, la kanonik'o mir'is je li'a strang'a frenez'o, tial, ke en si'a'j konversaci'o'j kaj respond'o'j li rivel'is tre bon'a'n mens'o'n, kaj, kiel jam dir'it'e, perd'is la saĝ'o'n, nur kiam tem'is pri kavalir'aĵ'o'j.

Post ol la tut'a grup'o sid'iĝ'is sur la verd'a herb'o, atend'ant'e la al'ven'o'n de la proviant'o de la kanonik'o, ĉi last'a, puŝ'it'e de kompat'o, dir'is al do'n Quijote:

—Ĉu ebl'as, sinjor'o hidalg'o, ke la sen'gust'a'j kaj rid'ind'a'j libr'o'j kavalir'a'j kapabl'is tiel ŝancel'i al vi la cerb'o'n, ke vi kred'as je vi'a en'sorĉ'o kaj je ali'a'j histori'o'j de la sam'a spec'o, kvankam ili tiel distanc'as de la real'o, kiel la mensog'o de la ver'o? Kiel ebl'as, ke pov'as funkci'i hom'a cerb'o kapabl'a akcept'i la ekzist'o'n de la ne'kalkul'ebl'a nombr'o de Amadisoj kaj la sen'ord'a kaj konfuz'a amas'o de tiom da fam'a'j kavalir'o'j, de tiom da imperi'estr'o'j de Trebizond'o, de tiom da prod'o'j nom'it'a'j Felixmarte de Hirkani'o, de tiom da palefren'o'j, de tiom da vag'ant'a'j puceloj, de tiom da drak'o'j, monstr'o'j kaj gigant'o'j, de tiom da fantast'a'j aventur'o'j, de tiom da en'sorĉ'o'j, batal'o'j kaj feroc'a'j duel'o'j, de tiom da parad'a'j rob'o'j, de tiom da princ'in'o'j en'am'iĝ'int'a'j, de tiom da ŝild'ist'o'j graf'o'j, de tiom da graci'a'j nan'o'j, de tiom da am'a'j bilet'o'j, kompliment'o'j kaj brav'a'j vir'in'o'j, kaj fin'e, de tiom da absurd'o'j sid'ant'a'j en la kavalir'a'j libr'o'j? Mi dev'as konfes'i, ke, kiam mi leg'as ili'n, ili iel plezur'ig'as mi'n, se mi ne atent'as, ke ili konsist'as nur el mensog'o'j kaj lasciv'o'j; sed, kiam mi de'nov'e ek'konsci'as ili'a'n ver'a'n natur'o'n, mi paf'as kontraŭ la mur'o'n la plej bon'a'n el tia'j libr'o'j, kaj eĉ ĵet'us ĝi'n al la flam'o'j, se mi hav'us fajr'o'n proksim'a; ili ja merit'as ĉi pun'o'n, ĉar ili est'as fremd'a'j al la komun'a saĝ'o, fals'a'j kaj mensog'a'j, dis'kri'as nov'a'j'n doktrin'o'j'n kaj viv-manier'o'j'n, kaj mov'as la sen'sci'a'n pleb'o'n kred'i ver'a'j tiom da absurd'o'j. Ĉi libr'o'j eĉ perturb'as la mens'o'n de prudent'a'j hidalg'o'j de moŝt'a nask'o, kio'n oni klar'e vid'as ĉe vi'a moŝt'o, fal'int'a en tia'n stat'o'n,

ke neces'as en'ferm'i vi'n en kaĝ'o'n kaj vi'n vetur'ig'i en bov'o-ĉar'o, kvazaŭ tem'us pri tigr'o aŭ

leon'o transport'at'a de urb'o al urb'o kaj el'montr'at'a por mon'o. Nu, sinjor'o do'n Quijote, kompat'u vi'n mem, re'ven'u en la sin'o'n de la san'a raci'o kaj lern'u uz'i la mult'a'n talent'o'n al vi donac'it'a'n de la ĉiel'o, okup'ant'e vi'n per ali'a'j libr'o'j pli profit'a'j al vi'a konscienc'o kaj pli util'a'j al vi'a honor'o. Kaj se, malgraŭ'e, vi sekv'us vi'a'n inklin'o'n leg'i libr'o'j'n pri hero'aĵ'o'j kaj kavalir'o'j, leg'u en la Bibli'o la Libr'o'n de la Juĝ'ist'o'j, kie trov'ebl'as ver'o'j grandioz'a'j kaj far'o'j tiel aŭtent'a'j kiel kuraĝ'a'j. Luzitani'o hav'is si'a'n Viriato; Romo si'a'n Cezar'o; Kartago si'a'n Anibalo; Greki'o si'a'n Aleksandro, Kastilio si'a'n graf'o'n Fernán González; Valencio si'a'n Cid; Andaluzi'o si'a'n Gonzalo Fernández; Extremadura si'a'n Dieg'o García de Paredes; Jerez si'a'n García Pérez de Vargas; Toledo si'a'n Garcilaso; Sevilla si'a'n do'n Manuel de León; kaj la rakont'o de ili'a'j bril'a'j far'o'j pov'as distr'i, instru'i, delekt'i kaj surpriz'i eĉ la person'o'n de plej grand'a inteligent'o. Jes, mi'a kar'a sinjor'o do'n Quijote, ĉi rakont'o'j est'as ind'a'j je vi'a atent'o, kaj, leg'ant'e ili'n, vi akir'os histori'a'n sci'o'n, am'os la virt'o'n, observ'os la bon'o'n, polur'os vi'a'j'n kutim'o'j'n kaj kondut'os brav'e kaj kuraĝ'e, ne tro'aŭdac'e kaj temerar'e; kaj tio ĉi je la honor'o de Di'o, je vi'a propr'a profit'o kaj je la glor'o de La Mancha, de kie, laŭ mi'a sci'o, de'ven'as vi'a famili'o kaj origin'o.

Do'n Quijote atent'eg'e aŭskult'is ĝis'fin'e la argument'ad'o'n de la kanonik'o, fiks'e rigard'is li'n kelk'a'n temp'o'n, kaj respond'is:

—Ŝajn'as, sinjor'o hidalg'o, ke vi'a'j parol'o'j cel'is persvad'i mi'n, ke en la mond'o ne ekzist'as vag'ant'a'j kavalir'o'j, ke la libr'o'j kavalir'a'j est'as fals'a'j, mensog'a'j, damaĝ'a'j kaj sen'profit'a'j al la regn'o, ke mi aĉ'e far'is leg'ant'e ili'n, pli aĉ'e kred'ant'e ili'n, kaj plej aĉ'e imit'ant'e ili'n de la moment'o, kiam mi for'don'is mi'n al la tre rigor'a profesi'o de la kavalir'ism'o, kiu'n ili instru'as.

Krom'e, vi asert'is, ke ne ekzist'is en la mond'o Amadís de Gaŭli'o, nek Amadís de Grek'uj'o, nek la ceter'a'j kavalir'o'j, de kies histori'o la libr'o'j plen'as.

—Vi esprim'as mi'a'n opini'o'n ĝust'e tiel, kiel mi ĝi'n proklam'is —dir'is la kanonik'o.

—Vi'a moŝt'o al'don'is ankaŭ —daŭr'ig'is do'n Quijote—, ke tia'j libr'o'j far'is al mi mult'e da damaĝ'o, ĉar ili renvers'is mi'a'n cerb'o'n kaj kaŭz'is mi'a'n en'kaĝ'ig'o'n, kaj ke mi dev'us korekt'i mi'a'n inklin'o'n kaj ŝanĝ'i mi'a'j'n leg'aĵ'o'j'n por ali'a'j libr'o'j pli ver'a'j, pli instru'a'j kaj pli distr'a'j.

—Efektiv'e —dir'is la kanonik'o.

—Nu, laŭ mi'a opini'o —al'don'is do'n Quijote—, ĝust'e vi'a moŝt'o est'as sen'cerb'a kaj en'sorĉ'it'a, tial, ke vi vi'n dediĉ'as blasfem'ad'i kontraŭ unu instituci'o tiom akcept'it'a kiel ver'a en la tut'a mond'o, kaj tiom aŭtent'a, ke ajn'a person'o tio'n neg'ant'a, kiel vi'a moŝt'o, merit'us la sam'a'n pun'o'n, kiu'n, laŭ vi'a'j dir'o'j, aplik'as al la libr'o'j, kiam ili ne plaĉ'as al vi. Vol'i persvad'i, ke neniam ekzist'is en la mond'o Amadís kaj la ceter'a'j kavalir'o'j aventur'ist'o'j, de kies far'o'j plen'as la histori'o'j, egal'us asert'i, ke la sun'o ne bril'as, ke la glaci'o ne frid'as, aŭ ke la ter'o ne don'as frukt'o'j'n. Kia person'o pov'as loĝ'i en la mond'o, kapabl'a konvink'i ali'a'n, ke ne ver'as la histori'o'j de la princ'in'o Floripes kaj Guy de Burgonj'o, aŭ la aventur'o de Fierabrás ĉe la pont'o de Mantible, okaz'int'a en la epok'o de Karlomagno, kaj tiel ver'a, mi ĵur'as, kiel la fakt'o, ke nun est'as hel'a tag'o? Kaj se tio konsist'as el mensog'o'j, oni dev'us konklud'i, ke ankaŭ

ne ekzist'is Hektor'o, nek Aĥil'o, nek la milit'o de Troj'o, nek la Dek du Par'ul'o'j de Franc'uj'o,

nek la angl'a reĝ'o Artur'o, kiu, trans'form'it'a en korv'o'n, ir'as tra la mond'o, kaj kies regn'o atend'as ĉiu'moment'e li'a'n re'ven'o'n. Cert'e oni eĉ kuraĝ'os opini'i fals'a'j la histori'o'n de Guarino Mezquino, kaj la serĉ'ad'o'n de la Sankt'a Gral'o, kaj apokrif'a'j la am-afer'o'n de do'n Tristan'o kun la reĝ'in'o Izold'a, kaj de Ginevra kun Lanceloto, kvankam kelk'a'j person'o'j preskaŭ

memor'as est'i vid'int'a'j duenj'o'n Quintañona, la plej bon'a vin-verŝ'ist'in'o de Grand'a Brit'uj'o.

Ĉi-rilat'e mi memor'as, ke mi'a patr'o'flank'a av'in'o dir'is, kiam ŝi vid'is duenj'o'n kun impon'a kuf'o: «Rigard'u, nep'o, ŝi ŝajn'as duenj'o Quintañona», kaj el tio mi konklud'is, ke ŝi cert'e kon'is la duenj'o'n aŭ, almenaŭ, vid'is unu el ŝi'a'j portret'o'j. Nu, kiu pov'us neg'i la ver'o'n de la histori'o de Pierre kaj la lind'a Magalona, se konsider'i, ke oni vid'as eĉ nun'temp'e, en la reĝ'a arsenal'o, la lign'o'najl'o'n uz'at'a'n de la brav'a Pierre por direkt'i la lign'a'n ĉeval'o'n, kiu port'is li'n flug'e tra la aer'o? Ĉi lign'o'najl'o est'as iom pli grand'a ol la timon'o de ĉar'o, kaj apud ĝi montr'iĝ'as la sel'o de la ĉeval'o Babieca. Krom'e, en Roncesvalles oni vid'as la korn'o'n de Rolando, grand'a'n kiel trab'o. El tio oni konklud'as, ke ekzist'as la Dek du Par'ul'o'j, ke ekzist'is Pierre, ke ekzist'is Cid, kaj ke ekzist'is ali'a'j simil'a'j kavalir'o'j ir'ant'a'j, kiel oni dir'as, al si'a'j aventur'o'j. Se tio'n oni ne kred'as, oni eĉ deklar'os ankaŭ, ke ne ver'as, ke la brav'a luzitan'o Ju'a'n de Merl'o ir'is al Burgonj'o kaj duel'is en la urb'o Arras kontraŭ la fam'a senjor'o de Charny nom'it'a moŝt'o Pierre, kaj post'e en la urb'o Bazel'o kontraŭ moŝt'o Enrique de Renestán, kaj el'tir'is si'n el ambaŭ entrepren'o'j triumf'a kaj plen'a de glor'o; oni neg'os ankaŭ la aventur'o'j'n kaj defi'o'j'n plen'um'it'a'j'n, en la sam'a Burgonj'o, de la kuraĝ'a'j hispan'o'j Pedro Barb'a kaj Gutierre Quijada (de kies famili'o mi de'ven'as laŭ rekt'a lini'o vir'a), kiu'j venk'is la fil'o'j'n de la graf'o de Sankt'a Paolo. Ĉu oni sam'e obstin'e deklar'os, ke do'n Fernand'o de Guevara ne ir'is serĉ'e al aventur'o'j en German'uj'o'n, kie li duel'is kontraŭ senjor'o Jorge, kavalir'o de la dom'o de la graf'o de Aŭstrio? Ĉu est'is fikci'a'j la turnir'o'j de Suero de Quiñones del Pas'o, la entrepren'o'j de Lu'is de Falces kontraŭ do'n Gonzalo de Guzmán, kavalir'o kastilia, kaj mult'a'j ali'a'j prod'aĵ'o'j plen'um'it'a'j de krist'an'a'j kavalir'o'j land'a'j kaj ekster'land'a'j, kaj tiel ver'a'j kaj aŭtent'a'j, mi ripet'as, ke mank'us la raci'o kaj la logik'o al person'o neg'ant'a ĉio'n ĉi?

La kanonik'o mir'e aŭskult'is ĉi miks'o'n de ver'o'j kaj mensog'o'j, kaj surpriz'iĝ'is de la grand'a sci'o de do'n Quijote rilat'e al la afer'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Li do respond'is:

—Mi ne pov'as ne konsent'i, sinjor'o do'n Quijote, ke io est'as ver'a en vi'a'j dir'o'j, precip'e en tio koncern'a al la vag'ant'a'j kavalir'o'j hispan'a'j. Mi konced'as ankaŭ, ke ekzist'is la Dek du Par'ul'o'j de Franc'uj'o, sed mi ne kred'as, ke ili far'is ĉio'n, kio'n rakont'as pri ili la ĉef'episkop'o Turpin. Efektiv'e, tem'is pri kavalir'o'j elekt'it'a'j de la reĝ'o'j de Franc'uj'o, kaj oni nom'is ili'n par'ul'o'j, ĉar ili egal'is, unu'j al la ali'a'j laŭ rang'o, kuraĝ'o, kaj kvalit'o'j, aŭ, almenaŭ, ili dev'us egal'i, ĉar ili aparten'is al spec'o de religi'a orden'o, kiel la nun'a'j de Santiag'o aŭ Calatrava, pri kies membr'o'j oni antaŭ'supoz'as, ke ili dev'as, aŭ dev'us, est'i, kavalir'o'j, honor'ind'a'j, kuraĝ'a'j kaj de moŝt'a nask'o; kaj sam'e kiel nun'temp'e oni dir'as «kavalir'o de San Ju'a'n» aŭ

«kavalir'o de Alcántara», en la pas'int'a epok'o oni dir'is «kavalir'o de la Dek du Par'ul'o'j», ĉar oni elekt'is ili'n, dek du egal'a'j'n, por ĉi orden'o religi'a. Koncern'e al Cid, li ja ekzist'is, sam'e kiel Bernardo del Carpio, sed pri kelk'a'j hero'aĵ'o'j atribu'it'a'j al ili oni dev'as tre dub'i. Pri la lign'o'najl'o de graf'o Pierre kaj pri tio, ke ĝi star'as apud la sel'o de Babieca en la reĝ'a arsenal'o, mi dev'as konfes'i, ke mi est'as tiel sen'sci'a aŭ tiel miop'a, ke, kvankam, mi vid'is la sel'o'n, mi neniam rimark'is la najl'o'n, malgraŭ ke, laŭ vi, ĝi montr'iĝ'as tre grand'a.

—Tamen, ĝi sid'as tie, cert'e —respond'is do'n Quijote—. Kaj jen ankoraŭ io: oni dir'as, ke oni ĝi'n gard'as en led'a ing'o, ke ĝi ne putr'u.

—Ebl'e —dir'is la kanonik'o—, sed mi ĵur'as je mi'a'j sankt'a'j ordin'o'j, ke mi ne memor'as est'i ĝi'n vid'int'a; sed, eĉ se mi konced'us, ke la najl'o tie sid'as, mi ne dev'ont'ig'us mi'n kred'i je tiom da Amadisoj aŭ je la svarm'o'j de la kavalir'o'j, kies histori'o'n oni rakont'as. Kaj ne ekzist'as motiv'o, por ke vir'o kiel vi'a moŝt'o, honor'ind'a kaj dot'it'a per tiel bon'a talent'o, kred'u ver'a'j tiom da ekstravaganc'a'j absurd'o'j trov'ebl'a'j en la rid'ind'a'j libr'o'j kavalir'a'j.

Ĉapitr'o 50

Pri la saĝ'a'j diskut'o'j inter do'n Quijote kaj la kanonik'o kaj pri ali'a'j afer'o'j

—Ne ŝerc'u! —respond'is do'n Quijote—. La libr'o'j el'don'it'a'j kun reĝ'a permes'o kaj kun aprob'o de la cenzur'o kaj legat'a'j, kun tiel ĝeneral'a plaĉ'o kaj aplaŭd'o, de la matur'a'j kaj de la jun'a'j, de la paŭperaj kaj de la riĉ'a'j, de la kler'a'j kaj de la sen'sci'a'j, de la pleb'a'j kaj de la alt'rang'a'j, kaj resum'e, de person'o'j de ĉia stat'o kaj pozici'o, ĉu pov'us est'i nur'a'j mensog'o'j kaj sam'temp'e montr'iĝ'i tiel mult'e ver'a'j, se konsider'i, ke en ili oni menci'as la patr'o'n kaj patr'in'o'n, la famili'o'n, la naci'o'n, kaj la aĝ'o'n de unu aŭ ali'a kavalir'o, indik'ant'e la epok'o'n kaj lok'o'n de ties far'o'j, detal'o'n post detal'o kaj tag'o'n post tag'o? Vi'a moŝt'o silent'u kaj ne plu blasfem'ad'u tiel'e; kred'u mi'n, sekv'u mi'a'n konsil'o'n, kaj, kiel saĝ'a person'o, leg'u la libr'o'j'n kaj vi vid'os, kiel mult'e ili delekt'os vi'n. Dir'u, ĉu pov'us ekzist'i, por ekzempl'o, io pli agrabl'a ol vid'i ĉi-moment'e antaŭ ni'a'j okul'o'j grand'a'n lag'o'n el bol'ant'a peĉ'o, kie naĝ'us mult'a'j serpent'o'j, kolubr'o'j kaj lacert'o'j, kaj mult'a'j spec'o'j de feroc'a'j kaj terur'a'j best'o'j, kaj tiam aŭd'i plend'eg'a'n voĉ'o'n dir'i el la mez'o de la lag'o: «Vi, ne'kon'at'a kavalir'o rigard'ant'a ĉi tim'ig'a'n lag'o'n: se vi dezir'as ating'i la trezor'o'n kaŝ'it'a'n sub ĉi nigr'a'j akv'o'j, montr'u la kuraĝ'o'n de vi'a fort'a brust'o kaj ĵet'u vi'n en la mez'o'n de la obskur'a'j kaj brul'a'j ond'o'j; ali'e vi ne merit'os vid'i la ne'dir'ebl'a'j'n mir'ind'aĵ'o'j'n kaŝ'it'a'j'n en la sep kastel'o'j de la sep fe'in'o'j loĝ'ant'a'j sub ĉi nigr'a akv'o». La kavalir'o, apenaŭ aŭd'int'e ĉi tim'ig'a'n voĉ'o'n forges'as si'n mem, absolut'e ne pens'as kia'n danĝer'o'n li al'front'os, kaj, eĉ sen de'met'i la pez'a'n arm'aĵ'o'n, rekomend'ant'e si'n al Di'o kaj al si'a dam'o, si'n ĵet'as en la mez'o'n de la bol'ant'a lag'o; kaj kiam li ne kompren'as, nek sci'as, kie'n li traf'os, li subit'e trov'iĝ'as inter flor'ant'a'j kamp'o'j ne'kompar'ebl'e pli bel'a'j ol la Elizeaj.

Ŝajn'as al li, ke la ĉiel'o pli diafan'as tie, kaj ke la sun'o radi'as nov'a'n lum'o'n; al li'a'j okul'o'j montr'iĝ'as pac'a bosk'et'o el tiel verd'a'j kaj foli-riĉ'a'j arb'o'j, ke ĝi'a verd'o ĉarm'as la vid'o'n, dum regal'as la aŭd'o'n la dolĉ'a kaj ne'lern'it'a kant'o de ne'kalkul'ebl'a'j kaj bunt'a'j bird'et'o'j flirt'ant'a'j inter la branĉ'o'j inter'plekt'it'a'j. Tie li renkont'as roj'o'n, kies freŝ'a akv'o, simil'a al likv'a kristal'o, flu'as sur fajn'a sabl'o kaj blank'a'j ŝton'et'o'j, kiu'j ŝajn'as or'o dis'ŝut'it'a kaj plej pur'a'j perl'o'j. Ĉi tie li vid'as elegant'a'n fontan'o'n el plur'kolor'a jasp'o kaj glat'a marmor'o. Trans'e li admir'as ali'a'n, rustik'e ornam'it'a'n, kie et'a'j konk'o'j mitul'a'j, kombin'it'a'j en sen'ord'a ord'o kun tord'it'a'j dom'o'j blank'a'j kaj flav'a'j de helik'o'j, miks'iĝ'as kun pec'o'j de bril'a kristal'o kaj kun fals'a'j smerald'o'j, kaj kre'as tia'n efekt'o'n de vari'o, ke ĉi tie la art'o, imit'ant'e la natur'o'n, ŝajn'as eĉ super'i ĝi'n. Preter'e, subit'e montr'iĝ'as al li fort'a kastel'o aŭ pomp'a alkazar'o kun rempar'o'j el solid'a or'o, krenel'o'j el diamant'o'j, pord'o'j el topaz'o'j, kaj ĝi est'as tiel mir'ind'e far'it'a, ke, kvankam ĝi'a'j konstru-material'o'j konsist'as el diamant'o, karbunkol'o'j, ruben'o'j, perl'o'j, or'o kaj smerald'o'j, ĝi'a arkitektur'o est'as eĉ pli valor'a. Kaj admir'int'e ĉio'n ĉi, ĉu ne admir'ind'us vid'i krom'e, ke tra la pord'o de la kastel'o el'ir'as grand'a nombr'o da puceloj en tiel parad'a'j kaj riĉ'a'j kostum'o'j, ke, se mi pri'skrib'us ili'n detal'e, kiel la histori'o'j, mi neniam fin'us? Post'e la ŝajn'e pli grav'a pucelo ek'pren'as je la man'o la kuraĝ'a'n kavalir'o'n, kiu antaŭ'e ĵet'is si'n en la bol'ant'a'n lag'o'n, kaj, sen parol'i, gvid'as li'n en la intern'o'n de la pomp'a alkazar'o aŭ kastel'o, kie oni sen'vest'ig'as li'n, ĝis li vid'iĝ'as tiel nud'a, kiel en la moment'o de li'a el'puŝ'o el la ventr'o patr'in'a; oni ban'as li'n en tepid'a akv'o, ŝmir'as li'n per arom'a'j esenc'o'j kaj sur'met'as al li parfum'it'a'n ĉemiz'o'n el plej delikat'a tul'o; ali'a pucelo ĵet'as al li sur la ŝultr'o'j'n i'a'n mantel'o'n,

kiu valor'as, laŭ'dir'e, unu urb'o'n kaj eĉ pli. Ĉu ne bel'e, kiam oni rakont'as, ke post'e oni li'n konduk'as al ali'a salon'o, kie star'as tabl'o'j tiel riĉ'e pri'met'it'a'j, ke li mut'iĝ'as de mir'o? Ĉu ne bel'e, kiam oni verŝ'as al li sur la man'o'j'n akv'o'n distil'it'a'n el ambr'o kaj el bon'odor'a'j flor'o'j, kaj ig'as li'n sid'iĝ'i sur ebur'a seĝ'o, kaj ĉiu'j puceloj li'n serv'as en mir'ind'a silent'o? Ĉu ne bel'e kiam oni sur'tabl'ig'as al li tiom da gust'um'ind'a'j plad'o'j, tiel bon'e prepar'at'a'j, ke la apetit'o hezit'as kie'n direkt'i la man'o'n? Ĉu ne agrabl'e, kiam li aŭskult'as muzik'o'n dum la manĝ'ad'o kaj ne sci'as, de kie ven'as la melodi'o, kaj kiu ĝi'n interpret'as? Ĉu ne bel'e, ke post ol fin'iĝ'as la manĝ'o kaj oni pri'lev'as la tabl'o'n, la kavalir'o, retro'klin'it'a sur la seĝ'o, ripoz'as, kaj dum'e ebl'e pik'um'as al si la dent'o'j'n, laŭ si'a kutim'o, kaj tiam ne'atend'it'e en'ir'as tra la pord'o de la salon'o ali'a pucelo mult'e pli bel'a ol la antaŭ'a'j, kaj sid'iĝ'as apud la kavalir'o, kaj komenc'as rakont'i al li pri la kastel'o, pri tio, ke ŝi est'as en'sorĉ'it'a, kaj pri ali'a'j afer'o'j, kiu'j surpriz'as la kavalir'o'n kaj ĉarm'as la leg'ant'o'j'n de la rakont'o?

»Mi ne plu insist'os ĉi-rilat'e, ĉar el mi'a'j vort'o'j oni pov'as konklud'i, ke ajn'a part'o de ajn'a libr'o kavalir'a est'as motiv'o de mir'o kaj plezur'o al la leg'ant'o'j. Kred'u mi'n, sinjor'o, leg'u ĉi libr'o'j'n, kiel dir'it'e; vi vid'os, ke ili for'pel'os de vi la melankoli'o'n, se vi ĝi'n hav'as, kaj pli'bon'ig'os vi'a'n humor'o'n, se ĝi acid'as. Rilat'e al mi, mi pov'as dir'i, ke, de kiam mi profesi'as en la kavalir'ism'o, mi est'as kuraĝ'a, afabl'a, ĝentil'a, si'n'don'a, bon'e eduk'it'a, aŭdac'a, mol'kor'a kaj pacienc'a, kaj el'ten'as la rigor'o'j'n de dur'a'j entrepren'o'j, kapt'it'ec'o'j kaj en'sorĉ'o'j; kaj, kvankam de tre mal'long'e oni ten'as mi'n en'ferm'it'a en ĉi kaĝ'o, kvazaŭ frenez'ul'o'n, mi pens'as, ke per la kuraĝ'o de mi'a brak'o, se la ĉiel'o mi'n favor'os, kaj se la fat'o ne opon'os, mi vid'os mi'n, post nur kelk'a'j tag'o'j, reĝ'o de ia regn'o, kie mi pov'os montr'i la si'n'don'o'n kaj dank'em'o'n de mi'a kor'o, ĉar, je mi'a fid'o, sinjor'o, al sen'hav'a hom'o mank'as la ebl'o praktik'i la virt'o'n de la mal'avar'o favor'e al ajn'a person'o, eĉ se tia'n virt'o'n li posed'as en la plej alt'a grad'o. Kaj la dank'em'o lim'ig'it'a al la nur'a intenc'o est'as io tiel mort'a, kiel la fid'o sen bon'a'j ag'o'j. Tial mi dezir'us hav'i baldaŭ la ŝanc'o'n kron'i mi'n imperi'estr'o, ke mi pov'u montr'i mi'a'n dezir'o'n far'i bon'o'n al mi'a'j amik'o'j, precip'e al ĉi povr'a Sancho Panza, mi'a ŝild'ist'o, la plej grand'a bon'kor'ul'o de ĉi mond'o; mi ŝat'us don'i al li graf'land'o'n de'long'e promes'it'a'n, kvankam mi tim'as, ke li ne hav'us kapabl'o'n sufiĉ'a'n por reg'i si'a'n ŝtat'o'n.

Sancho, aŭskult'int'e nur ĉi last'a'j'n vort'o'j'n de si'a mastr'o, dir'is:

—Sur'pren'u, sinjor'o do'n Quijote, la entrepren'o'n hav'ig'i al mi la graf'land'o'n tiel oft'e promes'at'a'n de vi'a moŝt'o kaj tiel long'e atend'at'a'n de mi. Mi cert'ig'as vi'n, ke mi est'os sufiĉ'e lert'a por ĝi'n mastr'um'i, kaj, eĉ se mank'us al mi kapabl'o, mi aŭd'is, ke ekzist'as en la mond'o, vir'o'j, kiu'j lu'e pren'as la regn'o'n de senjor'o, don'as al li ĉiu'jar'e i'a'n farm'o'pag'o'n, kaj dum ili si'n okup'as reg'i, la senjor'o ripoz'as kuŝ'e-dorm'e, ĝu'ant'e la rent'o'n, kaj zorg'as pri neni'o ali'a.

Mi far'os sam'e, ĉio'n aranĝ'os rapid'e, kaj ĝu'os la rent'o'n larĝ'e kaj luks'e, kiel princ'o… kaj ĉiu viv'u laŭ'pov'e.

—Tio, frat'o Sancho —dir'is la kanonik'o—, koncern'as la ĝu'o'n de la rent'o, sed rilat'e al administr'ad'o'n de la justic'o neces'as, ke la mastr'o de la regn'o si'n okup'u pri ĝi, kio postul'as kapabl'o'n, prudent'o'n kaj precip'e honest'a'n intenc'o'n far'i bon'o'n. Se ĉi intenc'o mank'as jam de la komenc'o, ĉio fiask'os en la mez'o kaj en la fin'o; tial, plaĉ'as al Di'o help'i la bon'a'n intenc'o'n de la simpl'anim'a'j kaj konfuz'i la malic'o'n de la kler'a'j.

—Mi kompren'as neni'o'n pri tia'j filozofi'o'j —respond'is Sancho Panza—, sed mi cert'as, ke tuj kiam mi dispon'us la graf'land'o'n, mi sci'us ĝi'n mastr'um'i: ĉar mi hav'as tiom da anim'o, kiel ali'a person'o, tiom da korp'o, kiel la plej korpulent'a, kaj est'os tiel bon'a reĝ'o en mi'a ŝtat'o, kiel ajn'a reĝ'o en la si'a; en mi'a rol'o de reĝ'o mi far'us laŭ'plaĉ'e; kaj far'ant'e laŭ'plaĉ'e, mi kontent'us; kaj, kiam oni kontent'as, neni'o'n krom'a'n oni dezir'as; kaj dezir'ant'e neni'o'n pli'a'n, nu, ĉio perfekt'as. Ven'u do la regn'o al mi; adiaŭ kaj ĝis la re'vid'o, kiel dir'is unu blind'ul'o al ali'a blind'ul'o.

—Tia'j filozofi'o'j, kiel vi dir'as, Sancho, ne ŝajn'as mav'a'j —respond'is la kanonik'o—. Sed, malgraŭ'e, oni pov'us dir'i mult'o'n ankoraŭ pri ĉi afer'o de la graf'land'o'j.

—Mi ne sci'as, ke io krom'a dir'end'as —inter'ven'is do'n Quijote—. Ĉi-rilat'e mi las'as mi'n gvid'i de mult'a'j kaj divers'a'j ekzempl'o'j de kavalir'o'j de mi'a profesi'o, kiu'j reciprok'ant'e la lojal'a'j'n kaj grav'a'j'n serv'o'j'n de si'a'j ŝild'ist'o'j, premi'e far'is ili'n absolut'a'j senjor'o'j de urb'o'j kaj insul'o'j; kelk'a'j ŝild'ist'o'j akumul'is tiom da merit'o'j, ke ili eĉ ating'is la rang'o'n de reĝ'o.

Sed, kial mi trakt'as tiel long'e ĉi afer'o'n, se ni hav'as la ne'kompar'ebl'a'n ekzempl'o'n de la grand'a kaj neniam sufiĉ'e laŭd'at'a Amadís de Gaŭli'o, kiu far'is si'a'n ŝild'ist'o'n graf'o de la insul'o Firm'e? Do mi pov'as sen ia skrupul'o de konscienc'o far'i Sanchon graf'o, tial, ke li est'as unu el la plej bon'a'j ŝild'ist'o'j iam serv'int'a'j vag'ant'a kavalir'o'n.

La kanonik'o mir'is je la logik'a'j absurd'o'j (se la absurd'o'j pov'as hav'i logik'o'n) dir'it'a'j de do'n Quijote, je li'a manier'o pri'skrib'i la aventur'o'n de la Kavalir'o de la Lag'o, kaj je li'a mens'a ŝancel'iĝ'o kaŭz'it'a de la leg'ad'o de la fikci'a'j libr'o'j kavalir'a'j. Kaj fin'e, li mir'is je la stult'o de Sancho, ĉiam pens'ant'a pri la graf'land'o promes'it'a de li'a mastr'o.

Ĉe tio re'ven'is la serv'ist'o'j de la kanonik'o ir'int'a'j al la gast'ej'o pren'i la ŝarĝ'o'mul'o'n, etend'is sur la freŝ'a herb'o tapiŝ'o'n, ke ĝi taŭg'u kiel tabl'o, ĉiu'j sid'iĝ'is en la ombr'o de kelk'a'j arb'o'j kaj komenc'is manĝ'i tie, por ke la ĉar'ist'o, kiel dir'it'e, profit'u de la paŝt'aĵ'o. Nu, ili manĝ'is ankoraŭ, kiam subit'e fort'a bru'o kaj la son'o de tint'il'o aŭd'iĝ'is inter kratag'o'j kaj dens'a'j vepr'o'j proksim'e star'ant'a'j; sam'temp'e oni vid'is el'paŝ'i el inter la arbust'o'j bel'a'n kapr'in'o'n kun la haŭt'o punkt'it'a de nigr'o, blank'o kaj griz'o; ŝi'n sekv'is la kapr'ist'o, kri'ant'e kaj parol'ant'e al ŝi en si'a stil'o, ke ŝi halt'u kaj re'ven'u al la greg'o. Sed la fuĝ'ant'a kapr'in'o trem'e kaj terur'it'e kur'is ĝis la kompani'o, kvazaŭ serĉ'ant'e ĝi'a'n protekt'o'n, kaj tie ŝi halt'is. Al'ven'is la kapr'ist'o, ek'pren'is ŝi'n je la korn'o'j kaj dir'is, kvazaŭ ŝi kapabl'us kompren'i kaj rezon'i:

—Ha, sovaĝ'a, sovaĝ'a! Vi kaj vi'a kolor'makul'a haŭt'o! Kiel pret'a el'kur'i vi montr'iĝ'as nun'temp'e! Kia'j lup'o'j vi'n terur'as, fil'in'o? Ĉu vi ne vol'as dir'i kio okaz'as al vi, lind'a? Ne mal'facil'e sci'i… vi est'as in'o kaj ne pov'as rest'i trankvil'a. La diabl'o pren'u vi'n kun vi'a humor'o kaj kun la vir'in'o'j, kies karakter'o'n vi al'pren'as! Re'ven'u, amik'in'o, re'ven'u, ĉar vi sent'os vi'n, se ne kontent'a, almenaŭ sekur'a en vi'a stal'o kaj kun vi'a'j kompan'in'o'j. Se vi, kiu dev'as gvid'i kaj gard'i ili'n, tiel devi'as kaj perd'as la voj'o'n, kio okaz'os do al ili?

La vort'o'j de la kapr'ist'o amuz'is la kompani'o'n, precip'e la kanonik'o'n, kiu dir'is al li:

—Je vi'a viv'o, frat'o, trankvil'iĝ'u, ne vol'u tiel rapid'e pel'i ĉi kapr'in'o'n en la greg'o'n, ĉar pro tio, ke ŝi est'as in'o, kiel vi dir'as, ŝi obe'os si'a'n natur'a'n instinkt'o'n spit'e al vi'a'j klopod'o'j

de'ten'i ŝi'n. Pren'u ĉi iom'o'n da manĝ'o, trink'u glas'o'n, vi'a ĉagren'o pas'os kaj dum'e la kapr'in'o ripoz'os.

Tio'n dir'ant'e, la kanonik'o propon'is al li lumb'aĵ'o'n de frid'a kunikl'o sur la pint'o de tranĉ'il'o.

La kapr'ist'o ĝi'n pren'is, dank'is li'n, trankvil'iĝ'is kaj dir'is:

—Mi ne vol'us, ke vi'a'j moŝt'o'j pren'us mi'n por idiot'o, tial, ke mi parol'is al ĉi best'o kvazaŭ al person'o; efektiv'e, mi'a'j dir'o'j pov'is ŝajn'i al vi iom strang'a'j, sed mi ne est'as tiel simpl'a kamp'ul'o, ke mi ne sci'as kiel oni dev'as parol'i al la person'o'j, kaj al la best'o'j.

—Mi kred'as vi'n —dir'is la pastr'o—, ĉar mi sci'as laŭ propr'a spert'o, ke la mont'o'j nask'as kler'ul'o'j'n, kaj ke la paŝt'ist'a'j kaban'o'j en'ten'as filozof'o'j'n.

—Almenaŭ, sinjor'o —respond'is la kapr'ist'o—, en ili trov'iĝ'as hom'o'j riĉ'a'j je spert'o, kaj por ke vi kred'u ĉi ver'o'n kaj pov'u ĝi'n tuŝ'i per la man'o, mi pet'us vi'n don'i al mi iom da atent'o, se mi ne tim'us ted'i vi'n kaj ŝajn'i si'n'trud'a, ĉar ne'invit'it'a, kaj mi renkont'us ver'a'n histori'o'n, kiu konfirm'us la asert'o'n de ĉi sinjor'o —kaj li montr'is la pastr'o'n— kaj la mi'a'n.

—Konsider'ant'e, ke ĉi afer'o hav'as mi ne sci'as kia'n nuanc'o'n de aventur'o kavalir'a, de mi'a flank'o mi vi'n aŭskult'os tre volont'e, frat'o —respond'is do'n Quijote—. Kaj sam'e far'os ĉi sinjor'o'j, ĉar saĝ'a'j kaj inklin'a'j al nov'aĵ'o'j kurioz'a'j, distr'a'j kaj suspens'a'j, al kiu'j sen'dub'e simil'as vi'a histori'o. Komenc'u do, amik'o: ni aŭskult'as.

—Ne en'kalkul'u mi'n —dir'is Sancho—, ĉar mi for'ir'as kun ĉi pasteĉ'o al la roj'o, kie mi pens'as ŝtop'i al mi la stomak'o'n por tri tag'o'j. Mi aŭd'is dir'i al mi'a sinjor'o do'n Quijote, ke la ŝild'ist'o de vag'ant'a kavalir'o dev'as, kiam prezent'iĝ'as la okaz'o, manĝ'i ĝis'krev'e, se konsider'i, ke ili pov'as facil'e perd'i la voj'o'n en ia bosk'o tiel dens'a, ke ili ne sukces'us trov'i la el'ir'o'n dum ses tut'a'j tag'o'j; kaj se oni ne hav'as la ventr'o'n plen'a, oni risk'as rest'i tie, kio oft'e okaz'as, ĝis oni turn'iĝ'as en mumi'a'n karn'o'n.

—Vi prav'as Sancho —respond'is do'n Quijote—. Ir'u kie'n vi vol'as kaj manĝ'u laŭ'pov'e. Rilat'e al mi, mi jam manĝ'is sufiĉ'e, kaj mank'as nur nutr'i la spirit'o'n, kio'n mi far'os aŭskult'ant'e la histori'o'n de ĉi bon'ul'o.

—Ni ĉiu'j nutr'os sam'e ni'a'n spirit'o'n —dir'is la kanonik'o, kaj pet'is la kapr'ist'o'n komenc'i la promes'it'a'n rakont'o'n.

La kapr'ist'o don'is du man'frap'o'j'n sur la dors'o'n de la kapr'in'o, kiu'n li ten'is je la korn'o'j, kaj dir'is al ŝi:

—Kuŝ'iĝ'u apud mi, kolor'makul'a, ni hav'os sufiĉ'a'n temp'o'n, ĝis ni re'ven'os al la stal'o.

Ŝajn'e la kapr'in'o li'n kompren'is, ĉar, kiam ŝi'a mastr'o sid'iĝ'is, ankaŭ ŝi kuŝ'iĝ'is kun mult'a flegm'o apud li, kaj rigard'is li'a'n vizaĝ'o'n, kvazaŭ ŝi pret'us atent'i li'a'n histori'o'n. Kaj la kapr'ist'o ĝi'n komenc'is jen'e:

Ĉapitr'o 51

Trakt'as pri la histori'o rakont'it'a de la kapr'ist'o al la akompan'ant'o'j de do'n Quijote

—Naŭ mejl'o'j'n for de ĉi val'o, sid'as vilaĝ'o et'a, sed el la plej riĉ'a'j de la distrikt'o. Tie loĝ'is farm'ist'o tiel konsider'at'a, ke, kvankam la konsider'o'j ĉiam akompan'as la riĉ'o'n, oni pli estim'is li'n pro li'a virt'o ol pro li'a grand'a hav'o. Sed, laŭ li'a'j dir'o'j, li'n feliĉ'ig'is la fakt'o, ke li hav'is fil'in'o'n tiel ekstrem'e bel'a'n, saĝ'a'n, sprit'a'n kaj virt'a'n, ke la person'o'j ŝi'n kon'ant'a'j mir'e admir'is la ekster'ordinar'a'j'n kvalit'o'j'n, kiu'j'n ŝi ricev'is de la ĉiel'o kaj de la natur'o. Ŝi bel'is jam en si'a infan'ec'o, ŝi'a bel'o ĉiam kresk'is, kaj en la aĝ'o de dek ses jar'o'j ŝi est'is super'mezur'e rav'a. La fam'o pri ŝi'a ĉarm'o baldaŭ etend'iĝ'is ĝis for'a'j urb'o'j, invad'is la salon'o'j'n de la reĝ'a'j palac'o'j, traf'is la orel'o'n de mult'a'j spec'o'j de person'o'j, kiu'j ven'is de ĉie por kontempl'i ŝi'n kiel rar'aĵ'o'n aŭ kiel mirakl'a'n figur'o'n. Ŝi'a patr'o zorg'e ŝi'n gard'is, kaj ŝi gard'is si'n mem: ĉar ne ekzist'as serur'o'j, rigl'il'o'j aŭ bar'o'j kapabl'a'j gard'i pucelon pli efik'e ol ŝi'a propr'a pudor'o. La riĉ'o de la patr'o kaj la bel'o de la fil'in'o mov'is mult'a'j'n vir'o'j'n, tiel de la vilaĝ'o kiel de ali'a'j urb'o'j, pet'i ŝi'a'n man'o'n; sed la patr'o, al kies aŭtoritat'o ekskluziv'e aparten'is dispon'i pri tiel riĉ'a juvel'o, tre perpleks'is, ne'decid'a elekt'i por si'a fil'in'o unu el ŝi'a'j ne'kalkul'ebl'a'j kaj trud'iĝ'em'a'j svat'iĝ'ant'o'j. Nu, inter la mult'a'j, kiu'j aspir'is ŝi'n, ankaŭ mi trov'iĝ'is kaj hav'is grand'a'n esper'o'n sukces'i, ĉar ŝi'a patr'o kon'is mi'n: mi est'is sam'vilaĝ'an'o li'a, aparten'is al old'krist'an'a famili'o, ĝu'is la flor'o'n de mi'a'j jar'o'j, posed'is tre grand'a'n hav'o'n kaj ne et'a'n inteligent'o'n. Sed en la sam'a temp'o svat'is si'n al ŝi ankoraŭ ali'a jun'ul'o de la vilaĝ'o, kun la sam'a'j merit'o'j kiel mi, kio ig'is ŝi'a'n patr'o'n hezit'i kaj las'i la afer'o'n ne'decid'it'a, ĉar ŝajn'is al li, ke ŝi'a fil'in'o far'us konven'a'n edz'in'iĝ'o'n, tiel kun unu, tiel kun la ali'a. Por el'tir'i si'n el si'a embaras'o, li decid'is komunik'i la dilem'o'n al Leandr'a (tiel nom'iĝ'as la riĉ'a knab'in'o puŝ'int'a mi'n en ĉi mizer'o'n), pens'ant'e, ke, ĉar ni ambaŭ est'is egal'a'j, li dev'us las'i si'a'n kar'a'n fil'in'o'n elekt'i laŭ si'a propr'a inklin'o: kondut'o imit'ind'a de la patr'o'j, kiu'j dezir'as don'i edz'iĝ'a'n stat'o'n al si'a'j fil'o'j. Mi ne vol'as dir'i, ke oni permes'u ili'n elekt'i inter fi'a'j aŭ malic'a'j, sed ke oni prezent'u al ili bon'a'j'n, kaj tiam, ke oni las'u al ili la liber'o'n decid'i. Mi ne sci'as kio'n respond'is Leandr'a; mi sci'as nur, ke la patr'o obĵet'is al ni, dir'ant'e ke li'a fil'in'o tro jun'as ankoraŭ, kvankam li parol'is tiel ne'konkret'e, ke li nek dev'ont'ig'is si'n, nek rifuz'is ni'n. Mi'a rival'o nom'iĝ'as Anselmo, kaj mi Eugenio: vi jam kon'as do la nom'o'j'n de la person'o'j part'o'pren'ant'a'j en ĉi tragedi'o, kies fin'o'n, ankoraŭ ne'solv'it'a'n, oni antaŭ'vid'as katastrof'a.

»Tiam aper'is en ni'a vilaĝ'o iu Vicente de la Roca, fil'o de sen'hav'a kamp'ul'o tie'a; la dir'it'a Vicente ven'is de Italio kaj de ali'a'j divers'a'j lok'o'j, kie li soldat'is. Pli fru'e, kiam li hav'is proksim'um'e dek du jar'o'j'n, okaz'is, ke iu kapitan'o pas'is kun si'a kompani'o tra la vilaĝ'o kaj pren'is kun si la knab'o'n; kaj nun, dek du jar'o'j'n post'e, li re'ven'is en soldat'a kostum'o mil'kolor'e bunt'a, kovr'it'a per mil vitr'a'j brelok'o'j kaj ŝtal'a'j ĉen'et'o'j. Li parad'is foj'e en i'a'j garn'o'j, foj'e en ali'a'j, sed ili vid'iĝ'is ĉiu'okaz'e bril'aĉ'a'j, fragil'a'j, fals'a'j kaj ĉip'a'j. La kamp'ul'o'j, kiu'j est'as ne nur malic'et'a'j laŭ'natur'e, sed la malic'et'o mem kiam ili hav'as neni'o'n por far'i, observ'is kaj memor'is ĉiu'n el li'a'j garn'o'j kaj tombak'o'j, kaj trov'is, ke li posed'as nur tri vest'o'j'n de divers'a'j kolor'o'j, kun la respektiv'a'j ŝtrump'o'j kaj ĵartel'o'j; sed li tiel trans'form'is kaj kombin'is ili'n, ke, se oni ne sci'us la nombr'o'n de li'a'j vest'o'j, oni ĵur'us, ke li parad'as per

pli ol dek par'o'j da kostum'o'j kaj per pli ol du'dek ĉapel-plum'o'j. Kaj oni ne pens'u super'flu'a aŭ ted'a tio'n pri la vest'o'j, ĉar ili lud'as grav'as rol'o'n en ĉi histori'o.

»Nu, li kutim'e sid'is sur benk'o, apud la grand'a popl'o de ni'a plac'o, kaj tie li ten'is ni'n pend'ant'a'j de li'a'j lip'o'j, kiam ni gap'e aŭskult'is li'n rakont'i si'a'j'n hero'aĵ'o'j'n. En la tut'a mond'o ne ekzist'is land'o, kiu'n li ne vizit'is, nek batal'o, kiu'n li ne part'o'pren'is; li sol'a mort'ig'is pli da maŭr'o'j, ol da ili loĝ'as en Maroko kaj Tunizio, kaj inter'ven'is en pli da duel'o'j, laŭ si'a'j asert'o'j, ol Gant'e, Lun'a, Dieg'o García de Paredes kaj ali'a'j mil, kies nom'o'j'n li menci'is: kaj ĉiam li venk'is, sen perd'i eĉ unu gut'o'n da sang'o. Krom'e, li montr'is al ni nombr'o'n da cikatr'o'j, kaj, kvankam ni ne pov'is ili'n disting'i, li klopod'is persvad'i ni'n, ke ili'n rezult'ig'is arkebuz'a'j paf'o'j ricev'it'a'j en divers'a'j batal'o'j kaj eskirmoj.[198] Pli'e, kun ne'imag'ebl'a arogant'o, li trakt'is super'ec'e si'a'j'n egal'ul'o'j'n, eĉ si'a'j'n amik'o'j'n, kaj dir'is, ke li'a patr'o est'as li'a brak'o, ke li'a genealogi'o konsist'as el li'a'j far'o'j, kaj ke, ĉar soldat'o, li ŝuld'as neni'o'n eĉ al la reĝ'o mem. Oni al'don'u al ĉi fanfaron'ad'o, ke li sci'is iom da muzik'o kaj lud'is arpeĝ'e la gitar'o'n, tiel, ke kelk'a'j dir'is, ke li ig'as ĝi'n parol'i. Sed ne fin'iĝ'is per tio li'a'j talent'o'j, ĉar li ankaŭ vers'ad'is, kaj kutim'e, sur'baz'e de ajn'a sen'signif'aĵ'o okaz'int'a en la vilaĝ'o, kompon'is romanc'o'j'n ses mejl'o'j'n long'a'j'n.

»Ĉi soldat'o ĉi tie pri'skrib'it'a, ĉi Vicente de la Roca, ĉi brav'a dand'aĉ'o, ĉi muzik'ant'o kaj poet'o est'is plur'foj'e admir'at'a de Leandr'a tra fenestr'o de ŝi'a dom'o kun vid'o sur la plac'o'n.

Ŝi'n rav'is la bril'a'j tombak'o'j de li'a'j kostum'o'j; ŝi'n ĉarm'is li'a'j romanc'o'j, ĉar li far'is almenaŭ

du'dek kopi'o'j'n de ĉiu poem'o si'a; al ŝi'a orel'o ven'is la hero'aĵ'o'j, kiu'j'n li mem atribu'is al si; kaj fin'e, ĉar cert'e la diabl'o tio'n dekret'is, ŝi en'am'iĝ'is al li, antaŭ ol li far'us al si la absurd'a'n ide'o'n am'ind'um'i ŝi'n. Kaj tial, ke am-afer'o tre rapid'e sukces'as, kiam ĝi'n help'as la dezir'o de la dam'o, Leandr'a kaj Vicente facil'e akord'iĝ'is, kaj antaŭ ol iu el ŝi'a'j mult'a'j svat'iĝ'ant'o'j suspekt'us ili'a'n projekt'o'n, ŝi jam plen'um'is ĝi'n, for'las'ant'e la dom'o'n de si'a kar'a patr'o (patr'in'o'n ŝi ne hav'as) kaj fuĝ'ant'e kun la soldat'o, kiu triumf'is en ĉi entrepren'o pli mult'e ol en si'a'j el'pens'it'a'j hero'aĵ'o'j.

»Ĉi event'o kaŭz'is konstern'o'n en la tut'a vilaĝ'o kaj eĉ inter la for'an'o'j ek'sci'int'a'j pri la nov'aĵ'o. Mi kapt'iĝ'is de stupor'o, Anselmo de mir'o, ŝi'a patr'o de aflikt'o, ŝi'a'j parenc'o'j de hont'o; la justic'o inter'ven'is kaj la taĉment'an'o'j vigl'is; oni blok'is la voj'o'j'n, esplor'is la arb'ar'o'j'n kaj ĉio'n ceter'a'n, kaj tri tag'o'j'n post'e, oni trov'is en kavern'o de mont'o la kapric'em'a'n Leandr'a en ĉemiz'o nur, sen la grand'a kvant'o da mon'o kaj valor'eg'a'j juvel'o'j, kiu'n ŝi pren'is kun si el la dom'o. Oni konduk'is ŝi'n antaŭ ŝi'a aflikt'it'a patr'o, pri'demand'is ŝi'n, kaj ŝi spontan'e konfes'is, ke Vicente de la Roca tromp'is ŝi'n; ke, ĵur'ant'e edz'iĝ'i al ŝi, li ŝi'n persvad'is for'las'i la hejm'o'n, ke li promes'is pren'i ŝi'n al la plej riĉ'a kaj delic'a urb'o de la tut'a mond'o: al Napolo, kaj ke pro si'a naiv'o kaj mank'o de spert'o, ŝi kred'is li'n. Ŝi al'don'is ke, en la sam'a nokt'o, kiam ŝi pri'ŝtel'is si'a'n patr'o'n, ŝi konfid'is si'n al li, ke li konduk'is ŝi'n al sovaĝ'a mont'o kaj ŝi'n en'ferm'is en la kavern'o, kie oni ĵus ŝi'n trov'is. Ŝi dir'is ankaŭ, ke la soldat'o far'is neni'a'n per'fort'o'n kontraŭ ŝi'a virt'o, kvankam li rab'is de ŝi kio'n ŝi kun'port'is, antaŭ ol li for'las'is ŝi'n en la kavern'o: ŝi'a deklar'o kaŭz'is de'nov'e ĉies admir'o'n, ĉar tia de'ten'iĝ'em'o de la jun'ul'o ŝajn'is apenaŭ kred'ind'a. Sed ŝi tiel insist'is pri la ver'o de si'a asert'o, ke ŝi'a ne'konsol'ebl'a patr'o part'e konsol'iĝ'is kaj apenaŭ bedaŭr'is la valor'aĵ'o'j'n for'pren'it'a'j'n, konsider'ant'e, ke li'a fil'in'o konserv'is ankoraŭ la juvel'o'n, kiu, se perd'it'a, ne plu re'trov'ebl'as.

En la sam'a tag'o de la aper'o de Leandr'a, li'a patr'o de'nov'e ig'is ŝi'n mal'aper'i el ĉies vid'o,

en'ferm'ant'e ŝi'n en monaĥ'in'ej'o'n de proksim'a vilaĝ'o, kun la esper'o, ke la temp'o iel forges'ig'us la mav'a'n reputaci'o'n, kiu'n ŝi akir'is per si'a kondut'o. La jun'ec'o de Leandr'a serv'is kiel ekskuz'o de ŝi'a far'o, almenaŭ ĉe la person'o'j ne interes'at'a'j juĝ'i ŝi'n bon'a aŭ mav'a; sed la kon'ant'o'j de ŝi'a prudent'o kaj saĝ'o atribu'is ŝi'a'n pek'o'n, ne al mank'o de sci'o, sed al ŝi'a frivol'em'o kaj al la natur'a inklin'o de la vir'in'o'j, pli'part'e kapric'a'j kaj sen'princip'a'j.

»Do oni en'ferm'is Leandr'a'n, kaj Anselmo kvazaŭ blind'iĝ'is, aŭ, almenaŭ, li'a'j okul'o'j vid'is neni'o'n plaĉ'a'n; la mi'a'j, sam'e en la tenebr'o, ne disting'is eĉ unu lum'et'o'n, kiu gvid'is ili'n al pli agrabl'a'j perspektiv'o'j. Ĉe la for'est'o de Leandr'a, ni'a aflikt'o kresk'is kaj ni'a pacienc'o el'ĉerp'iĝ'is; ni mal'ben'is la garn'o'j'n de la soldat'o kaj indign'is pro la mank'o de antaŭ'zorg'o de ŝi'a patr'o. Fin'e Anselmo kaj mi inter'konsent'is for'las'i la vilaĝ'o'n kaj ven'i al ĉi val'o, kie li paŝt'as grand'a'n kvant'o'n da ŝaf'in'o'j si'a'j, kaj mi mult'e'nombr'a'n greg'o'n da kapr'in'o'j mi'a'j, kaj tiel ni pas'as la viv'o'n inter la arb'o'j, kie ni liber'e proklam'as ni'a'n sent'o'n, foj'e kun'kant'ant'e laŭd'o'n aŭ riproĉ'o'n al la bel'a Leandr'a, foj'e suspir'ant'e sol'a'j kaj apart'e kaj konfid'ant'e ni'a'j'n plend'o'j'n al la ĉiel'o. Mult'a'j el la ali'a'j svat'iĝ'int'o'j de Leandr'a, sekv'ant'e ni'a'n ekzempl'o'n, ven'is al ĉi sovaĝ'a'j mont'o'j, imit'is ni'a'n kondut'o'n, kaj tiel abund'as, ke ŝajn'as, ke ĉi lok'o ŝanĝ'iĝ'is en nov'a'n Arkadi'o'n, se konsider'i, ke ĝi plen'as de paŝt'ist'o'j kaj greg'o'j, kaj ke ĉie aŭd'iĝ'as la nom'o de la bel'a Leandr'a: unu vir'o ŝi'n mal'ben'as kaj nom'as ŝi'n kapric'em'a, flirt-anim'a kaj sen'pudor'a; ali'a kondamn'as ŝi'a'n frivol'a'n kaj ced'em'a'n spirit'o'n; plur'a'j absolv'as kaj pardon'as ŝi'n, kaj kelk'a'j ŝi'n akuz'as kaj insult'as; ĉi vir'o laŭd'as ŝi'a'n bel'o'n, ali'a kritik'as ŝi'a'n karakter'o'n; kaj fin'e, ĉiu'j abomen'as kaj ador'as ŝi'n, kaj la frenez'o tiel penetr'is en ĉies kor'o'n, ke kelk'a'j plend'as pro ŝi'a disdegn'o, kvankam ili neniam parol'is kun ŝi; dum'e, ali'a'j lament'as si'a'n fat'o'n kaj konsum'iĝ'as de blind'a ĵaluz'o, pri kio ŝi ne kulp'as, ĉar, kiel dir'it'e, oni kon'is pli fru'e ŝi'a'n pek'o'n ol ŝi'a'n en'am'iĝ'o'n.

»Ne ekzist'as tru'o de rok'o, nek bord'o de roj'o, nek ombr'o de arb'o, kie ne sid'as iu paŝt'ist'o dir'ant'a si'a'n mis'fortun'o'n al la vent'o'j; la eĥ'o, kie ajn ĝi pov'as form'iĝ'i, ripet'as la nom'o'n de Leandr'a. «Leandr'a!», re'son'as la mont'o'j; «Leandr'a!», murmur'as la roj'o'j. Kaj Leandr'a ten'as ni'n en'sorĉ'it'a'j kaj konfuz'a'j, kaj ni esper'as sen esper'o, kaj tim'as sen sci'i kio'n tim'i. Inter ĉi ekstravaganc'a'j ul'o'j, mi'a rival'o Anselmo est'as la plej saĝ'a kaj sam'temp'e la plej sen'senc'a, ĉar, kvankam li pov'us plend'i pri mult'a'j ali'a'j afer'o'j, li plend'as nur pri ŝi'a for'est'o kaj, akompan'at'e de vjol'o, kiu'n li mir'ind'e lud'as, li kant'as si'a'n bedaŭr'o'n per inspir'it'a'j vers'o'j. Mi sekv'as ali'a'n voj'o'n pli facil'a'n kaj ebl'e pli ĝust'a'n, nom'e, parol'i kontraŭ la frivol'o, ne'konstant'ec'o, hipokrit'o, ĵur'o'romp'o'j kaj ne plen'um'it'a'j promes'o'j de la vir'in'o'j, kaj kontraŭ

ili'a fuŝ'a juĝ'o'kapabl'o, kiam ili elekt'as la objekt'o'n de si'a'j pens'o'j kaj dezir'o'j. Jen, sinjor'o'j, la kaŭz'o de mi'a'j vort'o'j al la kapr'in'o, kiam mi al'ven'is ĉi tie'n; ĉar, kvankam ŝi est'as la plej bon'a el mi'a greg'o, mi disdegn'as ŝi'n pro ŝi'a seks'o. Tia est'as la histori'o, kiu'n mi promes'is rakont'i al vi. Se ĝi ŝajn'is al vi tre long'a, mi klopod'os tre long'e serv'i vi'n: mi'a kaban'o star'as proksim'e, kaj tie mi hav'as freŝ'a'n lakt'o'n kaj eg'e bon'gust'a'n fromaĝ'o'n kun'e kun ali'a'j divers'a'j kaj matur'a'j frukt'o'j, tiel agrabl'a'j al la okul'o'j kiel al la palat'o.

[198] Neolog'ism'o. Hispan'e «escaramuza»; angl'e «skirmish»; franc'e «escarmouche».

Batal'et'o.

Ĉapitr'o 52

Pri la lukt'o inter do'n Quijote kaj la kapr'ist'o, kun la rar'a aventur'o de la flagelant'o'j, kiu'n la hidalg'o pen'e sed sukces'e plen'um'is

La rakont'o de la kapr'ist'o tre plaĉ'is al la tut'a kompani'o, precip'e al la kanonik'o, kiu tre surpriz'iĝ'is de li'a rakont'a stil'o, pli propr'a al rafin'it'a kort'eg'an'o, ol al krud'a kapr'ist'o, kio mov'is li'n dir'i, ke la pastr'o prav'is, kiam li antaŭ'e asert'is, ke la mont'o'j nask'as kler'ul'o'j'n. La tut'a grup'o met'is si'n je la dispon'o de Eugenio, sed la plej si'n'propon'em'a ĉi-rilat'e est'is do'n Quijote.

—Cert'e, amik'o kapr'ist'o —li dir'is—, se mi rajt'us entrepren'i ajn'a'n aventur'o'n nov'a'n, tuj mi ek'ir'us sur'voj'e por don'i sukces'a'n fin'o'n al la vi'a; mi el'pren'us Leandr'a'n el la monaĥ'in'ej'o (kie ne'dub'ebl'e ŝi est'as en'ferm'it'a kontraŭ si'a vol'o) spit'e al la abat'in'o kaj al la ceter'a'j person'o'j pret'a'j opon'i al mi; post'e mi met'us ŝi'n en vi'a'j'n man'o'j'n, ke vi dispon'u ŝi'n laŭ'plaĉ'e, sed observ'ant'e la leĝ'o'j'n de la kavalir'ism'o, kiu'j prohib'as far'i per'fort'o'n al ajn'a pucelo. Sed mi esper'as al Di'o, ni'a Sinjor'o, ke la pov'o de malic'a sorĉ'ist'o fin'e ced'os al la potenc'o de ali'a pli bon'intenc'a, kaj tiam vi ricev'os mi'a'n favor'o'n kaj mi'a'n help'o'n, ĉar mi'a profesi'o dev'ig'as mi'n protekt'i la febl'a'j'n kaj la mis'fortun'a'j'n.

La kapr'ist'o rigard'is li'n, kaj tial, ke li vid'is la hidalg'o'n tiel aĉ-aspekt'a, surpriz'iĝ'is, kaj demand'is al la barbir'o, proksim'a al li:

—Sinjor'o, kiu est'as ĉi vir'o tiel strang'a kaj tia'manier'e parol'ant'a?

—Kiu pov'us est'i, se ne la fam'a do'n Quijote de La Mancha, ripar'ant'o de arbitr'o'j, ĉampion'o de la ofend'it'o'j, protekt'ant'o de la puceloj, terur'o de la gigant'o'j kaj triumf'a batal'ant'o?

—Tio simil'as —dir'is la kapr'ist'o— al la material'o de la libr'o'j kavalir'a'j, kies hero'o'j far'is kio'n, laŭ vi'a moŝt'o, far'as ĉi vir'o: tamen, mi supoz'as, aŭ ke vi'a moŝt'o ŝerc'as, aŭ ke la kamer'o'j de la kap'o de ĉi bon'ul'o est'as tut'e vak'a'j.

—Vi, grand'eg'a fripon'o! —kri'is do'n Quijote—. Vi est'as vak'a kaj idiot'a! Mi'a cerb'o mult'e pli plen'as, ol plen'is la putin'o fil'in'o de putin'o vi'n nask'int'a!

Kaj, tio'n dir'ant'e, li subit'e pren'is pan'o'n proksim'a'n kaj ĵet'is ĝi'n tiel furioz'e al la vizaĝ'o de la kapr'ist'o, ke ĝi en'bat'is al li la naz'o'n; sed la kapr'ist'o, kiu absolut'e ne toler'is tia'j'n lud'o'j'n, vid'is, ke oni sen'kompat'e mis'trakt'as li'n, kaj ne don'ant'e atent'o'n al la tapiŝ'o, al la tabl'o'tuk'o aŭ al la kun'manĝ'ant'o'j, salt'is sur do'n Quijote, string'is al li la kol'o'n per la du man'o'j, kaj sen'dub'e li'n strangol'us, se Sancho ne inter'ven'us en la ĝust'a moment'o: li kapt'is la kapr'ist'o'n je la dors'o kaj fal'ig'is li'n sur la tapiŝ'o'n, kio romp'is teler'o'j'n, detru'is tas'o'j'n kaj renvers'is kaj dis'puŝ'is ĉio'n tie antaŭ'e met'it'a'n. Do'n Quijote, vid'ant'e si'n liber'a, ĵet'is si'n sur la kapr'ist'o'n, kiu, kun la vizaĝ'o plen'a de sang'o kaj kun la korp'o pist'it'a de la kalcitr'o'j de Sancho, serĉ'is kvar'pied'e i'a'n tranĉ'il'o'n sur la tapiŝ'o por far'i sang'a'n venĝ'o'n; la pastr'o kaj la barbir'o li'n

re'ten'is, sed la barbir'o tiel manovr'is, ke la kapr'ist'o pov'is met'i la hidalg'o'n sub si'n, kaj tiom bat'is li'n, ke de ties vizaĝ'o font'is tiel mult'e da sang'o, kiel de la li'a. La kanonik'o kaj la pastr'o eksplod'is per rid'eg'o'j, la taĉment'an'o'j salt'is de ĝoj'o kaj oni incit'is la du lukt'ant'o'j'n, kvazaŭ

tem'us pri du hund'o'j, kiu'j mord'as si'n reciprok'e; nur Sancho desper'is, ĉar unu el la serv'ist'o'j de la kanonik'o li'n re'ten'is, kaj li ne pov'is help'i si'a'n mastr'o'n.

Nu, la tut'a grup'o eg'e ĝu'ad'is la spektakl'o'n, escept'e de la du batat'o'j si'n reciprok'e draŝ'ant'a'j, kaj tiam aŭd'iĝ'is trumpet'a son'o tiel morn'a, ke ĉies vizaĝ'o'j turn'iĝ'is al la lok'o, de kie la son'o ŝajn'is ven'i. Sed plej ekscit'it'a montr'iĝ'is do'n Quijote; ankoraŭ sub la kapr'ist'o tut'e malgraŭ

si'a vol'o, kaj pli ol sufiĉ'e pist'it'a, li dir'is:

—Frat'o demon'o (ĉar sen'dub'e demon'o vi est'as, tial, ke vi'a kuraĝ'o kaj fort'o kapabl'is sub'met'i la mi'a'j'n), mi pet'as vi'n, ke ni far'u paŭz'o'n en ni'a batal'o, ne pli ol unu'hor'a'n, ĉar la trist'a son'o trumpet'a traf'ant'a al ni la orel'o'n ŝajn'as vok'i mi'n al nov'a aventur'o.

La kapr'ist'o, jam lac'a don'i kaj ricev'i bat'o'j'n, las'is li'n liber'a; do'n Quijote star'iĝ'is, sam'e turn'is la kap'o'n al la lok'o, de kie la son'o ven'is, kaj ĝust'e tiam vid'iĝ'is, ke mult'a'j hom'o'j en blank'a'j rob'o'j, laŭ la kutim'o de la flagelant'o'j, descend'as sur dekliv'o de mont'et'o. Okaz'is, ke tiu'jar'e la nub'o'j rifuz'ad'is si'a'n humid'o'n al la ter'o, kaj ĉie en la distrikt'o oni procesi'is, publik'e kun'preĝ'is kaj pent'o'far'is, por ke Di'o montr'u si'a'n mizerikord'o'n send'ant'e pluv'o'n; kaj ĉi-cel'e la hom'o'j de proksim'a vilaĝ'o al'ir'is nun procesi'e al ermit'ej'o star'ant'a en la valet'o.

Do'n Quijote rimark'is la strang'a'j'n rob'o'j'n de la flagelant'o'j, kaj, forges'ant'e ke li jam antaŭ'e vid'is oft'e simil'a'j'n afer'o'j'n, li imag'is, ke antaŭ li prezent'iĝ'as ia aventur'o, kaj ke li sol'a, kiel vag'ant'a kavalir'o, dev'as ĝi'n entrepren'i. Ĉi iluzi'o konfirm'iĝ'is en li, kiam li vid'is, ke la flagelant'o'j port'as statu'o'n en funebr'a'j vual'o'j, kaj li pens'is, ke tio est'as grand'a dam'o per'fort'e konduk'at'a de kovard'a'j kaj pervers'a'j fripon'o'j. Nu, kiam ĉi ide'o fiks'iĝ'is en li'a mens'o, li kur'is al Rocinante proksim'e paŝt'iĝ'ant'a, pren'is la brid'o'n kaj la ŝild'o'n, kiu'j pend'is de la sel'ark'o, rapid'e met'is la mord'aĵ'o'n al la ĉeval'o, kaj, pet'ant'e si'a'n glav'o'n al Sancho, salt'is sur Rocinante, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o kaj dir'is laŭt'e:

—Nun, kuraĝ'a kompani'o, vi vid'os, kiel grav'as la ekzist'o, en la mond'o, de membr'o'j de la orden'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Nun vi kompren'os, kiel estim'ind'as la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiam vi vid'os mi'n liber'ig'i ĉi bon'a'n dam'o'n sub'met'it'a'n al kapt'it'ec'o.

Tio'n dir'ant'e, li prem'is la krur'o'j'n kontraŭ Rocinante, ĉar li ne port'is spron'o'j'n, kaj en rapid'a trot'o —ĉar en ĉi ver'a histori'o, oni leg'as, ke en neni'a okaz'o Rocinante galop'is— li ĵet'is si'n kontraŭ la flagelant'o'j, malgraŭ ke la pastr'o, la kanonik'o kaj la barbir'o prov'is li'n de'ten'i; sed ili ne sukces'is, kaj ankaŭ ne Sancho, kiu laŭt'e kri'is al li:

—Kie'n vi ir'as, sinjor'o do'n Quijote? Kia demon'o sid'ant'a en vi'a brust'o vi'n incit'as atak'i ni'a'n katolik'a'n religi'o'n? Ve al mi!, atent'u, ke tie ir'as procesi'o de flagelant'o'j, kaj ke la sinjor'in'o sur la brankard'o est'as la tre ben'at'a figur'o de la sen'makul'a Virg'in'o Maria. Zorg'u, sinjor'o, kio'n vi far'as. Ĉi-foj'e vi ver'e perd'is la kap'o'n.

Sancho klopod'is van'e, ĉar li'a mastr'o, absolut'e decid'it'a impet'i kontraŭ la figur'o'j en blank'o kaj liber'ig'i la funebr'e vest'it'a'n sinjor'in'o'n, aŭd'is neni'o'n, kaj, se li aŭd'us, li ne ir'us re'turn'e,

eĉ ordon'at'e de la reĝ'o. Li ating'is do la procesi'o'n, brid'is la ĉeval'o'n, kiu jam komenc'is dezir'i iom da ripoz'o, kaj dir'is kun raŭk'a kaj agit'at'a voĉ'o:

—Vi, cert'e ne bon'a'j, ĉar vi kovr'as al vi la vizaĝ'o'n, atent'u kaj aŭskult'u kio'n mi vol'as dir'i.

La port'ant'o'j de la figur'o halt'is la unu'a'j: kaj unu el la kvar klerik'o'j, kiu'j ĉant'is la litani'o'j'n, observ'ant'e la strang'a'n aspekt'o'n de do'n Quijote, la skelet'ec'o'n de Rocinante kaj ali'a'j'n grotesk'a'j'n detal'o'j'n ĉe ni'a kavalir'o, respond'is:

—Sinjor'o frat'o, se vi vol'as i'o'n dir'i, tuj ĝi'n dir'u, ĉar ĉi frat'o'j ĉi tie skurĝ'as al si la karn'o'n ĝis'sang'e, kaj ne lic'as, ke ni halt'u aŭskult'i i'o'n ajn, se ĝi'n oni ne pov'as dir'i per du vort'o'j.

—Mi ĝi'n dir'os per unu —respond'is do'n Quijote—. Jen: tuj las'u liber'a ĉi bel'a'n sinjor'in'o'n, kies larm'o'j kaj aflikt'it'a mien'o klar'e montr'as, ke vi port'as ŝi'n kontraŭ ŝi'a vol'o, kaj ke vi far'is al ŝi i'a'n aĉ'a'n malic'aĵ'o'n. Mi, ven'int'a en la mond'o'n por ripar'i tia'j'n ofend'o'j'n, ne permes'os ke vi antaŭ'e'n'ir'u eĉ unu sol'a'n paŝ'o'n, se vi ne don'as al ŝi la liber'o'n, kiu'n ŝi dezir'as kaj merit'as.

Ĉe ĉi vort'o'j, li'a'j aŭskult'ant'o'j kompren'is, ke do'n Quijote dev'as est'i frenez'a, kaj komenc'is tre volont'e rid'i; ili'a rid'o efik'is sur la koler'o'n de do'n Quijote, kiel fajr'o sur pulv'o'n, ĉar la hidalg'o, sen dir'i eĉ unu pli'a'n vort'o'n, el'ing'is la glav'o'n kaj si'n ĵet'is kontraŭ la brankard'o'n.

Unu el ĝi'a'j port'ant'o'j las'is la ŝarĝ'o'n al si'a'j kompan'o'j kaj ir'is renkont'e al do'n Quijote, sving'ant'e unu el la fork'a'j stang'o'j uz'at'a'j por sub'ten'i la brankard'o'n dum la ripoz-halt'o'j; kaj kvankam do'n Quijote don'is tiel fort'eg'a'n hak'o'n kontraŭ la stang'o'n, ke ĝi romp'iĝ'is en du part'o'j'n, la atak'at'o, per la stump'o, kiu'n li re'ten'is en la man'o, el'las'is tiel'a'n bat'o'n sur la ŝultr'o'n de la glav'a brak'o de ni'a hidalg'o, ke la ŝild'o ne pov'is ŝirm'i li'n kontraŭ la atak'o de la pleb'an'o, kaj la povr'a do'n Quijote fal'is ter'e'n en tre mav'a stat'o. Sancho Panza, kiu, anhel'ant'e, jam preskaŭ kur-ating'is li'n, vid'is li'n fal'i, kaj kri'is al li'a agres'ant'o ne el'las'i ali'a'n bat'o'n, ĉar li'a mastr'o est'as kompat'ind'a en'sorĉ'it'o, kiu neniam malic'is al ajn'a person'o en si'a tut'a viv'o. Sed ne la kri'o'j de Sancho de'ten'is la kamp'ul'o'n, sed la fakt'o, ke do'n Quijote kuŝ'is kvazaŭ mort'a, sen mov'et'i man'o'n aŭ pied'o'n; kred'ant'e do, ke li mort'ig'is li'n, li hast'e supr'e'n'fald'is si'a'n rob'o'n ĝis la zon'o kaj komenc'is kur'i sur la kamp'o'j kun la rapid'o de cerv'o.

Ĉe tio la eskort'ant'o'j de la hidalg'o al'ven'is al la lok'o, kie li kuŝ'is; sed la procesi'ul'o'j, vid'ant'e ili'n al'kur'i, kaj inter ili la taĉment'an'o'j'n kun ties arbalest'o'j, antaŭ'tim'is i'a'n agres'o'n, do hast'e grup'iĝ'is ĉirkaŭ la figur'o, de'kapuĉ'is si'a'j'n vizaĝ'o'j'n, kaj la flagelant'o'j kun la skurĝ'o'j kaj la klerik'o'j kun la kandel'ing'o'j, pret'is defend'i si'n, kaj eĉ atak'i, se ebl'e, la al'kur'ant'o'j'n. Sed la sort'o aranĝ'is ĉio'n pli bon'e ol oni pens'us, ĉar okaz'is, ke Sancho ĵet'is si'n sur la korp'o'n de si'a mastr'o, kaj, kred'ant'e li'n mort'a, el'puŝ'is super li la plej plor'o'riĉ'a'n kaj rid'ind'a'n lament'ad'o'n de la mond'o; krom'e, unu klerik'o de la procesi'o kaj la pastr'o re'kon'is unu la ali'a'n, kaj ĉi re'kon'o kviet'ig'is la reciprok'a'n tim'o'n de ambaŭ parti'o'j; per kelk'a'j vort'o'j, la pastr'o inform'is al si'a kon'at'o pri do'n Quijote, kaj post'e ili ir'is vid'i kun la tut'a band'o de flagelant'o'j, ĉu la povr'a kavalir'o mort'is. Tiam ili aŭd'is, ke Sancho Panza dir'as kun larm'o'plen'a'j okul'o'j:

—Ho, flor'o de la kavalir'ism'o, unu sol'a bat'o de stang'o met'is fin'o'n al vi'a bon'e uz'at'a viv'o!

Ho, honor'o de vi'a ras'o, honor'o kaj glor'o de La Mancha, kaj eĉ de la tut'a mond'o, kiu kaŭz'e de vi'a for'est'o plen'iĝ'os nun per mis'far'ant'o'j, konvink'it'a'j ke ili'a'j krim'o'j rest'os sen'pun'a'j. Ho vi, plej donac'em'a ol ĉiu'j Aleksandroj, ĉar, kvankam mi serv'is vi'n nur ok monat'o'j'n, vi don'is al mi la plej bon'a'n el la insul'o'j ĉirkaŭ'at'a'j kaj ring'at'a'j de la mar'o! [199] Ho vi, humil'a al la orgojl'a'j, kaj orgojl'a al la humil'a'j, [200] atak'ant'o de danĝer'o'j, sufer'ant'o de ofend'o'j, en'am'iĝ'int'o sen kaŭz'o, imit'ant'o de la bon'a'j, skurĝ'o de la malic'a'j, spit'ant'o de la pervers'a'j, kaj fin'e vag'ant'a kavalir'o, t.e. la plej'a bon'o imag'ebl'a!

Ĉe la kri'o'j kaj ĝem'o'j de Sancho, do'n Quijote re'konsci'iĝ'is, kaj li'a'j unu'a'j vort'o'j est'is:

—Tiu, kiu viv'as for de vi, dolĉ'eg'a Dulcine'a, dev'as el'ten'i eĉ pli grand'a'j'n mis'fortun'o'j'n ol la nun'a'j'n. Help'u mi'n, amik'o Sancho, re'ven'i en la ĉar'o'n en'sorĉ'it'a'n, ĉar mi ne trov'as mi'n en tia stat'o, ke mi pov'us sid'i sur Rocinante, tial, ke mi hav'as ĉi ŝultr'o'n dis'pist'it'a.

—Tre volont'e, kar'a sinjor'o —respond'is Sancho—, kaj ni re'ven'u al ni'a vilaĝ'o kun'e kun ĉi sinjor'o'j, kies dezir'o est'as far'i bon'o'n al vi, kaj tie ni plan'os ali'a'n el'ir'o'n, kiu don'os al ni nov'a'n fam'o'n kaj profit'o'n.

—Tre bon'a ide'o, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Est'us prudent'e atend'i, ĝis pas'os la mis'influ'o de la stel'o'j nun reg'ant'a.

La kanonik'o, la pastr'o kaj la barbir'o dir'is al li, ke ili mult'e aprob'as li'a'n decid'o'n, kaj, amuz'iĝ'int'e per la naiv'aĵ'o'j de Sancho, met'is la hidalg'o'n en la ĉar'o'n, en la sam'a situaci'o kiel antaŭ'e. La procesi'o re'ord'iĝ'is kaj sekv'is si'a'n voj'o'n. La kapr'ist'o dir'is adiaŭ al la kompani'o.

La taĉment'an'o'j ne vol'is ir'i plu antaŭ'e'n, kaj la pastr'o pag'is al ili la mon'o'n promes'it'a'n. La kanonik'o pet'is la pastr'o'n inform'i li'n en la futur'o pri do'n Quijote, ĉu li re'san'iĝ'os de si'a frenez'o aŭ daŭr'os en la sam'a stat'o; tio'n dir'int'e, ankaŭ li adiaŭ'is por daŭr'ig'i si'a'n vojaĝ'o'n.

Fin'e ĉiu'j dis'ir'is en divers'a'j direkt'o'j, kaj rest'is nur la pastr'o kaj la barbir'o, do'n Quijote kaj Sancho, kaj la brav'a Rocinante, kiu kondut'is tra ĉi aventur'o'j sam'e pacienc'e kiel ĝi'a mastr'o.

La ĉar'ist'o al'jung'is la bov'o'j'n, instal'is la hidalg'o'n sur fask'o'n da fojn'o, kun si'a kutim'a flegm'o plu ir'is sur la voj'o indik'at'a de la pastr'o, kaj, ses tag'o'j'n post'e, ili al'ven'is al la vilaĝ'o de do'n Quijote. La en'ir'o okaz'is je la tag'mez'o, ĝust'e en dimanĉ'o, kiam ĉiu'j vilaĝ'an'o'j trov'iĝ'is en la plac'o, tra kies mez'o pas'is la ĉar'o de la hidalg'o. La hom'o'j proksim'iĝ'is vid'i kio'n la ĉar'o transport'as, kaj mir'is, kiam ili re'kon'is si'a'n sam'vilaĝ'an'o'n. Unu knab'o kur'is sci'ig'i al li'a'j mastr'um'ant'in'o kaj nev'in'o, ke ili'a onkl'o kaj mastr'o re'ven'is skelet'ec'a, flav'a kaj kuŝ'ant'a en ĉar'o tir'at'a de bov'o'j. La du bon'a'j vir'in'o'j kor'o'prem'e kri'is, vang'o'frap'is si'n mem, ĵet'is mal'ben'o'j'n kontraŭ li'a'j damn'ind'a'j libr'o'j kavalir'a'j, kaj ĉio'n ĉi ili re'komenc'is, kiam ili vid'is la hidalg'o'n tra'pas'i la pord'o'n.

Ĉe la nov'aĵ'o de la al'ven'o de do'n Quijote, al'kur'is la edz'in'o de Sancho Panza, ĉar ŝi jam sci'is, ke li for'ir'is kun la hidalg'o por serv'i li'n kiel ŝild'ist'o, kaj tuj kiam ŝi vid'is li'n, ŝi demand'is unu'e, ĉu la azen'o fart'as bon'e. Sancho respond'is, ke pli bon'e ol ĝi'a mastr'o.

—Di'o est'u laŭd'at'a pro si'a bon'ec'o —ŝi dir'is—. Sed rakont'u, amik'o, kio'n vi gajn'is per vi'a'j ŝild'ist'a'j far'o'j? Kia'n jup'o'n vi al'port'as al mi? Kia'j'n ŝu'o'j'n al vi'a'j infan'o'j?

—Mi al'port'as neni'o'n tia'n, edz'in'o, sed i'o'n de pli grand'a grav'o kaj valor'o —respond'is Sancho.

—Tre plaĉ'as al mi vi'a nov'aĵ'o —dir'is la vir'in'o—. Montr'u al mi tio'n de pli grand'a grav'o kaj valor'o, amik'o mi'a. Mi vol'as ĝi'n vid'i, ke mi'a kor'o ĝoj'u, post ol mi tiel eg'e trist'is dum la cent'o'j da jar'o'j de vi'a for'est'o.

—Hejm'e mi ĝi'n montr'os, edz'in'o —respond'is Sancho—. Nun'e, est'u kontent'a, ĉar se Di'o vol'os, ke ni de'nov'e vojaĝ'u serĉ'e al aventur'o'j, baldaŭ vi vid'os mi'n graf'o aŭ gubernator'o de insul'o, ne de ia vulgar'a insul'o, sed de unu el la plej bon'a'j trov'ebl'a'j.

—La ĉiel'o tio'n dispon'u, edz'o, ĉar ni tre bezon'as i'o'n tia'n. Sed dir'u, kio'n signif'as la afer'o pri la insul'o'j? Mi ne bon'e kompren'as.

—Ne ekzist'as la miel'o por buŝ'o de azen'o —respond'is Sancho—. Vi kompren'os si'a'temp'e, edz'in'o, kaj eĉ surpriz'iĝ'os, kiam vi aŭd'os, ke vi'a'j servut'ul'o'j nom'as vi'n «vi'a sinjor'in'a moŝt'o».

—Kio'n vi dir'as, Sancho, pri moŝt'o'j, insul'o'j kaj servut'ul'o'j? —demand'is Juan'a Panza (ŝi hav'is tia'n nom'o'n, ne kaŭz'e de parenc'ec'o, sed tial, ke en La Mancha, la vir'in'o'j al'pren'as, laŭ

la mor'o, la famili'a'n nom'o'n de si'a'j edz'o'j).

—Ne far'u al vi tro da zorg'o'j por sci'i ĉio'n rapid'e. Sufiĉ'u al vi, ke mi dir'as la ver'o'n, do ferm'u la buŝ'o'n. Mi dir'u nur supr'aĵ'e, ke neni'o en la mond'o pli agrabl'as al honest'a hom'o ol serv'i kiel ŝild'ist'o al vag'ant'a kavalir'o en ties aventur'o'j. Ver'dir'e, la pli'part'o el ili ne hav'as fin'o'n tiel bon'a'n, kiel oni dezir'us, ĉar el cent, naŭ'dek naŭ kutim'e don'as rezult'o'n aĉ'a'n kaj malic'a'n. Mi sci'as tio'n propr'a'spert'e, ĉar el kelk'a'j aventur'o'j mi el'tir'is mi'n bernita, kaj el ali'a'j kun la korp'o dis'bat'it'a; malgraŭ'e, agrabl'as atend'i la aventur'o'j'n trans'ir'ant'e mont'o'j'n, esplor'ant'e arb'ar'o'j'n, grimp'ant'e rok'o'j'n, vizit'ant'e kastel'o'j'n, loĝ'ant'e laŭ'plaĉ'e ĉe gast'ej'o'j, kaj pag'ant'e neni'e eĉ unu groŝ'o'n.

Ĉi konversaci'o okaz'is inter Sancho Panza kaj li'a edz'in'o Juan'a Panza, dum la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o de do'n Quijote, akcept'is, nud'ig'is kaj kuŝ'ig'is li'n en li'a'n lit'o'n, de kie li rigard'is ili'n suspekt'em'e kaj sen bon'e kompren'i en kia lok'o li trov'iĝ'as.

La pastr'o rekomend'is al la nev'in'o serioz'e pri'zorg'i si'a'n onkl'o'n kaj bon'e gard'i li'n, ke li ne fuĝ'u de'nov'e, kaj ĉi-rilat'e li rakont'is pri tio, kiom da klopod'o'j neces'is por konduk'i li'n re'turn'e al la hejm'o. La vir'in'o'j de'nov'e kri'is, mal'ben'is la kavalir'a'j'n libr'o'j'n kaj pet'is la ĉiel'o'n ĵet'i en la infer'a'n abism'o'n la aŭtor'o'j'n de tiom da mensog'o'j kaj absurd'o'j. Fin'e ili pens'is kun angor'o kaj tim'o, ke tuj kiam ili'a mastr'o kaj onkl'o fart'us iom pli bon'e, ili trov'us si'n de'nov'e sol'a'j: kaj okaz'is tiel, kiel ili pens'is.

Kvankam la aŭtor'o de ĉi histori'o diligent'e kaj fervor'e klopod'is re'trov'i la rakont'o'n de la prod'aĵ'o'j far'it'a'j de do'n Quijote en ties tri'a el'ir'o, li ne sukces'is traf'i, almenaŭ en aŭtent'a'j dokument'o'j, ajn'a'n inform'o'n pri ili; la fam'o nur konserv'is, inter la tradici'o'j de La Mancha, ke do'n Quijote, for'las'int'e si'a'n dom'o'n por la tri'a foj'o, ir'is al Zaragoza, kie li part'o'pren'is en kelk'a'j fam'a'j turnir'o'j kaj en aventur'o'j ind'a'j je li'a kuraĝ'o kaj geni'o. Sed pri li'a mort'o, la

aŭtor'o nek pov'us, nek sukces'us akir'i i'a'n inform'o'n, se la sort'o ne met'us antaŭ li old'a'n kurac'ist'o'n, kiu posed'is plumb'a'n skatol'o'n; laŭ li'a dir'o, oni ĝi'n trov'is inter la ruin'a'j fundament'o'j de antikv'a ermit'ej'o tiam re'konstru'at'a; la skatol'o en'ten'is kelk'e da pergamen'o'j, kies tekst'o'j, en gotik'a'j liter'o'j sed en vers'o'j kastiliaj, rakont'is mult'e de la hero'aĵ'o'j de do'n Quijote kaj don'is inform'o'j'n pri la bel'o de Dulcine'a de El Toboso, pri la figur'o de Rocinante, pri la lojal'o de Sancho Panza kaj pri la tomb'o de do'n Quijote mem kun divers'a'j epitaf'o'j kaj laŭd'o'j rilat'e al li'a viv'o kaj kutim'o'j. El ĉi tomb'a'j skrib'aĵ'o'j, la leg'ebl'a'j kaj deĉifr'ebl'a'j aper'as ĉi tie sub'e, dank’ al la fid'ind'a aŭtor'o de ĉi nov'a kaj sen'egal'a histori'o. La dir'it'a aŭtor'o pet'as de si'a'j leg'ant'o'j neni'a'n rekompenc'o'n por la grand'eg'a labor'o, kiu'n kost'is al li esplor'i kaj tra'serĉ'i en ĉiu'j arĥiv'o'j de La Mancha; li dezir'as nur, ke oni don'u al li'a rakont'o la sam'a'n kredit'o'n, kiu'n la inteligent'a'j person'o'j don'as al la kavalir'a'j libr'o'j nun'temp'e tiel furor'a'j; per tio la aŭtor'o sent'us si'n kontent'a kaj bon'e pag'it'a, kaj stimul'it'a serĉ'i kaj kon'ig'i ali'a'j'n aventur'o'j'n, se ne tiel aŭtent'a'j'n kiel ĉi rakont'o, almenaŭ tiel inĝeni'a'j'n kaj distr'a'j'n.

La unu'a'j vort'o'j skrib'it'a'j sur la pergamen'o de la plumb'a skatol'o tekst'is jen'e: La akademi'an'o'j de Argamasilla, vilaĝ'o de La Mancha, [201] pri la viv'o kaj mort'o de la kuraĝ'a do'n Quijote, hoc scripserunt:[202]

La kongol'an'o, membr'o de la Akademi'o de

Argamasilla, al la tomb'o de do'n Quijote

Epitaf'o

La sen'cerb'ul’ don'int'a al La Mancha

pli da trofe'o'j, ol Jazon’ al Kreto;

la vent'o'kok'o mank'a je diskret'o,

gir'int'a al tempest'o fulm'o-lanĉ'a;

La brak'o de fort'eg'o ĉio'tranĉ'a

venk'int'a de Katai ĝis Gaeto; [203]

la prod'o, kiu'n laŭd'is ĝis komplet'o

la Muz'o vers'e sur la bronz’ sen'ŝanĝ'a;

La pint'o alt'a super Amadisoj,

kaj la gigant'o apud Galaoroj

en ĉia far'o am'a kaj milit'a;

la sub'met'int'o de l’ Belianisoj,

kompan’ de Rocinante tra la hor'o'j,

ĉi tie kuŝ'as en la tomb'o frid'a.

[199] Fakt'e, de kiam Sancho iĝ'is ŝild'ist'o de do'n Quijote, pas'is mal'pli ol monat'o.

[200] Sancho invers'ig'as kio'n li cel'as dir'i, kaŭz'ant'e komik'a'n efik'o'n.

[201] La ide'o de ajn'a akademi'o ekzist'ant'a en Argamasilla, ne'grav'a vilaĝ'o, evident'ig'as la satir'a'n intenc'o'n de Cervantes kontraŭ la dir'it'a lok'o, des pli, ke tia'j instituci'o'j trov'iĝ'is nur en kelk'a'j riĉ'a'j urb'o'j kun mult'e'nombr'a loĝ'ant'ar'o. Pri la «akademi'a'j aŭtor'o'j» de la sonet'o'j kaj epitaf'o'j, oni opini'as, ke Cervantes ankaŭ ĉi tie sarkasm'e alud'is per ili kaj per la vers'o'j la fam'a'n Félix Lop'e de Veg'a kaj ties amik'o'j'n.

[202] Latin'e: «ĉi tio'n skrib'is».

[203] «Katai», nom'o de Ĉini'o en la Mez'epok'o; «Gaeto», urb'o kaj haven'o de Italio, ĉe la Mediterane'o.

La regal'at'o, membr'o de la Akademi'o de

Argamasilla, in Laudem Dulcineae de El

Toboso

Sonet'o

Ĉi dam'o'n, jen, kun brust'o pomp'a-mam'a,

vizaĝ'o puf'a kaj brav'aĉ'a poz'o,

reĝ'in'o'n Dulcine'a del Toboso[204]

ador'as ver'e do'n Quijote fam'a.

Pro ŝi li vag'is kun sopir'o am'a

tra grand'a Sierra Negr'a sen ripoz'o;

tra kamp'o'j de Montiel daŭr'is la kroz'o

ĝis Aranjuez, en ir'o pland-inflam'a,

kvankam pri tio kulp'is Rocinante.

Ĉi dam'o de La Mancha, ĉi venk'int'o,

tre jun'a'j traf'is sort'o'n sen'kompat'a'n:

ŝi ĉes'is est'i bel'a jam mort'ant'e,

kaj li, eĉ se el'star'e sur glor-pint'o,

sufer'is ankaŭ am'o'n tromp'a'n, bat'a'n.

[204] La nom'o de la vilaĝ'o de Dulcine'a est'as «El Toboso», kun la hispan'a artikol'o «el». Ŝi do est'as «Dulcine'a de El Toboso», sed en la hispan'a «de el» iĝ'as «del», krom se la artikol'o aparten'as al propr'a nom'o, kiel ĉi-kaz'e. Tamen, en mult'a'j el'don'o'j de Do'n Quijote aper'as

«Dulcine'a del Toboso», ebl'e pro inerci'o. De Dieg'o uz'is ambaŭ form'o'j'n. Dum la revizi'o de la verk'o por bit'a el'don'o, la revizi-skip'o decid'is unu'ec'ig'i per «Dulcine'a de El Toboso»

krom en poem'o'j pro la silab-nombr'o.

La kapric'ul'o, tre saĝ'a membr'o de la

Akademi'o de Argamasilla, laŭd'e de

Rocinante, ĉeval'o de do'n Quijote de La

Mancha

Sonet'o

De la superb'a tron'o diamant'a,

kie de Mars'a'j pland'o'j sang'o glit'as,

si'a'n standard'o'n la manĉ'an'o agit'as

frenez'e, brav'e kaj kun man’ konstant'a.

Jam kuŝ'as arm'il'ar'o ŝtel-bril'ant'a,

per kiu li detru'as, romp'as, split'as,

kaj tia'j prod'o, far'o'j ja merit'as

ali'a'n stil'o'n de la bard'o kant'a.

Kaj se Gaŭli'o Amadison laŭd'as,

per kies brav'a'j id'o'j Grek'o'land'o

mil'foj'e venk'is, fam'o'n gajn'is plen'e,

Belon'a kron'as nun, ĉiu'j aplaŭd'as

la glor'a'n do'n Quijote, kies grand'o

etern'as en La Mancha suveren'e.

Forges'o ne for'kaŝ'os li'n kurten'e:

eĉ Rocinante per kuraĝ'a ard'o

super'as al Briloro kaj Bajardo. [205]

[205] Du fam'a'j ĉeval'o'j en Rolando frenez'a, de la ital'a Ariost'o.

La ŝerc'ul'o, membr'o de la Akademi'o de

Argamasilla, al Sancho Panza

Sonet'o

Jen Sancho Panza kuŝ'as, korp'e et'a

sed grand'a laŭ'kuraĝ'e, sub la ter'o:

ŝild'ist'o, kies simpl'o kaj sincer'o

neniam est'is ie tiom net'a.

Por iĝ'i graf'o, Sancho star'is pret'a,

sed li'n de'ten'is alt'a barier'o,

el naŭz'a kaj intrig'a atmosfer'o

eĉ nun'e al azen'o mem obĵet'a.

Rajd'ad'is ĝi'n (pli bon'e mank'u l’ nom'o)[206]

la ŝild'o'port'a Sancho post la lac'a'n

hidalg'o'n sur ost'ec'a Rocinante.

Ho, van'as la esper'o de la hom'o!

Promes'as ĝi al ni kviet'o'n pac'a'n,

sed iĝ'as ombr'o, furno, tra'pas'ant'e.

[206] Iam, oni kutim'e pet'is pardon'o'n, kiam oni dir'is «pork'o» aŭ «azen'o», ebl'e pro influ'o de la Bibli'o, kie ambaŭ best'o'j est'as difin'it'a'j «mal'pur'a'j». En ali'a'j okaz'o'j oni nur ne'rekt'e alud'is ili'a'j'n nom'o'j'n, kiel en ĉi vers'o.

La kobold'o, membr'o de la Akademi'o de

Argamasilla, al do'n Quijote

Epitaf'o

Kuŝ'as, jen, ĉi kavalir'o

post mis'vag'o'j kaj bat'ad'o'j;

li'n sur'port'is tra la pad'o'j

Rocinante dum la ir'o.

Sancho Panza, la stult'ul'o

kuŝ'as apud li, kviet'e,

fidel'int'a serv'o'pret'e:

de ŝild'ist'o'j, la spegul'o.

Tiktak'o, membr'o de la Akademi'o de

Argamasilla, ĉe la tomb'o de Dulcine'a de

El Toboso

Epitaf'o

Jen ripoz'as Dulcine'a;

kvankam ŝi gras-karn'e dik'is,

ŝi'n la mort'o hid'a pik'is,

ŝanĝ'is al pulvor'o ve'a.

Ŝi en la vilaĝ'o fam'is;

de pur-ras'a origin'o,

ŝi ja ŝajn'is moŝt'ul'in'o,

do'n Quijote ŝi'n tre am'is.

Nur ĉi vers'o'j'n oni pov'is deĉifr'i; la ali'a'j, kun liter'o'j ronĝ'it'a'j de la tine'o'j, est'is trans'don'it'a'j al akademi'an'o, ke li ili'n dedukt'e re'konstru'u. Oni sci'as, ke li sukces'is je la kost'o de mult'a'j nokt'o'j de stud'ad'o kaj labor'o, kaj ke li intenc'as ili'n publik'ig'i, kio ig'as ni'n esper'e atend'i la tri'a'n el'ir'o'n de do'n Quijote.

Forse altri cantera con miglior plettro[207]

[207] Vers'o el la ital'a Rolando frenez'a: «Ebl'e ali'a kant'os kun pli bon'a plektr'o».

La inĝeni'a kavalir'o do'n Quijote de La

Mancha

Dediĉ'o al la graf'o de Lem'os[208]

Antaŭ kelk'a'j tag'o'j, kiam mi send'is al vi'a ekscelenc'a moŝt'o mi'a'j'n dram'o'j'n, pres'it'a'j'n sed ankoraŭ ne sur'scen'ig'it'a'j'n, mi dir'is al vi, se mi bon'e memor'as, ke do'n Quijote atend'is, kun la spron'o'j pret'a'j, ir'i kis'i la man'o'n de vi'a ekscelenc'a moŝt'o; hodiaŭ mi al'don'as, ke li jam sur'sel'iĝ'is kaj entrepren'is la vojaĝ'o'n, kaj mi pens'as, ke, se li ating'os vi'n, per tio mi far'os al vi iom'a'n serv'o'n, ĉar oni mi'n urĝ'is de ĉiu flank'o, ke mi send'u li'n al vi, por ke li for'viŝ'u la ĉagren'o'n kaj la naŭz'o'n kaŭz'it'a'j'n de ali'a do'n Quijote, kiu, sub la mask'o de «du'a part'o», [209]

migr'is tra la tut'a mond'o. Plej dezir'is li'a'n re'aper'o'n la grand'a imperi'estr'o de Ĉini'o: antaŭ

unu monat'o li send'is al mi per kurier'o ĉin'lingv'a'n leter'o'n pet'ant'a'n, pli ĝust'e, suplikantan, ke mi send'u al li la kavalir'o'n, ĉar li hav'is la intenc'o'n fond'i kolegi'o'n por la instru'ad'o de la kastilia kaj uz'i kiel tekst'o'n la histori'o'n de do'n Quijote. Krom'e, li inform'is mi'n, ke mi est'us nom'it'a direktor'o de la kolegi'o. Mi demand'is la kurier'o'n, ĉu li'a imperi'estr'a moŝt'o konfid'is al li iom'a'n sum'o'n trans'don'end'a'n al mi por la vojaĝ'o'kost'o'j; li respond'is, ke li ricev'is tut'e neniom. «Tiam, frat'o», mi replik'is, «ir'u re'ven'e al vi'a Ĉini'o po du'dek, po tri'dek aŭ po la nombr'o al vi difin'it'a, [210] ĉar mi'a san'o tro ŝancel'iĝ'as por entrepren'i tiel long'a'n vojaĝ'o'n; krom tio, ke mi ne bon'e fart'as, mi ne hav'as mon'o'n, kaj imperi'estr'o por imperi'estr'o, aŭ

monarĥ'o por monarĥ'o, mi prefer'as la grand'a'n graf'o'n de Lem'os, en Napolo, ĉar, ignor'ant'e rid'ind'a'j'n direktor'ec'o'j'n, kaj kolegi'a'j'n titol'o'j'n, li sub'ten'as kaj protekt'as mi'n, kaj ŝut'as sur mi'n pli da favor'o'j, ol mi pov'us dezir'i». Ĉi-punkt'e mi adiaŭ'is li'n; kaj ĉi-punkt'e mi adiaŭ'as vi'n, anticip'e propon'ant'e al vi'a ekscelenc'a moŝt'o La labor'o'j de Persiles kaj Sigismond'a,

[211] libr'o'n, kiu'n mi fin'os en kvar monat'o'j, Deo volente:[212] ĝi est'os, aŭ la plej mav'a, aŭ la plej bon'a distr'o-libr'o verk'it'a en ni'a lingv'o. Sed mi jam bedaŭr'as, ke mi dir'is «la plej mav'a», ĉar, laŭ la opini'o de mi'a'j amik'o'j, ĝi ating'os la plej'a'n perfekt'ec'o'n ebl'a'n. Vi'a ekscelenc'a moŝt'o ĝu'u kiom da san'o mi pov'as dezir'i al vi. Persiles baldaŭ kis'os al vi la man'o'n, kaj mi la pied'o'j'n, kiel serv'ant'o de vi'a ekscelenc'a moŝt'o. Madrid, la last'a'n tag'o'n de oktobr'o de 1615. Serv'ant'o de vi'a ekscelenc'a moŝt'o,

Miguel de Cervantes Saavedra

[208] Do'n Pedro Fernández de Castro, vic-reĝ'o de la regn'o de Napolo, hispan'a mecenat'o de la 16-a jar'cent'o.

[209] Alud'o al la du'a Do'n Quijote, verk'it'a sub la pseŭdonim'o Alonso Fernández de Avellaneda kaj el'don'it'a en Tarragona en 1614. Ŝajn'e la plagiat'ist'o est'is Alonso de Castillo Solórzano, aparten'ant'a al la rond'o de amik'o'j de Lop'e de Veg'a.

[210] Da mejl'o'j de vojaĝ'o ĉiu'tag'e.

[211] Aper'is la sekv'ant'a'n jar'o'n post la mort'o de Cervantes, t.e. en 1617.

[212] Latin'e: «se Di'o vol'os».

Antaŭ'parol'o al la leg'ant'o

Je Di'o, kiel sen'pacienc'e, renom'a aŭ obskur'a leg'ant'o, vi sen'dub'e atend'is ĝis nun la aper'o'n de ĉi prefac'o, pens'ant'e, ke vi trov'us ĉi tie venĝ'o'n, re'bat'o'j'n kaj insult'o'j'n kontraŭ la aŭtor'o de la du'a Do'n Quijote, t.e. kontraŭ la hom'o laŭ'dir'e gener'it'a en Tordesillas kaj nask'it'a en Tarragona. Sed, ver'e, mi ne don'os al vi tia'n kontent'o'n, ĉar, kvankam la ofend'o'j vek'as koler'o'n eĉ en la plej mild'a'j brust'o'j, en mi'a kor'o la regul'o dev'as al'las'i escept'o'n. Vi vol'us, ke mi nom'u li'n azen'o, stult'a kaj arogant'a; sed mi eĉ ne pens'as pri tio. Li'a propr'a pek'o li'n pun'u, li fart'u bon'e, kaj punkt'o. Tamen, mi ne pov'is ne aflikt'iĝ'i, kiam li al'nom'is mi'n disdegn'e old'a kaj kripl'a, kvazaŭ est'us al mi ebl'e de'ten'i la pas'o'n de la temp'o, aŭ kvazaŭ la perd'o de mi'a man'o okaz'int'us en ajn'a tavern'o kaj ne en la plej glor'a event'o de ĉiu'j epok'o'j pase'a'j kaj futur'a'j. Se mi'a'j vund'o'j ne impon'as al la okul'o'j de la rigard'ant'o'j, almenaŭ ili gajn'as por mi la estim'o'n de la person'o'j, kiu'j sci'as, kie mi ricev'is ili'n: ĉar la soldat'o mort'a en la batal'o aspekt'as pli bon'e, ol sekur'a en la fuĝ'o. Kaj ĉi-rilat'e mi'a konvink'o tiel firm'as, ke, se mi pov'us elekt'i nun, mi prefer'us ankoraŭ trov'iĝ'i en tiel grandioz'a batal'o, ol vid'i mi'n sen vund'o'j, sed sen part'o'pren'i en ĝi. La vund'o'j sur la vizaĝ'o kaj la brust'o de soldat'o est'as stel'o'j, kiu'j gvid'as ali'a'j'n hom'o'j'n al la ĉiel'o de la honor'o kaj stimul'as ili'n al nobl'a konkur'ad'o; kaj fin'e, konven'as memor'i, ke la inspir'o ven'as, ne de la har'o'j griz'a'j, sed de la spirit'o, kaj ke ĉi last'a, ĝeneral'e, pli'bon'iĝ'as kun la pas'o de la jar'o'j. Mi'n aflikt'is ankaŭ, ke li nom'is mi'n envi'a, kaj ke li klar'ig'is al mi kio est'as la envi'o, kvazaŭ mi ne kon'us ĝi'n: fakt'e, el la du klas'o'j de envi'o ekzist'ant'a'j, mi kon'as nur la sankt'a'n, nobl'a'n kaj bon'intenc'a'n. Se tiel do

—kaj efektiv'e, tiel mi opini'as—, ne aparten'as al mi klaĉ'i kontraŭ ajn'a sacerdot'o, des mal'pli se li est'as membr'o de la Sankt'a Inkvizici'o. [213] Kaj se la menci'it'a aŭtor'o dir'is tio'n kun la intenc'o atribu'i al mi i'a'n sent'o'n de envi'o kontraŭ la person'o, kiu'n, mi pens'as, li alud'is, mi respond'as, ke li absolut'e tromp'iĝ'is, ĉar mi kult'as la geni'o'n, admir'as la verk'o'j'n kaj la profund'e virt'a'n viv'o'n de la dir'it'a person'o. [214] Ali'flank'e, la deklar'o'n de ĉi sinjor'o aŭtor'o, ke mi'a'j novel'o'j est'as pli satir'a'j ol ekzempl'o'don'a'j, sed bon'a'j, mi dank'as, ĉar efektiv'e, se bon'a'j, ili cert'e est'as bon'a'j en ĉiu'j aspekt'o'j. Ŝajn'as al mi, ke vi pens'os, ke mi montr'as grand'a'n si'n'de'ten'o'n, kaj ke mi ne el'paŝ'as ekster la lim'o'j de mi'a modest'o; ver'e, aflikt'it'o'n oni ne dev'us plu aflikt'i, kaj sen'dub'e la aflikt'o de ĉi sinjor'o aŭtor'o tre grand'as, se konsider'i, ke li ne kuraĝ'as aper'i en apert'a kamp'o kaj sub liber'a ĉiel'o, kaj kaŝ'as si'a'n nom'o'n kaj invent'is al si nask'o'lok'o'n, kvazaŭ li kulp'us pri ia majest'atenc'o. Se hazard'e vi kon'os li'n, dir'u al li de mi'a flank'o, ke mi ne sent'as mi'n ofend'it'a: mi tre bon'e kon'as, kia'j est'as la tent'o'j de la diabl'o, kaj ke unu el la plej fort'a'j konsist'as en tio, inspir'i al ajn'ul'o la ide'o'n, ke li pov'as verk'i kaj el'don'i libr'o'n kapabl'a'n akir'i por li tiom da mon'o kiom da fam'o, kaj tiom da fam'o kiom da mon'o; pruv'e de tio, bon'vol'u rakont'i al li, kun vi'a sprit'o kaj graci'o, la jen'a'n histori'o'n:

En Sevilla viv'is frenez'ul'o, kiu traf'iĝ'is de la ide'o plej ekstravaganc'a kaj absurd'a, neniam antaŭ'e okup'int'a la mens'o'n de frenez'ul'o en la mond'o: li far'is el kan'o spec'o'n de tub'o pint'a ĉe la ekstrem'o, kaj, kapt'int'e hund'o'n sur la strat'o aŭ ie ajn, per unu si'a pied'o sen'mov'ig'is unu post'a'n pied'o'n de la hund'o, lev'is la ali'a'n per la man'o, en'puŝ'is la fin'o'n de la kan'o en la konven'a'n tru'o'n, en'blov'is en la kan'o'n gis la hund'o rond'iĝ'is kiel pilk'o, don'is du man'frap'et'o'j'n

al la ventr'o de la best'o, kaj de'las'is ĝi'n, dir'ant'e al la spekt'ant'o'j (ĉiam mult'e'nombr'a'j): «Ĉu vi'a'j moŝt'o'j opini'as nun, ke ŝvel'ig'i hund'o'n est'as bagatel'o?». Ĉu vi'a moŝt'o opini'as, ke verk'i libr'o'n est'as bagatel'o?

Kaj se ĉi rakont'o ne konform'as al li, dir'u al li, amik'o leg'ant'o, ĉi ali'a'n ankaŭ pri frenez'ul'o kaj hund'o:

En Córdoba viv'is frenez'ul'o, kiu kutim'e port'is sur la kap'o pec'o'n da marmor'a slab'o aŭ pez'a'n ŝton'o'n, kaj, kiam li renkont'is distr'it'a'n hund'o'n, li apud'iĝ'is al ĝi, las'is fal'i apik'e la ŝarĝ'o'n, kaj la best'o, furioz'a, paf'is si'n for, hojl'ant'e kaj boj'ant'e, kaj kur'is sen halt'i almenaŭ tri strat'o'j'n. Nu, okaz'is foj'e, ke inter tiel'a'j hund'o'j trov'iĝ'is unu, kies mastr'o, ĉap'o'far'ist'o, tre am'is ĝi'n: do la ŝton'o fal'is, traf'is ĝi'a'n kap'o'n, la vund'it'a hund'o el'puŝ'is ŝir'a'n hojl'o'n, ĝi'a mastr'o vid'is la far'o'n, indign'iĝ'is, ek'pren'is mezur-verg'o'n, al'kur'is al la frenez'ul'o, verg'is li'n, ĝis rest'is al li en la korp'o neni'a ost'o ne'romp'it'a, kaj, kun ĉiu bat'o, la ĉap'ist'o kri'is: «Fripon'o mizer'a! Mi'a vertag'o! Ĉu vi ne vid'is, fi'aĉ'a, ke mi'a hund'o est'as vertag'o?», kaj ripet'ant'e mult'foj'e la nom'o'n vertag'o, far'is el la frenez'ul'o pulp'o'n. La idiot'o lern'is la lecion'o'n, for'ir'is kaj dum pli ol unu monat'o ne re'aper'is en la strat'o'j; sed ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o, li re'fal'is en si'a'n old'a'n mani'o'n kaj eĉ ŝarĝ'is si'n per pli grand'a pez'o. Li proksim'iĝ'is al ajn'a hund'o, rigard'ad'is li'n de la kap'o ĝis la fin'o de la vost'o kaj, ne kuraĝ'ant'e fal'ig'i la ŝton'o'n, dir'is: «Jen vertag'o! Mi est'u si'n'gard'a!» Fakt'e, ĉiu'n renkont'it'a'n hund'o'n li nom'is vertag'o, eĉ

se tem'is pri levrel'o aŭ mops'o, do li ne plu las'is fal'i la ŝton'o'n.

Ebl'e la sam'o okaz'os al ĉi aŭtor'o, t.e. li ne plu kuraĝ'os for'sku'i de si la ŝarĝ'o'n de si'a geni'o en form'o de libr'o, ĉar mav'a'j libr'o'j pli dur'as ol la rok'o'j. Dir'u al li ankaŭ, ke pri li'a minac'o sen'ig'i mi'n de mi'a profit'o per'e de li'a libr'o, mi tut'e ne zorg'as, kaj ke mi respond'as al li per la jen'a'j vort'o'j el la fam'a intermez'o La Perendenga:[215] «viv'u long'e mi'a mastr'o la magistrat'an'o, kaj Krist'o kun ni ĉiu'j». Viv'u long'e la grand'a graf'o de Lem'os, kies krist'an'a spirit'o kaj fam'a donac'em'o ten'as mi'n sur'pied'a malgraŭ la bat'o'j de mi'a mizer'a sort'o; kaj long'e viv'u la sen'lim'a karitat'o de li'a eminenc'a moŝt'o, kardinal'o de Toledo do'n Bernardo de Sandoval y Roj'as, kvankam ne ekzist'us pres'ej'o'j en la mond'o, aŭ kvankam oni el'don'us kontraŭ mi pli da libr'o'j, ol da liter'o'j trov'iĝ'as en la satir'o de Mingo Revulgo.[216] Ĉi du princ'o'j, sen ke ili ricev'us ajn'a'n flat'ad'o'n aŭ ali'spec'a'n aplaŭd'o'n de mi'a flank'o, pren'is sur si'n, nur pro si'a bon'ec'o, help'i kaj favor'i mi'n; kaj kaŭz'e de tio mi sent'as mi'n pli feliĉ'a kaj pli riĉ'a, ol se la sort'o est'us mi'n puŝ'int'a sur si'a'n pint'o'n laŭ la ordinar'a manier'o. Honor'o'n pov'as hav'i la paŭpera, sed ne la fi'a; la mal'riĉ'o pov'as vual'i la nobl'ec'o'n, sed ne obskur'ig'i ĝi'n tut'e.

Kaj, kiam la virt'o el'radi'as propr'a'n lum'o'n, eĉ se tra la angor'o'j kaj la rub'o'j de la sen'hav'ec'o, ĝi fin'e gajn'as por si la estim'o'n de la alt'a'j kaj nobl'a'j spirit'o'j kaj sekv'e ili'a'n favor'o'n.

Nek vi dir'u al li i'o'n krom'a'n, nek mi dir'os al vi i'o'n pli'a'n; nur, ke vi rimark'u, ke la jen'a, du'a part'o de do'n Quijote est'as tajl'it'a de la sam'a meti'ist'o kaj el la sam'a ŝtof'o, kiel la unu'a, kaj ke en ĝi plu aper'as do'n Quijote ĝis si'a mort'o kaj en'ter'ig'o: tiel do, neni'u kuraĝ'u atribu'i al li nov'a'j'n far'o'j'n, ĉar jam sufiĉ'as la pas'int'a'j, sam'e kiel sufiĉ'as, ke honest'a vir'o rakont'is la histori'o'n de li'a'j saĝ'a'j frenez'aĵ'o'j kaj ne dezir'as okup'i si'n de'nov'e per la sam'a tem'o: se io, la bon'o mem, abund'as, ĝi perd'as valor'o'n; kaj se io, la mav'o mem, rar'as, ĝi akir'as iom'o'n da estim'o.

Mi forges'is dir'i, ke vi atend'u Persiles, kiu'n mi nun fin'as, kaj la du'a'n part'o'n de Galate'a.

[217]

[213] Lop'e de Veg'a.

[214] Mord'a ironi'o de Cervantes kontraŭ Lop'e de Veg'a, kiu, malgraŭ si'a pastr'ec'o, viv'is diboĉ'e kaj skandal'e.

[215] Oni neniom sci'as nun'temp'e pri ĉi intermez'o.

[216] Long'a popol'a kanzon'ar'o de ne'kon'at'a aŭtor'o, terur'a atak'o satir'a kontraŭ la reg'ad'o de do'n Henrik'o la 4-a, la Impotent'a, reĝ'o de Kastilio (1425-1474).

[217] Ties du'a'n part'o'n oni ne el'don'is, kaj tre probabl'e Cervantes eĉ ne hav'is temp'o'n ĝi'n fin'i.

Ĉapitr'o 1

Pri la konversaci'o'j de la pastr'o kaj la barbir'o kun do'n Quijote dum ties mal'san'o Rakont'as Cid'e Hamete Benengeli en la du'a part'o de ĉi histori'o —tri'a el'ir'o de do'n Quijote

—, ke la pastr'o kaj la barbir'o ne ir'is vid'i li'n dum preskaŭ unu monat'o, por ke la pas'int'a'j event'o'j ne re'viv'iĝ'u en li'a memor'o; tamen ili vizit'ad'is li'a'n nev'in'o'n kaj li'a'n mastr'um'ant'in'o'n, kaj rekomend'is al la du, ke ili bon'e pri'zorg'u li'n kaj don'u al li manĝ'o'n fort'ig'a'n kaj konven'a'n por la cerb'o kaj la kor'o, kie ŝajn'e origin'is li'a tut'a mis'fortun'o. La vir'in'o'j respond'is, ke ĝust'e tio'n far'as kaj far'os kun la plej'a zorg'o kaj bon'vol'o, des pli, ke ili rimark'is, ke do'n Quijote montr'as tre rapid'a'n progres'o'n en si'a mens'a re'san'iĝ'o. La du amik'o'j tre kontent'is pro la sci'ig'o, ĉar ĝi ŝajn'is pruv'i, ke ili bon'e ag'is, kiam ili al'port'is li'n, en'sorĉ'it'a, en la bov'o'ĉar'o, kiel oni rakont'as en la last'a ĉapitr'o de la unu'a part'o de ĉi bel'a kaj aŭtent'a histori'o, kvankam ili montr'iĝ'is skeptik'a'j pri tia pli'bon'iĝ'o, kiu'n ili konsider'is preskaŭ ne'ebl'a, kaj ankaŭ

inter'konsent'is neniel alud'i antaŭ la hidalg'o la vag'ant'a'n kavalir'ism'o'n por evit'i la danĝer'o'n re'apert'i la vund'o'n ankoraŭ tiel freŝ'a'n.

Nu, ili vizit'is li'n kaj trov'is li'n sid'ant'a en la lit'o, vest'it'a per kamizol'o el verd'a flanel'o kaj kun Toleda ruĝ'a ĉap'o; li vid'iĝ'is tiel konsum'it'a kaj ŝrump'int'a, ke li'a karn'o ŝajn'is mumi'a. Li akcept'is ili'n tre ĝentil'e; la du amik'o'j demand'is li'n pri ties san'o, kaj do'n Quijote respond'is tre raci'e kaj per bon'e elekt'it'a'j vort'o'j. En la flu'o de la konversaci'o ili komenc'is diskut'i pri la tiel nom'at'a'j ŝtat'a raci'o kaj metod'o'j de reg'ad'o, jen indik'ant'e la manier'o'n korekt'i arbitr'o'n, jen kritik'ant'e mis'o'n, jen re'form'ant'e kutim'o'n, jen abol'ant'e leĝ'o'n, tia'manier'e, ke ĉiu el la tri vir'o'j ŝajn'is nov'a leĝ'o'don'ant'o, modern'a Likurg'o aŭ freŝ'a Solon'o. Tiel profund'e ili ŝanĝ'is la regn'o'n, ke oni pov'us pens'i, ke ili pri'labor'is ĝi'n per fajr'o kaj martel'o kaj el'forĝ'is i'o'n tut'e nov'a'n. Do'n Quijote parol'is tiel prudent'e pri ĉiu'j tem'o'j trakt'it'a'j, ke la du ekzamen'ant'o'j kred'is sen ia dub'o, ke li plen'e re'san'iĝ'is kaj posed'as si'a'n tut'a'n saĝ'o'n.

La nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o ĉe'est'is ĉi konversaci'o'n kaj sen'ĉes'e dank'is Di'o'n, ĉar ili vid'is, ke ili'a sinjor'o montr'as solid'a'n raci'o'n; sed la pastr'o, de'turn'int'e si'n de si'a unu'a intenc'o trakt'i neni'a'n afer'o'n kavalir'ism'a'n, decid'is el'prov'i, ĉu la san'o de do'n Quijote est'as fals'a aŭ ver'a; tiel do, li ŝanĝ'is iom post iom la tem'o'n de la konversaci'o kaj menci'is i'o'n pri kelk'a'j inform'o'j ven'int'a'j de Madrid. Li dir'is, inter'ali'e, ke oni cert'e sci'as, ke la turk'o'j al'kroz'as en tre potenc'a flot'o, sed ke oni kon'as nek ili'a'n intenc'o'n, nek la lok'o'n, kie tiel'a tempest'o eksplod'us. Li al'don'is, ke la tut'a krist'an'ar'o trov'iĝ'as en la sam'a stat'o de alarm'o, kiu'n preskaŭ ĉiu'jar'e provok'as ĉi minac'o'j turk'a'j, kaj ke li'a majest'a moŝt'o, la reĝ'o, jam proviz'is per defend'o'j la mar'bord'o'j'n de Napolo kaj Sicilio kaj la insul'o'n Malto.

—Li'a majest'a moŝt'o ag'is kiel saĝ'eg'a milit'ist'o, fortik'ig'ant'e sufiĉ'e fru'e si'a'j'n regn'o'j'n, por ke la mal'amik'o ne trov'u li'n ne'prepar'it'a —respond'is do'n Quijote—. Sed, se la reĝ'o pet'us de mi konsil'o'n, mi dir'us al li, ke li uz'u rimed'o'n, pri kies ekzist'o li cert'e tut'e ne pens'as ĉi-moment'e.

Aŭd'int'e tio'n, la pastr'o dir'is en si: «Di'o vi'n protekt'u, povr'a do'n Quijote, ĉar ŝajn'as al mi, ke vi fal'is de la alt'a pint'o de vi'a frenez'o en la profund'a'n abism'o'n de vi'a naiv'o».

Sed la barbir'o, jam pens'int'a la sam'o'n kiel la pastr'o, demand'is al do'n Quijote pri la natur'o de la rimed'o, kiu'n, laŭ li, oni dev'us adopt'i: ĉar ebl'e ĝi taŭg'us nur por est'i al'don'it'a al la long'a list'o de stult'a'j projekt'o'j oft'e prezent'at'a'j antaŭ la princ'o'j.

—La mi'a, sinjor'o Barbotranĉa, est'as, ne stult'a, sed bon'rezult'a.

—Mi ne parol'is pri la vi'a —respond'is la barbir'o—. Sed la spert'o montr'is, ke la pli'part'o de la projekt'o'j prezent'at'a'j al li'a majest'a moŝt'o montr'iĝ'as absurd'a'j aŭ ne'aplik'ebl'a'j, aŭ

damaĝ'us la reĝ'o'n aŭ la land'o'n.

—Tamen, la mi'a —dir'is do'n Quijote— est'as nek absurd'a nek ne'aplik'ebl'a, sed la plej facil'a, la plej taŭg'a, la plej lert'a kaj la plej rapid'e efektiv'ig'ebl'a, kiu pov'us font'i el la imag'o de plan'ant'o.

—Vi'a moŝt'o tre tard'as kon'ig'i ĝi'n al ni, sinjor'o do'n Quijote —dir'is la pastr'o.

—Ne plaĉ'us al mi —respond'is la hidalg'o— se nun'e mi komunik'us ĝi'n ĉi tie, kaj jam morgaŭ maten'e ĝi traf'us la orel'o'n de la sinjor'o'j regn'a'j konsil'ist'o'j, kaj ali'a'j ricev'us dank'o'n kaj rekompenc'o'n por mi'a labor'o.

—Koncern'e mi'n —dir'is la barbir'o— mi don'as al vi mi'a'n parol'o'n ĉi tie kaj antaŭ Di'o, ke, kio'n vi dir'os, mi konfid'os nek al reĝ'o nek al tur'o[218] nek al sur'ter'a hom'o: ĉi ĵur'o'n mi lern'is el la Romanc'o de la Pastr'o, en kies prefac'o la pastr'o avert'as la reĝ'o'n kontraŭ fripon'o ŝtel'int'a de li cent dublonojn[219] kaj li'a'n rapid'a'n mul'o'n.

—Mi ne kon'as tia'n histori'o'n —respond'is do'n Quijote— sed mi sci'as, ke la ĵur'o bon'as, ĉar la sinjor'o barbir'o bon'as.

—Eĉ se li ne bon'us —dir'is la pastr'o— mi respond'as pri li kaj garanti'as, ke ĉi-okaz'e li parol'os ne pli ol mut'ul'o, aŭ mi konduk'os li'n antaŭ tribunal'o, ke li sub'met'u si'n al ĝi'a juĝ'o kaj sentenc'o.

—Kaj kiu respond'as pri vi'a moŝt'o, sinjor'o pastr'o? —demand'is do'n Quijote.

—Mi'a profesi'o respond'as —re'bat'is la pastr'o— ĉar ĝi postul'as la gard'ad'o'n de sekret'o'j.

—Je Di'o, do! —ek'kri'is do'n Quijote—. Kio'n pli bon'a'n pov'us far'i li'a majest'a moŝt'o ol ordon'i per publik'a dis'trumpet'ad'o, ke ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j de Hispan'uj'o koncentr'iĝ'u en la ĉef'urb'o en ia difin'it'a tag'o? Eĉ se prezent'iĝ'us nur ses, ebl'e trov'iĝ'us inter ili unu kapabl'a venk'i sol'a la tut'a'n potenc'o'n turk'a'n. Aŭskult'u, vi'a'j moŝt'o'j, kaj atent'u kio'n mi dir'as: ĉu est'as io nov'a, ke unu sol'a vag'ant'a kavalir'o detru'as arme'o'n el du'cent mil vir'o'j, kvazaŭ ili ĉiu'j hav'us nur unu gorĝ'o'n aŭ konsist'us el marcipan'o? Ĉu ne ekzist'as mult'eg'e da histori'o'j plen'a'j de tia'j mir'ind'aĵ'o'j? Se hodiaŭ viv'us —por mi'a mis'fortun'o, kvankam mi ne dir'os, ke por la mis'fortun'o de iu ali'a— la fam'a do'n Belianís aŭ unu el la ne'kalkul'ebl'a'j post'e'ul'o'j de Amadís

de Gaŭli'o, kaj li al'front'us la turk'o'j'n, mi ne vol'us vid'i mi'n en ili'a haŭt'o; sed Di'o zorg'os pri si'a popol'o kaj send'os kavalir'o'n, kiu, se ne tiel impon'a kiel la aventur'ist'o'j de la pas'int'a'j epok'o'j, almenaŭ egal'os ili'n en kuraĝ'o: kaj Di'o mi'n kompren'as kaj punkt'o.

—Ho ve! —ek'kri'is tiam la nev'in'o—. Cert'e, kiel mi mort'os, mi'a sinjor'o vol'as de'nov'e far'iĝ'i vag'ant'a kavalir'o!

—Vag'ant'a kavalir'o mi est'os ĝis la fin'o —respond'is do'n Quijote—. Kaj la turk'o'j kroz'u laŭ'vol'e i'e'n tie'n kun si'a tut'a potenc'o. Mi ripet'as, ke Di'o kompren'as mi'n.

—Mi pet'as la permes'o'n de vi'a'j moŝt'o'j —inter'ven'is la barbir'o— por rakont'i al vi et'a'n histori'o'n okaz'int'a'n en Sevilla: ĝi tiel bon'e konform'as al ĉi tem'o, ke mi tre dezir'as ĝi'n dir'i.

Do'n Quijote don'is si'a'n permes'o'n, la pastr'o kaj la ceter'a'j pret'is aŭskult'i, kaj la barbir'o komenc'is jen'e:

—En la frenez'ul'ej'o de Sevilla trov'iĝ'is vir'o, kies parenc'o'j en'ferm'ig'is li'n tie, ĉar li perd'is la saĝ'o'n. Li est'is licenci'ul'o pri kanonik'a jur'o el la fakultat'o de Osuna, sed, laŭ la opini'o de mult'a'j person'o'j, li sam'e frenez'us, eĉ se li akir'int'us la licenci'o'n ĉe la universitat'o de Salamanca. Ĉi licenci'ul'o, post kelk'a'j jar'o'j de en'ferm'it'ec'o, imag'is, ke li jam re'trov'is si'a'n tut'a'n raci'o'n kaj, posed'at'a de ĉi iluzi'o, li skrib'is plur'foj'e al la ĉef'episkop'o por komunik'i al li, per tre prudent'a argument'ad'o kaj el'kor'a'j pet'o'j, ke li ordon'u liber'ig'i li'n de tiel mizer'a situaci'o, ĉar la di'a mizerikord'o re'don'is al li la saĝ'o'n; li al'don'is, ke li'a'j parenc'o'j, por profit'i li'a'n hav'o'n, ten'as li'n en'ferm'it'a tie, kaj ke ili klopod'us, spit'e al ĉia evident'o, ke oni rigard'u li'n frenez'a ĝis li'a mort'o. Fin'e la ĉef'episkop'o impres'iĝ'is de li'a'j mult'a'j leter'o'j prudent'a'j kaj raci'a'j, kaj ordon'is unu el si'a'j klerik'o'j inform'iĝ'i per'e de la direktor'o de la frenez'ul'ej'o, ĉu tio, kio'n la licenci'ul'o skrib'is al li, respond'as al la ver'o. La klerik'o do vizit'is la direktor'o'n, kiu sci'ig'is li'n, ke la vir'o frenez'as ankoraŭ, kaj ke, kvankam li oft'e parol'as kiel person'o de grand'a saĝ'o, ĉe la fin'o li re'fal'as en tia'j'n ekstravaganc'o'j'n, ke ili egal'as, laŭ

nombr'o kaj grand'o, al la diskret'aĵ'o'j de la komenc'o de li'a konversaci'o, kio'n oni pov'us konstat'i parol'ant'e kun li.

»La klerik'o decid'is far'i la prov'o'n, vizit'is do la lunatik'o'n, parol'is kun li pli ol unu hor'o'n kaj, en la dir'it'a temp'o, la licenci'ul'o dir'is neni'o'n absurd'a'n aŭ strang'a'n; mal'e, li esprim'is si'n tiel saĝ'e, ke la klerik'o absolut'e konvink'iĝ'is, ke ia inter'parol'ant'o hav'as la mens'o'n san'a; inter'ali'e la lunatik'o dir'is al li, ke la direktor'o fals'as la ver'o'n, ĉar li ricev'as donac'o'j'n de li'a'j famili'an'o'j, ke li asert'u, ke la licenci'ul'o frenez'as ankoraŭ, malgraŭ si'a'j lucid'a'j period'o'j.

Li al'don'is, ke la plej'a kulp'ant'o de li'a mis'fortun'o est'as li'a grand'a hav'o, ĉar, por profit'i ĝi'n, li'a'j mal'amik'o'j, help'ant'e si'n per la mensog'o, proklam'as, ke en li'a kaz'o ne ekzist'as la di'a favor'o, kiu efektiv'e re'lev'is li'n de best'o en hom'o'n. Resum'e, li tiel parol'is, ke li'a'j vort'o'j ig'is la direktor'o'n suspekt'ind'a, li'a'j'n parenc'o'j'n kruel'a'j kaj mon-avid'a'j, kaj li'n mem mens'e san'a, ĝis tia ekstrem'o, ke la klerik'o decid'is pren'i li'n kun si, por ke la ĉef'episkop'o vid'u kaj konstat'u la ver'o'n de la afer'o; kun si'a tut'a bon'a fid'o la brav'a klerik'o pet'is la direktor'o'n, ke li ordon'u re'don'i al la licenci'ul'o ties propr'a'j'n vest'o'pec'o'j'n, sed la direktor'o ripet'is, ke li bon'e pri'pens'u si'a'n decid'o'n, ĉar, sen ia dub'o, la licenci'ul'o frenez'as ankoraŭ. Tamen la klerik'o insist'is, la direktor'o fin'e ced'is, tial, ke la pet'o'n far'is reprezent'ant'o de la

ĉef'episkop'o, oni vest'is la licenci'ul'o'n per li'a propr'a vest'o nov'a kaj konven'a, kaj, vid'ant'e si'n sen la ĉifon'o'j de lunatik'o kaj en vest'o de mens'e san'a hom'o, li pet'is de la klerik'o permes'o'n por dir'i adiaŭ al si'a'j kamarad'o'j frenez'ul'o'j. La klerik'o respond'is, ke li ŝat'us akompan'i li'n kaj vid'i la pacient'o'j'n de la dom'o. Tiel do, ambaŭ, akompan'e de kelk'a'j ali'a'j person'o'j ĉe'est'int'a'j la konversaci'o'n, supr'ir'is la ŝtup'ar'o'n, la licenci'ul'o halt'is ĉe kaĝ'o, kie sid'is furioz'a frenez'ul'o, kvankam tiam kviet'a kaj trankvil'a, kaj dir'is al li:

»—Frat'o, vid'u, ĉu vi hav'as i'a'n komisi'o'n por don'i al mi, ĉar mi for'ir'as hejm'e'n; kvankam mi ne merit'as Li'a'n favor'o'n, Di'o vol'is en si'a sen'lim'a mizerikord'o kaj bon'ec'o re'don'i al mi la saĝ'o'n: mi est'as jam san'a kaj prudent'a, ĉar neni'o ne'ebl'a ekzist'as por la pov'o de Di'o. Hav'u firm'a'n esper'o'n kaj fid'o'n rilat'e Li'a'n help'o'n: se Li re'star'ig'is mi'n en mi'a'n unu'a'n stat'o'n, ankaŭ

Li far'os la sam'o'n al vi, se vi fid'os Li'n. Mi zorg'os pri tio, send'i al vi bon'a'n nutr'o'n; kaj ĉiam manĝ'u ĝi'n, ĉar mi dev'as dir'i al vi, ke, laŭ mi'a opini'o kaj mi'a propr'a spert'o, ni'a frenez'o ven'as de tio, ke ni hav'as la stomak'o'n vak'a kaj la cerb'o'n plen'a de aer'o. Ten'u vi'n firm'a, amik'o, ten'u vi'n firm'a, ĉar desper'i en la mis'fortun'o'j detru'as la san'o'n kaj kaŭz'as la mort'o'n.

»Ali'a lunatik'o en'ferm'it'a en kaĝ'o kontraŭ'a al la kaĝ'o de la furioz'ul'o aŭskult'is la vort'o'j'n de la licenci'ul'o kaj lev'ant'e si'n de el'uz'it'a mat'o, kie li kuŝ'is tut'e nud'a, demand'is laŭt'e, kiu do for'ir'as mens'e kaj korp'e san'a.

»—Mi for'ir'as, frat'o —respond'is la licenci'ul'o—. Mi ne bezon'as rest'i plu ĉi tie kaj sen'ĉes'e dank'as la ĉiel'o'n, ke ĝi far'is al mi tiel grand'a'n favor'o'n.

»—Atent'u kio'n vi dir'as, licenci'ul'o —dir'is la ali'a—. Ne las'u vi'n tromp'i de la diabl'o… Vi'a'j pied'o'j ripoz'u, vi plu sid'u trankvil'e en vi'a ĉel'o, kaj tiel vi ŝpar'os al vi la ĝen'o'n far'i re'ven'a'n vojaĝ'o'n.

»—Mi sci'as, ke mi san'as —respond'is la licenci'ul'o— do ne ekzist'as motiv'o, ke mi de'nov'e ven'u ĉi tie'n loĝ'i.

»—Vi san'a? —dir'is la frenez'a—. Nu, ni vid'os. Di'o vi'n akompan'u, sed mi ĵur'as je Jupiter'o, kies majest'o'n mi reprezent'as sur la ter'o, ke pro ĉi sol'a pek'o, kiu'n hodiaŭ far'as Sevilla don'ant'e al vi la liber'o'n kaj konsider'ant'e vi'n mens'e san'a, mi pun'os ĝi'n tia'manier'e, ke oni memor'os mi'a'n venĝ'o'n etern'e tra la jar'o'j, am'e'n. Ĉu vi ne sci'as, rid'ind'a licenci'ul'o, ke mi pov'as tiel venĝ'i, ĉar, kiel dir'it'e, mi est'as Jupiter'o tondr'a kaj ten'as en la man'o'j la flam'a'j'n fulm'o'j'n kaj per ili mi pov'as, kaj kutim'as, minac'i kaj detru'i la mond'o'n? Tamen per nur unu pun'o mi turment'os ĉi sen'sci'a'n urb'o'n: ne pluv'os sur ĝi'n nek sur ties ĉirkaŭ'o'n dum tri komplet'a'j jar'o'j, kies temp'o'n oni komenc'u kalkul'i de la tag'o kaj la moment'o, kiam mi far'as ĉi minac'o'n. Ĉu vi liber'a kaj san'a, kaj mi frenez'a kaj en ĉen'o'j? Tiel dist'as de mi la ide'o fal'ig'i pluv'o'n, kiel la ide'o pend'um'i mi'n!

»La ĉe'est'ant'o'j atent'e aŭskult'is la kri'o'j'n kaj la vort'o'j'n de la frenez'a; sed la licenci'ul'o si'n turn'is al la klerik'o, ek'pren'is li'n je la man'o'j kaj dir'is:

»—Ne zorg'u vi'a moŝt'o, kaj ne don'u vi'a'n atent'o'n al la dir'o'j de ĉi lunatik'o: se li est'as Jupiter'o kaj vol'as ĉes'ig'i la pluv'o'n, mi est'as Neptun'o, patr'o kaj di'o de la akv'o, kaj ordon'os pluv'i tiel oft'e kiel mi vol'os kaj kiam neces'e.

»—Tamen, sinjor'o Neptun'o —respond'is la klerik'o—, ne konven'us ĉagren'i sinjor'o'n Jupiter'o; vi'a moŝt'o rest'u ĉi tie, hejm'e, kaj ni ven'os for'konduk'i vi'n, kiam ni hav'os pli da temp'o.

»La direktor'o kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j ek'rid'eg'is, dum la klerik'o iom hont'is ĉe ili'a'j rid'o'j.

Post'e oni nud'ig'is la licenci'ul'o'n, li rest'is en la ĉel'o, kaj jen, la rakont'o fin'iĝ'as.

—Tiel do, sinjor'o barbir'o —dir'is do'n Quijote—, ĉu tia est'is la histori'o tiel konform'a al la tem'o, ke vi dev'is nepr'e ĝi'n rakont'i? Ha, sinjor'o Vang'o-rasp'a! Kiel mult'e blind'as la person'o ne'kapabl'a vid'i tra stamin'o de kribr'il'o! Ĉu ebl'e vi'a moŝt'o ne sci'as, ke la kompar'o'j inter talent'o kaj talent'o, kuraĝ'o kaj kuraĝ'o, bel'o kaj bel'o, kaj moŝt'o kaj moŝt'o ĉiam est'as abomen'ind'a'j kaj ne'akcept'ebl'a'j? Mi, sinjor'o barbir'o, nek est'as Neptun'o, la di'o de la akv'o, nek pretend'us, ke oni konsider'u mi'n saĝ'a, se mi ne est'us tia. Mi klopod'as nur komunik'i al la mond'o tio'n, kiel profund'e ĝi erar'as, ne re'viv'ig'ant'e por si la tre feliĉ'a'n epok'o'n, kie flor'is la orden'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Sed ni'a'j korupt'a'j temp'o'j ne merit'as ĝu'i tiom da bon'o kiel ĝu'is la era'o, kie la vag'ant'a'j kavalir'o'j pren'is sur si'n la ŝarĝ'o'n dediĉ'i si'n al la defend'o de la regn'o'j, la protekt'o de la puceloj, la help'o al la orf'o'j kaj ne'plen'aĝ'a'j, la rekompenc'o al la humil'a'j kaj la pun'o kontraŭ la orgojl'a'j. La pli'part'o de la nun'a'j kavalir'o'j prefer'as la susur'o'n sur'korp'a'n de si'a'j kostum'o'j el damasko, brokat'o kaj ali'a'j riĉ'a'j ŝtof'o'j, al la grinc'o de la maŝ-kut'o'j; jam la kavalir'o'j ne plu dorm'as en la apert'a kamp'o, sub la rigor'o'j de la veter'o, arm'it'a'j kaj kiras'it'a'j de la kap'o ĝis la pied'o'j. Nun'temp'e eĉ ne unu dorm'as sid'e sur ĉeval'o, apog'it'e al la lanc'o kaj kun la pied'o'j en la pied'ing'o'j, kiel dorm'is iam la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

Nun'temp'e eĉ ne unu el'ir'as el arb'ar'o, penetr'as trans'e inter mont'o'j, paŝ'as post'e sur dezert'a'j kaj steril'a'j strand'o'j ĉe mar'o oft'e ŝvel'a kaj ŝtorm'a, trov'as sur la plaĝ'o boat'et'o'n mank'a'n je rem'il'o'j, vel'o'j, mast'o kaj ŝnur'o'j, jet'as si'n en ĝi'n kun aŭdac'a kor'o kaj las'as si'n pel'i de la sen'kompat'a'j ond'o'j, kies fort'o jen puŝ'as li'n ĝis la ĉiel'o, jen impuls'as li'n en la abism'o'n; li, ĉiam star'a kontraŭ la ne'venk'ebl'a tempest'o, trov'as, tut'e surpriz'it'a, ke li distanc'as almenaŭ

naŭ mil mejl'o'j'n for de la lok'o, kie li en'ŝip'iĝ'is; kaj tiam li el'salt'as sur ter'o'n dist'a'n kaj ne'kon'at'a'n, kaj li'n traf'as aventur'o'j ind'a'j est'i skrib'it'a'j, ne sur pergamen'o, sed sur bronz'o.

Bedaŭr'ind'e, en ni'a'j temp'o'j triumf'as la pigr'o super la diligent'o, la kuŝ'em'o super la labor'o, la diboĉ'o super la virt'o, la arogant'o super la kuraĝ'o, kaj la teori'o super la praktik'o de la arm'o'j, kiu'j last'a'j viv'is kaj bril'is nur en la or'a epok'o kaj inter la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Se mi ne prav'as, dir'u: ĉu ekzist'is ajn'a hom'o pli virt'a kaj kuraĝ'a ol la fam'a Amadís de Gaŭli'o? Pli saĝ'a ol Palmerín de Oliv'a? Pli afabl'a kaj komplez'em'a ol Tir'ant'e la Blank'a? Pli galant'a ol Lisuarte de Grek'uj'o? Pli hak'ant'a kaj hak'at'a ol do'n Belianís? Pli sen'tim'a ol Perión de Gaŭli'o? Pli spit'a ol Felixmarte de Hirkani'o? Pli sincer'a ol Esplandián? Pli temerar'a ol do'n Cirongilio de Tracio? Pli brav'a ol Rodamonte? Pli prudent'a ol reĝ'o Sobrino? Pli aŭdac'a ol Reinaldos? Pli ne'venk'ebl'a ol Rolando, kaj pli vir'ec'a kaj ĝentil'a ol Rugero, kies post'e'ul'o'j est'as la nun'a'j duk'o'j de Ferar'o, kiel Turpín instru'as al ni en si'a Kosmografi'o? ĉi vir'o'j kaj mult'a'j ali'a'j menci'ind'a'j, sinjor'o pastr'o, est'is kavalir'o'j vag'ant'a'j, lum'o kaj glor'o de la kavalir'ism'o. Mi vol'us, ke ili, aŭ ali'a'j simil'a'j, part'o'pren'us en mi'a projekt'o, kaj tiam li'a majest'a moŝt'o vid'us si'n bon'e serv'at'a, ŝpar'us mult'e da el'spez'o'j, kaj la turk'o'j dis'ŝir'us al si la barb'o'n pro desper'o. Ceter'e, mi dezir'as rest'i hejm'e, ĉar la klerik'o ne las'as mi'n liber'a, kaj, se, kiel dir'is la barbir'o, Jupiter'o de'ten'as la pluv'o'n, mi est'as ĉi tie, kaj pluv'os, kiam mi vol'os. Mi dir'as tio'n, por ke sinjor'o Barb'o-Pelv'o sci'u, ke mi tre bon'e kompren'as li'n.

—Ver'e, sinjor'o do'n Quijote —respond'is la barbir'o—, mi ne vol'is alud'i vi'n per mi'a rakont'o, kaj ĵur'as je Di'o, ke mi'a intenc'o est'is bon'a; do vi'a moŝt'o ne dev'us sent'i vi'n ofend'it'a.

—Se mi sent'as mi'n ofend'it'a, aŭ ne, tio est'as mi'a afer'o —re'bat'is do'n Quijote.

—Ĝis nun mi apenaŭ parol'is i'o'n —inter'ven'is la pastr'o— sed ne vol'us plu re'ten'i skrupul'o'n en mi vek'it'a'n de la last'a'j rimark'o'j ĉi tie dir'it'a'j de do'n Quijote, kaj kiu ronĝ'as kaj rasp'as mi'a'n konscienc'o'n.

—La sinjor'o pastr'o rajt'as dir'i i'o'n —respond'is do'n Quijote— do li pov'as deklar'i si'a'n skrupul'o'n: ĉar ne tre agrabl'as sent'i la pez'o'n de skrupul'o sur la konscienc'o'n.

—Kun vi'a permes'o do —dir'is la pastr'o— mi konfes'as, ke mi tut'e ne pov'as konvink'i mi'n, ke la tut'a band'o de vag'ant'a'j kavalir'o'j menci'it'a'j de vi, sinjor'o do'n Quijote, hav'is ver'a'n kaj real'a'n viv'o'n, kiel person'o'j el karn'o kaj ost'o'j; mal'e, mi imag'as, ke ĉio est'as fikci'o, fabel'o kaj mensog'o, sonĝ'o'j rakont'it'a'j de hom'o'j en plen'a vek'it'ec'o, aŭ, pli ĝust'e, de hom'o'j du'on'dorm'ant'a'j.

—Jen ali'a erar'o, kie'n fal'is ankaŭ mult'a'j ne'kred'ant'o'j pri la ekzist'o de tia'j kavalir'o'j en la mond'o; jam mult'foj'e kaj kun divers'a'j person'o'j mi klopod'is el'met'i sub la lum'o'n de la ver'o ili'a'n komun'a'n erar'o'n. Kelk'foj'e mi ne sukces'is en mi'a intenc'o; en ali'a'j okaz'o'j mi ja sukces'is, baz'ant'e mi'n sur argument'o'j tiel cert'a'j kaj evident'a'j, ke ŝajn'is al mi, ke per mi'a'j propr'a'j okul'o'j mi vid'is la kavalir'o'n Amadís de Gaŭli'o alt'a'kresk'a, kun blank'a vizaĝ'o, barb'o ĉirkaŭ'tond'it'a kaj nigr'a, rigard'o du'on'e afabl'a du'on'e sever'a, parol'o lakon'a, kaj koler'o ne facil'e eksplod'em'a kaj apenaŭ daŭr'a. Kaj sam'e kiel mi skiz'is Amadison, ŝajn'as al mi, ke mi pov'us pentr'i kaj pri'skrib'i la figur'o'n de ĉiu vag'ant'a kavalir'o trov'ebl'a en la histori'o'j de la tut'a mond'o, ĉar sur'baz'e de mi'a fid'o, ke ili est'is tia'j, kiel la histori'o'j rakont'as, kaj sur'baz'e ankaŭ de mi'a sci'o pri ili'a'j far'o'j kaj karakter'o'j, mi kapabl'us, sekv'ant'e la bon'a'n logik'o'n, dedukt'i ili'a'n mien'o'n, kolor'o'n de la haŭt'o kaj statur'o'n.

—Laŭ vi, sinjor'o do'n Quijote, kia'n statur'o'n hav'is la gigant'o Morgante? —demand'is la barbir'o.

—Rilat'e al la ekzist'o de gigant'o'j —respond'is do'n Quijote— trov'iĝ'as divers'a'j opini'o'j.

Tamen la Sankt'a Skrib'o, kiu ne pov'as devi'i eĉ unu col'o'n de la ver'o, pruv'as ili'a'n ekzist'o'n rakont'ant'e la histori'o'n pri la enorm'a filiŝt'o Goljat'o, alt'a je sep uln'o'j kaj du'on'o, [220] kio egal'as mir'ig'a'n kresk'o'n. Krom'e, en la insul'o Sicilio aper'is tibi'o'j kaj skapol'o'j, kies grand'o montr'as, ke ili aparten'is al skelet'o'j de hom'o'j tiel alt'a'j kiel tur'o'j: tio'n pruv'as la geometri'o.

Tamen, mi ne pov'us dir'i kun cert'ec'o la statur'o'n de Morgante, kvankam mi imag'as li'n ne tre alt'a, tial, ke en la histori'o, kie oni special'e menci'as li'a'j'n far'o'j'n, oni rakont'as, ke li oft'e dorm'is sub tegment'o'j, do se li pov'is sid'i en dom'o'j, li'a grand'o cert'e ne est'is eg'a.

—Vi prav'as —dir'is la pastr'o; kaj, ĉar li ŝat'is aŭskult'i la hidalg'o'n parol'i pri tia'j sen'senc'aĵ'o'j, li demand'is, kia li imag'as la aspekt'o'n de la iam'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j Reinaldo de Montalbán, Rolando kaj la ali'a'j dek du par'ul'o'j de Franci'o.

—Pri Reinaldo —respond'is do'n Quijote— mi kuraĝ'us dir'i, ke li hav'is la vizaĝ'o'n larĝ'a, la haŭt'o'n ruĝ'et'a, la okul'o'j'n iom el'star'a'j kaj mov'iĝ'em'a'j, kaj ke, krom'e, li montr'is tre grand'a'n puntili'o'n kaj koler'em'o'n kaj amik'is al latron'o'j kaj vagabond'o'j. Rilat'e al Rolando, Rotolando aŭ Or'land'o (la histori'o'j don'as al li ĉi tri nom'o'j'n) mi kred'as kaj asert'as, ke li hav'is mez'a'n statur'o'n, larĝ'a'j'n ŝultr'o'j'n, krur'o'j'n iom kurb'a'j'n, brun'a'n haŭt'o'n, ruĝ'a'n barb'o'n, vil'a'n korp'o'n, minac'a'n rigard'o'n, lakon'a'n parol'o'n, grand'a'n ĝentil'o'n kaj bon'a'n eduk'it'ec'o'n.

—Se Rolando ne aspekt'is pli al'log'e ol la pri'skrib'o far'it'a de vi'a moŝt'o —koment'is la pastr'o

— ne est'as strang'e do, ke sinjor'in'o Angélica la Bel'a disdegn'is li'n kaj li'n for'las'is por la lind'a mien'o, la vigl'o kaj la ĉarm'o de la maŭr'a efeb'o, al kiu ŝi si'n don'is. Kaj, cert'e, ŝi prav'is, prefer'ant'e la mol'o'n de Medoro al la aspr'o de Rolando.

—Ĉi Angélica, sinjor'o pastr'o —respond'is do'n Quijote— est'is dam'et'o sen'cerb'a, flirt'em'a kaj iom kapric'a, kiu bru'ad'is en la mond'o tiel mult'e pro si'a mank'o de diskret'o, kiel pro si'a bel'o. Ŝi disdegn'is mil'o'n da kavalir'o'j brav'a'j kaj saĝ'a'j, kaj kontent'iĝ'is per ia garzoneska paĝi'o bel'vizaĝ'a sen hav'o kaj sen fam'o, kun nur la reputaci'o, kiu'n li gajn'is al si pro si'a lojal'o al si'a amik'o. [221] Post ŝi'a hont'ig'a si'n'forges'o, la grand'a kant'int'o de la bel'o, la renom'a Ariost'o, ne kuraĝ'is, aŭ ebl'e ne vol'is, rakont'i la ceter'o'n de la viv'o, sen'dub'e ne tre virt'a'n, kaj ĉes'is okup'iĝ'i pri ŝi, skrib'ant'e:

Kaj tial, ke ricev'is ŝi Katai-sceptr'o'n

ali'a uz'os ebl'e pli geni'e l’ plektr'o'n.

»Sen'dub'e li dir'is profet'aĵ'o'n (ne strang'e, se konsider'i, ke la poet'o'j ricev'as ankaŭ la nom'o'n vates, t.e. diven'ant'o'j) ĉar, de tiam, fam'a poet'o de Andaluzi'o[222] pri'kant'is plor'e ŝi'a'j'n larm'o'j'n, kaj ali'a renom'a kaj unik'a poet'o kastilia[223] laŭd'is vers'e ŝi'a'n bel'o'n.

—Dir'u, sinjor'o do'n Quijote —inter'ven'is la barbir'o—. Ĉu ne ekzist'is ia poet'o verk'int'a satir'o'n kontraŭ ĉi sinjor'in'o Angélica, inter tiom da laŭd'a'j aŭtor'o'j?

—Mi opini'as —respond'is do'n Quijote—, ke, se Scripante aŭ Rolando est'us poet'o'j ili far'int'us al ŝi bon'a'n lav'o'n; ĉar, laŭ kutim'o propr'a al la natur'o de la poet'o'j, se ili'a'j am'at'in'o'j (ver'a'j aŭ imag'a'j, sed ĉiu'okaz'e mastr'in'o'j de ili'a pens'o) disdegn'as aŭ re'puŝ'as ili'n, ili venĝ'as si'n per satir'o'j kaj pamflet'o'j, kvankam, ceter'e, far'i tia'n venĝ'o'n ne aparten'as al kor'o'j nobl'a'j.

Sed, ver'dir'e, ĝis'dat'e mi kon'as neni'a'n vers'o'n fi'fam'ig'a'n kontraŭ sinjor'in'o Angélica, kiu tiel mult'e perturb'is si'a'temp'e la mond'o'n.

—Kiel ne'kred'ebl'e! —dir'is la pastr'o.

Sed tiam la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o, jam antaŭ'e el'ir'int'a'j el la ĉambr'o, komenc'is fort'e kri'i en la kort'o, kaj ĉiu'j al'kur'is al la bru'o.

[218] Proverb'a esprim'o de ŝak'a origin'o: al neni'u.

[219] Neolog'ism'o. Hispan'e «doblón»; franc'e «doublon»; angl'e «doubloon». Antikv'a or'a mon'er'o, de divers'a valor'o laŭ la epok'o'j.

[220] Proksim'um'e ses metr'o'j.

[221] Laŭ Ariost'o en Rolando frenez'a la amik'o de Medoro est'is la reĝ'o Dardinel de Al'mont'e, kies kadavr'o'n Medoro re'tir'is el kamp'o de batal'o, ricev'ant'e serioz'a'j'n vund'o'j'n en la entrepren'o.

[222] Lu'is Barahona de Soto, aŭtor'o de la long'a poem'o La larm'o'j de Angélica, el'don'it'a en Granad'a en 1586.

[223] Lop'e de Veg'a, aŭtor'o de La bel'ec'o de Angélica, vers'a volum'o aper'int'a en Barcelona en la jar'o 1604.

Ĉapitr'o 2

Pri la grand'a disput'o inter Sancho Panza kaj la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o de do'n Quijote, kaj pri ali'a'j amuz'a'j incident'o'j

Rakont'as la histori'o, ke la voĉ'o'j traf'int'a'j la orel'o'n de do'n Quijote, de la pastr'o kaj de la barbir'o, ven'is de la nev'in'o kaj de la mastr'um'ant'in'o, kiu'j kri'is al Sancho Panza, ĉar li vol'is en'puŝ'i si'n en la hejm'o'n por vid'i la hidalg'o'n, kaj la vir'in'o'j bar'is al li la en'ir'o'n.

—Kio'n vi vol'as en ĉi dom'o, idiot'o? Re'ven'u al la vi'a, frat'o, ĉar vi, kaj nur vi, log'as, for'tir'as kaj mis'konduk'as ni'a'n sinjor'o'n sur la voj'o'j'n de la mond'o.

—Mastr'um'ant'in'o de Satan'o! —respond'is Sancho—. Mi est'as la log'at'o, la for'tir'at'o kaj la mis'konduk'at'o, ne vi'a mastr'o; li pren'is mi'n sur la voj'o'j'n de la mond'o, do vi tromp'iĝ'as de ekstrem'o al ekstrem'o. Li el'ŝir'is mi'n el mi'a dom'o per flat'o'j, promes'ant'e al mi insul'o'n, kiu'n mi atend'as ankoraŭ.

—Putr'a'j insul'o'j vi'n sufok'u, infer'a Sancho! —kri'is la nev'in'o—. Ĉio'glut'a, ventr'o sen fund'o, dir'u, kio est'as insul'o? Ĉu ia manĝ'aĵ'o?

—Ne ia manĝ'aĵ'o —respond'is Sancho— sed io, pli valor'a ol kvar urb'o'j, kio'n mi reg'os kaj direkt'os pli bon'e ol kvar magistrat'o'j kun'e…

—Tamen —dir'is la mastr'um'ant'in'o— vi ne en'ir'os ĉi tie'n, vi, sak'o da malic'o'j, kofr'o da fripon'aĵ'o'j! Ir'u reg'i vi'a'n dom'o'n kaj plug'i vi'a'n parcel'o'n, kaj ne plu pens'u pri insul'o'j aŭ

insul'et'o'j!

Ĉi konversaci'o tre amuz'is la pastr'o'n kaj la barbir'o'n; sed do'n Quijote, tim'ant'e, ke Sancho pov'us el'ŝut'i rozari'o'n da stult'aĵ'o'j kaj menci'i kelk'e da punkt'o'j ne tre konven'a'j al li'a prestiĝ'o, vok'is li'n kaj ordon'is al la du vir'in'o'j silent'i kaj las'i li'n en'ir'i. Sancho en'paŝ'is, kaj la pastr'o kaj la barbir'o adiaŭ'is do'n Quijote, pri kies re'san'iĝ'o ili desper'is, vid'ant'e kiel obstin'e li al'kroĉ'iĝ'is al si'a'j absurd'a'j ide'o'j kaj ten'iĝ'is al la stult'o de si'a'j mis'vag'ant'a'j kavalir'aĵ'o'j; la pastr'o dir'is do al la barbir'o:

—Vi vid'os, amik'o, ke, en la plej ne'atend'it'a moment'o, ni'a hidalg'o de'nov'e flug'os for.

—Mi ne dub'as tio'n —respond'is la barbir'o—. Sed pri la frenez'o de la kavalir'o ne mir'as tiel mult'e, kiel pri la naiv'o de la ŝild'ist'o: tia'manier'e li konvink'iĝ'is, ke li ricev'os insul'o'n, ke mi kred'as, ke la plej grand'a'j dis'rev'iĝ'o'j imag'ebl'a'j ne kapabl'us el'puŝ'i tia'n ide'o'n el li'a kap'o.

—Di'o ili'n du gard'u —dir'is la pastr'o— kaj ni ten'u ni'n atent'a'j. Ni vid'os kio rezult'os el la absurd'a fantazi'o kaj de la kavalir'o kaj de la ŝild'ist'o, ĉar ŝajn'as, ke oni fand'is ili'n en la sam'a muld'il'o, kaj ke la frenez'aĵ'o'j de la mastr'o valor'us eĉ ne unu jot'o'n sen la stult'o de la serv'ist'o.

—Vi prav'as —respond'is la barbir'o— kaj al mi tre plaĉ'us sci'i kio'n ili du parol'as ĉi-moment'e.

—Li'a nev'in'o aŭ la mastr'um'ant'in'o cert'e rakont'os al ni ili'a'n konversaci'o'n: ili'a sci'vol'o tre grand'as por ne sub'aŭskult'i.

Dum'e do'n Quijote en'ferm'is si'n kun Sancho en si'a ĉambr'o, kaj, jam sol'a'j, dir'is al la ŝild'ist'o:

—Sancho, tre ĉagren'as mi'n, ke vi dir'is, ke mi el'ŝir'is vi'n el vi'a hejm'o. Vi tre bon'e sci'as, ke mi ne rest'is ĉe mi: ni el'ir'is kun'e, viv'is kun'e kaj vag'ad'is kun'e, sub unu sam'a sort'o kaj unu sam'a destin'o. Se oni vi'n bernis unu foj'o'n, oni mi'n tra'draŝ'is cent, kaj nur en tio mi hav'as avantaĝ'o'n super vi.

—Tiel dev'as est'i —respond'is Sancho— ĉar, laŭ la dir'o'j de vi'a moŝt'o, sufer'i mis'aventur'o'j'n aparten'as pli al la vag'ant'a'j kavalir'o'j ol al ties ŝild'ist'o'j.

—Vi erar'as, Sancho. Memor'u, ke, kiel la proverb'o dir'as, quando caput dolet…[224] kaj tiel plu.

—Mi kompren'as nur mi'a'n lingv'o'n —dir'is Sancho.

—Mi vol'as dir'i, ke, kiam la kap'o dolor'as, ankaŭ la membr'o'j dolor'as. Mi, kiel vi'a mastr'o kaj sinjor'o, est'as vi'a kap'o, kaj vi, kiel mi'a serv'ist'o, est'as unu part'o el mi; tial, se mi'n traf'as dolor'o, ankaŭ vi dev'as sufer'i ĝi'n, kaj sam'e mi dev'as sufer'i vi'a'n.

—Tiel dev'us okaz'i —respond'is Sancho— sed, kiam oni bernis mi'n kiel membr'o'n, mi'a kap'o trov'iĝ'is ĉe la ali'a flank'o de la mur'o, rigard'ant'e mi'n flug'i tra la aer'o kaj sent'ant'e neni'a'n dolor'o'n; nu, se la membr'o'j hav'as la dev'o'n sufer'i la dolor'o'n de la kap'o, ankaŭ la kap'o dev'us sufer'i la dolor'o'n de la membr'o'j.

—Ĉu vi vol'as dir'i, Sancho, ke mi tut'e ne sufer'is, kiam oni vi'n bernadis? Nek dir'u, nek pens'u i'o'n tia'n. Mi sent'is pli da dolor'o en mi'a spirit'o, ol vi en vi'a korp'o. Sed nun'e ni las'u ĉi afer'o'n: iam ni hav'os okaz'o'n de'nov'e trakt'i ĝi'n kaj al'ven'i al la ĝust'a'j konklud'o'j. Amik'o Sancho, dir'u, kio'n oni rakont'as pri mi en la vilaĝ'o? Kia'n opini'o'n hav'as pri mi la popol'o, kia'n la hidalg'o'j kaj kia'n la kavalir'o'j? Kio'n oni koment'as pri mi'a kuraĝ'o, mi'a'j far'o'j kaj mi'a ĝentil'o? Kio'n oni parol'as pri mi'a decid'o re'viv'ig'i kaj restaŭr'i en la mond'o la forges'it'a'n orden'o'n de la kavalir'ism'o? Unu'vort'e, Sancho, mi vol'as, ke vi dir'u al mi ĉio'n, kio ĉi-rilat'e traf'is vi'a'n orel'o'n. Kaj bon'vol'u, nek al'don'i i'o'n al la favor'a'j opini'o'j, nek de'pren'i eĉ

minimum'o'n de la ne'favor'a'j, ĉar dev'o de sub'ul'o'j lojal'a'j est'as dir'i al ili'a'j mastr'o'j la ver'o'n en ties ĝust'a form'o kaj esenc'o, sen ke oni ĝi'n pli'grand'ig'u per flat'o'j, aŭ ĝi'n dedukt'u pro sen'baz'a'j motiv'o'j. Sci'u, Sancho, ke, se al la orel'o de la princ'o'j flug'us la nud'a ver'o, sen garn'o'j de flat'ad'o, la nun'a'j temp'o'j vid'iĝ'us tut'e ali'a'j, kaj oni opini'us la pas'int'a'j'n epok'o'j'n pli fer'a'j ol la epok'o ni'a, kiu merit'us la epitet'o'n or'a. Ĉi avert'o taŭg'u al vi, Sancho, por ke vi sincer'e kaj fidel'e don'u al mi'a'j orel'o'j la ver'a'n respond'o'n al mi'a'j demand'o'j.

—Tre volont'e, sinjor'o —dir'is Sancho—, sed sub la kondiĉ'o, ke vi'a moŝt'o ne koler'os: ĉar

vi dezir'as, ke mi el'verŝ'u la nud'a'n ver'o'n, sen garn'i per ia rob'o aŭ kostum'o kio'n mi aŭd'is.

—Nenial mi koler'os —asert'is do'n Quijote—. Vi pov'as parol'i liber'e, Sancho, sen ia ĉirkaŭ'fraz'o.

—Nu, mi dev'as dir'i do unu'e, ke la popol'o konsider'as vi'n eg'a frenez'ul'o kaj mi'n sam'e grand'a idiot'o. La hidalg'o'j dir'as de si'a flank'o, ke vi ne ten'as vi'n inter la lim'o'j de vi'a rang'o, ĉar vi atribu'as al vi la titol'o'n «do'n» kaj nom'as vi'n kavalir'o, kvankam vi posed'as nur et'a'n vit'o'kamp'o'n, du akre'o'j'n da plug'o'ter'o kaj apenaŭ par'o'n da ĉifon'o'j por kovr'i vi'a'n nud'ec'o'n.

La kavalir'o'j koment'as, ke ne plaĉ'as al ili, ke la hidalg'o'j vol'as konkur'i kun ili, special'e la eskvir'o'j, kiu'j ink'as al si la ŝu'o'j'n, [225] kaj flik'as si'a'j'n nigr'a'j'n ŝtrump'o'j'n per verd'a faden'o.

—Tio ne koncern'as mi'n —respond'is do'n Quijote—, ĉar mi'a'j vest'o'j est'as ĉiam bon'a'j kaj sen flik'aĵ'o'j: ebl'e kun ŝir'o'j, sed kaŭz'e, ne de tro'a uz'ad'o, sed de la arm'il'o'j.

—Rilat'e al vi'a kuraĝ'o, ĝentil'o, far'o'j kaj person'o ekzist'as divers'a'j opini'o'j —daŭr'ig'is Sancho—. Kelk'a'j dir'as: frenez'a, sed amuz'a; ali'a'j, kuraĝ'a, sed sen'fortun'a; ali'a'j, ĝentil'a sed impertinent'a; resum'e, oni tiel kaj tiom babil'aĉ'as pri ni, ke oni turn'as vi'a'n moŝt'o'n kaj mi'n en fetor'a'n kaĉ'o'n.

—Memor'u, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ke, kie ajn trov'iĝ'as virt'o, tie oni ĝi'n persekut'as.

Ne'mult'a'j fam'ul'o'j en pas'int'a'j epok'o'j, ebl'e eĉ ne unu, pov'is evit'i la kalumni'a'n atak'o'n de la malic'o. Al Juli'o Cezar'o, plej kuraĝ'a kaj saĝ'a kapitan'o, oni far'is la riproĉ'o'n, ke li tro ambici'is, kaj ke nek li'a'j vest'o'j nek li'a viv'manier'o montr'iĝ'is tre pur'a'j. Aleksandro, kies hero'aĵ'o'j gajn'is por li la al'nom'o'n Grand'a, hav'is la fam'o'n, ke li inklin'is drink'ad'i. Pri Herkul'o, la hero'o de la mult'a'j labor'o'j, oni rakont'as, ke li est'is garzoneska kaj seks-ard'a; pri do'n Galaor, frat'o de Amadís de Gaŭli'o, ke li eksces'e lasciv'is; pri li'a frat'o, ke li tro plor'is.

Tiel do, Sancho, inter tiom da kalumni'o'j ĵet'it'a'j kontraŭ la hero'o'j, bon'e pov'as pas'i tio, kio'n oni dir'as pri mi… se oni ne dir'as i'o'n krom'a'n.

—Jen la tuber'o en la afer'o, per la diabl'o! —kri'is Sancho.

—Ĉu oni do koment'as i'o'n pli'a'n? —demand'is do'n Quijote.

—Rest'as ankoraŭ sen'fel'ig'i la vost'o'n —respond'is Sancho—. Kio'n mi dir'is ĝis nun, tio est'is nur kis'o'j kaj kares'o'j; sed, se vi'a moŝt'o dezir'as kon'i la tut'a'n list'o'n da kalumni'o'j kontraŭ vi, mi pov'as tuj pren'i ĉi tie'n person'o'n, kiu rakont'us ĉio'n al vi, sen ŝpar'i eĉ unu jot'o'n. Ĉar okaz'is, ke hieraŭ nokt'e, la fil'o de Bartolomé Carrasco al'ven'is de Salamanca, kie li far'iĝ'is bakalaŭr'o. Mi bon'ven'ig'is li'n, kaj tiam li dir'is, ke la histori'o de vi'a moŝt'o cirkul'as en form'o de libr'o titol'it'a La inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La Mancha. Li al'don'is, ke mi aper'as tie kun mi'a propr'a nom'o, Sancho Panza, kaj sam'e sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso kun la si'a; krom'e oni pri'skrib'as afer'o'j'n okaz'int'a'j'n nur al vi kaj mi sol'a'j, kaj mi dev'is far'i al mi la sign'o'n de la kruc'o, ĉar mi tut'e mir'is je tio, kiel la histori'ist'o pov'is ili'n kon'i.

—Cert'e, Sancho, la aŭtor'o de mi'a histori'o est'as ia saĝ'a sorĉ'ist'o, ĉar neni'o pov'as kaŝ'iĝ'i de tia'j person'o'j— dir'is do'n Quijote.

—Sed, kiel li pov'us est'i saĝ'a sorĉ'ist'o se, laŭ la bakalaŭr'o Sansón Carrasco (tiel nom'iĝ'as la fil'o de Bartolomé), la aŭtor'o de la histori'o hav'as la nom'o'n Cid'e Hamete Melongen'o? [226]

—Tio est'as nom'o maŭr'a —rimark'is do'n Quijote.

—Tre ebl'e, ĉar mi jam aŭd'is, ke la pli'part'o de la maŭr'o'j am'as la melongen'o'j'n.

—Cert'e vi erar'as pri la famili'a nom'o de ĉi Cid'e, kiu en la arab'a signif'as «sinjor'o».

—Pov'as est'i —respond'is Sancho— sed, se vi'a moŝt'o dezir'as, ke mi pren'u la bakalaŭr'o'n ĉi tie'n, mi tio'n far'os en la daŭr'o de palpebr'um'o.

—Vi don'us al mi grand'a'n plezur'o'n, amik'o —dir'is do'n Quijote—. Mi tut'e surpriz'iĝ'is, aŭd'ant'e kio'n vi dir'is; kaj ĉiu plen'buŝ'o, kiu'n mi manĝ'os, far'os al mi neni'a'n bon'o'n, ĝis oni plen'e inform'os mi'n pri la afer'o.

—Do mi ir'as vok'i li'n —respond'is Sancho.

Li for'las'is si'a'n sinjor'o'n, serĉ'is ia bakalaŭr'o'n, re'ven'is kun li iom post'e, kaj la tri inter'parol'is en amuz'eg'a konversaci'o.

[224] Latin'aĵ'o, kies komplet'a tekst'o jen'as: Quando caput dolet, caetera membra dolent:

«Kiam la kap'o dolor'as, ankaŭ ĉiu'j membr'o'j dolor'as».

[225] Por kaŝ'i la fend'o'j'n kaŭz'it'a'j'n de tro'a uz'ad'o.

[226] Sancho dir'is erar'e «Melongen'o» anstataŭ «Benengeli», kiu nom'o en la arab'a signif'as

«melongen'a».

Ĉapitr'o 3

Pri la komik'a konversaci'o inter do'n Quijote, Sancho Panza kaj la bakalaŭr'o sansón carrasco

Tre en'pens'a atend'is do'n Quijote la al'ven'o'n de la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, de kiu li esper'is aŭd'i pri si'a'j propr'a'j aventur'o'j, aper'int'a'j en form'o de libr'o, kiel Sancho dir'is; li ne pov'is kred'i la ekzist'o'n de tia libr'o, nek ke oni jam dezir'us publik'ig'i li'a'j'n glor'a'j'n far'o'j'n, se konsider'i, ke preskaŭ ne sek'iĝ'is ankoraŭ, sur la kling'o de li'a glav'o, la sang'o de la mal'amik'o'j, kiu'j'n li mort'ig'is. Tamen li imag'is, ke ia sorĉ'ist'o, amik'o aŭ antagonist'o, pres'ig'is la rakont'o'n de li'a'j hero'aĵ'o'j, dank’ al si'a magi'a art'o: se amik'o, por pli'grand'ig'i kaj lev'i li'n super la plej glor'a'j kavalir'o'j vag'ant'a'j; se antagonist'o, por fi'fam'ig'i li'n kaj li'n fal'ig'i pli sub'e'n ol la plej mal'nobl'a'j ŝild'ist'o'j, pri kies far'o'j oni est'us verk'int'a iam, kvankam (li dir'is en si), oni neniam skrib'is aventur'o'j'n de ŝild'ist'o'j. Kaj se, efektiv'e, ekzist'is li'a histori'o, ĝi nepr'e dev'us montr'iĝ'i elokvent'a, impon'a, fam'a, superb'a kaj aŭtent'a, ĉar kavalir'a. Ĉi pens'o iom konsol'is li'n; sed la fakt'o, ke la aŭtor'o est'is maŭr'o, kiel indik'is la nom'o Cid'e, aflikt'is li'n, tial, ke ĉiu'j maŭr'o'j hav'as mensog'a'n, fals'a'n kaj disput'em'a'n natur'o'n. Li tim'is ankaŭ, ke la histori'ist'o ebl'e trakt'is ne'dec'e li'a'n am-afer'o'n, makul'ant'e kaj damaĝ'ant'e la honor'o'n de li'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, anstataŭ proklam'i (kiel la hidalg'o dezir'us), ke li ĉiam ten'is si'n fidel'a kaj respekt'a al ŝi, disdegn'ant'e reĝ'in'o'j'n, imperi'estr'in'o'j'n kaj pucelojn de ĉia rang'o, kaj brid'ant'e la natur'a'n impuls'o'n de si'a karn'o. Kaj tiel, en'volv'it'a kaj re'en'volv'it'a en mil fantazi'o'j'n, trov'is li'n Sancho kaj Carrasco, kiu'n last'a'n salut'is la hidalg'o kun grand'a ĝentil'o.

La bakalaŭr'o, kvankam nom'it'a Sansón, [227] est'is ne de alt'a statur'o, sed tre ŝerc'em'a, kun pal'a haŭt'o kaj fort'a inteligent'o. Li hav'is proksim'um'e du'dek kvar jar'o'j'n, rond'a'n vizaĝ'o'n, plat'a'n naz'o'n kaj grand'a'n buŝ'o'n, t.e. ĉiu'n sign'o'n propr'a'n al petol'a karakter'o am'ant'a ŝerc'i kaj blag'i, kio'n li bon'e montr'is, kiam li genu'iĝ'is antaŭ do'n Quijote kaj dir'is:

—Sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, permes'u mi'n kis'i la man'o'n de Vi'a Alt'ec'o. Je la kostum'o de Sankt'a Petro, kiu'n mi port'as, [228] kvankam mi ricev'is nur la kvar unu'a'j'n ordin'o'j'n, mi jur'as, ke vi'a moŝt'o est'as unu el la plej fam'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j ekzist'int'a'j, kaj eĉ ekzist'ont'a'j, sur la tut'a surfac'o de la mond'o. Long'e viv'u Cid'e Hamete Benengeli, la aŭtor'o de la histori'o de vi'a'j grand'a'j far'o'j, kaj eĉ pli long'e viv'u la vir'o, al kies laŭd'ind'a interes'o ŝuld'iĝ'as, ke oni ĝi'n traduk'is el la arab'a lingv'o en la kastili'an por universal'a distr'o de la regn'o'j.

Do'n Quijote ig'is li'n star'iĝ'i kaj dir'is:

—Ĉu ver'e do mi'a histori'o ekzist'as, kaj ĝi'n verk'is maŭr'a saĝ'ul'o?

—Tiel ver'e —respond'is Sansón—, ke mi opini'as, ke ĝis'dat'e el'don'iĝ'is pli ol dek du mil ekzempler'o'j de la libr'o; se ne, parol'u Portugali'o, Barcelona kaj Valencia, kie oni ili'n

pres'is. Eĉ cirkul'as la fam'o, ke ankaŭ en Antverpeno oni pres'as nun la libr'o'n, kaj mi kred'as, ke ne ekzist'os regn'o, en kies lingv'o'n oni ne traduk'os ĝi'n.

—Unu el la afer'o'j, kiu'j sen'dub'e don'as la plej'a'n plezur'o'n al vir'o virt'a eminent'a, konsist'as en tio, vid'i si'n kun bon'a fam'o, tiel en la opini'o de la hom'o'j, kiel en la paĝ'o'j de la libr'o'j. Mi dir'as «kun bon'a fam'o», ĉar, se oni hav'us mav'a'n, ajn'a mort'o prefer'ind'us.

—Rilat'e al la bon'a fam'o kaj reputaci'o —dir'is la bakalaŭr'o— nur vi'a moŝt'o ir'as ĉe la antaŭ'o de la ceter'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j, ĉar la maŭr'o en si'a lingv'o, kaj la krist'an'o en la si'a, zorg'e kaj detal'e pentr'is la grand'anim'ec'o'n de vi'a moŝt'o, vi'a'n kuraĝ'o'n en la danĝer'o'j, vi'a'n pacienc'o'n en la mis'fortun'o'j, vi'a'n el'ten'em'o'n sub la sort'o'bat'o'j kaj la vund'o'j, vi'a'n ĉast'o'n kaj si'n'de'ten'o'n en la bel'e platon'a am'o de vi'a moŝt'o kaj de sinjor'in'o doña Dulcine'a de El Toboso.

—Jam tie erar'as la histori'o —inter'romp'is Sancho—, ĉar mi neniam aŭd'is la nom'o'n de sinjor'in'o Dulcine'a kun la titol'o «doña»; oni nom'is ŝi'n simpl'e nur sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso.

—Tia detal'o ne grav'as —dir'is Carrasco.

—Cert'e ne —respond'is do'n Quijote—. Sed dir'u, sinjor'o bakalaŭr'o, kiu'j far'o'j mi'a'j est'as plej laŭd'at'a'j en la histori'o?

—Pri ili ekzist'as divers'a'j opini'o'j, sam'e kiel ekzist'as divers'a'j gust'o'j —dir'is la bakalaŭr'o

—. Kelk'a'j prefer'as la aventur'o'n de la vent'o'muel'ej'o'j, kies al'o'j ŝajn'is al vi'a moŝt'o brak'o'j de Briare'o'j kaj de gigant'o'j; ali'a'j, la aventur'o'n de la ful-martel'o'j; ali'a'j, la pri'skrib'o'n de la du arme'o'j post'e aspekt'ant'a'j kiel ŝaf'ar'o'j; ali'a'j, pli ŝat'as la rakont'o'n pri la mort'int'o, kies kadavr'o'n oni port'is sur'voj'e al Seg'ovi'a por ĝi'a en'ter'ig'o; ali'a'j asert'as, ke la liber'ig'o de la galer'ul'o'j super'as ĉio'n ceter'a'n; kaj ankoraŭ ali'a'j dir'as, ke neni'o egal'as al la du gigant'a'j benedikt'an'o'j kaj al la batal'o kontraŭ la kuraĝ'a vask'o.

—Dir'u, sinjor'o bakalaŭr'o —inter'romp'is Sancho—, ĉu en la libr'o trov'iĝ'as ankaŭ la aventur'o de la janguanoj, kie la brav'a Rocinante kapric'is pet'i de ulm'o pir'o'j'n? [229]

—La saĝ'ul'o neni'o'n post'las'is en si'a ink'uj'o —respond'is Sansón—. Ĉio'n li not'is kaj rakont'is, eĉ la kapriol'o'j'n de ni'a bon'a Sancho sur la plejd'o.

—Ne sur la plejd'o mi kapriol'is, sed en la aer'o, kaj eĉ pli ol mi vol'is —dir'is Sancho.

—Mi pens'as, ke al neni'a hom'a histori'o en la mond'o mank'as sub'ir'o'j kaj supr'ir'o'j, precip'e en la histori'o'j kavalir'a'j. Ili ne pov'as plen'i nur de feliĉ'a'j aventur'o'j —dir'is do'n Quijote.

—Tamen —respond'is la bakalaŭr'o— kelk'a'j leg'int'o'j de la libr'o dir'as, ke ili pli kontent'us, se la aŭtor'o est'us forges'int'a nombr'o'n de la ne'kalkul'ebl'a'j bat'o'j ricev'it'a'j de sinjor'o do'n Quijote en divers'a'j batal'o'j.

—Nu, tio aparten'as al la ver'o de la histori'o —koment'is Sancho.

—Sed li dev'int'us pri'silent'i ili'n, almenaŭ pro just'ec'o —dir'is do'n Quijote—, ĉar ne ekzist'as prav'a motiv'o rakont'i incident'o'j'n, kiu'j ne ŝanĝ'as aŭ influ'as la ver'o'n de histori'o, des mal'pli se ili diskredit'as la hero'o'n. Cert'e Eneo ne montr'iĝ'is tiel pi'a, kiel Vergili'o li'n pentr'as, nek Ulis'o tiel prudent'a, kiel li'n pri'skrib'as Homero.

—Vi prav'as —respond'is Sansón—. Sed tem'as pri du afer'o'j tut'e diferenc'a'j: verk'i kiel poet'o kaj verk'i kiel histori'ist'o. La poet'o pov'as rakont'i aŭ pri'kant'i afer'o'n, ne kia fakt'e ĝi okaz'is, sed kia ĝi dev'us okaz'i, dum la histori'ist'o dev'as ĝi'n raport'i, ne kia ĝi dev'us okaz'i, sed kia ver'e ĝi okaz'is, sen al'don'o aŭ de'pren'o de io.

—Do, se ĉi sinjor'o maŭr'o ten'as si'n al la ver'o —dir'is Sancho— cert'e inter la verg'o'j ricev'it'a'j de mi'a mastr'o trov'iĝ'as ankaŭ la mi'a'j, ĉar neniam oni mezur'is per verg'o'j la dors'o'n de mi'a sinjor'o, sen ke oni sam'e mezur'us al mi la tut'a'n korp'o'n. Sed ne mir'ind'e, ĉar, kiel dir'as ĉi mastr'o mi'a, la membr'o'j dev'as sufer'i la dolor'o'n de la kap'o.

—Sarkasm'e vi parol'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Cert'e, al vi ne mank'as memor'o, kiam vi dezir'as ĝi'n hav'i.

—Eĉ se mi vol'us forges'i pri la verg'o'j ricev'it'a'j —respond'is Sancho— ili'n memor'ig'us al mi la livid'o'j, ankoraŭ freŝ'a'j, sur mi'a'j rip'o'j.

—Silent'u, Sancho —ordon'is do'n Quijote— kaj ne inter'romp'u la sinjor'o'n bakalaŭr'o'n. Li bon'vol'u daŭr'ig'i, dir'ant'e kio'n oni rakont'as pri mi en la menci'it'a libr'o.

—Kaj pri mi —al'don'is Sancho—, ĉar oni dir'as, ke ankaŭ mi rol'as kiel unu el ĝi'a'j potagronistoj.

—«Protagonist'o'j», ne «potagronistoj», amik'o Sancho —rimark'is Sansón.

—Nu, jen ali'a korekt'ant'o de vort'o'j! —dir'is Sancho—. Se oni daŭr'ig'os, avert'ant'e mi'n pri ili, neniam ni fin'os ĉi konversaci'o'n.

—Di'o mi'n damn'u, Sancho, se vi ne est'as la du'a protagonist'o de la libr'o —respond'is la bakalaŭr'o—. Kelk'a'j eĉ opini'as, ke la part'o'j, kie vi parol'as, super'as ĉio'n ceter'a'n, eĉ se en ĝi inter'ven'as la ĉef'a person'o; tamen, ali'a'j opini'as vi'n tro naiv'a, tial, ke vi kred'is real'ig'ebl'a vi'a'n reg'ad'o'n super la insul'o al vi promes'it'a de ĉi mastr'o vi'a.

—Ankoraŭ Di'o ne dorm'as —dir'is do'n Quijote—. Kun la pas'o de la temp'o kresk'os la spert'o de Sancho, kaj li far'iĝ'os pli kompetent'a kaj lert'a ol nun por funkci'i kiel gubernator'o.

—Je Di'o, sinjor'o —respond'is Sancho—. Se kun mi'a nun'a aĝ'o mi ne pov'us reg'i insul'o'n, mi ne reg'us ĝi'n eĉ kun la aĝ'o de Metuŝelaĥ. La problem'o'n kaŭz'as, ne ke al mi mank'as cerb'o por reg'i insul'o'n, sed ke tiu kaŝ'iĝ'as mi ne sci'as kie.

—Fid'u Di'o'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—, kaj ĉio ir'os bon'e, eĉ pli bon'e ol vi pens'as, ĉar eĉ ne unu foli'o mov'iĝ'as en si'a arb'o, se Di'o ne vol'as.

—Kaj sam'e ver'as —al'don'is Sansón—, ke, se Di'o vol'as, Sancho hav'os, ne unu, sed mil insul'o'j'n por reg'i.

—Mi vid'is pli ol unu gubernator'o'n —respond'is Sancho— kies merit'o'j ne ating'is eĉ ĝis la pland'um'o de mi'a'j ŝu'o'j; malgraŭ'e oni nom'as ili'n «vi'a moŝt'o» kaj pri'met'as al ili tabl'o'n kun servic'o'j el arĝent'o.

—Vi parol'as pri gubernator'o'j, ne de insul'o'j, sed de teritori'o'j facil'e reg'ebl'a'j —dir'is Sansón

—. La gubernator'o'j de insul'o'j dev'as kon'i almenaŭ la gramatik'o'n.

—Kun la «gram'a»[230] mi aranĝ'us mi'n facil'e —respond'is Sancho— sed pri la «tik'o» ne opini'as, ĉar mi ne kompren'as ĝi'a'n signif'o'n. Sed ni las'u ĉi afer'o'n de la reg'ad'o en la man'o'j de Di'o: Li sci'os met'i mi'n en la posten'o'n, kie mi pov'os serv'i Li'n pli bon'e. Mi vol'as dir'i al sinjor'o bakalaŭr'o Sansón Carrasco, ke mi sent'as eg'a'n kontent'o'n, tial, ke la aŭtor'o de la libr'o parol'is pri mi tiel bel'e, ke li'a'j dir'o'j ne ted'as. Pli bon'e tiel, ĉar, je mi'a fid'o de lojal'a ŝild'ist'o, se li skrib'us pri mi i'o'n ne prop'a'n al old'krist'an'o, kiel mi est'as, eĉ la surd'a'j ni'n aŭskult'us.

—Tio egal'us al far'o de mirakl'o —dir'is Carrasco.

—Mirakl'o aŭ ne mirakl'o —daŭr'ig'is Sancho—, ĉiu zorg'u kio'n li parol'as aŭ skrib'as pri ali'a'j person'o'j, kaj ne rakont'u iel'e-tra'pel'e la unu'a'n afer'o'n, kiu pas'as al li tra la kap'o.

—Inter'ali'e oni riproĉ'as al la libr'o —dir'is Carrasco—, ke ĝi'a aŭtor'o en'met'is en ĝi'n novel'o'n titol'it'a'n La stult'a sci'vol'o. Oni kritik'as, ne ke la novel'o est'as mav'a aŭ mis'rakont'it'a, sed ke ĝi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la histori'o de sinjor'o do'n Quijote.

—Mi vet'as —respond'is Sancho—, ke ĉi aŭtor'o fil'o de hund'o miks'is la brasik'o'j'n kun la nap'o'j.[231]

—Nun mi komenc'as kred'i —dir'is do'n Quijote—, ke, ne saĝ'ul'o, sed stult'a ĉarlatan'o, kapric'e kaj sen ia metod'o skrib'is la libr'o'n, las'ant'e, ke el ĝi rezult'u io ajn, laŭ la manier'o de Orbaneja, la pentr'ist'o de Úbeda, kiu kutim'is respond'i, kiam oni demand'is li'n, kio'n li pentr'as: «Far'iĝ'u kio vol'as». Ebl'e li dezir'is pentr'i kok'o'n, por ekzempl'o, sed ĉe la fin'o ĝi vid'iĝ'is tiel strang'a kaj tiel diferenc'a de real'a kok'o, ke li dev'is skrib'i apud'e per grand'a'j kaj klar'a'j liter'o'j: «Ĉi tio est'as kok'o». Kaj sen'dub'e la sam'o okaz'os al mi'a histori'o: ĝi bezon'os komentari'o'n, ke oni pov'u ĝi'n kompren'i.

—Ne —respond'is Sansón—, ĉar ĝi tre klar'as kaj prezent'as neni'a'n komplik'o'n. La infan'o'j ĝi'n foli'um'as; la knab'o'j ĝi'n leg'as; la plen'aĝ'a'j vir'o'j ĝi'n gust'um'as, kaj la old'a'j ĝi'n laŭd'as.

Unu'vort'e, ĝi est'as tiel kon'at'a kaj tiel ripet'e legat'a kaj memor'at'a de ĉi'a'j hom'o'j, ke, apenaŭ

vid'iĝ'as skelet'a ĉeval'aĉ'o, oni dir'as: «Jen Rocinante!». Leg'i ĝi'n plej am'as la paĝi'o'j. Ne trov'iĝ'as antaŭ'ĉambr'o de moŝt'ul'o sen ekzempler'o de Do'n Quijote; se iu las'as ĝi'n, ali'a ĝi'n pren'as; kelk'a'j ĝi'n pet'as, ali'a'j si'n ĵet'as al ĝi. Resum'e, ĉi libr'o est'as unu el la plej agrabl'a'j kaj honest'a'j distr'o'j ĝis nun kon'at'a'j, ĉar en ĝi neni'e trov'ebl'as eĉ io simil'a al esprim'o ne'dec'a aŭ al pens'o ne'katolik'a.

—Skrib'i ali'e —dir'is do'n Quijote— egal'us skrib'i, ne ver'o'j'n, sed mensog'o'j'n. Kaj la histori'ist'o help'ant'a si'n per mensog'o'j dev'us sufer'i, kiel la mon'fals'ist'o'j, la pun'o'n brul'i en fajr'o. Mi ver'e ne kompren'as, kio mov'is la aŭtor'o'n en'met'i novel'o'j'n kaj rakont'o'j'n sen'rilat'a'j'n al la histori'o, malgraŭ tio, ke li hav'is ankoraŭ tiom da tem'o'j pri mi'a person'o ind'a'j sid'i en la libr'o. Sen'dub'e li ten'is si'n al la proverb'o: «Ĉu de pajl'o, ĉu de fojn'o, la ventr'o plen'u». [232]

Ver'e, se li lim'iĝ'us nur al mi'a'j pens'o'j, al mi'a'j suspir'o'j, al mi'a'j larm'o'j, al mi'a'j honest'a'j dezir'o'j kaj al mi'a'j entrepren'o'j, li verk'int'us volum'o'n pli dik'a'n ol ĉio skrib'it'a de El Tost'ad'o,

[233] aŭ almenaŭ tiel dik'a'n. Fakt'e, sinjor'o bakalaŭr'o, mi kompren'as, ke, por kompon'i histori'o'n aŭ libr'o'n de ajn'a spec'o, neces'as grand'a talent'o kaj matur'a juĝ'o'kapabl'o. Verk'i sprit'e kaj humur'e postul'as geni'o'n; la plej saĝ'a rol'o en komedi'o est'as la rol'o de stult'ul'o, ĉar, por ŝajn'ig'i si'n idiot'a, oni dev'as ne est'i tia. Rilat'e al la histori'a'j verk'o'j, ili hav'as i'a'n sakral'a'n karakter'o'n, se konsider'i, ke ili dev'as dir'i la ver'o'n, kaj, kie trov'iĝ'as la ver'o, tie trov'iĝ'as Di'o. Malgraŭ ĉio ĉi, ekzist'as person'o'j, kiu'j skrib'as kaj el'don'as libr'o'n facil'e kaj sen'ĝen'e kvazaŭ ili far'us benjet'o'j'n.

—Neni'a libr'o tiel mav'as, ke ĝi ne hav'as i'o'n bon'a'n —dir'is la bakalaŭr'o.

—Sen'dub'e —respond'is do'n Quijote—. Sed oft'e, aŭtor'o'j ating'as ĝust'a'n fam'o'n per si'a'j verk'o'j, sed ĝi'n perd'as, aŭ almenaŭ ĝi'n kompromit'as, el'don'int'e ili'n.

—Tio okaz'as —dir'is Sansón— ĉar oni pov'as ekzamen'i laŭ'plaĉ'e pres'it'a'n verk'o'n kaj sekv'e, trov'ebl'as pli facil'e ĝi'a'j erar'o'j: kaj ju pli fam'as aŭtor'o, des pli oni fund'e esplor'as li'a'n verk'o'n. Renom'a'j geni'o'j, grand'a'j poet'o'j kaj glor'a'j histori'ist'o'j ĉiam, aŭ preskaŭ ĉiam, provok'as la envi'o'n de person'o'j, kies plezur'o kaj special'a distr'o konsist'as en tio, juĝ'i la libr'o'j'n de ali'a'j, kvankam ili mem neni'o'n propr'a'n kre'as por la publik'o.

—Ne strang'e —respond'is do'n Quijote—. Mult'eg'a'j teolog'o'j ne taŭg'as por parol'i de kirk'a katedr'o, sed eg'e lert'as por el'trov'i la mank'o'j'n kaj eksces'o'j'n de la predik'ist'o'j.

—Vi prav'as, sinjor'o do'n Quijote —dir'is Carrasco—. Sed mi tre ĝoj'us, se tia'j kritik'ant'o'j montr'iĝ'us pli grand'anim'a'j kaj mal'pli rigor'a'j kaj ignor'us la makul'et'o'j'n de sun'o, kontraŭ kies grand'a bril'o ili murmur'as. Ĉar, kvankam aliquando bonus dormitat Homerus, [234] ili pens'u, kiel long'e li ten'is si'n vek'it'a por don'i al ni la lum'o'n de si'a verk'o kun kiel ebl'e plej mal'mult'e da ombr'o'j. Kaj pov'us okaz'i, ke la ŝajn'a'j makul'o'j efektiv'e est'as bel'grajn'o'j, kia'j kelk'foj'e pli'ig'as la ĉarm'o'n de vizaĝ'o; tial mi pens'as, ke la aŭtor'o'j el'met'as si'n al eg'a risk'o, kiam ili publik'ig'as i'o'n, ĉar tut'e ne'ebl'as verk'i libr'o'n kapabl'a'n don'i kontent'o'n al ĉiu'j leg'ant'o'j.

—La libr'o pri mi sen'dub'e plaĉ'as al mal'mult'a'j —dir'is do'n Quijote.

—Tut'e kontraŭ'e: sam'e kiel stultorum infinitus est numerus,[235] ankaŭ la nombr'o de la ŝat'ant'o'j de vi'a histori'o est'as ne'kalkul'ebl'a; tamen, kelk'a'j riproĉ'is al la aŭtor'o ties mank'o'n de memor'o, ĉar li forges'is dir'i, kiu ŝtel'is de Sancho la azen'o'n. En la libr'o oni ne deklar'as tia'n fakt'o'n, kaj la leg'ant'o kompren'as nur, ke la ŝtel'o okaz'is; tamen iom post'e aper'as Sancho sur la sam'a azen'o, kvankam oni ne dir'as, ke oni ĝi'n re'trov'is. Oni riproĉ'as ankaŭ, ke la aŭtor'o forges'is dir'i kio'n far'is Sancho kun la cent eskud'o'j, kiu'j'n li pren'is el la valiz'o de

Sierra Moren'a, ĉar oni ne plu menci'as ili'n; kaj mult'a'j dezir'as sci'i, kio'n li far'is kun ili, aŭ

kiel li ili'n el'spez'is.

—Nun, sinjor'o Sansón —respond'is Sancho—, mi ne fart'as sufiĉ'e bon'e por far'i raport'o'n aŭ

rakont'o'n; mi ek'sent'as tia'n dolor'o'n en la stomak'o, ke se mi ne kviet'ig'os ĝi'n per du glut'o'j da old'a vin'o, mi vid'iĝ'os kiel la dorn'o de Sankt'a Lucía. [236] Hejm'e mi hav'as la vin'o'n; la edz'in'o mi'n atend'as; kiam mi fin'os manĝ'i, mi re'ven'os kaj respond'os al vi'a moŝt'o, kaj al ajn'a'j krom'a'j person'o'j, ĉi'a'n demand'o'n rilat'e la perd'o'n de la azen'o kaj la el'spez'o'n de la cent eskud'o'j.

Kaj sen atend'i respond'o'n kaj sen dir'i ali'a'n vort'o'n li for'ir'is hejm'e'n. Do'n Quijote pet'is la bakalaŭr'o'n sid'iĝ'i kun li ĉe la manĝ'o'tabl'o, la bakalaŭr'o akcept'is la invit'o'n, oni al'don'is du pli'a'j'n kolomb'id'o'j'n al la ordinar'a'j plad'o'j, oni trakt'is dum la manĝ'o pri kavalir'aĵ'o'j, Sansón agord'iĝ'is al la humor'o de do'n Quijote, fin'iĝ'is la banked'o, siest'is la du vir'o'j, re'ven'is Sancho, kaj oni re'komenc'is la pas'int'a'n konversaci'o'n.

[227] Hispan'a form'o de Ŝimŝom.

[228] La kostum'o de Sankt'a Petro est'is spec'o de uniform'o de la tiam'a'j student'o'j, simil'a al la kostum'o tiam uz'at'a de la pastr'o'j kaj konsist'ant'a, inter'ali'e, el sutan'o, mantel'o kaj nigr'a ĉap'o.

Oni ne bezon'is la ricev'o'n de ordin'o'j por port'i ĝi'n, do la ĵur'o de la bakalaŭr'o hav'as ŝerc'a'n nuanc'o'n.

[229] Hispan'a proverb'o: vol'i i'o'n ne'ebl'a'n. Sancho alud'as, ke en la aventur'o de la janguanoj (ĉapitr'o 15-a de la unu'a part'o) Rocinante ek'sent'is amor'em'o'n al ili'a'j ĉeval'in'o'j, kaj ke ĝi ne plu hav'is tiam fizik'a'n kapabl'o'n por plen'um'i si'a'n dezir'o'n.

[230] En la hispan'a: herb'o.

[231] Proverb'a esprim'o: en'konduk'i en afer'o'n, i'o'n sen'rilat'a'n al ĝi.

[232] Proverb'o: dezir'i nur fin'i aŭ komplet'ig'i i'o'n, ne atent'ant'e la metod'o'n nek la kvalit'o'n.

[233] Al'nom'o de Alonso de Madrigal (mort'is en 1450), aŭtor'o de mult'eg'a'j libr'o'j en la latin'a kaj hispan'a.

[234] Latin'aĵ'o: «eĉ la bon'a Homero kelk'foj'e dorm'et'as».

[235] Latin'aĵ'o: «la nombr'o de la stult'ul'o'j est'as sen'fin'a».

[236] Proverb'a esprim'o. Se Sancho ne ripar'us si'a'n stomak'o'n, li ne pov'us manĝ'i kaj far'iĝ'us sen'karn'a kiel dorn'o.

Ĉapitr'o 4

Kie Sancho Panza respond'as la demand'o'j'n de la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, dis'pel'ant'e ties dub'o'j'n, kun ali'a'j afer'o'j ind'a'j est'i kon'at'a'j kaj rakont'at'a'j Re'ven'is Sancho al la dom'o de do'n Quijote kaj re'komenc'is tiel la antaŭ'a'n konversaci'o'n:

—Sinjor'o Sansón dir'is, ke oni dezir'as sci'i, kiu ŝtel'is mi'a'n azen'o'n, kaj kiel kaj kiam okaz'is la ŝtel'o. Mi respond'as, dir'ant'e, ke en la sam'a nokt'o, kiam, for'kur'ant'e de la Santa Hermandad, ni al'ven'is al Sierra Moren'a post la sen'fortun'a aventur'o de la galer'ul'o'j kaj la renkont'iĝ'o kun la kadavr'o port'at'a al Seg'ovi'a, mi'a sinjor'o kaj mi penetr'is en dens'ej'o'n, kie li apog'at'e al la lanc'o, kaj mi sur la azen'o, dorm'is, tut'e lac'a'j kaj pist'it'a'j kaŭz'e de la pas'int'a'j batal'o'j, kvazaŭ ni kuŝ'us sur kvar matrac'o'j el plum'o'j. De mi'a flank'o, mi dorm'is tiel profund'e, ke la ŝtel'ist'o, kiu ajn li est'is, pov'is trankvil'e proksim'iĝ'i, fiks'i kvar stang'o'j'n sub la kvar angul'o'j de la ŝarĝ'o-sel'o, tia'manier'e, ke li sukces'is el'pren'i de sub mi la azen'o'n, kaj, sen ke mi sent'us i'o'n, li las'is mi'n sid'ant'a rajd'e sur nur la sel'o.

—Tem'as pri io facil'a kaj ceter'e ne nov'a —dir'is do'n Quijote—. La sam'o okaz'is al Sacripante ĉe la sieĝ'o de Albraca: la fam'a ŝtel'ist'o Brunel'o, uz'ant'e la sam'a'n sistem'o'n, el'pren'is el inter li'a'j krur'o'j li'a'n ĉeval'o'n.

—Ven'is la maten'ruĝ'o —daŭr'ig'is Sancho— kaj apenaŭ mi far'is mov'et'o'n, la stang'o'j ŝancel'iĝ'is kaj fal'is, kaj mi fort'e frap'iĝ'is kontraŭ la ter'o. Mi serĉ'is per la rigard'o la azen'o'n, sed ĝi'n ne trov'is; mi'a'j okul'o'j komenc'is larm'i, kaj mi tiel ve'ad'is, ke, se la aŭtor'o de ni'a histori'o ne not'is tio'n, li cert'u, ke li skrib'is neni'o'n valor'a'n. Post mi ne sci'as kiom da tag'o'j, vojaĝ'ant'e kun la sinjor'in'o princ'in'o Micomicona, mi re'kon'is mi'a'n azen'o'n kaj vid'is rajd'i sur ĝi la grand'eg'a'n fripon'o'n kaj mensog'a'n Ginés de Pasamonte en cigan'a kostum'o, la sam'a'n ul'o'n, kiu'n mi'a mastr'o kaj mi liber'ig'is el li'a'j ĉen'o'j.

—Ne tie kuŝ'as la erar'o —respond'is Sansón— sed en la fakt'o, ke laŭ la aŭtor'o, Sancho rajd'is la azen'o'n antaŭ ol li re'trov'is ĝi'n.

—Al tio mi ne sci'as kio'n respond'i —dir'is Sancho—. Ebl'e la histori'ist'o tromp'iĝ'is, aŭ ebl'e tem'as pri erar'o de la pres'ist'o.

—Sen'dub'e io tia okaz'is —dir'is Sansón—. Sed kio far'iĝ'is el la cent eskud'o'j?

—Ili mal'far'iĝ'is —respond'is Sancho—. Mi ili'n el'spez'is por mi mem, mi'a edz'in'o kaj mi'a'j fil'o'j, kaj, kaŭz'e de la eskud'o'j, mi'a edz'in'o toler'is kun pacienc'o mi'a'n vag'ad'o'n sur voj'o'j kaj pad'o'j je la serv'o de mi'a sinjor'o do'n Quijote; ĉar, se post tiom da temp'o mi re'ven'us hejm'e'n sen mon'o kaj sen la azen'o, nigr'a sort'o atend'us mi'n. Se oni dezir'as sci'i de mi i'o'n pli'a'n, nu, mi pret'as respond'i eĉ al la reĝ'o mem en person'o, kvankam est'as nenies koncern'o, ĉu mi pren'is kaj el'spez'is, aŭ ĉu mi nek pren'is nek el'spez'is: se oni pag'us per mon'o la bat'o'j'n de mi ricev'it'a'j'n en ĉi vag'ad'o'j, kaj ĉiu'n bat'o'n taks'us po kvar maraved'o'j, ne sufiĉ'us cent eskud'o'j

pli'a'j por pag'i la du'on'o'n de la bat'o'j; la hom'o'j las'u si'a'n konscienc'o'n parol'i kaj ne juĝ'u la blank'o'n nigr'a, aŭ la nigr'o'n blank'a; ĉiu est'as kia Di'o li'n far'is, kaj mult'okaz'e eĉ pli mav'a.

—Mi zorg'os sci'ig'i la aŭtor'o'n de ĉi histori'o —dir'is Carrasco—, ke, se oni pres'ig'os ĝi'n de'nov'e, li ne forges'u en'met'i kio'n ni'a bon'a Sancho ĵus dir'is: per ĝi li lev'os la libr'o'n eĉ al pli alt'a nivel'o.

—Ĉu ekzist'as ali'a'j korekt'ind'o'j en la rakont'o, sinjor'o bakalaŭr'o? —demand'is do'n Quijote.

—Ebl'e jes —li respond'is—, sed sen'dub'e ne tiel grav'a'j kiel la jam menci'it'a'j.

—Ĉu la aŭtor'o ne anonc'as la aper'o'n de du'a part'o? —demand'is do'n Quijote.

—Jes —respond'is Sansón—, sed li asert'as, ke li ne trov'is ĝi'n, nek sci'as kiu ĝi'n hav'as, do ni ne sci'as, ĉu ĝi fin'e aper'os aŭ ne. Ceter'e, kelk'a'j dir'as, ke «du'a'j part'o'j neniam bon'as», kaj ali'a'j, ke «pri la aventur'o'j de do'n Quijote jam sufiĉ'as la unu'a part'o», do oni dub'as, ĉu ni hav'os la daŭr'ig'o'n de la histori'o. Tamen, person'o'j pli jovial'a'j ol saturn'a'j, dir'as: «Ni vol'as pli da kiĥotaĵoj; atak'u do'n Quijote, parol'u Sancho, kaj rezult'u io ajn».

—Kaj kio'n pens'as far'i la aŭtor'o? —demand'is do'n Quijote.

—Kio'n? Nu, kiam li trov'os la histori'o'n, kies serĉ'ad'o'n li daŭr'ig'as kun ekster'ordinar'a'j klopod'o'j, li tuj el'don'os ĝi'n, puŝ'it'e pli de la ebl'a profit'o, ol de la dezir'o ricev'i ajn'a'n laŭd'o'n.

—Ĉu la aŭtor'o rigard'as unu'e la mon'o'n kaj la profit'o'n? —dir'is Sancho—. Mir'ind'e se li sukces'os kun tia ide'o, ĉar li far'os neni'o'n ali'a'n ol rapid'i kaj si'n pel'i, kiel la tajlor'o'j en la antaŭ'tag'o'j de la Pask'o: kaj la verk'o'j hast'e far'it'a'j neniam fin'iĝ'as tiel perfekt'a'j, kiel neces'as.

Ĉi sinjor'o maŭr'o, aŭ kio'n ajn li est'as, zorg'u kaj atent'u, ĉar mi kaj mi'a mastr'o pov'us proviz'i li'n per tiom da aventur'o'j kaj divers'a'j event'o'j, ke li pov'us kompon'i, ne nur unu du'a'n part'o'n, sed cent. Sen'dub'e pens'as la bon'ul'o, ke ni dorm'ad'as ĉi tie sur la pajl'o; sed li prov'u tikl'i ni'n, kaj li vid'os, ĉu ver'e ni dorm'as. Ceter'e, se mi'a mastr'o sekv'us mi'a'n konsil'o'n, ni dev'us jam trov'iĝ'i sur la voj'o'j de la mond'o, ripar'ant'e arbitr'o'j'n kaj korekt'ant'e mis'o'j'n, laŭ la kutim'o kaj la manier'o de la bon'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j.

Apenaŭ Sancho fin'is parol'i, aŭd'iĝ'is hen'o'j de Rocinante; ili ŝajn'is al do'n Quijote tre feliĉ'a aŭgur'o, do li decid'is far'i ali'a'n el'ir'o'n post tri aŭ kvar tag'o'j. Tiel do, li komunik'is si'a'n intenc'o'n al la bakalaŭr'o kaj pet'is de li konsil'o'n pri la lok'o, kie'n li dev'us ir'i unu'e; la bakalaŭr'o respond'is, ke li direkt'u si'n al la urb'o Zaragoza en la regn'o Aragón, kie, post kelk'a'j tag'o'j, oni aranĝ'us superb'a'j'n turnir'o'j'n, kaj en ili li pov'us fam'iĝ'i super la kavalir'o'j aragonaj, kio egal'us fam'iĝ'i super la kavalir'o'j de la tut'a mond'o. Li laŭd'is la hidalg'o'n pro ties kuraĝ'eg'a kaj nobl'a decid'o, sed rekomend'is li'n ten'i si'n pli si'n'gard'a antaŭ la danĝer'o'j, ĉar li'a viv'o aparten'is, ne al li, sed al la person'o'j, kiu'j bezon'is li'a'n help'o'n kaj protekt'o'n en si'a'j mis'fortun'o'j.

—Ankaŭ mi plend'as pri tio, sinjor'o Sansón —dir'is Sancho—, ĉar mi'a mastr'o atak'as cent arm'it'a'j'n vir'o'j'n, tiel sen'hezit'e kiel frand'em'a knab'o ses'o'n da melon'o'j. Je Di'o, sinjor'o bakalaŭr'o! Foj'e konven'as atak'i, foj'e re'tir'i si'n, kaj ne ĉiam oni dev'as kri'i: «Santiag'o!

Kontraŭ ili'n, Hispanio!». [237] Mi aŭd'is dir'i, ebl'e ankaŭ al mi'a propr'a sinjor'o, se mi bon'e memor'as, ke inter la ekstrem'o'j de la poltron'a kaj la temerar'a, trov'iĝ'as la mez'a voj'o de la kuraĝ'a; se tiel do, mi vol'as, nek ke li fuĝ'u sen ia motiv'o, nek ke li atak'u, kiam la situaci'o postul'as ali'a'n rimed'o'n. Sed mi dezir'as apart'e emfaz'i al mi'a sinjor'o, ke, se li vol'as pren'i mi'n kun si, li dev'as promes'i batal'i ĉiam sol'a, kaj ke mi okup'iĝ'os pri li, cert'e kun grand'a volont'o, nur rilat'e al li'a tualet'o kaj li'a manĝ'o; sed se li imag'as, ke mi dev'os help'i li'n per la glav'o, eĉ se nur kontraŭ fripon'a'j kamp'ul'aĉ'o'j el tiu'j kun hak'il'o kaj kapuĉ'o, li imag'as ne'ebl'o'n. Mi hav'as la intenc'o'n gajn'i por mi la fam'o'n ne de kuraĝ'a, sinjor'o Sansón, sed de la plej bon'a kaj plej lojal'a ŝild'ist'o iam serv'int'a al vag'ant'a kavalir'o; kaj se rekompenc'e por mi'a'j mult'a'j kaj bon'a'j serv'o'j, mi'a sinjor'o do'n Quijote vol'us don'i al mi ajn'a'n insul'o'n el la mult'a'j, kiu'j'n, laŭ vi'a moŝt'o, li renkont'os tuj trans la pord'o, mi tre dank'us li'n; kaj, se fin'e mi ne ricev'us ĝi'n, nu, mi nask'iĝ'is hom'o, kaj la hom'o'j dev'as fid'i nur je Di'o; se mi ne far'iĝ'os gubernator'o, la pan'o bon'gust'os al mi sam'e kiel nun, aŭ eĉ pli. Kaj, kiel mi sci'us, ĉu en tia'j gubernator'ec'o'j la diabl'o ne fal'ig'us mi'n per krur'falĉ'o, por ke mi romp'u al mi la kap'o'n? Mi nask'iĝ'is Sancho, kaj mi vol'as mort'i Sancho. Tamen, se facil'e kaj sen'ĝen'e, sen grand'a'j klopod'o'j kaj risk'o'j de mi'a flank'o mi ricev'us de la ĉiel'o la donac'o'n de insul'o aŭ de simil'a afer'o, mi ne est'us tiel stult'a rifuz'i ĝi'n: ĉar oni dir'as ankaŭ, ke «se oni al vi propon'as ring'o'n, jam pret'ig'u la fingr'o'n» kaj ke «bon'o ven'u, kaj al mi si'n prem'u».

—Frat'o Sancho —dir'is Carrasco—. Vi parol'is kiel profesor'o. Tamen, fid'u al Di'o kaj al sinjor'o do'n Quijote, kiu don'os al vi, ne unu insul'o'n, sed unu regn'o'n.

—Ne grav'as, ĉu mi ricev'os pli aŭ mal'pli —respond'is Sancho—. Sed mi pov'as cert'ig'i al sinjor'o Carrasco, ke mi'a mastr'o, don'ant'e al mi regn'o'n, ne ĵet'us ĝi'n en sen'fund'a'n sak'o'n, ĉar mi palp'is al mi la puls'o'n kaj trov'is, ke mi fart'as sufiĉ'e bon'e por reg'i regn'o'n aŭ mastr'um'i insul'o'n. La sam'o'n mi jam dir'is al mi'a mastr'o en ali'a'j okaz'o'j.

—Atent'u, Sancho —dir'is Sansón—, ke la posten'o'j ŝanĝ'as la person'o'n, kaj, se vi vid'us vi'n gubernator'o, ebl'e vi ignor'us eĉ la patr'in'o'n, kiu vi'n en'mond'ig'is.

—Tio'n oni pov'us atend'i de hom'o'j mizer'nask'it'a'j, sed ne de person'o'j kun old'krist'an'a sang'o, kiel mi —respond'is Sancho—. Kaj se vi konsider'us mi'a'n natur'o'n, vi kompren'us, ke mi pov'as montr'iĝ'i sen'dank'a al neni'u.

—Di'o ĝi'n vol'u —dir'is do'n Quijote—. Ni vid'os, ĉu tiel okaz'os, kiam la regn'o ven'os: ĉar, ŝajn'as al mi, ĝi du'on'aper'as jam antaŭ mi'a'j okul'o'j.

Post'e la hidalg'o si'n turn'is al la bakalaŭr'o, kaj dir'is, ke, se okaz'e li est'as poet'o, li bon'vol'u kompon'i poem'o'n trakt'ant'a'n pri li'a intenc'it'a adiaŭ'dir'o al li'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, met'ant'e unu liter'o'n de ŝi'a nom'o en la komenc'o de ĉiu vers'o. tiel, ke, ĉe la komplet'a poem'o, la inicial'o'j form'u la vort'o'j'n Dulcine'a de El Toboso.

La bakalaŭr'o respond'is, ke, kvankam oni ne pov'us en'kalkul'i li'n en la grup'o'n de la fam'a'j hispan'a'j poet'o'j —laŭ'ŝajn'e ekzist'is da ili ne pli ol tri kaj du'on'o— tamen li cert'e verk'us la poem'o'n, malgraŭ tio, ke li vid'is tre komplik'a ĝi'a'n kompon'o'n, ĉar la nom'o konsist'is el dek sep liter'o'j: en kvar strof'o'j kvar'vers'a'j, aŭ kopl'o'j, tro'us unu liter'o, kaj en kvar strof'o'j

kvin'vers'a'j mank'us tri liter'o'j; por solv'i la problem'o'n li klopod'us iel ignor'i unu liter'o'n, tiel ke en kvar kopl'o'j leg'iĝ'u la nom'o, eĉ se ne tut'e komplet'a, de Dulcine'a de El Toboso.

—Far'u ĝi'n laŭ'ebl'e —dir'is do'n Quijote—, ĉar se ŝi'a nom'o ne vid'iĝ'as klar'a kaj evident'a, neni'u vir'in'o kred'as, ke oni verk'is por ŝi poem'o'n al ŝi dediĉ'it'a'n.

Ili inter'konsent'is pri ĉi punkt'o kaj ankaŭ pri tio, ke la el'ir'o dev'us okaz'i post ok tag'o'j. Do'n Quijote rekomend'is al la bakalaŭr'o pri'sekret'i la afer'o'n, precip'e antaŭ la pastr'o, majstr'o Nicolás, la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o, ke ili ne obstakl'u li'a'n nobl'a'n kaj kuraĝ'a'n decid'o'n.

Carrasco ĉio'n promes'is, kaj de si'a flank'o pet'is de la kavalir'o, ke li ne forges'u skrib'e inform'ad'i li'n pri si'a'j futur'a'j aventur'o'j kaj mis'aventur'o'j, se li hav'os temp'o'n por tia'j sci'ig'o'j.

Post'e ili adiaŭ'is unu la ali'a'n, kaj Sancho ir'is prepar'i ĉio'n neces'a'n por la vojaĝ'o.

[237] Batal'kri'o de la hispan'o'j kontraŭ la arab'o'j, kiu'j invad'is ili'a'n land'o'n en la 8-a jar'cent'o.

«Santiag'o» est'as la hispan'a form'o de Sankt'a Jakobo, naci'a patron'o de Hispanio.

Ĉapitr'o 5

Pri la saĝ'a kaj sprit'a konversaci'o inter Sancho Panza kaj ties edz'in'o Teresa Panza, kun ali'a'j event'o'j memor'ind'a'j

Kiam la traduk'ist'o de ni'a histori'o fin'is skrib'i ĉi kvin'a'n ĉapitr'o'n, li dir'is, ke li opini'as ĝi'n apokrif'a, ĉar Sancho Panza esprim'as si'n en ĝi per super'a stil'o ne atribu'ebl'a al li'a kurt'a kompren'em'o kaj per rimark'o'j tiel subtil'a'j, ke ŝajn'e ili ne pov'is origin'i en li'a kap'o; tamen, por fidel'e plen'um'i si'a'n dev'o'n, la traduk'ist'o decid'is ne for'met'i la ĉapitr'o'n, do li daŭr'ig'is jen'e:

Sancho al'ven'is al si tiel ĝoj'a kaj feliĉ'a, ke li'a edz'in'o, rimark'int'e li'a'n humor'o'n je la distanc'o de ŝton'ĵet'o, ne pov'is ne demand'i:

—Kio est'as la afer'o, Sancho, ke vi ven'as tiel ĝoj'a?

—Se Di'o vol'us, edz'in'o, ne plaĉ'us al mi montr'iĝ'i tiel ĝoj'a, kiel mi aspekt'as —li respond'is.

—Mi ne kompren'as vi'n, edz'o —ŝi dir'is— kaj ne sci'as kio'n vi signif'as per tio, ke se Di'o vol'us, ne plaĉ'us al vi montr'iĝ'i tiel ĝoj'a, kiel vi aspekt'as. Ebl'e mi est'as stult'a, sed mi ne sci'as, ke oni pov'as ĉagren'iĝ'i pro si'a propr'a ĝoj'o.

—Aŭskult'u, Teresa —respond'is Sancho—. Mi ĝoj'as, ĉar mi decid'is de'nov'e serv'i mi'a'n mastr'o'n do'n Quijote. Li vol'as el'ir'i por la tri'a foj'o serĉ'i aventur'o'j'n: kaj dev'ig'it'e, kiel en la antaŭ'a okaz'o, tiel sam'e de la mal'riĉ'o kiel de la esper'o trov'i ali'a'j'n cent eskud'o'j'n, mi akompan'os li'n, kvankam mi'n aflikt'as, ke mi dev'os dis'ig'i mi'n de vi kaj de mi'a'j fil'o'j. Se Di'o bon'vol'us nutr'i mi'n, sen el'met'i mi'n al ajn'a risk'o, kaj sen ke mi bezon'us vag'ad'i ekster la hejm'o sur mont'o'j kaj sur val'o'j (kaj tio'n Li pov'us far'i facil'e kaj sen'kost'e per nur Si'a dezir'o), kompren'ebl'e mi mult'e pli feliĉ'us, ĉar mi'a nun'a ĝoj'o miks'iĝ'as kun la trist'o vi'n for'las'i; do mi ĝust'e dir'is, ke, se Di'o vol'us, mi ĝoj'us, se mi ne sent'us kontent'o'n.

—Aŭskult'u, Sancho —dir'is Teresa—. De kiam vi far'iĝ'is membr'o de vag'ant'a kavalir'o, vi parol'as tiel rebus'e, ke oni ne pov'as vi'n kompren'i.

—Sufiĉ'as, ke Di'o kompren'as mi'n, edz'in'o —respond'is Sancho—. Li kompren'as ĉio'n… kaj punkt'o. Sed memor'u, ke en la ven'ont'a'j tri tag'o'j, vi dev'os bon'e zorg'i la azen'o'n, ke ĝi vid'iĝ'u fortik'a kaj vigl'a: du'obl'ig'u ĝi'a'n porci'o'n da furaĝ'o kaj ekzamen'u la stat'o'n de la ŝarĝ'o-sel'o kaj de la harniso, ĉar ni ir'os ne por fest'i ajn'a'n edz'iĝ'o'n, sed por vag'ad'i tra la mond'o spit'e al gigant'o'j, drak'o'j kaj ali'a'j monstr'o'j kaj por aŭd'i nombr'o'n da sibl'o'j, ror'o'j, muĝ'o'j kaj be'o'j, kio cert'e egal'us al kis'o'j kaj kares'o'j, se ni pov'us evit'i trakt'i kun janguanoj kaj en'sorĉ'it'a'j maŭr'o'j.

—Mi bon'e vid'as, edz'o —dir'is Teresa—, ke la vag'ant'a'j ŝild'ist'o'j ricev'as si'a'n pan'o'n ne por neni'o, do mi preĝ'os al Ni'a Sinjor'o, ke Li tuj el'tir'u vi'n el ĉia mis'fortun'o.

—Mi dir'as al vi, edz'in'o —respond'is Sancho—, ke mi fal'u mort'a ĉi tie, se mi ne esper'as baldaŭ far'iĝ'i gubernator'o de ia insul'o.

—Ho ne, kar'a —dir'is Teresa—. Plu viv'u la kok'in'o eĉ kun si'a pips'o:[238] vi viv'u, kaj la diabl'o for'port'u ĉi'a'n gubernator'ec'o'n de la mond'o. Vi el'ven'is sen gubernator'ec'o'j el la ventr'o de vi'a patr'in'o, sen ili vi viv'is ĝis nun, kaj sen ili vi ir'os (aŭ oni vi'n port'os) al la tomb'o, kiam Di'o vol'os. En la mond'o ekzist'as person'o'j, al kiu'j mank'as gubernator'ec'o'j, sed ili plu viv'as kaj aparten'as al la hom'a gent'o. La mal'sat'o est'as plej bon'a spic'o de la mond'o kaj ĉiam'a akompan'ant'o de la sen'hav'ul'o'j: tial ili manĝ'as kun apetit'o. Tamen, Sancho, se hazard'e vi far'iĝ'us gubernator'o, ne forges'u mi'n kaj vi'a'j'n fil'o'j'n. Pens'u, ke Sanchico hav'as jam dek kvin jar'o'j'n, kaj ke li dev'us ir'i al la lern'ej'o, se efektiv'e li'a onkl'o la abat'o vol'as, ke li far'iĝ'u eklezi'ul'o. Pens'u ankaŭ, ke Marisancha, vi'a fil'in'o, ne tro ĉagren'iĝ'os, se mi edz'in'ig'os ŝi'n: mi komenc'as suspekt'i, ke ŝi dezir'as hav'i edz'o'n tiel fort'e, kiel vi insul'o'n; kaj fin'e, pli dec'e ŝajn'as fil'in'o kun mav'a edz'o ol kun bon'a konkub'o.

—Cert'e, edz'in'o —respond'is Sancho—, se Di'o far'os mi'n gubernator'o de ajn'a lok'o, mi edz'in'ig'os Marisanchan al tia rang'ul'o, ke oni dev'os al'parol'i ŝi'n per la titol'o de, almenaŭ,

«sinjor'in'a moŝt'o».

—Ne, Sancho, ne —dir'is Teresa—. Est'os pli prudent'e edz'in'ig'i ŝi'n al vir'o de ŝi'a sam'a stat'o, ĉar se vi pren'as ŝi'n de ŝi'a'j ŝu'aĉ'o'j al moŝt'a'j pied'vest'o'j, de ŝi'a lan'a korsaĵ'o al krinolin'o kaj al parad'a jup'o silk'a, de ŝi'a nom'o Marica kaj de ŝi'a «ci» al sinjor'in'o Tia kaj al

«vi'a sinjor'in'a moŝt'o», la knab'in'o ne kon'os si'n mem kaj ĉiu'paŝ'e far'os mis'o'n, montr'ant'e, ke ŝi est'as tajl'it'a el ŝtof'o krud'a kaj vulgar'a.

—Silent'u, stult'a —respond'is Sancho—. Post du tri jar'o'j da praktik'o, ŝi posed'os tia'n sinjor'in'ec'o'n kaj aplomb'o'n, ke ili ŝajn'os de'nask'a'j. Kaj se ne, kiom grav'os? Ŝi est'u

«sinjor'in'a moŝt'o», kaj ni ne zorg'u pri io ali'a.

—Ten'u vi'n al vi'a stat'o, Sancho —dir'is Teresa—. Ne prov'u tiel alt'e'n lev'i vi'n kaj memor'u la proverb'o'n: «Edz'iĝ'o najbar'a garanti'as de erar'o». Bel'a afer'o, ver'e, edz'in'ig'i ni'a'n Marisanchan al graf'eg'o aŭ al impon'a kavalir'o! Kiam li kapric'us, li insult'us ŝi'n, nom'ant'e ŝi'n kamp'ul'ec'a, fil'in'o de tret'ant'o de gleb'o'j kaj de turn'ant'in'o de ŝpin'rad'o'j! Ha ne! Ne tiel okaz'os, edz'o. Ne por tio mi vart'ad'is mi'a'n fil'in'o'n. Vi al'port'u mon'o'n hejm'e'n, kaj las'u al mi la zorg'o'n edz'in'ig'i ŝi'n: mi pens'as pri Lop'e Tocho, la fil'o de Ju'a'n Tocho, jun'ul'o san'a kaj fortik'a; ni kon'as li'n, kaj mi rimark'as, ke li rigard'as ŝi'n kun plaĉ'o; kun li, ni'a egal'ul'o, ŝi far'os bon'a'n edz'in'iĝ'o'n, kaj ni ne perd'os ŝi'n el la vid'o; ni ĉiam est'os kun'e, patr'o'j kaj fil'o'j, nep'o'j kaj bo'fil'o'j, kaj la ben'o kaj la pac'o de Di'o ni'n akompan'os. Pli bon'e tio, ol ke vi edz'in'ig'u ŝi'n en ajn'a kort'eg'o aŭ palac'o, kie ŝi nek kompren'os i'o'n, nek est'os kompren'at'a.

—Jam sufiĉ'as, best'o, vir'in'o de Barabaso! —respond'is Sancho—. Kial vi vol'as, sen ajn'a motiv'o, opon'i ke mi edz'in'ig'u mi'a'n fil'in'o'n al vir'o don'ont'a al mi nep'o'j'n kun la titol'o de

«sinjor'a moŝt'o»? Aŭskult'u, Teresa, mi ĉiam aŭd'is al la old'ul'o'j dir'i, ke, kiu ne sci'as profit'i si'a'n bon'a'n sort'o'n, kiam ĝi al'ven'as al li, ne dev'us plend'i, se ĝi preter'pas'as; kaj nun, kiam la sort'o frap'as sur ni'a pord'o, ne konven'as ten'i ĝi'n ferm'it'a. Ni navig'u sub la favor'a vent'o blov'ant'a ni'a'n vel'o'n.

(Kaŭz'e de ĉi esprim'o'j, kaj de ali'a'j rimark'o'j dir'it'a'j de Sancho tuj sekv'e, la traduk'ist'o de ni'a histori'o opini'as ĉi ĉapitr'o'n apokrif'a).

—Ĉu vi pens'as, best'aĉ'o —daŭr'ig'is Sancho—, ke ne konven'us al mi traf'i i'a'n profit'ig'a'n posten'o'n gubernator'a'n, kie ni pov'us el'tir'i la pied'o'n el la kot'o? [239] Marisancha edz'in'iĝ'u al vir'o de mi'a elekt'o, kaj vi vid'os, ke oni nom'os vi'n doña Teresa Panza, kaj ke vi sid'iĝ'os en la kirk'o sur tapiŝ'o'j kaj kusen'o'j spit'e al ĉiu'j dam'o'j de la vilaĝ'o. Ĉu vi prefer'as rest'i ĉiam en la sam'a lok'o, sen kresk'i kaj mov'iĝ'i, kiel ornam'a figur'o? Pri la afer'o, do, oni ne plu parol'u: Marisancha est'os duk'in'o, kiom ajn vi protest'os.

—Ĉu vi sci'as kio'n vi dir'as, edz'o? —respond'is Teresa—. Mi kred'as, ke tia duk'o'land'o kaŭz'os la perd'iĝ'o'n de mi'a fil'in'o. Far'u ŝi'n duk'in'o aŭ princ'in'o laŭ vi'a plaĉ'o, sed sci'u, ĝi okaz'os sen mi'a aprob'o kaj konsent'o. Mi am'is ĉiam la egal'ec'o'n, kaj ne pov'us toler'i ne'fundament'it'a'n orgojl'o'n. Oni bapt'is mi'n Teresa, nom'o nud'a kaj simpl'a, sen al'don'o'j, ornam'o'j kaj postiĉ'o'j de «do'n» aŭ «doña». Mi'a patr'o nom'iĝ'is Cascajo, sed, ĉar mi est'as vi'a edz'in'o, oni nom'as mi'n Teresa Panza, anstataŭ, pli ĝust'e, Teresa Cascajo: sed tie'n ir'as leĝ'o'j, kie'n vol'as reĝ'o'j. Tamen mi kontent'as je mi'a nom'o kaj je tio, ke ĝi ne bezon'as la al'met'o'n de ia «doña» tro pez'a por mi. Se mi aper'us en kostum'o de graf'in'o aŭ de edz'in'o de gubernator'o, mi ne vol'us, ke la hom'o'j dir'u: «Vid'u, kiel parad'as ĉi pork'in'o: hieraŭ ŝi ne ĉes'is dis'fibr'i stup'o'n, ĉe'est'is la mes'o'n kovr'int'e al si la kap'o'n, ne per la mantel'o, sed per la jup'o de la vest'o, kaj jam hodiaŭ pav'aĉ'as en krinolin'o'j kaj broĉ'o'j… kvazaŭ ni ne kon'us ŝi'n!». Se Di'o vol'os, ke mi konserv'u mi'a'j'n sep aŭ kvin sens'o'j'n (aŭ kiom da ili mi hav'as), mi ne pens'as don'i al la hom'o'j la okaz'o'n, ke ili vid'u mi'n en tia situaci'o. Vi, edz'o, ofic'u gubernator'e aŭ

insul'mastr'e, tut'e laŭ vi'a plaĉ'o, sed mi ĵur'as je la viv'o de mi'a patr'in'o, ke nek mi nek mi'a fil'in'o far'os eĉ unu sol'a'n paŝ'o'n ekster ni'a vilaĝ'o. Virt'a vir'in'o strat'o'n ne kon'as, kaj por knab'in'o honest'a, labor'o est'as fest'o. For'ir'u kun vi'a do'n Quijote al vi'a'j aventur'o'j, kaj las'u ni'n kun ni'a'j mis'aventur'o'j, ĉar Di'o protekt'os ni'n, se ni bon'e kondut'os; kaj rilat'e al vi'a mastr'o, mi ne sci'as, kiu al'met'is al li ties «do'n»: ja nek li'a patr'o, nek li'a av'o ĝi'n hav'is.

—Nun mi dir'as —respond'is Sancho—, ke vi hav'as la diabl'o'n en la korp'o. Je Di'o, vir'in'o, kiom da absurd'o'j vi al'pingl'is, unu'j al la ali'a'j! Kio'n komun'a'n hav'as Cascajo, la broĉ'o'j, la proverb'o'j kaj la orgojl'o kun mi'a'j dir'o'j? Aŭskult'u, idiot'a, stult'a (kaj mi pov'as nom'i vi'n tio, ĉar vi for'kur'as de la bon'a sort'o kaj ne kompren'as mi'a'j'n vort'o'j'n), se mi ordon'us mi'a'n fil'in'o'n ĵet'i si'n de la supr'o de tur'o, aŭ vag'ad'i tra la mond'o, kiel dezir'is vag'ad'i la infant'in'o doña Urraca, vi prav'us, opon'ant'e al mi'a vol'o; sed, se en la daŭr'o de palpebr'um'o aŭ de fingr'o'klak'o mi met'as sur ŝi'n i'a'n «doña» kaj i'a'n «sinjor'in'a moŝt'o» kaj pren'as ŝi'n el inter la stopl'o'j kaj ŝi'n sid'ig'as sub baldaken'o kaj en estrad'o proviz'it'a per pli da velur'a'j kusen'o'j, ol da maŭr'o'j ekzist'as en la famili'o Almohadas de Maroko, kial vi obstin'as opon'i al mi'a vol'o?

—Ĉu vi dezir'as sci'i kial, edz'o? —respond'is Teresa—. Pro la proverb'o, kiu dir'as: «Kio vi'n kovr'as, vi'n rivel'as». La hom'o'j apenaŭ ĵet'as rigard'o'n sur la sen'hav'a'j, sed fiks'as ĝi'n sur la riĉ'a'j; kaj se la riĉ'a iam est'is mizer'a, tuj komenc'iĝ'as la klaĉ'o'j, la rikan'o'j kaj la sen'fin'a'j mok'o'j de la kalumni'ant'o'j, tiel abund'a'j sur la strat'o'j, kiel abel'o'j en svarm'o.

—Aŭskult'u, Teresa, kio'n mi vol'as dir'i nun al vi. Ebl'e vi neniam aŭd'is i'o'n simil'a'n. Mi ne parol'as el propr'a sci'o kaj nur ripet'as la opini'o'j'n de la pastr'o, kiu predik'is en ĉi vilaĝ'o en la

last'a Karesm'o. Se mi bon'e memor'as, li dir'is, ke ĉio nun'e rigard'at'a de ni'a'j okul'o'j fiks'iĝ'as pli viv'e kaj daŭr'e en la memor'o ol la afer'o'j de la pase'o.

(La traduk'ist'o de ni'a histori'o de'nov'e pens'as, ke ĉi ĉapitr'o est'as apokrif'a, ĉar la esprim'o'j de Sancho super'as ĉi tie li'a'n mens'a'n kapabl'o'n).

—De tio ven'as —li daŭr'ig'is—, ke, kiam ni vid'as person'o'n en riĉ'e garn'it'a kostum'o kaj kun luks'a akompan'o de serv'ist'o'j, ŝajn'as, ke tia pomp'o ni'n mov'as kaj dev'ig'as far'i omaĝ'o'n al li, eĉ se en la sam'a moment'o mi memor'as pri li'a bas'a stat'o iam'a: ĉar la mis'fortun'o de la mizer'o aŭ de la nask'iĝ'o en sen'rang'a famili'o aparten'as al pase'o, do ne plu ekzist'as; kaj ekzist'as nur tio, kio'n ni vid'as en la nun'o. Tiel do, se la fortun'o lev'is person'o'n (tiel dir'is la pastr'o) de li'a bas'a situaci'o al la alt'o de li'a prosper'o, kaj li kondut'as ĝentil'e kaj afabl'e al ĉiu'j, sen pretend'i rang'i kiel egal'a al hom'o'j de tradici'e nobel'a'j famili'o'j, est'u cert'a, Teresa, ke oni tut'e ne memor'os li'a'n antaŭ'a'n stat'o'n; kaj ĉiu'j respekt'os li'n pro li'a nun'a kondut'o, se escept'i la envi'a'j'n person'o'j'n, kontraŭ kies malic'o neni'u bon'sort'ul'o pov'as konsider'i si'n sekur'a.

—Mi ne kompren'as vi'n, edz'o —respond'is Teresa—. Far'u laŭ vi'a plaĉ'o kaj ne plu romp'u al mi la kap'o'n per vi'a'j retor'ik'o'j kaj deklam'o'j; kaj se vi ost'in'as far'i kio'n vi vol'as…

—«Obstin'as» vi dev'as dir'i, ne «ost'in'as» —korekt'is Sancho.

—Ne komenc'u disput'i kun mi —respond'is Teresa—. Mi parol'as, kiel Di'o vol'as, ke mi parol'u, kaj mi ne dezir'as miks'iĝ'i en komplik'o'j'n. Mi dir'as nur, ke se vi firm'e decid'is far'iĝ'i gubernator'o, bon'vol'u pren'i kun vi vi'a'n fil'o'n Sancho, ke jam de'komenc'e li lern'u reg'ad'i: ĉar konven'as, ke la fil'o'j lern'u kaj hered'u la ofic'o'n de si'a'j patr'o'j.

—Kiam mi est'os gubernator'o, mi vok'os li'n al mi'a flank'o per poŝt'o, kaj ankaŭ send'os al vi mon'o'n, ĉar ĝi ne mank'os al mi: ĉiam ekzist'as person'o'j pret'a'j prunt'i mon'o'n al gubernator'o'j, kiam ili ĝi'n bezon'as. Kaj vest'u la knab'o'n tiel, ke li vid'iĝ'u, ne kia li est'as, sed kia li dev'as aspekt'i.

—Vi send'u mon'o'n —dir'is Teresa— kaj mi vest'os li'n tiel bel'a, ke li ŝajn'os ver'a flor'o.

—Nu, bon'e, ni inter'konsent'as, ke ni'a fil'in'o edz'in'iĝ'os al duk'o —insist'is Sancho.

—En la sam'a tag'o, kiam mi vid'os ŝi'n duk'in'o —respond'is Teresa—, mi ricev'os la impres'o'n, ke ŝi mort'is. Sed mi dir'as de'nov'e, ke vi far'u laŭ vi'a plaĉ'o: ĉar ni, vir'in'o'j, nask'iĝ'as kun la pez'a dev'o obe'i la edz'o'n, eĉ se li est'as azen'o.

Tiam ŝi komenc'is plor'i tut'e aflikt'it'a, kvazaŭ ŝi jam vid'us Marisanchan mort'a kaj en la tomb'o. Sancho konsol'is ŝi'n, dir'ant'e, ke cert'e ŝi est'os duk'in'o, sed ke li klopod'os prokrast'i kiel ebl'e plej mult'e ŝi'a'n duk'in'iĝ'o'n. La konversaci'o fin'iĝ'is per tio, kaj Sancho de'nov'e vizit'is la hidalg'o'n por trakt'i kun li pri ili'a proksim'a el'ir'o.

[238] Proverb'o: oni dir'as pri person'o'j aŭ afer'o'j neces'a'j, eĉ se ili hav'as mank'o'j'n.

[239] Proverb'a esprim'o: el'tir'i si'n el mal'riĉ'a viv'o.

Ĉapitr'o 6

Tem'as pri tio, kio okaz'is inter do'n Quijote, li'a nev'in'o kaj li'a mastr'um'ant'in'o, kaj est'as unu el la plej grav'a'j ĉapitr'o'j de ĉi histori'o

Dum Sancho Panza kaj li'a edz'in'o Teresa ten'is la absurd'a'n babil'ad'o'n ĵus rakont'it'a'n, la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o de do'n Quijote ne rest'is nenio'far'e, ĉar mil sign'o'j ig'is ili'n suspekt'i, ke ili'a onkl'o kaj mastr'o vol'as el'ŝir'i si'n por la tri'a foj'o el la hejm'o kaj re'pren'i la profesi'o'n de la, por ili, mis'vag'ant'a kavalir'ism'o. Ili ĉiel klopod'is apart'ig'i li'n de tiel abomen'ind'a projekt'o, sed ili'a pen'ad'o egal'is al tio, predik'i en la dezert'o aŭ martel'i sur frid'a'n fer'o'n. Ĉi-rilat'e, kaj inter mult'a'j ali'a'j argument'o'j, la mastr'um'ant'in'o dir'is al li:

—Ver'e, sinjor'o, se vi'a moŝt'o ne ten'as la pied'o'j'n sen'mov'a'j, sid'as trankvil'e en vi'a hejm'o kaj rezign'as vag'ad'i sur mont'o'j kaj val'o'j kiel turment'at'a anim'o, serĉ'ant'e kio'n laŭ'dir'e oni nom'as aventur'o'j, kaj mi mis'fortun'o'j, mi plend'os ĉe Di'o kaj ĉe la reĝ'o, por ke ili vi'n re'ten'u.

—Mastr'in'o, mi ne sci'as kio'n respond'os Di'o al vi'a'j plend'o'j, kaj ankaŭ ne kio'n respond'os la reĝ'o; mi sci'as nur, ke, se mi reĝ'us, mi rifuz'us respond'i la eg'a'n nombr'o'n da impertinent'a'j petici'o'j ricev'at'a'j de li ĉiu'tag'e, ĉar unu el la plej pez'a'j ŝarĝ'o'j, inter la mult'a'j, kiu'j'n la reĝ'o'j el'port'as, konsist'as en tio, ke ili si'n dev'ig'as aŭskult'i kaj respond'i ĉi'a'n person'o'n. Do, mi ne vol'us ĝen'i li'n ankaŭ per mi'a'j afer'o'j.

—Dir'u, sinjor'o, ĉu en la kort'eg'o ne viv'as kavalir'o'j? —demand'is tiam la mastr'um'ant'in'o.

—Jes, mult'a'j —respond'is do'n Quijote—. Kaj tiel dev'as est'i, por ornam'o de la grand'ec'o de la suveren'o'j kaj de la pomp'o de la reĝ'a majest'o.

—Kial vi'a moŝt'o ne serv'as la reĝ'o'n, vi'a'n sinjor'o'n, en la kort'eg'o mem, sen vag'ad'i? —

demand'is la mastr'um'ant'in'o.

—Aŭskult'u, amik'in'o —respond'is do'n Quijote—. Ne ĉiu'j kavalir'o'j pov'as est'i kort'eg'an'o'j, nek ĉiu'j kort'eg'an'o'j pov'as, aŭ dev'as, est'i vag'ant'a'j kavalir'o'j: en la mond'o dev'as ekzist'i ĉio.

Kvankam ni ĉiu'j est'as kavalir'o'j, unu'j tre diferenc'as de la ali'a'j, ĉar la kort'eg'a'j ne mov'as si'n el si'a'j ĉambr'o'j nek ekster la sojl'o de la kort'eg'o kaj vojaĝ'as tra la tut'a mond'o nur per rigard'ad'o al la map'o'j, sen el'spez'i eĉ unu sold'o'n, kaj sen sufer'i varm'o'n aŭ frid'o'n, soif'o'n aŭ

mal'sat'o'n. Sed ni, la ver'a'j vag'ant'a'j kavalir'o'j, tag'e kaj nokt'e, pied'e kaj rajd'e mezur'as la tut'a'n ter'o'n per ni'a'j propr'a'j pied'o'j, sub'met'at'e al la rigor'o'j de la sun'o, de la frid'o kaj de la liber'a ĉiel'o. Ni kon'as ni'a'j'n mal'amik'o'j'n, ne nur el portret'o'j, sed en ili'a'j ver'a'j person'o'j, kaj ĉia'risk'e kaj ĉia'okaz'e atak'as ili'n sen zorg'i pri tia'j bagatel'o'j, kiel la leĝ'o'j de la duel'o, nom'e, ĉu ies lanc'o aŭ glav'o est'as pli mal'pli long'a, ĉu la antagonist'o port'as sur si relikv'o'j'n aŭ

kaŝ'it'a'n arm'o'n, ĉu la pozici'o de la sun'o favor'as unu aŭ la ali'a'n… kaj pri ceter'a'j ĉi-spec'a'j ceremoni'o'j observ'at'a'j en la duel'o'j inter person'o kaj person'o, kaj kies detal'o'j'n mi kon'as, sed ne vi. Sci'u ankaŭ, ke bon'a vag'ant'a kavalir'o, eĉ se li renkont'as dek gigant'o'j'n, kies kap'o'j ne nur tuŝ'as la nub'o'j'n, sed eĉ super'as ili'n per si'a alt'ec'o; kies krur'o'j simil'as al tur'o'j

enorm'a'j, kaj la brak'o'j al mast'o'j de plej potenc'a'j ŝip'o'j, dum la okul'o'j grand'as kiel muel-rad'o'j kaj flam'as kiel forn'o de vitr'o'far'ist'o, nu, li sent'as neni'a'n terur'o'n; mal'e, kun brav'a ten'iĝ'o kaj aŭdac'a kor'o al'impet'as kaj atak'as ili'n kaj, se ebl'e, ili'n venk'as kaj dis'pel'as en nur moment'o, eĉ se ili si'n ŝirm'as per kiras'o'j el i'a'j fiŝ'a'j ŝel'o'j laŭ'dir'e pli dur'a'j ol diamant'o'j, kaj eĉ se ili sving'as, anstataŭ glav'o, akr'a'n cimitar'o'n el superb'e hard'it'a ŝtal'o aŭ fer'a'n klab'o'n garn'it'a'n per ŝtal'a'j dorn'o'j, kio'n mi jam vid'is plur'foj'e. Ĉio'n ĉi mi dir'as, mi'a bon'a mastr'in'o, ke vi vid'u la diferenc'o'n inter unu'j kaj ali'a'j kavalir'o'j: sekv'e, est'us just'e, ke la suveren'o'j prefer'u ĉi du'a'n, aŭ pli bon'e dir'it'e, ĉi unu'a'n spec'o'n de kavalir'o'j, ĉar, laŭ la histori'o'j, ekzist'is inter ili tia'j prod'o'j, ke ili sav'is, ne nur unu regn'o'n, sed mult'a'j'n.

—Ve sinjor'o! —dir'is tiam la nev'in'o—. Memor'u vi'a moŝt'o, ke, kio'n vi rakont'as pri la vag'ant'a'j kavalir'o'j, tio konsist'as el fabel'o'j kaj fikci'o'j ind'a'j, se ne pere'i en la flam'o'j de fajr'o, port'i almenaŭ mark'o'n aŭ sign'o'n kiel avert'il'o'n, ke tem'as pri verk'o'j fi'a'j kaj korupt'a'j kontraŭ la san'a'j mor'o'j.

—Je Di'o! —dir'is do'n Quijote—. Se vi ne est'us mi'a nev'in'o laŭ rekt'a lini'o, la fil'in'o de mi'a frat'in'o, mi tiel pun'us vi'n pro vi'a blasfem'ad'o, ke tra la tut'a mond'o re'son'us mi'a far'o. Ĉu ebl'as, ke knab'in'o kiel vi, kiu apenaŭ sci'as manipul'i la dek'du'o'n da punt'o'far'a'j baston'et'o'j, kuraĝ'as kritik'i kaj insult'i la histori'o'j'n pri vag'ant'a'j kavalir'o'j? Kio'n dir'us sinjor'o Amadís, se li tio'n aŭskult'us? Cert'e li pardon'us vi'n, ĉar en si'a epok'o li disting'iĝ'is kiel plej humil'a kaj ĝentil'a kavalir'o de la mond'o, kaj krom'e kiel grand'a protekt'ant'o de puceloj. Sed pov'us aŭskult'i vi'n ankaŭ ali'a'j, kies re'ag'o far'us al vi neni'a'n bon'o'n, ĉar ne ĉiu'j montr'iĝ'as ĝentil'a'j kaj moder'a'j (kelk'a'j arogant'as kaj insolent'as) nek ĉiu'j si'n titol'ant'a'j kavalir'o'j merit'as tia'n nom'o'n: unu'j est'as el pur'a or'o, ali'a'j el tombak'o. Ĉiu'j ŝajn'as kavalir'o'j, sed part'o el ili ne pov'as el'ten'i la prov'o'n de tuŝ-ŝton'o. Ekzist'as hom'o'j de bas'a rang'o, kiu'j puf'iĝ'as ĝis'krev'e en si'a dezir'o ŝajn'ig'i si'n kavalir'o'j: kaj kavalir'o'j de super'a nobel'ec'o, kiu'j sent'as i'a'n ne'rezist'ebl'a'n impuls'o'n degrad'i si'n. La unu'a'j lev'iĝ'as per la ambici'o aŭ per la virt'o, la du'a'j fal'as pro la pigr'o aŭ pro la diboĉ'o. Sekv'e oni bezon'as ekstrem'a'n klar'vid'o'n por disting'i inter ĉi du spec'o'j de kavalir'o'j, simil'a'j laŭ la nom'o, sed tut'e diferenc'a'j laŭ la ag'o'j.

—Je Di'o! —dir'is la nev'in'o—. Vi'a moŝt'o tiel kler'as, sinjor'o onkl'o, ke en okaz'o de bezon'o vi pov'us parol'i de kirk'a katedr'o aŭ predik'i sur la strat'o'j; tamen vi kondut'as tiel blind'e kaj absurd'e, ke vi nom'as vi'n kuraĝ'a, est'ant'e old'a; fortik'a, est'ant'e mal'san'a; korekt'ant'o de arbitr'o'j, est'ant'e kaduk'a; kaj, precip'e, kavalir'o, kvankam vi ne hav'as tia'n rang'o'n, ating'ebl'a'n de nobel'o'j, sed ne de sen'hav'a'j hom'o'j.

—Vi prav'as, nev'in'o —respond'is do'n Quijote— kaj, rilat'e al la genealogi'o'j mi pov'us dir'i al vi i'o'n, kio surpriz'us vi'n: sed mi ne trakt'os ĉi afer'o'n por ne miks'i sakral'o'n kun profan'o.

Sci'u, amik'in'o'j, ke la tut'a mond'o aparten'as al kvar genealogi'a'j branĉ'o'j: al la unu'a, la famili'o'j de humil'a origin'o, kiu'j lev'is si'n kaj kresk'is ĝis super'a grand'ec'o; al la du'a, la famili'o'j grand'a'j en ties origin'o, kiu'j daŭr'e konserv'as si'a'n sam'a'n dimensi'o'n moŝt'a'n; al la tri'a, la famili'o'j de nobel'a de'ven'o, kiu'j iom por iom redukt'iĝ'as kaj fin'iĝ'as per neni'o, kiel piramid'o, kies pint'o, kompar'e kun la baz'o aŭ fundament'o, egal'as al nul'o; al la kvar'a, la famili'o'j sen bon'a origin'o kaj sen respekt'ind'a dis'volv'iĝ'o: ili fin'iĝ'as anonim'e, kiel la popol'o pleb'a kaj ordinar'a. El la famili'o'j ascend'it'a'j de humil'a origin'o al nun'a grand'ec'o, serv'u kiel ekzempl'o la dom'o otoman'a, kies kre'o ŝuld'iĝ'as al humil'a kaj bas'a paŝt'ist'o, kaj kies apoge'o

ni pov'as vid'i nun. El la du'a'j famili'o'j, nask'it'a'j en moŝt'ec'o konserv'at'a laŭ'long'e de la jar'o'j en la sam'a origin'a stat'o, ni pov'as menci'i la ekzempl'o'n de mult'a'j hered'a'j suveren'o'j, kies dign'o ten'iĝ'as sen pli'iĝ'o nek et'iĝ'o, ĉar ili pac'e en'ferm'as si'n inter la lim'o'j de si'a'j regn'o'j. El la tri'a'j famili'o'j, laŭ'origin'e grand'a'j, sed kun pint'a fin'o, trov'iĝ'as mil'o'j da ekzempl'o'j: la Faraon'o'j kaj Ptolomeoj de Egipt'uj'o, la Cezar'o'j de Romo, kun la tut'a band'o, se tiel dir'i, de ne'kalkul'ebl'a'j monarĥ'o'j, suveren'o'j kaj senjor'o'j med'a'j, siriaj, persaj, grek'a'j kaj barbar'a'j, fin'iĝ'is per pint'o kaj neni'o, sam'e kiel ili'a'j pra'ul'o'j: ĉar ne'ebl'us nun renkont'i ajn'a'n id'o'n ili'a'n, kaj, se jes, li trov'iĝ'us en bas'a kaj humil'a stat'o. Pri la pleb'a branĉ'o genealogi'a, mi dir'u nur, ke ĝi taŭg'as ekskluziv'e por kresk'ig'i la nombr'o'n de la viv'ant'o'j, kaj ke ĝi'a'j far'o'j merit'as neni'a'n laŭd'o'n aŭ dis'fam'ig'o'n. El ĉio ĉi ĵus dir'it'a, mi dezir'as, mi'a'j kar'a'j stult'ul'in'et'o'j, ke vi kompren'u, kiel profund'as la konfuz'o ekzist'ant'a inter la divers'a'j genealogi'o'j, kaj ke nur la famili'o'j virt'a'j, riĉ'a'j kaj grand'anim'a'j merit'as la nom'o'n de eminent'a'j kaj nobl'a'j. Mi dir'as virt'a'j, riĉ'a'j kaj grand'anim'a'j, ĉar hom'o grand'a kaj sam'temp'e diboĉ'a egal'as al grand'a diboĉ'ul'o, kaj la riĉ'a kaj sam'temp'e avar'a, al mizer'a almoz'ul'o: feliĉ'ig'as, ne posed'i riĉ'o'j'n, sed ili'n el'spez'i bon'e, ne kapric'e. La kavalir'o sen'mon'a hav'as nur la virt'o'n por pruv'i si'a'n kavalir'ec'o'n, montr'ant'e si'n, ne fier'a, arogant'a aŭ klaĉ'em'a, sed afabl'a, bon'e eduk'it'a, ĝentil'a, serv'o'pret'a kaj, precip'e, almoz-don'a, ĉar se li bon'kor'e en'man'ig'as al mizer'ul'o eĉ nur du maraved'o'j'n, li montr'iĝ'as tiel donac'em'a kiel la person'o, kiu don'as almoz'o'n kun laŭt'a dis'trumpet'ad'o. Se oni vid'as kavalir'o'n dot'it'a'n per tia'j virt'o'j, oni juĝ'as li'n bon'famili'a, eĉ se oni li'n ne kon'as; kaj mir'ind'e, se ne okaz'us tiel, se konsider'i, ke oni ĉiam premi'as la virt'o'n per laŭd'o'j, kaj la virt'a'j hom'o'j ne pov'as ne est'i laŭd'at'a'j. Sur du voj'o'j, kar'a'j mi'a'j, oni pov'as al'ven'i al la riĉ'o kaj al la honor'o: sur la voj'o de la letroj kaj sur la voj'o de la arm'o'j. Mi hav'as pli da arm'o'j ol da letroj, kaj nask'iĝ'is, pro mi'a inklin'o al la arm'o'j, sub la influ'o de la planed'o Mars'o; sekv'e mi est'as preskaŭ dev'ig'it'a sekv'i tia'n voj'o'n, kaj ĝi'n plu sekv'os spit'e la eventual'a'n opon'o'n de la tut'a mond'o. Van'as do, ke vi ĝis'lac'e klopod'as persvad'i mi'n al'front'i la vol'o'n de la ĉiel'o, la dekret'o'n de la fortun'o, la postul'o'n de la raci'o kaj, precip'e, mi'a'n propr'a'n dezir'o'n. Mi sci'as, ke, kvankam ne'kalkul'ebl'as la rigor'o'j propr'a'j al la vag'ant'a kavalir'ism'o, per ĝi oni ating'as infinit'o'n da bon'o'j; mi sci'as ankaŭ, ke la pad'o de la virt'o stret'as, ke la voj'o de la diboĉ'o vid'iĝ'as larĝ'a kaj vast'a, kaj ke ili'a'j fin'a'j cel'o'j tre diferenc'as: la voj'o larĝ'a kaj vast'a de la diboĉ'o konduk'as al la mort'o, kaj la pad'o stret'a kaj krut'a de la virt'o, al la viv'o, sed ne al la viv'o efemer'a, sed al la viv'o sen fin'o, kiel dir'is ni'a grand'a poet'o kastilia:[240]

Sur ĉi pad'et'o krut'a oni pen'as

ating'i alt'a'n tron'o'n de sen'mort'o,

al kiu devi'ant'o'j ne al'ven'as.

—Ve, ho ve! —ek'kri'is la nev'in'o—. Mi'a sinjor'o est'as ankaŭ poet'o! Ĉio'n li sci'as, ĉio'n li kapabl'as far'i. Mi vet'us, ke, se li labor'us mason'ist'e, li konstru'us dom'o'n tiel facil'e kiel kaĝ'o'n.

—Mi asert'as al vi, nev'in'o —respond'is do'n Quijote—, ke, se la pens'o'j pri kavalir'aĵ'o'j ne absorb'us mi'n tut'e, ĉio'n sen'escept'e mi sci'us far'i, kaj mi'a'j man'o'j kapabl'us konstru'i i'o'n ajn, precip'e kaĝ'o'j'n kaj dent'o'pik'il'o'j'n.

Ĝust'e tiam aŭd'iĝ'is frap'o'j sur la pord'o. Do'n Quijote demand'is, kiu do frap'as, Sancho Panza

respond'is, ke li mem; la mastr'um'ant'in'o, tuj kiam ŝi re'kon'is li'a'n voĉ'o'n, kur'is kaŝ'i si'n por ne vid'i li'n: tiel mult'e ŝi li'n abomen'is. La nev'in'o apert'is al li la pord'o'n, li'a mastr'o do'n Quijote al'ir'is akcept'i li'n kun apert'a'j brak'o'j, ambaŭ en'ferm'is si'n en li'a ĉambr'o, kie ili ten'is ali'a'n konversaci'o'n, tiel bon'a'n kiel la antaŭ'a.

[240] Garcilaso de la Veg'a (1503-1536). La vers'o'j aparten'as al li'a Elegi'o pro la mort'o de do'n Bernard'in'o de Toledo.

Ĉapitr'o 7

Pri la konversaci'o de do'n Quijote kaj li'a ŝild'ist'o, kun'e kun ali'a'j memor'ind'a'j event'o'j

Apenaŭ la mastr'um'ant'in'o vid'is, ke Sancho Panza en'ferm'is si'n kun si'a mastr'o, ŝi diven'is la objekt'o'n de li'a vizit'o. Pens'ant'e, ke el ili'a konversaci'o rezult'us la decid'o entrepren'i la tri'a'n el'ir'o'n, ŝi pren'is si'a'n mantel'o'n kaj, plen'a de aflikt'o kaj angor'o, ir'is vizit'i la bakalaŭr'o'n Sansón Carrasco; ŝi imag'is, ke pro si'a facil'a parol'o kaj freŝ'a amik'ec'o kun ŝi'a mastr'o li pov'us persvad'i la hidalg'o'n, ke li rezign'u si'a'n absurd'a'n ide'o'n. La bakalaŭr'o promen'ad'is en si'a kort'o, kaj kiam la vir'in'o vid'is li'n, ŝi tuj genu'iĝ'is antaŭ li, ŝvit'ant'e en si'a konstern'o. Ĉe ŝi'a el'montr'o de dolor'o kaj perturb'o, li demand'is:

—Kio okaz'as, mastr'in'o? Kio al'ven'is al vi, ke vi aspekt'as, kvazaŭ vi el'spir'us vi'a'n anim'o'n?

—Okaz'as, sinjor'o Sansón, ke mi'a mastr'o si'n el'ŝir'os, de'nov'e si'n el'ŝir'os.

—Kiel li si'n el'ŝir'os? —demand'is la bakalaŭr'o—. Ĉu li pens'as el'ŝir'i si'n el ia part'o de si'a korp'o?

—Ne tiel, sed tra la pord'o de si'a frenez'o —ŝi respond'is—. Mi vol'as dir'i, kar'a sinjor'o bakalaŭr'o, ke li intenc'as el'ŝir'i si'n el si'a hejm'o, jam por la tri'a foj'o, por serĉ'i tra la mond'o kio'n li nom'as venturoj; [241] kvankam mi ne bon'e kompren'as, kial li don'as al ili tia'n nom'o'n: la unu'a'n foj'o'n oni al'port'is li'n transvers'e kuŝ'ant'a sur azen'o kaj kun la korp'o dis'bat'it'a; la du'a'n foj'o'n li al'ven'is en bov'o'ĉar'o, en'ferm'it'a en kaĝ'o, kie li imag'is si'n sub en'sorĉ'o, kaj la kompat'ind'a tiel stat'is, skelet'a, flav'a, kun la okul'o'j profund'e en la kav'o'j ĝis preskaŭ la fund'o de la krani'o, ke eĉ la patr'in'o li'n nask'int'a ne pov'us kon'i li'n. Pli ol ses cent ov'o'j'n kost'is al mi iom re'fort'ig'i li'n, kio'n sci'as Di'o, la tut'a mond'o, kaj sam'e mi'a'j kok'in'o'j, kiu'j pov'us dir'i, ĉu mi mensog'as…

—Mi plen'e kred'as vi'n —dir'is la bakalaŭr'o—. Vi'a'j kok'in'o'j est'as tiel bon'a'j, gras'a'j kaj bon'e eduk'it'a'j, ke ili dir'us neni'o'n fals'a'n, eĉ se ili krev'us. Sed, sinjor'in'o mastr'in'o, ĉu ver'e ne tem'as pri ali'a mis'fortun'o, aŭ okaz'as nur, ke vi tim'as kio'n do'n Quijote vol'as far'i?

—Ne, sinjor'o, mi ne tim'as i'o'n pli mav'a'n.

—Nu, ne far'u al vi zorg'o'j'n —dir'is la bakalaŭr'o—. Re'ir'u hejm'e'n kun trankvil'a kor'o kaj ten'u pret'a por mi varm'a'n manĝ'o'n. Kaj sur'voj'e recit'u la preĝ'o'n de Sankt'a Apolonia, se vi kon'as ĝi'n, kaj vi mir'os je ĝi'a efik'o. Mi tuj ir'os al vi.

—Ve kaj ve! —ek'kri'is la mastr'um'ant'in'o—. Ĉu vi'a moŝt'o vol'as, ke mi recit'u la preĝ'o'n de Sankt'a Apolonia? Tio konven'us, se al mi'a mastr'o dolor'us la dent'o'j, sed fakt'e li sufer'as je la kap'o.

—Far'u kio'n mi dir'as, mastr'in'o. For'ir'u kaj ne komenc'u diskut'i kun mi. Vi bon'e sci'as, ke mi bakalaŭr'iĝ'is en Salamanca, kaj ke ne ekzist'as pli super'a bakalaŭr'ec'o ol la tie'a.

Ĉe tio la mastr'um'ant'in'o for'ir'is, la bakalaŭr'o ir'is al la pastr'o kaj inter'konsent'is kun li kio'n oni rakont'os si'a'temp'e. Dum'e do'n Quijote kaj Sancho, en'ferm'int'e si'n en la ĉambr'o, ten'is konversaci'o'n, kiu'n la histori'o registr'is plej fidel'e kaj ekzakt'e.

—Sinjor'o —dir'is Sancho al si'a mastr'o— mi jam persadis mi'a'n edz'in'o'n, ke ŝi las'u mi'n akompan'i vi'n, kie'n ajn vi vol'os.

—«Persvad'is» vi dir'u, ne «persadis» —korekt'is do'n Quijote.

—Se mi bon'e memor'as —respond'is Sancho— mi pet'is vi'a'n moŝt'o'n unu du foj'o'j'n, ke vi ne korekt'u mi'a'j'n vort'o'j'n, se vi kompren'as ili'n; kaj se vi ne kompren'as, ke vi dir'u: «Sancho, aŭ

diabl'o, mi ne kompren'as vi'n». Tiam se mi ne pov'us far'i pli bon'a'n klar'ig'o'n, vi dev'us korekt'i mi'n, ĉar mi est'as sed'em'a…

—Mi ne kompren'as vi'n —tuj inter'romp'is do'n Quijote—. Mi ne sci'as kio'n signif'as

«sed'em'a».

—«Sed'em'a» signif'as, ke mi est'as tia tiel…

—Nun mi kompren'as vi'n eĉ mal'pli —dir'is do'n Quijote.

—Se vi do ne pov'as kompren'i, mi ne sci'as jam kiel dir'i… Di'o mi'n help'u.

—Ha jes, mi diven'as nun! Vi vol'as dir'i, ke vi est'as tiel ced'em'a, mol'a kaj fleks'ebl'a, ke vi konsent'os kio'n ajn mi dir'os al vi, kaj ag'os laŭ mi'a'j instrukci'o'j —klar'ig'is do'n Quijote.

—Mi vet'us, ke jam de'komenc'e vi kapt'is la signif'o'n de la vort'o; tamen, vi vol'is konfuz'i mi'n, por ke mi dir'u du cent nov'a'j'n absurd'o'j'n.

—Ebl'e… Sed kio'n dir'is Teresa? —demand'is do'n Quijote.

—Teresa dir'is —respond'is Sancho—, ke mi dev'as ten'i mi'n gard'e kontraŭ vi, ke parol'u skrib'o'j kaj silent'u lip'o'j, ke tranĉ'ant'o de lud'kart'o'j ne dis'don'as ili'n, kaj ke unu donac'o valor'as pli ol du promes'o'j. Kaj mi al'don'as, ke konsil'o vir'in'a ne valor'as mult'e, sed, kiu ĝi'n ne aŭskult'as, kondut'as stult'e.

—Ankaŭ mi opini'as la sam'o'n —dir'is do'n Quijote—. Sed daŭr'ig'u, Sancho, daŭr'ig'u. Hodiaŭ

vi parol'as per or'a'j vort'o'j.

—Kiel vi'a moŝt'o sci'as pli bon'e ol mi, la afer'o est'as, ke ni ĉiu'j fin'e fal'as en la mort'o'n, ke hodiaŭ ni ekzist'as kaj morgaŭ ne, ke tiel sam'e for'pas'as la ŝaf'id'o kiel la ŝaf'o, kaj ke neni'u dev'as determin'i al si viv'o'n pli long'a'n en ĉi mond'o, ol la viv'o, kiu'n Di'o dispon'is por li: ĉar la mort'o surd'as kaj, frap'ant'e sur la pord'o de ni'a viv'o, rapid'as ĉiam, kaj nek preĝ'o'j, nek bar'o'j, nek sceptr'o'j nek mitr'o'j kapabl'as ĝi'n de'ten'i, kiel la tut'a mond'o sci'as, kaj kiel la

predik'ist'o'j proklam'as en la kirk'o'j.

—Vi prav'as, sed mi ne kompren'as kio'n vi cel'as —dir'is do'n Quijote.

—Mi cel'as —respond'is Sancho—, ke vi'a moŝt'o asign'u al mi fiks'a'n salajr'o'n mon'a'n pag'end'a'n ĉiu'monat'e: ĉar ne plaĉ'as al mi de'pend'i de favor'o'j, tial, ke ili al'ven'as tard'e, mis'e aŭ neniam. Kio est'as mi'a, al mi aparten'as, kaj Di'o mi'n help'u. Resum'e, mi vol'as sci'i kiom mi ricev'os, ĉu grand'a'n, ĉu et'a'n kvant'o'n; la kok'in'o'j de'met'as unu ov'o'n post ali'a, mult'a'j unu'o'j far'as unu mult'o'n, kaj, se oni iom ricev'as, neniom oni perd'as. Ceter'e, se fin'e okaz'us (kio'n mi ne kred'as nek esper'as), ke vi'a moŝt'o trans'don'us al mi la promes'it'a'n insul'o'n, mi ne est'as sen'dank'a kaj avar'a ĝis la ekstrem'o rifuz'i, ke oni de'pren'u de mi'a salajr'o mi'a'n kat'o'n el la rent'o el'tir'ebl'a el la insul'o.

—Amik'o Sancho —dir'is do'n Quijote— kelk'foj'e la kat'o valor'as tiel mult'e kiel la rat'o. [242]

—Mi vi'n kompren'as. Mi vet'us, ke mi dev'is dir'i, ne kat'o'n, sed rat'o'n; tamen ne grav'as: vi'a moŝt'o bon'e kapt'is la senc'o'n.

—Tiel bon'e —dir'is do'n Quijote—, ke mi penetr'is ĝis vi'a'j plej sekret'a'j pens'o'j kaj sci'as kio'n vi cel'as per la ne'kalkul'ebl'a'j sag'o'j de vi'a'j proverb'o'j. Nu, Sancho, mi volont'e asign'us salajr'o'n al vi se en ajn'a histori'o kavalir'a trov'ebl'us eĉ la plej et'a indic'o, ke la ŝild'ist'o'j ricev'is pag'o'n monat'e aŭ jar'e; sed mi leg'is la tut'a'n, aŭ preskaŭ la tut'a'n, kolekt'o'n de la libr'o'j pri vag'ant'a'j kavalir'o'j kaj neni'e trov'is, ke ajn'a prod'o asign'is fiks'a'n salajr'o'n al si'a ŝild'ist'o.

Mi sci'as nur, ke la ŝild'ist'o'j serv'is sen'pag'e, kaj ke, en la plej ne'atend'it'a moment'o, ili vid'is si'n rekompenc'it'a'j per insul'o, aŭ per io ekvivalent'a, aŭ almenaŭ ricev'is moŝt'a'n titol'o'n, se la sort'o montr'iĝ'is favor'a al ili'a'j mastr'o'j. Se kun tia'j esper'o'j kaj eventual'a'j kompens'o'j vi dezir'as de'nov'e serv'i mi'n, est'u bon'ven'a. Sed pens'i, ke mi el'sving'os el ties ĉarnir'o'j kaj embrazur'o'j la old'a'j'n regul'o'j'n kavalir'a'j'n, kaj ili'n renvers'os, est'as pens'i ne'ebl'o'n. Re'ir'u do hejm'e'n, kar'a Sancho, kaj komunik'u mi'a'n intenc'o'n al Teresa; kaj se ŝi konsent'as, kaj al vi plaĉ'as serv'i mi'n sen'pag'e, bene quidem;[243] se ne, amik'o'j kiel antaŭ'e: ĉar, kiam ne mank'as gren'o en la kolomb'ej'o, ankaŭ kolomb'o'j ne mank'as. Kaj memor'u, amik'o, ke bon'a esper'o valor'as pli ol mizer'a hav'o, kaj bon'a pretend'o pli ol mav'a pag'o. Mi tiel parol'as, Sancho, por ke vi vid'u, ke ankaŭ mi, kiel vi, pov'as inund'i per pluv'eg'o da proverb'o'j. Fin'e mi dir'as kaj ripet'as, ke, se vi ne vol'as ven'i kun mi sen'kondiĉ'e nek sub'met'i vi'n al la sam'a sort'o kiel mi, akompan'u vi'n Di'o kaj far'u el vi sankt'ul'o'n; al mi ne mank'os ŝild'ist'o'j pli obe'a'j kaj pli komplez'a'j ol vi, kaj ne tiel stult'a'j kaj parol'em'a'j.

Kiam Sancho vid'is la firm'a'n decid'it'ec'o'n de si'a mastr'o, nigr'iĝ'is li'a ĉiel'o kaj de'fal'is la flug'il'o'j de li'a kor'o, ĉar li antaŭ'e opini'is, ke li'a sinjor'o ne for'ir'us sen li eĉ por la tut'a or'o de la mond'o. Li ten'iĝ'is konfuz'it'a kaj en'pens'a, kaj ĝust'e tiam en'ir'is Sansón Carrasco. Li'n sekv'is la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o, puŝ'at'a'j de la dezir'o aŭskult'i, kia'n argument'o'n uz'os la bakalaŭr'o por persvad'i ili'a'n sinjor'o'n, ke li ne for'ir'u de'nov'e serĉ'i aventur'o'j'n. Sansón, la grand'a ŝerc'ul'o, proksim'iĝ'is al do'n Quijote, brak'um'is li'n, kiel en la unu'a foj'o, kaj dir'is emfaz'e:

—Ho flor'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o! Ho bril'eg'a lum'o de la arm'o'j! Ho spegul'o kaj honor'o

de la hispan'a regn'o! Vol'u la ĉio'pov'a Di'o nun'e kaj post'e, ke se ia person'o, aŭ person'o'j, intenc'as met'i obstakl'o'n aŭ bar'o'n al vi'a tri'a el'ir'o, li mem ne pov'u trov'i la el'ir'o'n el la labirint'o de si'a'j dezir'o'j nek iam plen'um'i si'a'n plej kar'a'n projekt'o'n!

Post'e, turn'ant'e si'n al la mastr'um'ant'in'o, li al'don'is:

—Vi pov'as ne plu recit'i la preĝ'o'n de Sankt'a Apolonia, ĉar mi sci'as, ke la astr'o'j special'e decid'is, ke sinjor'o do'n Quijote de'nov'e ir'u plen'um'i si'a'j'n nobl'a'j'n kaj nov'a'j'n ide'o'j'n; kaj mi'a konscienc'o mi'n riproĉ'us, se mi ne instig'us kaj persvad'us ĉi kavalir'o'n ĉes'i re'ten'i kaj sub'met'i la fort'o'n de si'a kuraĝ'a brak'o kaj la aŭdac'o'n de si'a anim'o, ĉar pro li'a prokrast'o en'danĝer'iĝ'as la ripar'o de arbitr'o'j, la honor'o de puceloj, la protekt'o al orf'o'j, la defend'o al vidv'in'o'j kaj la help'o al edz'in'o'j, apart'e de ali'a'j afer'o'j de la sam'a spec'o propr'a'j, koncern'a'j kaj rilat'a'j al la orden'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Tiel do, bel'a kaj brav'a sinjor'o do'n Quijote, vi'a grand'a kaj alt'a moŝt'o dev'as ek'ir'i jam sur la voj'o, prefer'e nun ol morgaŭ; kaj se io mank'as al vi por la plen'um'o de vi'a decid'o, jen mi, pret'a met'i je vi'a dispon'o mi'a'n person'o'n kaj mi'a'n hav'o'n. Kaj se vi, plej super'a moŝt'o, bezon'us ŝild'ist'o'n, mi konsider'us mi'n eg'e feliĉ'a, serv'ant'e vi'n en tia karakter'o.

Ĉe tio do'n Quijote turn'is si'n al Sancho kaj dir'is:

—Ĉu mi ne avert'is vi'n, Sancho, ke mi fin'e dispon'us abund'o'n da ŝild'ist'o'j? Rigard'u, kiu propon'as si'n!: la ekster'ordinar'a bakalaŭr'o Sansón Carrasco, konstant'e bon'humor'a, amuz'ant'o de student'o'j en la fakultat'a'j kort'o'j de Salamanca, person'e san'a, membr'e facil'mov'a, silent'a, el'ten'em'a kontraŭ la frid'o kaj la varm'o, kontraŭ la mal'sat'o kaj la soif'o kaj posed'ant'a ĉio'n neces'a'n por est'i ŝild'ist'o de vag'ant'a kavalir'o. Sed la ĉiel'o ne permes'u, ke, por obe'i mi'a'n kapric'o'n, mi renvers'u ĉi kolon'o'n de la letroj, romp'u ĉi vaz'o'n de sci'o'j kaj de'hak'u ĉi super'a'n palm'o'branĉ'o'n de la nobl'a'j kaj liberal'a'j art'o'j! La nov'a Sansón rest'u en si'a land'o kaj, honor'ant'e ĝi'n, honor'u en la sam'a temp'o la griz'a'j'n har'o'j'n de si'a'j old'a'j ge'patr'o'j: mi kontent'iĝ'os per la unu'a ŝild'ist'o si'n propon'ont'a, konsider'ant'e, ke Sancho ne degn'as ven'i kun mi.

—Jes, mi degn'as —respond'is Sancho, kor'tuŝ'it'a kaj kun la okul'o'j plen'a'j de larm'o'j—. Oni ne dir'u pri mi, sinjor'o mastr'o, ke «fin'iĝ'is la pan'o, adiaŭ, kompan'o». Ne, mi ne de'ven'as de famili'o el sen'dank'ul'o'j: la tut'a mond'o sci'as, precip'e mi'a vilaĝ'o, kia'j est'is mi'a'j antaŭ'ul'o'j, la Panzas, kaj krom'e mi sci'as, pro la mult'a'j bon'a'j far'o'j kaj pro la vort'o'j, eĉ pli bon'a'j, de vi'a moŝt'o, ke vi dezir'as favor'i mi'n. Se mi tro insist'is rilat'e la kiom'o'n kaj la kvant'o'n de mi'a salajr'o, tio'n mi far'is nur por komplez'i mi'a'n edz'in'o'n, ĉar, kiam ŝi decid'as i'o'n, neni'a male'o en'bat'as la ring'o'j'n de barel'o tiel fort'e, kiel mi'a edz'in'o, kiam ŝi en'bat'as, ke oni far'u ŝi'a'n vol'o'n. Sed, ver'dir'e, vir'o dev'as vir'e kondut'i, kaj vir'in'o vir'in'e; kaj ĉar mi est'as vir'o ie ajn (kio ne neg'ebl'as) mi vol'as est'i vir'o ankaŭ en mi'a dom'o, spit'e al ĉiu kaj al ĉio. Do, neni'o pli'a rest'as por far'i: nur, ke vi'a moŝt'o skrib'u vi'a'n testament'o'n kaj al'don'a'n kodicil'o'n, ke oni ne pov'u ĝi'n re'vek'i, kaj tuj post'e ni ek'ir'u sur la voj'o, por ke ne plu sufer'u la anim'o de sinjor'o Sansón, se konsider'i, ke li dir'as, ke li'a konscienc'o dikt'as al li persvad'i vi'a'n moŝt'o'n vag'ad'i por la tri'a foj'o tra la mond'o. Kaj de'nov'e mi propon'as mi'n por serv'i fidel'e kaj laŭ'leĝ'e vi'a'n moŝt'o'n, tiel bon'e kiel la ŝild'ist'o'j de ajn'a epok'o nun'a aŭ pase'a serv'is al la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj eĉ pli bon'e ol ili.

La bakalaŭr'o mir'is je la stil'o kaj la vort'o'j de Sancho, ĉar, kvankam li leg'is la unu'a'n part'o'n de la histori'o de li'a mastr'o, li tut'e ne kred'is la ŝild'ist'o'n tiel amuz'a, kiel oni li'n pentr'is en la libr'o; sed nun, kiam li aŭd'is li'n dir'i «testament'o'n kaj al'don'a'n kodicil'o'n, ke oni ne pov'u ĝi'n re'vek'i» anstataŭ «testament'o'n kaj al'don'a'n kodicil'o'n, ke oni ne pov'u ĝi'n re'vok'i», li kred'is ĉio'n, kio'n li leg'is pri la ŝild'ist'o, konsider'is li'n unu el la plej grandioz'a'j stult'ul'o'j de ni'a epok'o, kaj pens'is, ke tia par'o da frenez'ul'o'j, kiel la mastr'o kaj la serv'ist'o, neniam antaŭ'e ekzist'is en la mond'o.

Fin'e do'n Quijote kaj Sancho brak'um'is unu la ali'a'n, re'amik'iĝ'is, kaj aŭskult'int'e la opini'o'n kaj la aprob'o'n de la grand'a Carrasco, ili'a orakol'o tiam'a, decid'is entrepren'i la vojaĝ'o'n post tri tag'o'j; dum'e ili dev'us proviz'i si'n per ĉio neces'a por la for'ir'o, precip'e per komplet'a helm'o, ĉar do'n Quijote insist'is, ke li nepr'e dev'as port'i ĝi'n. Sansón propon'is al li unu tia'n, ĉar li sci'is, ke amik'o li'a hav'as ĝi'n kaj volont'e ĝi'n ced'us, se konsider'i, ke ĝi, tut'e mank'a je la bril'o de polur'it'a ŝtal'o, nigr'is kaŭz'e de rust'o kaj ŝim'o.

Ne hav'is fin'o'n la mal'ben'o'j ĵet'it'a'j de la nev'in'o kaj la mastr'um'ant'in'o kontraŭ Carrasco; la du dis'ŝir'is si'a'j'n har'o'j'n, grat'is si'a'n vizaĝ'o'n kaj, laŭ la manier'o de la iam'a'j plor'ist'in'o'j, ve'kri'is la for'ir'o'n de la mastr'o kvazaŭ li'a'n propr'a'n mort'o'n. Nu, Sansón, persvad'ant'e la hidalg'o'n de'nov'e vojaĝ'i, komenc'is lud'i rol'o'n, kiu'n ĉi histori'o trakt'os si'a'temp'e, kaj kiu'n li pren'is sur si'n inter'konsent'e kun la pastr'o kaj la barbir'o.

Resum'e, en la dir'it'a'j tri tag'o'j do'n Quijote kaj Sancho hav'ig'is al si kio'n ili opini'is neces'a, kaj post ol Sancho pac'ig'is la edz'in'o'n, kaj do'n Quijote la nev'in'o'n kaj la mastr'um'ant'in'o'n, ambaŭ, ne'rimark'at'e, ek'ir'is ĉe la fal'o de la nokt'o, kaj la bakalaŭr'o akompan'is ili'n unu du mejl'o'j'n ek'de la vilaĝ'o sur'voj'e al El Toboso. Do'n Quijote rajd'is sur la bon'a Rocinante, kaj Sancho sid'is sur la old'a azen'o kun la du'sak'o bon'e proviz'it'a per viktuali'o, kaj la burs'o per mon'o, kiu'n do'n Quijote antaŭ'e konfid'is al li por ajn'a eventual'o. Sansón brak'um'is la kavalir'o'n kaj pet'is li'n, ke li ne forges'u inform'i li'n pri si'a'j nov'aĵ'o'j bon'a'j aŭ mav'a'j, ke li pov'u aŭ ĝoj'i aŭ trist'i, kiel postul'as la leĝ'o'j de la amik'ec'o. do'n Quijote promes'is tio'n far'i, Sansón re'pren'is la voj'o'n al si'a vilaĝ'o, kaj la par'o ir'is plu al'e al la grand'a urb'o El Toboso.

[241] Neolog'ism'o el la hispan'a «ventura», kiu pov'as signif'i, inter'ali'e, «aventur'o» kaj

«feliĉ'o». La mastr'um'ant'in'o uz'as «ventura» laŭ ties du'a senc'o.

[242] Vort'o'lud'o en la hispan'a, kompren'ebl'a, kiam oni sci'as, ke «rat'a» (rat'o) signif'as ankaŭ, inter'ali'e, «pag'o aŭ dis'divid'o proporci'a».

[243] Latin'e: «tre bon'e».

Ĉapitr'o 8

Pri tio, kio okaz'is al do'n Quijote kiam li ir'is sur'voj'e por vizit'i si'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso

Ben'at'a est'u la ĉio'pov'a Allah, dir'as Hamete Benengeli ĉe la komenc'o de ĉi ok'a ĉapitr'o.

Ben'at'a est'u Allah, li ripet'as tri'foj'e, kaj deklar'as, ke li tiel ben'as, ĉar li vid'as, ke do'n Quijote kaj Sancho ir'as jam sur la voj'o, kaj ke la leg'ant'o'j de ili'a plaĉ'a histori'o pov'as est'i cert'a'j, ke de ĉi moment'o komenc'iĝ'as la grand'a'j far'o'j kaj la sprit'aĵ'o'j de do'n Quijote kaj ties ŝild'ist'o. Krom'e li pet'as la leg'ant'o'j'n forges'i la pas'int'a'j'n kavalir'aĵ'o'j'n de la inĝeni'a hidalg'o, kaj fiks'i la okul'o'j'n al li'a'j futur'a'j aventur'o'j, kiu'j komenc'iĝ'as de nun sur la voj'o al El Toboso, kiel la ali'a'j komenc'iĝ'is sur la kamp'o'j de Montiel. Kaj li pet'as ne mult'e, se konsider'i, ke li promes'as mult'o'n. Tiel do, li daŭr'ig'as jen'e:

Do'n Quijote kaj Sancho trov'is si'n sol'a'j kaj, apenaŭ Carrasco for'ir'is, Rocinante komenc'is hen'i kaj la azen'o ia'i, kio'n la hidalg'o kaj la ŝild'ist'o opini'is bon'a sign'o kaj tre favor'a aŭgur'o; sed, se dir'i la ver'o'n, pli mult'is la ia'o'j kaj suspir'o'j de la azen'o ol la hen'o'j de la ĉeval'o, kaj el tio Sancho konjekt'is, ke li'a bon'a sort'o super'us la sort'o'n de li'a mastr'o; mi ne sci'as, ĉu li'a konjekt'o baz'iĝ'is sur ia special'a astr'ologi'o de li kon'at'a, ĉar la histori'o don'as ĉi-rilat'e neni'a'n klar'ig'o'n: nur, ke, kiam li stumbl'is aŭ fal'is, oni aŭd'is li'n dir'i, ke li tre ĝoj'us, se li ne est'us for'las'int'a si'a'n hejm'o'n, ĉar el la stumbl'o'j kaj fal'o'j neni'o'n li gajn'is krom ŝir'it'a'j ŝu'o'j aŭ

romp'it'a'j rip'o'j; kaj, kvankam stult'a, Sancho hav'is pri ĉi punkt'o sufiĉ'e prudent'a'n opini'o'n.

—Sancho amik'o —dir'is do'n Quijote—, la nokt'o jam fal'as rapid'e kaj obskur'iĝ'as pli baldaŭ

ol ni bezon'us por al'ven'i ankoraŭ kun la lum'o de la tag'o al El Toboso, kie'n mi decid'is ir'i antaŭ ol entrepren'i ali'a'n aventur'o'n. Tie mi ricev'os la ben'o'n kaj la permes'o'n de la sen'egal'a Dulcine'a, kun kies permes'o mi kred'as, ke mi cert'e met'os feliĉ'a'n fin'o'n al ĉia danĝer'a aventur'o, ĉar neni'o don'as pli da kuraĝ'o al la vag'ant'a'j kavalir'o'j en ĉi viv'o ol la sci'o, ke ili'a'j dam'o'j ili'n favor'as.

—Mi opini'as sam'e —respond'is Sancho— sed mi kred'as, ke ne est'os facil'e al vi'a moŝt'o parol'i al ŝi aŭ renkont'iĝ'i kun ŝi en ia lok'o, kie ŝi pov'us don'i al vi si'a'n ben'o'n, escept'e se ŝi ben'us vi'n de la mur'o de la kral'o, kie mi vid'is ŝi'n por la unu'a foj'o, kiam mi trans'don'is al ŝi la leter'o'n kun sci'ig'o'j pri la absurd'o'j kaj ekstravaganc'o'j tiam plen'um'at'a'j de vi'a moŝt'o en la fund'o de Sierra Moren'a.

—Ĉu ili ŝajn'is al vi mur'o'j de kral'o, kiam vi admir'is de ili ŝi'a'n neniam sufiĉ'e laŭd'at'a'n bel'o'n kaj graci'o'n? Cert'e tem'is pri galeri'o'j, koridor'o'j aŭ arkad'o'j, aŭ kiel ajn ili nom'iĝ'as, de riĉ'a'j kaj reĝ'a'j palac'o'j.

—Ebl'e —respond'is Sancho—. Sed ili ŝajn'is al mi mur'o'j de kral'o, se mi bon'e memor'as.

—Nu, kio ajn ili est'as, ni ir'u tie'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Ĉar, se mi nur vid'os ŝi'n super mur'o, tra fenestr'o, krad'o de ĝarden'o aŭ fend'o de pord'o, la bril'eg'o de ŝi'a bel'o,

traf'ant'e mi'n en la okul'o'j'n, lum'ig'os mi'a'n spirit'o'n kaj fort'ig'os mi'a'n kor'o'n, tiel'e, ke mi akir'os unik'a'n saĝ'o'n kaj sen'egal'a'n kuraĝ'o'n.

—Nu, sinjor'o, se dir'i la ver'o'n —respond'is Sancho—, kiam mi vid'is tia'n sun'o'n, sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso, ĝi ne bril'is ĝis la ekstrem'o dis'ĵet'i de si radi'o'j'n; ebl'e tial, ke, kiel mi dir'is al vi, ŝi'a sinjor'in'a moŝt'o okup'is si'n kribr'ant'e tritik'o'n, kaj la abund'a polv'o de'sku'at'a de la gren'o pend'is kiel nub'o antaŭ ŝi'a vizaĝ'o kaj obskur'ig'is ĝi'n.

—Nu, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Kial vi insist'as pens'i, kred'i kaj asert'i, ke mi'a sinjor'in'o Dulcine'a kribr'is tritik'o'n, se konsider'i, ke tia task'o kaj funkci'o ne hav'as i'a'n rilat'o'n kun la komun'a'j okup'o'j de la moŝt'ul'o'j, kies person'o'j est'as form'it'a'j kaj rezerv'it'a'j por ali'a'j task'o'j kaj distr'o'j, kiu'j montr'as, je la distanc'o de sag'o'ĵet'o, ili'a'n alt'a'n rang'o'n? Cert'e, ho Sancho!, vi ne bon'e memor'as la vers'o'j'n de ni'a poet'o,[244] kie li pentr'as la labor'o'n plen'um'it'a'n de kvar nimf'o'j, en ties kristal'a loĝ'ej'o, kiam lev'int'e la kap'o'n el si'a am'at'a river'o Taj'o, ili sid'iĝ'is sur la verd'a herb'o por teks'i riĉ'a'n ŝtof'o'n, inter'plekt'ant'e or'o'n, perl'o'j'n kaj silk'a'j'n faden'o'j'n, laŭ la pri'skrib'o de la inĝeni'a poet'o. Kaj cert'e en tio konsist'is la labor'o de mi'a sinjor'in'o, kiam vi vid'is ŝi'n, sed okaz'as, ke ia malic'a sorĉ'ist'o sen'dub'e sent'as envi'o'n kontraŭ mi'a'j afer'o'j, kaj ŝanĝ'as kaj turn'as ĉio'n kapabl'a'n don'i al mi plezur'o'n, en form'o'j'n diferenc'a'j'n de la aŭtent'a'j: tial mi tim'as, ke se la aŭtor'o de la histori'o de mi'a'j aventur'o'j, laŭ'dir'e jam pres'it'a, est'as hazard'e unu el mi'a'j mal'amik'o'j sorĉ'ist'o'j, cert'e li ŝanĝ'is unu afer'o'n en ali'a'n, miks'ant'e mil mensog'o'j'n kun unu ver'o, kaj devi'ant'e de la si'n'sekv'o propr'a al ver'a histori'o per en'met'o de afer'o'j ekster'tem'a'j. Ho envi'o, radik'o de ne'kalkul'ebl'a'j mal'bon'o'j, verm'o ronĝ'ant'a la merit'o'n! Ĉiu'j pek'o'j, Sancho, kun'port'as i'a'n plezur'o'n; sed la envi'o port'as kun si nur ĉagren'o'n, rankor'o'n kaj koler'o'n.

—Ankaŭ mi opini'as sam'e —respond'is Sancho—, kaj pens'as, ke en la histori'o aŭ legend'o, kiu'n, laŭ si'a'j dir'o'j, Carrasco leg'is pri ni, sen'dub'e oni al'kraĉ'as kaj tren'as sur la kot'o ni'a'n reputaci'o'n, kvankam mi ĵur'as, kiel honest'a hom'o, ke mi neniam parol'is mal'bon'o'n kontraŭ

ajn'a sorĉ'ist'o, nek posed'as sufiĉ'a'n hav'o'n por vek'i ies envi'o'n. Ver'dir'e, mi est'as iom malic'et'a kaj iel inklin'as fripon'i: sed ĉio'n ĉi kovr'as kaj kaŝ'as la grand'a mantel'o de mi'a simpl'ec'o ĉiam natur'a kaj nenia'okaz'e artifik'a. Krom'e, la histori'ist'o'j dev'us mi'n indulg'i kaj trakt'i mi'n bon'e en si'a'j verk'o'j, eĉ se nur pro tio, ke mi ĉiam ver'e kaj firm'e kred'as je Di'o kaj je la doktrin'o de la Sankt'a Eklezi'o Katolik'a, kaj sent'as ĝis'mort'a'n abomen'o'n kontraŭ la jud'o'j.

Tamen, oni dir'u pri mi laŭ'plaĉ'e: mi nask'iĝ'is nud'a, kaj nud'a mi est'as, do nek perd'as nek gajn'as; ĉies opini'o'j grav'as al mi tiel mal'mult'e kiel fig'o, se mi aper'as en libr'o'j ir'ant'a'j tra la mond'o de man'o en man'o'n.

—Tio, Sancho —respond'is do'n Quijote— ig'as mi'n memor'i pri io okaz'int'a al fam'a poet'o ĉi-temp'a; li verk'is mord'a'n satir'o'n kontraŭ ĉiu'j dam'o'j liber'mor'a'j, sed ne inkluziv'ig'is la nom'o'n de dam'o, ĉar li ne cert'is, ĉu ankaŭ ŝi meretric'is; rimark'int'e, ke ŝi ne aper'as en la list'o, ŝi plend'is al la aŭtor'o, demand'ant'e kio'n li vid'is ĉe ŝi, ke li ne en'met'is ŝi'n en la list'o'n de la ali'a'j, kaj pet'ant'e, ke li pli'long'ig'u la satir'o'n, ke ŝi hav'u lok'o'n en ĝi: se ne, li en'danĝer'ig'us si'a'n propr'a'n viv'o'n. La poet'o far'is laŭ ŝi'a dezir'o, verk'is pri ŝi malic'a'n pri'skrib'o'n, ind'a'n je la klaĉ'em'a lang'o de la duenj'o'j, kaj ŝi kontent'iĝ'is, vid'ant'e si'n mis'fam'e fam'a. Ĉi-rilat'e menci'ind'as ankaŭ la histori'o pri la paŝt'ist'o, kiu for'brul'ig'is la fam'a'n templ'o'n de Dian'a, unu el la sep mir'ind'aĵ'o'j de la mond'o, nur por ke li'a nom'o plu viv'u en la futur'a'j

temp'o'j; kaj, kvankam oni dekret'is, ke oni ne menci'u li'n parol'e aŭ skrib'e, por ke li'a ambici'o ne plen'um'iĝ'u, tamen oni sci'as ankoraŭ, ke li nom'iĝ'is Herostrat'o. Ali'a'n taŭg'a'n ekzempl'o'n montr'as la histori'o pri la grand'a imperi'estr'o Karolo la 5-a kaj kavalir'o en Romo: la imperi'estr'o dezir'is vizit'i la fam'a'n templ'o'n La Rotond'o, nom'at'a'n La Panteon'o en la antikv'a'j temp'o'j, kaj nun kon'at'a'n sub la pli ĝust'a nom'o de Kirk'o de Ĉiu'j Sankt'ul'o'j. Ĝi est'as la plej komplet'a el la monument'o'j konstru'it'a'j kaj post'las'it'a'j de la pagan'ism'o en Romo, kaj rivel'as, pli ol la ceter'a'j, la am'o'n de si'a'j fond'int'o'j al la pomp'o kaj la grandioz'o. Laŭ'form'e ĝi simil'as al du'on'a oranĝ'o impon'e grand'a, kaj ĝi'a intern'o tre klar'as, kvankam la lum'o penetr'as nur tra fenestr'o, aŭ pli ĝust'e, tra rond'a lantern'o sur la supr'o. La imperi'estr'o rigard'ad'is la konstru'o'n kaj, apud li, Roma kavalir'o montr'is al li la bel'o'j'n kaj rafin'o'j'n de tia ĉef'verk'o arkitektur'a.

Post'e, kiam ili distanc'iĝ'is de la lantern'o, la kavalir'o dir'is al la imperi'estr'o:

»—Mil foj'o'j'n, plej respekt'ind'a majest'a moŝt'o, mi sent'is la dezir'o'n ĉirkaŭ'pren'i vi'n kaj ĵet'i mi'n de la lantern'o, por las'i en la mond'o memor'o'n etern'a'n de mi'a nom'o.

»—Mi dank'as vi'n, ke vi ne efektiv'ig'is tiel mav'a'n ide'o'n —respond'is la imperi'estr'o—, kaj de nun mi ne don'os al vi nov'a'n okaz'o'n pruv'i al mi vi'a'n lojal'o'n; tiel do, mi ordon'as vi'n neniam parol'i al mi, aŭ aper'i antaŭ mi'a vid'o.

»Kaj, parol'int'e tiel, la imperi'estr'o konsent'is al li grand'a'n favor'o'n. Mi vol'as dir'i, Sancho, ke tre fort'as la dezir'o akir'i fam'o'n. Kio, se ne, puŝ'is Horaci'o'n de sur la pont'o en la profund'o'n de Tibero? Kio brul'ig'is la brak'o'n kaj la man'o'n de Mucio? Kio instig'is Curcion ĵet'i si'n en la fajr'a'n abism'o'n apert'iĝ'int'a'n mez'e de Romo? Kio, spit'e al ĉi'a'j omen'o'j kontraŭ'a'j, ig'is Cezar'o'n trans'ir'i Rubikon'o'n? Kaj laŭ ekzempl'o'j pli modern'a'j, kio sink'ig'is la ŝip'o'j'n kaj post'las'is grup'o'n da kuraĝ'a'j hispan'o'j, komand'at'a'j de la eminent'a Cortés, izol'it'a sur la strand'o'j de la Nov'a Mond'o? Ĉi far'o'j, kun'e kun ali'a'j sam'e admir'ind'a'j, est'is, est'as kaj est'os rezult'o de la am'o al la glor'o, ĉar la hom'o'j dezir'as gajn'i ĝi'n per hero'aĵ'o'j kiel premi'o'n kaj part'o'n de si'a etern'ec'o. Tamen ni, krist'an'o'j katolik'a'j kaj kavalir'o'j vag'ant'a'j, dev'as aspir'i pli fort'e la glor'o'n sen'mort'a'n de la region'o'j ĉiel'a'j kaj eter'a'j, ol la vant'o'n de la renom'o akir'it'a de ĉi nun'a viv'o efemer'a, kiu renom'o, kiom ajn ĝi daŭr'os, fin'iĝ'os mem kun ĉi mond'o destin'it'a al pere'o; tiel do, ho Sancho!, ni'a'j ag'o'j dev'as ne trans'paŝ'i la lim'o'n mark'it'a'n de la krist'an'a religi'o, al kiu ni aparten'as. Ni dev'as mort'ig'i la orgojl'o'n de la gigant'o'j per moder'o; la envi'o'n per grand'anim'ec'o kaj bon'vol'o; la koler'o'n per si'n'reg'o kaj per trankvil'o de la anim'o; la manĝ'avid'o'n kaj la dorm'em'o'n per sobr'o kaj daŭr'a vek'it'ec'o; la lasciv'o'n kaj la karn'a'n apetit'o'n per la fidel'o ŝuld'at'a al la dam'o'j, mastr'in'o'j de ni'a'j kor'o'j; kaj la pigr'o'n per vag'ad'o tra la tut'a mond'o, serĉ'ant'e la okaz'o'j'n kapabl'a'j'n ig'i ni'n, krist'an'o'j'n, fam'a'j kavalir'o'j.

Per tio, Sancho, oni dev'as akir'i la grand'a'n laŭd'o'n propr'a'n al la bon'a fam'o.

—Mi bon'e kompren'as kio'n vi'a moŝt'o dir'is ĝis nun —respond'is Sancho—. Tamen mi dezir'us, ke vi'a moŝt'o sorb'u al mi dub'o'n, kiu ĉi-moment'e ven'as al mi en la memor'o'n.

—«Solv'u» vi vol'is dir'i, Sancho —korekt'is do'n Quijote—. Parol'u, kaj mi respond'os laŭ'pov'e.

—Dir'u al mi, sinjor'o —daŭr'ig'is Sancho—. Kie trov'iĝ'as nun'temp'e la Juli'o'j, aŭ Aŭgust'o'j, kaj la ceter'a'j fam'a'j kavalir'o'j jam mort'int'a'j, kies nom'o'j'n vi menci'is?

—La pagan'o'j, cert'e en la infer'o —respond'is do'n Quijote—. La krist'an'o'j, se ili kondut'is krist'an'e, aŭ en la purgatori'o, aŭ en la paradiz'o.

—Tre bon'e —dir'is Sancho—. Sed mi vol'us sci'i nun, ĉu la tomb'o'j, kie kuŝ'as la kadavr'o'j de tia'j sinjor'eg'o'j, hav'as ĉe la antaŭ'o lamp'o'j'n el arĝent'o, aŭ ĉu la mur'o'j de ili'a'j kapel'o'j aper'as garn'it'a'j per lam-baston'o'j, mort'o'tuk'o'j, har'ar'o'j, krur'o'j kaj okul'o'j el vaks'o. Kaj se ne, per tio?

—La tomb'o'j de la pagan'o'j est'is plej oft'e pomp'a'j monument'o'j: la cindr'o'n de Juli'o Cezar'o oni lok'is sur la supr'o'n de ŝton'a piramid'o de kolos'a grand'o, hodiaŭ nom'at'a en Romo Nadl'o de Sankt'a Petro; [245] la tomb'o de la imperi'estr'o Hadrian'o konsist'is el kastel'o tiel grand'a kiel grav'a vilaĝ'o: ĝi'n oni nom'is moles Adrian'i kaj nun kastel'o de Sankt'a Anĝel'o, en Romo; la reĝ'in'o Artemisa sepult'is si'a'n edz'o'n Maŭsoleo en tomb'o'n tiel grandioz'a'n, ke oni taks'is ĝi'n unu el la sep mir'ind'aĵ'o'j de la mond'o; sed eĉ ne unu el tia'j tomb'o'j, nek la mult'a'j ali'a'j konstru'it'a'j de la pagan'o'j est'is garn'it'a'j per mort'o'tuk'o'j aŭ per la ceter'a'j ofer'don'o'j kaj sign'o'j rivel'ant'a'j la ĉe'est'o'n de sepult'it'a sankt'ul'o.

—Mi al'ven'as al la punkt'o cel'it'a! —dir'is Sancho—. Nun bon'vol'u respond'i: kio pli grand'as, re'viv'ig'i mort'int'o'n aŭ mort'ig'i gigant'o'n?

—La respond'o evident'as: pli grand'as re'viv'ig'i mort'int'o'n.

—Mi vi'n kapt'is nun! —daŭr'ig'is Sancho—. Tiel do, kiu re'don'as la viv'o'n al mort'int'a, la vid'o'n al blind'a, la fort'o'n al mal'san'a kaj la normal'a'n ir'o'n al lam'a, kaj hav'as ĉe la antaŭ'o de si'a tomb'o lamp'o'j'n lum'a'j'n, dum li'a'j kapel'o'j plen'as de pi'a'j hom'o'j ador'ant'a'j sur'genu'e li'a'j'n relikv'o'j'n, ĝu'os pli bon'a'n fam'o'n en ĉi viv'o kaj en la trans'a, ol la pagan'a'j imperi'estr'o'j kaj la vag'ant'a'j kavalir'o'j de ajn'a epok'o.

—Ankaŭ pri tio mi konsent'as —respond'is do'n Quijote.

—Nu, bon'e —al'don'is Sancho—. La kadavr'o'j kaj la relikv'o'j de la sankt'ul'o'j posed'as ĉi fam'o'n, ĉi favor'o'n, ĉi prerogativ'o'n, aŭ kiel ajn oni ĝi'n nom'as, kaj kun la aprob'o kaj la permes'o de ni'a Sankt'a Patr'in'o la Eklezi'o ili ricev'as nombr'o'n da lamp'o'j, kandel'o'j, mort'o'tuk'o'j, lam-baston'o'j, pentr'aĵ'o'j, har'ar'o'j, okul'o'j kaj krur'o'j, el kio rezult'as pli'iĝ'o de la popol'a devot'ec'o kaj dis'vast'iĝ'o de ili'a krist'an'a fam'o. La reĝ'o'j mem port'as sur'ŝultr'e la kadavr'o'j'n de la sankt'ul'o'j aŭ ties relikv'o'j'n, kis'as pec'o'j'n de ili'a'j ost'o'j, ornam'as kaj riĉ'ig'as per ili si'a'j'n preĝ'o'ĉambr'o'j'n kaj si'a'j'n plej kar'a'j'n altar'o'j'n.

—Kia'n konklud'o'n mi dev'as el'tir'i el vi'a'j vort'o'j, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Mi vol'as dir'i —respond'is la ŝild'ist'o—, ke, se ni far'iĝ'us sankt'ul'o'j, ni akir'us pli rapid'e la bon'a'n fam'o'n, kiu'n ni aspir'as. Memor'u vi'a moŝt'o, ke hieraŭ aŭ antaŭ'hieraŭ (tem'as pri temp'o tiel proksim'a al ni, ke ni pov'as uz'i tia'n dir'manier'o'n) oni kanoniz'is aŭ beat'ul'ig'is par'o'n da sen'ŝu'a'j monaĥ'et'o'j, [246] kaj jam la hom'o'j konsider'as grand'a'n feliĉ'o'n tuŝ'i kaj kis'i la fer'a'n ĉen'o'n, per kiu ili zon'is kaj tortur'is si'a'n korp'o'n, kaj kiu'n oni kult'as pli ol la glav'o'n de Rolando en la arsenal'o de ni'a sinjor'o la reĝ'o, kies viv'o'n Di'o gard'u. Tiel do, kar'a mastr'o,

est'i humil'a monaĥ'o de ajn'a orden'o valor'as pli ol vag'ad'i kuraĝ'e kaj kavalir'e; du dek'du'o'j da skurĝ'o'bat'o'j agrabl'as al Di'o pli ol du mil lanc'o'pik'o'j kontraŭ gigant'o'j, monstr'o'j kaj drak'o'j.

—Vi prav'as —respond'is do'n Quijote—, sed ni ĉiu'j ne pov'as est'i monaĥ'o'j, kaj Di'o konduk'as si'a'j'n elekt'it'o'j'n sur divers'a'j kaj mult'a'j voj'o'j al la ĉiel'o. La kavalir'ism'o est'as religi'o, kaj en la paradiz'o sid'as kavalir'o'j sankt'ul'o'j.

—Jes —dir'is Sancho—, sed mi aŭd'is, ke en la ĉiel'o la monaĥ'o'j mult'as pli ol la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

—Ĉar la nombr'o de la monaĥ'o'j grand'as pli ol la nombr'o de la kavalir'o'j.

—Mult'a'j est'as la vag'ant'a'j —respond'is Sancho.

—Mult'a'j. Sed nur kelk'a'j merit'as la nom'o'n de kavalir'o.

Per ĉi konversaci'o kaj ali'a'j simil'a'j ili pas'ig'is la nokt'o'n kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n, sen ke io menci'ind'a okaz'us al ili, ĉe la grand'a ĉagren'o de do'n Quijote. Fin'e, unu tag'o'n post'e, ĉe la fal'o de la nokt'o, ili disting'is la grand'a'n urb'o'n El Toboso, ĉe kies aper'o ĝoj'is la spirit'o de do'n Quijote, kaj trist'is Sancho, ĉar li nek kon'is la dom'o'n de Dulcine'a, nek iam en si'a viv'o vid'is ĝi'n, sam'e kiel li'a mastr'o. Tiel do, la unu'a, ĉar li dezir'is vid'i ŝi'n, kaj la ali'a, ĉar li neniam ŝi'n vid'is, sent'is grand'a'n agit'iĝ'o'n en si, kaj Sancho ne kapabl'is imag'i kio'n li dev'us far'i, se li'a mastr'o send'us li'n al El Toboso.

Fin'e do'n Quijote decid'is, ke ili en'ir'us en la urb'o'n jam en la profund'o de la nokt'o, kaj, atend'ant'e ĉi moment'o'n, ili rest'is inter kelk'a'j kverk'o'j proksim'e al El Toboso; kaj en la dir'it'a hor'o ili en'ir'is en la urb'o'n, kie okaz'is al ili okaz'ind'a'j ofer'o'j.

[244] Garcilaso de la Veg'a (1503-1536); la vers'o'j alud'it'a'j aparten'as al li'a 3-a Eklog'o.

[245] Tem'as pri la obelisk'o 25,50 m long'a, kiu'n, laŭ ordon'o de Kaligul'o, oni transport'is de Egipt'uj'o kaj star'ig'is en la Cirk'o de Nerono. En 1586 oni trans'lok'is la obelisk'o'n, laŭ ordon'o de pap'o Sikst'o la 5-a, al la plac'o Sankt'a Petro. Ne tut'e ver'as la asert'o de do'n Quijote pri la cindr'o de Juli'o Cezar'o.

[246] Ebl'e Sankt'a Dieg'o de Alcalá, mort'int'a en 1463 kaj kanoniz'it'a en 1588, kaj Sankt'a Petro de Alcántara, mort'int'a en 1562.

Ĉapitr'o 9

Kie oni rakont'as kio'n ĝi en'ten'as

Proksim'um'e ĉe la nokt'o'mez'o do'n Quijote kaj Sancho el'ir'is el la kverk'ar'o kaj en'ir'is en El Toboso. Profund'a silent'o reg'is en la vilaĝ'o, ĉar ĝi'a'j en'loĝ'ant'o'j dorm'is kvazaŭ marmot'o'j, kiel oni kutim'e dir'as. La nokt'o iom hel'is, kvankam Sancho prefer'us ĝi'n tut'e sen'lum'a, por ke, dank’ al la tenebr'o, li'a mensog'o ne el'montr'iĝ'u. En la vilaĝ'o aŭd'iĝ'is nur hund'a'j boj'o'j, surd'ig'a'j en la orel'o'j de do'n Quijote kaj alarm'a'j en la kor'o de Sancho. De temp'o al temp'o ia'is azen'o, grunt'is pork'o'j, miaŭ'is kat'o'j, kaj ili'a'j divers'a'j blek'o'j ŝajn'is pli laŭt'a'j en la silent'o de la nokt'o. La en'am'iĝ'int'a kavalir'o konsider'is ĉio'n ĉi mav'a aŭgur'o, tamen li dir'is al Sancho:

—Sancho, mi'a fil'o, gvid'u mi'n al la palac'o de Dulcine'a: ebl'e ni trov'os ŝi'n ankoraŭ vek'it'a.

—Al kia palac'o mi dev'us gvid'i, je Di'o? —demand'is Sancho—. Mi vid'is ŝi'a'n alt'a'n moŝt'o'n nur en tre et'a dom'o.

—Do, ebl'e ŝi trov'iĝ'is tiam en apart'a pavilon'o de si'a alkazar'o amuz'ant'e si'n kun si'a'j ĉambr'ist'in'o'j, laŭ kutim'o de moŝt'a'j dam'o'j kaj princ'in'o'j.

—Sinjor'o —dir'is Sancho—. Eĉ se vi'a moŝt'o vol'as, spit'e al mi, ke la dom'o de sinjor'in'o Dulcine'a est'u alkazar'o, ĉu vi kred'as, ke ĉi-hor'e ni trov'us ŝi'a'n pord'o'n apert'a? Ĉu konven'us al ni vok'e frap'ad'i, kaŭz'ant'e ĉies alarm'o'n kaj konfuz'o'n, ĝis ili aŭd'us kaj apert'us al ni? Ĉu ebl'e ni est'as am'aĵ'ist'o'j, kiu'j ir'as al si'a'j konkub'in'o'j kaj arog'as al si la rajt'o'n frap'i la pord'o'n kaj en'ir'i en la dom'o'n en ajn'a hor'o, eĉ en la plej tard'a?

—Unu'e, ni ir'u de dom'o al dom'o, ĝis ni trov'os la alkazar'o'n —respond'is do'n Quijote—, kaj post'e mi dir'os al vi kio'n far'i. Sed rigard'u, Sancho: aŭ mi apenaŭ vid'as, aŭ la vast'a mas'o da ombr'o disting'ebl'a de ĉi tie est'as la palac'o de Dulcine'a.

—Se tiel, vi'a moŝt'o gvid'u —pet'is Sancho—. Ebl'e vi prav'as, sed eĉ se mi vid'us ĝi'n per mi'a'j okul'o'j kaj ĝi'n tuŝ'us per mi'a'j man'o'j, mi kred'us ĝi'n palac'o, tiel mult'e kiel mi kred'as, ke la sun'o bril'as ĉi-moment'e.

Do'n Quijote do gvid'is, ir'is proksim'um'e du'cent paŝ'o'j'n, al'ven'is al la ombr'a mas'o, vid'is alt'a'n tur'o'n kaj kompren'is, ke tie star'as, ne alkazar'o, sed la ĉef'a kirk'o de la vilaĝ'o.

—La kirk'o ni'n front'as, Sancho —dir'is la hidalg'o.

—Tio'n mi vid'as —respond'is la ŝild'ist'o—, kaj Di'o vol'u, ke ni ne renkont'u ĉi tie ni'a'n tomb'o'n, [247] ĉar ne est'as bon'a sign'o vag'i ĉe tomb'ej'o ĉi-hor'e. Krom'e, se mi bon'e memor'as, mi jam dir'is al vi'a moŝt'o, ke la dom'o de la sinjor'in'o dev'as star'i en sen'el'ir'a strat'o.

—La diabl'o vi'n pren'u, idiot'o! —dir'is do'n Quijote—. De kie vi kapt'is la ide'o'n, ke la alkazar'o'j kaj reĝ'a'j palac'o'j star'as en sak-strat'o'j?

—Ĉiu land'o hav'as si'a'n propr'a'n kutim'o'n, sinjor'o —respond'is Sancho—. Ebl'e oni kutim'as ĉi tie, en El Toboso, konstru'i en strat'et'o'j la palac'o'j'n kaj la grand'a'j'n dom'o'j'n; tiel do, mi pet'as vi'a'n moŝt'o'n, ke vi permes'u mi'n serĉ'i en ĉi strat'o'j kaj strat'et'o'j: ebl'e mi pov'us renkont'i en ajn'a angul'o vi'a'n damn'ind'a'n alkazar'o'n, kiu'n mi vid'u manĝ'it'a de hund'o'j, se konsider'i, kiom long'a kaj ted'a ir'ad'o ĝi kost'as al ni.

—Parol'u kun respekt'o pri la afer'o'j de mi'a sinjor'in'o, Sancho —admon'is do'n Quijote—.

Reg'u inter ni la pac'o, kaj ni ne for'ĵet'u la ŝnur'o'n, perd'int'e la sitel'o'n! [248]

—Mi re'ten'os mi'n —respond'is Sancho—. Sed, kiel mi pov'us pacienc'e el'ten'i, se vi'a moŝt'o ne trov'as ĝi'n, se konsider'i ke vi cert'e vizit'is ĝi'n mil'o'j'n da foj'o'j?

—Vi frenez'ig'os mi'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Aŭskult'u, diabl'o: ĉu mi ne dir'is al vi mil'foj'e, ke en mi'a tut'a viv'o mi neniam vid'is la sen'egal'a'n Dulcine'a, nek trans'ir'is la sojl'o'n de ŝi'a palac'o, kaj ke mi am'as ŝi'n el oni'dir'o'j, pro la fam'o de ŝi'a bel'o kaj saĝ'o?

—Nur nun mi aŭd'as tio'n de vi por la unu'a foj'o —respond'is Sancho—. Kaj sci'u, ke, se vi'a moŝt'o ne vid'is ŝi'n, ankaŭ al mi okaz'is la sam'o.

—Ne'ebl'e —dir'is do'n Quijote—. Kiam vi re'ven'is kun ŝi'a respond'o al mi'a leter'o, kiu'n vi antaŭ'e al'port'is al ŝi, vi dir'is al mi, almenaŭ, ke vi vid'is ŝi'n kribr'i tritik'o'n.

—No tro fid'u tio'n, sinjor'o —respond'is Sancho—, ĉar mi sci'ig'as vi'n, ke ankaŭ la inter'vid'iĝ'o kun ŝi kaj la respond'o est'is el oni'dir'o'j; ver'e mi kon'as sinjor'in'o'n Dulcine'a tiel bon'e, kiel bon'e mi pov'us frap'i per pugn'o la ĉiel'o'n.

—Sancho, Sancho —dir'is do'n Quijote—, est'as moment'o'j por ŝerc'i, kaj moment'o'j, kiam la ŝerc'o'j tut'e ne konven'as, nek ŝajn'as oportun'a'j. Se mi dir'as, ke mi nek vid'is la sinjor'in'o'n de mi'a kor'o, nek parol'is kun ŝi, tio ne signif'as, ke vi dev'as dir'i la sam'o'n, se konsider'i, ke okaz'is kontraŭ'e, kiel vi bon'e sci'as.

Tiel parol'ant'e ili vid'is al'proksim'iĝ'i vir'o'n kun par'o da mul'o'j, kaj pro la bru'o de li'a plug'il'o, kiu tren'iĝ'is sur la ter'o, ili ĝust'e pens'is, ke li est'as kamp'ul'o el'lit'iĝ'int'a antaŭ la maten'ruĝ'o por ir'i plug'i. La kamp'ul'o kant'is dum'ir'e la romanc'o'n, kies tekst'o komenc'iĝ'as jen'e: Kiel oni vi'n tra'draŝ'is,

franc'o'j, apud Roncesvalles!

—Oni mi'n pend'um'u, Sancho —dir'is do'n Quijote, aŭd'int'e la kant'o'n—, se io bon'a okaz'os al ni ĉi-nokt'e. Ĉu vi ne aŭskult'as la kant'o'n de tiu kamp'ul'o?

—Jes, mi aŭskult'as —respond'is Sancho—. Sed kio'n komun'a'n hav'as la batal'o de Roncesvalles kun ni'a serĉ'ad'o? Eĉ se li kant'us la romanc'o'n de Calaínos,[249] est'us tut'e sam'e rilat'e al la bon'a aŭ mav'a fin'o de ni'a afer'o.

Ĉe tio la kamp'ul'o al'ven'is al ili, kaj do'n Quijote demand'is al li:

—Ĉu vi pov'us dir'i al ni, mi'a bon'a amik'o, kies viv'o'n Di'o favor'u, ĉu trov'iĝ'as proksim'e la palac'o'j de la sen'egal'a princ'in'o doña Dulcine'a de El Toboso?

—Sinjor'o —respond'is la agr'ul'o—, mi ne est'as de ĉi vilaĝ'o. Mi ven'is ĉi tie'n antaŭ nur kelk'a'j tag'o'j, kaj serv'as al riĉ'a kamp'ar'an'o, plug'ant'e li'a'n ter'o'n. Sed tie, en la kontraŭ'a dom'o, loĝ'as la pastr'o kaj la sakristi'an'o, kaj unu aŭ la ali'a, aŭ ambaŭ, pov'os inform'i vi'n pri la sinjor'in'o princ'in'o, ĉar ili hav'as la list'o'n de la loĝ'ant'o'j de El Toboso. Tamen, mi kred'as, ke en la tut'a vilaĝ'o viv'as neni'a princ'in'o; mult'a'j dam'o'j, jes, eĉ moŝt'a'j, se konsider'i, ke ĉiu el ili pov'as est'i princ'in'o en si'a hejm'o.

—Nu, amik'o —dir'is do'n Quijote—, inter ili cert'e trov'iĝ'as la dam'o, pri kies person'o mi demand'as vi'n.

—Ebl'e vi prav'as —respond'is la agr'ul'o—. Sed jam komenc'as tag'iĝ'i, do adiaŭ.

Kaj, pel'ant'e la mul'o'j'n, li plu ir'is sen atend'i nov'a'j'n demand'o'j'n. Sancho vid'is si'a'n mastr'o'n perpleks'a kaj mis'humor'a kaj dir'is:

—Sinjor'o, tag'iĝ'as rapid'e, kaj ne konven'us atend'i ĝis la sun'o traf'us ni'n en la strat'o; est'us pli bon'e, se ni el'ir'us el la urb'o, kaj vi'a moŝt'o kaŝ'us vi'n inter la vepr'o'j ĉi-proksim'e. Mi re'ven'os tag'e kaj esplor'os ĝis la plej apart'a'j angul'o'j serĉ'ant'e la dom'o'n, alkazar'o'n aŭ

palac'o'n de mi'a sinjor'in'o, kaj tre mav'a'n sort'o'n mi hav'os, se mi ne trov'os ĝi'n; ĝi'n trov'int'e, mi parol'os kun ŝi'a sinjor'in'a moŝt'o, kaj dir'os al ŝi, kie kaj kiel vi atend'as ŝi'a'n ordon'o'n kaj instrukci'o'n, por ke vi pov'us vid'i ŝi'n sen damaĝ'i ŝi'a'n honor'o'n kaj reputaci'o'n.

—Sancho, per nur kelk'a'j vort'o'j vi esprim'is la saĝ'o'n de mil proverb'o'j —dir'is do'n Quijote

—. Volont'eg'e mi aprob'as kaj akcept'as vi'a'n konsil'o'n. Mi'a fil'o, ni ir'u do serĉ'i bon'a'n kaŝ'ej'o'n por mi, kaj, kiel vi dir'is, vi re'ven'os trov'i, vid'i kaj al'parol'i mi'a'n sinjor'in'o'n, de kies ĝentil'o kaj saĝ'o mi esper'as super'mirakl'a'j'n favor'o'j'n.

Sancho brul'is en si'a dezir'o el'tir'i si'a'n mastr'o'n el la vilaĝ'o, por ke do'n Quijote ne el'trov'u, ke la ŝild'ist'o el'pens'is la respond'o'n, kiu'n li don'is en Sierra Moren'a je la nom'o de Dulcine'a.

Tiel do, li urĝ'is ek'ir'i, kio'n ili tuj far'is, kaj du mejl'o'j'n for, ili trov'is bosk'et'o'n, kie do'n Quijote si'n kaŝ'is, dum Sancho Panza re'ven'is al la urb'o por parol'i kun Dulcine'a. Kaj en tia entrepren'o okaz'is al li kelk'a'j aventur'o'j ind'a'j je nov'a atent'o kaj nov'a kredit'o.

[247] La tomb'ej'o'j ordinar'e situ'is apud la kirk'o'j.

[248] Proverb'a esprim'o: ne ĉio'n fiask'ig'i aŭ detru'i, se io antaŭ'e perd'iĝ'is aŭ sufer'is difekt'o'n.

[249] Per tio oni alud'is la argument'o'j'n ted'a'j'n aŭ ne'oportun'a'j'n. Laŭ la romanc'o, la maŭr'o Calaínos dev'us for'hak'i la kap'o'n al tri Par'ul'o'j de Franci'o.

Ĉapitr'o 10

Kie oni rakont'as pri la ruz'o, kiu'n Sancho uz'is por en'sorĉ'i sinjor'in'o'n dulcine'a, kaj pri ili'a'j afer'o'j tiel amuz'a'j kiel ver'a'j

Konfes'as la aŭtor'o de ĉi grand'a histori'o, ke, kiam li komenc'is skrib'i ĉi ĉapitr'o'n, li dezir'is pas'i super ĝi en silent'o, ĉar li tim'is, ke oni ne kred'as li'n, se konsider'i, ke la frenez'aĵ'o'j de do'n Quijote ating'is ĉi tie la plej'a'n ekstrem'o'n aŭ grad'o'n imag'ebl'a'n, kaj eĉ super'is ĝi'n per la long'o de du sag'o'ĵet'o'j. Sed fin'e la aŭtor'o, malgraŭ si'a'j tim'o'j kaj hezit'o'j, skrib'is la far'o'j'n de ni'a hidalg'o ĝust'e kiel ili okaz'is, sen al'don'i aŭ de'pren'i eĉ unu atom'o'n da ver'o, kaj sen zorg'i, ke oni pov'us akuz'i li'n pri mensog'o. Kaj li prav'is, ĉar la ver'o, kvankam kelk'foj'e fragil'a, neniam romp'iĝ'as kaj ĉiam flos'as sur la mensog'o, kiel ole'o sur akv'o. Tiel do, daŭr'ig'ant'e si'a'n histori'o'n, la aŭtor'o dir'as, ke tuj kiam do'n Quijote kaŝ'is si'n en la vepr'ej'o, bosk'o aŭ

kverk'ar'o proksim'a al la grand'a El Toboso, li ordon'is la ŝild'ist'o'n re'ir'i al la urb'o kaj ne aper'i de'nov'e antaŭ li, sen antaŭ'e dir'i al li'a sinjor'in'o, je li'a nom'o, ke ŝi bon'vol'u konsent'i i'a'n inter'vid'iĝ'o'n kun si'a kavalir'o-sklav'o, kaj ke ŝi degn'u don'i si'a'n ben'o'n al li, por ke plen'um'iĝ'u sukces'e li'a'j plej danĝer'a'j aventur'o'j kaj entrepren'o'j.

Sancho promes'is far'i kiel ordon'it'e, kaj al'port'i tiel bon'a'n respond'o'n kiel en la unu'a foj'o.

—Ir'u do, fil'o —respond'is do'n Quijote—, kaj ne konfuz'iĝ'u, kiam vi vid'os vi'n antaŭ la lum'o de la sun'o de bel'o, kiu'n vi ir'as serĉ'i, ho vi, plej feliĉ'a inter la ŝild'ist'o'j de la mond'o! Re'ten'u en vi'a memor'o, kaj ne forges'u, la detal'o'j'n de vi'a akcept'o ĉe ŝi: ĉu ŝi'a kolor'o ŝanĝ'iĝ'as, dum vi klar'ig'as al ŝi vi'a'n misi'o'n; ĉu ŝi agit'iĝ'as kaj perd'as la aplomb'o'n, aŭskult'ant'e mi'a'n nom'o'n; ĉu ŝi nervoz'e mov'et'as si'n sur la kusen'o'j, se okaz'e ŝi sid'as en la riĉ'a estrad'o propr'a al ŝi'a rang'o, aŭ, se ŝi star'as, observ'u, ĉu ŝi apog'as si'n unu'e sur unu pied'o kaj post'e sur ali'a; ĉu si'a'n respond'o'n ŝi ripet'as al vi du tri foj'o'j'n; ĉu la ton'o de ŝi'a voĉ'o ŝanĝ'iĝ'as de mild'a en rasp'a'n, de acid'a en tener'a'n; ĉu ŝi lev'as la man'o'n al si'a'j har'o'j por ili'n aranĝ'i, eĉ se ili est'as en ord'o; unu'vort'e, fil'o, observ'u ĉi'a'n mov'o'n kaj ag'o'n ŝi'a'n, kaj se vi pri'skrib'os ili'n al mi ĝust'e, kiel ili okaz'is, mi pov'os dedukt'i kio'n ŝi ten'as kaŝ'it'a en la sekret'a fund'o de si'a kor'o koncern'e al la afer'o de mi'a am'o. Ĉar vi dev'as sci'i, Sancho, se vi ne sci'as ankoraŭ, ke, inter ge'am'ant'o'j, la ekster'a'j mov'o'j kaj ag'o'j, per kiu'j manifest'iĝ'as ili'a'j kor-inklin'o'j, est'as eg'e fidel'a'j kurier'o'j komunik'ant'a'j tio'n, kio ver'e okaz'as en la intern'o de la anim'o. Ir'u, amik'o, vi'n gvid'u sort'o pli bon'a ol la mi'a, kaj re'ven'u kun la feliĉ'o, kiu'n mi atend'as inter la tim'o kaj la esper'o en ĉi amar'a sol'ec'o, kie vi mi'n las'as.

—Mi ir'os kaj re'ven'os baldaŭ —dir'is Sancho—. Dum'e, sen'pez'ig'u vi'a'n povr'a'n kor'o'n kaj las'u ĝi'n kresk'i, ĉar cert'e vi nun hav'as ĝi'n tiel et'a kiel nuks'o. Memor'u, ke, laŭ'dir'e, kuraĝ'a kor'o venk'as la mav'a'n sort'o'n, ke, kie ne ekzist'as kolbas'o'j, mank'as najl'o por ili'n pend'ig'i, kaj ke la lepor'o el'salt'as tie, kie oni tut'e ne atend'as. Tio'n mi dir'as, ĉar, kvankam en la nokt'o ni ne trov'is la palac'o'j'n aŭ alkazar'o'j'n de ni'a sinjor'in'o, mi esper'as nun, en la tag'o, renkont'i ili'n en la plej ne'atend'it'a moment'o; kaj kiam mi trov'os ŝi'n, permes'u, ke mi sol'a trakt'u kun ŝi.

—Ver'e, Sancho —dir'is do'n Quijote—, vi'a'j proverb'o'j tiel aplik'ebl'as al la tem'o'j traktat'a'j, ke mi vol'us, ke Di'o don'u al mi pli da lert'o por la real'ig'o de mi'a'j dezir'o'j, ol da ĝi vi hav'as por la elekt'o de vi'a'j sentenc'o'j.

Ĉe tia'j vort'o'j de do'n Quijote, Sancho turn'is la dors'o'n, instig'is per verg'o si'a'n azen'o'n, kaj do'n Quijote, sid'e sur la ĉeval'o, ripoz'ant'e sur la pied'ing'o'j kaj apog'ant'e si'n al la lanc'o, rest'is plen'a de trist'a'j kaj konfuz'a'j pens'o'j, kaj tie ni las'as li'n por sekv'i li'a'n ŝild'ist'o'n, kiu dis'iĝ'is de si'a mastr'o tiel en'pens'a kaj konfuz'it'a kiel li: tiel mult'e, ke apenaŭ li el'rajd'is el la bosk'o, turn'is la kap'o'n, kaj rimark'ant'e, ke do'n Quijote perd'iĝ'is el la vid'o, li sid'iĝ'is ĉe la pied'o de arb'o, kaj komenc'is parol'i al si mem:

—Nu, frat'o Sancho, ni sci'u, kie'n vi'a moŝt'o ir'as: ĉu vi ir'as serĉ'i ajn'a'n azen'o'n, kiu'n vi perd'is? «Ne, cert'e ne». Kio'n do vi serĉ'as? «Mi serĉ'as, ne i'o'n ajn, sed grandioz'a'n princ'in'o'n kaj, en ŝi, la sun'o'n de la bel'o kaj la ceter'a'n firmament'o'n». Kaj kie vi esper'as trov'i kio'n vi dir'as?. «Kie? En grand'a urb'o El Toboso». Nu bon'e, je kies nom'o vi ir'as serĉ'i ŝi'n?. «Je la nom'o de la fam'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, kiu ripar'as arbitr'o'j'n, kaj don'as akv'o'n al soif'ant'a'j kaj manĝ'o'n al mal'sat'a'j». Tre bon'e, Sancho, sed, ĉu vi kon'as la dom'o'n de la princ'in'o? «Dir'as mi'a mastr'o, ke ŝi dev'as loĝ'i en reĝ'a'j palac'o'j aŭ en superb'a'j alkazar'o'j».

Ĉu vi hazard'e vid'is ŝi'n iam? «Nek mi, nek mi'a mastr'o iam vid'is ŝi'n». Kaj se la loĝ'ant'o'j de El Toboso sci'us, ke vi est'as ĉi tie kun la intenc'o ŝtel'i de ili ili'a'j'n princ'in'o'j'n kaj perturb'i la kor'o'n de ili'a'j dam'o'j, ĉu vi opini'as, ke ili ag'us just'e kaj ĝust'e, se ili tan'us al vi la haŭt'o'n kaj verg'us ĝis'pulvor'e vi'a'j'n rip'o'j'n kaj pist'us ĉiu'n ost'o'n vi'a'n? «Ver'e ili prav'us, se ili ne konsider'us, ke mi obe'as ordon'o'j'n, kaj ke “est'as mi nur kurier'o, hav'as do neni'a'n kulp'o'n”».

[250] Ne fid'u tio'n, Sancho: la manĉ'an'o'j est'as tiel koler'em'a'j kiel honest'a'j, kaj toler'as nenies provok'o'n. Je Di'o, se ili hav'us eĉ et'a'n suspekt'o'n pri vi, vi'a sort'o ne envi'ind'us! «Ho ne, tut'e ne, al la diabl'o! Mi ne dediĉ'os mi'n serĉ'i tri pied'o'j'n al la kat'o[251] pro alies kapric'o, des pli, ke serĉ'i Dulcine'a'n en El Toboso egal'us serĉ'i Marian en Raveno aŭ la bakalaŭr'o'n en Salamanca. [252] La diabl'o, jes, la diabl'o en person'o puŝ'is mi'n en ĉi afer'o'n!».

Sancho ten'is ĉi monolog'o'n kun si mem, el kio rezult'is, ke li konklud'is jen'e:

—Nu, bon'e, ĉio hav'as rimed'o'n, escept'e de la mort'o, sub kies jug'o ni dev'as pas'i vol'e ne'vol'e ĉe la fin'o de ni'a viv'o. Mi vid'as per mil sign'o'j, ke mi'a mastr'o est'as frenez'ul'o en'ferm'ind'a, sed tial, ke mi sekv'as kaj serv'as li'n, mi mem kvazaŭ konkur'as kun li kaj eĉ pli frenez'as, laŭ la proverb'o'j, «Kun kiu vi kun'iĝ'as, tia vi far'iĝ'as», kaj, «Kun kiu vi fest'as, tia vi est'as». Ĉar li do frenez'as ĝis la ekstrem'o pren'i oft'e unu afer'o'n por ali'a, kaj opini'as la blank'o'n nigr'a kaj la nigr'o'n blank'a, kio klar'e montr'iĝ'is, kiam li asert'is, ke la vent'o'muel'ej'o'j est'as gigant'o'j, kaj la mul'o'j de la eklezi'ul'o'j dromedar'o'j, kaj la ŝaf'ar'o'j arme'o'j mal'amik'a'j, krom mult'a'j ali'a'j simil'a'j ekzempl'o'j, ŝajn'as al mi, ke est'us facil'e kred'ig'i al li, ke ia kamp'ul'in'o, la unu'a aper'ont'a sur la voj'o, est'as sinjor'in'o Dulcine'a, kaj, se li ne kred'os mi'n, mi ĵur'os jes'e; kaj se li ĵur'os ne'e, mi re'ĵur'os jes'e, kaj se li insist'os, mi insist'os pli fort'e, tiel'e, ke mi ĉiam dir'os la last'a'n vort'o'n, kio ajn okaz'os. Kaŭz'e de tio, ebl'e li ne plu send'os mi'n kun komisi'o'j kiel la nun'a, vid'ant'e, ke mi al'port'as al li tre mav'a'j'n respond'o'j'n, aŭ ebl'e li pens'os, ke la pervers'a sorĉ'ist'o mal'amik'a al li (kiel li dir'as) ŝanĝ'is la figur'o'n de Dulcine'a por ĝen'i kaj spit'i li'n.

Per tia'j pens'o'j Sancho trankvil'ig'is si'a'n konscienc'o'n kaj konsider'is la afer'o'n solv'it'a. Li atend'is tie ĝis la post'tag'mez'o, por ke do'n Quijote kred'u, ke li hav'is temp'o'n por ir'i al kaj re'ven'i de El Toboso. Kaj ĉio prosper'is al li tiel bon'e, ke, kiam li star'iĝ'is por salt'i sur la azen'o'n, li vid'is, ke el la direkt'o de El Toboso al'proksim'iĝ'as tri kamp'ul'in'o'j sur tri azen'o'j aŭ

azen'in'o'j (la aŭtor'o ne klar'iĝ'as ĉi punkt'o'n: kred'ebl'e tem'is pri azen'in'o'j, ordinar'a'j rajd'best'o'j de la vilaĝ'a'j vir'in'o'j, sed, ĉar la afer'o ne grav'as, ni ne inter'romp'os la histori'o'n por far'i esplor'o'n ĉi-rilat'e). Nu, tuj kiam Sancho vid'is la kamp'ul'in'o'j'n, li rajd'is trot'e al si'a mastr'o, kaj trov'is li'n suspir'ant'a kaj dir'ant'a mil lament'o'j'n am'a'j'n. Vid'ant'e li'n, do'n Quijote demand'is:

—Kio'n nov'a'n, amik'o Sancho? Ĉu mi mark'os ĉi tag'o'n per ŝton'o blank'a aŭ per nigr'a?[253]

—Pli bon'e, se vi'a moŝt'o mark'us ĝi'n per ruĝ'o, kiel sur'mur'a'n tabul'et'o'n de profesor'o, [254]

por ke oni ĝi'n bon'e vid'u.

—Ĉu vi do al'port'as bon'a'n nov'aĵ'o'n? —demand'is do'n Quijote.

—Tiel bon'a, ke vi'a moŝt'o dev'as nur spron'i Rocinante, rajd'i al la apert'a kamp'o kaj renkont'iĝ'i kun sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, kiu ven'as kun du ĉambr'ist'in'o'j por vizit'i vi'a'n moŝt'o'n.

—Sankt'a Di'o! Kio'n vi dir'as, frat'o Sancho? —respond'is do'n Quijote.

—Atent'u, ne tromp'u mi'n, ne ĝoj'ig'u mi'a'n ver'a'n aflikt'o'n per fals'a'j esper'o'j.

—Kio'n mi profit'us, tromp'ant'e vi'a'n moŝt'o'n, precip'e kiam vi pov'as facil'e el'trov'i, ĉu mi dir'as la ver'o'n? Spron'u, sinjor'o, ven'u kaj vid'u vi'a'n mastr'in'o'n la princ'in'o'n en rob'o kaj garn'o'j propr'a'j al ŝi. Ŝi'a'j ĉambr'ist'in'o'j kaj ŝi ŝajn'as re'lum'i kiel or'o; sur ili ĉio vid'iĝ'as spik'o'j da perl'o'j, ĉio diamant'o'j, ĉio ruben'o'j, ĉio brokat'o'j el pli ol dek tavol'o'j; [255] ili'a'j har'o'j kaskad'as liber'e sur ili'a dors'o, kvazaŭ sun'a'j radi'o'j lud'ant'a'j kun la vent'o kaj, plej rimark'ind'e, ili rajd'as sur tri impon'a'j makul'har'a'j pelofrenoj.

—«Palefren'o'j» vi vol'is dir'i, Sancho —korekt'is do'n Quijote.

—Ne grav'as la diferenc'o inter «pelofreno» kaj «palefren'o» —respond'is la ŝild'ist'o—, sed kio'n ajn ili rajd'as, ili aspekt'as kiel la plej elegant'a'j dam'o'j imag'ebl'a'j, precip'e mi'a sinjor'in'o, la princ'in'o Dulcine'a, ĉe kies bel'o la sens'o'j rav'iĝ'as kaj kvazaŭ sven'as.

—Ni ir'u, fil'o Sancho —urĝ'is do'n Quijote—, kaj, rekompenc'e por ĉi nov'aĵ'o tiel ne'atend'it'a kiel bon'a, mi promes'as rezerv'i por vi la plej valor'a'n pred'o'n el la unu'a aventur'o, kiu'n mi entrepren'os; sed, se vi prefer'as ali'o'n, mi don'os al vi id'o'j'n ĉi-jar'e nask'ot'a'j'n de mi'a'j tri ĉeval'in'o'j: ĉar vi sci'as, ke ili jam graved'is, kiam mi las'is ili'n en la komun'a paŝt'ej'o de ni'a vilaĝ'o.

—La id'o'j'n mi prefer'as —respond'is Sancho—, ĉar mi ne tre cert'as, ke la pred'o'j el la unu'a aventur'o hav'os i'a'n valor'o'n.

Ĉe tio ili el'ir'is el la bosk'o kaj disting'is la tri kamp'ul'in'o'j'n jam proksim'e. Do'n Quijote ĵet'is si'a'n rigard'o'n laŭ'long'e de la voj'o de El Toboso, kaj, rimark'ant'e neni'o'n, krom la tri vilaĝ'a'j vir'in'o'j, profund'e perpleks'is kaj demand'is la ŝild'ist'o'n, ĉu li las'is la dam'o'j'n ekster la urb'o.

—Kiel ekster la urb'o? —respond'is Sancho—. Ĉu ebl'e vi'a moŝt'o hav'as la okul'o'j'n en la nuk'o, ke vi ne vid'as, ke ili ven'as al ni kaj bril'as kiel la sun'o de la tag'mez'o?

—Mi vid'as nur, Sancho, tri kamp'ul'in'o'j'n sur tri azen'o'j —dir'is do'n Quijote.

—Di'o liber'ig'u mi'n de la diabl'o —respond'is Sancho—. Ĉu ebl'e la tri palefren'o'j, aŭ kiel ajn ili nom'iĝ'as, blank'a'j kiel neĝ'a'j flok'o'j, ŝajn'as azen'o'j al vi'a moŝt'o? Je Di'o, mi vid'u mi'n sen mi'a barb'o, se tio ver'us.

—Tamen, mi ripet'as, amik'o Sancho, ke ili est'as tiel ver'a'j azen'o'j aŭ azen'in'o'j, kiel vi est'as Sancho Panza kaj mi do'n Quijote; almenaŭ tia'n aspekt'o'n ili hav'as.

—Silent'u, sinjor'o, ne dir'u i'o'n tia'n; frot'u al vi la okul'o'j'n kaj ir'u far'i omaĝ'o'n al la mastr'in'o de vi'a'j pens'o'j, kiu al'proksim'iĝ'as.

Tio'n dir'int'e, Sancho al'rajd'is renkont'e al la tri vir'in'o'j, de'sel'iĝ'is, pren'is la brid'o'n de unu el la azen'o'j de la kamp'ul'in'o'j, las'is si'n fal'i sur ambaŭ genu'o'j kaj dir'is:

—Reĝ'in'o, princ'in'o kaj duk'in'o de la bel'ec'o, vi'a alt'a kaj grand'a moŝt'o degn'u ricev'i en vi'a'n simpati'o'n kaj favor'o'n vi'a'n kavalir'o'n-sklav'o'n, kiu plen'a de konfuz'o kaj kun sven'a kor'o star'as tie kvazaŭ marmor'a ŝton'o, tial, ke li vid'as si'n antaŭ vi'a superb'a person'o. Mi est'as Sancho Panza, la ŝild'ist'o, kaj li, la ĉiam'e sur'voj'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, al'nom'e la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

Ĉe tio, ankaŭ do'n Quijote jam genu'is apud Sancho kaj rigard'is kun mir-rond'a'j okul'o'j kaj perpleks'a esprim'o la vir'in'o'n, kiu'n Sancho nom'is reĝ'in'o kaj moŝt'ul'in'o; kaj tial, ke li vid'is ĉe ŝi nur kamp'ul'in'o'n, kaj krom'e ne bel'a'n, ĉar ŝi hav'is rond'a'n vizaĝ'o'n kaj plat'a'n naz'o'n, li sent'is konstern'o'n kaj admir'o'n kaj ne kuraĝ'is apert'i la buŝ'o'n. Ankaŭ la kamp'ul'in'o'j sam'e plen'is de mir'o, vid'ant'e, ke la du vir'o'j, tiel diferenc'a'j unu de la ali'a, ten'iĝ'as sur'genu'e kaj ne permes'as ili'a'n kun'ul'in'o'n plu ir'i. Sed ĉi last'a romp'is la silent'o'n, kri'ant'e sek'e kaj koler'e:

—Ir'u al la diabl'o kaj las'u mi'n pas'i! Ni hav'as urĝ'o'n!

—Ho princ'in'o kaj mond'e fam'a sinjor'in'o de El Toboso! —dir'is tiam Sancho—. Kial vi'a nobl'a kor'o ne mol'iĝ'as, vid'ant'e, ke antaŭ vi'a sublim'a person'o genu'as la kolon'o kaj sub'ten'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o?

Tio'n aŭd'int'e, unu el la du ali'a'j kamp'ul'in'o'j kri'is:

—Jen, kia'j vort'o'j! Vid'u, kiel la sinjor'aĉ'o'j ven'as nun mok'i kamp'ul'in'o'j'n, kvazaŭ ni ne sci'us sam'e blag'i kiel ili! Nu, ir'u vi'a'n voj'o'n, las'u ni'n sekv'i la ni'a'n, kaj fart'u bon'e!

—Star'iĝ'u, Sancho —dir'is tiam do'n Quijote—. Mi vid'as, ke la destin'o, ankoraŭ ne lac'a far'i

al mi mav'o'n, ferm'is ĉi'a'n voj'o'n, por ke ĉi povr'a anim'o mi'a, inkrust'it'a en la karn'o, ricev'u el neni'e ajn'a'n konsol'o'n. Kaj vi, ho plej'a perfekt'o dezir'ebl'a, kulmin'o de la hom'a ĝentil'o, unu'nur'a rimed'o por ĉi aflikt'it'a kor'o vi'n ador'ant'a! Nun, kiam la malign'a sorĉ'ist'o, kiu mi'n persekut'as, kovr'is al mi la okul'o'j'n per nub'o'j kaj katarakt'o'j; kiam nur por mi, kaj ne por ali'a'j, li ŝanĝ'is kaj trans'form'is vi'a'n sen'egal'a'n bel'o'n kaj vizaĝ'o'n en la mien'o'n de povr'a kamp'ul'in'o, mi vi'n pet'as (se li ne trans'form'is ankaŭ mi'n en i'a'n monstr'o'n, por ke mi aper'u abomen'ind'a antaŭ vi'a'j okul'o'j) ke vi degn'u rigard'i mi'n mol'e kaj tener'e kaj vid'i, en mi'a sur'genu'a sub'met'it'ec'o antaŭ vi'a de'form'it'a bel'o, la humil'o'n de mi'a kor'o vi'n kult'ant'a!

—Dir'u tio'n al vi'a av'o! —respond'is la kamp'ul'in'o—. Mi ne ŝat'as tia'j'n komplement'o'j'n! [256]

Ir'u do flank'e'n, las'u mi'n pas'i kaj ni dank'os vi'n.

Sancho, eg'e kontent'a, ke li tiel bel'e el'tir'is el si'a embaras'o, al'flank'iĝ'is kaj las'is ŝi'n ir'i.

Vid'ant'e si'n liber'a, la kamp'ul'in'o figur'int'a kiel Dulcine'a instig'is si'a'n pelofrenon per pik'il'o fiks'it'a ĉe la fin'o de verg'o, kiu'n ŝi port'is, kaj ek'trot'is sur la kamp'o antaŭ'e'n. Sed, kiam la azen'in'o sent'is la pik'o'j'n pli intens'a'j kaj oft'a'j ol ordinar'e, ĝi tiel komenc'is karakol'aĉ'i, ke sinjor'in'o Dulcine'a fal'is ter'e'n. Ĉe tia akcident'o do'n Quijote al'kur'is por help'i ŝi'n, kaj Sancho por ĝust'e re'met'i kaj fiks'i la ŝarĝ'o-sel'o'n, kiu sur'glit'is ĝis sub la ventr'o de la azen'in'o. Sed, kiam oni al'ĝust'ig'is la sel'o'n, kaj do'n Quijote pret'is lev'i inter si'a'j brak'o'j la en'sorĉ'it'a'n dam'o'n, la sinjor'in'o, star'iĝ'int'e per si mem, ŝpar'is al li li'a'n pen'o'n, ĉar ŝi retro'ir'is kelk'e da paŝ'o'j, far'is kurt'a'n kur'o'n, met'is la man'o'j'n sur la grop'o'n de la azen'in'o, kaj, pli leĝer'e ol falk'o, impuls'is si'a'n korp'o'n kaj traf'is sur la sel'o'n kun la krur'o'j en fork'a manier'o, laŭ la vir'a stil'o.

—Je Di'o —dir'is tiam Sancho—, ni'a mastr'in'o pli leĝer'as ol niz'o kaj cert'e pov'us instru'i la plej spert'a'n rajd'ist'o'n de Córdoba aŭ Meksikio salt'e sur'ĉeval'iĝ'i. Ŝi impuls'is si'n trans la post'a'n sel'ark'o'n per unu salt'o, kaj sen spron'o'j ig'as la palefren'o'n kur'i rapid'e kiel zebr'o. Kaj ŝi'a'j ĉambr'ist'in'o'j apenaŭ iom'et'o'n distanc'as je ŝi; ili ĉiu'j kur'as kiel la vent'o.

Li dir'is la ver'o'n, ĉar la ali'a'j kamp'ul'in'o'j, vid'ant'e Dulcine'a'n de'nov'e sur la sel'o, for'paf'is si'n post ŝi'n kaj ne turn'is la kap'o'n ĝis ili ir'is preskaŭ du mejl'o'j'n. Do'n Quijote sekv'is ili'n per la rigard'o, kaj, kiam ili perd'iĝ'is el la vid'o, li si'n turn'is al Sancho kaj dir'is:

—Sancho, ĉu vi vid'as nun, kiel mult'e la sorĉ'ist'o'j spit'as mi'n, kaj ĝis kia ekstrem'o ir'as ili'a malic'o kaj rankor'o, se konsider'i, ke ili sen'ig'is mi'n je la kontent'o vid'i mi'a'n mastr'in'o'n en ties ver'a figur'o? Ver'e, mi nask'iĝ'is model'o de sen'fortun'a'j, kaj cel'o kaj objekt'o de la sag'o'j ĵet'at'a'j de la mav'a sort'o. Rimark'u ankaŭ, Sancho, ke ĉi kanajl'o'j ne kontent'iĝ'is per nur la metamorfoz'o de Dulcine'a, sed ŝanĝ'is kaj trans'form'is ŝi'n en plump'a'n kaj vulgar'a'n kamp'ul'in'o'n, kaj krom'e pren'as de ŝi i'o'n tre propr'a'n al la grand'a'j dam'o'j, nom'e, ties agrabl'a'n bon'odor'o'n ŝuld'at'a'n al tio, ke ili ĉiam viv'as inter flor'o'j kaj ambr'o'j. Ĉar mi sci'ig'as vi'n, Sancho, ke, kiam mi proksim'iĝ'is al Dulcine'a por help'i ŝi'n sur'ir'i la palefren'o'n (kiel vi dir'as, kvankam ĝi ŝajn'is al mi azen'in'o), tiam traf'is mi'n odor'aĉ'o je krud'a ajl'o, kiu sku'is kaj venen'is mi'a'n anim'o'n.

—Ho fripon'o'j! —ek'kri'is Sancho—. Ho sorĉ'ist'o'j malign'a'j kaj tord-intenc'a'j! Kiam oni pov'os vid'i vi'n sur'ŝnur'ig'it'a'j je la brank'o'j, kiel sardel'o'j sur junk'o? Mult'o'n vi sci'as, mult'o'n

vi pov'as, kaj mult'a'n mav'o'n vi far'as. Kanajl'o'j, ĉu ne sufiĉ'is al vi ŝanĝ'i la perl'o'j'n de la okul'o'j de mi'a dam'o al gajl'o'j de kverk'o, ŝi'a'n har'ar'o'n el pur'eg'a or'o al krin'o'j de ruĝ'a'bov'a vost'o, kaj last'e, ŝi'a'n bel'a'n vizaĝ'o'n al sen'ĉarm'a mien'o? Ne, vi fuŝ'is ankaŭ ŝi'a'n parfum'o'n kaj tiel evit'is, ke, almenaŭ per ĝi, ni sci'us kio kaŝ'iĝ'is sub ŝi'a aspr'a krust'o. Nu, se dir'i la ver'o'n, mi ĉiam vid'is ĉe ŝi, ne ŝi'a'n plump'o'n, sed nur ŝi'a'n ĉarm'o'n, kiu'n ĉe la supr'a lip'o garn'is kaj pli'perfekt'ig'is bel'grajn'o kiel mustaĉo,[257] kun sep aŭ ok blond'a'j har'o'j simil'a'j al or'a'j faden'o'j pli ol unu span'o'n long'a'j.

—Laŭ la inter'rilat'o ekzist'ant'a inter la bel'grajn'o'j de la vizaĝ'o kaj de la korp'o —respond'is do'n Quijote—, Dulcine'a cert'e hav'as ali'a'n bel'grajn'o'n sur la femur'o de la sam'a flank'o; sed la har'o'j de vi menci'it'a'j ŝajn'as al mi tro long'a'j por tia'j makul'et'o'j.

—Tamen mi pov'as dir'i al vi'a moŝt'o, ke ili est'is tia'j kaj aspekt'is tre bel'e.

—Mi kred'as vi'n, amik'o —dir'is do'n Quijote—, ĉar la natur'o don'is al Dulcine'a neni'o'n, kio ne vid'iĝ'us ĝis'detal'e perfekt'a; tiel, se ŝi hav'us cent'o'n da bel'grajn'o'j simil'a'j al la bel'grajn'o de vi menci'it'a, ili aspekt'us nur kiel lun'o'j kaj bril'a'j stel'o'j. Sed dir'u, Sancho: ĉu est'is plat'a sel'o aŭ flank'a sel'o tio, kio'n vi fiks'is kaj mi pren'is por ŝarĝ'o-sel'o?

—Tem'is ĝust'e pri sinjor'in'a sel'o —respond'is Sancho— kun teg'o tiel riĉ'a, ke ĝi valor'as la du'on'o'n de regn'o.

—Kaj pens'i, ke mi vid'is neni'o'n el tio, Sancho —kri'is do'n Quijote—. Mi dir'as nun de'nov'e, kaj re'dir'os mil'foj'e, ke mi est'as la hom'o plej sen'fortun'a en la mond'o!

Aŭskult'ant'e la stult'aĵ'o'j'n de si'a tiel bel'e tromp'it'a mastr'o, la fripon'a Sancho apenaŭ pov'is re'ten'i la rid'o'n. Fin'e, parol'int'e ankoraŭ long'a'n temp'o'n, ili sur'sel'iĝ'is kaj ir'is sur la voj'o al Zaragoza, kie'n ili pens'is al'ven'i en la ĝust'a temp'o por ĉe'est'i la solen'a'n fest'o'n ĉiu'jar'e celebr'at'a'n en tiel fam'a urb'o. Sed antaŭ ol ili al'ven'us tie'n, okaz'is al ili mult'a'j, grav'a'j kaj kurioz'a'j aventur'o'j, ind'a'j est'i skrib'it'a'j kaj leg'it'a'j, kiel oni vid'os.

[250] Vers'o'j el old'a roman'o.

[251] Proverb'a esprim'o: entrepren'i i'o'n, el kio pov'as rezult'i mav'a'j konsekvenc'o'j por la entrepren'ant'o mem.

[252] Proverb'a esprim'o ne uz'at'a nun'temp'e: entrepren'i mal'facil'a'n task'o'n.

[253] Kelk'okaz'e la antikv'a'j Roman'o'j sign'is la tag'o'j'n feliĉ'a'j'n per ŝton'et'o'j blank'a'j, kaj la mis'sort'a'j'n aŭ fatal'a'j'n per nigr'a'j.

[254] Ekzist'is en la universitat'o'j la kutim'o fiks'i tia'j'n tabul'et'o'j'n aŭ ŝild'o'j'n kun la nom'o de la profesor'o kaj kun indik'o de la objekt'o de li'a instru'ad'o.

[255] La plej riĉ'a'j brokat'o'j konsist'is nur el tri si'n'sekv'e super'met'it'a'j tavol'o'j, do dek'tavol'a'j brokat'o'j ekzist'is nur en la fantazi'o de Sancho.

[256] La kamp'ul'in'o vol'is dir'i «kompliment'o'j'n».

[257] Neolog'ism'o. Hispan'e «bigot'e», «mostacho»; angl'e «moustache»; franc'e «moustache».

Lip'har'o'j.

Ĉapitr'o 11

Pri la strang'a aventur'o okaz'int'a al la kuraĝ'a do'n Quijote kun la ĉar'o de La parlament'o de la Mort'o

Do'n Quijote ir'is sur la voj'o antaŭ'e'n kaj profund'e medit'is pri tio, kiel malic'e mok'is li'n la sorĉ'ist'o'j, kiam ili turn'is li'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a en la plump'a'n figur'o'n de kamp'ul'in'o; kaj tia'manier'e li'a'j pens'o'j absorb'is li'n, ke, ne'konsci'e, li las'is la brid'o'n sur la kol'o'n de Rocinante; la ĉeval'o, sent'ant'e si'n liber'a, halt'is ĉiu'paŝ'e por mord'et'i la verd'a'n herb'o'n abund'a'n sur la tie'a'j kamp'o'j. Sancho Panza el'tir'is li'n el li'a medit'ad'o, dir'ant'e:

—Sinjor'o, la aflikt'o far'iĝ'is ne por la best'o'j, sed por la hom'o'j; sed se la hom'o'j spert'as ĝi'n tro fort'e, ili ŝanĝ'iĝ'as al best'o'j; vi'a moŝt'o re'konsci'iĝ'u, re'firm'ig'u vi'a'n spirit'o'n, pren'u la brid'o'n de Rocinante, anim'iĝ'u kaj re'trov'u la brav'a'n si'n'ten'o'n propr'a'n al vag'ant'a'j kavalir'o'j.

Ĉu ni est'as ĉi tie aŭ en Franc'uj'o? [258] Nu, Satan'o pren'u kun si ĉiu'n Dulcine'a de ĉi mond'o, ĉar valor'as pli la bon'fart'o de unu sol'a vag'ant'a kavalir'o ol ĉi'a'j en'sorĉ'o'j kaj trans'form'o'j sur la ter'o!

—Silent'u, Sancho! —respond'is do'n Quijote kun pli da energi'o ol atend'ebl'e—. Silent'u, mi dir'as, kaj ne blasfem'u kontraŭ la en'sorĉ'it'a dam'o, pri kies mis'fortun'o kaj mal'feliĉ'o nur mi kulp'as. Kaŭz'e de tio, ke la pervers'a'j mi'n envi'as, ŝi sufer'as tia'n fat'o'n.

—La sam'o'n mi opini'as —dir'is Sancho—. Kiu, vid'int'e ŝi'n, pov'us nun vid'i ŝi'a'n aspekt'o'n sen plor'i?

—Vi pov'as tiel parol'i, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ĉar vi admir'is ŝi'n en la plen'a perfekt'ec'o de ŝi'a bel'o, tial, ke la sorĉ'ist'o'j ne ir'is ĝis la ekstrem'o perturb'i vi'a'n vid'o'n kaj kaŝ'i antaŭ vi ŝi'a'n ĉarm'o'n. Ili'a venen'o efik'as nur kontraŭ mi kaj kontraŭ mi'a'j okul'o'j. Tamen, Sancho, pri io mi konsci'as nun: vi mis'pentr'is al mi ŝi'a'n bel'o'n, ĉar, se mi bon'e memor'as, vi dir'is, ke ŝi'a'j okul'o'j ŝajn'is perl'o'j, kaj tia'j okul'o'j pli konform'as al bram'o ol al dam'o; mi kred'as, ke la okul'o'j de Dulcine'a dev'as est'i grand'a'j smerald'o'j verd'a'j, kun du ĉiel'ark'o'j anstataŭ brov'o'j. Bon'vol'u do, Sancho, pren'i la perl'o'j'n el ŝi'a'j okul'o'j kaj ili'n trans'ig'i al ŝi'a buŝ'o, ĉar sen'dub'e vi konfuz'is la dent'o'j'n kun la okul'o'j.

—Ebl'e ŝi'a ĉarm'o perturb'is mi'n tiel mult'e, kiel ŝi'a mal'bel'o vi'a'n moŝt'o'n —dir'is Sancho—.

Sed ni ĉio'n las'u en la man'o'j de Di'o: Li sci'as kio dev'as okaz'i en ĉi val'o de la plor'o'j, en ĉi mav'a mond'o, kie apenaŭ ekzist'as io ne miks'it'a kun pervers'o, mensog'o kaj fripon'ec'o. Sed unu afer'o, kar'a mastr'o, zorg'ig'as mi'n pli ol la ali'a'j, nom'e, kio okaz'os, kiam vi'a moŝt'o, venk'int'e ajn'a'n gigant'o'n aŭ ali'a'n kavalir'o'n, ordon'os li'n ir'i kaj si'n prezent'i antaŭ la bel'a Dulcine'a; kie trov'os ŝi'n la povr'a gigant'o aŭ la povr'a kaj mizer'a kavalir'o venk'it'a? En mi'a imag'o mi vid'as li'n vag'ad'i tra El Toboso, gap'ant'e kiel stult'a en si'a klopod'o renkont'i mi'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a; kaj eĉ se li renkont'us ŝi'n mez'e de la strat'o, li ne kon'us ŝi'n pli ol mi'a'n propr'a'n patr'o'n.

—Ebl'e, Sancho, la en'sorĉ'o ne etend'iĝ'os ĝis la ekstrem'o, ke al la venk'it'a'j gigant'o'j kaj kavalir'o'j, kiu'j si'n prezent'os al ŝi, mank'os la pov'o kon'i ŝi'n: sed ni far'os eksperiment'o'n, send'ant'e unu du el mi'a'j unu'a'j venk'ot'o'j. Mi ordon'os ili'n re'ven'i, ke ili raport'u, ĉu ili vid'is ŝi'n aŭ ne.

—Ver'e, sinjor'o —dir'is Sancho—, vi'a ide'o ŝajn'as al mi tre bon'a. Per ĉi artifik'o ni el'trov'os kio'n ni dezir'as sci'i; kaj se, efektiv'e, ŝi aper'as ŝanĝ'it'a nur antaŭ vi'a moŝt'o, tia mis'fortun'o pli pez'os sur vi'n ol sur ŝi'n. Sed tiel long'e kiel sinjor'in'o Dulcine'a ĝu'os bon'fart'o'n kaj feliĉ'o'n, ni, de ni'a flank'o, aranĝ'os ni'n kiel ebl'e plej bon'e, serĉ'ant'e aventur'o'j'n, kaj las'ant'e, ke la Temp'o far'u si'a'n labor'o'n, ĉar ĝi est'as la plej bon'a kurac'ist'o por ĉi mal'san'o'j, kaj por ali'a'j eĉ

pli grav'a'j.

Do'n Quijote vol'is respond'i si'a'n ŝild'ist'o'n, sed de tio li'n de'ten'is la aper'o, sur la voj'o, de ĉar'o ŝarĝ'it'a per plej divers'a'j kaj strang'a'j person'o'j kaj figur'o'j imag'ebl'a'j. Kiel ĉar'ist'o kaj konduk'ant'o de la mul'o'j funkci'is hid'a demon'o. La ĉar'o vid'iĝ'is apert'a sub la ĉiel'o, t.e. sen kovr'o aŭ tegment'o. La unu'a figur'o aper'int'a antaŭ la okul'o'j de do'n Quijote est'is la Mort'o mem kun hom'a vizaĝ'o; apud ĝi star'is anĝel'o kun grand'a'j flug'il'o'j pentr'it'a'j; flank'e trov'iĝ'is imperi'estr'o kun kron'o, ŝajn'e or'a, sur la kap'o; ĉe la pied'o'j de la Mort'o sid'is la di'o nom'at'a Kupid'o, sen bend'o sur la okul'o'j, sed kun si'a ark'o, sag'o'j kaj sag'uj'o; tie trov'iĝ'is ankaŭ

kavalir'o en komplet'a arm'aĵ'o, sed kun ĉapel'o abund'e garn'it'a per plum'o'j el divers'a'j kolor'o'j, anstataŭ helm'o aŭ ŝtal'a kap'o'pec'o; krom'e vid'iĝ'is ali'a'j person'o'j kun divers'a'j kostum'o'j kaj aspekt'o'j.

Ĉi spektakl'o, absolut'e ne'atend'it'a, agit'is la hidalg'o'n kaj met'is tim'o'n en la kor'o'n de Sancho; sed do'n Quijote, kred'ant'e ke ia nov'a kaj danĝer'a aventur'o prezent'iĝ'as al li, tuj ĝoj'is. Kun ĉi pens'o, kaj kun la spirit'o pret'a al'front'i ajn'a'n danĝer'o'n, li met'is si'n antaŭ la ĉar'o kaj dir'is laŭt'e kaj minac'e:

—Ĉar'ist'o, koĉer'o aŭ diabl'o, tuj dir'u, kie'n vi ir'as, kaj kiu'j est'as vi kaj la ali'a'j hom'o'j port'at'a'j en la ĉar'o, pli simil'a al la bark'o de Karon'o ol al ĉar'o ordinar'a.

Ĉe tio, la diabl'o ĝentil'e respond'is, de'ten'int'e la vetur'il'o'n:

—Sinjor'o, ni est'as aktor'o'j de la kompani'o de Angul'o el Mal'o; ĉi maten'e ni lud'is, okaz'e de la oktav'o de Pask'o, en vilaĝ'o sid'ant'a trans la tie'a mont'et'o, la pec'o'n La parlament'o de la Mort'o, kaj ĉi-vesper'e ni re'lud'os ĝi'n en la vilaĝ'o vid'ebl'a tie for: kaj tial, ke ambaŭ lok'o'j tre proksim'as inter si, ni ir'as en ni'a'j aktor'a'j kostum'o'j por ŝpar'i al ni la ĝen'o'n de'met'i kaj tuj de'nov'e sur'met'i ili'n. La jun'ul'o tie figur'as la Mort'o'n; la ali'a, anĝel'o'n; tiu vir'in'o, edz'in'o de la aŭtor'o, far'as la rol'o'n de reĝ'in'o; la ali'a vir'o, la rol'o'n de soldat'o; la ali'a est'as la imperi'estr'o; kaj mi, la diabl'o, t.e. unu el la ĉef'a'j rol'ul'o'j de la pec'o, ĉar en ĉi kompani'o mi lud'as la ĉef'a'j'n person'o'j'n. Se vi'a moŝt'o dezir'as kon'i i'o'n pli'a'n pri ni, demand'u mi'n. Mi respond'os kontent'ig'e, ĉar, kiel diabl'o, mi ĉio'n sci'as.

—Mi ĵur'as je mi'a fid'o de vag'ant'a kavalir'o —respond'is do'n Quijote—, ke, kiam mi vid'is vi'a'n ĉar'o'n, mi tuj imag'is, ke ajn'a grand'a aventur'o prezent'iĝ'as al mi; kaj nun mi dir'as, ke, por ne fal'i en tromp'iĝ'o'n, neces'as tuŝ'i per la man'o la ŝajn'o'n. Ir'u kun Di'o, bon'ul'o'j, lud'u vi'a'n

pec'o'n, kaj se mi pov'us iel util'i al vi, sci'u, ke mi volont'e kaj plezur'e far'us al vi ajn'a'n serv'o'n, ĉar de mi'a'j infan'a'j jar'o'j mi am'as la teatr'o'n kaj, kiam knab'o, sent'is ver'a'n pasi'o'n por la scen'o.

Kiam ili tiel babil'is, kaj kvazaŭ la fat'o tio'n vol'us, unu aktor'o en arleken'a kostum'o kun mult'a'j tint'il'et'o'j proksim'iĝ'is al do'n Quijote, kaj, sving'ant'e verg'o'n, de kies ekstrem'o pend'is tri plen'blov'it'a'j vezik'o'j bov'a'j, kaj frap'ant'e la ter'o'n per ili, komenc'is kapriol'i, kio fort'e son'ig'is la tint'il'et'o'j'n; kaj ĉi aĉ'a vizi'o tiel mult'e terur'is Rocinante, ke, sen ke do'n Quijote hav'us fort'o'n sufiĉ'a'n por brid'i la ĉeval'o'n, ĝi pren'is la mord'aĵ'o'n inter la dent'o'j kaj impet'is tra la kamp'o'j kun pli da rapid'o ol la ost'o'j de ĝi'a skelet'o pov'us promes'i. Sancho, vid'ant'e, ke li'a mastr'o trov'iĝ'as en la danĝer'o fal'i ter'e'n, de'salt'is de la azen'o kaj rapid'is help'i li'n; sed, kiam la ŝild'ist'o ating'is li'n, li jam kuŝ'is sur la grund'o, sam'e kiel la ĉeval'o, fal'int'a kun si'a mastr'o: ordinar'a fin'o kaj rezult'o de la moment'o'j de ard'o kaj kuraĝ'o de Rocinante.

Sed apenaŭ Sancho las'is si'a'n rajd'best'o'n por ir'i help'i do'n Quijote, la danc'ant'a diabl'o salt'is sur la azen'o'n kaj instig'is ĝi'n per la vezik'o'j. La bru'o kaj la tim'o, mult'e pli ol la dolor'o de la frap'o'j, ig'is la brut'o'n flug'i tra la kamp'o'j al'e al la vilaĝ'o, kie dev'us hav'i lok'o'n la lud'o.

Sancho rigard'is la kur'o'n de si'a azen'o kaj la fal'o'n de si'a mastr'o, kaj ne sci'is pri kio zorg'i unu'e; sed, ĉar li est'is bon'a ŝild'ist'o kaj serv'ist'o, la am'o al li'a mastr'o reg'is fin'e super li'a kor'inklin'o al la azen'o, eĉ se ĉiu'foj'e kiam li vid'is la vezik'o'j'n lev'iĝ'i en la aer'o kaj fal'i sur la grop'o'n de li'a best'o, li sent'is la agoni'o'n kaj la angor'o'n de la mort'o, kaj prefer'us sent'i la frap'o'j'n sur si'a'j propr'a'j okul'glob'o'j ol vid'i ili'n fal'i eĉ sur la plej et'a har'o de la vost'o de la azen'o. En ĉi stat'o de perpleks'o kaj ĉagren'o li al'ven'is al la lok'o, kie do'n Quijote kuŝ'is pli muel'it'a ol li dezir'us, help'is li'n sur'ir'i la ĉeval'o'n kaj dir'is:

—Sinjor'o, la diabl'o pren'is kun si la azen'o'n.

—Kiu diabl'o? —demand'is do'n Quijote.

—La diabl'o kun la vezik'o'j —respond'is Sancho.

—Do, mi re'pren'os la azen'o'n eĉ se la diabl'o en'ferm'os si'n kun ĝi en la plej profund'a'j kaj tenebr'a'j ubliet'o'j de la infer'o. Sekv'u mi'n, Sancho, la ĉar'o lant'as kaj per ĝi'a'j mul'o'j mi kompens'os al vi la perd'o'n de vi'a azen'o.

—Ne neces'as tio, sinjor'o —respond'is Sancho—. Vi'a moŝt'o brid'u vi'a'n koler'o'n, ĉar ŝajn'as al mi, ke la diabl'o las'is la azen'o'n, kaj ĉi last'a jam ven'as al ni.

Efektiv'e, la diabl'o, fal'int'e de la azen'o, imit'e al do'n Quijote kaj Rocinante, plu ir'is pied'e al la vilaĝ'o, dum la azen'o re'ven'is al si'a mastr'o.

—Malgraŭ'e, konven'os re'pag'i la insolent'o'n de tiu diabl'o, pun'ant'e ajn'a'n person'o'n de la ĉar'o, eĉ la imperi'estr'o'n, se neces'e —dir'is do'n Quijote.

—El'pren'u tia'n pens'o'n el vi'a kap'o —respond'is Sancho—. Prefer'e sekv'u mi'a'n konsil'o'n: neniam spit'u al fars'ist'o'j, ĉar ili'n protekt'as la favor'o de la hom'o'j. Mi vid'is iam aktor'o'n arest'it'a'n pro du murd'o'j, kaj oni li'n liber'ig'is ne'pun'it'e, kaj sen ke li pag'us iom. Vi'a moŝt'o

sci'u, ke, ĉar ili est'as ul'o'j gaj'a'j kaj amuz'a'j, ili ricev'as ĉies help'o'n, protekt'o'n kaj estim'o'n, des pli se la aktor'o'j aparten'as al la reĝ'a'j kompani'o'j kaj posed'as leĝ'a'n licenc'o'n. Kaj ĉiu'j, aŭ la pli grand'a part'o, ŝajn'as princ'o'j pro si'a'j kostum'o'j kaj ten'iĝ'o'j.

—Tamen la fars'ist'o diabl'o kun si'a'j ŝerc'o'j ne eskap'os de mi eĉ se la tut'a hom'a gent'o li'n favor'os.

Kaj tio'n dir'int'e, li re'ir'is al la ĉar'o, jam tre proksim'a al la vilaĝ'o kaj kri'is laŭt'e:

—Halt'u, atend'u, band'o de bufon'o'j kaj amuz'ist'o'j! Mi vol'as instru'i vi'n, kiel oni dev'as trakt'i la azen'o'j'n kaj animal'o'j'n, kiu'j sev'as kiel rajd'best'o'j al la vag'ant'a'j kavalir'o'j!

Tiel mult'e kaj laŭt'e kri'is do'n Quijote, ke la hom'o'j en la ĉar'o aŭd'is kaj kompren'is li'n; kaj juĝ'ant'e la intenc'o'n de la hidalg'o per ties vort'o'j, la Mort'o tuj el'salt'is el la ĉar'o kaj li'n sekv'is la imperi'estr'o, la diabl'o kaj la anĝel'o, plus la reĝ'in'o kaj la di'o Kupid'o; ili ĉiu'j ŝarĝ'is si'n per ŝton'o'j, aranĝ'is si'n form'ant'e vic'o'n kaj pret'is bon'ven'ig'i la hidalg'o'n per la pint'o'j de la ŝton'o'j. Sed, vid'ant'e ili'n en tiel kuraĝ'a ploton'o, kun la brak'o'j lev'it'a'j por al'ĵet'i la ŝton'o'j'n, do'n Quijote brid'is la ĉeval'o'n kaj komenc'is pens'i kiel li pov'us atak'i ili'n, risk'ant'e kiel ebl'e plej et'e si'a'n person'o'n. Dum li tio'n pens'is, Sancho al'ven'is al li, kaj rimark'ant'e li'n inklin'a impet'i kontraŭ la ploton'o aranĝ'it'a en batal'a formaci'o, dir'is:

—Egal'us al grand'a frenez'o, sinjor'o, ĵet'i si'n en tia'n entrepren'o'n. Vi'a moŝt'o pens'u, ke ne ekzist'as en la mond'o defend'a arm'o kontraŭ hajl'o da ŝton'a'j kugl'o'j, escept'e se oni si'n kaŝ'as kaj en'ferm'as sub bronz'a sonor'il'o. Kaj ankaŭ oni dev'as konsider'i, ke est'as pli temerar'a ol kuraĝ'a la vir'o kiu, sol'a, atak'as arme'o'n, kie trov'iĝ'as la Mort'o, kaj kie batal'as imperi'estr'o'j en person'o, help'at'a'j de bon'a'j kaj mav'a'j anĝel'o'j. Kaj se tia konsider'o ne persvad'as vi'n rest'i trankvil'a, pens'u, ke, inter la hom'o'j tie'a'j, ekzist'as neni'a vag'ant'a kavalir'o, kvankam ili ŝajn'as reĝ'o'j, princ'o'j kaj imperi'estr'o'j.

—Sancho, vi ĵus far'is la rimark'o'n kapabl'a'n de'turn'i mi'n de mi'a decid'o —respond'is do'n Quijote—. Kiel mi jam dir'is al vi mult'foj'e, mi pov'us kaj dev'as el'ing'i la glav'o'n nur kontraŭ

kavalir'o'j. Se vi vol'as, Sancho, al vi koncern'as venĝ'i vi'n kontraŭ la ofend'o far'it'a al vi'a azen'o; kaj de ĉi tie mi help'us vi'n per mi'a'j kri'o'j kaj konsil'o'j.

—Ne ekzist'as ia kaŭz'o por venĝ'o, sinjor'o —dir'is Sancho—, ĉar ne aparten'as al bon'a'j krist'an'o'j venĝ'i kontraŭ la ofend'o'j, des pli, ke mi far'os, ke la azen'o las'u si'a'n ofend'it'ec'o'n en la man'o'j de mi'a vol'o, kiu dezir'as viv'i pac'e la temp'o'n al mi destin'it'a'n de la ĉiel'o.

—Ĉar tia est'as vi'a decid'o, bon'a Sancho, saĝ'a Sancho, krist'an'a Sancho kaj sincer'a Sancho, ni ignor'u ĉi fantom'o'j'n kaj re'ir'u serĉ'i pli bon'a'j'n kaj solid'a'j'n aventur'o'j'n; ĉar ŝajn'as, ke, en ĉi region'o, ne mank'os al ni mult'a'j kaj plej ekster'ordinar'a'j.

Tuj post'e li turn'is per la brid'o la ĉeval'o'n. Sancho Panza ir'is pren'i si'a'n azen'o'n, kaj la Mort'o kun si'a tut'a deploj'it'a ploton'o re'grimp'is en la ĉar'o'n kaj daŭr'ig'is si'a'n vojaĝ'o'n. Kaj la tim'ind'a aventur'o de la ĉar'o de la Mort'o hav'is ĉi feliĉ'a'n fin'o'n dank’ al la saĝ'a'j konsil'o'j de Sancho Panza. Sed la sekv'ant'a'n tag'o'n do'n Quijote hav'is ali'a'n aventur'o'n, ne mal'pli ekscit'a'n ol la ĵus pas'int'a, kun unu en'am'iĝ'int'a kaj vag'ant'a kavalir'o.

[258] Proverb'a esprim'o arkaik'a; per ĝi oni alud'is far'o'n ne'oportun'a'n aŭ kondut'o'n ne'dec'a'n.

Ĉapitr'o 12

Pri la strang'a aventur'o okaz'int'a al la kuraĝ'a do'n Quijote kun la brav'a kavalir'o de la spegul'o'j

Post la renkont'iĝ'o kun la Mort'o, do'n Quijote kaj li'a ŝild'ist'o pas'ig'is la nokt'o'n sub alt'a'j kaj frond'o'riĉ'a'j arb'o'j, kie, ĉe la insist'o de Sancho, la hidalg'o manĝ'is iom de la proviz'o'j port'at'a'j de la azen'o. Kaj dum la manĝ'o Sancho dir'is al si'a mastr'o:

—Kiel mi stult'us, sinjor'o, se mi est'us elekt'int'a la pred'o'n el vi'a unu'a aventur'o anstataŭ la id'o'j'n de vi'a'j tri ĉeval'in'o'j! Ver'e, pli valor'as tuj ov'o ol post'e bov'o.

—Tamen, Sancho —respond'is do'n Quijote—, se vi las'int'us mi'n atak'i, kiel mi vol'is, ebl'e vi ricev'us kiel pred'o'n almenaŭ la or'a'n kron'o'n de la imperi'estr'o kaj la pentr'it'a'j'n flug'il'o'j'n de Kupid'o, ĉar mi ili'n per'fort'e for'pren'us por met'i ili'n en vi'a'j'n man'o'j'n.

—La kron'o'j kaj sceptr'o'j de la imperi'estr'o'j aktor'o'j —dir'is Sancho— neniam est'as el pur'a or'o sed el stras'o kaj latun'o.

—Efektiv'e —respond'is do'n Quijote—. Kaj ne konven'us, se la garn'o'j uz'at'a'j en la dram'o'j est'us ver'a'j, anstataŭ ŝajn'a'j kaj fikci'a'j, kiel la dram'o'j mem. Ĉi-rilat'e mi vol'as, Sancho, ke vi favor'e konsider'u la teatr'o'n kaj sekv'e ties aktor'o'j'n kaj aŭtor'o'j'n, ĉar ili kontribu'as far'i grand'a'n bon'o'n al la regn'o, ĉiu'paŝ'e prezent'ant'e al ni spegul'o'n, kie reflekt'iĝ'as, kvazaŭ ver'a'j, la ag'o'j de la hom'a viv'o: kaj neni'a art'o pov'as esprim'i en pli real'a manier'o ol la dram'o'j kaj la aktor'o'j tio'n: kia'j ni est'as, kaj kia'j ni dev'us est'i. Nu, dir'u, ĉu iam vi ne spekt'is komedi'o'n, kie inter'ven'as reĝ'o'j, imperi'estr'o'j kaj pontifik'o'j, kavalir'o'j, dam'o'j kaj ali'a'j divers'a'j person'o'j?

Unu far'as la rol'o'n de fripon'o; ali'a, de mensog'ul'o; ali'a, de komerc'ist'o; ali'a, de soldat'o; ali'a, de saĝ'a naiv'ul'o; ali'a, de naiv'a en'am'iĝ'int'o… kaj la komedi'o fin'iĝ'as, la rol'ul'o'j de'met'as la aktor-kostum'o'j'n, kaj ĉiu'j vid'iĝ'as egal'a'j, ĉu ne?

—Jes, i'o'n tia'n mi vid'is —dir'is Sancho.

—Nu, sam'e okaz'as en la komedi'o kaj afer'o'j de ĉi mond'o, kie unu'j far'as la rol'o'n de imperi'estr'o'j; ali'a'j, de pontifik'o, kaj unu'vort'e, de ĉi'a'j person'o'j lud'ebl'a'j en teatr'aĵ'o; sed, kiam al'ven'as la fin'o, t.e. en la konsum'iĝ'o de la viv'o, la mort'o pren'as de ili ties diferenc'ig'a'j'n kostum'o'j'n, kaj ili ĉiu'j egal'as en la tomb'o.

—Bel'a kompar'o! —respond'is Sancho—. Tamen, ne tre nov'a, ĉar mi jam aŭd'is ĝi'n mult'e da foj'o'j, sam'e kiel tio'n pri la ŝak'o: dum la lud'o daŭr'as, ĉiu pec'o hav'as si'a'n propr'a'n kaj special'a'n valor'o'n, kaj, kiam fin'iĝ'as la parti'o, oni inter'miks'as, konfuz'as kaj en'puŝ'as la pec'o'j'n en sak'et'o'n, sam'e kiel oni ŝov'as la viv'o'n en la tomb'o'n.

—Kun ĉiu tag'o, Sancho —dir'is do'n Quijote— vi far'iĝ'as mal'pli naiv'a kaj pli saĝ'a.

—Jes, cert'e iom de la talent'o de vi'a moŝt'o kroĉ'iĝ'is al mi —respond'is Sancho—. La ter'o'j sek'a'j kaj steril'a'j fin'e don'as bon'a'j'n frukt'o'j'n, se oni sterk'as kaj kultiv'as ili'n; mi vol'as dir'i, ke la konversaci'o'j de vi'a moŝt'o efik'is kiel sterk'o sur la sek'a ter'o de mi'a steril'a mens'o, kaj ke serv'i kaj akompan'i vi'n egal'as al kultiv'ad'o. Kaj mi esper'as, ke propr'a'j frukt'o'j kresk'os de mi mem, tia'j, ke ili nek devi'os nek for'glit'os de la pad'o de la bon'a eduk'o, kiu'n vi'a moŝt'o konstru'is en mi'a dezert'a inteligent'o.

Do'n Quijote rid'is je la afekt'a'j esprim'o'j de Sancho, sed opini'is ver'a kio'n la ŝild'ist'o dir'is pri si'a progres'o, ĉar de temp'o al temp'o li tiel parol'is, ke li mir'ig'is si'a'n mastr'o'n; tamen, kiam li vol'is parol'i grand'stil'e kaj per rafin'it'a'j rezon'o'j, plej oft'e li'a mens'o fin'e fal'is de la mont'o de li'a simpl'ec'o en la abism'o'n de li'a ne'sci'o. Li montr'iĝ'is plej sprit'a kaj memor'kapabl'a en si'a uz'o de proverb'o'j, ĉu kongru'a'j kun la tem'o'j traktat'a'j, ĉu ne, kiel la leg'ant'o'j sen'dub'e vid'is kaj rimark'is laŭ'long'e de ĉi histori'o.

Per la ĵus'a konversaci'o kaj per kelk'a'j ali'a'j ili pas'ig'is grand'a'n part'o'n de la nokt'o, ĝis Sancho sent'is la dezir'o'n ferm'i la kluz'o'j'n de si'a'j okul'o'j, kiel li ordinar'e dir'is, kiam li vol'is dorm'i; kaj de'met'int'e la harnison de la azen'o, li las'is ĝi'n paŝt'iĝ'i laŭ'plaĉ'e sur la abund'a herb'o. Sed la sel'o'n de Rocinante li ne de'met'is, ĉar laŭ eksplic'it'a'j ordon'o'j de li'a mastr'o, li dev'is ne sen'sel'ig'i la ĉeval'o'n, se ili vag'ad'is sur la kamp'o'j aŭ dorm'is ne sub'tegment'e, en obe'o al old'a kutim'o establ'it'a kaj konserv'at'a de la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Oni pov'us de'met'i la brid'o'n kaj pend'ig'i ĝi'n de la pomel'o; sed de'tir'i la sel'o'n… tut'e ne! Sancho, observ'ant'e ĉi kutim'o'n, don'is al Rocinante la sam'a'n liber'o'n, kiel al la azen'o. La amik'ec'o inter ambaŭ

best'o'j est'is ekster'ordinar'a kaj intim'a, ĝis tia grad'o, ke, laŭ fam'o trans'dir'at'a de patr'o'j al fil'o'j, la aŭtor'o de ĉi histori'o verk'is pri la menci'it'a amik'ec'o kelk'e da ĉapitr'o'j; tamen, por ten'i si'n konsekvenc'a al la dec'o kaj nobl'o propr'a'j al ĉi hero'a histori'o, li decid'is ne insert'i la ĉapitr'o'j'n, kvankam kelk'foj'e li forges'as si'a'n intenc'o'n por dir'i al ni, ke, tuj kiam la du best'o'j kun'iĝ'is, ili grat'is unu la ali'a'n kontent'e kaj ĝis'lac'e; post'e, sur la kol'o de la azen'o, Rocinante kruc'is la si'a'n, tiel, ke du'on'a uln'o da ĝi el'star'is trans'e; kaj ambaŭ best'o'j, atent'e rigard'ant'e la grund'o'n, kutim'e ten'iĝ'is tia'manier'e dum tri tag'o'j aŭ, almenaŭ, tiel long'e kiel oni permes'is al ili, aŭ ĝis la mal'sat'o mov'is ili'n serĉ'i manĝ'o'n. Mi dir'as, ke, laŭ'dir'e, la aŭtor'o kompar'is ili'a'n amik'ec'o'n kun la amik'ec'o ekzist'ant'a inter Nis'o kaj Eŭrialo, aŭ inter Pilad'o kaj Orest'o; kaj, se efektiv'e tiel, tio pruv'as, kiel profund'a dev'is est'i la amik'ec'o inter ĉi du pac'a'j best'o'j, kapabl'a vek'i ĝeneral'a'n admir'o'n kaj ankaŭ hont'o'n inter la hom'o'j, kiu'j tiel et'e sci'as amik'i unu'j al la ali'a'j. Tial oni skrib'is:

La amik'o'j ne amik'as,

kaj la kan'o'j iĝ'as lanc'o'j

Kaj tial oni kant'is:

Amik'o al amik'o,

venen'a pik'o, ktp.

Oni ne opini'u, ke la aŭtor'o iel ekstravaganc'is kompar'ant'e la amik'ec'o'n de ĉi du best'o'j kun la amik'ec'o de la hom'o'j; ver'dir'e, la hom'o'j lern'is de la animal'o'j mult'e da grav'a'j afer'o'j kaj ricev'is mult'e da lecion'o'j, por ekzempl'o: de la cikoni'o'j, la klister'o'n; de la hund'o'j, la vom'o'n

kaj la dank'em'o'n; de la gru'o'j, la pri'atent'o'n; de la formik'o'j, la diligent'o'n; de la elefant'o'j, la ĉast'o'n; de la ĉeval'o, la lojal'o'n…

Fin'e Sancho en'dorm'iĝ'is ĉe la pied'o de kork-arb'o, kaj do'n Quijote dorm'et'is ĉe la pied'o de fortik'a kverk'o. Sed, apenaŭ pas'is iom da temp'o, vek'is la hidalg'o'n bru'o mal'antaŭ li: do'n Quijote salt'e lev'iĝ'is, atent'e rigard'is kaj streĉ'is la orel'o'n al'e al la lok'o, de kie la bru'o ven'is, kaj vid'is, ke tie trov'iĝ'as du sur'ĉeval'a'j vir'o'j, kaj ke unu el ili, de'sel'iĝ'ant'e, dir'as al la ali'a:

—De'ĉeval'iĝ'u, amik'o, kaj sen'brid'ig'u la best'o'j'n: ŝajn'as, ke en ĉi lok'o abund'as la herb'o por ili, kaj ankaŭ la silent'o kaj la sol'ec'o neces'a'j al mi'a'j am'a'j pens'o'j.

Li dir'is tio'n kaj preskaŭ sam'temp'e kuŝ'iĝ'is sur la ter'o; pro li'a'j mov'o'j, la arm'aĵ'o, kiu li'n kovr'is, far'is grinc'o'n, kio montr'is al do'n Quijote, ke tie trov'iĝ'as ali'a vag'ant'a kavalir'o. Tiel do, la hidalg'o al'proksim'iĝ'is al Sancho, ankoraŭ dorm'ant'a, tir'is li'n je la brak'o, per ne et'a pen'o re'konsci'ig'is li'n el li'a dorm'o kaj dir'is al li du'on'voĉ'e:

—Frat'o Sancho, i'o'n aventur'a'n ni hav'as.

—Di'o far'u ĝi'n bon'a! —respond'is la ŝild'ist'o—. Kie trov'iĝ'as, kar'a mastr'o, tiu sinjor'in'a moŝt'o Aventur'a?

—Kie, Sancho? —dir'is do'n Quijote—. Turn'u la okul'o'j'n kaj rigard'u: vi vid'os tie kuŝ'ant'a'n kavalir'o'n, kies anim'o, ŝajn'as al mi, ne tre kontent'as, se konsider'i, ke mi vid'as li'n de'ĉeval'iĝ'i kaj fal'ig'i si'n sur la ter'o'n kun kelk'a'j el'montr'o'j de ĉagren'o kaj un fort'a grinc'ad'o de li'a arm'aĵ'o.

—Sed, de kie pren'as vi'a moŝt'o, ke tio est'as aventur'o?

—Mi ne vol'as dir'i —respond'is do'n Quijote—, ke tem'as pri komplet'a aventur'o, sed pri ties komenc'o: ĉar la aventur'o'j tiel komenc'iĝ'as. Nu, aŭskult'u: ŝajn'e li agord'as liut'o'n aŭ vjol'o'n, kaj, se juĝ'i laŭ li'a manier'o kraĉ'i kaj gorĝ'o'bru'i, li cert'e prepar'as si'n por kant'i i'o'n.

—Vi prav'as —dir'is Sancho—. Sen'dub'e tem'as pri en'am'iĝ'int'a kavalir'o.

—Ne ekzist'as eĉ unu kavalir'o ne am'ant'a —respond'is do'n Quijote—. Ni aŭskult'u li'n: se li kant'os, la faden'o de li'a'j vers'o'j konduk'os ni'n ĝis la boben'o de li'a'j pens'o'j: ĉar, kiam la kor'o tro plen'as, ĝi el'verŝ'iĝ'as per la buŝ'o.

Sancho vol'is respond'i al si'a mastr'o, sed tio'n mal'help'is la voĉ'o, nek tre bon'a, nek tre mav'a, de la Kavalir'o de la Arb'ar'o, kiu kant'is jen'e, dum la hidalg'o kaj Sancho aŭskult'is atent'e: Al mi preskrib'u leĝ'o'n, sinjor'in'o,

ke mi sub'met'u mi'n al vi'a vol'o:

de ĝi mi ne devi'os eĉ per col'o

kaj sekv'os ĝi'n rigor'e ĝis la fin'o.

Mi mort'u, se vi vol'as, en kulmin'o

turment'a de aflikt'o, sen parol'o.

Sed, se dezir'as vi, eĉ mem Amor'o

inform'us vi'n pri mi'a kor-ruin'o.

Kontraŭ'a'j element'o'j en mi sid'as:

ĉe mol'a vaks'o, diamant'o dur'a;

sed mi'a kor'o sklav'as sub la am'o

do, mol'a aŭ mal'mol'a, vi'n konfid'as.

Laŭ'plaĉ'e strek'u ĝi'n per ĉiz’ gravur'a:

la mark'o'n mi konserv'os por ĉiam'o.

La Kavalir'o de la Arb'ar'o fin'is si'a'n kant'o'n per suspir'o ŝajn'e ven'int'a de la profund'o de li'a kor'o kaj iom post'e kri'is kun trist'a kaj lament'a voĉ'o:

—Ho plej bel'a kaj sen'dank'a vir'in'o de la univers'o! Ĉu ebl'e konsent'os Vi'a Seren'ec'o, Casildea de Vandalia, ke ĉi kavalir'o sklav'o vi'a si'n konsum'u kaj pere'u en sen'ĉes'a'j vag'ad'o'j kaj en rigor'a'j kaj daŭr'a'j entrepren'o'j? Ĉu ne sufiĉ'as al vi, ke mi ig'is konfes'i al ĉiu'j kavalir'o'j de Navarra, Andalucía, León, Castilla kaj fin'e de La Mancha, ke vi el'star'as kiel la plej bel'a dam'o de la mond'o?

—Ne tiel —dir'is do'n Quijote al Sancho—, ĉar mi est'as de La Mancha kaj nek konfes'is i'o'n tia'n, nek pov'us konfes'i afer'o'n tiel ofend'a'n al la bel'o de mi'a sinjor'in'o. Vid'u do, Sancho, ke ĉi kavalir'o delir'as. Sed ni aŭskult'u: ebl'e li dir'os i'o'n pli'a'n.

—Sen'dub'e —respond'is Sancho—. Li ŝajn'as pret'a lament'ad'i almenaŭ unu tut'a'n monat'o'n.

Sed ne okaz'is tiel, ĉar la Kavalir'o de la Arb'ar'o, du'on'aŭd'int'e parol'i proksim'e, ĉes'is lament'i, star'iĝ'is kaj dir'is kun voĉ'o sonor'a kaj ĝentil'a:

—Kiu ir'as tie? Kiu vi est'as? Ĉu hazard'e aparten'as al la nombr'o de la feliĉ'a'j, aŭ la la nombr'o de la aflikt'it'a'j?

—De la aflikt'it'a'j —respond'is do'n Quijote.

—Proksim'iĝ'u al mi —dir'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o— kaj vi trov'os, ke vi ven'as al la trist'o kaj aflikt'o en person'o.

Do'n Quijote, aŭskult'int'e tiel afabl'a'n kaj ĝentil'a'n respond'o'n, ir'is al li, Sancho far'is sam'e, la plend'em'a kavalir'o pren'is la hidalg'o'n je la brak'o kaj dir'is:

—Sid'iĝ'u ĉi tie, sinjor'o kavalir'o vag'ant'a; por kompren'i ke vi est'as tio, sufiĉ'as, ke vi trov'iĝ'as ĉi-lok'e en la akompan'o de la sol'ec'o kaj la ros'o de la nokt'o, natur'a'j lit'o'j kaj sid'ej'o'j propr'a'j al la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

—Mi hav'as la profesi'o'n de vi menci'it'a'n —respond'is do'n Quijote—, kaj, kvankam en mi'a kor'o sid'as trist'o'j, mis'fortun'o'j kaj sort'o'bat'o'j, tamen ili ne pov'is el'puŝ'i el ĝi la kompat'o'n por

alies mal'feliĉ'o: el vi'a ĵus'a kant'o mi kompren'as, ke vi'a'j mis'fortun'o'j hav'as la am'o'n kiel kaŭz'o'n, t.e. la am'o'n al la sen'dank'a bel'ul'in'o, kiu'n vi alud'is en vi'a'j lament'o'j.

Jam sid'e sur la dur'a ter'o ili plu babil'is pac'e kaj konkord'e, kvazaŭ post'e, en la tag'iĝ'o, ili ne romp'us la kap'o'n unu al la ali'a.

—Ĉu okaz'e, sinjor'o, vi est'as am'ant'o? —demand'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o.

—Bedaŭr'ind'e, jes —respond'is do'n Quijote—. Tamen, la aflikt'o'n kaŭz'at'a'n de nobl'a sopir'o am'a oni dev'us prefer'e konsider'i favor'o, ne dolor'o.

—Vi prav'us —dir'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o— se la tro'a'j disdegn'o'j ne konfuz'us la raci'o'n kaj la juĝ'o'kapabl'o'n ĝis la ekstrem'o ŝajn'i venĝ'o'j.

—Neniam mi'a sinjor'in'o mi'n disdegn'is —respond'is do'n Quijote.

—Ne, efektiv'e —al'don'is Sancho, sid'ant'a apud li—, ĉar la sinjor'in'o mild'as kiel ŝaf'id'et'o kaj mol'as kiel buter'o.

—Ĉu ĉi vir'o est'as vi'a ŝild'ist'o? —demand'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o.

—Jes —respond'is do'n Quijote.

—Neniam ĝis nun mi vid'is ŝild'ist'o'n, kiu kuraĝ'us parol'i, kiam li'a mastr'o parol'as —dir'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o—. Almenaŭ pri mi'a ŝild'ist'o, grand'a kiel li'a patr'o, neniam oni pov'os dir'i, ke li apert'as la buŝ'o'n, kiam mi parol'as.

—Nu, bon'e —dir'is Sancho—. Mi ja parol'is, kaj pov'us parol'i ankaŭ antaŭ person'o tiel…

Sed ni las'u ĉi afer'o'n: prefer'ind'as ĝi'n ne tuŝ'i.

La ŝild'ist'o de la Kavalir'o de la Arb'ar'o pren'is Sanchon je la brak'o kaj dir'is:

—Ni ambaŭ ir'u al ia lok'o, kie ni pov'os parol'i ŝild'ist'e laŭ ni'a plaĉ'o, kaj ni las'u, ke ĉi mastr'o'j ni'a'j litani'u unu la ali'a'n rakont'ant'e si'a'j'n respektiv'a'j'n am-afer'o'j'n; cert'e ven'os la tag'iĝ'o, antaŭ ol ili fin'os rakont'i si'a'j'n konfidenc'o'j'n.

—Volont'e —respond'is Sancho—. Kaj mi dir'os al vi'a moŝt'o, kiu mi est'as, por vid'i, ĉu mi pov'os konkur'i kun la plej parol'em'a'j ŝild'ist'o'j.

Ĉe tio ambaŭ apart'iĝ'is, kaj ili'a konversaci'o est'is tiel amuz'a, kiel serioz'a est'is la konversaci'o de ili'a'j mastr'o'j.

Ĉapitr'o 13

Kun la daŭr'ig'o de la aventur'o de la Kavalir'o de la Arb'ar'o kaj kun la saĝ'a, strang'a kaj agrabl'a konversaci'o inter la du ŝild'ist'o'j

La ŝild'ist'o'j, apart'iĝ'int'e do de la kavalir'o'j, rakont'is unu la ali'a'n pri si'a'j respektiv'a'j viv'o'j, dum la mastr'o'j parol'is pri si'a'j am'o'j; sed la histori'o registr'as unu'e la konversaci'o'n de la serv'ist'o'j kaj post'e la babil'ad'o'n de la kavalir'o'j. Tiel do, ĝi klar'ig'as, ke jam apart'e, la ŝild'ist'o de la arb'ar'o dir'is al Sancho:

—Ver'e, amik'o, ni, ŝild'ist'o'j de vag'ant'a'j kavalir'o'j, sufer'as rigor'a'n viv'o'n. Ni ja manĝ'as ni'a'n pan'o'n en la ŝvit'o de ni'a vizaĝ'o, kio est'as unu el la kondamn'o'j de Di'o kontraŭ ni'a'j unu'a'j patr'o'j.

—Oni pov'as dir'i ankaŭ —respond'is Sancho—, ke ni ĝi'n manĝ'as en la frost'o de ni'a'j korp'o'j, ĉar, kiu sufer'as la varm'o'n kaj la frid'o'n pli ol la povr'a'j ŝild'ist'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j?

Kaj est'us ne tiel mav'e, se ni almenaŭ manĝ'us, pro tio, ke la zorg'o'j mal'pli prem'as, se pan'o'n oni ten'as; sed okaz'as, ke kelk'foj'e ni eĉ tra'pas'as unu du tag'o'j'n, nutr'ant'e ni'n per nur la vent'o blov'ant'a.

—Ĉio'n tia'n oni pov'as el'ten'i kaj sufer'i —dir'is la ali'a ŝild'ist'o— se oni esper'as ricev'i rekompenc'o'n. Kaj ver'e, se vag'ant'a kavalir'o nur ne hav'as tro mav'a'n sort'o'n, li'a ŝild'ist'o vid'as si'n rekompenc'it'a post ne'long'e per la gubernator'ec'o de bel'a insul'o aŭ per tre konven'a graf'o'land'o.

—Mi jam dir'is al mi'a mastr'o, ke mi kontent'us per la gubernator'ec'o de ajn'a insul'o —

respond'is Sancho—, kaj li est'as tiel nobl'a kaj donac'em'a, ke li promes'is ĝi'n al mi en mult'a'j kaj divers'a'j okaz'o'j.

—Mi prefer'as i'a'n kanonik'ec'o'n por mi'a'j serv'o'j. Mi'a mastr'o jam rezerv'is unu por mi… ver'e impon'a!

—Cert'e vi'a mastr'o aparten'as al la eklezi'a kavalir'ism'o, kaj tial li pov'as far'i tia'j'n donac'o'j'n al si'a'j bon'a'j ŝild'ist'o'j; sed mi'a mastr'o est'as nur'a laik'o, kaj mi memor'as, ke hom'o'j saĝ'a'j (kvankam ili ŝajn'is al mi mis'vol'a'j) konsil'is li'n far'iĝ'i ĉef'episkop'o; li dezir'is nur est'i imperi'estr'o, tamen mi trem'is de tim'o, pens'ant'e, ke li pov'us ŝanĝ'i si'a'n opini'o'n kaj en'ir'i la Eklezi'o'n, kio tre damaĝ'us mi'n, ĉar mi ne konsider'as mi'n kompetent'a okup'i religi'a'n posten'o'n. Vi'a moŝt'o sci'u, ke, kvankam mi hav'as hom'a'n aspekt'o'n, mi est'as tro best'a por la eklezi'a'j afer'o'j.

—Ŝajn'as al mi, ke vi'a moŝt'o tromp'iĝ'as —respond'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. La insul'a'j gubernator'ec'o'j ne ĉiam konven'as: kelk'a'j est'as tre febl'a'j; ali'a'j, paŭperaj; ali'a'j, deprim'a'j; kaj eĉ la plej firm'a kaj bon'a proviz'as per pez'a ŝarĝ'o da zorg'o'j kaj ĝen'o'j la kompat'ind'ul'o'n, kiu far'iĝ'is gubernator'o. Plej konven'us al ni, plen'um'ant'o'j de ĉi servut'a ofic'o ŝild'ist'a, re'ir'i al

ni'a'j hejm'o'j kaj distr'i ni'n per pli agrabl'a'j okup'o'j, kiel la ĉas'o kaj la fiŝ'ad'o, ĉar ne ekzist'as en la mond'o ŝild'ist'o tiel paŭpera, ke li ne posed'as ĉeval'o'n, par'o'n da levrel'o'j kaj fiŝ'kan'o'n por distr'i si'n en si'a vilaĝ'o.

—Neni'o tia mank'as al mi —dir'is Sancho—. Ver'e, mi ne hav'as ĉeval'o'n, sed posed'as azen'o'n du'obl'e pli valor'a'n ol la ĉeval'o de mi'a mastr'o. Aĉ'e trakt'u mi'n Di'o, jam de nun, se mi inter'ŝanĝ'us mi'a'n azen'o'n por li'a ĉeval'o, eĉ se pli'e li don'us al mi kvar buŝel'o'j'n da horde'o.

Ebl'e vi'a moŝt'o pens'as, ke mi ŝerc'as, kiam mi taks'as tiel valor'a mi'a'n griz'ul'o'n: mi nom'as tiel mi'a'n azen'o'n pro ties griz'a kolor'o. Rilat'e al levrel'o'j, ili ne mank'us al mi, se konsider'i, ke ili tro mult'as en mi'a vilaĝ'o: kaj la ĉas'ad'o pli agrabl'as, kiam oni ĝi'n far'as je alies kost'o.

—Ver'e kaj sincer'e, sinjor'o ŝild'ist'o —respond'is la ali'a—, mi jam intenc'is kaj decid'is for'las'i la idiot'aĵ'o'j'n de ĉi kavalir'o'j, re'ven'i al mi'a vilaĝ'o kaj eduk'i mi'a'j'n fil'o'j'n: mi hav'as tri, kaj ili ŝajn'as tri orient'a'j perl'o'j.

—Mi hav'as du —dir'is Sancho—, kaj ili pov'us prezent'i si'n eĉ al la pap'o en person'o, precip'e mi'a knab'in'o, kiu'n mi eduk'as, por ke ŝi far'iĝ'u duk'in'o, se Di'o vol'os, kaj spit'e al ĉia patr'in'o.

—Kiom da jar'o'j hav'as tiu dam'o eduk'at'a por est'i duk'in'o? —demand'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o.

—Dek kvin, pli mal'pli; kaj ŝi svelt'as kiel lanc'o, freŝ'as kiel april'a maten'o kaj hav'as la fort'o'n de port'ist'o.

—Kun tia'j kvalit'o'j, ŝi pov'us est'i ne nur duk'in'o, sed eĉ nimf'o de la verd'a arb'ar'o. Ho la putin'o, fil'in'o de putin'o! Grand'a'n piĉ'o'n cert'e ŝi hav'as!

—Nek ŝi putin'as, nek ŝi'a patr'in'o putin'is, nek ili putin'os dum mi viv'os, se Di'o ne dispon'os ali'a —respond'is Sancho iom koler'e—. Kaj parol'u pli ĝentil'e: ĉar vi'a'j vort'o'j ne ŝajn'as tre dec'a'j, se konsider'i, ke vi viv'is inter vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiu'j est'as la ĝentil'o en person'o.

—Ho sinjor'o ŝild'ist'o, vi apenaŭ kompren'as la senc'o'n de la kompliment'o'j! Ĉu vi ne sci'as, ke, kiam kavalir'o bel'e lanc'as taŭr'o'n en la aren'o, la popol'o ordinar'e dir'as: «Ho, putin'em'a putin'id'o, kiel majstr'e li lanc'as!», kaj ke, kio ŝajn'as insult'a vort'o ver'e egal'as al grand'a laŭd'o? Kaj vi, sinjor'o, dev'us for'ne'i vi'a'j'n fil'o'j'n aŭ fil'in'o'j'n, se ili ne far'us i'o'n ind'a'n je tia'j laŭd'o'j.

—Nu, mi for'ne'as ili'n —respond'is Sancho—, kaj pro la sam'a motiv'o vi pov'us ŝarĝ'i mi'n, mi'a'j'n ge'fil'o'j'n kaj edz'in'o'n per komplet'a bordel'o, se konsider'i, ke ĉio, kio'n ili far'as aŭ

dir'as, merit'as tia'n laŭd'ad'o'n. Mi tre dezir'as de'nov'e vid'i ili'n, sekv'e mi preĝ'as al Di'o, ke li gard'u mi'n de mort'o'merit'a pek'o, t.e. de ĉi danĝer'a ofic'o ŝild'ist'a, kie'n mi en'fal'is por la du'a foj'o, ĉar mi'n log'is kaj tromp'is burs'o kun cent dukat'o'j, kiu'n mi trov'is en la intern'o de Sierra Moren'a; de tiam, la diabl'o sving'as antaŭ mi'a'j okul'o'j, tie, ie, trans'e kaj preter'e, burs'o'n plen'a'n de dublonoj, kaj ŝajn'as al mi, ke ĉiu'paŝ'e mi ĝi'n tuŝ'as per la man'o'j, kaj brak'um'as ĝi'n, kaj ĝi'n port'as hejm'e'n, kaj ĝi'n invest'as, kaj ig'as ĝi'n produkt'i rent'o'n, kaj mi viv'as kiel princ'o; kaj, kiam mi pens'as ĉio'n ĉi, mi el'ten'as facil'e kaj sen'pen'e ĉi viv'o'n, kies rigor'o'j'n mi

sufer'as kun la idiot'a mastr'o mi'a, kvankam mi sci'as, ke li hav'as pli da frenez'ul'o ol da kavalir'o.

—Tial oni dir'as, ke, kiu avid'as pli bon'a'n, perd'as plej bezon'a'n —dir'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. Kaj, se parol'i pri frenez'ul'o'j, neni'e en la mond'o ekzist'as ali'a kavalir'o pli frenez'a ol mi'a mastr'o, ĉar oni pov'as aplik'i al li la proverb'o'n: «Kiu por ĉiu'j labor'as, pri si mem ne memor'as»: efektiv'e, por re'star'ig'i al ali'a kavalir'o ties perd'it'a'n raci'o'n, li mem ŝajn'ig'as si'n frenez'a kaj serĉ'as i'o'n, kio, se trov'it'a, mi ne sci'as, ĉu est'os al li agrabl'a.

—Ĉu hazard'e vi'a mastr'o est'as en'am'iĝ'int'a?

—Jes, al ia Casildea de Vandalia, la dam'o plej krud'a kaj fier'a renkont'ebl'a en la tut'a mond'o. Sed li ne tre aflikt'iĝ'as de ŝi'a krud'ec'o; ver'dir'e, en li'a intern'o kaŝ'iĝ'as pli grand'a'j mensog'o'j, kaj ili el'montr'iĝ'os antaŭ ol pas'os mult'a'j hor'o'j.

—Ne ekzist'as voj'o tiel plat'a, ke ĝi ne hav'as i'a'n kav'o'n aŭ tru'o'n —respond'is Sancho—. En ĉiu'j hejm'o'j kuir'iĝ'as melongen'o'j, sed en la mi'a per kaldron'plen'o'j. [259] La frenez'o cert'e bezon'as pli da kompan'o'j kaj kun'ul'o'j ol la saĝ'o. Sed se ver'as la ĝeneral'a dir'o, ke sufer'i kun kompan'o la mal'facil'o'j'n help'as ili'n venk'i, mi pov'as konsol'i mi'n kun vi'a moŝt'o, tial, ke vi serv'as mastr'o'n, kiu est'as tiel stult'a kiel la mi'a.

—Stult'a, sed kuraĝ'a; kaj pli fripon'a ol stult'a kaj kuraĝ'a —dir'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o.

—Mi'a mastr'o ne est'as tio —respond'is Sancho—. Mi vol'as dir'i, ke li hav'as en si neni'o'n fripon'a'n; kontraŭ'e, li posed'as kor'o'n pur'a'n kiel akv'o font'a, ne sci'as mav'e kondut'i, far'as bon'o'n al ĉiu'j, absolut'e ne malic'as, kaj eĉ infan'o pov'us konvink'i li'n, ke nokt'as en la mez'o de la tag'o. Pro tia simpl'ec'o mi am'as li'n kiel mi'a'n propr'a'n anim'o'n kaj ne kapabl'as ced'i al la ide'o for'las'i li'n, kiom ajn li ekstravaganc'as.

—Tamen, frat'o kaj sinjor'o, se blind'ul'o gvid'as ali'a'n blind'ul'o'n, ili ambaŭ risk'as fal'i en fos'o'n. Ni far'us plej bon'e, se ni re'ven'us al ni'a'j hejm'o'j per rapid'a'j paŝ'o'j, ĉar la serĉ'ant'o'j de aventur'o'j ne ĉiam trov'as ili'n bon'a'j.

Dum ili tiel inter'parol'is, Sancho oft'e kraĉ'is saliv'o'n al'glu'iĝ'a'n kaj iom sek'a'n; tio'n rimark'ant'e, la bon'kor'a ŝild'ist'o de la arb'ar'o dir'is:

—Ŝajn'as al mi, ke, kaŭz'e de la babil'ad'o, la lang'o kvazaŭ al'glu'iĝ'as al la palat'o; sed mi port'as, al'lig'it'a'n al la sel-ark'o, bon'eg'a'n rimed'o'n kontraŭ la al'glu'iĝ'o.

Kaj star'iĝ'int'e, li re'ven'is iom post'e kun grand'a bot'o plen'a de vin'o kaj kun pasteĉ'o du'on'uln'o'n long'a, kio ne est'as tro'ig'o, ĉar ĝi konsist'is el blank'a kunikl'o tiel grand'a, ke Sancho, ĝi'n tuŝ'ant'e, kred'is palp'i, ne kapr'id'o'n, sed kapr'o'n. Kaj li demand'is:

—Ĉu vi'a moŝt'o port'as ĉio'n ĉi kun vi, sinjor'o?

—Kio'n vi do pens'is? —respond'is la ali'a—. Ĉu vi pren'is mi'n por ia ŝild'ist'o paŭpera? Mi port'as sur la grop'o de mi'a ĉeval'o pli bon'a'n viktuali'o'n ol general'o sur la voj'o.

Oni ne bezon'is insist'i al Sancho, ke li manĝ'u, kaj en la obskur'o de la nokt'o li glut'ad'is pec'o'j'n grand'a'j'n kiel pugn'o.

—Vi'a moŝt'o est'as ja ŝild'ist'o bon'a kaj perfekt'a, ofic'o'taŭg'a kaj bel'e proviz'it'a, superb'a kaj grand'a, kio'n pruv'as ĉi banked'o, kiu, se ne ven'is ĉi tie'n per sorĉ'art'o, ŝajn'as produkt'o de magi'o —dir'is Sancho—. Vi ne simil'as al mi, kiu est'as paŭpera kaj sen'fortun'a, kaj hav'as en la du'sak'o nur pec'et'o'n da fromaĝ'o (tiel dur'a, ke per ĝi oni pov'us frakas'i la kap'o'n de gigant'o) kaj krom'e kvar dek'du'o'j'n da karob'o'j kaj la sam'a'n kvant'o'n da avel'o'j. Tia ŝpar'em'o ŝuld'iĝ'as al la opini'o'j kaj princip'o'j observ'at'a'j de mi'a mastr'o, nom'e, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j dev'as viv'ten'i si'n per nur sek'a'j frukt'o'j kaj herb'o'j de la kamp'ar'o.

—Je mi'a fid'o, frat'o —respond'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. Mi'a stomak'o tut'e ne taŭg'as por la digest'o de kard'o'j, arb'o'radik'o'j aŭ sovaĝ'a'j pir'o'j. Ir'u al la diabl'o ni'a'j mastr'o'j kun si'a'j opini'o'j kaj kavalir'a'j leĝ'o'j, kaj manĝ'u kio'n ili vol'as. Por ajn'a eventual'o mi ĉiam port'as frid'a'n viand'o'n kaj krom'e ĉi bot'o'n al'lig'it'a'n al la sel'ark'o, tiel am'at'a'n de mi, ke ĉiu'moment'e mi kis'as kaj brak'um'as ĝi'n mil'foj'e.

Kaj, tio'n dir'ant'e, li met'is la bot'o'n en la man'o'j'n de Sancho, kiu lev'is ĝi'n al si'a buŝ'o kaj dum kvar'on'o de hor'o ten'is la rigard'o'n fiks'it'a sur la stel'o'j; post'e, kiam li fin'is trink'i, li las'is si'a'n kap'o'n klin'iĝ'i flank'e'n kaj dir'is kun profund'a suspir'o:

—Ho la fripon'a putin'id'o! Kiel bon'gust'eg'a!

—Ĉu vi ne vid'as —inter'romp'is la ali'a ŝild'ist'o, aŭd'int'e la esprim'o'j'n de Sancho—, ke vi laŭd'is ĉi vin'o'n, nom'ant'e ĝi'n «putin'id'o»?

—Ver'e, mi dev'as konfes'i —respond'is Sancho—, ke ne est'as fi'fam'ig'e nom'i iu'n putin'id'o, se per tia vort'o oni intenc'as li'n laŭd'i. Sed dir'u, sinjor'o, je la viv'o de la person'o al vi plej kar'a, ĉu ĉi vin'o de'ven'as de Ciudad Real?

—Eminent'a spert'ul'o! —kri'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. Efektiv'e, ĝi de'ven'as de tie, ne de ali'a lok'o, kaj rest'is kelk'e da jar'o'j en la kel'o.

—Tia klar'ig'o! Ne pens'u, ke mi ne diven'is ankaŭ ĝi'a'n aĝ'o'n! —dir'is Sancho—. Ĉu ne bon'e, sinjor'o ŝild'ist'o, ke mi hav'as instinkt'o'n tiel grand'a'n kaj natur'a'n por la kon'o de la vin'o'j? Nur flar'ant'e gut'o'n, mi diven'as ties land'o'n, ties klas'o'n, ties gust'o'n, ties aĝ'o'n, ties ŝanĝ'iĝ'o'j'n kaj ties ceter'a'j'n cirkonstanc'o'j'n. Sed ne mir'ind'e, se konsider'i, ke sur la patr'a flank'o de mi'a famili'o viv'is la du plej bon'a'j gust'um'ant'o'j de vin'o, kia'j'n La Mancha ne kon'is dum long'a temp'o. Pruv'e de tio, jen la rakont'o pri io okaz'int'a: oni pet'is ili'n gust'um'i iom da vin'o el barel'o kaj opini'i pri ĝi'a stat'o, bon'o aŭ mal'bon'o. Unu gust'um'is ĝi'n per la pint'o de la lang'o kaj dir'is, ke la vin'o hav'as fer'a'n sapor'o'n; la ali'a nur flar'is kaj asert'is, ke ĝi hav'as led'a'n sapor'o'n. La mastr'o respond'is, ke la barel'o est'as pur'a, kaj ke la vin'o posed'as neni'a'n miks'o'n, de kiu ĝi pov'us pren'i sapor'o'n fer'a'n aŭ led'a'n. Tamen la du fam'a'j gust'um'ant'o'j persist'is en si'a'j respektiv'a'j opini'o'j. Pas'is la temp'o, el'vend'iĝ'is la vin'o, kaj, kiam oni pur'ig'is la barel'o'n, oni trov'is en ĝi et'a'n ŝlos'il'o'n al'lig'it'a'n al led'a rimen'o. Vi'a moŝt'o dir'u do, ĉu hom'o de'ven'ant'a de tia famili'o ne hav'as aŭtoritat'o'n por don'i si'a'n opini'o'n en simil'a'j okaz'o'j.

—Tial mi dir'as, ke ni dev'us ne plu serĉ'i aventur'o'n. Kaj, ĉar ni hav'as pan'o'n, ni ne serĉ'u tort'o'n; ni re'ven'u al ni'a'j kaban'o'j, kaj Di'o trov'u ni'n tie, se Li vol'as.

—Mi plu serv'os mi'a'n mastr'o'n, nur ĝis ni al'ven'os al Zaragoza —respond'is Sancho—. Tie ni trakt'os pri la afer'o.

Fin'e la du bon'a'j ŝild'ist'o'j tiel mult'e parol'is kaj trink'is, ke la sonĝ'o bezon'is sen'mov'ig'i al ili la lang'o'n, kaj almenaŭ moder'ig'i ili'a'n soif'o'n, ĉar ĝi'n plen'e esting'i est'us ne'ebl'e. Kaj tiel ili en'dorm'iĝ'is, al'kroĉ'it'a'j al la bot'o jam preskaŭ vak'a, kaj kun la buŝ'o ankoraŭ plen'a de du'on'maĉ'it'a'j viand'o'pec'o'j. Ni las'os ili'n tie dum iom'a temp'o por rakont'i tio'n, kio okaz'is inter la Kavalir'o de la Arb'ar'o kaj la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o.

[259] Proverb'a esprim'o: ĉie trov'iĝ'as zorg'o'j kaj problem'o'j, sed ĉiu opini'as la si'a'j'n plej grand'a'j.

Ĉapitr'o 14

Kun la daŭr'ig'o de la aventur'o de la Kavalir'o de la Arb'ar'o

La histori'o registr'as, ke, inter la mult'a'j afer'o'j trakt'it'a'j de do'n Quijote kaj la Kavalir'o de la Arb'ar'o, ĉi last'a dir'is al ni'a hidalg'o:

—Unu'vort'e, sinjor'o kavalir'o, sci'u, ke mi'a destin'o, aŭ pli ĝust'e, mi'a volont'o konduk'is mi'n en'am'iĝ'i al la sen'egal'a Casildea de Vandalia; mi nom'as ŝi'n sen'egal'a, ĉar neni'u egal'as al ŝi en la grand'o de ŝi'a statur'o, aŭ en la perfekt'o de ŝi'a rang'o kaj bel'o; nu, ĉi Casildea rekompenc'is mi'a'n honest'a'n am'o'n kaj mi'a'n respekt'a'n dezir'o'n, trud'ant'e al mi, sam'e kiel far'is al Herkules'o li'a du'on'patr'in'o, la plen'um'o'n de mult'a'j kaj danĝer'a'j aventur'o'j, kaj promes'ant'e, ĉe la fin'o de ĉiu el ili, ke, ĉe la fin'o de la sekv'ant'a, mi ating'us la cel'o'n de mi'a esper'o; mi'a'j entrepren'o'j sekv'is unu la ali'a'n kiel ĉen'er'o ĉen'er'o'n, tia'manier'e, ke ili ne'kalkul'ebl'as, kaj mi ne sci'as ankoraŭ, kiu est'os la last'a konduk'ont'a mi'n al la kontent'ig'o de mi'a'j honest'a'j dezir'o'j.

Iam ŝi ordon'is mi'n ir'i defi'i al la fam'a gigant'in'o de Sevilla nom'at'a La Giralda, [260] kuraĝ'a kaj fort'a, kvazaŭ far'it'a el bronz'o, kaj sam'temp'e la plej ŝanĝ'iĝ'em'a kaj leĝer'a vir'in'o de la mond'o, kvankam ŝi star'as sen'mov'a. Mi ir'is kaj venk'is ŝi'n kaj dev'ig'is ŝi'n rest'i trankvil'a kaj sen ŝanĝ'o'j, ĉar dum pli ol unu semajn'o blov'is nur la nord'a vent'o. Ali'foj'e, Casildea send'is mi'n sub'ten'i per mi'a'j brak'o'j la ŝton'a'n figur'o'n de la grand'a'j taŭr'o'j de Guisando, [261] kio est'as entrepren'o pli propr'a al persist'o ol al kavalir'o. Post'e ŝi ordon'is ke mi ĵet'u mi'n en la abism'o'n de Cabra (terur'a kaj ne'imagin'ebl'e danĝer'a ag'o) kaj prezent'u al ŝi detal'a'n raport'o'n pri la sekret'o'j kaŝ'it'a'j en la profund'o de tia faŭk'o. Mi de'ten'is la mov'o'n de La Giralda, sub'ten'is la taŭr'o'j'n de Guisando, ĵet'is mi'n en la abism'o'n kaj renkont'is ĉio'n, kio kuŝ'as en ĝi'a fund'o; dum'e mi'a'j esper'o'j ten'iĝ'as mort'e mort'a'j, kaj ŝi'a'j ordon'o'j kaj disdegn'o'j viv'e viv'a'j.

Nu, last'e ŝi ordon'is mi'n ir'i tra la divers'a'j provinc'o'j de Hispan'uj'o kaj ig'i konfes'i, al la kavalir'o'j tie vag'ant'a'j, ke ŝi est'as la plej bel'a el la vir'in'o'j, kaj mi la plej kuraĝ'a kaj en'am'iĝ'int'a kavalir'o de la mond'o; pro ĉi entrepren'o mi jam vojaĝ'as la pli'part'o'n de la land'o kaj venk'is mult'e da kavalir'o'j, kiu'j kuraĝ'is kontraŭ'dir'i mi'n. Sed al mi don'as plej'a'n glor'o'n kaj fier'o'n la fakt'o, ke mi venk'is en person'a duel'o la fam'a'n kavalir'o'n do'n Quijote de La Mancha kaj ig'is li'n konfes'i, ke mi'a Casildea pli bel'as ol li'a Dulcine'a; kaj kaŭz'e de ĉi triumf'o mi konsider'as, ke mi venk'is la tut'a'n kavalir'ar'o'n de la mond'o, ĉar la menci'it'a do'n Quijote jam antaŭ'e sub'met'is ĉiu'j'n sen'escept'e; kaj pro tio, ke mi venk'is li'n, ties glor'o, fam'o kaj honor'o trans'ir'is al mi'a person'o:

Ju pli da glor'o la venk'it'o ten'as,

des pli da honor’ al venk'int'o ven'as, [262]

»do oni dev'as al'don'i al mi'a kredit'o, kaj konsider'i mi'a'j, la ne'kalkul'ebl'a'j'n hero'aĵ'o'j'n de do'n Quijote.

Do'n Quijote mir'eg'is je la asert'o'j de la Kavalir'o de la Arb'ar'o, mil'foj'e intenc'is nom'i li'n mensog'a, kaj hav'is la vort'o'n ĉe la pint'o de la lang'o; sed li brid'is si'n tiel bon'e kiel li pov'is,

ĉar li vol'is, ke la ali'a konfes'u per si'a propr'a buŝ'o si'a'n mensog'o'n. Tiel do, li flegm'e respond'is:

—Pri tio, ke vi'a moŝt'o venk'is la pli'part'o'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j de Hispanio, kaj eĉ de la tut'a mond'o, mi dir'as neni'o'n; sed mi dub'as, ke vi venk'is do'n Quijote de La Mancha. Ebl'e tem'is pri ali'a person'o simil'a al li, kvankam li'a'j simil'ul'o'j ceter'e est'as tre mal'mult'a'j.

—Kio'n! —ek'kri'is la Kavalir'o de la Arb'ar'o—. Mi ĵur'as je la ĉiel'o super ni, ke mi duel'is kontraŭ do'n Quijote kaj li'n venk'is kaj ig'is li'n kapitulac'i. Li est'as vir'o de alt'a kresk'o, kun vizaĝ'o kav'a, membr'o'j long'a'j kaj magr'a'j, har'o'j du'on'griz'a'j, naz'o agl'a kaj iom korv'a, mustaĉo grand'a, nigr'a kaj fal'ant'a; li batal'as sub la nom'o de Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, kaj li'a ŝild'ist'o est'as kamp'ul'o nom'at'a Sancho Panza. La fam'a ĉeval'o, kies flank'o'j li spron'as, kaj kies brid'o'n li direkt'as, nom'iĝ'as Rocinante, kaj fin'e hav'as, kiel mastr'in'o'n de si'a kor'o, iu'n Dulcine'a de El Toboso, antaŭ'e nom'at'a'n Aldonza Lorenzo; kaj laŭ la sam'a sistem'o, mi nom'as mi'a'n dam'o'n Casildea de Vandalira, ĉar ŝi nom'iĝ'as Casilda kaj nask'iĝ'is en Andaluzi'o. Se tiom da indik'o'j ne sufiĉ'as ne sufiĉ'as por konfirm'i la ver'o'n de mi'a'j virt'o'j, jen mi'a glav'o, kiu pov'us konvink'i la skeptik'ec'o'n mem.

—Trankvil'iĝ'u, sinjor'o kavalir'o, kaj aŭskult'u kio'n mi vol'as dir'i al vi -respond'is do'n Quijote

—. Sci'u, ke la do'n Quijote de vi menci'it'a est'as mi'a plej grand'a amik'o en ĉi mond'o, ĝis tia ekstrem'o, ke mi konsider'as li'n ali'a person'iĝ'o de mi mem: juĝ'ant'e vi'a'n ĝust'a'n kaj preciz'a'n pri'skrib'o'n, mi ne dub'as, ke vi venk'is li'n; ali'flank'e, mi vid'as per mi'a'j okul'o'j kaj tuŝ'as per mi'a'j man'o'j ke ne ebl'as, ke li est'is la dir'it'a kavalir'o, escept'e se iu ajn el li'a'j mult'a'j mal'amik'o'j sorĉ'ist'o'j (unu el ili special'e persekut'as li'n) pren'is li'a'n figur'o'n por las'i si'n venk'i kun la cel'o sen'posed'ig'i li'n de la renom'o, kiu'n li akir'is sur la tut'a kon'at'a mond'o dank’ al si'a'j hero'a'j far'o'j kavalir'a'j. Sci'u ankaŭ, kiel konfirm'o'n de mi'a'j vort'o'j, ke antaŭ pli ol du tag'o'j la sorĉ'ist'o'j mal'amik'o'j li'a'j trans'form'is la figur'o'n kaj person'o'n de la bel'a Dulcine'a de El Toboso en kamp'ul'in'o'n krud'a'n kaj vulgar'a'n, kaj ebl'e ili ŝanĝ'is laŭ la sam'a manier'o vi'a'n do'n Quijote. Kaj se tio, kio'n mi dir'as, ne konvink'as vi'n pri la ver'o de mi'a'j vort'o'j, jen antaŭ vi do'n Quijote mem, kiu pied'e, rajd'e, aŭ kiel ajn vi vol'us, pret'as sub'ten'i ili'n per si'a'j arm'o'j.

Tio'n dir'ant'e li star'iĝ'is, met'is la man'o'n sur la ten'il'o'n de la glav'o kaj atend'is la re'ag'o'n de la Kavalir'o de la Arb'ar'o, kiu sam'e respond'is kun seren'a voĉ'o:

—Bon'a pag'ant'o ne diskut'as pri la kont'o'j. Se mi pov'is venk'i vi'n trans'form'it'a, sinjor'o do'n Quijote, cert'e mi pov'as esper'i re'venk'i vi'n en propr'a person'o. Sed tial, ke ne dec'as al kavalir'o'j uz'i arm'il'o'j'n en la nokt'o, kiel bandit'o'j kaj rab'ist'o'j, ni atend'u la tag'iĝ'o'n, por ke la sun'o vid'u ni'a'j'n far'o'j'n. Kaj est'u kondiĉ'o de ni'a duel'o, ke la venk'int'o met'u si'n je la dispon'o de la venk'int'o kaj far'u ĉio'n, kio'n ĉi last'a postul'os, se nur tia'j postul'o'j est'as konform'a'j al la dign'o kavalir'a.

—Mi tre volont'e konsent'as la kondiĉ'o'n —dir'is do'n Quijote.

Tio'n parol'int'e, la du kavalir'o'j direkt'is si'n al si'a'j ŝild'ist'o'j kaj trov'is ili'n ronk'ant'a'j kaj en la sam'a ten'iĝ'o, en kiu la sonĝ'o ili'n surpriz'is; la mastr'o'j vek'is ili'n kaj ordon'is, ke ili prepar'u ili'a'j'n ĉeval'o'j'n, ĉar, ĉe la tag'iĝ'o, ambaŭ atak'us unu la ali'a'n en sang'a kaj feroc'a duel'o. Ĉe tia

sci'ig'o Sancho rigid'iĝ'is de mir'o kaj konstern'o kaj tim'is, ke la viv'o de li'a mastr'o pov'us en'danĝer'iĝ'i, se konsider'i ke la Kavalir'o de la Arb'ar'o plen'um'is grand'a'n nombr'o'n da kuraĝ'a'j prod'aĵ'o'j, laŭ dir'o'j de li'a ŝild'ist'o; sed la du ŝild'ist'o'j sen'replik'e ir'is serĉ'i la tut'a'n greg'o'n, t.e. la tri ĉeval'o'j'n kaj la azen'o'n, ĉar, flar'int'e si'n reciprok'e, ili rest'is kun'e. Sur'voj'e, la ŝild'ist'o de la arb'ar'o dir'is al Sancho:

—Sci'u, frat'o, ke en Andaluzi'o, kiam oni duel'as inter batal'ant'o'j, laŭ'kutim'e la sekundant'o'j ne dev'as star'i kun kruc'it'a'j brak'o'j, dum ili'a'j ĉef'o'j atak'as unu la ali'a'n. Tio'n mi dir'as, por avert'i vi'n, ke, kiam ni'a'j mastr'o'j batal'os, ankaŭ ni dev'os batal'i kaj hak'i unu la ali'a'n en split'o'j'n.

—Al tia kutim'o, sinjor'o ŝild'ist'o —respond'is Sancho—, ten'iĝ'u la fripon'o'j kaj batal'ant'o'j, pri kiu'j vi parol'is, sed ne la ŝild'ist'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Mi neniam aŭd'is mi'a'n mastr'o'n menci'i tia'n kutim'o'n, kvankam li sci'as parker'e ĉiu'n regul'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Sed, eĉ se ver'e ekzist'us difin'it'a regul'o ordon'ant'a, ke ankaŭ la ŝild'ist'o'j batal'u dum ili'a sinjor'o duel'as, mi ne obe'us ĝi'n, kaj anstataŭ'e pag'us la pun'mon'o'n trud'at'a'n en tia'j kaz'o'j al pac'a'j ŝild'ist'o'j kiel mi, ĉar cert'e ĝi ne egal'us al la kost'o de du pund'o'j da vaks'o: kaj mi prefer'us pag'i tiom, konsider'ant'e, ke pli kost'us al mi la ĉarpi'o'j neces'a'j por kurac'i al mi la kap'o'n, kiu'n mi jam imag'as fend'it'a kaj split'it'a en du part'o'j'n. Krom'e al mi est'as tut'e ne'ebl'e batal'i: mi ne hav'as glav'o'n kaj neniam en mi'a viv'o port'is ĝi'n.

—Mi kon'as bon'a'n rimed'o'n por tio —dir'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. Ĉi tie mi hav'as du tol-sak'o'j'n de la sam'a grand'o: vi pren'os unu, mi la ali'a'n kaj ni far'os sak'o-batal'o'n per egal'a'j arm'il'o'j.

—Tia'manier'e mi volont'e konsent'as —respond'is Sancho—. La batal'o pli taŭg'os por de'sku'i de ni la polv'o'n ol por vund'i ni'n.

—Ne est'os tiel —dir'is la ali'a—. Por ke la vent'o ne efik'u, ni met'os ses'o'n da ŝton'o'j glat'a'j, nud'a'j kaj de egal'a pez'o en ĉiu'n sak'o'n, kaj tia'manier'e ni pov'os bat'i ni'n reciprok'e per ili, sen far'i al ni vund'o'j'n aŭ kontuz'o'j'n.

—Je Di'o! —ek'kri'is Sancho—. Ĉu per tia'j fel'o'j zibel'a'j kaj koton'a'j flok'o'j vi vol'as evit'i, ke ni frakas'u al ni reciprok'e la kap'o'n kaj la ost'o'j'n? Sed, eĉ se la sak'o'j plen'us de silk'o-raŭp'a'j kokon'o'j, sci'u, sinjor'o, ke mi ne batal'os; ni'a'j mastr'o'j batal'u, la fortun'o ili'n akompan'u, kaj dum'e ni trink'u kaj viv'u, konsider'ant'e, ke la temp'o far'as al si la zorg'o'n pren'i de ni la viv'o'n, kaj ni ne bezon'as klopod'i ke ĝi fin'iĝ'u ekster'sezon'e antaŭ ol ating'i si'a'n plen'a'n matur'iĝ'o'n.

—Tamen —respond'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o— ni dev'as batal'i, eĉ se nur du'on'a'n hor'o'n.

—Tut'e ne! Mi ne est'as tiel sen'dank'a aŭ tiel sen'konsider'a, ke mi komenc'us eĉ la plej et'a'n kverel'o'n kun vir'o, ĉe kies flank'o mi manĝ'is kaj trink'is; krom'e, kiel, je la diabl'o, mi pov'us sen koler'o kaj ĉagren'o batal'i frid'sang'e?

—Ankaŭ por tio mi hav'as rimed'o'n —respond'is la ŝild'ist'o de la arb'ar'o—. Antaŭ ol ni komenc'os la batal'o'n, mi ĝentil'e proksim'iĝ'os al vi'a moŝt'o, don'os al vi du tri sur'vang'o'j'n, kiu'j fal'ig'os vi'n sur'ter'e'n, kaj tiel vi'a koler'o vek'iĝ'os, eĉ se ĝi dorm'as pli profund'e ol glir'o.

—Kontraŭ tia artifik'o mi kon'as ali'a'n ne mal'pli bon'a'n —dir'is Sancho—. Mi pren'os dik'a'n verg'o'n kaj, antaŭ ol vi'a moŝt'o ven'os vek'i mi'a'n koler'o'n, mi dorm'ig'os la vi'a'n per tiel fort'a draŝ'ad'o, ke vi vek'iĝ'os nur en la trans'a mond'o, kie oni jam sci'as, ke mi ne est'as tia vir'o, ke mi permes'us al iu ajn pinĉ'i al mi la naz'o'n. Ĉiu atent'u si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n kaj prefer'e las'u si'a'n koler'o'n dorm'i, ĉar neni'u kon'as la kor'o'n de la ali'a'j hom'o'j; kiam oni ir'as pren'i lan'o'n, oft'e oni re'ven'as pri'tond'it'a, kaj Di'o ben'is la pac'o'n kaj kondamn'is la disput'o'j'n. Se ajn'a kat'o persekut'at'a, pel'at'a kaj sieĝ'at'a en angul'o'n, trans'form'iĝ'as en leon'o'n, nur Di'o sci'as en kio'n pov'us ŝanĝ'iĝ'i mi, kiu est'as hom'o; tial, sinjor'o ŝild'ist'o, mi deklar'as, ke vi respond'os pri la mal'bon'o kaj la damaĝ'o, kiu'j pov'us rezult'i el ni'a disput'o.

—Tre bon'e —respond'is la ali'a—. Ni atend'u la tag'iĝ'o'n, kaj tiam ni fin'os ĉi afer'o'n.

Ĉe tio jam komenc'is tril'i en la arb'o'j mil spec'o'j de bunt'a'j bird'et'o'j kaj per si'a'j divers'a'j kaj gaj'a'j kant'o'j ŝajn'is bon'ven'ig'i kaj salut'i la freŝ'a'n aŭror'o'n, kiu jam ek'montr'is si'a'n vizaĝ'o'n tra la pord'o'j kaj fenestr'o'j de orient'o, de'sku'ant'e de si'a'j har'o'j sen'fin'a'n nombr'o'n da likv'a'j perl'o'j, en kies klar'a likvor'o ankaŭ la herb'o'j don'is la impres'o'n el'verŝ'i blank'a'n kaj fajn'a'n ros'o'n; la salik'o'j distil'is dolĉ'a'n suk'o'n, la font'o'j lirl'is, la roj'o'j murmur'is, la bosk'o'j ĝoj'is kaj la herb'ej'o'j riĉ'iĝ'is per la al'ven'o de la aŭror'o.

Sed apenaŭ la hel'o de la tag'iĝ'o permes'is disting'i la objekt'o'j'n, la okul'o'j de Sancho vid'is unu'e la naz'o'n de la ŝild'ist'o de la arb'ar'o, tiel grand'a'n, ke ĝi ĵet'is ombr'o'n sur preskaŭ li'a'n tut'a'n korp'o'n. Efektiv'e, oni rakont'as, ke ĉi naz'o est'is ekster'ordinar'e long'a, kurb'a en la mez'o, plen'a de veruk'o'j kaj viol'kolor'a kiel melongen'o; ĝi ating'is ĝis du col'o'j'n sur li'a buŝ'o kaj ĝis tia ekstrem'o turp'ig'is li'a'n vizaĝ'o'n per si'a'j grand'o, kolor'o, veruk'o'j kaj kurb'iĝ'o, ke, kiam Sancho vid'is ĝi'n, li'a'j man'o'j kaj pied'o'j sku'iĝ'is, kvazaŭ li est'us infan'o en epilepsi'a kolaps'o; kaj li decid'is en si, eventual'e ricev'i sen'protest'e du cent sur'vang'o'j'n, prefer'e ol vek'i si'a'n koler'o'n por inter'bat'iĝ'i kun tia monstr'o.

Do'n Quijote observ'is si'a'n kontraŭ'ul'o'n, sed ĉi last'a jam antaŭ'e sur'met'is la helm'o'n kaj mal'lev'is la vizier'o'n, tiel, ke la hidalg'o ne pov'is vid'i al li la vizaĝ'o'n. Tamen li rimark'is, ke li est'as vir'o fortik'a, kvankam ne alt'a'kresk'a. Sur la arm'aĵ'o li port'is spec'o'n de kazak'o aŭ kut'o teks'it'a el fajn'a or'o punkt'it'a per mult'a'j disk'et'o'j el bril'a vitr'o, kio don'is al li aspekt'o'n ekstrem'e luks'a'n kaj elegant'a'n; super li'a helm'o flirt'is grand'a nombr'o da plum'o'j verd'a'j, blank'a'j kaj flav'a'j; li'a lanc'o, apog'it'a al arb'o, vid'iĝ'is grand'a kaj dik'a, kaj ĝi'n garn'is ŝtal'a pint'o pli ol unu span'o'n long'a. Ĉio'n vid'int'e kaj rimark'int'e, do'n Quijote pens'is, ke ĉi kavalir'o cert'e hav'as grand'a'n fort'o'n; sed li ne sent'is tim'o'n, kiel Sancho; mal'e, li dir'is kun brav'a ten'iĝ'o al la Kavalir'o de la Spegul'o'j:

—Se vi'a dezir'o duel'i ne konsum'is vi'a'n ĝentil'o'n, sinjor'o kavalir'o, mi pet'as vi'n lev'i iom'et'e vi'a'n vizier'o'n, ke mi vid'u, ĉu vi'a vizaĝ'o respond'as al la bril'o de vi'a aspekt'o.

—Ĉu vi venk'os, ĉu ne, ĉe la fin'o de ni'a duel'o vi hav'os pli ol sufiĉ'a'n temp'o'n por rigard'i mi'n. Kaj mi ne kontent'ig'as nun vi'a'n dezir'o'n, ĉar ŝajn'as al mi, ke mi ofend'us la bel'a'n Casildea de Vandalia, prokrast'ant'e per la lev'o de la vizier'o la moment'o'n dev'ig'i vi'n konfes'i tio'n, pri kio vi jam sci'as.

—Nu, dum ni sur'sel'iĝ'as —respond'is do'n Quijote—, vi pov'us dir'i al mi, ĉu mi est'as la sam'a do'n Quijote, kiu'n vi venk'is laŭ vi.

—Al tio mi respond'is, ke vi tiel simil'as li'n, kiel ov'o ov'o'n, sed pro tio, ke vi dir'as, ke ŝorĉistoj vi'n persekut'as, mi ne kuraĝ'as asert'i, ke vi kaj li est'as la sam'a person'o.

—Tio sufiĉ'e montr'as al mi, ke vi tromp'iĝ'is —dir'is do'n Quijote—. Tamen, por ke vi tut'e konvink'iĝ'u, ke vi fal'is en erar'o'n, ni sur'sel'iĝ'u kaj en mal'pli da temp'o ol vi bezon'us por lev'i vi'a'n vizier'o'n, mi vid'os vi'a'n vizaĝ'o'n (se Di'o, mi'a dam'o kaj mi'a brak'o tio'n permes'os), kaj vi konstat'os, ke mi ne est'as la venk'it'a do'n Quijote, kiu'n vi imag'as.

Sen'pli'e ili sur'sel'iĝ'is, do'n Quijote turn'is Rocinante per la brid'o kaj rajd'is kelk'n spac'o'n neces'a'n por al'galop'i kontraŭ la opon'ant'o'n. La Kavalir'o de la Spegul'o'j far'is sam'e, sed, apenaŭ la hidalg'o distanc'iĝ'is du'dek paŝ'o'j'n, la ali'a vok'is li'n, kaj do'n Quijote re'turn'is la du'on'o'n de la voj'o.

—Ne forges'u, sinjor'o kavalir'o —klar'ig'is la spegul'ul'o—, ke, laŭ la kondiĉ'o de ni'a duel'o, la venk'it'o dev'os sub'met'i si'n al la vol'o de la venk'int'o.

—Mi jam sci'as —respond'is do'n Quijote—. Kaj mi konsent'as, nur se oni ne trud'os al la venk'it'o i'o'n kontraŭ'a'n al la leĝ'o'j de la kavalir'ism'o.

—Tiel mi kompren'as la afer'o'n —dir'is la Kavalir'o de la Spegul'o'j.

Tiam la strang'a naz'o de li'a ŝild'ist'o prezent'iĝ'is al la okul'o'j de do'n Quijote, kiu mir'is ne mal'pli ol Sancho, ĝis la ekstrem'o, ke li juĝ'is la ŝild'ist'o'n ia monstr'o, aŭ ia nov'a spec'o hom'a, rar'a en la mond'o.

Sancho, vid'ant'e si'a'n mastr'o'n ek'ir'i, ne vol'is rest'i sol'a kun la naz'ul'o; li tim'is, ke per unu sol'a frap'o de tia naz'o kontraŭ la li'a'n, la batal'o fin'iĝ'us, ĉar li fal'us sur la ter'o'n, ĉu pro la frap'o, ĉu pro la terur'o. Li do ten'iĝ'is apud si'a mastr'o al'kroĉ'iĝ'ant'e al la pied'ing'a rimen'o de Rocinante, kaj, kiam ŝajn'is al li, ke do'n Quijote tuj halt'us por turn'iĝ'i kaj atak'e al'kur'i, li dir'is:

—Mi pet'as vi'a'n moŝt'o'n, sinjor'o, help'i mi'n grimp'i sur tiu kork'arb'o, antaŭ ol vi turn'iĝ'os kaj al'galop'os. De tie mi pov'os vid'i, pli bon'e ol de la ter'o, vi'a'n grandioz'a'n duel'o'n kun ĉi kavalir'o.

—Mi ja kred'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ke vi vol'as grimp'i ĝis la alt'o por vid'i sen'danĝer'e la taŭr'o'j'n.[263]

—Se dir'i la ver'o'n —respond'is Sancho—, la monstr'a naz'o de tiu ŝild'ist'o tiel konstern'as kaj terur'as mi'n, ke mi ne kuraĝ'as rest'i ĉe li'a flank'o.

—Cert'e, ĝi tiel impon'as —dir'is do'n Quijote—, ke se mi ne est'us, kia mi est'as, ankaŭ mi konstern'iĝ'us; ven'u do, mi help'os vi'n grimp'i, kiel vi vol'as.

Dum la hidalg'o halt'is kaj help'is si'a'n ŝild'ist'o'n supr'ir'i la kork'arb'o'n, la Kavalir'o de la Spegul'o'j rajd'is ĝis la punkt'o, kiu ŝajn'is al li konven'a por far'i la turn'o'n; kaj supoz'ant'e, ke ankaŭ do'n Quijote far'is la sam'o'n, li halt'ig'is per tir'o de la brid'o'j si'a'n ĉeval'o'n (kiu est'is nek pli rapid'a nek pli bon-aspekt'a ol Rocinante), turn'iĝ'is kaj, sen atend'i son'o'n de trumpet'o aŭ

ali'a'n signal'o'n de start'o, impet'is plen'galop'e (kio efektiv'e egal'is al moder'a trot'o) rekt'e kontraŭ si'a'n mal'amik'o'n. Sed kiam li vid'is, ke do'n Quijote okup'iĝ'is help'ant'e Sanchon grimp'i, li tir'is je la brid'o kaj halt'is en la mez'o de la kur'ad'o, kio eg'e plaĉ'is al la ĉeval'o ne'kapabl'a plu mov'iĝ'i.

Do'n Quijote, imag'ant'e, ke li'a mal'amik'o ven'as kvazaŭ flug'e sur li'n, en'pik'is abrupt'e la spron'o'j'n en la kav'a'j'n flank'o'j'n de Rocinante, kaj tiel vek'is ĝi'n, ke, kiel rakont'as la aŭtor'o de ĉi histori'o, nur ĉi-foj'e ĝi iom galop'is, ĉar en la ali'a'j okaz'o'j tem'is pri simpl'a'j trot'o'j; kun ĉi ne'kutim'a impet'o la hidalg'o kur'is ĝis la lok'o, kie la Kavalir'o de la Spegul'o'j en'pik'ad'is ĝis'tig'e la spron'o'j'n en la ventr'o'n de si'a ĉeval'o, sen ke li pov'us mov'i la best'o'n eĉ unu col'o'n de kie ĝi est'is.

En ĉi favor'a moment'o kaj cirkonstanc'o, do'n Quijote trov'is si'a'n mal'amik'o'n embaras'at'a pro la ĉeval'o kaj okup'at'a per la lanc'o, kiu'n li ne pov'is met'i en atak'a'n pozici'o'n pro mank'o de temp'o aŭ de lert'o. Sen konsider'i li'a'n mal'avantaĝ'o'n, do'n Quijote, tut'e facil'e kaj sen ia danĝer'o, al'salt'is sur la Kavalir'o'n de la Spegul'o'j tiel fort'e, ke ĉi last'a malgraŭ'vol'e el'paf'iĝ'is super la grop'o'n de si'a ĉeval'o kaj fal'is pez'eg'e sur la grund'o'n, kie li rest'is kvazaŭ mort'a, sen mov'et'i pied'o'n aŭ man'o'n.

Sancho, apenaŭ vid'is li'n fal'i, de'glit'is de la alt'o de la kork'arb'o kaj hast'is al si'a mastr'o, kiu, de'sel'iĝ'int'e de Rocinante, klin'is si'n super la Kavalir'o de la Spegul'o'j, de'laĉ'is ties helm'o'n por vid'i, ĉu li mort'is, aŭ por ebl'ig'i, ke la aer'o li'n re'vigl'ig'u, se li plu viv'is. Kaj do'n Quijote tiam observ'is… ĉu ebl'as dir'i kio'n li observ'is, sen vek'i admir'o'n, mir'o'n kaj konstern'o'n ĉe la leg'ant'o'j? Rakont'as la histori'o, ke li vid'is la sam'a'n vizaĝ'o'n, la sam'a'n figur'o'n, la sam'a'n aspekt'o'n, la sam'a'n fizionomi'o'n, la sam'a'n mien'o'n de la bakalaŭr'o Sansón Carrasco. Kaj, vid'ant'e li'n, la hidalg'o laŭt'is:

—Ven'u Sancho, kaj rigard'u kio'n vi vid'os kaj ne kred'os. Rapid'u, fil'o, kaj rimark'u kio'n vi pov'as far'i la magi'o kaj kio'n kapabl'as la sorĉ'ist'o'j.

Sancho al'ven'is, kaj, ĉe la vid'o de la vizaĝ'o de la bakalaŭr'o Carrasco, komenc'is far'i al si mil'foj'e la sign'o'n de la kruc'o. Dum'e, la renvers'it'a kavalir'o montr'is neni'a'n simptom'o'n de viv'o, kaj Sancho dir'is al do'n Quijote:

—Mi opini'as, sinjor'o, ke ĉia'okaz'e vi'a moŝt'o dev'us en'puŝ'i vi'a'n glav'o'n en la buŝ'o'n de ĉi vir'o simil'a al la bakalaŭr'o Sansón Carrasco; ebl'e vi mort'ig'us en li unu el vi'a'j mal'amik'o'j sorĉ'ist'o'j.

—Sekv'ind'a konsil'o. Ju mal'pli da kontraŭ'ul'o'j, des pli bon'e —respond'is do'n Quijote.

Li el'ing'is la glav'o'n por plen'um'i la ide'o'n kaj konsil'o'n de Sancho, sed tiam la ŝild'ist'o de la Kavalir'o de la Arb'ar'o, jam sen la hid'ig'a naz'o, proksim'iĝ'is kri'ant'e:

—Vi'a moŝt'o atent'u, sinjor'o do'n Quijote! La kuŝ'ant'o'j ĉe vi'a'j pied'o'j est'as la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, vi'a amik'o; kaj mi, li'a ŝild'ist'o.

Sancho, vid'ant'e li'n sen la aĉ'a apendic'o, demand'is:

—Kaj la naz'o?

—Ĉi tie, en mi'a poŝ'o —respond'is la ali'a. Kaj met'int'e la man'o'n en la dekstr'a'n poŝ'o'n, li el'tir'is mask'o-naz'o'n el vernis'it'a karton'o kun la form'o kaj aspekt'o jam menci'it'a'j.

Sancho rigard'is li'n ĉiu'foj'e pli fiks'e, kaj fin'e dir'is laŭt'e kaj mir'e:

—Je Di'o kaj Sankt'a Maria! Ĉu vi ne est'as Tomé Cecial, mi'a najbar'o kaj amik'o?

—Jes, cert'e —respond'is la ŝild'ist'o jam sen'naz'a—. Mi est'as Tomé Cecial, amik'o Sancho, kaj tuj dir'os al vi, kia'j artifik'o'j, projekt'o'j kaj vol'o'j konduk'is mi'n ĉi tie'n. Dum'e, humil'e pet'u vi'a'n sinjor'o'n ne tuŝ'i, mis'trakt'i, vund'i aŭ mort'ig'i la Kavalir'o'n de la Spegul'o'j, kiu kuŝ'as sur vi'a'j pied'o'j, ĉar ver'ver'e li est'as la kuraĝ'a kaj mis'konsil'it'a Sansón Carrasco, ni'a sam'vilaĝ'an'o.

Ĉi tio la Kavalir'o de la Spegul'o'j re'konsci'iĝ'is, kaj tiam do'n Quijote met'is la pint'o'n de si'a nud'a glav'o sur li'a vizaĝ'o kaj dir'is:

—Jam konsider'u vi'n mort'a, kavalir'o, se vi ne konfes'as, ke la sen'egal'a Dulcine'a de El Toboso super'as laŭ bel'o vi'a'n Casildea de Vandalia; krom'e, promes'u (se vi post'viv'os ĉi duel'o'n kaj venk'it'ec'o'n) ir'i al la urb'o El Toboso kaj prezent'i vi'n al ŝi je mi'a nom'o, ke ŝi dispon'u pri vi laŭ si'a bon'trov'o; kaj, se ŝi las'os vi'n liber'a, vi dev'os de'nov'e renkont'i mi'n (la spur'o de mi'a'j prod'aĵ'o'j gvid'os vi'n ĝis la lok'o, kie mi trov'iĝ'os) por dir'i al mi kio eventual'e okaz'is inter ŝi kaj vi; vi konsent'is ĉi kondiĉ'o'n antaŭ ol ni duel'is, kaj ĝi konform'as al la regul'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o.

—Mi konfes'as —dir'is la fal'int'a kavalir'o—, ke pli valor'as unu el'uz'it'a kaj makul'it'a ŝu'o de vi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, ol la mis'komb'it'a, sed pur'a barb'o de Casildea; kaj mi promes'as ir'i al vi'a dam'o, re'ven'i antaŭ vi kaj inform'i vi'n pri ĉio, kio'n vi dezir'as sci'i.

—Vi sam'e dev'as konfes'i kaj kred'i —al'don'is do'n Quijote—, ke la kavalir'o de vi venk'it'a nek est'is, nek pov'is est'i do'n Quijote de La Mancha, sed ali'a person'o al li simil'a; sam'e kiel mi konfes'as kaj kred'as, ke, kvankam vi ŝajn'as la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, vi est'as ali'a hom'o kun li'a aspekt'o, kaj ke mi'a'j mal'amik'o'j don'is al vi ĉi tiu'n figur'o'n, ke mi brid'u kaj moder'ig'u la fort'o'n de mi'a koler'o, kaj kondut'u indulg'e en mi'a glor'a venk'o.

—Ĉio'n ĉi mi konfes'as, opini'as kaj sent'as, sam'e kiel vi mem kred'as, opini'as kaj sent'as —

respond'is la dis'bat'it'a kavalir'o—. Las'u mi'n star'iĝ'i, mi pet'as, se tio'n permes'as mi'a frap'iĝ'o el la fal'o, ĉar ost'o'j mi'n dolor'as.

Do'n Quijote help'is li'n lev'iĝ'i, kaj sam'e li'a ŝild'ist'o Tomé Cecial, de kies person'o Sancho ne pov'is de'turn'i la rigard'o'n, kaj kies respond'o'j al li'a'j demand'o'j montr'is, ke, kiel li dir'is, li

ver'e est'as Tomé Cecial; sed la tim'o, kiu'n vek'is en Sancho la dir'o'j de li'a mastr'o, ke sorĉ'ist'o'j trans'form'is la figur'o'n de la Kavalir'o de la Spegul'o'j en la figur'o'n de la bakalaŭr'o Carrasco, ne las'is li'n kred'i kio'n li'a'j propr'a'j okul'o'j vid'is.

Fin'e la mastr'o kaj la serv'ist'o plu ten'iĝ'is al si'a tromp'iĝ'o, kaj la Kavalir'o de la Spegul'o'j kaj li'a ŝild'ist'o, kap'klin'a'j kaj ĉagren'it'a'j, dis'iĝ'is de do'n Quijote kaj Sancho, kun la intenc'o serĉ'i lok'o'n, kie oni pov'us plastr'i kaj splint'i la rip'o'j'n de la kavalir'o. Do'n Quijote kaj Sancho de'nov'e ek'ir'is al'e al Zaragoza, kaj ĉi histori'o las'as ili'n sur la voj'o por don'i klar'ig'o'n pri la ident'ec'o de la Kavalir'o de la Spegul'o'j kaj de ties grand'a-naz'a ŝild'ist'o.

[260] Alud'o al la bronz'a figur'o, kiu funkci'as kiel vent'o'flag'o sur la supr'o de la grand'a tur'o de la katedral'o de Sevilla. Ankaŭ la tur'o ricev'as la nom'o'n de la figur'o: la Giralda (la Girulino).

[261] Tem'as pri kvar tre antikv'a'j ŝton'a'j figur'o'j, long'a'j per dek du aŭ dek tri span'o'j, larĝ'a'j per ok, kaj dik'a'j per kvar. Ili star'as ĉe la vilaĝ'o Guisando (provinc'o Ávila).

[262] Vers'o'j, iom modif'it'a'j de Cervantes, el la epope'o La Araucana de la poet'o Alonso de Ercilla (1533-1594).

[263] Familiar'a esprim'o alud'a al la person'o'j, kiu'j ŝat'as vid'i de sekur'a lok'o la danĝer'o'n, kiel la spekt'ant'o'j de taŭr'lud'o'j.

Ĉapitr'o 15

Kie oni rakont'as kaj inform'as pri la person'o'j de la Kavalir'o de la Spegul'o'j kaj de ties ŝild'ist'o

Ekstrem'e ĝoj'a, fier'a kaj fanfaron'a vid'iĝ'is do'n Quijote pro si'a venk'o super tiel kuraĝ'a kavalir'o, kia li imag'is la Kavalir'o'n de la Spegul'o'j, de kies kavalir'esk'a promes'o li esper'is sci'i, ĉu la en'sorĉ'o de li'a sinjor'in'o daŭr'is ankoraŭ, ĉar cert'e la venk'it'o re'ven'us (kaj se ne, li perd'us si'a'n kavalir'a'n honor'o'n) por inform'i li'n pri si'a renkont'iĝ'o kun ŝi. Sed do'n Quijote pens'is unu afer'o'n, kaj la Kavalir'o de la Spegul'o'j ali'a'n, pro tio, ke, kiel dir'it'e, li hav'is la sol'a'n zorg'o'n trov'i lok'o'n, kie oni pov'us plastr'i li'n.

Rakont'as nun ni'a histori'o, ke, kiam la bakalaŭr'o Sansón Carrasco instig'is do'n Quijote re'ven'i al si'a'j for'las'it'a'j aventur'o'j, li tio'n far'is post ol li konsil'iĝ'is kun la pastr'o kaj la barbir'o pri la rimed'o uz'ebl'a por persvad'i la hidalg'o'n rest'i trankvil'a kaj sekur'a ĉe si, sen ke li'a damn'ind'a mani'o serĉ'i aventur'o'j'n renvers'us plu li'a'n cerb'o'n. En la menci'it'a inter'konsil'iĝ'o ili decid'is, per unu'anim'a voĉ'o kaj post special'a insist'o de Carrasco, las'i la hidalg'o'n de'nov'e for'ir'i, ĉar ŝajn'is ne'ebl'e re'ten'i li'n, kaj post'e la bakalaŭr'o, en kavalir'a arm'aĵ'o, dev'us renkont'i li'n sur la voj'o, duel'i kontraŭ li —ne mank'us pretekst'o por tio— kaj venk'i li'n —facil'a afer'o, laŭ ili— post ol la du kavalir'o'j ven'us al la akord'o, ke la venk'it'o sub'met'iĝ'u al la venk'int'o; tiel la bakalaŭr'o-kavalir'o ordon'us la venk'it'a'n hidalg'o'n re'ven'i al si'a vilaĝ'o kaj hejm'o kaj rest'i tie du jar'o'j'n, aŭ ĝis oni ordon'us al li ali'o'n. Evident'e do'n Quijote, venk'it'e, plen'um'us plej rigor'e la ordon'o'n por ne opon'i kaj romp'i la leĝ'o'j'n de la kavalir'ism'o; kaj en la temp'o de si'a en'ferm'it'ec'o, ebl'e li forges'us si'a'n mani'o'n, aŭ oni pov'us trov'i rimed'o'n por re'san'ig'i li'n de li'a frenez'o.

Carrasco do pren'is sur si'n ĉi entrepren'o'n, kaj Tomé Cecial, vir'o de gaj'a kaj sprit'a karakter'o, amik'o kaj najbar'o de Sancho Panza, si'n propon'is serv'i ŝild'ist'e. Carrasco arm'is si'n kiel menci'it'e, kaj Tomé Cecial sur'met'is la fals'a'n naz'o'n mask'a'n jam pri'skrib'it'a'n, por ke li'a amik'o ne re'kon'u li'n en ili'a renkont'iĝ'o. Tiel do, ili sekv'is la sam'a'n voj'o'n kiel do'n Quijote, preskaŭ ĉe'est'is la aventur'o'n de la ĉar'o de la Mort'o kaj fin'e ating'is li'n en la arb'ar'o, kie okaz'is tio, kio'n la atent'a leg'ant'o jam sci'as. Kaj se la ekster'ordinar'a fantazi'o de do'n Quijote ne konvink'us li'n, ke la bakalaŭr'o ne est'as la bakalaŭr'o, ĉi sinjor'o bakalaŭr'o neniam pov'us plu stud'i kaj ricev'i la diplom'o'n de licenci'ul'o pro tio, ke, kie li esper'is trov'i bird'o'j'n, li renkont'is eĉ ne nest'o'j'n.

Tomé Cecial, vid'ant'e, kiel ili'a'j plan'o'j fuŝ'iĝ'is, kaj kiel mizer'e fin'iĝ'is ili'a vojaĝ'o, dir'is al la bakalaŭr'o:

—Cert'e ni ricev'is kio'n ni merit'as, sinjor'o Sansón Carrasco. Tre facil'as projekt'i kaj komenc'i entrepren'o'n, sed oft'e nur pen'e oni pov'as el'tir'i si'n el ĝi. Do'n Quijote est'as frenez'a, kaj ni prudent'a'j. Tamen li for'ir'as ne'difekt'it'a kaj rid'ant'a, dum vi'a moŝt'o stat'as muel'it'a kaj trist'a. Dir'u do: kiu pli frenez'as? La ver'e frenez'a aŭ la mem'vol'e frenez'a?

—La diferenc'o inter la du frenez'ul'o'j est'as, ke la ver'a ne pov'as ne frenez'i; kaj la mem'vol'a frenez'as, kiam li dezir'as —respond'is Sansón.

—Se tiel do, mi est'is mem'vol'e frenez'a —dir'is Tomé Cecial— kiam mi far'iĝ'is ŝild'ist'o de vi'a moŝt'o; sed sam'e mem'vol'e mi dezir'as for'las'i mi'a'n posten'o'n kaj re'ven'i hejm'e'n.

—Tio'n vi pov'as far'i —respond'is Sansón—. Sed est'us absurd'e imag'i, ke ankaŭ mi re'ven'os hejm'e'n, sen antaŭ'e tra'draŝ'i do'n Quijote. Ne la dezir'o, ke li re'trov'u si'a'n raci'o'n, sed la dezir'o mi'n venĝ'i puŝ'as mi'n nun'e serĉ'i li'n: la intens'a dolor'o de mi'a'j rip'o'j ne permes'as, ke mi persist'u en mi'a filantropi'a projekt'o.

Ili plu parol'is tiel, ĝis ili al'ven'is al vilaĝ'o, kie bon'ŝanc'e ili trov'is kiropraktik'ist'o'n, kiu re'san'ig'is la povr'a'n Sansón. Tomé Cecial ek'ir'is hejm'e'n, kaj la bakalaŭr'o rest'is tie kov'ant'e si'a'n venĝ'o'n. Ni'a histori'o de'nov'e parol'os si'a'temp'e pri li, sed nun ĝi dev'as ĝoj'i kun do'n Quijote.

Ĉapitr'o 16

Pri la renkont'o de do'n Quijote kun saĝ'a kavalir'o de La Mancha

Ĝoj'a, mem'kontent'a kaj fier'a, kiel dir'it'e, do'n Quijote daŭr'ig'is la vojaĝ'o'n; li imag'is, ke pro si'a ĵus'a venk'o, li est'as la plej kuraĝ'a kavalir'o de si'a epok'o kaj de la mond'o; konsider'is, ke ĉiu'j aventur'o'j de li entrepren'ot'a'j nepr'e hav'os feliĉ'a'n fin'o'n; disdegn'is la en'sorĉ'o'j'n kaj la sorĉ'ist'o'j'n; ne plu memor'is pri la ne'kalkul'ebl'a nombr'o da verg'o'j ricev'it'a'j en la si'n'sekv'o de si'a'j kavalir'aĵ'o'j, nek pri la ŝton'bat'o renvers'int'a la du'on'o'n de li'a'j dent'o'j, nek pri la sen'dank'ec'o de la galer'ul'o'j, nek pri la insolent'o kaj la pluv'o da verg'o'j de la janguanoj; fin'e, li dir'is en si, ke se li el'trov'us la art'o'n, sistem'o'n kaj manier'o'n el'sorĉ'i si'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a, li ne envi'us la fortun'o'n de la plej feliĉ'a'j kavalir'o'j de la pas'int'a'j epok'o'j.

Ĉio ĉi plen'e okup'ad'is li'a'n pens'o'n, kiam Sancho dir'is al li:

—Ĉu ne strang'e, sinjor'o, ke mi vid'as ankoraŭ antaŭ mi'a'j okul'o'j la mis'proporci'a'n kaj terur'a'n naz'o'n de mi'a najbar'o Tomé Cecial?

—Ĉu ebl'e vi kred'as, Sancho, ke la Kavalir'o de la Spegul'o'j est'as la bakalaŭr'o Carrasco, kaj li'a ŝild'ist'o vi'a amik'o Tomé Cecial?

—Mi ne sci'as kio'n kred'i —respond'is Sancho—. Mi sci'as nur, ke li'a pri'skrib'o de mi'a dom'o, edz'in'o kaj infan'o'j pov'us ven'i nur de li mem, kaj ke li'a vizaĝ'o, kiam li de'met'is la naz'o'n, est'as la sam'a vizaĝ'o de Tomé Cecial, kiu'n mi vid'is mult'e da foj'o'j en la vilaĝ'o, ĉar nur unu mur'o star'is inter li'a hejm'o kaj la mi'a; kaj la ton'o de li'a voĉ'o est'is ankaŭ la ton'o de Cecial.

—Ni bon'e konsider'u la afer'o'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Aŭskult'u: ĉu hav'as logik'o'n, ke la bakalaŭr'o Sansón Carrasco ven'us en la form'o de vag'ant'a kavalir'o, kun atak'a'j kaj defend'a'j arm'il'o'j, batal'i kontraŭ mi? Ĉu mi est'is iam li'a mal'amik'o? Ĉu iam mi don'is al li motiv'o'n, por ke li sent'u mis'vol'o'n al mi? Ĉu mi est'as li'a rival'o? Ĉu ni pens'u, ke li al'pren'is la profesi'o'n de la arm'o'j, ĉar li ĵaluz'as la glor'o'n, kiu'n mi akir'is per ili?

—Kaj kio'n dir'i, sinjor'o, pri la venk'it'a kavalir'o, kiu ajn li est'as, tiel simil'a al la bakalaŭr'o Carrasco, kiel li'a ŝild'ist'o al mi'a amik'o Tomé Cecial? Kaj se tem'as pri en'sorĉ'o, kiel vi'a moŝt'o asert'as, ĉu ne ekzist'is en la mond'o ali'a'j du person'o'j, kies aspekt'o'n la sorĉ'ist'o'j pov'is uz'i por far'i la trans'form'o'n?

—Tem'as nur pri artifik'o'j kaj maĥinaci'o'j de la pervers'a'j sorĉ'ist'o'j, kiu'j mi'n persekut'as —

respond'is do'n Quijote—. Antaŭ'vid'ant'e, ke mi venk'us en la duel'o, ili zorg'is, ke la venk'it'a kavalir'o montr'u la vizaĝ'o'n de la bakalaŭr'o, por ke mi'a amik'ec'o al li de'ten'u la rigor'o'n de mi'a brak'o kaj de mi'a tranĉ'a glav'o kaj moder'ig'u la just'a'n koler'o'n de mi'a kor'o; tiel li pov'is sav'i si'a'n viv'o'n, kvankam li klopod'is pren'i de mi la mi'a'n per artifik'o'j kaj tromp'o'j. Pruv'e de tio, vi mem, Sancho, sci'as per propr'a, ne'tromp'ebl'a spert'o, ke la sorĉ'ist'o'j facil'e ŝanĝ'as

ajn'a'n vizaĝ'o'n en ali'a'n, turn'ant'e la bel'o'n en turp'o'n kaj la turp'o'n en bel'o'n. Antaŭ mal'pli ol du tag'o'j vi vid'is per vi'a'j propr'a'j okul'o'j la bel'o'n kaj graci'o'n de la sen'egal'a Dulcine'a en ties plen'a kaj natur'a aspekt'o, dum mi vid'is ŝi'n en la aĉ'a kaj plump'a figur'o de naŭz'a kamp'ul'in'o kun okul'o'j muk'a'j kaj buŝ'o fetor'a. Do, se la malign'a sorĉ'ist'o kuraĝ'is far'i tiel abomen'ind'a'n trans'form'o'n, ne strang'e, ke li far'is ankoraŭ ali'a'n, util'ig'ant'e la ekster'a'n aspekt'o'n de Sansón Carrasco kaj de vi'a najbar'o por for'pren'i de mi'a'j man'o'j la glor'o'n de mi'a venk'o. Malgraŭ

ĉio, mi'n konsol'as la pens'o, ke, kies ajn figur'o'n al'pren'is mi'a mal'amik'o, mi venk'is li'n.

—Nur Di'o sci'as la ver'o'n pri ĉio —dir'is Sancho. Kaj, ĉar la ŝild'ist'o sci'is, ke la metamorfoz'o de Dulcine'a est'is nur tromp'o kaj artifik'o li'a, la ĥimer'a'j rezon'o'j de li'a mastr'o ne konvink'is li'n; sed li ne vol'is respond'i, pro la tim'o dir'i i'o'n, kio pov'us rivel'i li'a'n mistifik'o'n.

Ili tiel babil'ad'is, kiam, de mal'antaŭ'e, ating'is ili'n vir'o, kiu rajd'is sam'voj'e sur tre bel'a ĉeval'in'o brun'a, en kapot'o el fajn'a drap'o verd'a franĝ'it'a per ruĝ'a velur'o, kaj kun ĉas'ist'a ĉap'o el la sam'a velur'o. La ĉeval'in'a harniso, kun kamp'a sel'o kaj kurt'a'j pied'ing'o-rimen'o'j, hav'is kolor'o'n viol'a'n kaj verd'a'n. Arab'a cimitar'o pend'is de li'a larĝ'a balte'o or'a kaj verd'a, kaj li'a'j bot'o'j est'is el la sam'a led'o kiel la balte'o. Li'a'j spron'o'j, ne or'kolor'a'j, sed kovr'it'a'j per verd'a lak'o tre polur'it'a kaj bril'a, kongru'is kun la tut'o de li'a kostum'o kaj aspekt'is pli bel'e, ol se ili est'us el pur'a or'o.

Kiam li ating'is ili'n, la vojaĝ'ant'o ĝentil'e salut'is, kaj, spron'ant'e la ĉeval'in'o'n, komenc'is ili'n preter'rajd'i, sed do'n Quijote dir'is al li:

—Se vi'a moŝt'o, bril'a sinjor'o, ir'as ni'a'n sam'a'n voj'o'n kaj ne hav'as urĝ'o'n, vi far'us al mi favor'o'n, se ni vojaĝ'us kun'e.

—Se dir'i la ver'o'n —respond'is la ali'a—, mi ne devanc'us vi'n, se mi ne tim'us, ke la apud'est'o de mi'a ĉeval'in'o pov'as perturb'i vi'a'n ĉeval'o'n.

—Sinjor'o, tut'e ne zorg'u brid'i vi'a'n ĉeval'in'o'n —inter'ven'is Sancho—. Ni'a ĉeval'o est'as la plej bon'e eduk'it'a kaj ĉast'a en la tut'a mond'o; neniam en ĉi tia'j okaz'o'j li mis'kondut'is, kaj, kiam unu foj'o'n ĝi trans'lim'iĝ'is far'i ne'dec'aĵ'o'n, mi kaj mi'a sinjor'o pag'is sep'obl'e ĝi'a'n kapric'o'n. Vi'a moŝt'o halt'u, se vi vol'as, ĉar, eĉ se oni propon'us vi'a'n ĉeval'in'o'n inter du plad'o'j al ni'a ĉeval'o, ĉi last'a tut'e ne atent'us ŝi'n.

La vojaĝ'ant'o halt'is brid'ant'e kaj rigard'is kun mir'o la vizaĝ'o'n kaj la ten'iĝ'o'n de do'n Quijote, kies helm'o'n port'is Sancho kiel valiz'o'n sur la antaŭ'o de la ŝarĝ'o-sel'o de la azen'o; kaj ju pli la vir'o en verd'o rigard'is la hidalg'o'n, des pli la hidalg'o rigard'is la vir'o'n en verd'o kaj opini'is li'n person'o de solid'a saĝ'o. Li ŝajn'is ĉirkaŭ kvin'dek'jar'a, kun apenaŭ griz'a'j har'o'j, kun vizaĝ'o long'a kaj kav'a kaj kun okul'o'j du'on'e serioz'a'j, du'on'e gaj'a'j; resum'e, pro si'a'j kostum'o kaj aspekt'o, li don'is la impres'o'n est'i hom'o de bon'a'j kvalit'o'j.

De si'a flank'o, la vir'o en verd'o pens'is, ke neniam antaŭ'e li vid'is iom simil'a'n al la figur'o aŭ

mien'o de do'n Quijote; li mir'is je la long'o de li'a kol'o, je la grand'o de li'a korp'o, je la kav'ec'o kaj flav'o de li'a vizaĝ'o, je li'a'j arm'il'o'j, gest'o'j kaj ten'iĝ'o; kaj konklud'is en si, ke jam de tre long'e ne vid'iĝ'is en tiu land'o person'o de li'a spec'o kaj ŝajn'o.

Do'n Quijote, observ'ant'e ke la vojaĝ'ant'o rigard'as li'n atent'e, kapt'is la sci'vol'a'n mir'o'n de li'a'j okul'o'j. Kaj pro tio, ke la hidalg'o est'is tiel ĝentil'a kaj komplez'em'a, li antaŭ'iĝ'is al li'a'j demand'o'j, dir'ant'e:

—Ne surpriz'us mi'n, se vi'a moŝt'o surpriz'iĝ'us de mi'a mien'o, tiel ekster'kutim'a kaj diferenc'a de la ordinar'a'j. Sed vi ĉes'os mir'i, kiam mi dir'os al vi, kiel mi nun dir'as, ke mi est'as unu el la kavalir'o'j ir'ant'a'j,

kiel dir'as la popol'o

por serĉ'ad'i aventur'o'j'n. [264]

»Mi for'las'is mi'a'n land'o'n, hipotek'is mi'a'n bien'o'n, rezign'is mi'a'n komfort'o'n kaj ĵet'is mi'n en la brak'o'j'n de la Fortun'o, por ke ĝi konduk'u mi'n laŭ si'a bon'trov'o. Mi entrepren'is re'viv'ig'i la mort'int'a'n kavalir'ism'o'n, kaj jam de mult'a'j tag'o'j, stumbl'ant'e ie, fal'ant'e tie, for'glit'ant'e en abism'o'n trans'e kaj re'lev'ant'e mi'n preter'e, plen'um'is grand'a'n part'o'n de mi'a projekt'o, nom'e, help'i vidv'in'o'j'n, protekt'i pucelojn, favor'i edz'in'o'j'n, orf'o'j'n kaj zorg'at'o'j'n, kio est'as natur'a funkci'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j; nu, kaŭz'e de mi'a'j mult'a'j far'o'j kuraĝ'a'j kaj krist'an'a'j, oni trov'is, ke ili hav'as sufiĉ'a'n merit'o'n por aper'i pres'it'a'j en preskaŭ ĉiu'j regn'o'j de la mond'o.

Jam el'don'iĝ'is tri'dek mil volum'o'j de mi'a histori'o, kaj ekzist'as solid'a'j motiv'o'j por pens'i, ke ĝi aper'os tri'dek milion'o'j'n da foj'o'j, se la ĉiel'o ne opon'os. Fin'e, por ĉio'n resum'i per kelk'a'j vort'o'j, aŭ per nur unu, mi dir'as, ke mi est'as do'n Quijote de La Mancha, ali'nom'e la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o; kiel sci'at'e, oni degrad'iĝ'as, si'n laŭd'ant'e, tamen mi dev'as kelk'foj'e laŭd'i mi'n, en la okaz'o'j kiam, kompren'ebl'e, ne ĉe'est'as ali'a'j person'o'j, kiu'j pov'us far'i mi'a'n laŭd'ad'o'n; tiel do, nobl'a sinjor'o, nek ĉi ĉeval'o, nek ĉi lanc'o, nek ĉi ŝild'o, nek ĉi ŝild'ist'o, nek la tut'a komplet'o de ĉi arm'o'j, nek mi'a flav'a vizaĝ'o, nek mi'a skelet'a figur'o dev'us plu surpriz'i vi'n, se konsider'i, ke vi jam kon'as mi'n kaj mi'a'n profesi'o'n.

Tio'n dir'int'e, do'n Quijote ĉes'is parol'i, kaj la vir'o en verd'o long'e silent'is, ĉar li ne ŝajn'is kapabl'a trov'i la ĝust'a'n respond'o'n. Sed fin'e li dir'is:

—Vi diven'is, ke mi sci'vol'is pri vi, sinjor'o, kiam vi rimark'is mi'a'n surpriz'iĝ'o'n, sed, kon'ig'ant'e vi'n al mi, vi ne sukces'is dis'pel'i mi'a'n perpleks'o'n. Kontraŭ'e: nun, kiam mi vi'n kon'as, mi sent'as eĉ pli grand'a'n konfuz'o'n kaj mir'o'n. Ĉu ebl'us nun la ekzist'o de vag'ant'a'j kavalir'o'j en la mond'o, kaj de pres'it'a'j histori'o'j pri aŭtent'a'j kavalir'aĵ'o'j? Mi ne pov'us kred'i, ke hodiaŭ ekzist'as sur la ter'o person'o dediĉ'ant'a si'n favor'i vidv'in'o'j'n, defend'i pucelojn, honor'i edz'in'o'j'n kaj protekt'i orf'o'j'n, se mi ne vid'us vi'a'n moŝt'o'n per mi'a'j propr'a'j okul'o'j. La ĉiel'o est'u ben'at'a, tial, ke la rakont'o de vi'a'j nobl'a'j kaj aŭtent'a'j prod'aĵ'o'j, pres'it'a laŭ vi'a'j dir'o'j, ĵet'is en la forges'o'n la ne'kalkul'ebl'a'n nombr'o'n da fikci'a'j kavalir'o'j, kies fabel'o'j plen'ig'as la mond'o'n je la damaĝ'o de la bon'a'j mor'o'j kaj je la diskredit'o de la ver'a'j histori'o'j.

—Oni pov'us mult'e parol'i pri tio, ĉu ver'as aŭ ne la histori'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

—Sed, kiu'j dub'us, ke ili ne est'as fals'a'j? —dir'is la vir'o en verd'o.

—Mi dub'as —respond'is do'n Quijote—. Sed prefer'e ni las'u ĉi afer'o'n. Se ni'a vojaĝ'o daŭr'os

kelk'a'n temp'o'n, mi esper'as, kun la help'o de Di'o, konvink'i vi'a'n moŝt'o'n, ke vi far'as mav'e, star'ant'e je la flank'o de la hom'o'j skeptik'a'j pri la ver'o de tia'j histori'o'j.

Kaŭz'e de ĉi last'a'j vort'o'j, la vojaĝ'ant'o komenc'is suspekt'i, ke do'n Quijote dev'as iom frenez'i, kaj por pov'i konfirm'i si'a'n suspekt'o'n, li atend'is, ke la hidalg'o plu el'dir'u si'a'j'n ide'o'j'n. Sed anstataŭ'e, do'n Quijote pet'is la vojaĝ'ant'o'n parol'i pri si, en inter'ŝanĝ'o por li'a'j inform'o'j pri li'a'j viv'o kaj stat'o. Tiam, la vir'o en la verd'a kapot'o respond'is:

—Mi, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, est'as hidalg'o kaj nask'iĝ'is en la vilaĝ'o, kie, se Di'o vol'os, ni manĝ'os hodiaŭ. Mi posed'as pli ol sufiĉ'a'n hav'o'n, nom'iĝ'as do'n Dieg'o de Miranda, pas'as la viv'o'n kun mi'a edz'in'o, mi'a'j fil'o'j kaj mi'a'j amik'o'j kaj ŝat'as ĉas'i kaj fiŝ'i; sed mi ten'as ne falk'o'n aŭ levrel'o'j'n, nur kviet'a'n perdrik'o'n log'o'fajf'a'n kaj fur'o'n sen'tim'a'n.

[265] Mi hav'as proksim'um'e ses dek'o'j'n da libr'o'j, tiel en la hispan'a kiel en la latin'a, unu'j pi'a'j kaj la ceter'a'j histori'a'j; sed libr'o'j kavalir'a'j ne pas'is ankoraŭ tra la sojl'o de mi'a pord'o.

Mi leg'as profan'a'j'n verk'o'j'n prefer'e al pi'a'j, se ili hav'as tekst'o'n honest'a'n, distr'a'n, stil'o'n agrabl'a'n, kaj intrig'o'n surpriz'a'n kaj absorb'a'n… kvankam tia'j libr'o'j apenaŭ ekzist'as en Hispan'uj'o. Mi manĝ'as de temp'o al temp'o ĉe mi'a'j najbar'o'j kaj amik'o'j, kaj invit'as ili'n oft'e ĉe mi; mi regal'as per bon'a tabl'o kun plad'o'j pur'a'j kaj simpl'a'j, sed abund'a'j; ne ŝat'as klaĉ'o'j'n, nek toler'as, ke oni klaĉ'u antaŭ mi; ne ŝov'as la naz'o'n en alies viv'o'j'n, nek gvat'as alies far'o'j'n; aŭskult'as la mes'o'n ĉiu'tag'e; distribu'as iom el mi'a hav'o inter la paŭperaj, kaj ne parad'as per mi'a'j bon'a'j ag'o'j, por ke ne ŝtel'ir'u en mi'a'n kor'o'n la hipokrit'o kaj la vant'o, mal'amik'o'j, kiu'j subtil'e penetr'as eĉ en la plej si'n'gard'a'n anim'o'n; klopod'as re'star'ig'i la pac'o'n inter la kverel'ant'o'j; kult'as Ni'a'n Sinjor'in'o'n kaj ĉiam konfid'as la sen'lim'a'n mizerikord'o'n de Di'o, Ni'a Sinjor'o.

Sancho atent'eg'e aŭskult'is ĉi pri'skrib'o'n de la viv'o kaj okup'o'j de la hidalg'o en verd'o; kaj juĝ'ant'e tia'n viv'o'n bon'a kaj sankt'a, kaj tia'n hom'o'n kapabl'a far'i mirakl'o'j'n, li salt'is de sur la azen'o, al'kur'is al li, kapt'is li'a'n dekstr'a'n pied'ing'o'n, kaj plor'em'e kaj kun pi'a kor'o kis'is al li la pied'o'j'n mult'e da foj'o'j. Tiam, la hidalg'o en verd'o demand'is:

—Kio'n vi far'as, frat'o? Kio'n signif'as ĉi kis'o'j?

—Permes'u, ke mi kis'u vi'n —respond'is Sancho—, ĉar, ŝajn'as al mi, ke vi'a moŝt'o est'as la unu'a sankt'ul'o, kiu'n mi vid'is rajd'i kun kurt'a'j pied'ing'o'rimen'o'j.

—Mi est'as, ne sankt'ul'o, sed grand'a pek'ant'o —dir'is la hidalg'o en verd'o—. Sed vi, frat'o, vi cert'e hav'as bon'a'n kor'o'n: vi'a naiv'o tio'n pruv'as.

Sancho de'nov'e grimp'is en la ŝarĝ'o-sel'o'n, provok'int'e per si'a ekstravaganc'o la rid'o'n de si'a mastr'o, malgraŭ ties profund'a melankoli'o, kaj vek'int'e nov'a'n mir'o'n ĉe do'n Dieg'o. Tiam do'n Quijote demand'is al la hidalg'o en verd'o, kiom da fil'o'j li hav'as, kaj al'don'is ke la antikv'a'j filozof'o'j, kvankam mank'is al ili la kon'o pri la ver'a Di'o, konsider'is, ke la plej'bon'o konsist'as en tio, ĝu'i la don'o'j'n de la natur'o kaj de la fortun'o, kaj hav'i mult'e da amik'o'j kaj da bon'a'j fil'o'j.

—Mi, sinjor'o do'n Quijote —respond'is la hidalg'o en verd'o—, hav'as fil'o'n, sed, se mi ne

hav'us li'n, ebl'e mi pov'us konsider'i mi'n pli feliĉ'a ol nun. Li ne est'as mav'a, ne, sed mi prefer'us li'n pli bon'a. Li hav'as la aĝ'o'n de dek ok jar'o'j, kaj pas'ig'is ses en Salamanca, stud'ant'e la latin'a'n kaj la grek'a'n. Kaj, kiam mi vol'is, ke li lern'u ali'a'j'n scienc'o'j'n, mi trov'is li'n tiel absorb'it'a en la poezi'a scienc'o (se oni pov'as nom'i ĝi'n scienc'o), ke est'is ne'ebl'e ig'i li'n al'pren'i la jur'o'n, kiel mi dezir'us, aŭ la teologi'o'n, reĝ'in'o'n de ĉiu'j scienc'o'j. Mi vol'us, ke li el'star'u kiel glor'o de si'a famili'o, se konsider'i, ke en epok'o ni'a, la reĝ'o'j bel'e rekompenc'as la bon'a'j'n kaj virt'a'j'n letrojn; ĉar sci'o sen virt'o egal'as al perl'o'j en sterk'ej'o. Li pas'as la tut'a'n tag'o'n analiz'ant'e, ĉu Homero esprim'as si'n bon'e aŭ fuŝ'e en unu aŭ ali'a vers'o de la Iliad'o; ĉu Marcial obscen'as en epigram'o; ĉu oni dev'as kompren'i iel aŭ tiel cert'a'n lini'o'n de Vergili'o.

Ver'dir'e, li'a'j konversaci'o'j tem'as nur pri la libr'o'j de ĉi poet'o'j kaj de Horaci'o, Perso, Juvenal'o kaj Tibul'o, ĉar pri la modern'a'j poet'o'j verk'ant'a'j en ni'a naci'a lingv'o li apenaŭ

atent'as. Tamen, malgraŭ li'a et'a inklin'o al la hispan'a poezi'o, ĉi-moment'e li'n plen'e absorb'as la verk'ad'o de glos'o[266] sur'baz'e de kvar vers'o'j send'it'a'j al li de Salamanca; kaj mi kred'as, ke ili hav'as i'a'n rilat'o'n al literatur'a konkurs'o.

—La fil'o'j, sinjor'o —respond'is do'n Quijote—, est'as pec'o'j en la intim'a esenc'o de la patr'o'j, do ni dev'as am'i ili'n bon'a'j aŭ mav'a'j, kiel ni am'as la anim'o'n, kiu ten'as ni'n viv'a'j. La patr'o'j dev'as gvid'i ili'n, jam de ties infan'ec'o, sur la pad'o de la virt'o, de la bon'a eduk'it'ec'o, kaj de la mor'o'j honest'a'j kaj krist'an'a'j, por ke, kiam grand'a'j, ili est'u apog'il'o'j de si'a'j old'a'j patr'o'j, kaj ties glor'a post'e'ul'ar'o; tamen, ne ŝajn'as al mi bon'e dev'ig'i ili'n stud'i unu aŭ ali'a'n scienc'o'n, kvankam neni'o'n oni risk'as, se oni prov'as ili'n persvad'i. Kaj se iu fil'o ne bezon'as stud'i por gajn'i si'a'n viv'o'pan'o'n, ĉar feliĉ'e la ĉiel'o don'is al li patr'o'n kun sufiĉ'a hav'o pas'ont'a al li, mi kred'as, ke oni dev'us permes'i li'n stud'i si'a'n prefer'at'a'n objekt'o'n; kaj, kvankam la poezi'o pli distr'as ol util'as, ĝi hav'as neni'o'n, kio pov'us ordinar'e mis'fam'ig'i ĝi'a'n praktik'ant'o'n. Ŝajn'as al mi, sinjor'o hidalg'o, ke la poezi'o simil'as al pucelo delikat'a, jun'a kaj bel'eg'a; mult'a'j ali'a'j puceloj (la ali'a'j scienc'o'j) klopod'as riĉ'ig'i, polur'i kaj ornam'i ŝi'n; ŝi serv'ig'as la ali'a'n al si, kaj la ali'a'j dev'as prav'ig'i si'n per ŝi; sed ĉi pucelo ne vol'as est'i sen'hont'e palp'at'a, nek el'met'at'a al la publik'a sci'vol'o, nek anonc'at'a ĉe la angul'o'j de la bazar'o'j aŭ en la antaŭ'ĉambr'o'j de la palac'o'j; ŝi konsist'as el tia kvintesenc'o, ke, se oni sci'as trakt'i ŝi'n, oni ŝi'n trans'form'as en plej pur'a'n or'o'n ne'kalkul'ebl'e valor'a'n; ŝi'a posed'ant'o dev'as ten'i ŝi'n inter cert'a'j lim'o'j kaj ne las'i ŝi'n devi'i al malic'a'j satir'o'j aŭ fi'a'j sonet'o'j; oni neniam dev'as vend'i ŝi'n, krom se ŝi aper'as en la form'o de hero'a'j epope'o'j, kor'tuŝ'a'j tragedi'o'j aŭ gaj'a'j kaj sprit'a'j komedi'o'j; ŝi'n trakt'u nek la fripon'o'j, nek la sen'sci'a pleb'o, ne'kapabl'a kompren'i aŭ aprez'i ŝi'a'n valor'o'n. Kaj ne pens'u, sinjor'o, ke mi opini'as pleb'o nur la popol'o'n vulgar'a'n kaj bas'a'n; ver'e, ajn'a person'o sen sci'o, eĉ se li hav'as moŝt'a'n aŭ princ'a'n rang'o'n, pov'as kaj dev'as konsider'i si'n membr'o de tia pleb'o. Tiel do, la person'o, kiu kun la menci'it'a'j kvalit'o'j trakt'os kaj uz'os la poezi'o'n, fam'iĝ'os en la civiliz'it'a'j regn'o'j de la tut'a mond'o, kaj li'a nom'o est'os ĉie laŭd'at'a. Kaj pri vi'a asert'o, sinjor'o, ke vi'a fil'o ne tre aprez'as la poezi'o'n en ni'a naci'a lingv'o, mi pens'as, ke li ne prav'as ĉi-rilat'e, kaj jen la kial'o: la grand'a Homero, ĉar grek'o, ne verk'is en la latin'a, kaj Vergili'o, ĉar latin'o, ne verk'is en la grek'a. Unu'vort'e, la antikv'a'j poet'o'j skrib'is en la lingv'o, kiu'n ili suĉ'is kun la patr'in'a lakt'o, kaj ne ir'is serĉ'i fremd'a'n idiom'o'n por esprim'i la nobl'o'n de si'a'j koncept'o'j; se tiel do, est'us ĝust'e, se ĉi kutim'o dis'vast'iĝ'us ĉie, kaj se oni ne disdegn'us, por ekzempl'o, german'a'n poet'o'n, ĉar li vers'as en si'a lingv'o, aŭ

kastili'an, aŭ eĉ vask'a'n, ĉar ili verk'as en la si'a. Sed, ŝajn'as al mi, sinjor'o, ke vi'a fil'o sent'as disdegn'o'n, ne al naci'a poezi'o, sed al la naci'a'j poet'o'j, kiu'j hav'as neni'a'n kon'o'n pri ali'a'j

lingv'o'j kaj scienc'o'j, kaj ne pov'as do garn'i, vek'i kaj help'i per ili si'a'n natur'a'n inspir'o'n. Sed ebl'e ankaŭ ĉi-rilat'e ekzist'as erar'o, ĉar, laŭ ĝust'a opini'o, oni nask'iĝ'as poet'o, t. e. la natur'a poet'o el'ven'as jam poet'o en la ventr'o de si'a patr'in'o, kaj kun nur ĉi impuls'o donac'it'a de la ĉiel'o, kaj sen bezon'o de poet'ik'a'j stud'o'j, li kompon'as verk'o'j'n, kies en'hav'o pruv'as la ver'o'n de la dir'o: est Deus in nobis, [267] ktp. Mi dir'u ankaŭ, ke la natur'a poet'o tre super'as, help'ant'e al si per la stud'o, la poet'o'n kun nur sci'o de la poezi'a teknik'o. La motiv'o kompren'ebl'as: la art'o ne super'as la natur'o'n, nur ĝi'n perfekt'ig'as. Sekv'e, la natur'o kombin'it'a kun la art'o, kaj la art'o kombin'it'a kun la natur'o, pov'as kre'i perfekt'eg'a'n poet'o'n. Resum'e de mi'a'j vort'o'j, mi al'don'u, sinjor'o hidalg'o, ke vi'a moŝt'o las'u vi'a'n fil'o'n ir'i, kie'n li'a stel'o li'n vok'as, ĉar se li est'as bon'a student'o, kio'n cert'e li est'as, kaj se li sukces'e ating'is la unu'a'n ŝtup'o'n de la scienc'o'j, nom'e, la posed'o'n de lingv'o'j, li ascend'os per si mem ĝis la pint'o de la hom'a'j letroj, tre propr'a'j al kavalir'o bon'stat'a, kaj tiel ornam'a'j, honor'a'j kaj prestiĝ'a'j al li, kiel mitr'o al episkop'o, aŭ kiel talar'o al juĝ'ist'o. Vi'a moŝt'o admon'u vi'a'n fil'o'n, se li skrib'us satir'o'j'n damaĝ'a'j'n al alies honor'o: pun'u li'n kaj dis'ŝir'u ili'n; sed, se li verk'us pec'o'j'n laŭ la stil'o de Horaci'o, kie li ĝeneral'e kritik'us la fi'viv'o'n tiel elegant'e kiel la latin'a poet'o, laŭd'u li'n: ĉar lic'as vers'i kontraŭ la envi'o kaj la envi'ul'o'j, kaj sam'e kontraŭ la ceter'a'j fi'inklin'o'j, se nur la poet'o menci'as nenies nom'o'n, kvankam ekzist'as poet'o'j kapabl'a'j el'met'i si'n al la risk'o sufer'i ekzil'o'n en la insul'o'j de Pont'o-Eŭksino por la plezur'o el'dir'i malic'aĵ'o'j'n. Se la poet'o ĉast'as, ankaŭ li'a'j vers'o'j ĉast'os; la plum'o est'as la lingv'o de la anim'o, kaj, kio font'as el la anim'o de la poet'o, tio'n re'spegul'as li'a'j verk'o'j; tiel do, kiam reĝ'o'j kaj princ'o'j vid'as la mir'ind'a'n art'o'n poezi'a'n en ĉi hom'o'j prudent'a'j, virt'a'j kaj serioz'a'j, ili ili'n honor'as, estim'as kaj riĉ'ig'as, kaj eĉ kron'as ili'n per foli'o'j de la arb'o respekt'at'a de la fulm'o'j, [268] kvazaŭ indik'ant'e, ke la hom'o'j, kies frunt'o'n honor'as kaj ornam'as tia'j kron'o'j, dev'as ricev'i nenies ofend'o'n.

La hidalg'o en la verd'a kapot'o mir'is je la rezon'o'j de do'n Quijote, tiel'e, ke li komenc'is modif'i si'a'n antaŭ'a'n opini'o'n pri li'a frenez'o. Sed, mez'e de ĉi konversaci'o, kies tem'o ne tre plaĉ'is al Sancho, la ŝild'ist'o devi'is de la voj'o por pet'i iom da lakt'o de kelk'a'j paŝt'ist'o'j, kiu'j tie proksim'e melk'is ŝaf'in'o'j'n. Kaj ĝust'e kiam do'n Dieg'o, tre kontent'a je la saĝ'o kaj elokvent'o de do'n Quijote, pret'is respond'i li'n, ĉi last'a lev'is la kap'o'n kaj vid'is ven'i, sur la sam'a voj'o kie ili ir'is, ĉar'o'n ornam'it'a'n per mult'e da reĝ'a'j flag'o'j; kaj kred'ant'e, ke li front'as i'a'n nov'a'n aventur'o'n, li kri'e vok'is la ŝild'ist'o'n, ke li al'port'u al li la helm'o'n. Sancho, aŭd'ant'e, ke oni li'n vok'as, dis'iĝ'is de la paŝt'ist'o'j kaj urĝ'is la azen'o'n al'e al si'a mastr'o, kiu tuj post'e si'n implik'is en absurd'a'n kaj terur'a'n aventur'o'n.

[264] Vers'o'j el old'a romanc'o.

[265] En'kaĝ'a vir'perdrik'o al'tir'is per si'a'j fajf'o'j ali'a'j'n perdrik'o'j'n al ret'o aŭ al ali'spec'a kapt'il'o. La dres'it'a falk'o atak'is rekt'e divers'a'j'n bird'eg'o'j'n dum la flug'o. Oni uz'is, krom hund'o'j, ankaŭ fur'o'j'n por la ĉas'o de kunikl'o'j kaj lepor'o'j.

[266] Ĉi tie, «glos'o» signif'as ripet'i, ĉe la fin'o de ĉiu strof'o, unu aŭ pli da vers'o'j pren'it'a'j el

ali'a poezi'aĵ'o. En la ĉapitr'o 18-a de la du'a part'o trov'iĝ'as ĉi-spec'a glos'o.

[267] Latin'aĵ'o: «Di'o trov'iĝ'as inter ni». Fraz'o aper'ant'a en divers'a'j verk'o'j de Ovidi'o.

[268] La laŭr'o.

Ĉapitr'o 17

Kie oni leg'as pri la plej alt'a kaj ekstrem'a punkt'o ating'it'a de la sen'egal'a kuraĝ'o de do'n Quijote kaj ankaŭ pri la feliĉ'a fin'o de la aventur'o de la leon'o'j Ni'a histori'o rakont'as, ke, kiam do'n Quijote kri'is al Sancho, ke li al'port'u li'a'n helm'o'n, la ŝild'ist'o est'is aĉet'ant'a de la paŝt'ist'o'j kelk'e da kaze'a'j fromaĝ'o'j, kaj, nervoz'a pro la urĝ'ig'a'j voĉ'o'j de si'a mastr'o, li ne sci'is kio'n far'i kun ili, nek kie'n met'i ili'n; sed, por ke ili ne perd'iĝ'u, ĉar jam pag'it'a'j, li decid'is ili'n en'ĵet'i en la helm'o'n de si'a mastr'o, kaj kun ĉi bel'a ŝarĝ'o turn'is si'n por vid'i kio'n do'n Quijote vol'as, proksim'iĝ'is kaj aŭd'is li'n dir'i:

—Amik'o, don'u al mi la helm'o'n, ĉar, aŭ mi apenaŭ sci'as pri aventur'o'j, aŭ kio vid'iĝ'as tie est'as unu el ili, kaj tia, ke ĝi dev'ig'os mi'n, pli ĝust'e, dev'ig'as mi'n pren'i la arm'il'o'j'n.

Ĉe tia'j vort'o'j, la hidalg'o en la verd'a kapot'o rigard'is ĉi'e'n, sed nur vid'ebl'is ĉar'o al'proksim'iĝ'ant'a, garn'it'a per du tri et'a'j flag'o'j, kio ig'is li'n pens'i, ke ĝis port'as mon'o'n de li'a majest'a moŝt'o; li dir'is si'a'n opini'o'n al do'n Quijote, sed ĉi last'a tut'e ne atent'is li'n, kaj, ĉiam kred'ant'e kaj imag'ant'e, ke ĉio okaz'ont'a al li dev'as konsist'i nur el aventur'o'j super aventur'o'j, respond'is al la vir'o en verd'o:

—Hom'o prepar'it'a, preskaŭ venk'int'a. Neni'o'n oni perd'as, pren'ant'e antaŭ-zorg'o'j'n; mi sci'as per propr'a spert'o, ke mi hav'as mal'amik'o'j'n vid'ebl'a'j'n kaj ne'vid'ebl'a'j'n, sed ne sci'as, kiam, kie aŭ en kia figur'o ili atak'os mi'n.

Kaj, turn'ant'e si'n al Sancho, do'n Quijote pet'is de li la helm'o'n; la ŝild'ist'o, kiu ne hav'is okaz'o'n el'pren'i la kaze'a'j'n fromaĝ'o'j'n, dev'is re'don'i la helm'o'n, kia ĝi est'is. Do'n Quijote ĝi'n kapt'is kaj, sen atent'i ĝi'a'n en'hav'o'n, rapid'e en'tir'is ĝi'n sur si'a'n kap'o'n. Tiam la kaze'aĵ'o'j kun'prem'iĝ'is, fand'iĝ'is, kaj la selakt'o komenc'is dis'flu'i sur la vizaĝ'o kaj la barb'o de do'n Quijote, tiel alarm'ant'e li'n, ke li kri'is al la ŝild'ist'o:

—Kio okaz'as, Sancho? Aŭ mi'a krani'o mol'iĝ'as, aŭ la cerb'o fand'iĝ'as al mi, aŭ mi ŝvit'as de la kap'o ĝis la pied'o'j. Kaj, se mi ŝvit'as, mi ja ne ŝvit'as de tim'o, kvankam mi kred'as, ke sen'dub'e mi al'front'os tuj terur'a'n aventur'o'n. Don'u al mi, se vi hav'as, i'o'n por viŝ'i mi'n, ĉar ĉi dens'a ŝvit'o blind'ig'as al mi la okul'o'j'n.

Sancho, sen respond'i, don'is al li tuk'o'n kaj sam'temp'e dank'is en si al Di'o, ke li'a mastr'o ne diven'is la ver'o'n. Do'n Quijote viŝ'is si'n, de'met'is la helm'o'n por vid'i, ĉu io tie kulp'as la frid'iĝ'o'n de li'a kap'o, kaj rimark'ant'e spec'o'n de blank'a kaĉ'o en la helm'o, lev'is ĝi'n al si'a naz'o, al'flar'is kaj dir'is:

—Je la viv'o de mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, kaze'a'n fromaĝ'o'n vi met'is ĉi tie'n, perfid'a, fripon'a kaj sen'konsider'a ŝild'ist'o!

Sancho respond'is al tio kun grand'a flegm'o kaj hipokrit'o:

—Se tem'as pri kaze'aĵ'o, don'u ĝi'n, ke mi ĝi'n manĝ'u; sed prefer'e la diabl'o ĝi'n en'glut'u, ĉar cert'e li met'is ĝi'n en la helm'o'n. Ĉu mi kuraĝ'us makul'i la helm'o'n de vi'a moŝt'o? Facil'e kon'ebl'as la kulp'ul'o! Mi ĵur'as je Di'o, sinjor'o, ke, kiom mi kompren'as, la sorĉ'ist'o'j persekut'as ankaŭ mi'n, kiel part'o'n kaj membr'o'n de vi'a moŝt'o, kaj sen'dub'e met'is ĉi naŭz'aĵ'o'n en la helm'o'n por ŝanĝ'i vi'a'n pacienc'o'n en koler'o'n kaj por ke vi, kiel kutim'e, pist'u al mi la rip'o'j'n. Sed ĉi-foj'e la sorĉ'ist'o'j ver'e mis'traf'is: mi konfid'as la prudent'o'n de mi'a sinjor'o kaj tio'n, ke li cert'e konsider'is, ke mi port'as nun mi nek kaze'aĵ'o'n, nek lakt'o'n, nek i'o'n simil'a'n; kaj ke, se mi ĝi'n hav'us, mi met'us ĝi'n, ne en la helm'o'n, sed prefer'e en mi'a'n stomak'o'n.

—Pov'as est'i —respond'is do'n Quijote.

Dum'e la hidalg'o en verd'o ĉio'n rigard'is kaj je ĉio mir'is, ĉef'e kiam do'n Quijote, viŝ'int'e si'a'n kap'o'n, vizaĝ'o'n kaj barb'o'n, kaj post'e la helm'o'n, sur'met'is ĉi last'a'n kaj, firm'e sur la pied'ing'o'j, prov'is la uz'ebl'ec'o'n de la glav'o per ek'tir'o en la ing'o, pren'is la lanc'o'n, kaj dir'is:

—Nun, ven'u io ajn: mi pret'as al'front'i eĉ Satan'o'n en person'o.

Ĉe tio al'ven'is la ĉar'o de la flag'o'j, kie vid'iĝ'is nur la ĉar'ist'o sur unu el la mul'o'j, kaj ali'a vir'o sid'ant'a ĉe la antaŭ'o de la vetur'il'o. Do'n Quijote bar'is al ĝi la voj'o'n kaj demand'is:

—Kie'n vi ir'as, frat'o'j? Kio'n vi hav'as en la ĉar'o, kaj kio'n signif'as la flag'o'j?

—La ĉar'o aparten'as al mi —respond'is la sur'mul'ul'o— kaj transport'as en kaĝ'o'j du sovaĝ'a'j'n leon'o'j'n. La general'o de Orán send'as ili'n al Madrid, kiel donac'o'n al Li'a Majest'o. La flag'o'j, de ni'a sinjor'o la reĝ'o, indik'as, ke ĉio en la ĉar'o est'as li'a.

—Ĉu la leon'o'j grand'as? —demand'is do'n Quijote.

—Tiom —respond'is la vir'o en la ĉar'o—, ke neniam antaŭ'e pas'is de Afrik'o al Hispan'uj'o leon'o'j pli grand'a'j, aŭ tiel grand'a'j. Mi, kiel leon'ist'o, jam transport'is ali'a'j'n, sed ne kompar'ebl'a'j'n al ĉi leon'o'j. Tem'as pri ge'par'o: la maskl'o sid'as en ĉi front'a kaĝ'o, la femal'o en la post'a, kaj la du tre mal'sat'as, ĉar ili ankoraŭ ne manĝ'is hodiaŭ. Bon'vol'u do, sinjor'o, las'i mi'n ir'i sur'voj'e: ni dev'as rapid'i por al'ven'i baldaŭ al lok'o, kie ni pov'os don'i al ili manĝ'o'n.

Iom rid'et'ant'e, do'n Quijote respond'is:

—Leon'et'o'j al mi? Leon'et'o'j al mi, kaj ĉi-hor'e? Nu, mi ĵur'as je Di'o, ke la send'int'o'j de ĉi animal'o'j sci'os, ĉu mi est'as vir'o kapabl'a tim'iĝ'i de leon'o'j. De'salt'u, amik'o, kaj tial, ke vi est'as la gard'ist'o, apert'u la kaĝ'o'n kaj el'pel'u la leon'o'j'n, ĉar mez'e de ĉi kamp'ar'o mi montr'os, kia est'os do'n Quijote de La Mancha, spit'e al la sorĉ'ist'o'j, kiu'j send'is ili'n al mi.

—Haha! —tiam dir'is en si la hidalg'o en verd'o—. Ni'a bon'a kavalir'o rivel'as nun si'a'n ver'a'n natur'o'n; sen'dub'e la kaze'aĵ'o'j mol'ig'is li'a'n krani'o'n kaj turn'is li'a'n cerb'o'n en akv'o'n.

Tiam, Sancho proksim'iĝ'is al li kaj dir'is:

—Sinjor'o, je Di'o, bon'vol'u inter'ven'i, ke mi'a mastr'o do'n Quijote ne batal'u kontraŭ la leon'o'j,

ĉar, ali'e, ili ŝir'os ni'n sen'escept'e en pec'o'j'n.

—Ĉu vi'a mastr'o frenez'as ĝis la ekstrem'o, ke vi tim'as kaj kred'as, ke li batal'os kontraŭ tiel sovaĝ'a'j best'o'j?

—Li est'as, ne frenez'a, sed temerar'a —respond'is Sancho.

—Mi persvad'os li'n ne temerar'i.

La vir'o en verd'o proksim'iĝ'is al do'n Quijote, kiu urĝ'ad'is la gard'ist'o'n apert'i la kaĝ'o'j'n, kaj dir'is:

—Sinjor'o, vag'ant'a kavalir'o dev'us inter'ven'i en aventur'o'j, se ili prezent'as i'a'n ebl'o'n de sukces'o, sed ne, se ili montr'iĝ'as absolut'e sen'el'ir'a'j: ĉar la kuraĝ'a turn'iĝ'ant'a en temerar'a'n ŝajn'as pli frenez'a ol sen'tim'a. Des pli, ke ĉi leon'o'j hav'as neni'o'n kontraŭ vi, eĉ ne en si'a pens'o; krom'e, ili est'as donac'o'j far'it'a'j al Li'a Majest'o, kaj ne konven'as de'ten'i ili'n aŭ

inter'romp'i ili'a'n vojaĝ'o'n.

—Bon'vol'u vi'a moŝt'o, sinjor'o hidalg'o —respond'is do'n Quijote— ir'i al vi'a perdrik'o log'o'fajf'a kaj al vi'a fur'o sen'tim'a, kaj las'u, ke ĉiu hom'o far'u si'a'n task'o'n. Mi far'as nun la mi'a'n, kaj ne sci'as, ĉu ĉi sinjor'o'j leon'o'j ven'os, aŭ ne, kontraŭ mi.

Post'e, li turn'is si'n al la gard'ist'o kaj dir'is:

—Mi ĵur'as, sinjor'o fripon'o, ke se vi ne apert'as tuj la kaĝ'o'j'n, per ĉi lanc'o mi al'pik'os vi'n al la ĉar'o.

La ĉar'ist'o, vid'ant'e la decid'it'ec'o'n de la arm'it'a fantom'o, respond'is:

—Sinjor'o, bon'vol'u pro karitat'o las'i mi'n el'jung'i la mul'o'j'n kaj sav'i mi'n kun ili, antaŭ ol el'salt'os la leon'o'j, ĉar, se ĉi last'a'j mort'ig'us al mi la brut'o'j'n, mi ruin'iĝ'us por la ceter'o de mi'a viv'o. Mi posed'as neni'a'n hav'o'n, krom la ĉar'o kaj la mul'o'j.

—Ho vi, hom'o de et'a fid'o! —respond'is do'n Quijote—. Descend'u, el'jung'u kaj far'u laŭ'vol'e: baldaŭ vi vid'os, ke vi van'e labor'is, kaj ke vi pov'is ŝpar'i al vi ĉi pen'o'n.

La ĉar'ist'o sob'ir'is kaj el'jung'is tre rapid'e, dum la leon'ist'o kri'is:

—La person'o'j ĉi tie atest'u, ke mi apert'as la kaĝ'o'j'n kaj liber'ig'as la leon'o'j'n dev'ig'it'e kaj kontraŭ'vol'e, kaj ke mi inform'as al ĉi sinjor'o, ke ĉi'a'n difekt'o'n kaj damaĝ'o'n kaŭz'ot'a'n de la leon'o'j, plus mi'a'j salajr'o kaj impost'o'j oni debet'os en li'a'n kont'o'n. Vi'a'j moŝt'o'j, sinjor'o'j, jam ir'u al pli sekur'a lok'o, ĉar, rilat'e al mi, mi cert'as, ke la leon'o'j ne turn'os si'n kontraŭ mi'n.

La hidalg'o en verd'o pet'is de'nov'e la kavalir'o'n rezign'i tia'n frenez'aĵ'o'n, kaj al'don'is, ke entrepren'i tiel grand'a'n absurd'o'n egal'us defi'i la providenc'o'n. Do'n Quijote respond'is, ke li sci'as kio'n li far'as, kaj la ali'a insist'is, dir'ant'e, ke li bon'e konsider'u la afer'o'n kaj ne tromp'iĝ'u.

—Nun, sinjor'o —respond'is do'n Quijote—, se vi ne vol'as ĉe'est'i tio'n, kio, laŭ vi'a opini'o, fin'iĝ'os tragedi'e, spron'u vi'a'n ĉeval'in'o'n kaj pren'u vi'n el la danĝer'o.

Aŭd'int'e tio'n, Sancho, kun larm'o'plen'a'j okul'o'j, pet'eg'is si'a'n mastr'o'n rezign'i ĉi aventur'o'n, ĉar, kompar'e kun ĝi, la aventur'o de la vent'o'muel'ej'o'j, la terur'a tra'viv'aĵ'o ĉe la ful-martel'o'j, kaj unu'vort'e, la tut'o de la far'o'j de li plen'um'it'a'j en li'a viv'o, egal'is al kis'o'j kaj kares'o'j.

—Atent'u, sinjor'o, —al'don'is Sancho—, ke neni'a en'sorĉ'o ekzist'as ĉi tie: inter la stang'o'j kaj tra la fend'o'j de la kaĝ'o mi vid'is ung'o'n de ver'a leon'o, kaj, se juĝ'i el tia ung'o, la leon'o grand'as pli ol mont'eg'o.

—La tim'o —respond'is do'n Quijote— ig'as vi'n vid'i la ung'o'n pli grand'a ol, almenaŭ, la du'on'o de la mond'o. Re'tir'u vi'n kaj las'u mi'n sol'a; kaj se mi mort'os ĉi tie, jam vi sci'as ni'a'n old'a'n inter'konsent'o'n: vi ir'os al Dulcine'a… kaj ne neces'as, ke mi dir'u i'o'n pli'a'n.

Li al'dir'is kelk'e da vort'o'j, kaj ili tut'e for'ig'is de la ĉe'est'ant'o'j la esper'o'n, ke li fin'e rezign'us si'a'n frenez'a'n projekt'o'n. La vir'o en la verd'a kapot'o hav'is la ide'o'n opon'i al li; sed li vid'is si'n ne tiel bon'e arm'it'a, kaj krom'e pens'is, ke li kondut'us stult'e disput'ant'e kun sen'cerb'ul'o tiel plen'e frenez'a, kiel al li jam ŝajn'is do'n Quijote. La kavalir'o de'nov'e minac'is kaj urĝ'is la leon'ist'o'n apert'i, kaj ĉe tio la hidalg'o en verd'o spron'is la ĉeval'in'o'n, Sancho la azen'o'n, la ĉar'ist'o la mul'o'j'n, kaj ĉiu'j klopod'is distanc'iĝ'i kiel ebl'e plej rapid'e de la ĉar'o, antaŭ ol la leon'o'j el'salt'us el la kaĝ'o'j. Sancho jam pri'plor'is la mort'o'n de si'a mastr'o, ĉar li ne dub'is, ke ĉi-foj'e do'n Quijote pere'os sub la ung'o'j de la leon'o'j. Li mal'ben'is si'a'n sort'o'n kaj nom'is fatal'a la hor'o'n, kiam li hav'is la ide'o'n serv'i li'n de'nov'e; sed, malgraŭ si'a'j plor'o'j kaj lament'o'j, li ne forges'is frap'i la azen'o'n, por ke ĝi distanc'iĝ'u pli kaj pli de la ĉar'o.

Kiam la leon'ist'o vid'is, ke la fuĝ'ant'o'j jam trov'iĝ'as sufiĉ'e for, li ripet'is si'a'j'n pet'o'j'n kaj avert'o'j'n al do'n Quijote. Sed la kavalir'o respond'is, ke li jam aŭskult'is ili'n, ke li ne atent'os pli da avert'o'j kaj pet'o'j, ĉar ili don'os neni'a'n frukt'o'n, kaj ke oni ne plu perd'u la temp'o'n.

Dum la leon'ist'o prepar'is si'n por apert'i la unu'a'n kaĝ'o'n, do'n Quijote konsider'is, ĉu li dev'us batal'i pied'e aŭ rajd'e, kaj fin'e, decid'is batal'i pied'e, ĉar li tim'is, ke Rocinante terur'iĝ'us, vid'ant'e la leon'o'j'n. Li salt'is do de sur la ĉeval'o, for'ĵet'is la lanc'o'n, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, el'ing'is la glav'o'n, kaj paŝ'o'n post paŝ'o, kun mir'ind'a aŭdac'o kaj kuraĝ'a kor'o ir'is ĝis antaŭ la ĉar'o kaj halt'is tie, rekomend'ant'e si'n al Di'o kaj al si'a sinjor'in'o Dulcine'a.

Kaj oni not'u ĉi tie, ke, kiam la aŭtor'o de ĉi ver'a histori'o al'ven'is al ĉi epizod'o, li ek'kri'is kaj dir'is: «Ho, brav'a kaj ne'kompar'ebl'e kuraĝ'a do'n Quijote de La Mancha, spegul'o, kie pov'as rigard'i si'n la kuraĝ'a'j vir'o'j de la mond'o! Ho, du'a kaj nov'a do'n Manuel de León, honor'o kaj glor'o de la hispan'a'j kavalir'o'j! Per kia'j vort'o'j mi rakont'us ĉi terur'a'n far'o'n, aŭ per kia'j rezon'o'j mi ig'us ĝi'n kred'ebl'a al la futur'a'j epok'o'j? Kia'j laŭd'o'j pov'us respond'i al vi'a merit'o, eĉ se ili est'us hiperbol'o'j super'a'j al ĉiu'j hiperbol'o'j? Vi pied'e, vi sol'a, vi aŭdac'a, vi grand'anim'a, vi kun nur unu simpl'a glav'o, ne el la fam'a'j kaj tranĉ'a'j de Toledo, kaj kun unu ŝild'o el ne tre bril'a kaj pur'a ŝtal'o, atend'as la du plej sovaĝ'a'j'n leon'o'j'n iam kresk'int'a'j'n en la afrik'a'j savan'o'j. Vi'a'j propr'a'j hero'aĵ'o'j far'u vi'a'n panegir'o'n, kuraĝ'a manĉ'an'o, do, mank'e de vort'o'j por ili'n laŭd'i, mi prezent'as ili'n en ties tut'a glor'o».

Ĉi tie la aŭtor'o fin'as si'a'n eksklamaci'o'n kaj re'pren'as la faden'o'n de ĉi histori'o, dir'ant'e: Kiam la leon'ist'o vid'is la hidalg'o'n firm'a en si'a si'n'ten'o, kaj kompren'is, ke se li ne liber'ig'us la leon'o'n li al'tir'us al si la danĝer'a'n sekv'o'n de la indign'o de la kuraĝ'a kavalir'o, li plen'e apert'is la unu'a'n kaĝ'o'n, kie, kiel jam dir'it'e, trov'iĝ'is la vir'leon'o, kiu impres'is pro si'a ekster'ordinar'a grand'o kaj pro si'a terur'a kaj minac'a aspekt'o. Unu'e la best'o rul'iĝ'is en la kaĝ'o, el'tir'is la ung'o'j'n kaj si'n streĉ'is en si'a tut'a long'o; post'e apert'is la buŝ'o'n, osced'is long'e, kaj, el'puŝ'int'e preskaŭ du span'o'j'n da lang'o, for'lek'is per ĝi la polv'o'n el si'a'j okul'o'j kaj lav'is al si la vizaĝ'o'n. Tio'n far'int'e, la leon'o el'met'is la kap'o'n el la kaĝ'o kaj rigard'is ĉi'e'n kun okul'o'j ard'a'j kiel braĝ'o'j: poz'o kaj rigard'o kapabl'a'j terur'i la temerar'ec'o'n mem. Nur do'n Quijote observ'is atent'e la best'o'n, dezir'ant'e, ke ĝi el'salt'u el la ĉar'o kaj ven'u en la ating'o de li'a'j man'o'j, ĉar li hav'is la intenc'o'n dis'hak'i ĝi'n en pec'o'j'n. Ĝis tia ekstrem'o li'n puŝ'is li'a ne'imag'ebl'a frenez'o. Sed la nobl'a leon'o, pli si'n'de'ten'a ol arogant'a, ne atend'is ĉi infan'a'n fanfaron'aĵ'o'n, kaj, rigard'int'e al unu kaj al la ali'a flank'o, kiel dir'it'e, turn'is la dors'o'n, montr'is si'a'n pug'o'n al do'n Quijote kaj plej flegm'e kaj trankvil'e kuŝ'iĝ'is de'nov'e en la kaĝ'o. Ĉe tio do'n Quijote ordon'is la leon'ist'o'n frap'i la best'o'n, ke ĝi koler'iĝ'u kaj el'ir'u.

—Tio'n mi ne far'os —respond'is la leon'ist'o— ĉar, se mi ĝi'n incit'us, ĝi dis'pec'ig'us mi'n, la unu'a'n. Vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, kontent'iĝ'u per vi'a ĵus'a far'o ne'super'ebl'e kuraĝ'a, kaj ne defi'u du'a'foj'e la sort'o'n. La leon'o hav'as la pord'o'n apert'a, kaj pov'as decid'i laŭ'vol'e, ĉu el'ir'i, ĉu ne, sed, ĉar ĝi ne el'ir'is ĝis nun, ĝi ne el'ir'os en la tut'a tag'o. La grand'o de vi'a kuraĝ'o jam bon'e pruv'iĝ'is. Laŭ mi'a kompren'o, neni'u ĉampion'o dev'as far'i pli ol defi'i la mal'amik'o'n kaj atend'i li'n en la batal-kamp'o. Se li'a opon'ant'o ne aper'as, la infami'o fal'as sur li'n, kaj la defi'ant'o ricev'as la honor'o'n de la triumf'o.

—Vi prav'as —respond'is do'n Quijote—. Ferm'u do la pord'o'n, amik'o, kaj atest'u, kiom vi plej bon'e pov'as, ke ĉi tie okaz'is la jen'o: vi apert'is al la leon'o, mi atend'is, la best'o ne el'ir'is, mi de'nov'e atend'is, la leon'o ne vol'is ankoraŭ el'ir'i kaj de'nov'e kuŝ'iĝ'is. Mi far'is mi'a'n dev'o'n, en'sorĉ'o'j ne inter'ven'u, kaj Di'o help'u la just'o'n, la ver'o'n kaj la aŭtent'a'n kavalir'ism'o'n. Ferm'u la pord'o'n, mi ripet'as, kaj dum'e mi sign'os al la for'kur'int'o'j, ke ili re'ven'u kaj sci'u de vi'a buŝ'o ĉi far'o'n.

La leon'ist'o obe'is, kaj do'n Quijote, fiks'int'e al la pint'o de la lanc'o la tuk'o'n, per kiu li antaŭ'e for'viŝ'is de si'a vizaĝ'o la inund'o'n de selakt'o, komenc'is laŭt'e vok'i al la ali'a'j, kiu'j, en grup'o pel'at'a de la hidalg'o en verd'o, for'kur'is ankoraŭ kaj ĉiu'moment'e turn'is la kap'o'n; sed Sancho ating'is vid'i la blank'a'tuk'a'n signal'o'n kaj dir'is:

—La diabl'o mi'n pren'u, se mi'a sinjor'o ne venk'is la sovaĝ'a'j'n best'o'j'n, ĉar li vok'as ni'n.

Ĉiu'j brid'is, observ'is, ke do'n Quijote far'as sign'o'j'n al ili, kaj, perd'ant'e iom de si'a tim'o, ili proksim'iĝ'is iom post iom, ĝis ili pov'is aŭd'i la voĉ'o'j'n de do'n Quijote. Fin'e ili al'ven'is al la ĉar'o, kaj tiam do'n Quijote dir'is al la ĉar'ist'o:

—Frat'o, re'jung'u vi'a'j'n mul'o'j'n kaj daŭr'ig'u la vojaĝ'o'n; kaj vi, Sancho, don'u unu or-eskud'o'n al li kaj ali'a'n al la leon'ist'o, rekompenc'e por la temp'o, kiu'n ili perd'is pro mi.

—Tre volont'e mi don'os ili'n —respond'is Sancho—. Sed, kio okaz'is al la leon'o'j? Ĉu ili

viv'as ankoraŭ aŭ mort'is?

Tiam la leon'ist'o rakont'is detal'e kaj vort-abund'e la fin'o'n de la batal'o, tro'ig'ant'e, kiom plej bon'e li sci'is kaj pov'is, la kuraĝ'o'n de do'n Quijote, ĉe kies vid'o la leon'o, tim'ig'it'e, nek vol'is, nek aŭdac'is el'ir'i el la kaĝ'o, kvankam ties pord'o ten'iĝ'is apert'a long'a'n temp'o'n; li al'don'is, ke li dir'is al do'n Quijote, ke koler'ig'i la leon'o'n por ig'i ĝi'n el'ir'i, kiel la kavalir'o dezir'is, egal'us defi'i la providenc'o'n, kaj ke, fin'e, malgraŭ'vol'e kaj ne'volont'e, li permes'is al la leon'ist'o ferm'i la pord'o'n.

—Kio'n vi opini'as pri tio, Sancho? —demand'is do'n Quijote—. Ĉu ekzist'as en'sorĉ'o'j kapabl'a'j el'ten'i kontraŭ la ver'a kuraĝ'o? La sorĉ'ist'o'j pov'as pren'i de mi la fortun'o'n, sed absolut'e ne la energi'o'n kaj firm'ec'o'n de la anim'o.

Sancho don'is la eskud'o'j'n, la ĉar'ist'o re'jung'is la mul'o'j'n, la leon'ist'o kis'is la man'o'n de do'n Quijote por la donac'o ricev'it'a, kaj promes'is rakont'i li'a'n kuraĝ'a'n far'o'n eĉ al la reĝ'o mem, se li vid'us li'n en la kort'eg'o.

—Se okaz'e li'a majest'a moŝt'o demand'os al vi, kiu do plen'um'is la far'o'n, dir'u, ke la Kavalir'o de la Leon'o'j, ĉar mi vol'as, ke mi'a ĝis'nun'a al'nom'o la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o est'u jam ŝanĝ'it'a, trans'form'it'a kaj modif'it'a en la ali'a'n: kaj ĉi-rilat'e mi sekv'as la antikv'a'n kutim'o'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kiu'j ŝanĝ'is al si la nom'o'n, kiam ili vol'is, aŭ kiam prezent'iĝ'is konven'a okaz'o.

La ĉar'o daŭr'ig'is si'a'n vojaĝ'o'n, kaj do'n Quijote, Sancho kaj la hidalg'o en la verd'a kapot'o la si'a'n. Dum'temp'e do'n Dieg'o de Miranda observ'is kaj aŭskult'is tiel atent'e la far'o'j'n kaj la esprim'o'j'n de do'n Quijote, ke li dir'is eĉ nu unu vort'o'n, kaj pens'is, ke la kavalir'o est'as saĝ'a frenez'ul'o, aŭ hom'o frenez'a ĉe la rand'o de la saĝ'o. Do'n Dieg'o ne kon'is ankoraŭ la unu'a'n part'o'n de li'a histori'o; ĉar, se li est'us ĝi'n leg'int'a, li ne mir'us je li'a'j far'o'j kaj dir'o'j, tial, ke li kon'us la natur'o'n de li'a frenez'o. Sed, en si'a sen'sci'o, li kelk'foj'e pren'is li'n por saĝ'a, kelk'foj'e por frenez'a, se konsider'i, ke la dir'o'j de do'n Quijote montr'iĝ'is koher'a'j, elegant'a'j kaj bon'e esprim'it'a'j, kaj li'a'j far'o'j ekstravaganc'a'j, absurd'a'j kaj temerar'a'j. Kaj la vir'o en verd'o dir'is en si:

—Ĉu ekzist'as pli grand'a frenez'o ol tio, ke li sur'met'is helm'o'n plen'a'n de kaze'a'j fromaĝ'o'j, kaj pens'is, ke la sorĉ'ist'o'j mol'ig'is li'a'n krani'o'n? Kaj, kio pli absurd'a kaj temerar'a ol insist'i nepr'e batal'i kontraŭ la leon'o'j?

Sed do'n Quijote el'tir'is li'n el ĉi pens'o'j kaj el ĉi monolog'o, dir'ant'e:

—Sen'dub'e, sinjor'o do'n Dieg'o de Miranda, vi'a moŝt'o konsider'as mi'n absurd'a kaj frenez'a.

Kaj ne strang'e, ĉar mi'a'j far'o'j atest'as neni'o'n ali'a'n. Tamen, mi dezir'as, ke vi'a moŝt'o sci'u, ke mi est'as nek tiel frenez'a, nek tiel absurd'a, kiel cert'e mi ŝajn'as al vi. Bel'e aspekt'as brav'a kavalir'o antaŭ la okul'o'j de la reĝ'o, kiam, mez'e de la aren'o, li sukces'e lanc'as sovaĝ'a'n taŭr'o'n; bel'e aspekt'as kavalir'o en bril'a arm'aĵ'o, kiam li galop'as antaŭ la dam'o'j en gaj'a'j turnir'o'j, kaj bel'e aspekt'as la kavalir'o'j, kiu'j en milit'a'j, aŭ en ŝajn'e milit'a'j, ekzerc'o'j, distr'as, amuz'as kaj ia'senc'e honor'as la kort'eg'o'n de si'a'j suveren'o'j; sed pli bel'e ol la menci'it'a'j kavalir'o'j aspekt'as la vag'ant'a tra dezert'o'j, sol'ej'o'j, apart'a'j pad'o'j, arb'ar'o'j kaj mont'o'j, kiam li

serĉ'as aventur'o'j'n, cel'ant'e met'i al ili sukces'a'n kaj feliĉ'a'n fin'o'n nur por gajn'i daŭr'a'n kaj glor'a'n renom'o'n. Pli bel'e aspekt'as, mi ripet'as, kavalir'o, kiu help'as vidv'in'o'n en iu sovaĝ'a lok'o, ol kavalir'o kort'eg'a, kiu am'ind'um'as pucelon en la urb'o. Ĉiu kavalir'o hav'as si'a'n apart'a'n funkci'o'n: la kort'eg'a do serv'u la dam'o'j'n, ornam'u per si'a'j kostum'o'j la palac'o'n de la reĝ'o, help'u al kavalir'o'j sen'hav'a'j per la riĉ'a'j plad'o'j de si'a tabl'o, organiz'u konkur-batal'o'j'n, aranĝ'u turnir'o'j'n, montr'u si'n grand-anim'a, donac'em'a, pomp'a kaj ĉef'e bon'a krist'an'o, kaj li plen'um'os tiel si'a'n difin'it'a'n dev'o'n. Sed la vag'ant'a serĉ'u la for'o'j'n de la mond'o, penetr'u en la plej implik'a'j'n labirint'o'j'n, atak'u ĉiu'paŝ'e tio'n ne'ebl'a'n, el'ten'u en la dezert'a'j step'o'j la ard'a'n sun'o'n mez'e de la somer'o, kaj la sen'kompat'a'n rigor'o'n de la vent'o kaj la frost'o en la vintr'o, sen est'i alarm'it'a ĉe leon'o'j, nek terur'it'a ĉe fantom'o'j, nek tim'ig'it'a ĉe drak'o'j, ĉar ili serĉ'i, atak'i kaj venk'i est'as li'a ĉef'a kaj ver'a funkci'o. Kaj tial, ke mi hav'as la fortun'o'n aparten'i al la vag'ant'a kavalir'ism'o, mi ne pov'as ne entrepren'i tio'n, kio, laŭ mi'a opini'o, trov'iĝ'as inter la lim'o'j de mi'a dev'o; tiel do, kiam mi ĵus atak'is la leon'o'j'n, mi ag'is laŭ'dev'e, kvankam, mi konfes'as, kun tro'a temerar'ec'o, ĉar mi bon'e sci'as, ke la kuraĝ'o est'as virt'o inter du mav'a'j ekstrem'o'j: tim'em'o kaj temerar'o. Tamen, se la kuraĝ'a lev'iĝ'as al la nivel'o de la temerar'a, mal'pli riproĉ'ind'as, ol se li descend'as kaj fal'as en la abism'o'n de la poltron'a. Sam'e kiel pli facil'as al la prodig'a descend'i al la nivel'o de la donac'em'o, ol al la avar'a ascend'i al ĝi, sam'e tiel pli facil'as al la temerar'a ven'i ĝis la ver'a kuraĝ'o, ol al la poltron'a proksim'iĝ'i al ĝi.

Kaj, rilat'e al ĉi afer'o de la aventur'o'j, kred'u mi'n, sinjor'o do'n Dieg'o, ke prefer'ind'as perd'i pro tro'a lud'kart'o ol pro mal'tro'a, ĉar son'as pli agrabl'e en la orel'o de aŭskult'ant'o «Tia kavalir'o est'as temerar'a kaj kuraĝ'a» ol «Tia kavalir'o est'as tim'em'a kaj poltron'a».

—Mi dir'as, sinjor'o do'n Quijote —respond'is do'n Dieg'o—, ke ĉio, kio'n vi'a moŝt'o far'is kaj dir'is, kongru'as kun la postul'o'j de la raci'o mem, kaj mi kred'as, ke, se la leĝ'o'j kaj regul'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o perd'iĝ'us, oni ili'n re'trov'us en vi'a propr'a kor'o, kvazaŭ en ili'a propr'a kaj natur'a arĥiv'o. Sed est'as iom tard'e, do ni rapid'u al mi'a'j vilaĝ'o kaj dom'o; tie vi'a moŝt'o ripoz'os de vi'a pas'int'a labor'o, kiu sen'dub'e kaŭz'is al vi, se ne korp'a'n, almenaŭ spirit'a'n lac'o'n, kaj ĉi last'a oft'e provok'as la lac'o'n de la korp'o.

—Mi akcept'as vi'a'n invit'o'n kiel grand'a'n favor'o'n kaj honor'o'n, sinjor'o do'n Dieg'o —

respond'is do'n Quijote.

Kaj spron'ant'e iom pli insist'e ol antaŭ'e, ili al'ven'is ĉirkaŭ la du'a hor'o post'tag'mez'e al la vilaĝ'o kaj al la dom'o de do'n Dieg'o, kiu'n do'n Quijote al'nom'is la Kavalir'o en la Verd'a Kapot'o.

Ĉapitr'o 18

Pri tio, kio okaz'is al do'n Quijote en la kastel'o aŭ dom'o de la Kavalir'o de la Verd'a Kapot'o, kaj pri ali'a'j kurioz'a'j afer'o'j

Do'n Quijote trov'is la dom'o'n de do'n Dieg'o de Miranda vast'a, kia ordinar'e est'as la vilaĝ'a'j dom'o'j. Li'a blazon'o, el ŝton'o krud'e ĉiz'it'a, vid'iĝ'is super la strat'o-pord'o; la vin-kel'o situ'is en la kort'o, la proviz'ej'o ĉe la portal'o, kaj ie tie star'is dis'e mult'a'j ĵar'o'j, kiu'j, ĉar far'it'a'j en El Toboso, ig'is la kavalir'o'n re'memor'i pli viv'e si'a'n en'sorĉ'it'a'n kaj metamorfoz'it'a'n Dulcine'a.

Kaj sen atent'i kio'n li dir'as, aŭ antaŭ kies ĉe'est'o li parol'as, li deklam'is suspir'ant'e: Ho dolĉ'a'j pens'o'j, vund'a'j nun al kor'o,

tener'e dolĉ'a'j kiam vol'is Di'o[269]

Kaj li daŭr'ig'is:

—Ho ĵar'o'j de El Toboso: vi vek'is en mi'a memor'o la dolĉ'a'n pens'o'n, al mi plej amar'a'n!

Tio'n aŭd'is la student'o-poet'o, fil'o de do'n Dieg'o, el'ir'int'a kun si'a patr'in'o akcept'i li'n, kaj ambaŭ mir'is je la strang'a figur'o de do'n Quijote, kiu de'sel'iĝ'is de Rocinante kaj tre ĝentil'e pet'is de la sinjor'in'o ties man'o'n por ĝi'n kis'i. Tiam do'n Dieg'o dir'is:

—Akcept'u, sinjor'in'o, kun vi'a kutim'a afabl'o, ĉi sinjor'o'n do'n Quijote de La Mancha, la plej kuraĝ'a kaj saĝ'a kavalir'o vag'ant'a de la mond'o.

La sinjor'in'o, nom'at'a doña Cristina, bon'ven'ig'is li'n per el'montr'o'j de grand'a simpati'o kaj ĝentil'o, kaj do'n Quijote salut'is ŝi'n per abund'o de diskret'a'j kaj agrabl'a'j vort'o'j. Preskaŭ la sam'a'j'n kompliment'o'j'n li far'is al la student'o kaj, aŭd'ant'e li'n parol'i, juĝ'is li'n saĝ'a kaj inteligent'a.

Ĉi tie la aŭtor'o de ĉi histori'o detal'e pri'skrib'as la dom'o'n de do'n Dieg'o, pentr'ant'e al ni la en'hav'o'n de la hejm'o de riĉ'a hidalg'o vilaĝ'a; sed la traduk'ist'o prefer'is pas'i en silent'o super ĉi tia'j kaj simil'a'j bagatel'o'j, ĉar ili ne bon'e kongru'as kun la ĉef'a objekt'o de la rakont'o, kies fort'o baz'iĝ'as sur la ver'o pli ol sur ted'a'j digresi'o'j. [270]

Oni konduk'is la kavalir'o'n en ĉambr'o'n, kie Sancho de'met'is li'a'n arm'aĵ'o'n kaj las'is li'n en ties valon'a kalson'o kaj ĉam'o-led'a sajo tut'e gras'ec'a'j pro ili'a frot'ad'o kun la pec'o'j de la arm'aĵ'o.

Post'e do'n Quijote sur'met'is al si Van-Dajkan kol'um'o'n ne amel'it'a'n kaj sen'punt'a'n, laŭ la manier'o de la student'o'j, par'o'n da flav'a'j sub'ŝu'o'j kaj ali'a'n par'o'n da ŝu'o'j cir'it'a'j, garn'is si'n per si'a bon'a glav'o pend'ant'a de balte'o el fok'a led'o (laŭ'dir'e li sufer'is dum mult'a'j jar'o'j ren'a'n afekci'o'n)[271] kaj fin'e sur'ŝultr'ig'is al si sen'kapuĉ'a'n mantel'o'n el bon'a drap'o. Sed unu'e li lav'is al si la vizaĝ'o'n kaj la kap'o'n, uz'ant'e la akv'o'n de kvin aŭ ses sitel'o'j (ekzist'as diferenc'o de opini'o'j pri la ĝust'a nombr'o) sen ke la akv'o perd'us si'a'n selakt'a'n kolor'o'n, origin'ant'a'n el

la frand'em'o de Sancho kaj el ties aĉet'o de la mis'ŝanc'a'j kaze'aĵ'o'j, kiu'j tiel blank'ig'is li'a'n mastr'o'n. Tiel vest'it'a, kaj kun ĝentil'a kaj sen'ĝen'a mien'o, do'n Quijote pas'is en ali'a'n ĉambr'o'n, kie la student'o atend'is li'n por babil'i kun li, dum oni pri'met'is la tabl'o'n, ĉar, ĉe la al'ven'o de tiel nobel'a gast'o, sinjor'in'o doña Cristina vol'is montr'i, ke ŝi pov'as kaj sci'as regal'i ĉi'a'n vizit'ant'o'n. Pli fru'e, kiam do'n Quijote de'met'is la arm'aĵ'o'n, do'n Lorenzo (tiel nom'iĝ'is la fil'o de do'n Dieg'o) hav'is la okaz'o'n demand'i al si'a patr'o:

—Kio'n dir'i pri ĉi kavalir'o, kiu'n vi'a moŝt'o pren'is hejm'e'n? Li'a nom'o, li'a figur'o, kaj li'a asert'o, ke li est'as vag'ant'a kavalir'o, perpleks'ig'as mi'n kaj mi'a'n patr'in'o'n.

—Mi ne sci'as kio'n respond'i, fil'o. Nur, ke mi vid'is li'n kondut'i kiel la plej grand'a frenez'ul'o de ĉi mond'o, kaj sam'temp'e parol'i tiel saĝ'e, ke li'a'j rezon'o'j forges'ig'as kaj nul'ig'as li'a'j'n far'o'j'n; parol'u al li kaj palp'u la puls'o'n de li'a sci'o kaj, ĉar vi est'as inteligent'a, juĝ'u laŭ vi'a propr'a kriteri'o, ĉu li frenez'as aŭ ne, kvankam, se dir'i la ver'o'n, mi kred'as, ke li hav'as en la kap'o pli da frenez'o ol da saĝ'o.

Ĉe tio do'n Lorenzo ir'is babil'i kun do'n Quijote, kiel dir'it'e, kaj la kavalir'o dir'is al li:

—La patr'o de vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Dieg'o de Miranda, sci'ig'is mi'n pri vi'a rar'a talent'o kaj subtil'a spirit'o, kaj ĉef'e, ke vi est'as grand'a poet'o.

—Poet'o, ebl'e —respond'is do'n Lorenzo—, sed grand'a, tut'e ne. Ver'dir'e, mi inklin'as al la poezi'o kaj al la leg'ad'o de bon'a'j poet'o'j; sed tio ne sufiĉ'as, por ke oni nom'u mi'n grand'a, kiel mi'a patr'o far'as.

—Vi'a modest'o plaĉ'as al mi —dir'is do'n Quijote—, ĉar ĝeneral'e la poet'o'j arogant'as kaj rigard'as si'n la plej grand'a'j de la mond'o.

—Ne ekzist'as regul'o sen escept'o'j —respond'is do'n Lorenzo—. Ebl'e trov'iĝ'as poet'o'j ver'e grand'a'j kaj tamen ne konsider'as si'n tia'j.

—Ne mult'a'j —dir'is do'n Quijote—. Sed, super kia'j vers'o'j labor'as nun vi'a moŝt'o? Vi'a sinjor'o patr'o sci'ig'is al mi, ke kaŭz'e de ili vi nervoz'as kaj far'as al vi zorg'o'j'n. Se tem'as pri glos'ad'o, mi iom kompetent'as pri tia art'o, kaj tre ŝat'us aŭd'i la vers'o'j'n. Se vi destin'as ili'n al literatur'a konkurs'o, klopod'u ricev'i la du'a'n premi'o'n, ĉar la unu'a'n ĉiam oni don'as konsider'ant'e la influ'o'n aŭ la rang'o'n; la ver'a merit'o ricev'as la du'a'n, do la tri'a'n oni dev'as konsider'i la du'a, kaj, laŭ ĉi kalkul'o, la unu'a dev'us star'i tri'a'lok'e, sam'e kiel okaz'as en la universitat'o'j, kiam oni atribu'as la licenci'o'j'n. Malgraŭ ĉio, la nom'o de la unu'a fam'iĝ'as.

—Ĝis nun, mi ne pov'us juĝ'i li'n frenez'a —dir'is en si do'n Lorenzo—. Sed ni daŭr'ig'u.

Kaj li demand'is tiam:

—Ŝajn'as, ke vi'a moŝt'o sekv'is divers'a'j'n kurs'o'j'n. Kio'n vi stud'is?

—La vag'ant'a'n kavalir'ism'o'n —respond'is do'n Quijote—. Ĝi est'as tiel bon'a kiel la poezi'o, kaj eĉ du col'o'j'n pli bon'a.

—Mi ne kon'as tia'n scienc'o'n —dir'is do'n Lorenzo—, kaj ĝis nun mi ne aŭd'is pri ĝi.

—Tem'as pri scienc'o —respond'is do'n Quijote— kie en'ferm'iĝ'as tut'e aŭ pli'part'e la ceter'a'j kon'o'j de la mond'o, se konsider'i, ke ĝi'a praktik'ant'o dev'as est'i jur'ist'o kaj kon'i la leĝ'o'j'n de la just'ec'o distribu'a kaj komut'a, ke li pov'u don'i al ĉiu person'o, tio'n, kio al li aparten'as kaj ŝuld'iĝ'as; li dev'as est'i teolog'o por klar'e eksplik'i si'a'n krist'an'a'n religi'o'n, kie ajn oni li'n demand'as pri ĝi; li dev'as est'i kurac'ist'o, ĉef'e herb'ar'ist'o, por re'kon'i, mez'e de la dezert'o'j kaj sovaĝ'ej'o'j, la herb'o'j'n kapabl'a'j'n re'san'ig'i vund'o'j'n, ĉar la vag'ant'a'j kavalir'o'j ne dev'as ĉiu'paŝ'e serĉ'i person'o'n, kiu kurac'u ili'n; li dev'as est'i astronom'o por sci'i per la stel'o'j kiom da nokt'a'j hor'o'j pas'is, kaj en kia klimat'o de la mond'o li trov'iĝ'as; li dev'as sci'i matematik'o'n, ĉar ĉiu'moment'e li dev'as help'i si'n per ĝi; kaj krom tio, ke la teologi'a'j kaj natur'a'j virt'o'j dev'as li'n ornam'i, mi menci'u, se parol'i nun pri detal'et'o'j, ke li dev'as ankaŭ sci'i naĝ'i kiel laŭ'dir'e naĝ'is fiŝ'o Nicolás aŭ Nicolao, [272] huf'um'i ĉeval'o'n kaj aranĝ'i ties harnison. Kaj rilat'e al la pli nobl'a'j afer'o'j, jam menci'it'a'j, li dev'as est'i fidel'a al Di'o kaj al si'a dam'o, ĉast'a en si'a'j pens'o'j, sincer'a en si'a'j vort'o'j, si'n'don'a en si'a kondut'o, kuraĝ'a en si'a'j far'o'j, el'ten'em'a en si'a'j dolor'o'j, don'em'a al la paŭperaj kaj, fin'e, ĉampion'o de la ver'o, eĉ se en ties defend'o li perd'us la viv'o'n. Bon'a kavalir'o vag'ant'a dev'as est'i dot'it'a per ĉi grand'a'j kaj et'a'j kvalit'o'j, tiel do, sinjor'o do'n Lorenzo, vid'u, ke la kavalir'ism'o ne instru'as al si'a'j membr'o'j sci'o'j'n de naz'muk'a'j infan'o'j, kaj ke ĝi egal'as al la plej sublim'a'j scienc'o'j lern'at'a'j en kolegi'o'j kaj fakultat'o'j.

—Se tia, mi ne dub'as, ke ĝi super'as la ceter'a'j'n scienc'o'j'n —respond'is do'n Lorenzo.

—Kiel, «se tia»? —demand'is do'n Quijote.

—Mi vol'as dir'i —respond'is do'n Lorenzo—, ke mi dub'as, ĉu ekzist'is aŭ ekzist'as vag'ant'a'j kavalir'o'j kun tiel mult'a'j virt'o'j.

—Kio'n mi asert'as nun, mi jam dir'is antaŭ'e mult'e da foj'o'j. La pli'part'o de la hom'o'j en ĉi mond'o opini'as, ke neniam ekzist'is vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj, se la ĉiel'o ne plen'um'as mirakl'o'n por konvink'i ili'n pri la kontraŭ'o, far'i ĉi-rilat'e i'o'n ali'a'n tut'e van'us, kiel la spert'o oft'e montr'is al mi. Do mi ne vol'us klopod'i nun el'tir'i vi'n el la erar'o, kiu'n vi divid'as kun la ĝeneral'a opini'o; sed mi preĝ'os al la ĉiel'o, por ke vi vid'u klar'e kaj kompren'u, ke, en la pas'int'a'j temp'o'j, la vag'ant'a'j kavalir'o'j util'is kaj neces'is en la mond'o, kaj ke nun, eĉ mult'e pli util'us, se ili aktiv'us; sed en la hodiaŭ'a mond'o, kaj pro la pek'em'o de la hom'o'j, triumf'as la nenio'farad'o, la pigr'o, la frand'em'o kaj la si'n'regal'o.

—En la kap'o de ni'a gast'o jam zum'as muŝ'o —dir'is en si do'n Lorenzo—. Sed li est'as admir'ind'a frenez'ul'o, kaj mi stult'us, se mi opini'us ali'e.

Ĉi tie fin'iĝ'is ili'a babil'ad'o, ĉar oni vok'is ili'n manĝ'i. Do'n Dieg'o demand'is al si'a fil'o, kia'n konklud'o'n li el'tir'is rilat'e al la mens'a stat'o de la gast'o, kaj do'n Lorenzo respond'is:

—Ĉiu'j kurac'ist'o'j kaj pel'ist'o'j de la mond'o ne pov'us el'konduk'i li'n el la kort'o de li'a frenez'o; sed li est'as ŝanĝ'iĝ'em'a frenez'ul'o, plen'a de lucid'a'j paŭz'o'j.

Oni sid'iĝ'is ĉe la tabl'o, kaj la manĝ'o, pur'a, abund'a kaj bon'gust'a, est'is tia, kia'n do'n Dieg'o, kiel li antaŭ'e asert'is sur la voj'o, ĝeneral'e pri'met'is por regal'o de si'a'j gast'o'j. Sed plej plaĉ'is al do'n Quijote la mir'ind'a silent'o, kvazaŭ kartuzia, reg'ant'a en la tut'a dom'o. Oni de'met'is la tabl'o'tuk'o'n, don'is dank'o'n al Di'o kaj akv'o'n al la man'o'j, kaj tiam do'n Quijote insist'e pet'is la jun'a'n do'n Lorenzo deklam'i la vers'o'j'n de la literatur'a konkurs'o. Al tio li respond'is:

—Mi leg'os mi'a'n glos'o'n, por ne simil'i al cert'a'j poet'o'j, kiu'j ne konsent'as leg'i si'a'j'n vers'o'j'n, se oni pet'as ili'n deklam'i, kaj, se ne petit'a'j, tiam ili vom'ad'as sen'ĉes'e si'a'j'n poem'o'j'n. Mi verk'is la glos'o'n nur por spert'iĝ'i, sed ne esper'as, ke ĝi ricev'os i'a'n premi'o'n.

—Unu saĝ'a amik'o mi'a —respond'is do'n Quijote— opini'is, ke ne valor'as la pen'o'n kompon'i glos'o'j'n, ĉar, li dir'is, la glos'o neniam pov'as adapt'iĝ'i al la propon'it'a tekst'o, kaj ĉiam, devi'as de la intenc'o kaj la cel'o de la tem'o glos'end'a. Li al'don'is, ke la regul'o'j de la glos-art'o tro sever'as, ke ili al'las'as nek demand'a'j'n form'o'j'n, nek «li dir'is» aŭ «li dir'os», nek la trans'form'o'n de nom'o'j en verb'o'j'n, nek la ŝanĝ'o'n de senc'o, krom ali'a'j lim'ig'o'j kaj restrikt'o'j, kiel vi'a moŝt'o cert'e sci'as.

—Ver'e, sinjor'o do'n Quijote —dir'is do'n Lorenzo—, plaĉ'us al mi vid'i vi'n foj'e fal'i en i'a'n grav'a'n erar'o'n. Sed ne ebl'as, ĉar vi for'glit'as el inter mi'a'j man'o'j kiel angil'o.

—Mi ne kompren'as kio'n vi vol'as dir'i per tio, ke mi for'glit'as el inter la man'o'j.

—Si'a'temp'e mi klar'ig'os ĝi'n al vi —respond'is do'n Lorenzo—. Sed nun, bon'vol'u atent'i la glos'o'n, kiu tekst'as jen'e:

De «mi est'is» al «mi est'as»

sam'a stat'o reg'u plu'e;

aŭ ke jam al'ven'u fru'e

kio en «mi est'os» nest'as.

Glos'o

Ĉar for'pas'as ĉio fin'e,

ankaŭ pas'is la feliĉ'o,

kiu'n grand'a'n laŭ'destin'e

mi ĝu'ad'is en sufiĉ'o,

dum mi viv'as nun ruin'e.

De tre long'e jam mi rest'as

ĉe pied'o'j vi'a'j, Fat'o,

sed laŭ'ŝajn'e vi siest'as,

ĉar re'ven'as ne la stat'o

de «mi est'is» al «mi est'as».

Mi'n ne traf'u nov'a glor'o,

aŭ plezur'o aŭ kontent'o,

aŭ triumf'o aŭ honor'o,

sed nur la iam'a sent'o

nun hant'ant'a kun dolor'o.

Se vi Sort'o, kontribu'e,

per re'don'o de l’ pase'o

mi'n favor'us, sci'u, ĝu'e

klam'us mi kun spontane'o:

sam'a stat'o reg'u plu'e.

La ne'ebl'o'n mi dezir'as:

la pase'o, ĉar jam mort'a,

ne re'turn'a'n voj'o'n ir'us,

eĉ se pov'o la plej fort'a

tio'n vol'us kaj aspir'us.

Temp'o kur'as, pas'as flu'e,

flug'as, hast'as ĉio'ŝov'a,

kaj erar'us kontinu'e

kiu vol'us ĝi'n sen'mov'a

aŭ ke jam al'ven'u fru'e.

Viv'i en perpleks’ mizer'a

kun esper'o kaj kun tim'o

est'as kvazaŭ mort'o ver'a.

Prefer'ind'as do la fin'o

al la viv'o plen'sufer'a.

Al mi plej konven'e est'as

mort'i jam; sed la terur'o

super la konven’ majest'as,

dir'as eĉ ne per susur'o

kio en «mi est'os» nest'as.

Kiam do'n Lorenzo fin'is la glos'o'n, do'n Quijote star'iĝ'is, pren'is li'a'n dekstr'a'n man'o'n kaj dir'is per voĉ'o laŭt'a, preskaŭ kri'a:

—Laŭd'at'u la alt'a ĉiel'o, nobl'a jun'ul'o! Vi est'as la plej bon'a poet'o de la mond'o kaj merit'as port'i laŭr'kron'o'n, ne de Ĉipro aŭ de Gaeta, kiel dir'is cert'a poet'o, kies anim'o'n Di'o indulg'u, sed de la akademi'o'j de Ateno, se ili ekzist'us hodiaŭ, kaj de la nun'a'j de Parizo, Bolonjo kaj Salamanca! La ĉiel'o dispon'u, ke Feb'o tra'pik'u per si'a'j sag'o'j la korp'o'n de la juĝ'ist'o'j, kiu'j rifuz'os al vi la unu'a'n premi'o'n, kaj ke la muz'o'j neniam trans'pas'u la sojl'o'n de ili'a'j hejm'o'j!

Bon'vol'u, sinjor'o, se vi dezir'as, deklam'i kelk'e de vi'a'j vers'o'j maĵor'a'j, ĉar mi vol'us palp'i la puls'o'n de vi'a admir'ind'a geni'o en ties divers'a'j part'o'j.

Ĉu ne amuz'e, ke, laŭ'dir'e, do'n Lorenzo aŭskult'is kun plezur'o la laŭd'o'n de do'n Quijote, kvankam li konsider'is la kavalir'o'n frenez'a? Ho, fort'o de la flat'o! Kiel vi vast'as, kaj kiel for'e dist'as la lim'o'j de vi'a agrabl'a regn'o! Do'n Lorenzo konfirm'is ĉi ver'o'n, ĉar, ced'ant'e al la pet'o de do'n Quijote, li deklam'is la jen'a'n sonet'o'n pri la fabel'o aŭ histori'o de Piram'o kaj Tisb'e:

La mur'o'n romp'is la pucelo bel'a,

kiu la kor'o'n de Piram'o ŝir'is;

de Ĉipro, Am'o flug'il'bat'e ir'is

al tiu breĉ'o stret'a kaj fabel'a.

Parol'is nur silent'o tim-rivel'a,

ĉar voĉ'o'j tra la breĉ'o ne si'n tir'is;

sed ja la kor'o'j: ili'n Am’ inspir'is,

etern'e ĉio-solv'a, bar-dis'pel'a.

En ŝi tro kresk'as la dezir'o am'a

kaj jam kun hast'a, sen'prudent'a kor'o,

la kompat'ind'a en la mort'o'n driv'as.

Afer'o strang'a! Per la glav'o sam'a

kaj per la sam'a'j tomb'o kaj memor'o

la par'o mort'is, kuŝ'as kaj plu viv'as.

—Ben'at'a est'u Di'o! —dir'is do'n Quijote, aŭskult'int'e la sonet'o'n de do'n Lorenzo—. Inter la sen'fin'a nombr'o da poet'o'j de sek'a inspir'o viv'ant'a'j en la mond'o, el'star'as la poezi'a talent'o da vi'a moŝt'o, se juĝ'i la art'o'n de vi'a sonet'o!

Do'n Quijote gast'is kvar tag'o'j'n ĉe do'n Dieg'o, kie oni li'n bel'e regal'ad'is; ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o, li pet'is de do'n Dieg'o permes'o'n por for'ir'i, dank'is li'n pro ties favor'o'j kaj pro tio, ke oni li'n tiel afabl'e akcept'is; sed li al'don'is, ke ne konven'as al la vag'ant'a'j kavalir'o'j dediĉ'i mult'e da hor'o'j al la nenio'farad'o kaj al la si'n'regal'o, ke li vol'as de'nov'e ir'i plen'um'i si'a'n dev'o'n serĉ'ant'e aventur'o'j'n, abund'a'j'n laŭ'dir'e en la region'o. Tiel li pas'ig'us la temp'o'n, ĝis okaz'us la turnir'o'j en Zaragoza, kie'n li rekt'e ir'us; tamen li intenc'is unu'e penetr'i en la kavern'o'n de Montesinos, pri kies intern'o oni rakont'is en la region'o tiom da mir'ind'a'j histori'o'j, kaj sam'temp'e li esplor'us kaj el'trov'us la origin'o'n kaj la ver'a'n font'o'n de la sep lag'o'j ordinar'e nom'at'a'j «lag'o'j de Ruidera».

Do'n Dieg'o kaj li'a fil'o gratul'is li'n pro ties nobl'a decid'o, pet'is li'n pren'i de ili'a hejm'o kaj bien'o ĉio'n, kio'n li vol'us, ĉar ili plej plezur'e serv'us li'n pro li'a person'a merit'o kaj pro li'a honor'a profesi'o.

Al'ven'is fin'e la tag'o de la for'ir'o, hav'ig'ant'e ĝoj'o'n al do'n Quijote, sed trist'o'n kaj zorg'o'n al Sancho Panza, tial, ke tre plaĉ'is al li la abund'o reg'ant'a ĉe do'n Dieg'o, kaj nur kontraŭ'vol'e li pret'is re'ven'i al la mal'sat'o kutim'a en la arb'ar'o'j kaj dezert'a'j lok'o'j kaj al la magr'a viktuali'o de si'a mizer'e proviz'it'a ŝarĝ'o-sel'o. Sed li plen'ŝtop'is ĝi'n per ĉio, kio'n li konsider'is neces'a, kaj post'e, en la moment'o de la adiaŭ'o, do'n Quijote dir'is al do'n Lorenzo:

—Mi ne sci'as, ĉu mi jam dir'is al vi, kaj se jes mi ripet'as ĝi'n, ke se vi'a moŝt'o vol'us ŝpar'i al vi pen'ad'o'n kaj krut'aĵ'o'j'n sur la voj'o al la ne'ating'ebl'a pint'o, kie star'as la templ'o de la Fam'o, vi dev'us nur devi'i de la nur iom stret'a pad'o de la poezi'o kaj sekv'i la plej stret'a'n en la mond'o, la pad'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o, sed ĉe kies fin'o vi pov'us far'iĝ'i imperi'estr'o en

palpebr'um'a daŭr'o.

Per tia'j vort'o'j do'n Quijote fin'e dis'pel'is ajn'a'n dub'o'n, kiu pov'us ekzist'i pri li'a frenez'a stat'o, des pli kiam li al'don'is:

—Di'o sci'as, ke al mi tre plaĉ'us pren'i do'n Lorenzon kun mi por instru'i li'n, kiel oni dev'as indulg'e trakt'i la humil'a'n kaj sub'met'i kaj tret'i la orgojl'a'n, konform'e al la virt'o'j propr'a'j al mi'a profesi'o. Sed tial, ke pro si'a jun'a aĝ'o kaj si'a laŭd'ind'a verk'ad'o li ne pov'us mi'n akompan'i, mi kontent'iĝ'as asert'ant'e al li, ke li pov'os akir'i al si fam'o'n kiel poet'o, se li atent'as kaj sekv'as la opini'o'n de la ali'a'j, prefer'e al la propr'a, ĉar ne ekzist'as patr'o aŭ

patr'in'o kapabl'a trov'i si'a'n fil'o'n turp'a, des mal'pli kiam tem'as pri fil'o'j de la cerb'o.

La patr'o kaj la fil'o de'nov'e mir'is je la miks'o de saĝ'o kaj fol'o en la dir'o'j de do'n Quijote kaj je li'a obstin'o dediĉ'i si'n al la unik'a cel'o de si'a'j klopod'o'j, t.e. al si'a mis'fortun'a aventur'ad'o.

Ili ripet'is al li si'a'n serv'o'pret'ec'o'n kaj kompliment'o'j'n, kaj post'e, adiaŭ'int'e la sinjor'in'o'n de la kastel'o, do'n Quijote sur Rocinante, kaj Sancho sur la azen'o, rajd'is for.

[269] Tiel komenc'iĝ'as unu el la plej fam'a'j sonet'o'j de Garcilaso de la Veg'a, prefer'at'a poet'o de Cervantes.

[270] Neolog'ism'o: Skrib'e aŭ parol'e, provizor'a de'klin'iĝ'o el la ĉef'a tem'o aŭ argument'o.

[271] Tial do'n Quijote uz'as nun balte'o'n, ne rekt'e kontakt'a'n kun la ren'o'j, anstataŭ portepe'o.

[272] Fabel'a fiŝ-hom'o oft'e citat'a en verk'o'j renesanc'a'j. Li tiel sam'e loĝ'is en la mar'o kiel sur la ter'o kaj naĝ'is oft'e de Sicilio al kontinent'a Ital'uj'o.

Ĉapitr'o 19

Kie oni rakont'as la aventur'o'n de en'am'iĝ'int'a paŝt'ist'o, kun ali'a'j ver'e amuz'a'j event'o'j

Do'n Quijote trov'iĝ'is ankoraŭ je et'a distanc'o de la vilaĝ'o de do'n Dieg'o, kiam li renkont'is du vir'o'j'n kun aspekt'o de pastr'o'j aŭ student'o'j, [273] kaj du kamp'ul'o'j'n; la kvar rajd'is sur kvar azen'in'o'j; unu el la student'o'j port'is, en'volv'it'a'j'n en pec'o el verd'a lin'o uz'at'a kiel vojaĝ'o'sak'o, i'o'n simil'a'n al drap'o skarlat'a kaj du par'o'j'n da trik'it'a'j ŝtrump'o'j; la ali'a student'o hav'is nur unu nov'a'n par'o'n da skerm'a'j rapir'o'j kun ties led'a'j pint'ing'o'j. La kamp'ul'o'j port'is kun si kelk'e da divers'a'j var'o'j montr'ant'a'j, ke ambaŭ aĉet'is ili'n en ia grand'a urb'o kaj ili'n transport'as al si'a vilaĝ'o. La student'o'j kaj la kamp'ul'o'j tiom mir'is je la hidalg'o, kiom ordinar'e la person'o'j vid'int'a'j li'n por la unu'a foj'o, kaj dezir'eg'is sci'i kiu est'as tiel ekster'ordinar'a viv'o.

Do'n Quijote ili'n salut'is kaj, sci'iĝ'int'e, ke ili sekv'as li'a'n propr'a'n voj'o'n, propon'is al ili si'a'n kompani'o'n kaj pet'is ili'n moder'ig'i si'a'n ir'o'n, ĉar ili'a'j azen'in'o'j pli rapid'is ol li'a ĉeval'o.

Post'e, komplez'em'e, li skiz'e rakont'is al ili pri si mem kaj pri si'a ofic'o kaj profesi'o de vag'ant'a kavalir'o, al'don'ant'e, ke li serĉ'as aventur'o'j'n ĉie en la mond'o, ke li hav'as la nom'o'n do'n Quijote de La Mancha kaj la al'nom'o'n Kavalir'o de La Leon'o'j.

Ĉio ĉi son'is kiel grek'a aŭ ĵargon'a lingv'o en la orel'o'j de la kamp'ul'o'j, sed la student'o'j baldaŭ kompren'is, ke la cerb'o de do'n Quijote ne bon'e funkci'as; tamen ili rigard'is li'n kun admir'o kaj respekt'o, kaj unu dir'is:

—Se vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, ne sekv'as determin'it'a'n voj'o'n, kiel kutim'as la serĉ'ant'o'j de aventur'o'j, ven'u kun ni, kaj vi vid'os unu el la plej bel'a'j kaj riĉ'a'j edz'iĝ'o-fest'o'j ĝis nun okaz'int'a'j en La Mancha kaj en la distanc'o de mult'a'j mejl'o'j ĉirkaŭ'e.

Do'n Quijote demand'is, ĉu tem'as pri la nupt'o de ia princ'o, se konsider'i, ke la ali'a menci'as tiel entuziasm'e la afer'o'n.

—Ne —respond'is la student'o—. Tem'as pri la edz'iĝ'o de kamp'ul'o kaj kamp'ul'in'o. Li est'as la plej riĉ'a en ĉi region'o, kaj ŝi, la plej bel'a iam vid'at'a de la hom'o'j. La aranĝ'o'j por la nupt'o montr'iĝ'as plej ekster'ordinar'a'j kaj kurioz'a'j, ĉar ĝi okaz'os en herb'ej'o situ'ant'a apud la vilaĝ'o de la fianĉ'in'o. Oni ŝi'n nom'as, tre laŭ'ver'e, Quiteria la bel'a, kaj la fianĉ'o'n, Camacho la riĉ'a.

Ŝi hav'as dek ok jar'o'j'n, li du'dek, kaj ambaŭ sam'e rang'as, kvankam sci'vol'ul'o'j kon'ant'a'j parker'e ĉies genealogi'o'n asert'as, ke la famili'o de Quiteria super'as la famili'o'n de Camacho; sed nun'temp'e oni ne atent'as tio'n, ĉar la mon'o pov'as ŝtop'i mult'e da breĉ'o'j. Efektiv'e, ĉi Camacho est'as prodig'em'a kaj hav'as la kapric'o'n, ke oni kovr'u per volb'o el branĉ'o'j la tut'a'n herb'ej'o'n, tiel, ke la sun'o dev'os sufiĉ'e pen'ad'i, se ĝi vol'os penetr'i ĝis la verd'a herb'o de la grund'o. Li ankaŭ prezent'os spad'o-danc'o'j'n, kaj sam'e tint'il-danc'o'j'n, [274] ĉar en la vilaĝ'o viv'as hom'o'j kapabl'a'j plej spert'e sonor'ig'i kaj sku'i la tint'il'o'j'n. Pri la ŝu-klak'ant'a'j danc'ul'o'j neni'o'n mi dir'as, ĉar li invit'is grand'a'n nombr'o'n da ili. Tamen la nupt'o iĝ'os plej memor'ind'a,

ne pro la ĵus menci'it'a'j afer'o'j, aŭ pro mult'a'j ali'a'j, kiu'j'n mi ne cit'is, sed pro tio, kio'n cert'e far'os la disdegn'at'a Basilio. Ĉi Basilio est'as paŝt'ist'o en la sam'a vilaĝ'o de Quiteria, kaj nur unu mur'o star'is inter li'a dom'o kaj la dom'o de la ge'patr'o'j de la knab'in'o. La Am'o do kapt'is la okaz'o'n re'viv'ig'i en la mond'o la jam forges'it'a'n idili'o'n de Piram'o kaj Tisb'e, ĉar Basilio en'am'iĝ'is al Quiteria jam de si'a fru'a'j jar'o'j, kaj ŝi reciprok'is li'a'n kor-inklin'o'n per mil divers'a'j kaj honest'a'j favor'o'j, tiel, ke la am'o inter la infan'o'j Basilio kaj Quiteria est'is motiv'o de amuz'a'j koment'o'j en la vilaĝ'o. Kiam ili kresk'is, la patr'o de Quiteria decid'is prohib'i al Basilio, ke li plu vizit'u li'a'n hejm'o'n, kiel ordinar'e li far'is ĝis tiam, kaj, por ŝpar'i al si viv'o'n plen'a'n de zorg'o'j kaj suspekt'o'j, la patr'o aranĝ'is la edz'in'iĝ'o'n de si'a fil'in'o al la riĉ'a Camacho, konsider'int'e, ke Basilio ne konven'as al ŝi, ĉar li'n pli favor'is la natur'o ol la Fortun'o. Kaj, se dir'i la honest'a'n ver'o'n, Basilio est'as plej vigl'a jun'ul'o, grand'a ĵet'ant'o de la fer-stang'o, el'star'a en la lukt'o'j, spert'a en la man-pilk'a'j lud'o'j; li kur'as kiel cerv'o, salt'as pli ol kapr'o, fal'ig'as la kegl'o'j'n kvazaŭ mirakl'e, kant'as kiel alaŭd'o kaj, pluk'ant'e la gitar'o'n, ig'as ĝi'n preskaŭ parol'i. Sed precip'e li lert'as per la glav'o kiel la plej bon'a skerm'ist'o.

—Sol'e pro ĉi last'a talent'o —dir'is do'n Quijote— ĉi jun'ul'o merit'as edz'iĝ'i, ne nur al la bel'a Quiteria, sed, se ŝi viv'us ankoraŭ, al la reĝ'in'o Ginevra mem spit'e al Lanceloto kaj spit'e al ĉia opon'ant'o.

—Rakont'u tio'n al mi'a edz'in'o —dir'is Sancho Panza, kiu ĝis tiam aŭskult'is silent'e—. Al ŝi plaĉ'as, ke ĉiu edz'iĝ'u al hom'o de si'a sam'a rang'o, konform'e al la proverb'o «Ĉiu angul'o kun si'a sankt'ul'o». De mi'a flank'o mi dezir'us, ke ĉi brav'a Basilio (mi jam komenc'as simpati'i al li) edz'iĝ'u al sinjor'in'o Quiteria. Hav'u feliĉ'a'n mort'o'n kaj etern'a'n viv'o'n en la paradiz'o (mi preskaŭ dir'is «ne hav'u») la person'o'j opon'ant'a'j al la ge'edz'iĝ'o de en'am'iĝ'int'a'j par'o'j.

—Se ĉiu'j am'ant'o'j ge'edz'iĝ'us —dir'is do'n Quijote—, la patr'o'j perd'us si'a'n rajt'o'n decid'i, kiam dev'as edz'iĝ'i la fil'o'j kaj al kia person'o; kaj se la fil'in'o'j pov'us elekt'i laŭ'plaĉ'e si'a'j'n edz'o'j'n, sen'dub'e kelk'a'j pren'us al si la serv'ist'o'n de si'a patr'o, kaj ali'a'j ajn'a'n strat'ul'o'n, kiu'n ili trov'us brav'a dand'o, eĉ se li ver'e est'us ia fripon'a spad'ist'aĉ'o. Ja la am'o kaj la pasi'o facil'e blind'ig'as la okul'o'j'n de la raci'o, tiel neces'a por far'i decid'o'n rilat'e al la ŝanĝ'o de stat'o; kaj la edz'a stat'o tiel delikat'as kaj tiel facil'e en'danĝer'iĝ'as, ke neces'as grand'a takt'o kaj special'a favor'o de la ĉiel'o por traf'e elekt'i. Se prudent'a hom'o dezir'as far'i long'a'n vojaĝ'o'n, li serĉ'as, antaŭ ol ek'ir'i sur la voj'o, fid'ind'a'n kaj agrabl'a'n person'o'n kiel kun'vojaĝ'ant'o'n. Kial do ne far'i sam'e, kiam li dev'as vojaĝ'i si'a'n tut'a'n viv'o'n ĝis la pord'o'j de la tomb'o? Des pli, se li'a akompan'ant'a person'o dev'as est'i kun li en la lit'o, ĉe la tabl'o kaj ĉie ajn, kiel okaz'as inter edz'o kaj edz'in'o. La akompan'o de la propr'a edz'in'o est'as, ne ia var'o, kiu'n oni aĉet'us por post'e re'don'i, inter'ŝanĝ'i aŭ re'vend'i ĝi'n, sed ne'ŝanĝ'ebl'aĵ'o daŭr'ant'a tiel long'e kiel la viv'o, maŝ'o trans'form'iĝ'ant'a, kiam oni ĝi'n met'as ĉirkaŭ si'a'n kol'o'n, en gordi'a'n nud'o'n, ĉar ne ebl'as ĝi'n mal'lig'i, kaj nur la falĉ'il'o de la mort'o ĝi'n dis'tranĉ'as. Mult'e pli da afer'o'j mi pov'us dir'i pri ĉi tem'o, sed mi'n de'ten'as tio, ke mi sci'vol'as, ĉu la sinjor'o licenci'ul'o hav'as i'o'n por al'don'i al si'a histori'o de Basilio.

La student'o, ebl'e bakalaŭr'o, aŭ ebl'e licenci'ul'o, kiel titol'is li'n do'n Quijote, respond'is:

—Mi hav'as por dir'i nur, ke, de la moment'o mem kiam Basilio sci'is, ke la bel'a Quiteria edz'in'iĝ'os al Camacho la riĉ'a, li ne plu rid'as aŭ raci'e parol'as. Li ĉiam vid'iĝ'as en'pens'a kaj

trist'a kaj parol'ad'as al si mem, kio pruv'as, ke li perd'is la saĝ'o'n; li manĝ'as apenaŭ nur frukt'o'j'n, kaj, se li dorm'as, li dorm'as en la kamp'ar'o, sur la dur'a ter'o, kiel sovaĝ'a best'o; de temp'o al temp'o li lev'as la rigard'o'n al la ĉiel'o, kaj en ali'a'j okaz'o'j okul'as tiel absorb'it'e al la ter'o, ke li ŝajn'as statu'o, kies vest'o'j'n mov'us la vent'o. Unu'vort'e, li montr'iĝ'as tiel konsum'it'a de la am'o, ke ni tim'as, ke la «jes» morgaŭ prononc'ot'a de la bel'a Quiteria sign'os li'a'n mort'o-kondamn'o'n.

—Di'o trov'os rimed'o'n, ĉar Li don'as la vund'o'n, sed ankaŭ la kurac'il'o'n —dir'is Sancho—.

Neni'u sci'as kio okaz'os. De nun ĝis morgaŭ pas'os mult'a'j hor'o'j, kaj en unu sol'a hor'o, eĉ en unu moment'o, pov'as fal'i dom'o. Mi vid'is sam'temp'e pluv'i kaj sun'i; oni en'lit'iĝ'as san'a en la nokt'o kaj en la sekv'ant'a maten'o ne pov'as mov'i si'n. Kaj dir'u, ĉu ebl'e iu pov'as fanfaron'i, ke li fiks'is per najl'o la rad'o'n de la Fortun'o? Cert'e ne. Kaj inter la «jes» kaj la «ne» de vir'in'o mi ne risk'us met'i la pint'o'n de kudr'il'o, ĉar ĝi ne trov'us sufiĉ'a'n spac'o'n. Se Quiteria am'as Basilion per si'a tut'a kor'o kaj vol'o, mi aŭgur'as li'n feliĉ'a, ĉar, laŭ'dir'e, la am'o vid'ig'as per special'a naz'um'o la kupr'o'n or'o, la paŭperan riĉ'a kaj la okul'muk'o'n perl'o'j.

—Di'o vi'n damn'u, Sancho! Ĉu vi ne ĉes'os parol'i? —dir'is do'n Quijote—. Kiam vi komenc'as sput'i proverb'o'n post proverb'o kaj fabel'o'n post fabel'o, nur Judaso (li pren'u vi'a'n anim'o'n) pov'us vi'n toler'i. Dir'u, best'o: kio'n vi sci'as pri najl'o'j, rad'o'j aŭ pri io ali'a?

—Ho, se oni ne kompren'as mi'n, ne mir'ind'e, ke oni rigard'as absurd'a kio'n mi dir'as. Sed ne grav'as. Mi kompren'as mi'n kaj sci'as, ke mi ne dir'is mult'e da stult'aĵ'o'j. Okaz'as nur, ke vi'a moŝt'o est'as ĉiam kitikristo de mi'a'j opini'o'j kaj eĉ de mi'a'j far'o'j.

—Oni dev'as dir'i «kritik'ist'o», ne «kitikristo». Sancho, ne fuŝ'u la lingv'o'n, Di'o vi'n damn'u.

—Ne koler'u kontraŭ mi, sinjor'o —respond'is la ŝild'ist'o—. Vi sci'as, ke mi ne eduk'iĝ'is en la ĉef'urb'o, nek stud'is en Salamanca por lern'i, ĉu mi al'don'as aŭ ŝanĝ'as ajn'a'n liter'o'n en mi'a'j vort'o'j. Krom'e, je Di'o, ne pretend'u, ke vilaĝ'an'o de Sayago parol'u kiel ul'o de Toledo, [275]

kvankam sen'dub'e ekzist'as ankaŭ toled'an'o'j, kiu'j ne tre eminent'as en la afer'o parol'i bel'e.

—Cert'e —dir'is la licenci'ul'o—. La person'o'j loĝ'ant'a'j inter la tan'ej'o'j kaj en la plac'o de Zocodover ne pov'as parol'i tiel bon'e, kiel la hom'o'j kiu'j, por ekzempl'o, pas'as la pli'part'o'n de la tag'o promen'ant'e en la klostr'o'j de la katedral'o. La lingv'o pur'a, klar'a, sen'erar'a kaj elegant'a est'as parol'at'a de la kort'eg'an'o'j eduk'it'a'j, eĉ se ili nask'iĝ'is en Majalahonda.[276] Mi dir'is eduk'it'a'j, ĉar al mult'a'j mank'as eduk'o, t.e. la gramatik'o de la korekt'a lingv'o, kiu perfekt'iĝ'as per la uz'o. Mi, sinjor'o'j, stud'is kanon'a'n jur'o'n en Salamanca kaj iom'et'e fier'as, ke mi esprim'as mi'a'n pens'o'n per vort'o'j klar'a'j, simpl'a'j kaj signif'a'j.

—Se vi ne fier'us pli pri tio, ke vi uz'as pli lert'e vi'a'n rapir'o'n ol la lingv'o'n, vi est'us ating'it'a la unu'a'n lok'o'n en la licenci'a'j ekzamen'o'j, ne la last'a'n —dir'is la ali'a student'o.

—Aŭskult'u, bakalaŭr'o Corchuelo —respond'is la licenci'ul'o—. Se vi pens'as, ke tut'e van'as la sci'o de la skerm'ad'o, vi defend'as la plej erar'a'n opini'o'n de la mond'o.

—Ne tem'as pri simpl'a opini'o, sed pri bon'e fundament'it'a ver'o —dir'is Corchuelo—. Kaj se

vi vol'as, ke mi praktik'e pruv'u ĝi'n al vi, nu, la afer'o facil'as: rapir'o'j'n vi port'as, temp'o'n ni dispon'as, mi hav'as fort'o'n kaj muskol'o'j'n, kaj kun tio kaj mi'a kuraĝ'o, ne ignor'ind'a, mi ig'os vi'n konfes'i, ke mi ne tromp'iĝ'as. De'sel'iĝ'u kaj help'u vi'n per vi'a fleks'ad'o de krur'o'j, per vi'a'j cirkl'o'j, angul'o'j kaj per la ceter'o de vi'a scienc'o. Malgraŭ mi'a krud'a kaj element'a spert'o, mi esper'as, ke mi ig'os vi'n vid'i la stel'o'j'n en plen'a tag'mez'o. Ankoraŭ ne nask'iĝ'is la vir'o kapabl'a ig'i mi'n turn'i la dors'o'n, nek ekzist'as en la mond'o person'o, kiu ne ced'us antaŭ mi'a'j atak'o'j.

—Ne est'as mi'a afer'o, ĉu vi turn'as la dors'o'n aŭ ne —respond'is la skerm'ul'o—. Sed pov'us okaz'i, ke oni fos'us al vi la tomb'o'n en la unu'a lok'o, kie vi fiks'us la pied'o'j'n; mi vol'as dir'i, ke la scienc'o de vi disdegn'at'a fal'ig'us vi'n tie.

—Tio'n ni vid'os nun —dir'is Corchuelo.

Li salt'is rapid'e de sur la azen'o, kaj furioz'e el'ŝir'is unu el la rapir'o'j port'at'a'j de la licenci'ul'o sur ties rajd-best'o.

—Ne dec'as tiel —inter'romp'is do'n Quijote—. Mi arbitraci'os ĉi duel'o'n kaj juĝ'os la rezult'o'n de ĉi ne'solv'it'a afer'o, [277] van'e diskut'at'a de long'e tiom da foj'o'j.

Li de'salt'is Rocinante, pren'is la lanc'o'n kaj lok'is si'n mez'e de la voj'o; dum'e, la licenci'ul'o, kun graci'a ten'iĝ'o de la korp'o kaj kadenc'a'j paŝ'o'j, avanc'is kontraŭ Corchuelo, kiu, de si'a flank'o, impet'is kontraŭ la licenci'ul'o, ĵet'ant'e, kiel oni dir'as, fajr'o'n el la okul'o'j.

La du akompan'ant'a'j kamp'ul'o'j ĉe'est'is ĉi sang'a'n tragedi'o'n sen de'salt'i de si'a'j azen'o'j. La hak'e, pint'e, de'supr'e, de'liv'e kaj du'man'e el'las'it'a'j bat'o'j de Corchuelo fal'is en ne'kalkul'ebl'a nombr'o kaj pli dens'a'j ol hajl'o. Li atak'is kiel koler'a leon'o, sed ĉiam li'a buŝ'o frap'iĝ'is kontraŭ la ŝirm'it'a pint'o de la licenci'ul'a rapir'o, tiel'e, ke, malgraŭ si'a furioz'o, li dev'is oft'e halt'i, kis'ant'e la ŝirm'il'o'n kvazaŭ relikv'o'n, kvankam ne kun la ŝuld'at'a pi'ec'o. Fin'e la licenci'ul'o komenc'is nombr'i, kaj sam'temp'e tuŝ'i per la rapir'o, ĉiu'n buton'o'n de la sutan'o de si'a opon'ant'o, ŝir'is ĝi'a'n sub'a'n part'o'n en franĝ'o'j'n simil'a'j'n al la tentakl'o'j de polp'o, fal'ig'is du'foj'e li'a'n ĉapel'o'n, kaj tiel mult'e super'skerm'is li'n, ke la ali'a, plen'a de ĉagren'o kaj koler'o, pren'is si'a'n rapir'o'n je la ten'il'o kaj for'ĵet'is ĝi'n tiel fort'e, ke ĝi fal'is preskaŭ du mejl'o'j'n for, laŭ la atest'o post'e far'it'a de unu el la kamp'ul'o'j, kiu est'is ankaŭ akt'ist'o: kaj li'a atest'o util'is kaj util'as, por ke oni kon'u kaj vid'u, ke, ver'e, la scienc'o super'as la fort'o'n.

Corchuelo, el'ĉerp'it'a, sid'iĝ'is; tiam, Sancho proksim'iĝ'is al li kaj dir'is:

—Je Di'o, sinjor'o bakalaŭr'o, se vi'a moŝt'o dezir'us sekv'i mi'a'n konsil'o'n, ne plu provok'u ajn'a'n person'o'n skerm'i kontraŭ vi, sed prefer'e defi'u li'n ĵet'i la fer'stang'o'n aŭ lukt'i, ĉar vi est'as sufiĉ'e fort'a kaj jun'a por tio. Ceter'e, mi aŭd'is, rilat'e al lert'a'j skerm'ant'o'j, ke ili kapabl'as pas'ig'i la pint'o'n de rapir'o tra la tru'o de kudr'il'o.

—Mi kontent'as per tio, ke mi vek'iĝ'is el mi'a erar'o. La spert'o instru'is al mi unu ver'o'n, kiu'n mi tut'e ne kred'is —dir'is Corchuelo.

Kaj, star'iĝ'int'e, li brak'um'is la licenci'ul'o'n, ili far'iĝ'is pli intim'a'j amik'o'j ol antaŭ'e, kaj

pens'ant'e, ke pas'us ankoraŭ long'a temp'o ĝis la re'ven'o de la kamp'ul'o-akt'ist'o, ir'int'a re'pren'i la for'ĵet'it'a'n rapir'o'n, ili decid'is ne atend'i li'n kaj daŭr'ig'i la vojaĝ'o'n por al'ven'i en bon'a hor'o al la vilaĝ'o de Quiteria, kie ili loĝ'is.

Dum la rest'o de la vojaĝ'o, la licenci'ul'o parol'is al ili pri la super'a'j kvalit'o'j de la skerm'a art'o kaj al'don'is tiom da pruv'a'j rezon'o'j kaj tiom da figur'o'j kaj matematik'a'j demonstr'o'j, ke ĉiu'j konvink'iĝ'is pri la util'o de ĉi scienc'o, dum Corchuelo re'san'iĝ'is de si'a obstin'a erar'o.

La nokt'o komenc'is fal'i, sed jam proksim'a'j al si'a cel'o ili ricev'is la impres'o'n, ke antaŭ la vilaĝ'o etend'iĝ'as ĉiel'o plen'a de ne'kalkul'ebl'a'j kaj bril'a'j stel'o'j; sam'temp'e ili aŭd'is konfuz'a'n kaj dolĉ'a'n son'o'n el divers'a'j instrument'o'j kiel flut'o'j, tambur'et'o'j, psalteri'o'j, hoboj'o'j kaj tamburin'o'j, kaj, kiam ili pli proksim'iĝ'is, ili vid'is, ke la branĉ'o'j de grand'a'j arbust'o'j, man'e transport'it'a'j kaj lok'it'a'j ĉe la en'ir'ej'o de la vilaĝ'o, plen'as de lampion'o'j ne tuŝ'at'a'j de la zefir'o, ĉar ĝi blov'is tiel mild'e, ke ĝi eĉ ne hav'is fort'o'n por mov'i la foli'o'j'n de la arb'o'j. En tiel agrabl'a lok'o la muzik'ist'o'j est'is la anim'ant'o'j de la fest'o kaj en divers'a'j grup'o'j danc'is, kant'is kaj lud'is la jam menci'it'a'j instrument'o'j'n. Efektiv'e, ŝajn'is, kvazaŭ ĉie sur la herb'ej'o kapriol'us la ĝoj'o kaj kur'us la plezur'o. Ali'a'j mult'a'j hom'o'j labor'is star'ig'ant'e platform'o'n, de kie oni pov'us vid'i en la sekv'ant'a tag'o la danc'o'j'n kaj la lud'o'j'n prezent'ot'a'j'n en tiu sam'a lok'o, kie oni fest'us la edz'iĝ'o'n de la riĉ'a Camacho, kaj kie okaz'us ankaŭ la mort'o de Basilio.

Do'n Quijote ne vol'is en'ir'i en la vilaĝ'o'n, malgraŭ la pet'o'j de la kamp'ul'o kaj de la bakalaŭr'o, kaj ekskuz'is si'n per la argument'o, absolut'e solid'a laŭ li, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j kutim'as dorm'i en la kamp'o'j kaj en la arb'ar'o'j prefer'e ol en urb'o'j kaj vilaĝ'o'j, eĉ se ili kuŝ'us sub or'a'j tegment'o'j. Tio'n dir'int'e, li iom devi'is de la voj'o ĉe la grand'a ĉagren'o de Sancho, al kies memor'o ven'is tio, kia'n bel'a'n viv'o'n li ĝu'is kiel gast'o en la kastel'o aŭ dom'o de do'n Dieg'o.

[273] Oni memor'u, ke, en la epok'o de Cervantes, tre simil'is la kostum'o'j pastr'a'j kaj student'a'j.

[274] En fest'o'j kaj publik'a'j amuz'o'j, kelk'a'j danc'ant'o'j met'is al si ĉirkaŭ la krur'o'j vic'o'j'n da tint'il'et'o'j kaj ili'n son'ig'is laŭ la ritm'o de la muzik'o.

[275] Cervantes kontraŭ'met'as la rustik'a'n lingv'o'n de la sajaganoj (nask'iĝ'int'o'j aŭ loĝ'ant'o'j en Sayago) al la rafin'it'a kaj bel'a lingv'o tiam parol'at'a en Toledo.

[276] Vilaĝ'o proksim'a al Madrido. Laŭ'fam'e en ĝi oni tre fuŝ'e parol'is la hispan'a'n.

[277] Alud'o al la tiam'a polemik'o, ĉu en la skerm'ad'o, la scienc'o valor'as pli ol la fort'o kaj la impet'o.

Ĉapitr'o 20

Kie oni rakont'as la edz'iĝ'o'n de Camacho la riĉ'a kaj la aventur'o'n de Basilio la paŭpera

Apenaŭ la blond'a Aŭror'o permes'is al la bril'a Feb'o sek'ig'i per la ard'o de si'a'j varm'a'j radi'o'j la likv'a'j'n perl'o'j'n de ŝi'a'j or'a'j har'o'j, kiam do'n Quijote for'sku'is de si'a'j membr'o'j la dorm'em'o'n, star'iĝ'is kaj vok'is si'a'n ŝild'ist'o'n Sancho, kiu ankoraŭ ronk'is. Tiam, antaŭ ol vek'i li'n, la hidalg'o dir'is:

—Ho vi, plej feliĉ'a hom'o el la viv'ant'a'j sur ĉi ter'o, ĉar, sen'envi'a kaj ne envi'at'a, vi pac'e dorm'as, ne persekut'as vi'n sorĉ'ist'o'j, kaj la en'sorĉ'o'j kaŭz'as al vi neni'a'n zorg'o'n. Dorm'u, mi dir'as mil'foj'e, dorm'u. La ĵaluz'o'j pro vi'a dam'o, aŭ la pens'o kiel pag'i ŝuld'o'n, aŭ la obsed'o kio'n far'i por ankaŭ en la morgaŭ'a tag'o nutr'i vi'n kaj vi'a'n et'a'n kaj angor'plen'a'n famili'o'n, ne ten'as vi'n en konstant'a vek'it'ec'o. Nek la ambici'o perturb'as vi'n, nek vi sopir'as la van'a'n pomp'o'n de ĉi mond'o. La lim'o'j de vi'a'j dezir'o'j ne etend'iĝ'as preter la pri'zorg'o al vi'a azen'o, ĉar vi ŝarĝ'is sur mi'n la pri'zorg'o'n al vi'a propr'a person'o: kompens'a'n dev'o'n, kiu'n la natur'o kaj la mor'o'j trud'as al la mastr'o'j. La serv'ist'o dorm'as, dum la sinjor'o vigil'as, pens'ant'e kiel nutr'i, favor'i kaj rekompenc'i li'n. La aflikt'o vid'i, ke la ĉiel'o indiferent'as kaj rifuz'as al la ter'o ĝi'a'n neces'a'n ros'o'n, kor'prem'as, ne la serv'ist'o'n, sed la mastr'o'n, kiu dev'as nutr'i li'n, ne nur en epok'o'j de abund'o kaj fertilo, sed ankaŭ en temp'o'j de steril'o kaj mal'sat'o.

Sancho neni'o'n respond'is, ĉar li dorm'is, kaj ne vek'iĝ'us baldaŭ, se do'n Quijote ne re'konsci'ig'us li'n per la ekstrem'o de la lanc'o. Fin'e Sancho vek'iĝ'is, dorm'em'a kaj lant'a'mov'a, turn'is ĉi'e'n la vizaĝ'o'n kaj dir'is:

—De tiu branĉ'o-volb'o ven'as fort'a odor'o mult'e pli propr'a al rost'it'a'j griv'o'j ol al narcis'o'j kaj timian'o'j, se mi ne tromp'iĝ'as; edz'iĝ'a fest'o komenc'iĝ'ant'a per tia'j odor'o'j sen'dub'e indik'as riĉ'o'n kaj abund'o'n.

—Jam ferm'u la buŝ'o'n, glut'em'a —admon'is do'n Quijote—. Nun ni ir'u ĉe'est'i la ceremoni'o'n por vid'i kio'n far'os la disdegn'at'a Basilio.

—Li far'u laŭ'plaĉ'e —respond'is Sancho—. Se li est'us riĉ'a, li edz'iĝ'us al Quiteria. Kia stult'aĵ'o, hav'i eĉ ne unu sold'o'n kaj vol'i edz'iĝ'i super la nub'o'j! Je Di'o, sinjor'o, mi opini'as, ke la paŭperaj dev'as kontent'iĝ'i per io ajn kaj ne pet'i de ulm'o pir'o'j'n. Mi vet'us unu el mi'a'j brak'o'j, ke Camacho pov'as kovr'i Basilion per or'a'j mon'er'o'j; kaj se tiel, kaj ne'dub'ebl'e tiel est'as, Quiteria tro stult'us, se ŝi rifuz'us la juvel'o'j'n kaj garn'o'j'n al ŝi don'it'a'j'n kaj don'ot'a'j'n de Camacho, kaj prefer'us la stang'o-ĵet'o'n kaj la skerm'ad'o'n de Basilio. En la tavern'o oni ne don'as kruĉ'o'n da vin'o por bon'a stang'o-ĵet'o aŭ por lert'a fint'o de rapir'o, t. e. por sci'o'j kaj talent'o'j ne vend'ebl'a'j, eĉ se ili'n posed'us graf'o Dirlos. [278] Sed, kiam tia'j talent'o'j garn'as vir'o'n riĉ'a'n, mi dezir'us, ke mi'a viv'o est'us tiel estim'ind'a, kiel estim'ind'a'j ili ŝajn'as. Nur sur solid'a'j fundament'o'j oni pov'as konstru'i solid'a'n dom'o'n, kaj la plej solid'a fundament'o kaj

baz'o de ĉi mond'o est'as la mon'o.

—Je Di'o, Sancho —inter'romp'is li'n do'n Quijote—. Jam met'u fin'o'n al vi'a litani'o. Mi kred'as, ke, se oni las'us vi'n el'babil'i ĉio'n, kio'n vi komenc'as ĉiu'moment'e, mank'us al vi temp'o por manĝ'i kaj dorm'i. Vi uz'as vi'a'n tut'a'n temp'o'n nur por parol'i.

—Se vi'a moŝt'o hav'us bon'a'n memor'o'n —respond'is Sancho—, vi memor'us nun la klaŭz'o'j'n de la inter'konsent'o, kiu'n ni far'is antaŭ ol ni el'vag'is de ni'a hejm'o ĉi last'a'n foj'o'n. Unu el la klaŭz'o'j dir'as, ke mi rajt'as parol'i kiom mi vol'as, kondiĉ'e ke mi trakt'u neni'o'n kontraŭ ali'a'j person'o'j aŭ kontraŭ vi'a moŝt'o. Kaj mi kred'as, ke ĝis nun mi observ'as la klaŭz'o'n.

—Mi ne memor'as pri tia klaŭz'o —dir'is do'n Quijote—. Sed, eĉ se vi prav'us, mi nun dezir'as, ke vi silent'u kaj sekv'u mi'n. La instrument'o'j aŭd'it'a'j hieraŭ nokt'e jam komenc'as anim'i ĉi val'o'n. Cert'e la edz'iĝ'o okaz'os, ne en la varm'o de la post'tag'mez'o, sed en la freŝ'o de la maten'o.

Sancho, obe'ant'e la ordon'o'n de si'a mastr'o, met'is la sel'o'n sur Rocinante kaj la ŝarĝ'o-sel'o'n sur la azen'o'n; post'e la du vir'o'j ek'rajd'is kaj, paŝ'o'n post paŝ'o, en'ir'is en la branĉ'o-volb'o'n.

Antaŭ la okul'o'j de Sancho montr'iĝ'is unu'e, tra'pik'it'a per komplet'a trunk'o de ulm'o, tut'a bov'id'o, kiu rost'iĝ'ad'is super la flam'o'j de et'a mont'o de lign'o; ses marmit'o'j, star'ant'a'j ĉirkaŭ

la fajr'o, cert'e ne pren'is si'a'n form'o'n en la komun'a muld'il'o de la ordinar'a'j marmit'o'j, ĉar tem'is pri ses du'on'ĵar'o'j kun sufiĉ'a spac'o por en'ten'i, ĉiu el ili, buĉ'ej'o'n plen'a'n de viand'o; ne strang'e do, ke ili glut'is kaj en'ferm'is en si, sen vid'ebl'a pen'o, tut'a'j'n ŝaf'o'j'n, kvazaŭ

kolomb'id'o'j'n. En ne'kalkul'ebl'a nombr'o, lepor'o'j jam sen haŭt'o, kaj sen'plum'a'j kok'in'o'j pend'is de la branĉ'o'j kaj atend'is est'i baldaŭ sepult'it'a'j en la marmit'o'j'n; sam'e ne kalkul'ebl'is bird'o'j kaj ĉas'aĵ'o'j pend'ig'it'a'j sur la arb'o'j, ke ili frid'iĝ'u. Sancho kalkul'is, ke tie trov'iĝ'as pli ol ses'dek vin'sak'o'j, ĉiu kapabl'a en'ten'i pli ol kvin'dek pind'o'j'n, kaj —kiel post'e vid'iĝ'is—

plen'a'j de bon'eg'a vin'o. Stak'o'j da blank'a'j pan'o'j star'is simil'e al la mont'et'o'j da tritik'o trov'ebl'a'j en la draŝ'ej'o'j. La fromaĝ'o'j, met'it'a'j unu'j sur ali'a'j, kiel brik'o'j, form'is mur'o'n, kaj en du kaldron'o'j kun ole'o, pli grand'a'j ol la tin'o'j de tinktur'ej'o, frit'iĝ'is farun'aĵ'o'j post'e el'pren'at'a'j per fort'a'j ŝovel'il'o'j kaj merg'at'a'j en ali'a'n apud'a'n kaldron'o'n plen'a'n de varm'a miel'o. La ge'kuir'ist'o'j super'is la nombr'o'n de kvin'dek, ĉiu'j pur'a'j, diligent'a'j kaj gaj'a'j. En la dis'streĉ'it'a'n ventr'o'n, jam re'krud'it'a'n, de la rost'iĝ'ant'a bov'id'o, oni antaŭ'e met'is dek'du'o'n da mol'a'j kaj et'a'j suĉ-pork'id'o'j, por ke ĝi iĝ'u pli bon'gust'a kaj facil'e maĉ'ebl'a.

Ŝajn'is, ke la divers-spec'a'j'n kondiment'o'j'n oni akir'is, ne per funt'o'j, sed per buŝel'o'j, ĉar ili montr'iĝ'is ĝis super la rand'o de grand'a kofr'o. Unu'vort'e, la viktuali'o por ĉi edz'iĝ'o est'is rustik'a, sed sufiĉ'e abund'a por nutr'i arme'o'n.

Ĉio'n rigard'is Sancho Panza, ĉio'n li gap'is, ĉio'n li vol'is. Li'a dezir'o ekscit'iĝ'is kaj kapitulac'is antaŭ la marmit'o'j, kaj volont'eg'e li pren'us el ili bon'a'n plen'teler'o'n; post'e li'a vol'o sub'met'iĝ'is al la vin-sak'o'j kaj fin'e al la produkt'o'j de la pat'o, se oni pov'as don'i la nom'o'n pat'o al tiel rond'e vast'a'j kaldron'o'j; sekv'e, ne'kapabl'a plu el'ten'i, kaj sen ke li pov'us far'i ali'o'n, li proksim'iĝ'is al unu el la diligent'a'j kuir'ist'o'j kaj pet'is kun ĝentil'a'j kaj mal'sat'a'j vort'o'j, ke oni permes'u li'n tremp'i pec'o'n da sek'a pan'o en unu el la marmit'o'j.

—Frat'o —respond'is la kuir'ist'o—. Dank’ al la riĉ'a Camacho, la mal'sat'o hav'as neni'a'n pov'o'n super la hodiaŭ'a tag'o. De'sel'iĝ'u, vid'u ĉu ie trov'iĝ'as ajn'a kuler'eg'o, el'ŝaŭm'ig'u unu du kok'in'o'j'n, kaj ili far'u al vi bon'o'n en la stomak'o.

—Mi vid'as neni'a'n kuler'o'n —respond'is Sancho.

—Atent'u do —dir'is la kuir'ist'o—. Je Di'o, kiel hezit'em'a kaj delikat'aĉ'a ul'o vi est'as!

Kaj, tio'n dir'ant'e, li pren'is grand'a'n kuir-pot'o'n, ĝi'n en'puŝ'is en unu el la du'on'ĵar'o'j, kaj de'nov'e el'tir'is ĝi'n kun tri kok'in'o'j kaj du anser'o'j.

—Pren'u, amik'o, kaj gust'um'u ĉi pec'et'o'j'n kiel anticip'o'n de la ĉef'a manĝ'o.

—Mi hav'as neni'o'n por ili'n kun'port'i.

—Nu, pren'u ili'n kun la pot'o —respond'is la kuir'ist'o—. La riĉ'o kaj la kontent'o de Camacho ĉio'n proviz'as.

Dum Sancho okup'iĝ'is tiel, do'n Quijote rigard'is la en'ir'o'n, en la branĉ'o-volb'o'n, de dek du kamp'ul'o'j en fest'a'j kostum'o'j; ili rajd'is sur dek du bel'eg'a'j ĉeval'in'o'j garn'it'a'j per ĉarm'a'j harnisoj kaj per mult'a'j tint'il'o'j sur la brust'o-rimen'o'j. La kamp'ul'o'j galop'is en kompakt'a grup'o, kaj ne unu foj'o'n sed mult'a'j'n, la long'o'n de la herb'ej'o, kri'ant'e en gaj'a tumult'o:

—Long'e viv'u Camacho kaj Quiteria! Li est'as tiel riĉ'a, kiel ŝi bel'a; kaj ŝi bel'as pli ol la ali'a'j vir'in'o'j de la mond'o.

Aŭd'ant'e tio'n, do'n Quijote dir'is en si:

—Oni klar'e vid'as, ke ili ne kon'as mi'a'n Dulcine'a de El Toboso; ali'e, ili ne far'us tiom da laŭd'o'j al ĉi Quiteria.

Iom post'e, de divers'a'j lok'o'j komenc'is en'ir'i en la branĉ'o-volb'o'n mult'a'j danc'o-grup'o'j, inter ili unu el glav'o-danc'ant'o'j form'it'a de du'dek kvar jun'ul'o'j de brav'a kaj graci'e arogant'a aspekt'o, vest'it'a'j per tre delikat'a'j kaj blank'a'j tol'o'j kaj port'ant'a'j bunt'a'j'n kap'tuk'o'j'n el fajn'a silk'o. Unu el la sur'ĉeval'in'a'j kamp'ul'o'j demand'is al la gvid'ant'o de la danc'o-grup'o, jun'ul'o tre vigl'a, ĉu iu el la danc'ant'o'j vund'iĝ'is.

—Ĝis nun, ne, dank’ al Di'o. Ni ĉiu'j bon'e fart'as —respond'is la jun'ul'o.

Tuj post'e li miks'iĝ'is kun si'a'j kompan'o'j kaj tiel lert'e komenc'is si'n turn'i danc'e, ke, kvankam do'n Quijote oft'e vid'is tia'j'n spektakl'o'j'n, li konfes'is en si, ke neniam antaŭ'e li ĉe'est'is tiel bel'a'n danc'o'n.

Sam'e plaĉ'is al li ali'a danc'o plen'um'it'a de bel'eg'a'j puceloj, tiel jun'a'j, ke, ŝajn'e, la plej aĝ'a hav'is ne pli ol dek ok jar'o'j'n, kaj la mal'plej aĝ'a, dek kvar. Ili ĉiu'j port'is verd'a'j'n rob'o'j'n, kaj ili'a har'ar'o, part'e plekt'it'a, part'e liber'a, tiel bril'e blond'is, ke la kap'o'j, kron'it'a'j per girland'o'j el jasmen'o'j, roz'o'j, amarant'o'j kaj lonicer'o'j facil'e rival'us kun la sun'o mem. Ili'n gvid'is

respekt'ind'a old'ul'o kaj matur'aĝ'a matron'o pli leĝer'a'j kaj facil'mov'a'j ol oni pov'us supoz'i, konsider'ant'e ili'a'n aĝ'o'n. La puceloj danc'is laŭ la takt'o de Zamora sak-ŝalm'o kaj kun si'a'j honest'a'j rigard'o'j kaj mien'o'j kaj leĝer'a'j pied'o'j montr'iĝ'is la plej spert'a'j danc'ul'in'o'j de la mond'o.

Post ili aper'is ali'a danc'o-grup'o el la kon'at'a'j sub la nom'o de «spektakl'o kun parol'o'j». Ĝi'n form'is ok nimf'o'j en du vic'o'j; unu vic'o'n gvid'is la di'o Kupid'o, la ali'a'n la Interes'o. Kupid'o'n ornam'is flug'il'o'j, ark'o, sag'o'j kaj sag'uj'o, kaj la Interes'o port'is bunt'a'n rob'o'n silk'a'n kaj or'a'n.

La nimf'o'j akompan'ant'a'j Kupid'o'n port'is sur la dors'o si'a'j'n respektiv'a'j'n nom'o'j'n skrib'it'a'j'n per grand'a'j liter'o'j en blank'a'j pergamen'o'j. Poezi'o nom'iĝ'is la unu'a; Saĝ'o la du'a; Bon'a famili'o la tri'a; Kuraĝ'o la kvar'a. La sekv'ant'in'o'j de la Interes'o port'is sam'e si'a'j'n nom'o'j'n: Ofer'em'o, leg'iĝ'is sur la unu'a; Donac'o sur la du'a; Trezor'o sur la tri'a, kaj Pac'a posed'o sur la kvar'a. Ĉe la antaŭ'o de la grup'o ir'is lign'a kastel'o tren'at'a de kvar sovaĝ'ul'o'j kovr'it'a'j per heder'o kaj en kanab'a'j tol'o'j verd'e tinktur'it'a'j, kaj la kvar vid'iĝ'is tiel kvazaŭ-ver'a'j, ke Sancho preskaŭ terur'iĝ'is ĉe ili'a aspekt'o. Sur la fasad'o de la kastel'o kaj sur ties tri ali'a'j flank'o'j leg'iĝ'is la jen'o: Kastel'o de la Pudor'o; kvar lert'a'j lud'ant'o'j de tambur'et'o'j kaj flut'o'j komenc'is muzik'i kaj, laŭ ili'a takt'o, Kupid'o ek'danc'is kaj, far'int'e du turn'o'j'n, lev'is la okul'o'j'n, streĉ'is la ark'o'n kaj cel'ant'e al pucelo star'ant'a inter la krenel'o'j de la kastel'o, dir'is al ŝi: Est'as mi potenc'a di'o

en ĉiel'o kaj sur ter'o,

en la mar'o, super ĉio,

eĉ en hid'a la infer'o

kaj ties teritori'o.

Mi neniam spert'as tim'o'n:

kio'n vol'as mi, mi pov'as,

eĉ se mi ne'ebl'o'n trov'as.

Mi tra'pas'as ĉi'a'n lim'o'n,

estr'as, met'as kaj for'ŝov'as…

Fin'int'e la kopl'o'n, li paf'is sag'o'n super la kastel'o'n kaj si'n re'tir'is al si'a lok'o. Post'e el'paŝ'is la Interes'o, far'is sam'e du turn'o'j'n, silent'iĝ'is la tambur'et'o'j, kaj li dir'is: Pov'as mi pli ol Amor'o,

kvankam ĉiam li mi'n gvid'as.

Mi'a famili'a glor'o

super ĉies glor’ prezid'as,

ĉar ĝi'n vart'is Di-favor'o.

Jen mi star'as, l’ Interes'o;

et'a'n bon'o'n mi inspir'as,

sed sen mi neni'o ir'as.

Tia est'as mi sen ĉes'o,

pren'u mi'n, se vi dezir'as.

Re'tir'is si'n la Interes'o, el'paŝ'is la Poezi'o, far'is si'a'j'n turn'o'j'n, kiel la ali'a'j, kaj, kun la okul'o'j fiks'it'a'j sur la jun'ul'in'o de la kastel'o, dir'is:

En dolĉ'eg'a'j epitet'o'j

la dolĉ'eg'a poezi'o

per la plum'o'j de poet'o'j

laŭd'as vi'n kun emoci'o,

vi'n portret'as mil sonet'o'j.

Se bon'ŝanc'e vi'n ne ĝen'os,

ke mi daŭr'e vi'n pri'laŭd'os

dum envi'ul'in'o'j paŭt'os,

al la fam'o mi vi'n pren'os,

oni ĉie pri vi aŭd'os.

La Poezi'o ir'is flank'e'n, la Ofer'em'o el'paŝ'is el la grup'o de la Interes'o kaj, far'int'e si'a'j'n turn'o'j'n, dir'is:

Oni nom'as ofer'em'o,

don'i per prudent'a saĝ'o,

for'kur'ant'e de l’ ekstrem'o

prodig'ad'i sen domaĝ'o

aŭ avar'i eĉ kun pen'o.

Sed mi, por vi'n pri'kant'ad'i,

est'os de nun pli prodig'a

kaŭz'e de la Am’ instig'a,

kiu ŝat'as plen'parad'i

ofer'em'a, ne pek'ig'a.

Laŭ ĉi sam'a manier'o el'paŝ'is kaj si'n re'tir'is la figur'o'j de ambaŭ grup'o'j, kaj ĉiu far'is si'a'j'n turn'o'j'n kaj deklam'is si'a'n poem'o'n. El la poem'o'j, kelk'a'j est'is bel'a'j kaj ali'a'j rid'ind'a'j, sed do'n Quijote, kiu hav'is bon'a'n memor'o'n, re'ten'is nur la vers'o'j'n menci'it'a'j'n. Post'e, la danc'ant'o'j miks'iĝ'is, far'ant'e kaj romp'ant'e si'a'j'n rond'o'j'n plej graci'e, facil'e kaj gaj'e, kaj, kiam Kupid'o pas'is antaŭ la kastel'o, li paf'is alt'e'n si'a'j'n sag'o'j'n, sed la Interes'o respond'is bomb'ant'e li'n per or'kolor'a'j bul'o'j. Fin'e, danc'int'e sufiĉ'e long'a'n temp'o'n, la Interes'o el'pren'is burs'o'n far'it'a'n el la stri'a fel'o de grand'a kat'o, ŝajn'e plen'a'n de mon'o, kaj ĵet'is ĝi'n kontraŭ la kastel'o, kies tabul'o'j, kaŭz'e de la frap'o, sku'iĝ'is kaj dis'fal'is, las'ant'e la pucelon ne'ŝirm'it'a kaj sen defend'o.

La Interes'o proksim'iĝ'is al ŝi kun si'a grup'o, kaj ĵet'is ĉirkaŭ ŝi'a'n kol'o'n grand'a'n or'a'n ĉen'o'n, kvazaŭ oni kapt'us, sub'met'us kaj sklav'ig'us ŝi'n. Tio'n vid'ant'e, Kupid'o kaj li'a'j kompan'o'j ŝajn'ig'is sav'i ŝi'n el la man'o'j de la Interes'o, far'ant'e si'a'j'n danc'a'j'n mov'o'j'n laŭ la takt'o de la tambur'et'o'j. La sovaĝ'ul'o'j inter'pac'ig'is la du grup'o'j'n, rapid'e re'met'is kaj de'nov'e fiks'is la tabul'o'j'n de la kastel'o, la pucelo en'ferm'is si'n en ĝi, kiel antaŭ'e, kaj per tio fin'iĝ'is la danc'o ĉe la grand'a plezur'o de la spekt'ant'o'j.

Do'n Quijote demand'is al unu el la nimf'o'j, ĉu ŝi sci'as, kiu el'pens'is kaj aranĝ'is la spektakl'o'n.

Ŝi respond'is, ke tio'n far'is unu klerik'o de la vilaĝ'o, tre talent'a por tia'j afer'o'j.

—Mi vet'us —dir'is do'n Quijote—, ke tiu klerik'o aŭ bakalaŭr'o est'as pli grand'a amik'o de Camacho ol de Basilio, kaj ke li eminent'as en la satir'a art'o pli ol en la eklezi'a scienc'o.

Kiel bel'e li alud'is per la spektakl'o la sci'o'j'n de Basilio kaj la riĉ'o'n de Camacho!

Ĉio'n aŭskult'int'e, Sancho dir'is:

—La reĝ'o est'u mi'a kok'o. [279] Mi vet'as por Camacho.

—Oni klar'e vid'as, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke vi est'as unu el tiu'j kamp'ul'o'j ĉiam dir'ant'a'j: Viv'u long'e la venk'int'o!

—Mi ne sci'as kio mi est'as —dir'is Sancho—. Sed mi bon'e sci'as, ke el la marmit'o'j de Basilio neniam mi el'tir'us tiel elegant'a'n ŝaŭm'o'n, kiel el la ĵar'o'j de Camacho.

Kaj, tio'n dir'ant'e, li montr'is al si'a mastr'o la pot'o'n plen'a'n de kok'in'o'j kaj anser'o'j. Post'e li pren'is unu kok'in'o'n kaj komenc'is manĝ'i kun grand'a sen'ĝen'o kaj apetit'o.

—Al la diabl'o la sci'o'j de Basilio! —li dir'is—. Hom'o pli valor'as, ju pli da hav'o li trezor'as. Kiel dir'is av'in'o mi'a, nur du famili'o'j ekzist'as en la mond'o: la hav'ant'a kaj la ne hav'ant'a. Ŝi ĉiam prefer'is la hav'ant'a'n, kaj en la nun'a temp'o, mi'a sinjor'o do'n Quijote, oni pli atent'as la hav'o'n ol la sci'o'n. Azen'o kovr'it'a per or'o aspekt'as pli bel'e ol ĉeval'o kun ŝarĝ'o-sel'o. Tiel do, mi insist'as, ke mi parti'an'iĝ'as por Camacho, en kies pot'o'j abund'as ŝaŭm'a'j bagatel'o'j kiel anser'o'j, kok'in'o'j, lepor'o'j kaj kunikl'o'j, dum en la pot'o'j de Basilio apenaŭ oni trov'us, se i'o'n, akv'ec'a'n kaĉ'o'n.

—Ĉu vi jam fin'is vi'a'n litani'o'n, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Mi fin'as, ĉar mi vid'as, ke vi'a moŝt'o ĉagren'iĝ'as de mi'a'j vort'o'j —respond'is Sancho—.

Sed mi hav'as tem'o'n por parol'i ankoraŭ dum tri tag'o'j.

—Di'o vol'u, Sancho, ke mi vid'u vi'n mut'a, antaŭ ol mi mort'os.

—Se konsider'i, kiel ni viv'as, mi est'os jam maĉ'ant'a kot'o'n, [280] kiam vi mort'os; tiam, mi tiel mut'os, ke ebl'e mi parol'os eĉ ne unu vort'o'n ĝis la fin'o de la mond'o aŭ, almenaŭ, ĝis la tag'o de la last'a juĝ'o.

—Eĉ se tiel, Sancho —dir'is do'n Quijote—, neniam vi'a silent'ad'o egal'os al la long'o de vi'a parol'flu'o pase'a, nun'a kaj futur'a; des pli, ke, laŭ la leĝ'o'j de la natur'o, mi supoz'as, ke mi mort'os antaŭ ol vi, do mi ne hav'as la esper'o'n vid'i vi'n silent'a, eĉ ne, almenaŭ, kiam vi trink'as aŭ dorm'as.

—Je Di'o, sinjor'o —respond'is Sancho—, oni ne dev'as fid'i la Sen'karn'a'n, mi vol'as dir'i la Mort'o'n, ĉar ĝi tiel devoras la ŝaf'id'o'n kiel la ŝaf'o'n; kaj mi aŭd'is ni'a'n pastr'o'n dir'i, ke per la sam'a'j paŝ'o'j ĝi ir'as en la alt'a'j tur'o'j de la reĝ'o'j kaj en la humil'a'j kaban'o'j de kamp'ul'o. Ĝi montr'iĝ'as pli potenc'a ol delikat'a, akcept'as kaj devoras ĉio'n sen'naŭz'e kaj ŝtop'as si'a'n sak'o'n per hom'o'j de ĉia aĝ'o kaj rang'o. Ĝi est'as falĉ'ist'o ne dorm'ant'a, labor'as sen'ĉes'e kaj falĉ'as la verd'a'n herb'o'n sam'e kiel la sek'a'n; kaj ŝajn'as, ke, anstataŭ maĉ'i, ĝi glut'as kio'n ajn ĝi trov'as antaŭ si, ĉar ĝi hav'as hund'a'n apetit'o'n kaj neniam sat'iĝ'as. Kaj, kvankam ĝi ne hav'as ventr'o'n, ĝi ŝajn'as sufer'i hidrops'o'n kaj avid'as trink'i nur la viv'o'n de la viv'ant'o'j, kiel oni trink'as kruĉ'o'n da frid'a akv'o.

—Sufiĉ'e jam, Sancho —inter'romp'is do'n Quijote—. Halt'u en vi'a'j bon'a'j fraz'o'j kaj ne risk'u fal'i. Ver'e, per vi'a'j rustik'a'j esprim'o'j vi parol'as pri la mort'o tiel traf'e kiel bon'a predik'ist'o.

Mi dir'as, Sancho, ke se vi'a diskret'ec'o egal'us al vi'a natur'a talent'o, vi pov'us ir'i tra la mond'o bel'e predik'ant'e de la kirk'a'j katedr'o'j.

—Kiu bon'e viv'as, bon'e predik'as —respond'is Sancho—, kaj mi ne kon'as ali'a'n teologi'o'n.

—Vi ne bezon'as ĝi'n —dir'is do'n Quijote—. Sed, konsider'ant'e, ke en la tim'o al Di'o trov'iĝ'as la komenc'o de la saĝ'o, mi ne tut'e kompren'as, kiel vi tiel mult'e sci'as, kvankam vi pli tim'as ajn'a'n lacert'o'n ol Di'o'n.

—Opini'u pri vi'a'j kavalir'aĵ'o'j, sinjor'o, kaj ne far'u al vi la zorg'o'n juĝ'i alies tim'o'n aŭ

kuraĝ'o'n, ĉar mi sent'as tiel respekt'a'n tim'o'n al Di'o kiel la ceter'a'j person'o'j. Vi'a moŝt'o permes'u, ke mi manĝ'u en unu moment'o ĉi bagatel'o'j'n, ĉar ĉio ali'a konsist'as nur el van'a'j vort'o'j, pri kiu'j ni respond'os en la trans'a viv'o.

Kaj, tio'n dir'int'e, li komenc'is atak'i de'nov'e si'a'n pot'o'n kun tia entuziasm'o, ke ĝi vek'is la apetit'o'n de do'n Quijote; kaj sen'dub'e li'a mastr'o help'us li'n, se ne de'ten'us li'n de tio unu event'o tuj sekv'e rakont'end'a.

[278] Unu el la fabel'a'j hero'o'j plej popular'a'j de la kavalir'a'j romanc'o'j.

[279] Mi star'u ĉe la plej potenc'a. Esprim'o pren'it'a el la termin'ologi'o de la mal'nov'a'j kok'o-lukt'o'j.

[280] Maĉ'i kot'o'n: kuŝ'i mort'int'a.

Ĉapitr'o 21

Daŭr'ig'o de la edz'iĝ'o de Camacho kun ali'a'j interes'a'j event'o'j

Dum do'n Quijote kaj Sancho parol'is, kiel menci'it'e en la antaŭ'a ĉapitr'o, aŭd'iĝ'is laŭt'a'j voĉ'o'j kaj bru'o ven'ant'a'j de la sur'ĉeval'in'a'j vir'o'j, kiu'j kri'e kaj tumult'e galop'is renkont'e al la ge'fianĉ'o'j. La ge'edz'iĝ'ont'o'j'n ĉirkaŭ'is mil spec'o'j de instrument'o'j kaj akompan'is la pastr'o, la membr'o'j de la du famili'o'j kaj la grav'ul'o'j de la proksim'a'j vilaĝ'o'j, ĉiu'j en fest'a'j kostum'o'j.

Sancho, vid'ant'e la fianĉ'in'o'n, dir'is:

—Per la ĉiel'o, ŝi port'as vest'o'n, ne de kamp'ul'in'o, sed de elegant'a dam'o de la reĝ'a palac'o!

Je Di'o, anstataŭ la medal'o'j kutim'a'j en ĉi ceremoni'o'j ŝi port'as riĉ'a'n koral-kolier'o'n, kaj ne verd'a'n drap'o'n el Cuenca, sed plej supl'a'n velur'o'n. Kaj kia falbal'o el blank'a tol'o! Ĉu ver'e tol'o? Mi ĵur'us, ke ĝi est'as saten'o! Kaj rimark'u ŝi'a'j'n man'o'j'n, garn'it'a'j'n per jad'a'j ring'o'j! La diabl'o mi'n pren'u, ne est'as jad'a'j, sed or'a'j, ver'e or'a'j ring'o'j kun perl'o'j blank'a'j kiel lakt'o, ĉiu sen'dub'e valor'ant'a unu okul'o'n de la vizaĝ'o! Ho la putin'et'o! Kaj kia'j har'o'j! Se ili ne est'as fals'a'j, neniam antaŭ'e mi vid'is ali'a'j'n tiel long'a'j'n kaj blond'a'j'n! Sed kio'n dir'i pri ŝi'a figur'o kaj graci'o? Ĉu ŝi ne kompar'ebl'as al fleks'ebl'a palm'o ŝarĝ'it'a de daktil-grapol'o'j? Ja, al ili simil'as la juvel'o'j pend'ant'a'j de ŝi'a'j har'o'j kaj gorĝ'o! Mi ĵur'as je mi'a anim'o, ke ŝi est'as brav'a bub'in'o, ver'e ind'a kuŝ'i en nupt'a lit'o!

Do'n Quijote rid'is je la rustik'a'j laŭd'o'j de Sancho Panza, sed pens'is, ke li neniam antaŭ'e vid'is tiel bel'a'n vir'in'o'n, ne escept'i li'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso.

La bel'a Quiteria vid'iĝ'is iom pal'a, ebl'e kaŭz'e de la mav'a nokt'o, kiu ordinar'e pas'as la fianĉ'in'o'j, prepar'ant'e si'n por si'a sekv'a'tag'a nupt'o. La grup'o si'n direkt'is al alt'a trab'aĵ'o, star'ant'a ĉe angul'o de la herb'ej'o kaj ornam'it'a per tapiŝ'o'j kaj branĉ'o'j, kie okaz'us la edz'iĝ'a ceremoni'o, kaj de kie oni spekt'us la danc'o'j'n kaj amuz'o'j'n. Al'ven'ant'e tie'n, ili aŭd'is post si fort'a'n voĉ'o'n kri'i:

—Atend'u moment'o'n, vi, hom'o'j hast'a'j kaj sen'konsider'a'j!

Ĉe tia'j voĉ'o kaj vort'o'j turn'iĝ'is ĉies kap'o'j, kaj oni vid'is, ke la kri'ant'o est'as vir'o en nigr'a sajo kun silk'a'j pec'o'j ruĝ'a'j sur'krud'it'a'j en form'o de flam'o'j. Li hav'is sur la kap'o kron'o'n el foli'o'j de funebr'a cipres'o kaj ten'is en la man'o grand'a'n baston'o'n. Kiam li proksim'iĝ'is, ĉiu'j re'kon'is en li brav'a'n Basilio, kaj atend'is sen'spir'e la sekv'o'j'n de li'a'j voĉ'o'j kaj parol'o'j, tim'ant'e, ke li'a al'ven'o en ĉi moment'o al'port'us neni'o'n bon'a'n.

Li fin'e al'ven'is, lac'a kaj anhel'a, halt'is antaŭ la ge'fianĉ'o'j, en'pik'is en la ter'o'n la baston'o'n, kiu hav'is ŝtal'a'n pint'o'n, kaj post'e, kun ŝanĝ'iĝ'ant'a kolor'o kaj fiks'ant'e la rigard'o'n sur Quiteria, dir'is en trem'a kaj raŭk'a ton'o:

—Vi bon'e sci'as, sen'dank'a Quiteria, ke, laŭ la sankt'a leĝ'o de ni sekv'at'a, vi ne pov'as pren'i al vi ali'a'n edz'o'n, dum mi viv'as; kaj vi sam'e sci'as, ke, atend'ant'e, ke la temp'o kaj mi'a'j

klopod'o'j pli'grand'ig'u mi'a'n hav'o'n, mi ne ĉes'is gard'i la respekt'o'n ŝuld'at'a'n al vi'a honor'o; sed vi turn'is la dors'o'n al vi'a dev'o reciprok'i mi'a'n ĉast'a'n am'o'n, kaj vol'as, ke mi'a aparten'aĵ'o'n mastr'u ali'a person'o, kies hav'o don'as al li nur riĉ'o'n, sed ankaŭ feliĉ'o'n. Kaj, por ke li'a fortun'o est'u plen'a kaj komplet'a (ne ĉar mi pens'as, ke li merit'as ĝi'n, sed ĉar plaĉ'as al la ĉiel'o li'n favor'i) mi detru'os per propr'a man'o la obstakl'o'n, kiu pov'us opon'i al li'a feliĉ'o, for'met'ant'a mi'n el vi'a voj'o. Viv'u, viv'u la riĉ'a Camacho kaj la sen'dank'a Quiteria dum long'a'j kaj feliĉ'a'j jar'o'j! Kaj mort'u la povr'a Basilio, kies mizer'o de'tranĉ'is la flug'il'o'j'n de li'a feliĉ'o kaj met'os li'n en la tomb'o'n!

Kaj, tio'n dir'ant'e, li ek'prem'is kaj tir'is la baston'o'n fiks'it'a'n al la ter'o, sed ĝi rest'is sen'mov'a, rivel'ant'e, ke ĝi serv'is kiel ing'o de spad'o; post'e li met'is sur la grund'o'n kio'n oni pov'us nom'i la ten'il'o, kaj rapid'e kaj kun decid'a gest'o, si'n ĵet'is kontraŭ la spad'o'n, kies sang'a pint'o kun du'on'o de la kling'o tuj re'aper'is el li'a dors'o. La kompat'ind'a fal'is ter'e'n kaj, ban'at'a en sang'o, rest'is sen'mov'a, tra'pik'it'a de si'a propr'a arm'il'o.

Li'a'j amik'o'j, konstern'it'a'j de li'a mizer'a kaj bedaŭr'ind'a mis'fortun'o, tuj al'kur'is help'i li'n. De si'a flank'o, do'n Quijote de'salt'is de Rocinante, rapid'is al li, pren'is li'n en si'a'j brak'o'j, kaj rimark'is, ke li spir'as ankoraŭ. Oni vol'is el'tir'i la spad'o'n el li'a korp'o, sed la pastr'o, tie trov'iĝ'ant'a, opini'is, ke ni ne dev'us far'i tio'n, ĝis li konfes-pren'us Basilion, ĉar la el'tir'o de la spad'o kaj li'a mort'o okaz'us sam'temp'e. Tiam Basilio iom renkont'iĝ'is kaj dir'is kun ve'a kaj febl'a voĉ'o:

—Se vi, kruel'a Quiteria, bon'vol'us en ĉi fatal'a kaj last'a moment'o, don'i al mi edz'in'iĝ'e vi'a'n man'o'n, mi pens'us, ke mi temerar'ec'o hav'as i'a'n ekskuz'o'n, ĉar, dank’ al ĝi, mi ating'us la feliĉ'o'n est'i vi'a.

Tio'n aŭd'int'e la pastr'o admon'is li'n zorg'i la sav'o'n de si'a anim'o prefer'e ol la plezur'o'j'n de la karn'o, kaj serioz'e pet'i de Di'o, ke Li pardon'u li'a'j'n pek'o'j'n kaj li'a'n desper'a'n ag'o'n. Basilio respond'is, ke li tut'e ne far'us si'a'n konfes'o'n, se unu'e Quiteria ne don'us al li si'a'n man'o'n, kaj ke, se ŝi konsent'us, li'a feliĉ'o hav'ig'us al li la kuraĝ'o'n kaj la fort'o'n konfes'i.

Kiam do'n Quijote aŭskult'is la pet'o'n de la vund'it'o, li laŭt'e kri'is, ke li'a demand'o est'as just'a kaj prudent'a, kaj krom'e, facil'e plen'um'ebl'a, kaj sinjor'o Camacho, ricev'ant'e ŝi'n kiel vidv'in'o'n de la brav'a Basilio, honor'iĝ'us tiel mult'e, kvazaŭ li ŝi'n ricev'us el man'o'j de ŝi'a'j ge'patr'o'j.

—Ĉi tie —li konklud'is— neces'as nur, ke oni prononc'u unu jes. Kaj tio hav'os neni'a'n sekv'o'n, ĉar la nupt'a lit'o de ĉi edz'iĝ'o est'os la tomb'o.

Camacho ĉio'n aŭd'is, kaj ĉio ten'is li'n en perpleks'o kaj embaras'o, sen ke li sci'us kio'n far'i aŭ

kio'n dir'i; sed tiom mult'e insist'is la amik'o'j de Basilio, pet'ant'e li'n konsent'i tio'n, ke Quiteria don'u edz'in'iĝ'e si'a'n man'o'n, por ke la anim'o de Basilio ne damn'iĝ'u, for'las'ant'e sen'esper'e ĉi mond'o'n, ke Camacho ced'is al tiom da instig'o'j kaj prem'o'j kaj dir'is, ke se Quiteria vol'us don'i si'a'n man'o'n al Basilio, li ne opon'us, ĉar la plen'um'o de li'a'j dezir'o'j prokrast'iĝ'us nur unu moment'o'n.

Tiam, ĉiu'j al'kur'is al Quiteria, kaj unu'j per pet'o'j, ali'a'j per larm'o'j kaj ali'a'j per persvad'a'j

argument'o'j, konsil'is ŝi'n don'i si'a'n man'o'n al la povr'a Basilio; sed, pli dur'a ol marmor'o kaj pli sen'mov'a ol statu'o, ŝi aspekt'is, kvazaŭ ŝi nek sci'us, nek pov'us, nek vol'us respond'i eĉ unu sol'a'n vort'o'n; kaj neni'o'n ŝi respond'us, se la pastr'o ne dir'us al ŝi, ke ŝi rapid'e pren'u decid'o'n, ĉar Basilio hav'as jam la anim'o'n ĉe la dent'o'j, kaj oni ne pov'as perd'i pli da temp'o en hezit'ad'o'j. Tiam, ankoraŭ mut'a, la bel'a Quiteria, aflikt'it'a kaj trist'a, ŝajn'e plen'a de konfuz'o, proksim'iĝ'is al la lok'o, kie Basilio, kuŝ'ant'a kun sen'esprim'a'j okul'o'j kaj kun spir'o anhel'a kaj rapid'a, murmur'is la nom'o'n de Quiteria kaj ŝajn'is pret'a mort'i ne kiel krist'an'o, sed kiel pagan'o. Fin'e la jun'ul'in'o genu'iĝ'is antaŭ li kaj pet'is li'a'n man'o'n per sign'o'j. Basilio rigard'is ŝi'n kun el'orbit'iĝ'ant'a'j okul'o'j kaj dir'is:

—Ho Quiteria, vi kompat'as mi'n, kiam vi'a kompat'o pov'as taŭg'i nur kiel tranĉ'il'o definitiv'e el'ŝir'ant'a el mi la viv'o'n, ĉar mi ne plu hav'as fort'o'n sufiĉ'a'n por el'ten'i la honor'o'n, ke vi elekt'as mi'n kiel vi'a'n, nek por ĉes'ig'i la dolor'o'n, kiu tiel rapid'e kovr'as al mi la okul'o'j'n per la terur'a ombr'o de la mort'o. Sed mi pet'as de vi, ho fatal'a stel'o mi'a, ne ke vi don'u al mi vi'a'n man'o'n pro kompat'o, aŭ kun la intenc'o tromp'i mi'n de'nov'e, sed ke vi konfes'u kaj deklar'u, ke vi propr'a'vol'e ĝi'n don'as al mi, kiel al laŭ'leĝ'a edz'o; ĉar ne dec'as, ke, en mi'a nun'a stat'o, vi uz'u tromp'o'n aŭ artifik'o'n kontraŭ la person'o, kiu ĉiam trakt'is vi'n en ver'o kaj sincer'o.

Parol'ant'e, li sven'is de temp'o al temp'o, tiel, ke la ĉe'est'ant'o'j pens'is, ke ĉiu sven'o pren'us kun si li'a'n anim'o'n. Quiteria, plen'a de hont'o kaj embaras'o, pren'is per si'a dekstr'a man'o la man'o'n de Basilio kaj dir'is:

—Neni'a fort'o kapabl'us romp'i mi'a'n vol'o'n. Plej liber'e mi don'as al vi mi'a'n man'o'n kiel laŭ'leĝ'a edz'in'o, kaj ricev'as la vi'a'n, se vi ĝi'n don'as al mi propr'a'vol'e, kaj se la mis'fortun'o, kiu'n vi sufer'as pro vi'a hast'a impuls'o, ne konfuz'is aŭ ŝanĝ'is vi'a'n spirit'o'n.

—Jes, mi don'as —respond'is Basilio— ne en perpleks'o kaj konfuz'o, sed kun la klar'a mens'o al mi don'it'a de la ĉiel'o. Tiel do, mi mi'n don'as kaj lig'as al vi kiel vi'a'n edz'o'n.

—Kaj mi, kiel vi'a'n edz'in'o'n —dir'is Quiteria—, sam'e se vi viv'os mult'e da jar'o'j, kiel se oni port'os vi'n nun de mi'a'j brak'o'j al la tomb'o.

—Se konsider'i li'a'n grav'a'n vund'o'n, ĉi jun'ul'o parol'as tro mult'e —rimark'is Sancho—. Li met'u fin'o'n al si'a am'a babil'ad'o, kaj pli zorg'u si'a'n anim'o'n: ŝajn'as al mi, ke li hav'as ĝi'n pli proksim'a al la lang'o ol al la dent'o'j.

Dum Quiteria kaj Basilio hav'is la man'o'j'n inter'kroĉ'it'a'j, la pastr'o, kor'tuŝ'it'a kaj plor'em'a don'is si'a'n ben'o'n al la par'o kaj pet'is la ĉiel'o'n hav'ig'i bon'a'n ripoz'o'n al la anim'o de la nov'edz'o. Sed, tuj kiam li ricev'is la ben'o'n, Basilio rapid'e star'iĝ'is kaj kun ne'kred'ebl'a facil'o el'ŝir'is la spad'o'n ing'it'a'n en li'a korp'o.

Ĉiu'j ĉe'est'ant'o'j rigid'iĝ'is de mir'o, kaj kelk'a'j el ili, pli naiv'a'j ol sci'vol'a'j, komenc'is kri'i:

—Mirakl'o, mirakl'o!

—Mirakl'o, ne. Nur artifik'o! —respond'is Basilio.

La pastr'o, en plen'a konstern'o kaj stupor'o, komenc'is palp'i ambaŭ'man'e la vund'o'n kaj trov'is, ke la kling'o penetr'is, ne tra la karn'o kaj rip'o'j de Basilio, sed tra fer'a tub'o, kiu antaŭ'e li al'met'is al si kaj plen'ig'is per sang'o, tiel prepar'it'a, ke ĝi ne pov'us koagul'iĝ'i, kiel post'e oni vid'is. Fin'e la pastr'o kaj Camacho, sam'e kiel la ceter'a'j ĉirkaŭ'star'ant'o'j, sent'is si'n mok'it'a'j kaj insult'it'a'j. Sed la nov'edz'in'o montr'is neni'a'n sign'o'n de ĉagren'o antaŭ la tromp'o: kontraŭ'e, kiam ŝi aŭd'is, ke la ge'edz'iĝ'o ne valid'as pro si'a artifik'a karakter'o, ŝi dir'is, ke ŝi konfirm'as ĝi'n de'nov'e. Ĉiu'j konklud'is el tio, ke Quiteria kaj Basilio inter'konsent'e kaj sekret'e antaŭ'prepar'is la afer'o'n, kaj, konsekvenc'e, Camacho kaj li'a'j parti'an'o'j tiel ofend'iĝ'is, ke ili decid'is venĝ'i si'n per si'a'j propr'a'j man'o'j, kaj mult'a'j el ili el'ig'is la glav'o'j'n kaj si'n ĵet'is kontraŭ Basilio, por kies defend'o subit'e oni el'ing'is preskaŭ la sam'a'n nombr'o'n da glav'o'j.

Do'n Quijote, bon'e kovr'it'a de la ŝild'o kaj kun la lanc'o pret'a, antaŭ'ig'is rajd'e sur la ĉeval'o, ig'ant'e ĉiu'j'n retro'paŝ'i. Sed Sancho, kiu neniam sent'is plaĉ'o'n nek plezur'o'n ĉe tia'j konflikt'o'j, rifuĝ'is inter la ĵar'o'j, kie li antaŭ'e el'pren'is tiel bon'gust'a'n ŝaŭm'o'n, ĉar li'a dir'it'a lok'o ŝajn'is al li kvazaŭ sankt'ej'o respekt'end'a de ajn'a lukt'ant'o.

—Halt'u, sinjor'o'j, halt'u —kri'is laŭt'e do'n Quijote—. Ne dec'as, ke vi venĝ'u vi'n kontraŭ la ofend'o'j de la am'o. Ne forges'u, ke la am'o kaj la milit'o est'as unu sam'a afer'o, kaj sam'e kiel en la milit'o lic'as ordinar'e uz'i artifik'o'j'n kaj ruz'o'j'n por venk'i la antagonist'o'n, tiel en la rival'ec'o'j kaj konkur'ad'o'j am'a'j prav'ig'ebl'as la tromp'o'j kaj intrig'o'j uz'at'a'j'n por ating'i la cel'o'n, kondiĉ'e ke ili ne makul'u aŭ damaĝ'u la honor'o'n de la person'o am'at'a. Quiteria aparten'as al Basilio, kaj Basilio al Quiteria, dank’ al just'a kaj favor'a decid'o de la ĉiel'o.

Camacho riĉ'as kaj pov'as aĉet'i si'a'n plezur'o'n kiam, kie kaj kiel li vol'os. Basilio hav'as nur ĉi ŝaf'in'o'n, kaj neni'u, kiom ajn potenc'a li est'as, for'pren'os ŝi'n de li, ĉar la hom'o ne pov'as dis'ig'i kio'n Di'o lig'is: kaj se iu, tamen, hav'us la intenc'o'n trud'i la mal'o'n, unu'e li dev'us al'front'i la pint'o'n de ĉi lanc'o.

Tio'n dir'int'e, do'n Quijote sving'is la lanc'o'n tiel lert'e kaj energi'e, ke la hom'o'j ne kon'ant'a'j li'n tut'e terur'iĝ'is. Kaj tiel intens'e fiks'iĝ'is la disdegn'o de Quiteria en la mens'o de Camacho, ke en unu moment'o li for'viŝ'is ŝi'n el si'a memor'o; do la admon'o'j de la pastr'o, vir'o saĝ'a kaj bon'intenc'a, des pli facil'e konvink'is li'n, kaj met'is li'n kaj li'a'j'n parti'an'o'j'n en pac'a'n kaj trankvil'a'n stat'o'n; por sign'o de tio, ili de'nov'e ing'is la glav'o'j'n, kritik'ant'e Quiterian pro ties ŝanĝ'iĝ'em'o pli ol Basilion pro ties artifik'o. Dum'e Camacho pens'is, ke, se Quiteria profund'e am'is Basilion en si'a fraŭl'in'ec'o, ŝi, eĉ kiel edz'in'o de ali'a, plu am'us li'n; do Camacho konklud'is, ke li dev'us varm'e dank'i la ĉiel'o'n, ĉar anstataŭ posed'i ŝi'n, li perd'is ŝi'n.

Camacho fin'e konsol'iĝ'is kaj trankvil'iĝ'is, sam'e kiel li'a'j amik'o'j. Ankaŭ Basilio kaj ties grup'o pac'iĝ'is, kaj la riĉ'a Camacho, dezir'ant'e pruv'i, ke li sent'as neniam rankor'o'n aŭ

ĉagren'o'n pro la mok'a artifik'o, vol'is, ke oni daŭr'ig'u la fest'o'n, kvazaŭ li est'us edz'iĝ'int'a. Sed nek Basilio, nek li'a edz'in'o, nek ili'a'j parti'an'o'j vol'is ĝi'n ĉe'est'i kaj re'ven'is al la vilaĝ'o de Basilio; ĉar ankaŭ la paŭperaj, se virt'a'j kaj saĝ'a'j, hav'as ĉiam amik'o'j'n, kiu'j sekv'as, honor'as kaj protekt'as ili'n, sam'e kiel al la riĉ'a'j ne mank'as akompan'ant'o'j kaj flat'ul'o'j.

Ili pren'is kun si la hidalg'o'n, konsider'ant'e li'n hom'o kuraĝ'a, kun medol'o en la ost'o'j. Nur Sancho sent'is si'n plen'a de nigr'a aflikt'o, vid'ant'e, ke li tut'e ne pov'us part'o'pren'i en la superb'a'j festen'o kaj fest'o de Camacho, daŭr'ont'a'j ĝis la nokt'o; tiel do li sekv'is tren'paŝ'e kaj trist'e si'a'n sinjor'o'n, distanc'iĝ'ant'e de la marmit'o'j de Egipt'uj'o,[281] kvankam li port'is ili'n en

si'a kor'o. La ŝaŭm'o de la pot'o, jam preskaŭ tut'e konsum'it'a, prezent'is por li la glor'o'n kaj abund'o'n de la perd'it'a bon'o; kaj tiel, en'pens'a kaj morn'a, sed ne mal'sat'a, li sekv'is, rajd'e sur la azen'o, la paŝ'o'j'n de Rocinante.

[281] En figur'a senc'o: viv'o glat'a kaj sat'a.

Ĉapitr'o 22

Kie oni rakont'as la grand'a'n aventur'o'n de la kavern'o de Montesinos, en la kor'o de La Mancha, sukces'e plen'um'it'a'n de la kuraĝ'a do'n Quijote

La nov-ge'edz'o'j bon'vol'e kaj regal'e ten'is ĉe si la hidalg'o'n, montr'ant'e tia'manier'e si'a'n dank'em'o'n pro li'a pret'ec'o defend'i ili'n en ties am-afer'o, kaj konsider'ant'e li'n tiel saĝ'a kiel sen'tim'a, ia Cid pro li'a kuraĝ'o, kaj ia Ciceron'o pro li'a elokvent'o. La bon'a Sancho viv'is tri tag'o'j'n kiel kuk'o en buter'o je la kost'o de la ge'edz'o'j, kiu'j sci'ig'is, ke la la ide'o de Basilio fals'e vund'i si'n ne est'is intrig'o antaŭ'akord'it'a kun Quiteria, kaj ke ĉio'n li mem kov'is sol'a kun la esper'o sukces'i, kio efektiv'e okaz'is, kiel vid'it'e. Tamen li konfes'is, ke li sekret'is pri si'a projekt'o al kelk'a'j amik'o'j, por ke, en la ĝust'a moment'o, ili help'u kaj favor'u li'a'n intenc'o'n kaj tromp'o'n.

—Kio'n oni projekt'as por ating'i virt'a'n cel'o'n, oni ne pov'as nek dev'as nom'i tromp'o, kaj la edz'iĝ'o de du ge'am'ant'o'j est'as la plej nobl'a aspir'o —dir'is do'n Quijote.

Tamen li avert'is, ke la plej rigor'a detru'ant'o de la am'o est'as la mal'sat'o kaj la daŭr'a mizer'o, ke la am'o bril'as per ĝoj'o, plezur'o kaj feliĉ'o, des pli se la am'ant'o posed'as la person'o'n am'at'a'n, kaj ke ĝi hav'as la paŭperecon kaj la mank'o'n, kiel sen'kaŝ'a'n kaj firm'a'n antagonist'o'n.

Ĉio'n ĉi li dir'is kun la intenc'o persvad'i Basilion, ke li rezign'u la praktik'ad'o'n de si'a'j art'o'j, prestiĝ'a'j, sed ne mon'don'a'j, kaj ke li dediĉ'u si'n pli'grand'ig'i si'a'n hav'o'n per efektiv'a labor'o, ĉiam trov'ebl'a de hom'o'j aktiv'a'j kaj prudent'a'j. Sen'hav'ul'o honor'at'a (se tia pov'as ekzist'i) posed'as trezor'o'n en la person'o de bel'a edz'in'o, kaj se oni ŝi'n for'pren'as de li, oni sam'temp'e for'pren'as kaj detru'as li'a'n honor'o'n. Vir'in'o bel'a kaj virt'a, kies edz'o mal'riĉ'as, merit'as port'i laŭr'kron'o'n kaj palm'aĵ'o'n de venk'o kaj triumf'o. Bel'ul'in'o al'tir'as per si mem la dezir'o'n de la vir'o'j, kiu'j rigard'as kaj admir'as ŝi'n, kaj reĝ'a'j agl'o'j kaj alt'a'flug'a'j bird'eg'o'j ĵet'as si'n sur ŝi'n kvazaŭ sur bon'gust'a'n log'aĵ'o'n. Sed se ĉi bel'ul'in'o sufer'as mank'o'n kaj mizer'o'n, tiam ankaŭ

korv'o'j, niz'o'j kaj ali'a'j rab'o'bird'o'j paf'as si'n al ŝi, kaj, se ŝi ten'iĝ'as firm'a kaj ne'ced'em'a, ŝi merit'as la nom'o'n de kron'o de ŝi'a edz'o.

—Aŭskult'u, prudent'a Basilio —al'don'is do'n Quijote—. Mi ne sci'as kiu saĝ'ul'o dir'is, ke en la tut'a mond'o ekzist'as nur unu bon'a edz'in'o, kaj li konsil'is, ke ĉiu vir'o pens'u kaj kred'u, por ke li viv'u kontent'a, ke tia edz'in'o est'as la li'a. Kvankam mi ne edz'iĝ'is, nek ĝis nun ven'is al mi en la kap'o'n tia ide'o, tamen mi kuraĝ'us don'i konsil'o'n al vir'o, kiu pet'us mi'a'n opini'o'n pri tio, kia'n vir'in'o'n li dev'us pren'i kiel edz'in'o'n. Unu'e mi konsil'us, ke li konsider'u ŝi'a'n reputaci'o'n pli ol ŝi'a'n hav'o'n; ĉar virt'a'n vir'in'o'n oni honor'as, ne nur pro ŝi'a virt'o, sed ankaŭ se ŝi vid'iĝ'as virt'a: pli mult'e damaĝ'as la honor'o'n de vir'in'o ŝi'a publik'e frivol'a kaj liber'a kondut'o, ol ŝi'a sekret'a pek'ad'o. Se oni pren'as al si'a hejm'o honest'a'n vir'in'o'n, facil'as konserv'i ŝi'n tia, kaj eĉ pli'firm'ig'i ŝi'a'n virt'o'n; sed, se oni pren'as mav'a'n, mult'a klopod'o neces'as por bon'ig'i ŝi'n, ĉar ne sen'pen'e oni pas'as de unu ekstrem'o al la ali'a, kaj, laŭ mi'a opini'o, tia trans'form'o est'as preskaŭ ne'ebl'a.

Sancho aŭskult'is ĉio'n kaj dir'is en si:

—Kiam mi parol'as pri afer'o'j substanc'a'j kaj plen'a'j de medol'o, mi'a mastr'o ordinar'e dir'as, ke mi pov'us pren'i kirk'a'n katedr'o'n en la man'o kaj ir'i bel'e predik'i tra la mond'o. Kaj mi dir'as pri li, ke, kiam li komenc'as el'boben'i sentenc'o'j'n kaj konsil'o'j'n, li pov'us pren'i, ne unu, sed du katedr'o'j'n por ĉiu fingr'o, kaj ir'i de plac'o al plac'o predik'ant'e pri io ajn. Je la diabl'o, kiom da afer'o'j sci'as ĉi vag'ant'a kavalir'o! Mi pens'is, ke li kompetent'as nur rilat'e al si'a'j kavalir'aĵ'o'j. sed en ĉi'a'n kaĉ'o'n li vol'as kaj pov'as met'i si'a'n kuler'o'n.

Sancho murmur'is ĉi tio'n iom laŭt'e, kaj li'a mastr'o, du'on'aŭd'ant'e li'n, demand'is:

—Kio'n vi grumbl'as, Sancho?

—Mi nek parol'as nek grumbl'as i'o'n —respond'is la ŝild'ist'o—. Mi nur dir'is en mi, ke, antaŭ

ol mi edz'iĝ'is, mi est'us prefer'int'a aŭskult'i kio'n vi'a moŝt'o ĵus dir'is. Ebl'e mi dir'us nun, ke

«bov'o liber'a si'n lek'as sen'ĝen'a».

—Ĉu vi'a Teresa tiel mult'e mav'as, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Ne tre —respond'is Sancho—. Sed ŝi ankaŭ ne tre bon'as; almenaŭ ne tiom, kiom mi dezir'us.

—Vi ne bon'e kondut'as, Sancho, kritik'ant'e vi'a'n edz'in'o'n, la patr'in'o'n de vi'a'j fil'o'j.

—Ni ŝuld'as neni'o'n unu al la ali'a —respond'is la ŝild'ist'o—. Ankaŭ ŝi kritik'as mi'n, kiam ŝi vol'as, precip'e kiam ŝi ĵaluz'as: en tia'j moment'o'j, eĉ Satan'o mem ne pov'us ŝi'n el'ten'i.

Ili gast'is tri tag'o'j'n ĉe la nov-ge'edz'o'j, serv'at'e kaj regal'at'e kiel reĝ'o'j. Do'n Quijote pet'is de la lert'a licenci'ul'o, ke li hav'ig'u al li person'o'n, kiu pov'us gvid'i li'n al la kavern'o de Montesinos, ĉar li tre dezir'as esplor'i ĝi'n kaj vid'i per propr'a'j okul'o'j, ĉu respond'as al la ver'o tiom da mir'ind'a'j afer'o'j rakont'at'a'j pri ĝi. La licenci'ul'o respond'is, ke li hav'ig'os al li unu kuz'o'n si'a'n, fam'a'n student'o'n, tre inklin'a'n al la leg'ad'o de kavalir'a'j libr'o'j, kiu volont'e konduk'us li'n ĝis la buŝ'o de la kavern'o kaj montr'us al li la lag'o'j'n de Ruidera, fam'a'j'n tra la tut'a La Mancha kaj eĉ tra la tut'a Hispan'uj'o. La licenci'ul'o al'don'is, ke al do'n Quijote plaĉ'us la akompan'o de li'a kuz'o, ĉar li sci'as verk'i libr'o'j'n kaj dediĉ'i ili'n al la princ'o'j.

Fin'e la kuz'o prezent'iĝ'is kun graved'a azen'in'o, kies ŝarĝ'o-sel'o'n kovr'is plur'kolor'a tapiŝ'o aŭ

sak-tol'o. Sancho harnisis la ĉeval'o'n kaj azen'o'n, proviz'is si'a'n du'sak'o'n, met'is apud ĝi la du'sak'o'n, ankaŭ bon'e proviz'it'a'n, de la kuz'o, kaj la grup'o, adiaŭ'ant'e kaj rekomend'ant'e si'n al Di'o, ek'ir'is al'e al la fam'a kavern'o de Montesinos.

Sur'voj'e do'n Quijote demand'is la kuz'o'n pri la natur'o aŭ karakter'o de li'a'j okup'o'j kaj pri li'a'j stud'o'j kaj profesi'o. La kuz'o respond'is, ke li est'as human'ist'o laŭ'profesi'e, kaj ke li'a labor'o konsist'as en la verk'ad'o kaj eventual'a el'don'o de libr'o'j util'a'j kaj interes'a'j por la leg'ant'a publik'o de la regn'o. Unu titol'iĝ'is Pri kostum'o'j kaj en ĝi aper'is la pri'skrib'o de sep'cent tri kostum'o'j kun ties kolor'o'j, insign'o'j kaj deviz'o'j. [282] El tia libr'o la kavalir'o'j kort'eg'an'o'j pov'us laŭ'plaĉ'e elekt'i kaj kopi'i la model'o'j'n plej konven'a'j'n por si'a'j divers'a'j fest'o'j kaj

celebr'o'j, sen ke ili bezon'us prunt'e pet'i de iu la kostum'o'j'n, aŭ tortur'i al si la kap'o'n, klopod'ant'e trov'i vest'o'n laŭ'a'n al ili'a'j intenc'o'j kaj dezir'o'j.

—Ĉar —li dir'is— mi prezent'as al la ĵaluz'a, la forges'it'a, la disdegn'at'a kaj la for'est'ant'a la model'o'n plej taŭg'a'n al li'a stat'o. Mi hav'as ali'a'n libr'o'n titol'ot'a'n Metamorfoz'o'j aŭ La hispan'a Ovidi'o, kies tem'o est'as kurioz'a kaj original'a, ĉar, parodi'ant'e Ovidi'o'n, mi rakont'as la histori'o'n de La Giralda de Sevilla; de El Ángel de La Magdalena; de la kvartal'o de Vecinguerra en Córdoba; de la Taŭr'o'j de Guisando; de Sierra Moren'a; de la fontan'o'j de Leganitos kaj Lavapiés, En Madrid, sen forges'i la ali'a'j'n de El Piojo, El Caño Dor'ad'o kaj La Prior'a. Kaj mi garn'as la pri'skrib'o'n per tiom da alegori'o'j, metafor'o'j kaj ali'a'j stil'efekt'o'j, ke la libr'o surpriz'as, instru'as kaj distr'as en la sam'a temp'o. Ali'a libr'o mi'a titol'iĝ'as Suplement'o al Virgilio Polidoro kaj tem'as pri la divers'a'j invent'o'j; la verk'o, tre dokument'it'a, plen'as de erudici'o, ĉar ĝi inkluziv'as en agrabl'a stil'o kelk'e da grav'a'j afer'o'j preter'las'it'a'j de Polidoro, [283] kiu'j'n mi post'e el'trov'is. Virgilio forges'is dir'i al ni, kiu est'is en la mond'o la unu'a hom'o sufer'int'a kataron, kaj la unu'a uz'int'a ungvent'o'n kiel medicin'o'n kontraŭ la franc'a morb'o. [284] Nu, mi rivel'as ili'a'j'n nom'o'j'n liter'o'n post liter'o, apog'ant'e mi'n sur la atest'o'j de du'dek kvin aŭtor'o'j. Vi'a moŝt'o juĝ'u do, ĉu mi ne bon'e labor'is, kaj ĉu la libr'o ne util'os al la tut'a mond'o.

Sancho, atent'e aŭskult'int'e la kuz'o'n, demand'is al li:

—Dir'u, sinjor'o (kaj ceter'e mi dezir'as al vi bon'a'n sort'o'n, por ke oni el'don'u vi'a'j'n libr'o'j'n), ĉu vi pov'us dir'i (kompren'ebl'e vi pov'os, ĉar vi ĉio'n sci'as) la nom'o'n de la unu'a vir'o grat'int'a al si la kap'o'n? Laŭ mi'a opini'o, est'is Adamo.

—Jes, tre ebl'e —respond'is la kuz'o—, ĉar Adamo, la unu'a hom'o en la mond'o, sen'dub'e hav'is kap'o'n kaj har'o'j'n, sekv'e li dev'is grat'i al si la kap'o'n kelk'foj'e.

—Mi kred'as sam'e —dir'is Sancho—. Sed nun, respond'u: kiu est'as la unu'a fal'int'o?

—Ver'e, frat'o, mi ne sci'as ĉi-moment'e la ĝust'a'n respond'o'n. Mi stud'os la afer'o'n, kiam mi re'ven'os al mi'a'j libr'o'j, kaj inform'os vi'n, kiam ni de'nov'e vid'os unu la ali'a'n, ĉar cert'e ni'a nun'a renkont'iĝ'o ne est'os la last'a.

—Nu, sinjor'o, ne far'u al vi zorg'o'n, ĉar mi jam traf'is la respond'o'n al mi'a demand'o —dir'is Sancho—. La unu'a fal'int'o en la mond'o est'as Lucifer'o, tial, ke, kiam oni li'n el'puŝ'is aŭ el'ĵet'is el la ĉiel'o, li fal'rul'iĝ'is en la abism'o'n.

—Vi prav'as, amik'o —dir'is la kuz'o.

—Nek la demand'o nek la respond'o est'as vi'a'j —inter'ven'is do'n Quijote—. Vi aŭd'is ili'n ie.

—Silent'u, sinjor'o —respond'is Sancho—. Se mi vol'us demand'i kaj respond'i, mi ne fin'us ĝis morgaŭ. Kaj ver'e, por demand'i absurd'o'j'n kaj respond'i idiot'aĵ'o'j'n, mi ne bezon'as ies help'o'n.

—Vi dir'is pli, ol vi sci'as —koment'is do'n Quijote—, ĉar kelk'a'j ĝis'lac'e stud'as kaj pruv'as

afer'o'j'n, kiu'j, kiam lern'it'a'j kaj pruv'it'a'j, neniel util'as al la saĝ'o aŭ al la inteligent'o.

Per ĉi agrabl'a babil'ad'o, kaj per ali'a'j simil'a'j, ili pas'is la tag'o'n, kaj, por tra'nokt'i, loĝ'iĝ'is en et'a vilaĝ'o situ'ant'a, laŭ dir'o de la kuz'o, ne pli ol ses mejl'o'j'n for de la kavern'o de Montesinos. Li rimark'ig'is al la hidalg'o, ke se li ten'as ankoraŭ la firm'a'n decid'o'n penetr'i en la kavern'o'n, neces'us akir'i ŝnur'o'n por, per ĝi, help'i li'n descend'i en la abism'o'n. Do'n Quijote respond'is, ke li vol'as vid'i la fund'o'n, eĉ se por tio li dev'us sob'ir'i ĝis la infer'o. Tiel do, ili aĉet'is ŝnur'o'n proksim'um'e cent kvin'dek fut'o'j'n long'a'n, kaj la sekv'ant'a'n tag'o'n, je la du'a post'tag'mez'e, al'ven'is al la kavern'o, kies buŝ'o est'as larĝ'a sed kun tiom da lici'o'j, rubus'o'j, kratag'o'j kaj sovaĝ'a'j fig'arb'o'j dens'e kun'kresk'int'a'j, ke ili ĝi'n tut'e kovr'as kaj obstrukc'as. La kuz'o, Sancho kaj do'n Quijote de'sel'iĝ'is, kaj la du unu'a'j fort'eg'e al'lig'is la ŝnur'o'n al la hidalg'o.

Kaj dum oni ĉirkaŭ'volv'is kaj zon'is per la ŝnur'o la tali'o'n de do'n Quijote, dir'is Sancho:

—Konsider'u kio'n vi far'as, sinjor'o. Ne sepult'u vi'n viv'a, nek en'ir'u tie'n, kie vi aspekt'us kiel unu el la botel'o'j met'it'a'j en la put'o'j, por ke ili pend'e frid'iĝ'u. Ver'e, esplor'i ĉi tru'o'n ne tuŝ'as nek koncern'as vi'a'n moŝt'o'n. Cert'e, ĝi pli terur'as ol ubliet'o.

—Lig'u mi'n kaj ne parol'u —respond'is do'n Quijote—, car ĉi entrepren'o, amik'o Sancho, al mi est'as rezerv'it'a.

—Mi pet'as vi'a'n moŝt'o'n, sinjor'o do'n Quijote —dir'is tiam la gvid'ant'o—, ke vi observ'u kaj ekzamen'u per cent okul'o'j la intern'o'n de la kavern'o; ebl'e vi trov'os tie i'o'n, kio'n mi pov'us menci'i en mi'a libr'o de metamorfoz'o'j.

—Lecion'o'j al profesor'o est'as van'a labor'o —sentenc'is Sancho Panza.

Ĉe tio kaj post ol oni fin'is ĉirkaŭ'lig'i la hidalg'o'n (ne sur la arm'aĵ'o, sed sur la sajo), li dir'is:

—Ni ne hav'is la antaŭ'zorg'o'n proviz'i ni'n per ia tint'il'o, kiu, se lig'it'a al ĉi ŝnur'o, apud mi, anonc'us per si'a'j son'o'j, ke mi descend'as kaj viv'as; sed, ĉar tio jam ne ebl'as, la man'o de Di'o gvid'u mi'n.

Tiam li genu'iĝ'is kaj flustr'e preĝ'is al la ĉiel'o, pet'ant'e la help'o'n de Di'o kaj bon'a'n sort'o'n en ĉi ŝajn'e danĝer'a kaj ne'kutim'a aventur'o. Post'e li laŭt'is:

—Ho, mastr'in'o de mi'a'j ag'o'j kaj decid'o'j, glor'a kaj sen'egal'a Dulcine'a de El Toboso! Se bon'ŝanc'e al'ven'os al vi'a orel'o la suplikoj kaj preĝ'o'j de vi'a feliĉ'a am'ant'o, bon'vol'u ili'n aŭskult'i je la nom'o de vi'a ne'kompar'ebl'a bel'o, ĉar ili humil'e pet'as nur, ke vi ne rifuz'u al mi vi'a'n protekt'a'n favor'o'n, nun tiel neces'a'n. Mi tuj ĵet'os mi'n, plonĝ'os kaj descend'os en ĉi abism'o'n, ĉe kies faŭk'o mi star'as, nur por ke la mond'o sci'u, ke, se vi favor'as mi'n, ekzist'as neni'o ne'ebl'a, kiu'n mi ne pov'us entrepren'i kaj sukces'e fin'i.

Dir'int'e tio'n, li proksim'iĝ'is al la fend'eg'o kaj rimark'is, ke nur per la fort'o de la brak'o'j aŭ per la hak'o'j de la glav'o li pov'us far'i al si voj'o'n ĝis la faŭk'o kaj descend'i. Tiel do li el'ing'is si'a'n glav'o'n kaj komenc'is bat'i, tranĉ'i kaj fal'ig'i la erik'o'j'n, kiu'j kresk'is ĉe la buŝ'o de la kavern'o;

pro la bru'eg'o de li'a dis'hak'ad'o, ne'kalkul'ebl'a nombr'o da eg'a'j korv'o'j kaj moned'o'j el'torent'is tiel dens'e kaj rapid'e tra la faŭk'o, ke ili renvers'is la hidalg'o'n sur la ter'o'n; kaj se li est'us superstiĉ'a, anstataŭ bon'a krist'an'o, li konsider'us si'a'n fal'o'n mav'a aŭgur'o kaj rezign'us si'a'n intenc'o'n penetr'i en tia'n lok'o'n.

fin'e li star'iĝ'is, ne vid'is el'flug'i pli da korv'o'j aŭ da ali'a'j nokt'a'j bird'o'j, kia'j la vespert'o'j sam'e el'ir'int'a'j inter la korv'o'j, kaj, per la ŝnur'o iom post iom el'las'at'a de Sancho kaj la kuz'o, li komenc'is descend'i al la fund'o de la terur'a kavern'o. Ĉi-moment'e Sancho send'is al li si'a'n ben'o'n kaj dir'is, far'ant'e super li mil kruc'o-sign'o'j'n:

—Di'o vi'n gvid'u, kaj ankaŭ la Virg'in'o de la Rok'o de Franc'uj'o kaj la Tri'unu'o de Gaeta, ho vi, flor'o, krem'o kaj ŝaŭm'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o! Antaŭ'e'n, brav'ul'o de la mond'o, kor'o el ŝtal'o, brak'o'j el bronz'o! Di'o vi'n gvid'u kaj re'konduk'u vi'n sekur'a, san'a kaj liber'a en ĉi viv'o'n, kies lum'o'n vi for'las'as por sepult'i vi'n en la tenebr'o'n, kiu'n vi serĉ'as!

La kuz'o uz'is preskaŭ la sam'a'n retor'ik'o'n kiel Sancho, kaj de si'a flank'o do'n Quijote laŭt'is, ke oni el'las'u pli kaj pli da ŝnur'o, kio'n la kuz'o kaj Sancho far'is po'iom'e: kaj kiam li'a'j voĉ'o'j, ven'ant'a'j el la kavern'o kvazaŭ tra tunel'o, ne plu aŭd'iĝ'is, la par'o el'las'is ankoraŭ la ŝnur'o'n ĝis la last'a'j fut'o'j kaj fin'e opini'is, ke ili dev'us jam his'i la hidalg'o'n tial, ke ili ne hav'is pli da ŝnur'o dispon'ebl'a. Tamen ili atend'is proksim'um'e du'on'a'n hor'o'n kaj, ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o, komenc'is supr'e'n'tir'i la ŝnur'o'n; sed ĝi tiel facil'e kaj sen'pez'e ced'is al la ek'tir'o'j, ke la kuz'o kaj la ŝild'ist'o imag'is, ke do'n Quijote rest'as en la fund'o; kaj, tio'n kred'ant'e, Sancho komenc'is amar'e plor'i, kaj, sen'pacienc'a kon'i la ver'o'n, rapid'eg'e tir'is je la ŝnur'o. Sed, kiam ŝajn'e rest'is ankoraŭ ok'dek fut'o'j supr'e'n'ŝov'ot'a'j, la par'o ek'sent'is pez'o'n kaj, kun ĝi, grand'a'n ĝoj'o'n. Fin'e, je dek tri fut'o'j ili klar'e vid'is la hidalg'o'n, kaj Sancho laŭt'is al li:

—Est'u bon'ven'a en vi'a re'ven'o, sinjor'o mastr'o! Ni pens'is, ke vi decid'is fond'i vi'a'n famili'o'n tie sub'e!

Sed do'n Quijote respond'is neni'o'n, kaj, kiam oni li'n tut'e el'tir'is, vid'iĝ'is, ke li hav'as la okul'o'j'n ferm'it'a'j, kvazaŭ li dorm'us. Oni kuŝ'ig'is li'n sur la ter'o'n kaj dis'lig'is li'n, sed, malgraŭ

tio, li ne vek'iĝ'is. Fin'e tiel mult'e oni li'n turn'is, re'turn'is, mov'is kaj sku'is, ke post iom long'a temp'o li re'konsci'iĝ'is si'n streĉ'ant'e, kvazaŭ li vek'iĝ'us el profund'a kaj pez'a dorm'o. Post'e li rigard'is mir'okul'e al ĉiu flank'o kaj dir'is:

—Di'o vi'n pardon'u, amik'o'j, tial, ke vi for'pren'is de mi la plej plaĉ'a'n kaj agrabl'a'n viv'o'n kaj vizi'o'n, kia'n ĝis nun neni'u hom'o ĝu'is en la mond'o. Mi nun ver'e kompren'as, ke la plezur'o'j de ĉi viv'o pas'as kiel ombr'o aŭ sonĝ'o, aŭ velk'as kiel flor'o kamp'a. Ho, povr'a Montensinos! Ho, grav'e vund'it'a Durandarte! Ho, sen'fortun'a Belerma! Ho, plor'em'a Guadiana, kaj vi, kompat'ind'a'j fil'in'o'j de Ruidera, kies akv'o'j form'iĝ'is el la larm'o'j de vi'a'j bel'a'j okul'o'j!

Sancho kaj la kuz'o aŭskult'is kun grand'a atent'o la hidalg'o'n, kies vort'o'j ŝajn'is dolor'eg'e el'ŝir'iĝ'i el li'a sin'o. Ili pet'is li'n klar'ig'i kio'n do li vol'as dir'i kaj kio'n li vid'is en tiu infer'o.

—Ĉu infer'o? Ne nom'u ĝi'n infer'o. Tia'n nom'o'n ĝi ne merit'as, kiel vi tuj vid'os.

Li pet'is i'o'n por manĝ'i, ĉar li tre mal'sat'is. Do ili stern'is la sak'tol'o'n de la kuz'o sur la verd'a

herb'o, help'is al si per la viktuali'o de si'a'j du'sak'o'j, sid'iĝ'is, kaj en harmoni'a kaj frat'ec'a rond'o, konsum'is en la sam'a temp'o la kolazionon kaj la vesper'manĝ'o'n. Fin'e oni de'met'is la sak'tol'o'n kaj tiam dir'is do'n Quijote de La Mancha:

—Neni'u lev'iĝ'u, fil'o'j, kaj atent'e aŭskult'u.

[282] En la turnir'o'j kaj en ali'a'j konkurs'o'j kaj fest'o'j, la kavalir'o'j aper'is en kostum'o'j, kies kolor'o'j kaj insign'o'j ĝeneral'e rivel'is la stat'o'n de ili'a'j am'a'j sent'o'j. Por ekzempl'o, la verd'a kolor'o indik'is esper'o'n, la blu'a ĵaluz'o'n, la flav'a desper'o'n.

[283] Polidoro Virgilio. Ital'a aŭtor'o de la 15-a jar'cent'o, verk'is la traktat'o'n De rerum inventoribus.

[284] Iam'a nom'o de la sifilis'o.

Ĉapitr'o 23

Pri la mir'ind'a'j afer'o'j rimark'it'a'j de la sen'egal'a do'n Quijote, laŭ li'a asert'o, en la profund'a kavern'o de Montesinos, sed tiel enorm'a'j kaj ne'ebl'a'j, ke ĉi aventur'o'n oni rigard'as apokrif'a

Est'is proksim'um'e la kvar'a post'tag'mez'e, kiam la sun'o, vual'it'a de la nub'o'j, verŝ'is febl'a'n lum'o'n per apenaŭ varm'a'j radi'o'j, don'ant'e al do'n Quijote la okaz'o'n rakont'i al si'a'j du eminent'a'j aŭskult'ant'o'j, sen la ĝen'o de la lac'ig'a varm'o, kio'n li vid'is en la kavern'o de Montesinos. Kaj li komenc'is jen'e:

—Proksim'um'e dek ok aŭ du'dek fut'o'j'n sub'e, en la profund'o de ĉi ubliet'o, ĉe la dekstr'a flank'o, trov'iĝ'as konkav'a spac'o kapabl'a en'ten'i grand'a'n ĉar'o'n kun ties mul'o'j. Iom'a lum'o penetr'as en ĝi'n de tre for'e tra kelk'a'j fend'o'j aŭ tru'o'j ir'ant'a'j ĝis la surfac'o de la ter'o. Ĉi konkav'a'n spac'o'n mi vid'is, kiam, lac'a kaj ĉagren'it'a pend'i de la ŝnur'o, mi descend'ad'is tra tiu nigr'a region'o, sen sekv'i difin'it'a'n aŭ konkret'a'n voj'o'n. Tiel do, mi decid'is halt'i en la dir'it'a spac'o kaj iom ripoz'i. Mi laŭt'is al vi, pet'ant'e, ke vi ne el'las'u pli da ŝnur'o, ĝis mi sci'ig'us vi'n de'nov'e, sed cert'e vi ne aŭd'is mi'n. Tiam, mi kun'kolekt'is la ŝnur'o'n, laŭ'mezur'e kiel vi send'ad'is ĝi'n, far'is per ĝi volv'aĵ'o'n, sid'iĝ'is sur ĝi kaj, profund'e en'pens'a, cerb'um'is kio'n mi dev'us far'i por ating'i la fund'o'n, konsider'ant'e, ke mi ne pov'us plu descend'i re'ten'at'e. En ĉi perpleks'a medit'ad'o, mi fal'is subit'e kaj sen'vol'e en profund'a'n dorm'o'n kaj, plej ne'atend'it'e, sen sci'i kiel aŭ kial, mi vek'iĝ'is mez'e de la plej bel'a, agrabl'a kaj delic'a herb'ej'o iam nask'it'a de la natur'o aŭ imag'it'a de la plej fantazi'o hom'a.

»Mi apert'is la okul'o'j'n, frot'is ili'n, konstat'is, ke mi ne dorm'as, kaj ke ver'e mi stat'as vek'it'a.

Tamen mi palp'is mi'a'n kap'o'n kaj mi'a'n brust'o'n por cert'ig'i al mi, ĉu tie trov'iĝ'as mi en person'o, aŭ fantom'o van'a kaj mis'form'a. Sed la tuŝ'o, la sent'o, kaj ankaŭ tio, ke mi koher'e rezon'is, pruv'is al mi, ke mi trov'iĝ'is tie sub'e, sam'e kiel nun mi trov'iĝ'as ĉi tie supr'e. Baldaŭ

aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j impon'a palac'o aŭ alkazar'o reĝ'a, kies rempar'o'j kaj mur'o'j ŝajn'is el tra'vid'ebl'e klar'a kristal'o. Tiam apert'iĝ'is pord'eg'o, kaj tra ĝi el'ir'is al'e al mi respekt'ind'a old'ul'o en long'a rob'o el viol'a serĝ'o tren'ant'a sur la ter'o; spec'o de student'a pelerin'o el verd'a velur'o kovr'is al li la ŝultr'o'j'n kaj la brust'o'n; sur la kap'o li hav'is nigr'a'n Milan'an ĉap'o'n, kaj li'a barb'o, tre griz'a, long'is ĝis sub li'a tali'o. Li port'is neni'a'n arm'o'n, sed en li'a man'o vid'iĝ'is rozari'o kun bid'o'j pli grand'a'j ol nuks'o'j, kaj ĉiu dek'a bid'o grand'is kiel strut'a ov'o. Li'a ten'iĝ'o, li'a paŝ'ad'o, li'a solen'a kaj impon'a mien'o kaŭz'is al mi mir'o'n kaj admir'o'n, tiel per ĉiu detal'o, kiel per la tut'o. Li proksim'iĝ'is al mi, brak'um'is mi'n kaj post'e dir'is:

»—Jam de tre long'e, ho sen'tim'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, ni atend'is vi'n en ĉi sol'ec'a'j kaj en'sorĉ'it'a'j lok'o'j, por ke, post'e, vi pov'u inform'i al la mond'o pri tio, kio'n en'ferm'as kaj kovr'as ĉi profund'a kavern'o, kie'n vi penetr'is, nom'at'a kavern'o de Montesinos: la plen'um'o de tia hero'aĵ'o est'is rezerv'it'a nur al vi'a ne'venk'ebl'a kor'o kaj al vi'a sen'egal'a kuraĝ'o. Akompan'u mi'n, glor'a sinjor'o; mi dezir'as montr'i al vi kiom da kaŝ'it'a'j mir'ind'aĵ'o'j trov'iĝ'as en ĉi diafan'a alkazar'o, kies ĉef'o kaj ĉiam'a gard'ant'o est'is mi, Montesinos mem,

kiu'n nom'o'n pren'is ankaŭ ĉi kavern'o».

»Apenaŭ li dir'is, ke li est'as Montesinos, mi demand'is al li, ĉu ver'as la rakont'o cirkul'ant'a en ĉi supr'a mond'o, nom'e, ke li el'ŝir'is per et'a dago[285] la kor'o'n el la brust'o de si'a grand'a amik'o Durandarte kaj port'is ĝi'n al sinjor'in'o Belerma, kiel pet'is de li Durandarte mem ĉe la rand'o de la mort'o. Montesinos respond'is, ke ĉio ver'as, krom la dago, ĉar ĝi est'is nek dago nek et'a, sed tre akr'a ponard'o pli pint'a ol alen'o.

—Sen'dub'e ĝi'n far'is Ramón de Hoces, el Sevillano —dir'is Sancho.

—Mi ne sci'as —respond'is do'n Quijote—. Sed cert'e ne est'is Ramón de Hoces ĝi'a far'int'o ĉar li aparten'as al ni'a epok'o, kaj la batal'o de Roncesvalles, kie okaz'is la menci'it'a tragedi'o, plen'um'iĝ'is antaŭ mult'e da jar'o'j. Ceter'e ĉi detal'o nek grav'as nek modif'as aŭ ŝanĝ'as la ver'o'n kaj la signif'o'n de la histori'o.

—Vi prav'as —dir'is la kuz'o—. Daŭr'ig'u, sinjor'o do'n Quijote. Mi aŭskult'as vi'a'n rakont'o'n kun la plej grand'a plezur'o de la mond'o.

—Ne mal'pli plezur'e mi ĝi'n dir'as —respond'is do'n Quijote—. Nu, la respekt'ind'a Montesinos konduk'is mi'n en la kristal'a'n palac'o'n, kie en ia bas'a salon'o, ekster'ordinar'e frisk'a kaj tut'e alabastr'a, star'is marmor'a tomb'o-monument'o majstr'e ĉiz'it'a, sur kies supr'o kuŝ'is laŭ si'a tut'a long'o kavalir'o ne el bronz'o, marmor'o aŭ jasp'o, material'o'j ordinar'e uz'at'a'j por tia'j tomb'o'j, sed el ver'a karn'o kaj el ver'a'j ost'o'j. Li'a dekstr'a man'o, kiu ŝajn'is al mi fort'a kaj iom tro vil'a, sign'o'j de grand'a potenc'o, ten'iĝ'is sur la kor'o. Kaj Montesinos, vid'ant'e mi'n mir'i je la kuŝ'ant'a figur'o, dir'is al mi, antaŭ ol mi demand'us i'o'n:

»—Ĉi hom'o est'as mi'a amik'o Durandarte, flor'o kaj spegul'o de la kuraĝ'a'j kaj en'am'iĝ'int'a'j kavalir'o'j de si'a epok'o. Merlín, la franc'a sorĉ'ist'o, laŭ'dir'e fil'o de la diabl'o, ten'as li'n en'sorĉ'it'a, kaj sam'e mi'n kaj mult'e da ali'a'j kavalir'o'j kaj dam'o'j. Sed mi kred'as, ne ke li est'as fil'o de la diabl'o, sed ke li sci'as iom pli ol la diabl'o mem. Oni tut'e ne kon'as, kiel aŭ kial li en'sorĉ'is ni'n, kvankam la futur'o tio'n klar'ig'os, supoz'ebl'e post ne long'e. Sed plej mir'ig'as mi'n, ke mi est'as cert'a (kiel cert'a mi est'as ke nun ni hav'as sun'a'n tag'o'n) ke Durandarte fin'is si'a'n viv'o'n inter mi'a'j brak'o'j, kaj ke, kiam li mort'is, mi el'ŝir'is li'a'n kor'o'n per mi'a'j propr'a'j man'o'j; sen'dub'e ĝi pez'is du funt'o'j'n, ĉar, laŭ la sci'ul'o'j, ju pli grand'as la kor'o, des pli da kuraĝ'o hav'as ĝi'a posed'ant'o. Se tiel do, se ver'e ĉi kavalir'o mort'is, kial li ve'as kaj ĝem'as nun de temp'o al temp'o, kvazaŭ li viv'us?

»Ĉi-moment'e la povr'a Durandarte laŭt'is:

Ho vi, kuz'o Montesinos!

Jen la last'a pet'o mi'a:

kiam mi mort'int'a kuŝ'os,

nur'a korp'o sen'anim'a,

mi'a'n kor'o'n port'u tie'n,

kie ŝi, Belerma, viv'as,

post ol vi el mi ĝi'n ŝir'os

por ponard’ aŭ dago pik'a.[286]

»Tio'n aŭd'int'e, la respekt'ind'a Montesinos genu'iĝ'is antaŭ la aflikt'it'a figur'o kaj dir'is kun larm'o'j en la okul'o'j:

»—Antaŭ long'e, sinjor'o Durandarte, kar'eg'a kuz'o, antaŭ long'e, mi far'is kio'n vi ordon'is al mi en la amar'a tag'o de ni'a mal'venk'o: mi el'ŝir'is vi'a'n kor'o'n, tiel bon'e kiel mi pov'is, sen ke rest'us en vi'a brust'o eĉ ne part'et'o el ĝi; mi viŝ'is ĝi'n per punt'a man'tuk'o, rapid'is kun ĝi al Franc'uj'o, post ol mi met'is vi'n en la sin'o'n de la ter'o verŝ'ant'e tiom da larm'o'j, ke ili lav'is de mi la sang'o'n, per kies kolor'o antaŭ'e makul'iĝ'is mi'a'j man'o'j fos'int'a'j en vi'a intern'aĵ'o. Kaj, por ke vi pli konvink'iĝ'u, kar'a kuz'o, sci'u, ke ek'ir'int'e de Roncesvalles, en la unu'a vilaĝ'o ĉe la voj'o mi ŝut'is iom da sal'o sur vi'a'n kor'o'n, por ke ĝi ne stink'u, kaj al'ven'u, se ne freŝ'a, almenaŭ pekl'it'a antaŭ sinjor'in'o Belerma. La saĝ'ul'o Merlín jam de long'e ten'as ŝi'n en'sorĉ'it'a, sam'e kiel mi'n, vi'n, vi'a'n ŝild'ist'o'n, la duenj'o'n Ruidera kun ties sep fil'in'o'j kaj du nev'in'o'j, kaj mult'e da ali'a'j amik'o'j kaj kon'at'o'j vi'a'j; kaj, kvankam jam pas'is kvin'cent jar'o'j, eĉ ne unu el ni mort'is; mank'as nur Ruidera kaj ties fil'in'o'j kaj nev'in'o'j, tial, ke ili ne ĉes'is plor'i, kaj Merlín, ebl'e mov'at'a de kompat'o, trans'form'is ili'n en la sam'a'n nombr'o'n de lag'o'j nun kon'at'a'j en la mond'o de la viv'ant'o'j, kaj en la provinc'o de La Mancha, sub la nom'o «lag'o'j de Ruidera».

La sep lag'o'j aparten'as al la reĝ'o'j de Hispan'uj'o, kaj la du nev'in'o'j al kavalir'o'j de la tre pi'a orden'o de Sankt'a Johano. Ankaŭ Guadiana, vi'a ŝild'ist'o, pri'plor'is vi'a'n trist'a'n sort'o'n, kaj oni ali'ig'is li'n en la river'o'n nom'at'a'n kiel li. Sed, kiam ĉi river'o ating'is la surfac'o'n de la ter'o kaj vid'is la sun'o'n de la ali'a ĉiel'o, tiel mult'e ĝi aflikt'iĝ'is, vid'ant'e, ke ĝi distanc'iĝ'is de vi, ke ĝi de'nov'e re'flu'is en la profund'o'n de la ter'o. Tamen ne ebl'as al ĝi ĉes'i flu'i laŭ si'a natur'a kurs'o, do ĝi emerĝ'as de temp'o al temp'o kaj montr'iĝ'as kie la sun'o kaj la hom'o'j pov'as ĝi'n vid'i. La supr'e menci'it'a'j lag'o'j proviz'as ĝi'n per si'a akv'o, kaj kun ĉi akv'o, kaj mult'a'j ali'a'j, ĝi en'flu'as, pomp'a kaj grand'a, en Portugal'uj'o'n. Sed, malgraŭ ĉio, laŭ'long'e de si'a ir'o, ĝi evident'ig'as si'a'n trist'o'n kaj melankoli'o'n, kaj pen'as bred'i en si'a akv'o, ne valor'a'j'n kaj delikat'a'j'n fiŝ'o'j'n, sed sen'gust'a'j'n kaj krud'a'form'a'j'n, tre diferenci'a'j'n de la fiŝ'o'j de la or'a Taj'o. Kio'n mi dir'as nun al vi, ho kar'a kuz'o, mi jam dir'is al vi mult'e da foj'o'j. Sed tial, ke vi ne respond'as, mi pens'as, aŭ ke vi ne aŭskult'as, aŭ ke vi ne kred'as mi'n. Kaj tio, Di'o sci'as, eg'e mi'n aflikt'as.

Tamen mi dezir'as komunik'i al vi i'o'n nov'a'n, kiu ebl'e ne mild'ig'os vi'a'n dolor'o'n, sed ankaŭ ne intens'ig'os ĝi'n. Apert'u la okul'o'j'n kaj vid'u per vi mem, ke ĉi tie, antaŭ vi, star'as la grand'a kavalir'o, pri kiu la saĝ'a Merlín profet'is tiom da afer'o'j: jen do'n Quijote de La Mancha, restaŭr'ant'o kaj pli'bon'ig'ant'o, en la nun'a epok'o, de la old'a kaj jam forges'it'a kavalir'ism'o. Kaj ebl'e per li'a favor'o kaj inter'ven'o oni el'sorĉ'os ni'n, ĉar la grand'a'j far'o'j rezerv'iĝ'as al grand'a'j vir'o'j.

»—Kaj se oni ne sukces'us? —respond'is la aflikt'it'a Durandarte kun ve'a kaj febl'a voĉ'o—.

Se oni ne sukces'us, ho kuz'o, tiam ni dev'us «pacienc'i kaj la kart'o-lud'o'n re'komenc'i».[287]

»Kaj turn'ant'e si'n sur unu flank'o'n, li re'fal'is en si'a'n kutim'a'n silent'o'n kaj ne dir'is eĉ unu pli'a'n vort'o'n.

»Ĉe tio aŭd'iĝ'is kri'eg'o'j kaj ve'o'j akompan'at'a'j de profund'a'j ĝem'o'j kaj angor'a'j plor'singult'o'j.

Mi turn'is la kap'o'n kaj rimark'is tra la kristal'a'j mur'o'j, ke en ali'a salon'o paŝ'as procesi'o form'it'a de du vic'o'j de bel'eg'a'j puceloj en funebr'o, kun blank'a'j turban'o'j turk'stil'a'j sur la

kap'o. Ĉe la fin'o de la vic'o'j ir'is sinjor'in'o —almenaŭ ŝi ŝajn'is tio'n pro si'a serioz'e dign'a aspekt'o— sam'e en funebr'o, kun blank'a'j vual'o'j tiel long'a'j, ke ili tren'iĝ'is sur la ter'o. Ŝi'a turban'o est'is du'obl'e pli grand'a ol la turban'o'j de la ali'a'j vir'in'o'j; ŝi'a'j brov'o'j tre proksim'is inter si, kaj ŝi'a naz'o iom plat'is; ŝi hav'is la buŝ'o'n grand'a, sed kun ruĝ'a'j lip'o'j; la dent'o'j, kiam ŝi ili'n montr'is, vid'iĝ'is dis'a'j kaj mis'kresk'int'a'j, sed blank'a'j kiel sen'ŝel'a'j migdal'o'j; ŝi ten'is en la man'o'j delikat'a'n tol'o'n, inter kies fald'o'j, kiom mi pov'is disting'i, kuŝ'is kor'o ŝajn'e mumi'a, se konsider'i ties ekstrem'e sek'a'n kaj ŝrump'a'n aspekt'o'n.

»Montesinos dir'is al mi, ke la hom'o'j de la procesi'o est'as serv'ist'in'o'j de Durandarte kaj Belerma, en'sorĉ'it'a'j sam'e kiel ili'a'j mastr'o'j; ke la last'a vir'in'o man'e port'ant'a kor'o'n inter la fald'o'j de la tol'o est'as sinjor'in'o Belerma; ke ŝi procesi'as tiel kvar tag'o'j'n semajn'e kun si'a'j ĉambr'ist'in'o'j, kant'ant'e, aŭ pli ĝust'e, ĝem'ant'e elegi'o'j'n super la korp'o kaj super la povr'a kor'o de si'a kuz'o; kaj ke, se ŝi ŝajn'is al mi iom turp'a, aŭ ne tiel bel'a kiel la fam'o proklam'as, tio ŝuld'iĝ'as al la fakt'o, ke ŝi tra'pas'as en si'a en'sorĉ'it'ec'o mult'e da mav'a'j nokt'o'j, kaj eĉ da pli mav'a'j tag'o'j, kiel montr'as ŝi'a'j fort'e blu'ring'it'a'j okul'o'j kaj la mal'san'ec'a flav'o de ŝi'a haŭt'o.

»—Je tia'j blu'ring'o'j kaj flav'o —li al'don'is— kulp'as, ne la monat'a sang-el'flu'o propr'a al la vir'in'o'j —ĉar jam de mult'a'j monat'o'j, kaj eĉ de mult'a'j jar'o'j, ŝi ne hav'as ĝi'n, nek ĝi montr'iĝ'as ĉe ŝi'a'j pord'o'j— sed ŝi'a dolor'o en'kor'a, kiu'n kaŭz'as al ŝi la ali'a kor'o konstant'e ten'at'a de ŝi'a'j man'o'j kaj konstant'e memor'ig'ant'a al ŝi la tragik'a'n fin'o'n de ŝi'a sen'fortun'a am'ant'o; ali'e, apenaŭ egal'us al ŝi, rilat'e al bel'o, graci'o kaj spirit'o, la grand'a Dulcine'a de El Toboso, tiel fam'a en ĉi region'o'j kaj eĉ en la tut'a mond'o.

»—Ne konklud'u tiel rapid'e, sinjor'o do'n Montesinos —mi dir'is tiam—. Rakont'u vi'a'n histori'o'n, kiel dec'as, ĉar vi sci'as, ke ĉi'a'j kompar'o'j est'as abomen'a'j, do oni ne bezon'as kompar'i person'o'n kun person'o. La sen'egal'a Dulcine'a de El Toboso est'as, kia ŝi est'as, kaj sinjor'in'o doña Belerma est'as, kia ŝi est'as kaj est'is… kaj punkt'o.

»—Sinjor'o do'n Quijote, pardon'u mi'n. Mi konfes'as, ke mi ne far'is bon'e, dir'ant'e, ke sinjor'in'o Dulcine'a apenaŭ egal'us al sinjor'in'o Belerma. Mi sci'is, dank’ al ia intu'o, ke vi'a moŝt'o est'as ŝi'a kavalir'o, do tio dev'us sufiĉ'i al mi, por ke mi mord'u al mi la lang'o'n, anstataŭ

kompar'i ŝi'n kun io ali'a, se ne kun la ĉiel'o.

»Per ĉi ekskuz'o'j de la grand'a Montesinos, mi'a kor'o trankvil'iĝ'is de la ŝok'o, kiu'n mi ricev'is, kiam li kompar'is mi'a'n sinjor'in'o'n kun Berlema.

—Kaj mi tre mir'as —dir'is Sancho—, ke vi ne salt'is sur la old'ul'et'o'n por tra'kalcitr'i al li la ost'o'j'n kaj el'ŝir'i li'a'n barb'o'n ĝis la last'a har'o.

—Ne, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—. Mi ne rajt'as tio'n, ĉar ni hav'as la dev'o'n respekt'i ĉi'a'n old'ul'o'n, precip'e se li est'as kavalir'o kaj krom'e en'sorĉ'it'o. Sed en la ali'a'j mult'a'j demand'o'j kaj respond'o'j de ni'a konversaci'o ĉio ir'is glat'e inter mi kaj li.

—Mi ne kompren'as, sinjor'o do'n Quijote —dir'is tiam la kuz'o—, kiel vi'a moŝt'o vid'is tiom da afer'o'j kaj aŭskult'is kaj parol'is tiel mult'e, se konsider'i, ke vi'a rest'ad'o en la kavern'o est'is kurt'a.

—Antaŭ kiom da temp'o mi descend'is? —demand'is do'n Quijote.

—Antaŭ iom pli ol unu hor'o —respond'is Sancho.

—Tio ne ebl'as —respond'is do'n Quijote— ĉar, tie sub'e, la nokt'o kaj la maten'o traf'is mi'n tri'foj'e, do, laŭ mi'a kalkul'o, mi rest'is tri tag'o'j'n en tiu'j for'a'j region'o'j kaŝ'it'a'j al la hom'a rigard'o.

—Cert'e mi'a sinjor'o prav'as —dir'is Sancho—. Ĉio okaz'as al li per'e de en'sorĉ'o'j, sekv'e, kio al ni ŝajn'as unu hor'o, tio ebl'e egal'as al tri tag'o'j kun ties nokt'o'j tie sub'e.

—Tre ebl'e —respond'is do'n Quijote.

—Ĉu vi'a moŝt'o manĝ'is en la menci'it'a temp'o? —demand'is la kuz'o.

—Eĉ ne unu plen'buŝ'o'n —respond'is do'n Quijote—. Kaj ankaŭ ne sent'is mal'sat'o'n.

—Ĉu la en'sorĉ'it'o'j dorm'as? —demand'is la kuz'o.

—Ne —respond'is do'n Quijote—. Almenaŭ en la tri tag'o'j tra'pas'it'a'j de mi kun ili, nenies okul'o'j ferm'iĝ'is. Ankaŭ mi ne dorm'is.

—Bon'e aplik'iĝ'us al ĉi kaz'o la proverb'o «Kun kiu vi kun'iĝ'as, tia vi far'iĝ'as» —dir'is Sancho

—. Se vi'a moŝt'o kutim'e ir'as kun en'sorĉ'it'o'j fast'ant'a'j kaj ne dorm'ant'a'j, ne mir'ind'e, ke ili'a akompan'o ankaŭ vi nek manĝ'as nek dorm'as. Sed pardon'u mi'n, sinjor'o mastr'o, kaj Di'o pren'u mi'n kun si (ne la diabl'o, kiel mi preskaŭ dir'is) se mi konfes'as, ke mi kred'as neni'o'n el vi'a rakont'o.

—Kial ne? —demand'is la kuz'o—. Ĉu vi kred'as, ke do'n Quijote pov'us mensog'i? Eĉ se li vol'us, li ne hav'us temp'o'n sufiĉ'a'n por el'pens'i kaj kompon'i tia'n milion'o'n da fikci'o'j.

—Mi ne kred'as, ke mi'a sinjor'o mensog'as —respond'is Sancho.

—Kio'n vi kred'as, do? —demand'is do'n Quijote.

—Mi kred'as —dir'is Sancho—, ke, kio'n vi rakont'is ĝis nun, kaj kio'n ceter'a'n vi rakont'os, en'bat'is en vi'a'n cerb'o'n kaj imag'o'n la saĝ'a Merlín aŭ la magi'ist'o'j en'sorĉ'int'a'j la band'o'n, kiu'n, laŭ vi, vi vid'is kaj al'parol'is tie sub'e.

—Tio, kvankam ebl'a, ne okaz'is —respond'is do'n Quijote—, ĉar mi vid'is per mi'a'j propr'a'j okul'o'j kaj tuŝ'is per mi'a'j propr'a'j man'o'j kio'n mi rakont'is. Sed, kio'n vi opini'os, se mi al'don'as, ke inter la ne'nombr'ebl'a'j mir'ind'aĵ'o'j al mi montr'it'a'j de Montesinos (pri ili mi rakont'os al vi detal'e en ni'a vojaĝ'o, ĉar ne ĉiu'j oportun'as al la nun'a moment'o) trov'iĝ'is tri kamp'ul'in'o'j, kiu'j cerv'e salt'is kaj kapriol'is tra rav'a'j kamp'o'j? Tuj mi re'kon'is en unu el ili la sen'egal'a'n Dulcine'a de El Toboso, kaj en la du ali'a'j la sam'a'n par'o'n da kamp'ul'in'o'j, kiu'j akompan'is ŝi'n, kiam ni renkont'is ŝi'n sur'voj'e, proksim'e al El Toboso. Mi demand'is al Montesinos, ĉu li kon'as ili'n; li respond'is, ke ne, sed ke, laŭ li'a opini'o, sen'dub'e tem'as pri tri

grand'a'j dam'o'j en'sorĉ'it'a'j; ke antaŭ nur kelk'e da tag'o'j ili aper'is sur la herb'ej'o'j, kaj ke mi ne dev'us mir'i je tio, ĉar mult'a'j ali'a'j sinjor'in'o'j de la pas'int'a'j kaj nun'a'j epok'o'j trov'iĝ'as tie trans'form'it'a'j en plej divers'a'j'n figur'o'j'n. Kaj, inter ili, li kon'is la reĝ'in'o'n Ginevra kaj ties duenj'o'n Quintañona, kiu'j verŝ'is vin'o'n por Lanceloto al'ven'int'a de Brit'uj'o.

Aŭd'ant'e tio'n, Sancho pens'is, ke li, aŭ perd'os la saĝ'o'n, aŭ mort'os de rid'o. Ĉar li sci'is la ver'o'n rilat'e al la supoz'at'a en'sorĉ'o de Dulcine'a, tial, ke li est'is ĝi'a aŭtor'o kaj ĝi'a sol'a atest'ant'o, li fin'e konvink'iĝ'is, sen ia dub'o, ke li'a mastr'o absolut'e perd'is la raci'o'n kaj est'as frenez'a de la kap'o ĝis la pied'o'j. Li do dir'is:

—En mav'a temp'o, en pli mav'a okaz'o kaj en fatal'a tag'o sob'ir'is vi'a moŝt'o al la ali'a mond'o, kaj en mis'sort'a moment'o vi renkont'is sinjor'o'n Montesinos, tial, ke li tiel ŝanĝ'is vi'n. Vi bon'e fart'is ĉi tie supr'e, kun vi'a tut'a saĝ'o, kia'n Di'o don'is al vi, kaj vi bel'e konsil'is kaj sentenc'is ĉiu'moment'e, anstataŭ rakont'i, kiel nun, tiom da ne'imag'ebl'a'j absurd'o'j.

—Ĉar mi kon'as vi'n, Sancho, mi ne atent'as vi'a'j'n vort'o'j'n —respond'is do'n Quijote.

—Sam'e mi ne atent'as la vi'a'j'n —dir'is Sancho—, eĉ se vi bat'os aŭ mort'ig'os mi'n kaŭz'e de mi'a'j opini'o'j, aŭ kaŭz'e de tio, kio'n mi plu dir'os, se vi ne vol'as korekt'i vi'a'j'n propr'a'j'n vort'o'j'n. Sed dir'u nun, kiam reg'as ankoraŭ la pac'o inter ni: kiel, aŭ per kio, vi'a moŝt'o re'kon'is ni'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a? Kaj, se vi parol'is al ŝi, kio'n vi dir'is, kaj kio'n ŝi respond'is?

—Mi re'kon'is ŝi'n —respond'is do'n Quijote— ĉar ŝi port'is la sam'a'n vest'o'n, kiel en la tag'o, kiam vi montr'is ŝi'n al mi. Mi al'parol'is ŝi'n, sed, anstataŭ respond'i, ŝi turn'is al mi la dors'o'n kaj for'kur'is tiel rapid'e, ke eĉ ne unu sag'o ating'us ŝi'n. Mi vol'is sekv'i ŝi'n, sed Montesinos mi'n konsil'is rezign'i la persekut'ad'o'n, unu'e ĉar ĝi tut'e van'us, kaj precip'e, ĉar jam baldaŭ

son'us la hor'o de mi'a re'ven'o el la kavern'o. Li al'don'is, ke iam en la futur'o oni inform'us mi'n pri kiel li, Belerma, Durandarte kaj la ceter'a'j person'o'j tie trov'iĝ'ant'a'j dev'us est'i el'sorĉ'it'a'j.

Sed el ĉio, kio'n mi vid'is kaj rimark'is, plej aflikt'is mi'n, ke, kiam Montesinos parol'is al mi ĉi afer'o'j'n, unu el la du akompan'ant'in'o'j de la sen'fortun'a Dulcine'a proksim'iĝ'is al mi'a flank'o, sen ke mi vid'us ŝi'n ven'i, kaj kun la okul'o'j plen'a'j de larm'o'j, dir'is al mi en febl'a kaj ve'a ton'o:

»—Mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso kis'as la man'o'n de vi'a moŝt'o kaj suplikas vi'n, ke vi inform'u ŝi'n, per'e de mi, kiel vi fart'as; kaj tial, ke ŝi trov'iĝ'as ĉi-moment'e en grand'a mon'a embaras'o, ŝi sam'e suplikas plej insist'e, ke vi bon'vol'u prunt'i al ŝi ses real'o'j'n, aŭ kiom ajn vi pov'us, pren'ant'e kiel garanti'o'n la jen'a'n nov'a'n jup'o'n el koton'o. Ŝi promes'as, ke ŝi re'don'os plej baldaŭ la prunt'o'n al vi.

»Ĉe tia komisi'o mi mir'is kaj perpleks'is kaj, turn'ant'e mi'n al sinjor'in'o Montesinos, demand'is:

»—Ĉu ebl'as, sinjor'o Montesinos, ke la ĉef'a'j en'sorĉ'it'o'j sufer'as tia'j'n bezon'o'j'n?

»—Kred'u, sinjor'o do'n Quijote de La Mancha —li respond'is—, ke tiu spec'o de bezon'o ĉie trov'iĝ'as, etend'iĝ'as al ĉiu'j lok'o'j, traf'as ĉi'a'n person'o'n kaj indulg'as eĉ ne la en'sorĉ'it'o'j'n; kaj

se sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso send'is por ses real'o'j kaj la garanti'o est'as laŭ'ŝajn'e bon'a, prefer'e prunt'u ili'n, ĉar sen'dub'e ŝi trov'iĝ'as en grand'a embaras'o.

»—La garanti'o'n mi ne pren'os —mi respond'is—, nek pov'as don'i al ŝi kio'n ŝi pet'as, ĉar mi hav'as nur kvar real'o'j'n.

»Mi don'is ili'n al ŝi (la sam'a'j'n kvar real'o'j'n, kiu'j'n vi, Sancho, don'is al mi antaŭ kelk'a'j tag'o'j, ke mi help'u per ili la almoz'ul'o'j'n renkont'ot'a'j'n sur la voj'o) dir'ant'e:

»—Estim'at'a amik'in'o, inform'u vi'a'n sinjor'in'o'n, ke mi sent'as en la kor'o profund'a'n aflikt'o'n pro ŝi'a embaras'a situaci'o, kaj ke mi vol'us est'i ia Fúcar[288] por el'tir'i ŝi'n el ĝi. Dir'u al ŝi ankaŭ, ke mi, nek pov'as, nek dev'as hav'i bon'a'n san'o'n, tial, ke mank'as al mi ŝi'a agrabl'a kompani'o kaj ŝi'a saĝ'a babil'ad'o, kaj ke mi pet'as ŝi'n plej insist'e, ke ŝi permes'u, ke ĉi sklav'a kaj voj'o-lac'a kavalir'o ŝi'a renkont'u kaj al'parol'u ŝi'n. Inform'u al ŝi ankaŭ, ke en la plej ne'atend'it'a moment'o ŝi aŭd'os, ke mi far'is ĵur'o'n kaj vot'o'n simil'a'n al la ĵur'o kaj vot'o far'it'a de la markiz'o de Mantuo, kiam ĉi last'a decid'is venĝ'i si'a'n nev'o'n Baldovinos, kiu'n li trov'is mort'ant'a mez'e de la mont'o'j; per tia ĵur'o li dev'ig'is si'n manĝ'i neni'o'n el pri'met'it'a'j tabl'o'j, kaj abstin'i de kelk'a'j ali'a'j bagatel'o'j, ĝis li venĝ'us li'n. Sam'e mi ĵur'os ripoz'i neniam, kaj, eĉ pli diligent'e ol la infant'o do'n Pedro de Portugal'uj'o, vag'ad'i tra la sep part'o'j de la mond'o, ĝis mi el'sorĉ'os ŝi'n.

»—Ĉio'n ĉi, kaj eĉ pli, ŝuld'as vi'a moŝt'o al mi'a sinjor'in'o —respond'is la pucelo.

»Kaj pren'int'e la kvar real'o'j'n, ŝi far'is, ne riverenc'o'n, sed kapriol'o'n, kiu lev'is ŝi'n kvin fut'o'j'n en la aer'o'n.

—Sankt'a Di'o! —inter'romp'is Sancho per tre laŭt'a voĉ'o—. Ĉu ebl'as, ke ekzist'as tia'j afer'o'j en la mond'o, kaj ke en'sorĉ'o'j kaj en'sorĉ'ist'o'j hav'as fort'o'n sufiĉ'a'n por ŝanĝ'i la prudent'o'n de mi'a sinjor'o al tiel absurd'a frenez'o? Ho sinjor'o! Sinjor'o! Konsider'u vi'n mem kaj vi'a'n honor'o'n, je Di'o, kaj ne plu atent'u la idiot'aĵ'o'j'n, kiu'j ŝancel'is kaj renvers'is vi'a'n raci'o'n.

—Vi parol'as tiel, Sancho, ĉar vi am'as mi'n —dir'is do'n Quijote—. Kaj tial, ke vi ne hav'as spert'o'n pri la afer'o'j de ĉi mond'o, ĉio montr'ant'a ajn'a'n komplik'o'n ŝajn'as al vi ne'ebl'a. Sed, kiel dir'it'e, si'a'temp'e mi rakont'os al vi kelk'e da afer'o'j rimark'it'a'j de mi tie sub'e; kaj ili ig'os vi'n kred'i mi'a'n rakont'o'n, kies ver'o est'as absolut'a kaj ne'diskut'ebl'a.

[285] Neolog'ism'o. Hispan'e «daga»; franc'e «dague»; angl'e «dagger». Spec'o de kurt'a glav'o aŭ long'a ponard'o.

[286] Cervantes miks'as ĉi tie vers'o'j'n de du divers'a'j romanc'o'j, kaj ĉe la fin'o al'don'as du lini'o'j'n, kiu'j'n li el'pens'is.

[287] Proverb'o uz'at'a por konsol'o de la mis'sort'a'j en la kart'o-lud'o'j, kaj, larĝ'a'senc'e, de la

person'o'j sufer'ant'a'j ajn'a'n kontraŭ'aĵ'o'n.

[288] Proverb'a fraz'o uz'at'a en la epok'o de Cervantes por indik'i riĉ'o'n kaj ofer'em'o'n. Fúcar aŭ

Fugger est'is nobel'a famili'o de german'a'j bankier'o'j, kiu hav'is financ'a'j'n rilat'o'j'n kun Hispan'uj'o.

Ĉapitr'o 24

Kie oni rakont'as mil'o'n da bagatel'o'j tiel absurd'a'j kiel neces'a'j por la ver'a kompren'o de ĉi grand'a histori'o

La traduk'int'o de ĉi grand'a histori'o, kies original'o'n verk'is ĝi'a unu'a aŭtor'o Cid'e Hamete Benengeli, dir'as, ke, kiam li ating'is la ĉapitr'o'n pri la aventur'o de la kavern'o de Montesinos, li trov'is ĉi vort'o'j'n, skrib'it'a'j'n de la propr'a man'o de Hamete en la marĝen'o:

«Mi ne pov'as kompren'i, nek kred'i, ke ĉio rakont'it'a en la antaŭ'a ĉapitr'o ver'e okaz'is al la kuraĝ'a do'n Quijote: la motiv'o kuŝ'as en tio, ke li'a'j ĝis'nun'a'j aventur'o'j est'is far'ebl'a'j kaj ver'ŝajn'a'j; sed mi pov'as neniel akcept'i ĉi aventur'o'n de la kavern'o, ĉar ĝi trans'pas'as ĉi'a'n lim'o'n raci'a'n. Tamen, ne ebl'as pens'i, ke do'n Quijote, la plej ver-am'a kaj nobl'a kavalir'o de si'a temp'o, mensog'is, se konsider'i, ke li ne dir'us unu sol'a'n mensog'o'n, eĉ se oni li'n tra'pik'us per sag'o'j. Ali'flank'e neces'as rimark'i, ke li rakont'is ĉi aventur'o'n kun ties plej et'a'j detal'o'j, kaj ke en tiel kurt'a temp'o li ne pov'us konstru'i tiel grand'a'n amas'o'n da ekstravaganc'o'j. Kaj se ĉi aventur'o ŝajn'as apokrif'a, mi ne kulp'as; do, mi ĝi'n skrib'as sen opini'i ĝi'n ver'a aŭ fals'a.

Vi, leg'ant'o, ĉar prudent'a, juĝ'u laŭ vi'a kriteri'o, ĉar mi nek pov'as, nek dev'as plu parol'i.

Tamen, do'n Quijote mal'konfes'is ĉi aventur'o'n en si'a mort'o'lit'o, dir'ant'e, ke li invent'is ĝi'n, ĉar ŝajn'is al li, ke ĝi bon'e konform'as kaj respond'as al la aventur'o'j, kiu'j'n li leg'is en si'a'j libr'o'j».

Post'e, la aŭtor'o daŭr'ig'is, dir'ant'e:

«La kuz'o tiel mir'is je la aŭdac'o de Sancho, kiel je la pacienc'o de li'a mastr'o, kaj konklud'is, ke la seren'a anim-stat'o de do'n Quijote font'is de li'a kontent'o est'i vid'int'a, kvankam en'sorĉ'it'a, si'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso. Ali'e, Sancho sen'dub'e ricev'int'us, pro si'a'j vort'o'j kaj argument'o'j, pluv'o'n da bat'o'j sur la rip'o'j. Kaj ŝajn'is al la kuz'o, ke, ver'e, la ŝild'ist'o iom tro impertinent'is kontraŭ si'a sinjor'o. La kuz'o turn'is si'n tiam al la hidalg'o kaj dir'is:

—Sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, mi konsider'as profit'eg'a ĉi vojaĝ'o'n kun vi'a moŝt'o, ĉar per ĝi mi gajn'is kvar afer'o'j'n. Unu'e, mi kon'at'iĝ'is kun vi, kio'n mi opini'as grand'a feliĉ'o; du'e, mi sci'as pri la sekret'o de ĉi kavern'o de Montesinos kaj pri la metamorfoz'o'j de Guadiana kaj de la fil'in'o'j de Ruidera, kio util'os por la libr'o Hispan'a Ovidi'o, kiu'n mi nun verk'as.

Tri'e, rivel'iĝ'is al mi la antikv'ec'o de la lud-kart'o'j, jam uz'at'a'j en la temp'o de la imperi'estr'o Karolo la Grand'a, kiel oni dedukt'as de la vort'o'j dir'it'a'j de Durandarte, kiam, laŭ vi'a asert'o, ĉe la fin'o de la long'a parol'ad'o de Montesinos, li vek'iĝ'is kaj dir'is: «Pacienc'i kaj la kart'o-lud'o'n re'komenc'i». Cert'e li lern'is ĉi esprim'o'n aŭ proverb'o'n ne sub en'sorĉ'o, sed antaŭ'e, en Franc'uj'o kaj en la epok'o de la menci'it'a imperi'estr'o Karolo la Grand'a. Nu, ĉi el'trov'o est'as kvazaŭ far'it'a laŭ'mezur'e por mi'a ali'a libr'o, nun'temp'e verk'at'a, Suplement'o al Virgilio Polidoro, pri la invent'o'j de la antikv'a epok'o. Mi kred'as, ke, en si'a libr'o, Polidoro forges'is parol'i pri la origin'o de la lud-kart'o'j, sed mi ne forges'os ĉi grav'a'n inform'o'n, des pli, ke mi pov'os cit'i tiel serioz'a'n kaj fid'ind'a'n font'o'n, kia est'as sinjor'o Durandarte. Kvar'e, mi sci'as kun cert'ec'o, kie origin'as la river'o Guadiana, afer'o ĝis nun ne'kon'at'a.

—Vi'a moŝt'o prav'as —dir'is do'n Quijote—. Sed mi dezir'us sci'i, al kiu do vi pens'as dediĉ'i vi'a'j'n verk'o'j'n, en la supoz'o, ke vi hav'os la ŝanc'o'n ricev'i la permes'o'n ili'n el'don'i (kio'n mi dub'as).

—Nu, en Hispan'uj'o ekzist'as grand'sinjor'o'j kaj moŝt'ul'o'j, al kiu'j oni pov'as far'i tia'n omaĝ'o'n.

—Ne mult'a'j —respond'is do'n Quijote—. Kompren'ebl'e, ili merit'as la omaĝ'o'n, sed ne ŝat'as akcept'i ĝi'n por evit'i al si la kvazaŭ'dev'o'n iel rekompenc'i la aŭtor'o'n pro ties labor'o kaj ĝentil'o. Sed mi kon'as moŝt'ul'o'n, [289] kiu sci'as kompens'i per tiom da favor'o'j la re'ten'iĝ'em'o'n de la ali'a'j, ke, se mi kuraĝ'us menci'i li'a'n grand'anim'ec'o'n, ebl'e mi vek'us la envi'o'n ĉe pli ol kvar ofer'em'a'j kor'o'j. Sed ni trakt'u ĉi afer'o'n en ali'a moment'o pli konven'a, kaj ni ir'u serĉ'i lok'o'n, kie ni pov'os pas'ig'i la nokt'o'n.

—Ne for'e de ĉi tie —dir'is la kuz'o— star'as ermit'ej'o, kie viv'as unu ermit'o, laŭ'dir'e eks'soldat'o. Kur'as la fam'o, ke li est'as bon'a krist'an'o kaj, krom'e, saĝ'a kaj karitat'em'a. Apud la ermit'ej'o li konstru'is al si et'a'n dom'o'n, tamen ne tiel et'a'n, ke ĝi ne pov'us ricev'i gast'o'j'n.

—Ĉu ebl'e la ermit'o ten'as kok'in'ej'o'n? —demand'is Sancho.

—Ermit'o'j sen kok'in'ej'o apenaŭ trov'iĝ'as —respond'is do'n Quijote—. La nun'a'j ermit'o'j ne simil'as al la viv'int'a'j en la egiptaj dezert'o'j, kie ili si'n vest'is per palm'a'j foli'o'j kaj manĝ'is radik'o'j'n el la ter'o. Kaj oni ne pens'u, ke parol'ant'e laŭd'e pri la antikv'a'j ermit'o'j, mi kritik'as la aktual'a'j'n. Mi vol'as dir'i nur, ke hodiaŭ la pent'o'far'o'j ne egal'as al la rigor'o kaj aŭster'o observ'at'a'j en la pas'int'a'j temp'o'j. Tamen, ili ĉiu'j est'as bon'a'j ermit'o'j. Almenaŭ mi opini'as ili'n bon'a'j; kaj, se konsider'i ĉio'n, hipokrit'ul'o, kiu simul'as bon'i far'as mal'pli da damaĝ'o ol publik'a pek'ant'o.

Ĉe tio ili vid'is, ke proksim'iĝ'as sur'pied'e rapid-ir'a vir'o, verg'ant'e mul'o'n ŝarĝ'it'a'n per lanc'o'j kaj halebard'o'j. Fin'e li ating'is ili'n, salut'is kaj komenc'is preter'pas'i.

—Halt'u, amik'o! —dir'is do'n Quijote—. Ŝajn'as, ke vi ir'as pli rapid'e ol vi'a mul'o dezir'us.

—Mi ne pov'as halt'i, sinjor'o —respond'is la vir'o—. Ĉi arm'il'o'j ĉi tie vid'ebl'a'j dev'as est'i uz'at'a'j morgaŭ, do, nepr'as, ke mi urĝ'u. Adiaŭ. Sed, se vi vol'as sci'i, kial mi ili'n port'as, mi intenc'as tra'nokt'i en la gast'ej'o trov'iĝ'ant'a preter la ermit'ej'o. Kaj se vi sekv'as la sam'a'n voj'o'n, vi trov'os mi'n tie, kaj mi rakont'os al vi i'o'n ver'e mir'ig'a'n. Kaj de'nov'e adiaŭ.

Kaj tiel energi'e li instig'is la mul'o'n, ke do'n Quijote ne hav'is temp'o'n sufiĉ'a'n por demand'i al li pri la mir'ind'aĵ'o rakont'ot'a; kaj tial, ke li hav'is sci'vol'em'a'n natur'o'n kaj ĉiam dezir'is kon'i nov'a'j'n afer'o'j'n, li ordon'is, ke oni tuj ek'ir'u por tra'nokt'i en la gast'ej'o, sen halt'i ĉe la ermit'o, kie la kuz'o pli volont'e rest'us.

Tiel do, la tri sur'ĉeval'iĝ'is rekt'e al la gast'ej'o, kie'n ili al'ven'is iom antaŭ la nokt'iĝ'o. Pli fru'e, sur la voj'o, la kuz'o propon'is al do'n Quijote halt'i moment'o'n ĉe la ermit'o por trink'i unu glas'o'n. Sancho Panza, apenaŭ aŭd'is li'n, ir'ig'is la azen'o'n al'e al la menci'it'a lok'o, kaj sam'e far'is do'n Quijote kaj la kuz'o; sed ŝajn'is, kvazaŭ la mav'a sort'o de Sancho inter'ven'us, ĉar la

ermit'o for'est'is, kiel inform'is ili'n unu ermit'in'o trov'iĝ'ant'a tie. [290] Ili pet'is de ŝi vin'o'n, bon'a'n vin'o'n; la ali'a respond'is, ke ŝi'a mastr'o ne hav'as tia'n, kaj ke, se ili dezir'us akv'o'n ordinar'a'n, tre volont'e ŝi don'us ĝi'n al ili.

—Se mi dezir'us akv'o'n —respond'is Sancho— mi est'us ĝi'n trink'int'a el ajn'a put'o ĉe la voj'o.

Ho, edz'iĝ'o de Camacho kaj abund'o de la dom'o de do'n Dieg'o, kiel oft'e mi sent'as vi'a'n mank'o'n!

Ili for'las'is do la ermit'ej'o'n, ek'spron'is al'e al la gast'ej'o kaj, iom post'e, disting'is antaŭ si knab'o'n pied'ir'ant'a'n tiel sen'urĝ'e, ke baldaŭ ili li'n ating'is. Li port'is sur'ŝultr'e glav'o'n kun lig'aĵ'o ĉe la kling'o; ŝajn'e la lig'aĵ'o en'ten'is kelk'e da vest'o'pec'o'j, ebl'e kulot'o'n, mantel'et'o'n kaj ĉemiz'o'n, ĉar li port'is sur la korp'o sajon velur'a'n, kun iu'j part'o'j el'frot'it'a'j, kaj long'a'n ĉemiz'o'n liber'e pend'ant'a'n. Li'a'j ŝtrump'o'j est'is silk'a'j, kaj la ŝu'o'j larĝ'a-pint'a'j, [291] laŭ la mod'o de la kort'eg'o. Li hav'is dek ok aŭ dek naŭ jar'o'j'n, gaj'a'n vizaĝ'o'n kaj, ŝajn'e, vigl'a'n korp'o'n. Por distr'i si'n de la ir'ad'o, li kant'ad'is seguidillas. [292] Kiam ili ating'is li'n, li ĵus fin'is kant'o'n, kies du last'a'j'n lini'o'j'n re'ten'is la kuz'o en si'a memor'o: Puŝ'as mi'n al batal-kamp'o'j la mizer'o;

sed, kun mon'o, mi ne ir'us, jen la ver'o.

Do'n Quijote al'parol'is li'n la unu'a, dir'ant'e:

—Vi'a moŝt'o vojaĝ'as iom tro sen'vest'a, sinjor'o elegant'ul'o. Kaj kie'n vi ir'as? Dir'u al ni, se vi bon'vol'as.

—Mi ir'as al la milit'o, kaj vojaĝ'as tiel sen'vest'a pro la varm'o kaj pro la mizer'o.

—Pro la varm'o, ebl'e, Sed, kial pro la mizer'o? —demand'is do'n Quijote.

—Sinjor'o —respond'is la knab'o—. En la lig'aĵ'o mi port'as kulot'o'n velur'a'n, t.e. la komplement'o'n de ĉi sajo; se mi tro uz'us ĝi'n sur la voj'o, mi ne pov'us sur'met'i ĝi'n en la urb'o, kaj ceter'e mank'as al mi mon'o por aĉet'i nov'a'n. Pro tio, kaj ankaŭ tial, ke mi dezir'as ten'i mi'n freŝ'a, mi vojaĝ'as ĉi-manier'e ĝis la lok'o, kie trov'iĝ'as kelk'a'j infanteri'a'j kompani'o'j, proksim'um'e kvar'dek mejl'o'j'n for. Tie mi soldat'iĝ'os, kaj, cert'e, de tie ne mank'os arme'a'j ĉar'o'j por vetur'i per ili ĝis la haven'o, kie ni en'ŝip'iĝ'os, laŭ'dir'e en Cartagena. Kaj mi prefer'as hav'i reĝ'o'n, kiel mastr'o'n kaj sinjor'o'n, kaj serv'i li'n en la milit'o, ol dung'i mi'n al sen'mon'ul'o en la ĉef'urb'o.

—Ĉu ebl'e vi'a moŝt'o ĝu'as mon'help'o'n? [293] —demand'is la kuz'o.

—Se mi est'us serv'int'a ajn'a'n hispan'a'n grand'ul'o'n aŭ eminent'ul'o'n —respond'is la knab'o—

cert'e mi ĝi'n ricev'us, ĉar, serv'ant'e ĉe grav'a'j person'o'j, oni gajn'as rekompenc'o'j'n; sed mi, kompat'ind'a, ĉiam serv'is al aventur'ist'o'j kaj ofic'o-ĉas'ant'o'j, kies salajr'o'j kaj porci'o'j tiel mizer'is kaj magr'is, [294] ke, por pag'i la amel'ad'o'n de kol'um'o, ili konsum'is la du'on'o'n de si'a'n en'spez'o'j. Kaj est'us ver'a mirakl'o, se paĝi'o de aventur'ist'o hav'us eĉ nur iom da bon'a sort'o.

—Dir'u, sincer'e, amik'o —demand'is do'n Quijote—. Ĉu ebl'as, ke en vi'a'j jar'o'j de serv'ad'o, vi ne pov'is akir'i eĉ unu livre'o'n?

—Mi ricev'is du —respond'is la paĝi'o—. Sed, sam'e kiel oni pren'as la frok'o'n de monaĥ'o for'las'ant'a la klostr'o'n sen far'i si'a'j'n vot'o'j'n, kaj oni re'don'as al li li'a'n propr'a'n vest'o'n, tiel sam'e mi'a'j mastr'o'j re'don'is al mi la mi'a'n. Ĉar, fin'int'e la afer'o'j'n, por kies pri'trakt'o ili al'ven'is al la ĉef'urb'o, ili pren'is la livre'o'n, don'it'a'n al mi nur pro parad'em'o, kaj re'ir'is al si'a loĝ'o'lok'o.

—Not'ind'a spilorceria, [295] kiel dir'as la ital'o'j —rimark'is do'n Quijote. —Sed, malgraŭ ĉio, konsider'u vi'n bon'sort'a, ke vi for'las'is la ĉef'urb'o'n kun tiel laŭd'ind'a intenc'o. Neni'o ekzist'as sur la ter'o pli honor'a aŭ profit'a ol serv'i unu'e al Di'o kaj post'e al la reĝ'o, ni'a natur'a sinjor'o, precip'e en la profesi'o de la arm'o'j, ĉar per ili oni ating'as, se ne pli da riĉ'o, almenaŭ pli da honor'o ol per la letroj, kiel mi jam dir'is mult'e da foj'o'j. Kvankam la letroj kre'is pli da fam'ul'o'j ol la arm'o'j, tamen la soldat'o super'as la letrulon per io ne'difin'ebl'a kaj dis'radi'as special'a'n bril'o'n, kiu el'star'ig'as li'n super la ceter'a'j person'o'j. Bon'e memor'u kio'n mi tuj dir'os, ĉar ĝi don'os al vi grand'a'n profit'o'n kaj konsol'o'n en vi'a'j klopod'o'j: for'met'u de vi'a kap'o ĉi'a'n pens'o'n pri eventual'a'j mis'fortun'o'j, ĉar, kvankam el ili plej mav'as la mort'o, tamen ĝi plej bon'as, kiam oni mort'as kun honor'o. Iam oni demand'is al Juli'o Cezar'o, la kuraĝ'a imperi'estr'o Roman'a, kia'n mort'o'n li opini'as plej bon'a. Li respond'is, ke la ne'atend'it'a, ne'antaŭ'vid'it'a kaj subit'a. Kaj, kvankam li respond'is kiel pagan'o sen'sci'a pri la ver'a Di'o, tamen li don'is traf'a'n respond'o'n, ĉar tia mort'o kaŭz'as al si'a viktim'o neni'a'n dolor'o'n. Ni supoz'u, ke en la unu'a eskirmo aŭ batal'o oni mort'is pro kanon'a kugl'o aŭ pro la eksplod'o de min'o. Ĉu tio grav'as? La mort'o ven'is subit'e kaj ĉio ja fin'iĝ'is. Laŭ Terenci'o, la bon'a soldat'o pli bon'e aspekt'as mort'int'a en la batal'o ol viv'a kaj sekur'a en la for'kur'o; kaj ju pli li obe'em'as al si'a kapitan'o kaj ceter'a'j super'ul'o'j, des pli kresk'as li'a reputaci'o. Memor'u, fil'o, ke pli dec'as al soldat'o odor'i je pulv'o ol je cibet'o, kaj ke, se vi old'iĝ'os en ĉi dign'a profesi'o, eĉ se vund'o'plen'a, kripl'a aŭ lam'a, vi ating'os alt'a'n aĝ'o'n almenaŭ ne sen honor'o, tia honor'o, ke eĉ ne la paŭpereco pov'as ĝi'n ŝancel'i. Krom'e, oni jam komenc'as far'i stud'o'j'n kaj propon'o'j'n por la pri'zorg'o kaj sub'ten'o de la soldat'o'j old'a'j kaj kripl'a'j: ĉar ne dec'as, ke oni trakt'u ili'n kiel la negr'o'j'n, kies mastr'o'j ili'n liber'ig'as, kiam ili old'as kaj ne pov'as plu labor'i; kaj, ĵet'ant'e ili'n el la dom'o kun la titol'o de liber'a'j, oni ili'n sklav'ig'as al la mal'sat'o, el kies man'o'j nur la mort'o ili'n liber'ig'os. Nun'moment'e, mi ne plu parol'os. Mi dir'u nur, ke vi rajd'u sur la grop'o de mi'a ĉeval'o, ĝis ni ating'os la gast'ej'o'n. Tie vi vesper'manĝ'os kun ni, kaj morgaŭ daŭr'ig'u vi'a'n vojaĝ'o'n. Kaj mi dezir'as, ke Di'o vi'n protekt'u tiel mult'e, kiel vi'a'j projekt'o'j merit'as.

La paĝi'o rifuz'is rajd'i sur la grop'o, sed akcept'is la invit'o'n manĝ'i en la gast'ej'o kun do'n Quijote. Laŭ'dir'e, Sancho murmur'is al si ĉi-moment'e:

—Kia mastr'o, je Di'o! Ĉu ebl'as, ke vir'o kapabl'a dir'i, kiel nun, tiom da bon'a'j kaj saĝ'a'j afer'o'j, pov'as asert'i, ke li vid'is tiel grand'a'n nombr'o'n da ne'ebl'a'j absurd'o'j en la kavern'o de Montesinos? Nu, ĉio klar'iĝ'os si'a'temp'e.

Ili al'ven'is al la gast'ej'o ĉe la nokt'o-fal'o, kaj Sancho tre ĝoj'is, vid'ant'e, ke li'a mastr'o pren'is ĝi'n por ver'a gast'ej'o, ne por kastel'o kiel ordinar'e. Apenaŭ ili en'ir'is, do'n Quijote demand'is

al la gast'ej'estr'o pri la vir'o kun la lanc'o'j kaj halebard'o'j, kaj la ali'a respond'is, ke li trov'iĝ'as en la stal'o, pri'lok'ant'e tie si'a'n mul'o'n. Ankaŭ la kuz'o kaj Sancho aranĝ'is tie lok'o'n por si'a'j rajd'best'o'j kaj don'is al Rocinante la plej bon'a'n angul'o'n kaj la plej bon'a'n krip'o'n de la stal'o.

[289] Cervantes alud'as la graf'o'n de Lem'os, kaj ties larĝ'e rekompenc'em'a'n spirit'o'n. Kiel sci'at'e, Cervantes dediĉ'is al li la du'a'n part'o'n de Do'n Quijote. En ĉi sam'a aline'o, la aŭtor'o lert'e kaj diskret'e alud'as ankaŭ la avar'o'n kaj sen'dank'ec'o'n de la duk'o de Béjar, grand'ul'o al kiu Cervantes dediĉ'is la unu'a'n part'o'n de si'a roman'o.

[290] En la epok'o de Cervantes abund'is la ermit'o'j, fakt'e fripon'o'j, kiu'j eĉ hav'is vir'in'o'j'n,

«ermit'in'o'j'n», je si'a serv'o.

[291] La duk'o de Lerma, favor'it'o de la reĝ'o Filip'o la 3-a, uz'is larĝ'a-pint'a'j'n ŝu'o'j'n pro si'a'j kal'o'j. Baldaŭ tia'j ŝu'o'j en'mod'iĝ'is en la kort'eg'o.

[292] Hispan'e: popol'a'j danc'o kaj kant'o.

[293] Alud'o al pensi'o aŭ ali'a tip'o de subvenci'o pag'at'a de la reĝ'a trezor'o al person'o'j far'int'a'j serv'o'n al la kron'o.

[294] Al kelk'a'j person'o'j oni pag'is la salajr'o'n kaj per mon'o kaj per porci'o'j de nutr'aĵ'o'j.

[295] Ital'e: «avar'em'o», «ne'don'em'o».

Ĉapitr'o 25

Kie oni komenc'as la aventur'o'n de la azen'blek'o kaj la amuz'a'n histori'o'n de la marionet'ist'o, kun'e kun la not'ind'a'j diven'o'j de la saĝ'a simi'o

Do'n Quijote sid'is sur pingl'o'j, kiel oni dir'as, atend'ant'e la moment'o'n aŭskult'i kaj sci'i la mir'ind'aĵ'o'n promes'it'a'n de la vir'o de la halebard'o'j. Tiel do, la hidalg'o ir'is serĉ'i li'n al la lok'o indik'it'a de la gast'ej'estr'o, renkont'is li'n kaj pet'is, ke li bon'vol'u rakont'i kio'n li promes'is pli fru'e sur la voj'o.

—La rakont'o'n de ĉi mir'ind'aĵ'o oni dev'as aŭskult'i kun sufiĉ'a temp'o kaj ne star'e —respond'is la vir'o—. Permes'u, kar'a sinjor'o, ke mi fin'u don'i furaĝ'o'n al mi'a mul'o, kaj mi dir'os al vi i'o'n ver'e mir'ig'a'n.

—Tio ne re'ten'u vi'n. Mi help'os vi'n ĉiel ajn.

Efektiv'e, do'n Quijote kribr'is la horde'o'n kaj pur'ig'is la krip'o'n, kaj tia humil'o mov'is la ali'a'n pli volont'e ced'i al la pet'o de la hidalg'o. Tiel do, li sid'iĝ'is apud do'n Quijote sur ŝton'a benk'o, kaj antaŭ la kuz'o, la paĝi'o, la gast'ej'estr'o kaj Sancho kiel senat'o aŭ aŭd'ant'ar'o, komenc'is la rakont'o'n jen'e:

—Sci'u, sinjor'o'j, ke, en vilaĝ'o dek kvar mejl'o'j'n for de ĉi tie, unu magistrat'an'o perd'is si'a'n azen'o'n, kaŭz'e de ruz'a tromp'o plen'um'it'a de jun'a serv'ist'in'o li'a (neces'us tro da temp'o por rakont'i ĉi apart'a'n epizod'o'n), kaj, kvankam la magistrat'an'o far'is ĉio'n ebl'a'n por re'trov'i la best'o'n, li ne sukces'is. Jam de proksim'um'e dek kvin tag'o'j mank'is la azen'o, laŭ ĝeneral'a kaj publik'a opini'o, kiam la magistrat'an'o'n, kiu trov'iĝ'is en la plac'o, al'parol'is ali'a koleg'o de la sam'a vilaĝ'o, dir'ant'e:

»—Gratul'u mi'n, kompan'o; vi'a azen'o jam aper'is.

»—Mi vi'n gratul'as plej kor'e, sed, kie ĝi aper'is?

»—Ĉi-maten'e mi vid'is ĝi'n en la mond'o —respond'is la ali'a— sen ŝarĝ'o-sel'o kaj harniso, kaj tiel skelet'a, ke ĝi prezent'is kompat'ind'a'n aspekt'o'n. Mi vol'is al'pel'i ĝi'n al vi, sed ĝi kondut'as nun tiel sovaĝ'e kaj apart'iĝ'em'e, ke, kiam mi proksim'iĝ'is, ĝi for'kur'is en la dens'o'n de la mont'o. Se vi dezir'as, ke ankaŭ mi ir'u serĉ'i ĝi'n, permes'u, ke mi pren'u hejm'e'n ĉi azen'in'o'n; baldaŭ mi re'ven'os.

»—Vi far'as al mi grand'a'n favor'o'n, kaj mi klopod'os pag'i vi'n en simil'a manier'o —dir'is la perd'int'o.

»La kon'ant'o'j de ĉi aventur'o rakont'as ĝi'n sam'e kiel mi, kaj kun ties tut'a'j detal'o'j. Nu, la du magistrat'an'o'j ir'is pied'e al la mont'o kaj, al'ven'int'e al la lok'o, kie ili esper'is trov'i la azen'o'n, ili vid'is ĝi'n nek tie, nek ie ajn en la ĉirkaŭ'o, malgraŭ ke ili long'e serĉ'is. Vid'ant'e do, ke la

azen'o ne aper'as, la magistrat'an'o vid'int'a ĝi'n pli fru'e, dir'is al la ali'a:

»—Aŭskult'u, kompan'o, ĵus ven'is al mi en la kap'o'n unu ide'o, kiu, sen'dub'e, konduk'os vi'n trov'i la azen'o'n, eĉ se ĝi est'us kaŝ'it'a, ne en la mont'o, sed en la intern'o de la ter'o. Mi sci'pov'as ia'i eg'e bon'e, kaj se ĉi-rilat'e ankaŭ vi hav'as iom'a'n spert'o'n, tiam ni nepr'e sukces'os.

»—Ĉu vi dir'as «iom'a'n spert'o'n», kompan'o? Je Di'o, neni'u mi'n super'as, eĉ ne la azen'o'j mem.

»—Nun ni vid'os —respond'is la du'a magistrat'an'o—. Mi'a ide'o est'as, ke vi tra'esplor'u sur unu flank'o de la mont'o, kaj mi sur la ali'a, ĝis ni ĉirkaŭ'os la tut'o'n; dum la ir'o vi ia'os de temp'o al temp'o, mi far'os sam'e, kaj la azen'o, se ĝi trov'iĝ'as en la mont'o, nepr'e aŭd'os ni'n kaj ia'os respond'e.

»—Kompan'o, vi'a ide'o est'as tre bon'a kaj ind'a je vi'a grand'a talent'o —dir'is la mastr'o de la azen'o.

»Tiel do, kiel inter'konsent'it'e, ili dis'ir'is; sed okaz'is, ke la du ia'is preskaŭ de la sam'a moment'o, kaj ĉiu, tromp'it'a de la ia'o de la kun'ul'o, serĉ'is li'n, kred'ant'e, ke la azen'o jam rivel'is si'a'n ĉe'est'o'n. Kaj kiam ili vid'is de'nov'e unu la ali'a'n, dir'is la mastr'o de la best'o:

»—Ĉu ebl'as, kompan'o, ke ne mi'a azen'o ia'is?

»—Ia'is mi— respond'is la ali'a.

»—Ver'e, mi konfes'as nun —dir'is la mastr'o—, ke inter vi kaj unu azen'o ekzist'as neni'a diferenc'o koncern'e la blek'ad'o'n. En mi'a tut'a viv'o mi vid'is aŭ aŭd'is neni'o'n tiel perfekt'a'n.

»—Tia'n laŭd'o'n kaj kompliment'o'n vi merit'as pli ĝust'e ol mi, kompan'o —respond'is la iniciat'int'o de la plan'o—. Ĉar mi ĵur'as je Di'o, ni'a Kre'int'o, ke en konkurs'o de azen'blek'o'j, vi pov'us trankvil'e don'i la avantaĝ'o'n de du ia'o'j al la plej bon'a kaj lert'a blek'ant'o de la mond'o.

Vi hav'as la ton'o'n alt'a, la not'o'j sekv'as si'n laŭ ĝust'a kadenc'o, kaj la modul'o'j est'as mult'a'j kaj rapid'a'j. Resum'e, mi konfes'as mi'n venk'it'a kaj don'as al vi la laŭr'o'n kaj la kron'o'n de ĉi rar'a sci'o.

»—De nun do —respond'is la mastr'o de azen'o—, mi estim'os kaj konsider'os mi'n pli ol antaŭ'e, kaj agnosk'os, ke mi posed'as ne ordinar'a'n lert'o'n; ĉar, kvankam mi sci'is, ke mi bon'e ia'as, tamen mi neniam supoz'is, ke mi far'as tio'n, tiel perfekt'e kiel vi dir'as.

»—Kaj mi dir'as ankaŭ —al'don'is la ali'a magistrat'an'o—, ke en la mond'o ekzist'as person'o'j kun kapabl'o'j rar'a'j, sed van'a'j aŭ mis'uz'at'a'j, ĉar ili ne sci'as el'tir'i profit'o'n el si'a talent'o.

»—Ni'a special'a talent'o —respond'is la mastr'o— nur en okaz'o kiel la nun'a pov'as taŭg'i al ni; kaj Di'o vol'u, ke almenaŭ ĉi tie ĝi montr'iĝ'u util'a.

»Tio'n dir'int'e, ili de'nov'e dis'iĝ'is kaj ia'is, sed ĉiu'moment'e tromp'iĝ'is kaj renkont'iĝ'is, ĝis fin'e ili inter'konsent'is, ke du si'n'sekv'a'j ia'o'j est'u la signal'o, ke ili mem blek'as, ne la azen'o. Tiel do, el'puŝ'ant'e du'obl'a'j'n ia'o'j'n ili ĉirkaŭ'ir'is la tut'a'n mont'o'n, sen ke la perd'it'a best'o respond'us

eĉ per sign'o'j. Sed, kiel pov'us respond'i la kompat'ind'a kaj mis'sort'a best'o, se konsider'i, ke ili trov'is ĝi'n devorita de lup'o'j en la plej dens'a part'o de la mont'o? Vid'ant'e ĝi'n, ĝi'a mastr'o dir'is:

»—Eg'e mi'n surpriz'is ĝi'a silent'o, ĉar ĝi, se viv'a, aŭ blek'us respond'e, aŭ ne est'us azen'o; sed tial, ke mi aŭd'is vi'n ia'i tiel bel'e, mi ne bedaŭr'as mi'a'n pen'ad'o'n serĉ'i ĝi'n, malgraŭ ke mi trov'is ĝi'n mort'a.

»—Vi'a est'as la honor'o, kompan'o! —respond'is la ali'a—. Ĉar, bel'e kant'as la abat'o, sed egal'as li'n la mes'o-knab'o.

»Nu, la par'o, raŭk'a kaj aflikt'it'a, re'ven'is al si'a vilaĝ'o, rakont'is al si'a'j amik'o'j, najbar'o'j kaj kon'at'o'j ĉio'n pri la serĉ'ad'o de la azen'o kaj emfaz'e laŭd'is reciprok'e si'a'n lert'o'n en la ia'ad'o-art'o. La histori'o dis'fam'iĝ'is, ating'is ĝis la ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j, kaj la diabl'o, ĉiam sen'dorm'a kaj inklin'a ĉie sem'i diskord'o'n kaj kverel'o'n, far'ant'e el mus'o elefant'o'n kaj el neni'o eg'a'n ĥimer'o'n, ordon'is, ke la hom'o'j de la ali'a'j lok'o'j, vid'ant'e person'o'n de ni'a vilaĝ'o, tuj komenc'u ia'i, kvazaŭ ili ĵet'us al ni en la vizaĝ'o'n la ia'o'j'n de ni'a'j magistrat'an'o'j. La knab'o'j entuziasm'e si'n don'is al ĉi ŝerc'o, kaj tiam ŝajn'is kvazaŭ ĉiu'j demon'o'j de la infer'o part'o'pren'us en la amuz'o, ĉar la ia'o'j fam'iĝ'is de lok'o al lok'o, kaj sekv'e la loĝ'ant'o'j de ni'a vilaĝ'o est'as tiel kon'at'a'j kaj facil'e disting'ebl'a'j, kiel la negr'o'j de la blank'ul'o'j. Kaj ĝis tia ekstrem'o oni puŝ'is ĉi mizer'a'n ŝerc'o'n, ke mult'e da foj'o'j la mok'at'o'j, arm'it'a'j kaj en batal'a formaci'o, el'ir'is atak'i la mok'ant'o'j'n, sen ke la reĝ'o aŭ la Tur'o, la tim'o aŭ la hont'o hav'us fort'o'n sufiĉ'a'n por evit'i tio'n.

»Mi kred'as, ke, morgaŭ aŭ post'morgaŭ, la vir'o'j de mi'a vilaĝ'o, t.e. la blek'ant'o'j, lanĉ'os atak'o'n kontraŭ ali'a vilaĝ'o, kie oni plej sen'konsider'e ni'n persekut'as, proksim'um'e ses mejl'o'j'n for; kaj por bon'e prepar'i ni'n, mi aĉet'is ĉi lanc'o'j'n kaj halebard'o'j'n. Kaj jen, ĉi tie fin'iĝ'as la histori'o pri la mir'ind'aĵ'o, kiu'n mi promes'is dir'i; kaj se ĝi ne ŝajn'as al vi mir'ind'a, mi ne kon'as ali'a'n pli bon'a'n.

La bon'ul'o fin'is tiel si'a'n rakont'o'n, kaj tiam en'ir'is tra la pord'o de la gast'ej'o vir'o tut'e en ĉam'a led'o: bot'o'j, kulot'o kaj sajo, kri'ant'e:

—Sinjor'o gast'ej'estr'o, ĉu vi hav'as ĉambr'o'n por mi? Mi ven'as kun la diven'ant'a simi'o kaj kun la trup'o de marionet'o'j, kiu'j lud'as La liber'ig'o'n de Melisendra.

—Grandioz'e! —ek'kri'is la gast'ej'estr'o—. Jen majstr'o Pedro! Ni hav'os tre agrabl'a'n nokt'o'n.

Mi forges'is dir'i, ke ĉi majstr'o Pedro hav'is la liv'a'n okul'o'n, kaj preskaŭ la du'on'o'n de la vang'o, kovr'it'a per pec'o el verd'a taft'o, kio supoz'ig'is la ekzist'o'n de ia damaĝ'o en tiu flank'o de li'a vizaĝ'o.

—Bon'ven'o'n, sinjor'o majstr'o Pedro! —daŭr'ig'is la gast'ej'estr'o—. Kie est'as la simi'o kaj la pup'o'j? Mi ne vid'as ili'n.

—Ili trov'iĝ'as proksim'e —respond'is la vir'o en ĉam'a led'o—. Mi antaŭ'iĝ'is por vid'i, ĉu mi hav'os ĉambr'o'n.

—Eĉ al la duk'o de Alb'a mi rifuz'us ĉambr'o'n por ced'i ĝi'n al sinjor'o majstr'o Pedro —dir'is la gast'ej'estr'o—. Al'port'u la simi'o'n kaj la pup'o'j'n; ĉi-nokt'e gast'as ĉi tie hom'o'j, kiu'j pag'os por vid'i la prezent'ad'o'n kaj ankaŭ por admir'i la talent'o'n de la simi'o.

—Volont'e —respond'is la vir'o kun la verd'a taft'o—. Mi redukt'os la prez'o'n kaj konsider'os mi'n bon'e pag'it'a, se mi kovr'os la kost'o'n de mi'a loĝ'ad'o. Nun mi for'ir'as kaj re'ven'os kun la ĉar'o, kie trov'iĝ'as la simi'o kaj la pup'teatr'o.

Tuj post'e li el'ir'is el la gast'ej'o, kaj do'n Quijote demand'is al la gast'ej'estr'o, kiu do est'as ĉi majstr'o Pedro, kaj kia'n simi'o'n kaj teatr'o'n li port'as kun si.

—Majstr'o Pedro —respond'is la ali'a— est'as fam'a marionet'ist'o jam de'long'e rond'ir'ant'a ĉi region'o'n de La Mancha de Aragón kun la pup-teatr'o, kie li prezent'as la liber'ig'o'n de Melisendra far'e de la fam'a do'n Gaiferos, histori'o el la plej bel'a'j kaj bon'e lud'at'a'j, kia'n jam de'long'e oni ne vid'is en ĉi region'o. Li port'as kun si ankaŭ unu simi'o'n, kiu posed'as la plej grand'a'n talent'o'n trov'ebl'a'n inter la simi'o'j aŭ imag'ebl'a'n de la hom'o'j: ĉar, se oni far'as al ĝi demand'o'n, ĝi aŭskult'as atent'e, salt'as sur la ŝultr'o'n de si'a mastr'o, flustr'as al li en la orel'o'n la respond'o'n, kaj majstr'o Pedro tuj ripet'as ĝi'n. Pri la pas'int'a'j afer'o'j ĝi parol'as pli mult'e ol pri la futur'a'j; kaj, kvankam ĝi erar'as kelk'foj'e, preskaŭ ĉiam ĝi don'as la ĝust'a'n respond'o'n, kio ig'as ni'n kred'i, ke ĝi hav'as la diabl'o'n en la korp'o. Majstr'o Pedro postul'as du real'o'j'n por ĉiu demand'o, se la simi'o respond'as, mi vol'as dir'i, se ĝi'a mastr'o voĉ'ig'as kio'n la simi'o flustr'is al li antaŭ'e en la orel'o'n. Oni kred'as, ke ĉi majstr'o Pedro eg'e riĉ'as. Li est'as galant’uomo, kiel dir'as la ital'o'j, ver'a bon'ul'o, kaj ĝu'as la plej glat'a'n kaj mol'a'n viv'o'n de la mond'o: parol'as pli ol ses person'o'j kun'e kaj trink'as pli ol du'dek, ĉio dank’ al li'a lang'o, al la simi'o kaj al la marionet'o'j.

Ĉi-moment'e re'ven'is majstr'o Pedro kun la ĉar'o, kie sid'is la pup'teatr'o kaj sam'e la simi'o, grand'a kaj sen'vost'a, kun la pug'o aspr'a kiel felt'o, sed kun ne turp'a vizaĝ'o. Do'n Quijote, apenaŭ vid'is ĝi'n, demand'is al ĝi:

—Dir'u, sinjor'o diven'ist'o: kio okaz'os? Kio est'os al ni? Kaj jen, vid'u mi'a'j'n du real'o'j'n.

Kaj li ordon'is al Sancho, ke li trans'don'u ili'n al majstr'o Pedro. Sed ĉi last'a respond'is anstataŭ la simi'o, dir'ant'e:

—Sinjor'o, ĉi best'o ne don'as respond'o'n pri la ven'ont'a'j afer'o'j. Ĝi iom sci'as pri la pas'int'a'j, sam'e kiel pri la nun'a'j.

—Je Di'o! —ek'kri'is Sancho—. Eĉ ne unu sold'o'n mi pag'us, por ke oni dir'u kio'n mi tra'viv'is, ĉar, kiu pov'us sci'i tio'n pli bon'e ol mi? Kaj est'us ver'e stult'e pag'i, por ke oni dir'u al mi kio'n mi jam sci'as. Sed tial, ke ĝi kon'as la nun'o'n, jen mi'a'j du real'o'j. Dir'u, lind'a simi'o, kio'n far'as ĉi-moment'e mi'a edz'in'o Teresa Panza kaj per kio'n si'n distr'as?

Majstr'o Pedro rifuz'is la mon'o'n kaj dir'is:

—Mi ne vol'as ricev'i pag'o'n sen antaŭ'e plen'um'i la serv'o'n.

Per la dekstr'a man'o, li don'is al si du frap'o'j'n sur la liv'a'n ŝultr'o'n, la simi'o al'salt'is sur ĝi'n, met'is si'a'n buŝ'o'n ĉe li'a orel'o kaj rapid'e klak'is per la dent'o'j; kaj, tio'n far'int'e en apenaŭ la temp'o neces'a por dir'i unu credo, ĝi salt'is de'nov'e al la plank'o. Tuj post'e majstr'o Pedro hast'is genu'iĝ'i antaŭ do'n Quijote, ĉirkaŭ'pren'is li'a'j'n krur'o'j'n kaj dir'is:

—Mi brak'um'as ĉi krur'o'j'n, kvazaŭ ili est'us la du kolon'o'j de Herkules'o, ho glor'a restaŭr'ant'o de la jam forges'it'a vag'ant'a kavalir'ism'o! Ho, neniam sufiĉ'e laŭd'at'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, defend'o de la aflikt'it'o'j, apog'o de la fal'ant'o'j, sub'ten'o de la fal'int'o'j, baston'o kaj konsol'o de la mizer'ul'o'j!

Ĉe tio do'n Quijote rigid'iĝ'is de stupor'o, Sancho de konfuz'o, la kuz'o de mir'o, la paĝi'o de perpleks'o, la vir'o de la ia'o'j de surpriz'o, la gast'ej'estr'o de konstern'o, kaj, resum'e, ĉiu'j aŭskult'int'o'j de la vort'o'j de la marionet'ist'o gap'eg'is sen'mov'a'j. Majstr'o Pedro daŭr'ig'is:

—Kaj vi, ho brav'a Sancho Panza, la plej bon'a ŝild'ist'o de la mond'o, serv'ist'o de la plej bon'a kavalir'o, ĝoj'u: vi'a bon'a edz'in'o, Teresa, bon'e fart'as, kaj la nun'a hor'o, kard'as funt'o'n da lin'o kaj, jen pli da detal'o'j, hav'as ĉe si'a liv'a flank'o kruĉ'o'n kun la buŝ'o breĉ'et'it'a kaj kun ne et'a kvant'o da vin'o, kiu anim'as ŝi'n en ŝi'a labor'o.

—Mi kred'as vi'n —respond'is Sancho—, ĉar ŝi est'as ver'a juvel'o, kaj se ŝi ne hav'us ĵaluz'a'n natur'o'n, mi ne ŝanĝ'us ŝi'n eĉ por la gigant'in'o Andandona, vir'in'o virt'a kaj diligent'a, laŭ mi'a mastr'o. Teresa est'as unu el tiu'j person'o'j, kiu'j rifuz'as al si neni'o'n, eĉ se la herodontoj sufer'os la konsekvenc'o'n de tia kondut'o.

—Mi dir'as nun —rimark'is do'n Quijote—, ke mult'e leg'ant'a kaj vojaĝ'ant'a hom'o vid'as mult'o'n kaj lern'as mult'o'n. Neni'a'n argument'ad'o'n oni pov'int'us uz'i por konvink'i mi'n, ke ekzist'as en la mond'o simi'o'j kun la kapabl'o diven'i, kiel mi vid'as nun propr'a-okul'e. Efektiv'e, sinjor'o'j, mi est'as la sam'a do'n Quijote menci'it'a de ĉi bon'a best'o, kvankam ĝi dediĉ'is al mi iom tro da laŭd'o'j. Sed, kia ajn mi est'as, mi dank'as la ĉiel'o'n, ke ĝi don'as al mi mild'a'n kaj kompat'em'a'n natur'o'n, ĉiam pret'a'n far'i bon'o'n kaj ne'kapabl'a'n kaŭz'i damaĝ'o'n al ajn'a person'o.

—Se mi hav'us mon'o'n —dir'is la paĝi'o— mi demand'us al la sinjor'o simi'o, kio okaz'os al mi en mi'a vojaĝ'o.

Al tio respond'is majstr'o Pedro, jam lev'iĝ'int'a de la pied'o'j de do'n Quijote:

—Mi jam dir'is, ke ĉi best'et'o ne diven'as la futur'o'n. Ali'e, mi ne konsider'us vi'a'n mank'o'n de mon'o, ĉar, por komplez'i sinjor'o'n do'n Quijote, mi ignor'us ĉi'a'n profit'o'n de ĉi mond'o. Kaj nun, por amuz'i li'n, ĉar mi est'as ŝuld'a al li, mi munt'os la pup'o-teatr'o'n kaj don'os sen'pag'a'n prezent'ad'o'n al ĉiu'j person'o'j de la gast'ej'o.

Tio'n aŭd'int'e, la gast'ej'estr'o, plen'a de ĝoj'o, indik'is la lok'o'n, kie oni pov'us munt'i la teatr'o'n kaj, en unu moment'o, oni ĝi'n star'ig'is. De si'a flank'o, do'n Quijote ne tre kontent'is je la diven-kapabl'o de la simi'o, ĉar ne ŝajn'is al li dec'e, ke iu simi'o pov'u diven'i pri afer'o'j pas'int'a'j kaj futur'a'j. Tiel do, dum majstr'o Pedro aranĝ'is la teatr'o'n, do'n Quijote re'tir'iĝ'is kun Sancho al angul'o de la stal'o, kie, ne'aŭd'at'e de ali'a'j person'o'j, li dir'is:

—Nu, Sancho, mi bon'e konsider'is la rar'a'n kapabl'o'n de ĉi simi'o kaj ven'is al la konklud'o, ke ĉi majstr'o Pedro, ĝi'a mastr'o, sen'dub'e far'is pakt'o'n, implic'it'a'n aŭ eksplic'it'a'n, kun la diabl'o.

—Se la pak'o est'as implik'it'a[296] kaj demon'a, ĝi cert'e ne rekomend'ind'as. Sed, kia'n profit'o'n pov'as el'tir'i majstr'o Pedro el ĉi pak'o?

—Vi ne kompren'as mi'n, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Mi vol'as dir'i, ke li cert'e inter'konsent'is kun la diabl'o, ke ĉi last'a don'u al la simi'o tiel special'a'n talent'o'n; majstr'o Pedro gajn'as per ĝi si'a'n pan'o'n kaj, kiam li riĉ'iĝ'os, li dev'os liver'i si'a'n anim'o'n al Satan'o, ĉar tio'n postul'as ĉiam ĉi mal'amik'o de la tut'a mond'o. Mi tiel opini'as, ĉar la simi'o respond'as nur al demand'o'j pri afer'o'j nun'a'j aŭ pas'int'a'j, kaj la sci'o de la diabl'o ne etend'iĝ'as preter'e.

La futur'o'n li pov'as kon'i nur per konjekt'o'j, kaj ne ĉiam, ĉar sol'e Di'o rezerv'is al si la kon'o'n de ĉia temp'o kaj epok'o; [297] por Li ekzist'as nek pase'o nek futur'o: ĉio est'as nun'o por Li.

Tiel do, tut'e klar'as, ke ĉi simi'o parol'as laŭ la stil'o de la diabl'o, kaj mi mir'as, ke oni ne denunc'is ĝi'n ĉe la Sankt'a Inkvizici'o, kie oni ĝi'n pri'demand'us kaj el'ŝir'us el ĝi la konfes'o'n pri tio, kiu do hav'ig'is al ĝi la kapabl'o'n diven'i. Evident'as, ke ĉi simi'o ne est'as astr'olog'o, kaj nek ĝi, nek ĝi'a mastr'o far'as, aŭ sci'as far'i, horoskop'o'j'n, kvankam ĉi last'a'j tiel en'mod'iĝ'is en Hispan'uj'o, ke nun'temp'e ne ekzist'as vir'in'et'o, paĝi'o aŭ ŝu-flik'ist'o, kiu ne pret'us star'ig'i ies horoskop'o'j'n (kvazaŭ far'i ili'n tiel facil'us, kiel pren'i lud-kart'o'n de sur la plank'o), kaj tia'manier'e, per si'a'j tromp'o'j kaj ne'sci'o korupt'as la mir'ind'a'n ver'o'n de ĉi scienc'o. Mi sci'as pri cert'a dam'o, ke, iam, ŝi demand'is al unu el ĉi fals'a'j horoskop'ist'o'j, ĉu hund'in'et'o ŝi'a graved'iĝ'us, kiom da id'o'j ĝi nask'us, kaj kiu'n kolor'o'n ili hav'us. La sinjor'o astr'olog'o respond'is, far'int'e la koncern'a'n horoskop'o'n, ke la hund'in'o graved'iĝ'us kaj nask'us tri id'o'j'n; unu est'us verd'a, ali'a ruĝ'a kaj ali'a bunt'a, kondiĉ'e ke la hund'in'o kopulaci'u inter la dek'unu'a kaj la dek'du'a hor'o de la tag'o aŭ de la nokt'o, en lund'o aŭ en sabat'o. Sed okaz'is, ke du tag'o'j'n post la konsult'o, la hund'in'o mort'is de tro'a manĝ'ad'o, kaj la sinjor'o astr'olog'o tamen fam'iĝ'is en si'a urb'o kiel plej kompetent'a horoskop'ist'o, kia'n reputaci'o'n hav'as la pli'part'o el ili.

—Malgraŭ ĉio —dir'is Sancho—, mi dezir'us, ke vi'a moŝt'o demand'u al la simi'o, per'e de majstr'o Pedro, ĉu ver'as vi'a'j aventur'o'j en la kavern'o de Montesinos. Ĉar mi opini'as, kaj mi pet'as vi'a'n pardon'o'n, ke ĉio est'is fikci'o kaj mensog'o, aŭ almenaŭ, ke vi ĝi'n sonĝ'is.

—Ĉio ebl'as —respond'is do'n Quijote—. Sed mi sekv'os vi'a'n konsil'o'n, eĉ se mi sent'os skrupul'o'j'n.

Ĉi-moment'e majstr'o Pedro proksim'iĝ'is vok'i la hidalg'o'n, dir'ant'e, ke jam la teatr'o star'is pret'a, kaj pet'ant'e, ke li ir'u ĉe'est'i la lud'o'n pro ties grand'a interes'o. Do'n Quijote inform'is pri si'a ide'o al la marionet'ist'o kaj pet'is li'n, ke, unu'e, li demand'u al si'a simi'o, ĉu cert'a'j afer'o'j okaz'int'a'j en la kavern'o de Montesinos est'is ver'a'j aŭ nur sonĝ'it'a'j, ĉar ŝajn'is al li, ke ili hav'as part'o'n de ver'o kaj part'o'n de sonĝ'o. Majstr'o Pedro, sen respond'i eĉ unu vort'o'n, ir'is pren'i la simi'o'n, met'is ĝi'n antaŭ do'n Quijote kaj Sancho kaj dir'is:

—Sinjor'o simi'o, ĉi kavalir'o dezir'as sci'i, ĉu kelk'a'j afer'o'j de li tra'viv'it'a'j en la kavern'o de Montesinos est'as ver'a'j aŭ fals'a'j.

Li far'is la kutim'a'n gest'o'n, la simi'o salt'is sur li'a'n liv'a'n ŝultr'o'n kaj kvazaŭ-parol'is al li en la

orel'o'n. Tuj post'e majstr'o Pedro deklar'is:

—La simi'o dir'as, ke unu part'o el ĉio vid'it'a kaj far'it'a de vi'a moŝt'o ver'as, kaj ke la ali'a part'o fals'as. Ĝi al'don'is, ke ĝi sci'as neni'o'n pli'a'n pri ĉi afer'o, sed ke ĝi respond'os ajn'a'n nov'a'n demand'o'n en la ven'ont'a vendred'o; nun'e, ĝi'a kapabl'o diven'i el'ĉerp'iĝ'is kaj ne re'ven'os ĝis la vendred'o, kiel dir'it'e.

—Ĉu mi ne dir'is, ke mi ne pov'as kred'i ver'a eĉ la du'on'o'n de tio, kio'n vi rakont'is pri la kavern'o? —dir'is Sancho.

—Si'a'temp'e oni sci'os, Sancho —respond'is do'n Quijote—. La temp'o, rivel'ant'o de ĉi'a'j afer'o'j, tir'as ili'n sen'escept'e en la plen'a'n lum'o'n, eĉ se ili kaŝ'iĝ'as en la sin'o de la ter'o. Sed ni las'u nun ĉi tem'o'n, kaj ni ir'u vid'i la teatr'o'n de majstr'o Pedro, ĉar mi pens'as, ke ĝi rezerv'os al ni i'a'n surpriz'o'n.

—Kiel «i'a'n»? —dir'is majstr'o Pedro—. Ĉi teatr'o mi'a en'ten'as ses'dek mil surpriz'o'j'n. Sci'u, sinjor'o do'n Quijote, ke ĝi rang'as inter la plej vid'ind'a'j afer'o'j de ĉi mond'o. Sed operibus credite, et non verbis,[298] do mi met'u man'o'n en la labor'o'n, ĉar la temp'o pas'as kaj ni hav'as mult'o'n por far'i, dir'i kaj el'montr'i.

Do'n Quijote kaj Sancho sekv'is li'n ĝis la lok'o, kie la teatr'o jam star'is munt'it'a kaj ne'kovr'it'a, abund'e garn'it'a per vaks'a'j kandel'et'o'j, kies lum'o don'is al ĝi bril'e okul'frap'a'n aspekt'o'n.

Majstr'o Pedro, kiel manipul'ant'o de la pup'o'j, en'ir'is en la bud'o-form'a'n teatr'o, kaj, ekster'e, lok'is si'n unu knab'o, serv'ist'o de majstr'o Pedro, por eksplik'i kaj koment'i la argument'o'n. Li ten'is verg'et'o en la man'o por montr'i per ĝi al la divers'a'j marionet'o'j aper'ont'a'j.

Do'n Quijote, Sancho, la kuz'o kaj la paĝi'o okup'is la plej bon'a'j'n lok'o'j'n, ankaŭ la ceter'a'j gast'ej'an'o'j sid'iĝ'is, aŭ star'is, antaŭ la teatr'o, kaj la jun'a koment'ist'o komenc'is dir'i kio'n aŭskult'os aŭ leg'os la aŭskult'ant'o aŭ leg'ant'o de la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[296] Kiel en ali'a'j okaz'o'j, Sancho mis'kompren'as, kaj konfuz'as «pakt'o'n» kun «pak'o» kaj

«implic'it'a» kun «implik'it'a».

[297] Cervantes ripet'as ĉi tie pens'o'n el la Bibli'o (Ag'o'j de la Apostol'o'j 1,7).

[298] Latin'aĵ'o: «kred'u la far'o'j'n, se ne la vort'o'j'n». El la Bibli'o (Johano 10,38).

Ĉapitr'o 26

Daŭr'ig'o de la amuz'a aventur'o de la marionet'ist'o, kun ali'a'j afer'o'j ver'e leg'ind'a'j Ĉiu'j silent'is, sam'e la helen'o'j kiel la troj'an'o'j; [299] mi vol'as dir'i, ke la spekt'ant'o'j de la lud'o ten'is si'a'n atent'o'n al'kroĉ'it'a al la lip'o'j de la koment'ist'o. Tiam, mal'antaŭ la kurten'o aŭd'iĝ'is la son'o de kelk'e da tambur'o'j kaj trumpet'o'j kaj la subit'a salv'o de mult'a'j kanon'o'j. La bru'o baldaŭ ĉes'is, la knab'o lev'is la voĉ'o'n kaj dir'is:

—Ĉi ver'a histori'o, lud'ot'a ĉi tie al vi'a'j moŝt'o'j, est'as pren'it'a, vort'o'n post vort'o, el la franc'a'j kronik'o'j kaj el la hispan'a'j romanc'o'j, ĉie cirkul'ant'a'j de buŝ'o al buŝ'o, eĉ inter la bub'o'j de la strat'o'j. Ĝi montr'as, kiel la sinjor'o do'n Gaiferos liber'ig'as si'a'n edz'in'o'n Melisendra, kapt'it'in'o en Hispan'uj'o, el la man'o'j de la maŭr'o'j de la urb'o Sansueña, nun kon'at'a sub la nom'o de Zaragoza, Vid'u, sinjor'o'j, ke do'n Gaiferos lud'as triktrak'o'n, laŭ la vers'o'j de la kanzon'o:

Per la triktrak'o lud'as do'n Gaiferos,

pri Melisendra tut'e forges'int'e.

»Kaj ĉi eminent'ul'o aper'ant'a tie kun kron'o sur la kap'o kaj sceptr'o en la man'o est'as la imperi'estr'o Karolo la Grand'a, ŝajn'a patr'o de la menci'it'a Melisendra. Ĉagren'it'a pro la pigr'o kaj neglekt'em'o de si'a bo'fil'o, jen li ir'as admon'i li'n; rimark'u, ke li krud'e kaj serioz'e li'n skold'as, ĝis tia ekstrem'o, ke ŝajn'as, kvazaŭ li vol'us don'i per la sceptr'o kelk'e da bat'o'j sur la kap'o'n de la bo'fil'o; kaj plur'a'j aŭtor'o'j asert'as, ke li ja far'is tio'n sen'hezit'e kaj fort'e.

Dir'int'e, per mult'e da rezon'o'j, ke do'n Gaiferos en'danĝer'ig'us si'a'n honor'o'n, se li ne klopod'us liber'ig'i si'a'n edz'in'o'n, la imperi'estr'o daŭr'ig'as, laŭ la histori'o: Jam vi aŭd'is: nun, decid'u. [300]

»Rigard'u, sinjor'o'j, kiel la imperi'estr'o turn'as la dors'o'n al do'n Gaiferos kaj las'as li'n ĉagren'it'a; atent'u nun, kiel koler'e kaj sen'pacienc'e do'n Gaiferos for'ĵet'as de si la tabul'o'n de la triktrak'o kaj la lud'o'pec'o'j'n, pet'as urĝ'e la arm'aĵ'o'n kaj suplikas al si'a kuz'o do'n Rolando, ke li prunt'u al li si'a'n glav'o'n Durindana; rimark'u, ke do'n Rolando rifuz'as far'i la prunt'o'n kaj, anstataŭ'e, propon'as si'n kiel kun'ul'o'n li'a'n en la risk'a entrepren'o baldaŭ komenc'ot'a de do'n Gaiferos. Sed la kuraĝ'a kaj furioz'a kavalir'o ne akcept'as la propon'o'n kaj dir'as, ke li sol'a, sen ies help'o, tre kapabl'as liber'ig'i si'a'n edz'in'o'n, eĉ se oni re'ten'us ŝi'n en la plej'a profund'o de la ter'o. Ĉe tio li el'ir'as por sur'met'i la arm'aĵ'o'n kaj tuj komenc'i la vojaĝ'o'n. Nun, sinjor'o'j, turn'u la rigard'o'n al la tur'o tie vid'ebl'a, kaj far'u al vi la ide'o'n, ke ĝi est'as unu el la tur'o'j de la alkazar'o de Zaragoza nun nom'at'a La Alfajería. La dam'o vest'it'a per maŭr'a kostum'o kaj aper'ant'a en ĉi balkon'o est'as la sen'egal'a Melisendra, kiu oft'e rigard'as de tie la voj'o'n al Franc'uj'o, kaj konsol'as si'n je si'a en'ferm'it'ec'o, pens'ant'e pri Parizo kaj si'a edz'o. Observ'u nun ĉi nov'a'n incident'o'n, kia'n ebl'e oni neniam antaŭ'e vid'is. Ĉu vi ne rimark'as ĉi maŭr'o'n? Li ir'as sur la pint'o'j de la pied'o'j, silent'e, kun fingr'o sur la lip'o'j, kaj proksim'iĝ'as de'post'e al

Melisendra. Observ'u nun, kiel li kis'as ŝi'n plen'e sur la buŝ'o'n, kaj kiel rapid'e ŝi kraĉ'as kaj post'e viŝ'as al si la lip'o'j'n per la blank'a manik'o de si'a ĉemiz'o, kaj kiel ŝi lament'as kaj de'ŝir'as si'a'j'n bel'a'j'n har'o'j'n, kvazaŭ ili kulp'us je li'a fripon'aĵ'o. Observ'u ankaŭ, ke ali'a maŭr'o de serioz'a mien'o, la reĝ'o Marsilio de Sansueña, promen'as en la koridor'o, vid'as la insolent'o'n de la unu'a maŭr'o kaj ordon'as, kvankam la kis'int'o est'as parenc'o kaj grand'a favor'it'o li'a, ke oni li'n kapt'u kaj don'u al li du'cent frap'o'j'n per skurĝ'o. Jen kiel oni konduk'as li'n tra la ĉef'a'j strat'o'j de la urb'o, kun anonc'ist'o'j ĉe-front'e kaj gard'ist'o'j mal'antaŭ'e, kaj kiel oni aplik'as la pun'o'n preskaŭ tuj post la delikt'o, ĉar inter la maŭr'o'j ekzist'as nek proces'o'j nek apelaci'o'j, diferenc'e ol ĉe ni.

—Knab'o —laŭt'is tiam do'n Quijote—. Knab'o, daŭr'ig'u vi'a'n histori'o'n tut'e rekt'e, sen far'i devi'o'j'n, ĉar, por asert'i i'o'n ver'a, neces'as mult'e de pruv'o'j kaj re'pruv'o'j.

—Knab'o, far'u kio'n ĉi sinjor'o ordon'as al vi —dir'is de'intern'e majstr'o Pedro— kaj ne perd'u vi'n en digresi'o'j. Est'os pli bon'e tiel. Ten'u vi'n do al vi'a simpl'a melodi'o kaj ne implik'iĝ'u en kontrapunkt'o'j, ĉar ili kutim'as mis'son'i pro si'a komplik'ec'o.

—Tre bon'e —respond'is la knab'o.

Kaj li daŭr'ig'is jen'e la histori'o'n:

—Ĉi tie, ĉi sur'ĉeval'a figur'o en gaskon-stil'a mantel'o est'as do'n Gaiferos mem; kaj jen, li'a edz'in'o, jam venĝ'it'a pri la insolent'o de la lasciv'a maŭr'o, star'as kun pli bon'a kaj seren'a mien'o ĉe la krenel'o'j de la tur'o kaj al'parol'as si'a'n edz'o'n, kiu'n ŝi pren'as por simpl'a vojaĝ'ant'o; kiu'n ili dir'is unu al la ali'a, tio trov'iĝ'as en la romanc'o: Se vi al Franc'uj'o ir'as,

pri Gaiferos demand'ad'u.

»Sed mi ne ripet'os nun ili'a'n konversaci'o'n, ĉar kutim'e tro'a vort'o'flu'o kaŭz'as enu'o'n. Sufiĉ'as vid'i, kiel do'n Gaiferos kon'ig'as si'n, kaj kiel Melisendra, laŭ si'a'j ĝoj'a'j gest'o'j, montr'as, ke ŝi re'kon'is li'n, des pli nun, kiam ŝi ĵet'as si'n de la balkon'o kun la intenc'o fal'i sur la grop'o'n de la ĉeval'o de ŝi'a brav'a edz'o. Sed, ve al ŝi! Rigard'u, kiel la rand'o de ŝi'a jup'o kroĉ'iĝ'as al fer'aĵ'o de la balkon'o, kaj kiel ŝi pend'as en la aer'o kaj ne pov'as ating'i la ter'o'n. Tamen, rimark'u, ke la kompat'em'a ĉiel'o help'as kiam plej neces'e, ĉar do'n Gaiferos proksim'iĝ'as, kaj sen'rigard'e, ĉu li de'ŝir'os aŭ ne ŝi'a'n bel'a'n jup'o'n, pren'as ŝi'n kaj per la fort'o de la brak'o'j ig'as ŝi'n descend'i ĝis la ter'o. Post'e li ŝi'n impuls'as sur la grop'o'n de si'a ĉeval'o, kie ŝi ek'rajd'as vir-stil'e, t.e. kun la krur'o'j fork'manier'e dis'met'it'a'j. Do'n Gaiferos rekomend'as al ŝi, ke ŝi fort'e ĉirkaŭ'pren'u li'n de'post'e kaj kroĉ'u si'a'j'n man'o'j'n sur li'a brust'o, por ke ŝi ne fal'u, ĉar sinjor'in'o Melisendra ne hav'as la kutim'o'n rajd'i tia'manier'e. Ankaŭ aŭskult'u, kiel la ĉeval'o kontent'e hen'as, tial, ke ĝi port'as tiel grand'a'n ŝarĝ'o'n da kuraĝ'o kaj bel'o en la person'o'j de si'a mastr'o kaj si'a mastr'in'o. Vid'u, kiel ili far'as turn'o'n kaj el'rajd'as el la urb'o kaj, gaj'a'j kaj feliĉ'a'j, pren'as la voj'o'n al Parizo. Ir'u pac'e, ho sen'egal'a par'o da ver'a'j am'ant'o'j! Sekur'e ating'u la land'o'n de vi'a'j dezir'o'j, sen ke la fortun'o obstakl'u vi'a'n feliĉ'a'n vojaĝ'o'n! La okul'o'j de vi'a'j parenc'o'j kaj amik'o'j vid'u vi'n ĝu'i la ceter'o'n de vi'a viv'o, kaj ĝi est'u long'a, kiel la viv'o de Nestor'o! [301] Majstr'o Pedro lev'is tiam de'nov'e la voĉ'o'n:

—Parol'u simpl'e, knab'o, ne bombast'u: ĉia afekt'ad'o mav'as.

La koment'ist'o respond'is neni'o'n al la avert'o kaj daŭr'ig'is:

—Ĉie trov'iĝ'as person'o'j sci'vol'a'j, ĉio'n observ'ant'a'j. Ili vid'is la descend'o'n kaj sur'ĉeval'ig'o'n de Melisendra, inform'is al la reĝ'o Marsilio kaj ĉi last'a ordon'is don'i la alarm'o'n. Kaj rimark'u, kiel rapid'e oni plen'um'is li'a'n ordon'o'n, ĉar la urb'o tondr'as kaŭz'e de la sonor'il'o'j son'ant'a'j en la tur'o'j de la moske'o'j.

—Tio ne ver'as —inter'romp'is do'n Quijote—. Majstr'o Pedro erar'as rilat'e al ĉi afer'o de la sonor'il'o'j, ĉar inter la maŭr'o'j oni uz'as, ne sonor'il'o'j'n, sed tambur'o'j'n kaj spec'o'n de ŝalm'o simil'a al ni'a'j klarnet'o'j. Kaj aŭd'ig'i sonor'il'o'j'n en Sansueña cert'e est'as grand'a absurd'o.

Ĉe tio majstr'o Pedro ĉes'ig'is la sonor'ad'o'n kaj dir'is:

—Ne zorg'u pri bagatel'o'j, sinjor'o, nek pretend'u, ke ĉio est'u perfekt'a, ĉar perfekt'ec'o ne ekzist'as. Ĉu oni ne lud'as ĉie, preskaŭ ĉiu'tag'e, mil'o'n da komedi'o'j plen'a'j de mil ne'kongru'aĵ'o'j kaj absurd'o'j, kaj tamen ili furor'as, kaj oni aŭskult'as ili'n, ne nur kun plezur'o, sed eĉ kun admir'o? Daŭr'ig'u, knab'o, kaj ne zorg'u. Tiel long'e kiel mi plen'ig'os mi'a'n burs'o'n, ne grav'as, ĉu mi prezent'as tiom da absurd'o'j, kiom da atom'o'j ekzist'as en la sun'o.

—Vi prav'as —respond'is do'n Quijote.

Kaj la knab'o daŭr'ig'is:

—Rigard'u, kiel mult'e'nombr'a kaj pomp'a rajd'ant'ar'o el'galop'as el la urb'o kaj persekut'as la du katolik'a'j'n ge'am'ant'o'j'n. Kiom da trumpet'o'j son'as, kiom da ŝalm'o'j fajf'as, kiom da tambur'o'j tondr'as! Mi tim'as, ke oni fin'e kapt'os kaj re'turn'e konduk'os la par'o'n al'lig'it'a al la vost'o de ili'a ĉeval'o, kio est'us terur'a spektakl'o.

Vid'ant'e tiom da maŭr'o'j kaj aŭskult'ant'e tiom da bru'o, do'n Quijote pens'is, ke li dev'as help'i la fuĝ'ant'o'j'n, do li star'iĝ'is kaj laŭt'is:

—Neniam mi toler'os, ke antaŭ mi oni far'u tia'n per'fort'o'n kontraŭ la fam'a, kuraĝ'a kaj am'ant'a kavalir'o do'n Gaiferos. Halt'u, fi'nask'it'a kanajl'ar'o, ne sekv'u nek persekut'u li'n: ali'e, prepar'u vi'n batal'i kontraŭ mi.

Tio'n dir'ant'e, li el'ing'is la glav'o'n, ĵet'is si'n per unu salt'o al la teatr'o kaj, ne'imag'ebl'e furioz'a kaj rapid'a, el'las'is hajl'o'n da hak'o'j kontraŭ la maŭr'o'j-marionet'o'j, renvers'ant'e unu'j'n, sen'kap'ig'ant'e ali'a'j'n, mutil'ant'e kelk'a'j'n kaj detru'ant'e mult'a'j'n; kaj inter si'a'j bat'o'j, li don'is tia'n hak'o'n de'supr'e, ke se majstr'o Pedro ne kaŭr'iĝ'us, kun'tir'iĝ'us kaj bul'iĝ'us, la hidalg'o for'tranĉ'us li'a'n kap'o'n pli facil'e ol se ĝi konsist'us el marcipan'o.

Majstr'o Pedro laŭt'is, dir'ant'e:

—Halt'u, sinjor'o do'n Quijote! Rimark'u, ke vi renvers'as, dis'pec'ig'as kaj murd'as, ne ver'a'j'n maŭr'o'j'n, sed figur'et'o'j'n el karton'o! Ve al mi! Vid'u, ke vi detru'as kaj ruin'ig'as ĉio'n, kio'n mi

posed'as!

Tamen do'n Quijote, sving'ant'e la glav'o'n jen per unu man'o, jen per la du, ne ĉes'is el'las'i, kvazaŭ hajl'o'n, hak'o'j'n de'supr'e, de'dekstr'e kaj de'liv'e. Fin'e en mal'pli da temp'o neces'a por dir'i du credos, li dis'fal'ig'is la tut'a'n teatr'o'n sur la plank'o'n kaj split'is en pec'o'j'n ties figur'o'j'n kaj kulis'o'j'n: la reĝ'o Marsilio vid'iĝ'is grav'e vund'it'a, kaj la imperi'estr'o Karolo la Grand'a hav'is si'a'n kap'o'n kaj kron'o'n dis'tranĉ'it'a'j en du part'o'j'n. La senat'o de spekt'ant'o'j panik'iĝ'is, la simi'o fuĝ'is al la tegment'o'j de la dom'o, la kuz'o tim'is, la paĝi'o terur'iĝ'is, kaj eĉ Sancho Panza eg'e alarm'iĝ'is, ĉar post'e, kiam la tempest'o pas'is, li ĵur'is, ke neniam antaŭ'e li vid'is si'a'n mastr'o'n posed'at'a de tiel sen'brid'a furioz'o.

Antaŭ la ĝeneral'a detru'o de la teatr'o, do'n Quijote iom trankvil'iĝ'is kaj dir'is:

—Mi ŝat'us vid'i ĉi-lok'e kaj ĉi-moment'e la mien'o'n de la hom'o'j, kiu'j ne kred'as, nek vol'as kred'i, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j util'as en la mond'o, Nu, kio okaz'int'us al la brav'a do'n Gaiferos kaj al la bel'a Melisendra, se mi ne trov'iĝ'us ĉi tie? Sen'dub'e ili est'us jam sub la pov'o de ĉi hund'o'j, sufer'ant'e hont'ind'a'j'n humil'ig'o'j'n. Tiel do, long'e viv'u la vag'ant'a kavalir'ism'o super ĉio ajn ekzist'ant'a en la mond'o!

—Viv'u long'e kaj feliĉ'e! —inter'romp'is li'n majstr'o Pedro kun lament'a voĉ'o—. Kaj mi mort'u, ĉar, pro mi'a aĉ'a sort'o, mi pov'as dir'i, kiel la reĝ'o do'n Rodrig'o: Mi reĝ'ad'is Hispan'uj'o'n,

sed hodiaŭ ne posed'as

unu sol'a'n tur-krenel'o'n.

»Antaŭ, ne du'on'hor'o, sed apenaŭ du minut'o'j, mi mastr'is super reĝ'o'j kaj imperi'estr'o'j, kaj mi'a stal'o'j, kofr'o'j kaj sak'o'j plen'is de ne'kalkul'ebl'a nombr'o da ĉeval'o'j kaj bel'a'j kostum'o'j, kaj nun mi vid'as mi'n aflikt'it'a kaj ne'konsol'ebl'e paŭpera kaj mizer'a kaj, plej bedaŭr'ind'e, sen la simi'o, ĉar eĉ tra la dent'o'j mi ŝvit'os en mi'a pen'ad'o re'kapt'i ĝi'n. Kaj ĉio'n ĉi mi ŝuld'as al la absurd'a atak'o de koler'o de ĉi sinjor'o kavalir'o, laŭ'dir'e protekt'ant'o de orf'o'j, ripar'ant'o de arbitr'o'j kaj far'ant'o de ali'a'j bon'aĵ'o'j. Nur ĉi-okaz'e mank'is li'a grand-anim'ec'o. Ben'at'u mil'foj'e Di'o en la tron'o de si'a glor'o! Kaj prav'e ĉi vir'o nom'iĝ'as Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, se konsider'i, ke li detru'is la mien'o'n de mi'a'j figur'o'j!

Sancho Panza, kor'tuŝ'it'a de la lament'ad'o de majstr'o Pedro, dir'is al li:

—Ne plor'u, majstr'o Pedro, ne tiel ve'ad'u, aŭ vi ŝir'os al mi la kor'o'n. Sci'u, ke mi'a sinjor'o do'n Quijote est'as tiel skrupul'a krist'an'o kaj katolik'o, ke, se li kompren'os, ke li mis'ag'is kontraŭ vi, li tio'n re'kon'os kaj vol'os larĝ'e kompens'i vi'n.

—Mi kontent'iĝ'us, se do'n Quijote pag'us al mi part'o'n de la damaĝ'o sufer'it'a de mi'a'j pup'o'j.

Tiel li kviet'ig'us si'a'n konscienc'o'n, ĉar oni ne eskap'as el la etern'a damn'o, se oni re'ten'as la propr'aĵ'o'n de ali'a person'o kontraŭ ties vol'o, kaj oni rifuz'as ĝi'n re'don'i.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—. Sed, laŭ mi'a sci'o, mi hav'as neni'o'n vi'a'n, majstr'o Pedro.

—Ĉu ver'e neni'o'n? —respond'is la marionet'ist'o—. Rigard'u al la fragment'o'j dis'e kuŝ'ant'a'j sur ĉi dur'a kaj steril'a ter'o. Ĉu ili'n ne dis'ĵet'is kaj detru'is la ne'venk'ebl'a fort'o de vi'a potenc'a brak'o? Kies est'is ili'a'j korp'o'j? Ĉu ili ne aparten'is al mi? Kaj per kio mi viv'ten'is mi'n, se ne per ili?

—Mi plen'e konvink'iĝ'is nun —dir'is do'n Quijote—, ke ver'as tio, kio'n mi oft'e suspekt'is, nom'e, ke la sorĉ'ist'o'j, kiu'j persekut'as mi'n, ĉiam met'as antaŭ mi'a'j okul'o'j figur'o'j'n en ties real'a'j form'o'j kaj post'e trans'form'as kaj ŝanĝ'as ili'n en kio'n ajn ili dezir'as. Mi firm'e kaj sen'hezit'e asert'as al vi, sinjor'o'j, ke ĉio okaz'int'a ĉi tie ŝajn'is al mi absolut'e aŭtent'a, kaj ke Melisendra est'is Melisendra; do'n Gaiferos, do'n Gaiferos; Marsilio, Marsilio; kaj Karolo la Grand'a, Karolo la Grand'a. Sekv'e mi koler'iĝ'is kaj, por plen'um'i mi'a'n dev'o'n de vag'ant'a kavalir'o, klopod'is help'i kaj favor'i la fuĝ'ant'a'n par'o'n; do mi far'is bon-intenc'e kio'n vi vid'is, kaj se ĝi turn'iĝ'is en mis'ag'o'n, kulp'as, ne mi, sed la pervers'a'j ul'o'j, kiu'j mi'n persekut'as.

Tamen, kvankam mi'a far'o ne hav'is si'a'n origin'o'n en la malic'o, mi vol'as kondamn'i mi'n pag'i la damaĝ'o'n; tiel do, majstr'o Pedro, kalkul'u kiom valor'as la detru'it'a'j figur'o'j, kaj mi tuj pag'os al vi per bon'a kaj kontant'a mon'o hispan'a.

Majstr'o Pedro riverenc'e si'n klin'is kaj dir'is:

—Ne mal'pli mi esper'is de la sen'egal'a spirit'o krist'an'a de la kuraĝ'a do'n Quijote de La Mancha, ver'a help'ant'o kaj protekt'ant'o de ĉiu'j mizer'a'j kaj aflikt'it'a'j vagabond'o'j. La sinjor'o gast'ej'estr'o kaj la grand'a Sancho funkci'u inter vi'a moŝt'o kaj mi kiel arbitraci'ant'o'j kaj taks'ant'o'j koncern'e la valor'o'n de la figur'o'j ne plu uz'ebl'a'j.

La gast'ej'estr'o kaj Sancho akcept'is la rol'o'n propon'it'a'n de majstr'o Pedro. Post'e la marionet'ist'o lev'is de la plank'o la sen'kap'a'n figur'o'n de la reĝ'o Marsilio de Zaragoza kaj dir'is:

—Klar'e vid'ebl'as, ke ĉi reĝ'o ne pov'as est'i ripar'it'a en si'a'n antaŭ'a'n form'o'n. Tiel, do, mi kred'as, se oni ne opini'as ali'e, ke mi dev'as ricev'i kvar real'o'j'n kaj du'on'o'n pro ĝi'a mort'o kaj detru'o.

—Taks'u la sekv'ant'a'n —pet'is do'n Quijote.

—Nu, kaŭz'e de ĉi hak'o de'supr'e mal'supr'e'n —daŭr'ig'is majstr'o Pedro, pren'ant'e la fend'it'a'n imperi'estr'o'n Karolo la Grand'a— pet'i kvin real'o'j'n kaj kvar'on'o'n, ne est'us pet'i mult'e.

—Ĝi ŝajn'as ne et'a kvant'o —inter'ven'is Sancho.

—Ankaŭ ne grand'a —replik'is la gast'ej'estr'o—. Ni pov'us rond'ig'i la sum'o'n je kvin real'o'j.

—Li ricev'u tut'e kvin kaj kvar'on'o'n —decid'is do'n Quijote—. Kvar'on'o pli'a aŭ mal'pli'a neniel grav'as en la total'a sum'o de ĉi bedaŭr'ind'a mis'fortun'o. Kaj vi, majstr'o Pedro, rapid'e fin'u vi'a'n taks'ad'o'n, ĉar proksim'as la hor'o vesper'manĝ'i, kaj mi jam komenc'as sent'i apetit'o'n.

—Por ĉi figur'o de la bel'a Melisendra perd'int'a la naz'o'n kaj unu okul'o'n, mi vol'as ĝi'a'n ĝust'a'n prez'o'n: du real'o'j'n kaj dek du maraved'o'j'n.

—Nu, oni dev'us pens'i, ke la diabl'o inter'ven'is, se Melisendra kaj ŝi'a edz'o ne trov'iĝ'as jam, almenaŭ, ĉe la franc'a land'lim'o —dir'is do'n Quijote—. Ĉar ŝajn'is al mi, ke ili'a ĉeval'o ne galop'is, sed flug'is. Do, ne prov'u vend'i kat'o'n deklar'ant'e ĝi'n lepor'o,[302] t.e. ne montr'u al mi unu Melisendra sen naz'o, dum la ali'a, se ĉio ir'as bon'e, sen'zorg'e plezur'ig'as si'n kun si'a edz'o en Franc'uj'o. Tiel do, majstr'o Pedro, las'u, ke Di'o dis'don'u al ĉiu ties part'o'n, kaj ni kondut'u rekt'e kaj bon-intenc'e. Nu, daŭr'ig'u.

Majstr'o Pedro, vid'ant'e, ke la mens'o de do'n Quijote komenc'is de'nov'e lam'i kaj re'pren'i si'a'n old'a'n tem'o'n, ne vol'is, ke li plen'e sen'brid'iĝ'u, kaj dir'is:

—Cert'e ĉi figur'o est'as, ne Melisendra, sed unu el ŝi'a'j ĉambr'ist'in'o'j; sekv'e, don'u al mi ses'dek maraved'o'j'n por ĝi, kaj mi kontent'os kaj konsider'os mi'n bon'e pag'it'a.

Ĉi-manier'e majstr'o Pedro taks'is la prez'o'n de mult'a'j ali'a'j kripl'a'j figur'o'j, post'e la arbitraci'ant'o'j far'is al ĝi de'kalkul'o'n, kiu'n akcept'is ambaŭ parti'o'j. La total'a sum'o fiks'iĝ'is je kvar'dek real'o'j kaj tri kvar'on'o'j, kaj Sancho tuj trans'don'is ĝi'n. Sed majstr'o Pedro pet'is du pli'a'j'n real'o'j'n por la labor'o re'kapt'i la simi'o'n.

—Don'u ankaŭ ili'n, Sancho —dir'is do'n Quijote—, ne por ke li re'pren'u la simi'o'n, sed kiel trink'mon'o'n. Du cent krom'a'j'n mi don'us ĉi-moment'e, kiel rekompenc'o'n, al la person'o kiu pov'us cert'ig'i al mi, ke la sinjor'in'o doña Melisendra kaj la sinjor'o do'n Gaiferos trov'iĝ'as jam en Franc'uj'o kaj inter si'a'j parenc'o'j.

—Mi'a simi'o tio'n klar'ig'us pli bon'e ol ajn'a person'o —respond'is majstr'o Pedro—. Sed eĉ ne la diabl'o kapabl'us kapt'i ĝi'n nun. Malgraŭ ĉio, mi imag'as, ke ĝi'a kor-inklin'o al mi kaj la mal'sat'o puŝ'os ĝi'n serĉ'i mi'n ĉi-nokt'e. Ni vid'os. Morgaŭ fru'e ven'os plu'e.

Tiel do, fin'iĝ'is la tempest'o kaŭz'it'a de la pup'o'teatr'o, kaj oni vesper'manĝ'is pac'e kaj konkord'e je la kost'o de do'n Quijote, kiu est'is ekstrem'e mal'avar'a. La vir'o de la lanc'o'j kaj la halebard'o'j for'ir'is antaŭ ol komenc'iĝ'is la aŭror'o, kaj, jam post la tag'iĝ'o, la kuz'o kaj la paĝi'o dir'is adiaŭ al do'n Quijote: la unu'a por si'n direkt'i al si'a hejm'o; la ali'a por daŭr'ig'i si'a'n vojaĝ'o'n, kaj la hidalg'o don'is al li dek du real'o'j'n, ke li help'u al si per ili sur'voj'e.

Majstr'o Pedro tre bon'e kon'is do'n Quijote kaj ne vol'is plu implik'iĝ'i en nov'a'j'n problem'o'j'n kun li; tiel do, li lev'is si'n antaŭ ol la sun'o, pren'is la rest'aĵ'o'n de la pup'o'teatr'o kaj, kun'e kun la simi'o, ankaŭ for'ir'is serĉ'i si'a'j'n aventur'o'j'n. La gast'ej'estr'o, kiu ne kon'is la hidalg'o'n, mir'is tiom je li'a frenez'o kiom je li'a mal'avar'o. Fin'e Sancho, ordon'it'a de si'a mastr'o, tre bon'e pag'is li'n, kaj proksim'um'e je la ok'a maten'e, ili adiaŭ'is li'n, el'rajd'is el la gast'ej'o kaj ek'ir'is sur la voj'o, kie ni las'as ili'n, ĉar nun est'as oportun'a moment'o por rakont'i kelk'e da afer'o'j aparten'ant'a'j al ĉi fam'a histori'o.

[299] Parodi'e, Cervantes uz'as ĉi unu'a'n vers'o'n de la du'a libr'o de Ene'ad'o, de Vergili'o.

[300] Vers'o el fam'a romanc'o pri Gaiferos kaj Melisendra, verk'it'a ebl'e de Miguel Sánchez,

sam'temp'ul'o de Cervantes.

[301] Unu el la helen'a'j reĝ'o'j part'o'pren'int'a'j en la milit'o de Troj'o. Laŭ la legend'o li viv'is tri'cent jar'o'j'n.

[302] Proverb'a esprim'o, uz'at'a ankaŭ en figur'a senc'o: vend'i sen'valor'aĵ'o'n kred'ig'ant'e, ke ĝi est'as io pli mult'e'kost'a.

Ĉapitr'o 27

Kie oni klar'ig'as, kiu'j est'is majstr'o Pedro kaj li'a simi'o, kaj kiel do'n Quijote fiask'is en la aventur'o de la ia'o'j, ĉar ĝi ne fin'iĝ'is, kiel li pens'is kaj vol'is Cid'e Hamete, kronik'ist'o de ĉi grand'a histori'o, komenc'as la jen'a'n ĉapitr'o'n tiel: «Mi ĵur'as kiel katolik'o krist'an'o», kaj al tio li'a traduk'ant'o al'don'as, ke la ĵur'o de Cid'e Hamete kiel krist'an'o, kvankam li est'is cert'e maŭr'o, signif'as nur, ke, sam'e kiel katolik'o krist'an'o pro si'a ĵur'o dir'as, aŭ dev'as dir'i, la ver'o'n, tiel sam'e Cid'e Hamete ĵur'as, kvazaŭ katolik'o krist'an'o, dir'i la ver'o'n pri do'n Quijote kaj special'e pri majstr'o Pedro kaj la magi'a simi'o, kiu last'a vek'is admir'o'n en la tut'a region'o pro si'a diven'a talent'o.

Tiel do, li dir'as, ke la leg'ant'o'j de la unu'a part'o de ĉi histori'o sen'dub'e bon'e memor'as pri Ginés de Pasamonte, liber'ig'it'a en Sierra Moren'a, kun'e kun ali'a'j galer'ul'o'j, de do'n Quijote: favor'o, kiu'n post'e mav'e dank'is, kaj eĉ pli mav'e pag'is tiel pervers'a kaj sen'princip'a band'aĉ'o. Ĉi Ginés de Pasamonte, nom'at'a de do'n Quijote Ginesillo de Parapilla, ŝtel'is post'e de Sancho ties azen'o'n. Kaj tial, ke en la unu'a part'o for'est'is, kaŭz'e de la neglekt'o de la pres'ist'o'j, sci'ig'o pri kiel kaj kiam okaz'is la ŝtel'o, mult'a'j hom'o'j atribu'is la mank'o'n al la ne firm'a memor'o de la aŭtor'o. Nu, ver'dir'e, kiam Sancho sid'is dorm'ant'e sur la azen'o, Ginés ŝtel'is ĝi'n per la sam'a ruz'o uz'it'a de Bruneo ĉe Albraca, por el'ŝov'i el inter la krur'o'j de Scripante ties ĉeval'o'n. Post'e, kiel jam rakont'it'e, Sancho re'trov'is si'a'n azen'o'n. Nu, ĉi Ginés tim'is la leĝ'o'n, kies membr'o'j serĉ'ad'is li'n por li'n pun'i pro ties ne'kalkul'ebl'a'j fripon'aĵ'o'j kaj krim'o'j, tiel mult'a'j, ke, por rakont'i ili'n, li mem skrib'is dik'a'n volum'o'n; tiel do, por evit'i, ke oni li'n re'kapt'u, li decid'is en'ir'i en la regn'o'n de Aragón, kovr'i al si la liv'a'n okul'o'n kaj vag'ad'i kiel marionet'ist'o, ĉar li tre lert'is en la manipul'ad'o de pup'o'j kaj en la ĵongl'ad'o.

Post'e, de kelk'a'j liber'ig'it'a'j krist'an'o'j al'ven'int'a'j de Berberio, li aĉet'is la simi'o'n kaj instru'is ĝi'n salt'i sur li'a'n ŝultr'o'n ĉe difin'it'a signal'o kaj flustr'i, aŭ ŝajn'e flustr'i ĉe li'a orel'o. Tiel prepar'it'a, antaŭ ol en'ir'i en ajn'a'n vilaĝ'o'n kun si'a'j teatr'o kaj simi'o, li kolekt'is inform'o'j'n en la plej proksim'a lok'o, kaj se ebl'e inter la person'o'j plej konfidenc'em'a'j, pri la vilaĝ'a'j event'o'j kaj ties protagonist'o'j. Li ĉio'n en'kap'ig'is kaj, jam en la vilaĝ'o, unu'e prezent'is en si'a teatr'o divers'a'j'n lud'o'j'n pri unu histori'o aŭ ali'a, sed ĉiu'okaz'a amuz'a kaj popular'a. Post'e, kiam la lud'o fin'iĝ'is, li anonc'is la talent'o'n de si'a simi'o, dir'ant'e al la vilaĝ'an'o'j, ke ĝi de'ven'as la pase'o'n kaj nun'o'n, sed apenaŭ i'o'n pri la futur'o. Por ĉiu respond'o li pet'is du real'o'j'n, kvankam iam kaj tiam li far'is rabat'o'n, se tio'n konsil'is li'a sond'ad'o de la demand'ant'o. Kelk'foj'e li prezent'iĝ'is en la hejm'o de hom'o'j, kies afer'o'j'n li kon'is, kaj, eĉ se ili neni'o'n demand'is, por evit'i al si la dev'o'n pag'i, li far'is la signal'o'n al la simi'o kaj tuj post'e rakont'is, ke la best'o ĵus dir'is jen tio'n, jen ali'o'n, sed ĉiu'okaz'e li'a'j rivel'o'j ĝust'e respond'is al la fakt'o'j. Tiel li akir'is eg'a'n reputaci'o'n, kaj oni konstant'e pet'is li'a'j'n serv'o'j'n.

Ali'a'j'n foj'o'j'n, dank’ al li'a sagac'o, li'a'j respond'o'j akord'iĝ'is al la demand'o'j, kaj tial, ke neniam oni urĝ'is aŭ instig'is li'n klar'ig'i, kiel do diven'as la simi'o, li sen'ĝen'e tromp'is la vilaĝ'an'o'j'n kaj plen'ig'is si'a'n burs'o'n. Nu, en'ir'ant'e en la gast'ej'o'n, li tuj re'kon'is la hidalg'o'n kaj ties ŝild'ist'o'n, do est'is al li facil'e mir'ig'i ili'n kaj ankaŭ la ceter'a'j'n gast'ej'an'o'j'n; sed kost'us al

li kar'e, se la man'o de do'n Quijote est'us descend'it'a'n iom pli, kiam li fend'is la kap'o'n de la reĝ'o Marsilio kaj detru'is ties tut'a'n kavaleri'o'n, kiel dir'it'e en la antaŭ'a ĉapitr'o. Kaj en tio konsist'as la tut'a histori'o de majstr'o Pedro kaj la simi'o.

Sed nun, ni re'ven'u al do'n Quijote de La Mancha. Sci'u, ke, el'ir'int'e el la gast'ej'o, li decid'is unu'e vag'i sur la bord'o'j de la river'o Ebr'o kaj ties apud'a'j lok'o'j, kaj nur post'e plu vojaĝ'i al Zaragoza, konsider'ant'e, ke li dispon'as sufiĉ'a'n temp'o'n ĝis la celebr'o de la turnir'o'j. Li do sekv'is kun ĉi intenc'o si'a'n voj'o'n kaj dum du tag'o'j neni'o'n menci'ind'a okaz'is al li. Tiam, en la tri'a tag'o, supr'ir'ant'e mont'et'o'n, li aŭd'is fort'a'n bru'o'n de tambur'o'j, trumpet'o'j kaj arkebuz'o'j, kaj ek'pens'is, ke regiment'o de soldat'o'j pas'as proksim'e. Por vid'i ĝi'n, li spron'is Rocinante, ating'is la supr'o'n de la mont'et'o kaj disting'is ĉe ĝi'a pied'o —laŭ si'a kalkul'o— pli ol du cent vir'o'j'n proviz'it'a'j'n per divers'a'j arm'il'o'j, nom'e, lanc'o'j, arbalest'o'j, halebard'o'j, pik-stang'o'j kaj kelk'a'j arkebuz'o'j kaj rond'a'j ŝild'o'j. Li sob'ir'is la dekliv'o'n, kaj tiel proksim'iĝ'is al la eskadron'o, ke li pov'is klar'e vid'i la flag'o'j'n kaj rimark'i ties kolor'o'j'n kaj emblem'o'j'n. Precip'e unu standard'o el blank'a saten'o tir'is li'a'n atent'o'n, ĉar ĝi hav'is sur'pentr'it'a la kvazaŭ'ver'a'n figur'o'n de azen'et'o ŝajn'e el sard'a ras'o, kun la kap'o lev'it'a, la buŝ'o apert'a kaj la lang'o montr'iĝ'ant'a, t.e. en la poz'o de azen'o blek'ant'a; ĉirkaŭ ĉi figur'o vid'iĝ'is, skrib'it'a'j per grand'a'j liter'o'j, ĉi du vers'o'j:

Far'is ne ia'o'j'n van'a'j'n

la du vilaĝ'estr'o'j kar'a'j.

El ĉi deviz'o do'n Quijote konklud'is, ke la eskadron'o sen'dub'e aparten'as al la vilaĝ'o de la ia'o'j. Tio'n li dir'is al Sancho, leg'is al li la skrib'aĵ'o'n de la standard'o kaj al'don'is, ke la vir'o rakont'it'a al ili ĉi afer'o'n erar'is, ĉar li menci'is, ke la ia'ant'o'j est'is du magistrat'an'o'j kaj, laŭ la deviz'o, tem'is pri du vilaĝ'estr'o'j.

—Tio signif'as neni'o'n, sinjor'o —respond'is Sancho—. Ebl'e la magistrat'an'o'j de la ia'o'j lev'iĝ'is kun la temp'o al la rang'o de vilaĝ'estr'o'j, sekv'e oni pov'as aplik'i al ili sam'e unu titol'o'n kiel la ali'a'n, des pli, ke la ver'o'n de ĉi histori'o ne tuŝ'as, ĉu la ia'ant'o'j est'is magistrat'an'o'j aŭ

vilaĝ'estr'o'j, se konsider'i, ke ili fakt'e kaj ver'e ia'is; ceter'e, vilaĝ'estr'o pov'as ia'i tiel bon'e kiel magistrat'an'o.

Baldaŭ ili sci'iĝ'is, ke la mok'at'a vilaĝ'o marŝ'as kontraŭ ali'a, kie ŝerc'o'j eksces'is pli ol pov'us toler'i la dec'o aŭ respekt'o ŝuld'at'a al la najbar'o'j, do'n Quijote proksim'iĝ'is al la eskadron'o, ĉe la grand'a ĉagren'o de Sancho, kiu neniam inklin'is vid'i si'n miks'it'a en tia'j afer'o'j. La vir'o'j de la eskadron'o ricev'is li'n en si'a'n mez'o'n, pens'ant'e, ke li aparten'as al ili'a parti'o. Tiam do'n Quijote, lev'ant'e si'a'n vizier'o'n per graci'a mov'o, al'rajd'is en nobl'a brav'a ten'iĝ'o ĝis la standard'o de la azen'o, kaj tie la ĉef'a'j person'o de la arme'o li'n ĉirkaŭ'is kaj rigard'is, frap'it'a'j de la sam'a mir'o, kiu'n li kutim'e inspir'is, kiam oni li'n vid'is per la unu'a foj'o. Rimark'ant'e, ke ili al'gap'as li'n kaj parol'as aŭ demand'as neni'o'n, do'n Quijote vol'is profit'i tia'n silent'o'n, kaj romp'is la si'a'n por dir'i laŭt'e:

—Kar'a'j sinjor'o'j, mi suplikas vi'n plej insist'e, ke vi ne inter'romp'u kio'n mi vol'as dir'i al vi, ĝis vi juĝ'os, ĉu mi'a'j vort'o'j vi'n ĝen'as kaj ĉagren'as. En ĉi last'a okaz'o, ĉe vi'a plej et'a sign'o de protest'o mi sigel'os mi'a'n buŝ'o'n kaj brid'os mi'a'n lang'o'n.

Ili respond'is, ke li parol'u laŭ'plaĉ'e, kaj ke ili volont'e aŭskult'os. Tiam, kun ĉi permes'o, do'n Quijote daŭr'ig'is:

—Mi est'as, sinjor'o'j, vag'ant'a kavalir'o, okup'iĝ'as per la arm'o'j kaj laŭ'profesi'e favor'as al la mis'fortun'a'j kaj help'as al la sen'hav'a'j. Antaŭ kelk'a'j tag'o'j mi ek'sci'is pri vi'a bedaŭr'ind'a situaci'o kaj pri vi'a'j motiv'o'j oft'e pren'i la arme'o'j'n por venĝ'i vi'n kontraŭ vi'a'j mal'amik'o'j; kaj profund'e medit'ant'e pri vi'a'j afer'o'j, ne unu foj'o'n, sed mult'a'j'n, mi trov'is, ke, laŭ la regul'o'j de la duel'o, vi erar'as, se vi konsider'as vi'n insult'at'a'j, ĉar unu sol'a individu'o ne pov'as ofend'i tut'a'n vilaĝ'o'n, escept'e se li akuz'as ĝi'n pri perfid'o, kiam li ne kon'as la person'o'n kulp'a'n pri la dir'it'a perfid'o, Ĉi-rilat'e ni hav'as la ekzempl'o'n de do'n Dieg'o Ordóñez de Lar'a, kiu akuz'is kaj defi'is la tut'a'n urb'o'n de Zamora, ĉar li ne sci'is, ke nur Vellido Dolfos plen'um'is la perfid'o'n murd'i la reĝ'o'n. Tial li akuz'is kaj defi'is la zamoranojn sen'escept'e, kaj ĉiu el ili rajt'is respond'i la akuz'o'n kaj akcept'i la defi'o'n; tamen, est'as ver'e, ke do'n Dieg'o iom tro ekster'lim'iĝ'is kaj eĉ preter'atent'is la regul'ar'o'n pri la defi'o'j, ĉar li nenial bezon'is defi'i al la mort'int'o'j, al la akv'o, al la pan'o, al la beb'o'j ne nask'it'a'j ankoraŭ kaj al ali'a'j bagatel'o'j menci'it'a'j en li'a proklam'o. Sed evident'as, ke, kiam ies kolor'o super'bord'iĝ'as, nek patr'o, nek kurator'o, nek ali'a ajn person'o kapabl'as ĝi'n de'ten'i. Se, efektiv'e, unu sol'a hom'o ne pov'as defend'i regn'o'n, provinc'o'n, urb'o'n aŭ tut'a'n vilaĝ'o'n, tiam ne neces'as klopod'i venĝ'i si'n kontraŭ tia ofend'o, ĉar ĝi ver'e ne ekzist'as. Bel'e est'us, se la hom'o'j de la vilaĝ'o al'nom'at'a

«La Reloja»[303] batal'us ĝis'mort'e kontraŭ la prononc'ant'o'j'n de la al'nom'o, aŭ se tiel kondut'us cazalanoj, melongen'ul'o'j, balen'id'o'j, sap'ist'o'j kaj ali'a'j, [304] kies mok-nom'o'j ordinar'e trov'as favor'o'n nur inter la bub'o'j de la strat'o'j kaj inter sen'princip'a'j ul'o'j! Bel'e est'us, se ĉi fam'a'j urb'o'j koler'us kaj venĝ'us si'n sen'ĉes'e kaj el'ing'us la glav'o'n eĉ en la plej et'a'j kverel'o'j! Ne, ne, la ĉiel'o ne dezir'u nek permes'u tio'n. La vir'o'j saĝ'a'j kaj prudent'a'j, kaj la regn'o'j bon'e reg'at'a'j, dev'as pren'i la arm'o'j'n, el'ing'i la glav'o'j'n kaj risk'i si'a'j'n person'o'j'n, viv'o'j'n kaj hav'o'n nur por kvar motiv'o'j: unu'e por defend'i la katolik'a'n fid'o'n; du'e por defend'i si'a'n viv'o'n, kio'n permes'as la di'a kaj la natur'a leĝ'o'j; tri'e, por defend'i si'a'n honor'o'n, si'a'n famili'o'n kaj si'a'n posed'aĵ'o'n; kvar'e por serv'i la reĝ'o'n en just'a milit'o. Kaj oni pov'us al'don'i kvin'a'n motiv'o'n (fakt'e asimil'ebl'a'n en la du'a'n), nom'e, por defend'i la patri'o'n. Apart'e de ĉi ĉef'a'j kvin motiv'o'j, ebl'e ekzist'a'j ali'a'j kaŭz'o'j just'a'j kaj prav'a'j, por kies defend'o oni dev'us pren'i la arm'o'j'n. Sed uz'i ili'n pro bagatel'o'j aŭ pro afer'o'j pli rid'ind'a'j kaj amuz'a'j ol ofend'a'j, ŝajn'as decid'o rivel'ant'a absolut'a'n mank'o'n de prudent'o. Krom'e, venĝ'i si'n ne'just'e (kaj efektiv'e neni'a venĝ'o pov'as est'i just'a) rekt'e atenc'as kontraŭ la sankt'a religi'o, kies doktrin'o'n ni obe'as, kaj kiu ordon'as far'i bon'o'n al ni'a'j mal'amik'o'j kaj reciprok'i per am'o al la person'o'j ni'n abomen'ant'a'j; ĉi ordon'o, kvankam ŝajn'e iom mal'facil'e plen'um'ebl'a, prezent'as tia'n karakter'o'n nur al hom'o'j pli inklin'a'j al la mond'o kaj la karn'o ol al Di'o kaj la spirit'o. Jesuo Krist'o, Di'o kaj hom'o ver'a, leĝ'o'don'ant'o ni'a, kiu neniam mensog'is, nek pov'is aŭ pov'as mensog'i, deklar'is si'a'n jug'o'n mild'a kaj si'a'n ŝarĝ'o'n leĝer'a, kaj sekv'e Li ne pov'as al ni far'i i'o'n ne'plen'um'ebl'a'n. Se tiel do, la leĝ'o'j hom'a'j kaj di'a'j devi'as vi'n, sinjor'o'j, ten'i vi'n en pac'o.

—La diabl'o mi'n pren'u —dir'is Sancho en si— se mi'a mastr'o ne est'as teolog'o, aŭ tiel simil'a al tio kiel ov'o al ov'o.

Do'n Quijote ĉes'is parol'i por iom spir'i, rimark'is, ke ĉies atent'o fiks'iĝ'as ankoraŭ sur li'n, kaj decid'is, daŭr'ig'i si'a'n parol'ad'o'n. Sed tio'n li ne far'is, ĉar Sancho vid'ant'e si'a'n mastr'o'n paŭz'i,

antaŭ'iĝ'is al li, kaj dir'is kun si'a kutim'a sagac'o:

—Mi'a mastr'o, la sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, iam nom'at'a Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, kaj nun Kavalir'o de la Leon'o'j, est'as tre kler'a hidalg'o kaj sci'as la latin'a'n kaj la hispan'a'n, tiel bon'e kiel bakalaŭr'o. Kaj en ĉio, kio'n li dir'as aŭ konsil'as, li parol'as kiel bon'a soldat'o. Li hav'as sur la pint'o de la fingr'o ĉi'a'n regul'o'n kaj leĝ'o'n rilat'a'n al la tiel nom'at'a'j duel'o'j, sekv'e, konven'as, ke vi far'u kio'n li dir'as, kaj oni mi'n pun'u, se vi tromp'iĝ'us obe'ant'e li'n, des pli, ke, kiel dir'it'e, est'as idiot'aĵ'o koler'i, se aŭd'iĝ'as ies ia'o. Mi memor'as ke, en mi'a knab-aĝ'o, mi laŭ'plaĉ'e ia'is, sen ke neni'u opon'us, kaj tiel natur'e kaj lert'e mi blek'is, ke mi'n respond'is sen'escept'e la azen'o'j de la vilaĝ'o. Sed ne pro tio mi ĉes'is est'i la fil'o de mi'a'j eg'e honor'ind'a'j ge'patr'o'j, kaj, kvankam ses aŭ sep rigid-nuk'a'j riĉ'ul'o'j de la vilaĝ'o envi'is ĉi talent'o'n mi'a'n, eĉ ne unu jot'o'n mi zorg'is. Kaj por ke vi vid'u, ke mi dir'as la ver'o'n, atent'u kaj aŭskult'u, ĉar ĉi scienc'o simil'as la naĝ-art'o'n: se lern'it'a, ne forges'it'a.

Tiam, kun la man'o ĉe la naz'o, li komenc'is ia'i tiel fort'e, ke la ĉirkaŭ'a'j val'o'j re'son'is. Sed unu vilaĝ'an'o, kiu star'is apud li, imag'is, ke Sancho mok'as ili'n, kaj, lev'int'e si'a'n dik'a'n kaj long'a'n stang'o'n, el'las'is tia'n frap'o'n, ke ĝi, ne'evit'ebl'e, fal'ig'is Sanchon sur la ter'o'n.

Do'n Quijote, vid'ant'e si'a'n ŝild'ist'o'n tiel mis'trakt'it'a, si'n ĵet'is kun la lanc'o en la man'o kontraŭ

la agres'int'o, sed tiom da hom'o'j si'n inter'met'is, ke est'is al li ne'ebl'e venĝ'i Sanchon. Kontraŭ'e, kiam li vid'is, ke nub'o da ŝton'o'j fal'as sur li'n, kaj ke mil arbalest'o'j, kaj almenaŭ la sam'a nombr'o de arkebuz'o'j, minac'e cel'as li'n, li turn'is per la brid'o la ĉeval'o'n kaj, galop'ant'e kiel ebl'e plej rapid'e, eskap'is de inter la vilaĝ'an'o'j, dum li preĝ'is al Di'o plej el'kor'e, ke Li Liber'ig'u li'n de la danĝer'o, ĉar li ne ĉes'is tim'i, ke iu kugl'o pov'us penetr'i tra li'a dors'o kaj el'ir'i tra la brust'o; kaj ĉiu'moment'e li re'ten'is la spir'o'n, por vid'i ĉu ĝi el'flu'as tra ia vund'o.

Sed la eskadron'o kontent'iĝ'is, vid'ant'e li'n fuĝ'i, kaj ne paf'is al li. Rilat'e al Sancho, oni met'is li'n, ankoraŭ, ne tut'e konsci'a'n, sur ties azen'o'n kaj las'is li'n ir'i post si'a mastr'o. Ver'e, en si'a sen'sent'ec'o, li ne kapabl'us tio'n far'i, sed la azen'o propr'a'iniciat'e sekv'is la paŝ'o'j'n de Rocinante, kies for'est'o'n ĝi ne pov'is sufer'i eĉ por unu moment'o.

Kiam do'n Quijote distanc'iĝ'is long'a'n spac'o'n, li turn'is la kap'o'n kaj rimark'is, ke Sancho ir'as al li. Tiam, vid'ant'e, ke oni ne persekut'as, la hidalg'o atend'is si'a'n ŝild'ist'o'n.

La eskadron'o de vilaĝ'an'o'j rest'is tie ĝis la nokt'o, kaj tial, ke ili'a'j mal'amik'o'j ne montr'iĝ'is por batal'i, ili re'ven'is al si'a vilaĝ'o, ĝoj'a'j kaj feliĉ'a'j. Kaj se ili kon'us la old'a'n kutim'o'n de la grek'o'j, cert'e ili star'ig'us trofe'o'n sur la lok'o.

[303] Hispan'e, laŭ'liter'e: «La Horloĝ'in'o». Iam, al kelk'a'j vilaĝ'o'j oni don'is tia'n al'nom'o'n, ĉar oni dir'is pri ili'a'j loĝ'ant'o'j, ke ili dezir'is akir'i por la tur'o de la kirk'o, ne horloĝ'o'n, sed

«horloĝ'in'o'n», kun la ide'o negoc'i per ŝi'a'j eventual'a'j «horloĝ'id'o'j».

[304] En la epok'o de Cervastes, mok-nom'o'j, respektiv'e, de la loĝ'ant'o'j de Valladolid, Toledo, Madrid kaj Sevilla. «Cazalanoj» de'ven'as de Cazalla, fam'ul'o aŭtodafe'it'a en la ĉef'a

plac'o de Valladolid en 1559.

Ĉapitr'o 28

Pri kelk'a'j afer'o'j, kiu'j'n, laŭ Benengeli, la leg'ant'o sci'os, se li leg'os ili'n kun atent'o Kiam kuraĝ'ul'o for'kur'as, evident'as, ke li tio'n far'as pro ne'super'ebl'a'j cirkonstanc'o'j kontraŭ'a'j, kaj pro tio, ke prudent'a vir'o dev'as rezerv'i si'n por pli bon'a okaz'o. Ĉi ver'o pruv'iĝ'is ankoraŭ'foj'e en ĉi epizod'o de do'n Quijote, ĉar, antaŭ la koler'o de la vilaĝ'an'o'j kaj la malic'a'j intenc'o'j de tiel furioz'a eskadron'o, li paf'is si'n for, kaj, sen atent'i si'a'n ŝild'ist'o'n en ties danĝer'a situaci'o, li distanc'iĝ'is tiom mult'e, kiom li pens'is neces'a por sent'i si'n sekur'a.

Sancho, transvers'e sur si'a azen'o, sekv'is li'n, kiel dir'it'e, ating'is la hidalg'o'n, kaj, jam de'nov'e konsci'a, fal'ig'is si'n de la azen'o al la pied'o'j de Rocinante, angor'plen'a kaj muel'it'a.

Do'n Quijote de'sel'iĝ'is por ekzamen'i li'a'j'n vund'o'j'n, sed, trov'ant'e li'n san'a de la kap'o ĝis la pied'o'j, dir'is koler'e:

—Bol'a'n moment'o'n vi elekt'is por ia'i, Sancho! Kaj, de kie vi pren'is, ke est'as bon'e menci'i la ŝnur'o'n en la hejm'o de la pend'um'it'o? Kia kontrapunkt'o, se ne el bat'o'j, pov'us akompan'i vi'a'n ia'o-muzik'o'n? Kaj dank'u Di'o'n, Sancho, ke oni kares'is vi'n per stang'o, anstataŭ far'i al vi la sign'o'n de la kruc'o per la pint'o de glav'o!

—Nun mi tre febl'as por respond'i —dir'is Sancho—. Ŝajn'as, kvazaŭ mi'a'j vort'o'j el'puŝ'iĝ'us tra la dors'o. Ni ek'rajd'u kaj for'ir'u de ĉi tie. Mi promes'as ne plu ia'i, sed neni'o de'ten'os mi'n dir'i, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j fuĝ'as kaj las'as si'a'j'n bon'a'j'n ŝild'ist'o'j'n, muel'it'a'j'n kiel hena'o aŭ

trititko, en la man'o'j de la mal'amik'o.

—Re'tir'iĝ'o ne est'as for'kur'o —respond'is do'n Quijote—. Sci'u, Sancho, ke kuraĝ'o ne baz'it'a sur prudent'o nom'iĝ'as temerar'ec'o, kaj ke la sukces'o'j de la temerar'a pli ŝuld'iĝ'as al la ŝanc'o ol al li'a kuraĝ'o. Mi konfes'as do, ke mi re'tir'iĝ'is, ne ke mi for'kur'is, kaj tia'manier'e mi imit'is al mult'a'j kuraĝ'ul'o'j, kiu'j rezerv'is si'n por pli bon'a'j okaz'o'j. La histori'o plen'as de simil'a'j ekzempl'o'j, sed mi ne menci'os ili'n nun, ĉar ili'a rakont'ad'o ted'us mi'n kaj ne util'us al vi.

Ĉe tio, jam Sancho sur'azen'iĝ'is de'nov'e, help'at'e de do'n Quijote; post'e ankaŭ la hidalg'o grimp'is sur Rocinante, kaj ili rajd'is sen'urĝ'e al'e al popl'ar'o vid'ebl'a de unu mejl'o for. De temp'o al temp'o, Sancho el'puŝ'is profund'a'n suspir'o'n aŭ dolor'a'n ĝem'o'n, kaj kiam do'n Quijote demand'is li'n pri la kaŭz'o de tiel amar'a aflikt'o, la ŝild'ist'o respond'is, ke de la fin'o de la spin'o ĝis la nuk'o li sufer'as ĝis'sven'e.

—Tia dolor'o ven'as sen'dub'e de tio, ke la stang'o vi'n frap'int'a est'as long'a kaj rekt'a kaj ating'is la tut'a'n dors'o'n, kie trov'iĝ'as la part'o'j nun dolor'a'j al vi. Kaj se la stang'o pli vast'e ating'us, pli da dolor'o vi sent'us.

—Je Di'o! —dir'is Sancho—. Vi'a moŝt'o solv'is grand'a'n mister'o'n kaj bel'e ĝi'n klar'ig'is!

Grandioz'e! Ĉu la kaŭz'o de mi'a sufer'o trov'iĝ'as tiel kaŝ'it'a, ke vi dev'is dir'i al mi, ke kio'n la stang'o ating'is, tio mi'n dolor'as? Se mi'a'j pied'o'j dolor'us, ebl'e mi cerb'um'us por diven'i la

kaŭz'o'n de tia dolor'o; sed diven'i, ke kie oni bat'is, tie dolor'as, ne hav'as grand'a'n merit'o'n.

Ver'e, sinjor'o kaj mastr'o mi'a, de fremd'a dent'o ni dolor'o'n ne sent'as, kaj mi vid'as kun la pas'o de la temp'o, ke tre et'e mi pov'as esper'i de vi'a moŝt'o, ĉar, se ĉi-foj'e vi las'is, ke oni bat'u mi'n, en ali'a'j cent okaz'o'j ripet'iĝ'os la iam'a'j bernadoj kaj simil'a'j regal'o'j; kaj se ĉi-foj'e pag'is mi'a dors'o, ali'foj'e pag'os mi'a'j okul'o'j. Plej bon'e mi far'us (sed, ĉar stult'a, mi ne kapabl'as far'i i'o'n bon'a'n en mi'a viv'o), plej bon'e mi far'us, mi dir'as, se mi re'ven'us hejm'e'n, al mi'a'j edz'in'o kaj fil'o'j, por nutr'i kaj sub'ten'i ili'n per tio, kio'n Di'o degn'us don'i al mi, anstataŭ tren'i mi'n post vi'a moŝt'o sur voj'o'j neni'e'n konduk'ant'a'j kaj sur strat'o'j kaj pad'o'j sen'el'ir'a'j, trink'ant'e ne'sufiĉ'e kaj manĝ'ant'e eĉ pli ne'sufiĉ'e. Kaj kio'n dir'i pri la dorm'o? Kalkul'u, frat'o ŝild'ist'o, sep fut'o'j'n da grund'o, kaj, se vi dezir'as pli, al'kalkul'u sep pli'a'j'n, pren'u tiel mult'e kiel vi dezir'as, kaj stern'u vi'n laŭ'plaĉ'e. Kiel eg'e mi ŝat'us vid'i la iniciat'int'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o brul'i en la infer'o kaj cindr'iĝ'i, aŭ almenaŭ, la unu'a'n vir'o'n pret'a'n serv'i ŝild'ist'e al la idiot'a'j ul'o'j, kia'j cert'e est'is la vag'ant'a'j kavalir'o'j pase'a'j! Pri la nun'a'j mi dir'as neni'o'n, kaj tial, ke vi'a moŝt'o aparten'as al ĉi epok'o, mi ili'n respekt'as. Krom'e mi konfes'as, ke, se juĝ'i per vi'a'j dir'o'j kaj opini'o'j, vi sci'as iom pli ol la diabl'o.

—Mi vet'us bon'a'n sum'o'n kontraŭ vi, Sancho, ke nun, kiam vi parol'as liber'e kaj sen'inter'romp'e, neni'o dolor'as vi'n en vi'a tut'a korp'o. El'dir'u, fil'o, kio'n ajn ven'as al vi'a buŝ'o aŭ al vi'a pens'o, ĉar, se tiel vi ne sufer'os, mi konsider'os plezur'o la ĉagren'o'n aŭskult'i vi'a'n impertinent'a'n parol'ad'o'n. Kaj se tiom mult'e vi dezir'as re'ven'i al vi'a hejm'o, al vi'a'j edz'in'o kaj fil'o'j, Di'o sci'as, ke mi ne opon'os. Mon'o'n mi'a'n vi hav'as; kalkul'u kiom da temp'o pas'is, de kiam ni el'ir'is de ni'a vilaĝ'o ĉi tri'a'n foj'o'n, kalkul'u ankaŭ kiom, laŭ vi, vi dev'as ricev'i por ĉi monat'o, kaj pag'u vi'n mem.

—Kiam mi labor'is por Tomé Carrasco, patr'o de la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, bon'e kon'at'a de vi'a moŝt'o —respond'is Sancho—, mi lukr'is monat'e du dukat'o'j'n kaj la manĝ'o'n. Mi ne sci'as kiom mi dev'us ricev'i de vi'a moŝt'o, sed mi sci'as, ke la ŝild'ist'o de vag'ant'a kavalir'o pen'ad'as pli ol labor'ist'o de kamp'ul'o. La esenc'o de la afer'o est'as, ke tia labor'ist'o, kiom ajn li konsum'as si'a'n fort'o'n dum la tag'o, kaj kio ajn okaz'as al li, vesper'e gust'um'as varm'a'n manĝ'o'n kaj nokt'e dorm'as en lit'o, kio'n last'a'n mi ne far'as de kiam mi serv'as vi'a'n moŝt'o'n. Se escept'i ni'a'n kurt'a'n rest'ad'o'n ĉe do'n Dieg'o de Miranda, la piknik'o'n, kiu'n mi ĝu'is, el'fos'ant'e el la marmit'o'j de Camacho, kaj kio'n mi manĝ'is kaj trink'is ĉe Basilio, la ceter'a'n temp'o'n mi dorm'is sur la dur'a ter'o kaj sub la liber'a ĉiel'o, sub'met'it'a al la rigor'o'j de la veter'o, ten'ant'e mi'n viv'a per pec'o'j de fromaĝ'o kaj krust'o'j de pan'o, kaj trink'ant'e akv'o'n de roj'o'j kaj font'o'j trov'iĝ'ant'a'j en la izol'a'j lok'o'j, kie ni ordinar'e vag'as.

—Mi konfes'u, Sancho, ke vi tut'e prav'as —dir'is do'n Quijote—. Laŭ vi'a kalkul'o, kiom pli ol Tomé Carrasco don'is, mi dev'as don'i al vi?

—Mi opini'as —respond'is Sancho—, ke se vi'a moŝt'o don'us al mi du plus'a'j'n real'o'j'n monat'e, mi konsider'us mi'n bon'e pag'it'a. Tio'n, rilat'e al la salajr'o por mi'a labor'o. Sed rilat'e al vi'a parol'o kaj promes'o hav'ig'i al mi la gubernator'ec'o'n de insul'o, est'us just'e, se vi al'don'us, kiel kompens'o'n, ses pli'a'j'n real'o'j'n, kio far'us en'tut'e la sum'o'n de tri'dek real'o'j.

—Tre bon'e —dir'is do'n Quijote—. Ni el'ir'is el la vilaĝ'o antaŭ du'dek tag'o'j. Sekv'e, laŭ la salajr'o, kiu'n vi asign'is al vi, kalkul'u kiom mi ŝuld'as, kaj pag'u vi'n mem, kiel dir'it'e.

—Je Di'o! —ek'kri'is Sancho—. Kiel bel'e nombr'as vi'a moŝt'o! Rilat'e al la afer'o de la insul'o, vi dev'us kalkul'i, de la tag'o kiam vi'a moŝt'o promes'is ĝi'n al mi.

—Nu, antaŭ kiom da temp'o mi far'is la promes'o'n, Sancho?

—Se mi bon'e memor'as, antaŭ proksim'um'e du'dek jar'o'j, min'us aŭ plus du tri tag'o'j'n.

Do'n Quijote don'is al si per la man'plat'o fort'a'n frap'o'n sur la frunt'o'n, komenc'is rid'eg'i kaj dir'is:

—Apenaŭ du monat'o'j'n ni vag'is en Sierra Moren'a aŭ en la tut'a daŭr'o de ni'a'j vojaĝ'o'j, kaj vi dir'as, ke mi promes'is la insul'o'n antaŭ du'dek jar'o'j! Mi pens'as, ke vi vol'as, ke la mon'o mi'a, kiu'n vi hav'as, rest'u definitiv'e kun vi en form'o de salajr'o. Nu, se efektiv'e tio'n vi dezir'as, mi donac'as al vi la mon'o'n, kaj ĝi far'u al vi bon'o'n! Mi prefer'as est'i paŭpera kaj sen'hav'a ol re'ten'i tiel mav'a'n ŝild'ist'o'n. Dir'u, korupt'ant'o de la ŝild'ist'a kod'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o, kie do vi vid'is aŭ leg'is, ke ajn'a ŝild'ist'o iam diskut'is kun si'a mastr'o pri kiom li dev'as ricev'i monat'e pro si'a'j serv'o'j? Plonĝ'u, fripon'o, monstr'o, diabl'o (ili'n tri vi simil'as), plonĝ'u, mi dir'as, en la mare magnum[305] de la kavalir'a'j histori'o'j, kaj se vi trov'as, ke ajn'a ŝild'ist'o dir'is aŭ pens'is kio'n vi ĉi tie parol'is, pend'um'u mi'n kaj tir'u je mi'a'j pied'o'j! Turn'u per la brid'o, pli ĝust'e, per la konduk'il'o'j, vi'a'n azen'o'n kaj re'ir'u hejm'e'n, ĉar vi ne far'os eĉ unu pli'a'n paŝ'o'n kun mi. Ho, sen'dank'a! Ho, mis'lok'it'a'j promes'o'j! Ho vi, pli best'a ol hom'a! Nun vi for'las'as mi'n, kiam mi decid'is lev'i vi'n al tia stat'o, ke, spit'e al vi'a edz'in'o, oni titol'us vi'n

«sinjor'a moŝt'o»! Ĉu vi for'ir'as nun, kiam mi hav'is la firm'a'n kaj rekt'a'n intenc'o'n far'i vi'n sinjor'o de la plej bon'a insul'o de la mond'o? Sed, kiel vi oft'e dir'as, la miel'o ne far'iĝ'is por buŝ'o de azen'o'j. Vi est'as azen'o, kaj azen'o vi est'os ĝis la last'a tag'o de vi'a viv'o: ĉar mi firm'e kred'as, ke vi ating'os vi'a'n fin'o'n, antaŭ ol vi pov'us kompren'i kaj sci'i, ke vi est'as nur'a best'o.

Dum do'n Quijote sput'is ĉi riproĉ'ad'o'n, Sancho fiks'e li'n rigard'is kaj fin'e, plen'a de rimors'o kaj aflikt'o, kaj kun larm'o'plen'a'j okul'o'j, dir'is per voĉ'o ve'a kaj febl'a:

—Jes, sinjor'o, mi konfes'as, ke, por ke mi est'u komplet'a azen'o, nur la vost'o mank'as; se vi'a moŝt'o dezir'as ĝi'n al'met'i al mi, mi rigard'os ĝi'n bon'e merit'it'a, kaj vi'n serv'os kiel azen'o la ceter'o'n de mi'a viv'o. Vi'a moŝt'o mi'n pardon'u, konsider'u mi'a'n jun'ec'o'n, pens'u, ke mi sci'as mal'mult'e kaj ke, se mi tro parol'as, tio'n kaŭz'as ne la malic'o, sed ia difekt'o de mi'a natur'o.

Sed «kiu erar'as, kaj si'a'n mis'o'n ripar'as, Di-obe'a si'n deklar'as».

—Mi tre surpriz'iĝ'us, Sancho, se vi ne miks'us i'a'n proverb'o'n en vi'a'n litani'o'n. Nu, bon'e, mi pardon'as vi'n, kondiĉ'e, ke vi korekt'os vi'n kaj ke, de nun, vi ne montr'iĝ'os tiel profit-am'a, kaj, anstataŭ'e, klopod'os pli'fort'ig'i vi'a'n kor'o'n. Anim'u vi'n kaj atend'u la efektiv'ig'o'n de mi'a'j promes'o'j, ĉar, kvankam ili pov'as prokrast'iĝ'i, ili est'as plen'um'ebl'a'j.

Sancho promes'is ne perd'i la esper'o'n, eĉ se por tio li dev'us fort'ig'i si'n per si'a propr'a febl'o.

Tiam ili en'rajd'is en la arb'ar'o'n, kie do'n Quijote komfort'e aranĝ'is si'n ĉe la pied'o de ulm'o, kaj Sancho ĉe la pied'o de fag'o, ĉar tia'j arb'o'j, kaj la ceter'a'j, hav'as pied'o'j'n, sed ne man'o'j'n.

Sancho pas'is la nokt'o'n ĝen'at'e de dolor'o, tial, ke, pro la ros'o, li sent'is pli intens'e la bat'o'n de la stang'o. De si'a flank'o, do'n Quijote nokt'is absorb'it'a en si'a'j konstant'a'j medit'ad'o'j, sed

fin'e la du vir'o'j ced'is al la prem'o'j de la dorm'em'o, kaj, ĉe la maten'ruĝ'o, daŭr'ig'is si'a'n voj'o'n al'e al la bord'o'j de la fam'a Ebr'o, kie okaz'is al ili /aventur'o aper'ant'a en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[305] Latin'e: «grand'a mar'o».

Ĉapitr'o 29

Pri la fam'a aventur'o de la en'sorĉ'it'a boat'o

Du tag'o'j'n post ol ili ek'ir'is de la popl'ar'o, do'n Quijote kaj Sancho, paŝ'o'n post paŝ'o kaj mejl'o'n post mejl'o, ating'is la river'o'n Ebr'o. Vid'i ĝi'n tre plezur'ig'is la hidalg'o'n, ĉar li rigard'is kaj kontempl'is la agrabl'o'n de la bord'o'j, la klar'o'n de la akv'o, la mild'o'n de la flu'o kaj la abund'o'n de likv'a'j kristal'o'j. La ĉarm'a scen'o re'vek'is en li'a memor'o mil'o'n da am'a'j pens'o'j kaj precip'e kio'n li vid'is en la kavern'o de Montesinos, ĉar, kvankam, laŭ asert'o de la simi'o de majstr'o Pedro, li'a vizi'o part'e est'is ver'a kaj part'e fals'a, li pli inklin'is vid'i ĝi'a'n ver'o'n, mal'e ol Sancho, kiu pens'is la tut'o'n grand'a mensog'o.

Nu, kiam ili tiel ir'is, aper'is antaŭ ili'a vid'o unu boat'o sen rem'il'o'j kaj rig'il'ar'o, al'lig'it'a al trunk'o de ĉe-river'a arb'o. Do'n Quijote ĉirkaŭ'rigard'is kaj vid'is eĉ ne unu sol'a'n hom'o'n; tiam, sen'pli'e, li descend'is de Rocinante, kaj ordon'is la ŝild'ist'o'n de'sel'iĝ'i kaj al'lig'i la du best'o'j'n al trunk'o de popl'o, aŭ salik'o tie star'ant'a. Sancho demand'is si'a'n mastr'o'n pri la motiv'o de tiel subit'a rajd'o-ĉes'o kaj al'lig'o.

—Sci'u, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke ĉi boat'o, rekt'e, cert'e kaj ne'dub'ebl'e, vok'as kaj invit'as mi'n en'salt'i, por ke mi ir'u en ĝi help'i ajn'a'n kavalir'o'n, aŭ ali'a'n nobel'a'n person'o'n protekt'end'a'n, kiu cert'e trov'iĝ'as en grand'a danĝer'o. Tiel okaz'as en la kavalir'a'j libr'o'j, kaj tiel ag'as la sorĉ'ist'o'j, kies far'o'j kaj parol'o'j leg'iĝ'as en la dir'it'a'j verk'o'j: kiam danĝer'o minac'as ajn'a'n kavalir'o'n, kaj li'n pov'as sav'i nur la man'o de ali'a kavalir'o, eĉ se inter unu kaj la ali'a ekzist'as distanc'o de ses aŭ ok mil mejl'o'j, aŭ pli, la sorĉ'ist'o'j aŭ lev'as la du'a'n kavalir'o'n sur nub'o'n, aŭ proviz'as li'n per ŝip'o, kaj, en apenaŭ la daŭr'o de unu palpebr'um'o, transport'as li'n, tra la aer'o aŭ sur la mar'o, kie'n ili vol'as kaj kie'n li'a help'o neces'as. Tiel do, Sancho, ĉi boat'o sid'as tie tiu'cel'e, tiel cert'e, kiel est'as cert'e, ke nun lum'as la sun'o; kaj antaŭ

ol ĉi last'a sub'ir'os, al'lig'u kun'e la azen'o'n kaj Rocinante, kaj la man'o de Di'o ni'n gvid'u, ĉar mi nepr'e en'ŝip'iĝ'os, eĉ se monaĥ'o'j pretend'us konvink'i mi'n far'i la mal'o'n.

—Nu, bon'e, se vi'a moŝt'o ĉiu'paŝ'e obstin'as pel'i vi'n en ĉi afer'o'j'n, kiu'j'n mi nom'us absurd'o'j, mi dev'as nur obe'i kaj klin'i la kap'o'n, ĉar, kiel dir'as la proverb'o: «Far'u kio'n vi'a mastr'o ordon'as, kaj vi sid'iĝ'os kun li ĉe la tabl'o». [306] Tamen, pro skrupul'o'j de konscienc'o, mi vol'as avert'i vi'n, ke ŝajn'as al mi, ke ĉi boat'o aparten'as, ne al sorĉ'ist'o'j, sed al fiŝ'ist'o'j de ĉi river'o, kie oni kapt'as la plej bon'a'j'n aloz'o'j'n de la mond'o.

Ĉe tio, Sancho al'lig'is la best'o'j'n kaj, kun grand'a ĉagren'o en si'a kor'o, konfid'is ili'n al la gard'o kaj protekt'o de la sorĉ'ist'o'j. Sed do'n Quijote dir'is al li, ke li ne far'u al si zorg'o'j'n pro la for'las'it'ec'o de la du animal'o'j, ĉar ili'n pri'atent'os tiu sam'a, kiu konduk'os ili'a'j'n mastr'o'j'n tra longincuos voj'o'j kaj region'o'j.

—Mi ne kompren'as «longincuos», nek aŭd'is tia'n vort'o'n en mi'a tut'a viv'o —respond'is Sancho.

— Longincuos —klar'ig'is do'n Quijote— signif'as for'a'j, kaj ne est'as strang'e, ke vi ne kompren'as ĝi'n, se konsider'i, ke vi ne hav'as la dev'o'n sci'i la latin'a'n, kiel cert'a'j person'o'j, kiu'j fanfaron'as posed'i ĝi'n, sed tut'e ne ĝi'n kon'as.

—Mi jam al'lig'is la best'o'j'n —dir'is Sancho—. Kio'n ni far'u nun?

—Kio'n? —respond'is do'n Quijote—. Kruc'o'sign'i ni'n kaj lev'i la ankr'o'n, t.e. en'ŝip'iĝ'i kaj tranĉ'i la ŝnur'o'n, kiu ten'as la boat'o'n sen'mov'a.

Tuj post'e, do'n Quijote en'salt'is, Sancho far'is sam'e, la hidalg'o tranĉ'is la ŝnur'o'n, la boat'o apart'iĝ'is iom post iom de la bord'o, kaj kiam Sancho trov'iĝ'is proksim'um'e ses fut'o'j'n de la rand'o, li komenc'is trem'i, imag'ant'e si'n baldaŭ pere'ont'a. Sed plej dolor'is li'n aŭd'i la blek'o'j'n de la azen'o kaj vid'i la ĉeval'o'n barakt'i por dis'lig'i si'n. Tiam li dir'is al si'a mastr'o:

—La azen'o blek'as plen'a de aflikt'o, ĉar ni ĝi'n for'las'is, kaj Rocinante klopod'as liber'ig'i si'n por ni'n sekv'i. Ho kar'eg'a'j amik'o'j, rest'u trak'vil'a'j! La frenez'o distanc'ig'ant'a ni'n de vi, turn'iĝ'u en dis'rev'iĝ'o'n kaj re'konduk'u ni'n al vi'a flank'o!

Tiam li komenc'is plor'i tiel amar'e, ke do'n Quijote, furioz'a kaj ĉagren'it'a, dir'is:

—Kio'n vi tim'as, poltron'a? Kial vi plor'as, lepor-kor'a? Kiu persekut'as aŭ atak'as vi'n, mus-anim'a? Ĉu mank'as io al vi, ul'o postul'em'a eĉ mez'e de la plej grand'a regal'o? Ĉu okaz'e vi ir'as per nud'a'j pied'o'j sur scitaj mont'o'j? Ne, vi sid'as sur benk'o, tiel komfort'e kiel arki'duk'o, kaj vi'n transport'as la mild'a flu'o de ĉi agrabl'a river'o, ĝis ni traf'os baldaŭ en la vast'a'n mar'o'n. Nu, cert'e ni jam ating'is tie'n, kaj navig'is ĝis nun almenaŭ du mil mejl'o'j'n, aŭ pli. Se mi hav'us astrolab'o'n kun mi, mi mezur'us la alt'o'n de la polus'a stel'o, kaj dir'us al vi kiom ni vetur'is ĝis la nun'a moment'o. Tamen, aŭ mi apenaŭ sci'as i'o'n, aŭ ni jam pas'is, aŭ baldaŭ

pas'os, trans la ekvinoks'a'n lini'o'n, kiu divid'as la ter'o'n je la sam'a distanc'o de ambaŭ polus'o'j.

—Kaj kiam ni al'ven'os al tia noc'a lini'o, [307] kiom da distanc'o ni est'os ir'int'a'j? —demand'is Sancho.

—Tre grand'a —respond'is do'n Quijote—, ĉar ni al'ven'os al la menci'it'a lini'o, vetur'int'e la du'on'o'n el la 360 grad'o'j, kiu'j konsist'ig'as la cirkonferenc'o'n de la glob'o kun ties akv'o kaj ter'o, laŭ la komput'o de Ptoleme'o, la plej grand'a kosmograf'o iam ekzist'ant'a.

—Je Di'o, sinjor'o —dir'is Sancho—. Bel'a'n ul'o'n vi cit'is por apog'i vi'a'j'n asert'o'j'n! Put'o kaj gaf'o, kaj krom'e, meón! [308]

Do'n Quijote rid'is je la interpret'o de Sancho pri la nom'o'j «komput'o», «kosmograf'o» kaj

«Ptoleme'o», kaj respond'is:

—Sci'u, Sancho, ke, laŭ la hispan'o'j kaj ceter'a'j person'o'j en'ŝip'iĝ'ant'a'j en Cádiz por vetur'i al la orient'a'j Indioj, ili sci'as, ke ili trans'pas'as la ekvinoks'o'n, kiam en la ŝip'o ĉies pedik'o'j mort'as; eĉ ne unu rest'as viv'a, kaj vi ne trov'us unu, eĉ se oni pag'us ĝi'n al vi per or'a'j mon'er'o'j. Sekv'e do, Sancho, tra'ŝov'u unu man'o'n sur vi'a femur'o, kaj se vi traf'os i'o'n viv'a'n, la

eksperiment'o dis'pel'os ni'a'j'n dub'o'j'n; se ne, ni trans'pas'is la lini'o'n.

—Mi kred'as eĉ ne unu vort'o'n el vi'a'j dir'o'j —respond'is Sancho—. Tamen, mi far'os laŭ vi'a'j ordon'o'j, kvankam mi ne sci'as, kiel util'us la eksperiment'o, se konsider'i, ke mi vid'as propr'a'okul'e, ke ni apart'iĝ'is de la bord'o eĉ ne dek kvin fut'o'j'n, kaj ke la flu'o ne puŝ'is ni'n pli ol ses fut'o'j'n antaŭ'e'n, ĉar Rocinante kaj la azen'o star'as en la sam'a lok'o, kie ni las'is ili'n.

Kaj, laŭ mi'a'j observ'o'j, la diabl'o ni'n pren'u, se ni mov'iĝ'as pli rapid'e ol formik'o.

—Far'u la eksperiment'o'n, kiel mi dir'is al vi, Sancho… kaj punkt'o. Vi sci'as neni'o'n pri kolur'o'j, lini'o'j, paralel'o'j, zodiak'o'j, ekliptik'o'j, polus'o'j, solstic'o'j, ekvinoks'o'j, planed'o'j, sign'o'j, punkt'o'j kaj mezur'o'j de la sfer'o'j ĉiel'a kaj ter'a. Se vi kon'us ĉio'n ĉi, aŭ almenaŭ

part'o'n, vi klar'e vid'us, kiom da paralel'o'j ni trans'pas'is, kiom da sign'o'j kaj konstelaci'o'j ni las'is mal'antaŭ'e, kaj kiom da ili ni preter'pas'as nun. Kaj mi ripet'as: palp'u vi'n kaj serĉ'u bon'e: kvankam mi kred'as, ke vi est'as nun tiel pur'a kiel blank'a kaj glat'a paper-foli'o.

Sancho palp'is si'n, kaj, kiam li'a man'o glit'is zorg'e kaj atent'e ĝis la post'a part'o de la liv'a genu'o, li lev'is la kap'o'n, rigard'is si'a'n mastr'o'n kaj dir'is:

—Aŭ la eksperiment'o pruv'as neni'o'n, aŭ por al'ven'i, kie'n vi'a moŝt'o dir'as, mank'as ankoraŭ

mult'e de mejl'o'j.

—Kial, Sancho? —demand'is do'n Quijote—. Ĉu okaz'e vi trov'is i'o'n?

—Pli ol i'o'n —respond'is la ŝild'ist'o.

Kaj, sku'ant'e la fingr'o'j'n, li lav'is si'a'n man'o'n en la river'o, kie la boat'o lant'e glit'is mez'e de la akv'o, puŝ'it'e, ne de magi'a pov'o, aŭ de kaŝ'it'a sorĉ'ist'o, sed de la flu'o, tiam mild'a kaj trankvil'a.

Ĉe tio vid'iĝ'is du grand'a'j muel'ej'o'j mez'e de la river'o, kaj do'n Quijote, apenaŭ ili'n rimark'is, laŭt'is al Sancho:

—Ĉu vi vid'as, frat'o? Tie star'as la urb'o, kastel'o aŭ fortres'o, kie sen'dub'e sid'as la kavalir'o sub'prem'at'a, aŭ la reĝ'in'o, infant'in'o aŭ princ'in'o en danĝer'o, por kies liber'ig'o oni mi'n pren'is ĉi tie'n.

—Pri kia'j urb'o'j, fortres'o'j aŭ kastel'o'j de la diabl'o parol'as vi'a moŝt'o? —dir'is Sancho—. Ĉu vi ne vid'as, ke la dom'o'j tie est'as akv'o-muel'ej'o'j, kie la tritik'o farun'iĝ'as?

—Silent'u, Sancho —ordon'is do'n Quijote—. Ili ŝajn'as muel'ej'o'j, sed fakt'e, tio ili ne est'as; mi jam dir'is al vi, ke la en'sorĉ'o'j trans'form'as kaj modif'as la natur'a'n figur'o'n de objekt'o'j kaj person'o'j. Mi vol'as dir'i, ne ke la trans'form'iĝ'o'j ver'e kaj efektiv'e okaz'as, sed ke ni vid'as la ŝajn'o'j'n, kiel ni propr'a'spert'e sci'as, kaŭz'e de la metamorfoz'o de Dulcine'a, unik'a azil'o de mi'a esper'o.

Ĉe tio la boat'o, jam en la mez'o de la river'o, komenc'is glit'i ne tiel lant'e kiel antaŭ'e. Kaj, vid'ant'e la boat'o'n flos'i en la direkt'o al la impet'a kaj kirl'iĝ'ant'a flu'o proksim'a al la akv'o-

rad'o'j, kelk'a'j muel'ist'o'j al'kur'is kun long'a'j stang'o'j por halt'ig'i la boat'o'n. Kaj tial, ke ili aper'is kun la vizaĝ'o kaj la vest'o kovr'it'a'j de farun'a pulvor'o, ili aĉ'e aspekt'is.

—Vir'o'j de la diabl'o! —ili kri'eg'is—. Kie'n vi ir'as? Ĉu vi frenez'as? Ĉu vi vol'as dron'i, kaj ke la rad'o'j pist'u vi'n?

—Jam mi dir'is, Sancho —avert'is do'n Quijote—, ke ni al'ven'as al lok'o, kie mi dev'os montr'i la tut'a'n fort'o'n de mi'a brak'o. Rimark'u, kiom da insolent'a'j fripon'o'j! Rimark'u, kiom da demon'o'j ni'n al'front'as! Nu, kanajl'o'j, vi vid'os!

Kaj, star'e sur la boat'o, li komenc'is laŭt'e minac'i la muel'ist'o'j'n, dir'ant'e:

—Pervers'a kaj malign'a band'aĉ'o, re'don'u la liber'o'n al la person'o, nobel'a aŭ ne nobel'a, kiu'n vi ten'as sen'konsider'e en'ferm'it'a en ĉi fortres'o aŭ prizon'o. Mi est'as do'n Quijote de La Mancha, ali'nom'e la Kavalir'o de la Leon'o'j, kaj la alt'a ĉiel'o mi'n elekt'is, ke mi entrepren'u ĉi aventur'o'n kaj met'u al ĝi feliĉ'a'n fin'o'n.

Tiel parol'ant'e, li el'ing'is la glav'o'n kaj komenc'is ĝi'n sving'i en la aer'o kontraŭ la muel'ist'o'j, kiu'j, aŭd'ant'e, sed ne kompren'ant'e li'a'j'n frenez'aĵ'o'j'n, pen'is de'ten'i per la stang'o'j la boat'o'n, jam glit'ant'a'n en la rapid'a'n flu'o'n de la akv'o-rad'o'j.

Sancho genu'iĝ'is kaj pi'e pet'is la ĉiel'o'n sav'i li'n de tiel evident'a danĝer'o, kio'n la ĉiel'o far'is dank’ al la rapid'a kaj lert'a inter'ven'o de la muel'ist'o'j; blok'ant'e la boat'o'n per la stang'o'j, ili ĝi'n de'ten'is, sed ne sukces'is evit'i ĝi'a'n renvers'iĝ'o'n kaj la sekv'a'n fal'o'n de do'n Quijote kaj Sancho en la akv'o'n; bon'ŝanc'e, la kavalir'o sci'pov'is naĝ'i kiel anas'o, kvankam la pez'o de li'a arm'aĵ'o puŝ'is li'n du'foj'e ĝis la fund'o de la river'o. Kaj sen la help'o de la muel'ist'o'j, kiu'j si'n ĵet'is en la akv'o'n kaj el'tren'is la par'o'n kun ties tut'a pez'o, ĉi lok'o est'us por Sancho kaj do'n Quijote ali'a nov'a Troj'o. Post'e, kiam oni sur'ter'ig'is ili'n, pli tremp'it'a'j ol soif'a'j, Sancho genu'iĝ'is, kun'ig'is la man'o'j'n, fiks'is la rigard'o'n al la ĉiel'o kaj pet'is de Di'o, per fervor'a kaj long'a preĝ'o, ke en la futur'o Li liber'ig'u li'n de la absurd'a'j projekt'o'j kaj entrepren'o'j de li'a mastr'o.

Ĉe tio al'ven'is la fiŝ'ist'o'j, mastr'o'j de la boat'o, kaj vid'ant'e ĝi'n dis'pec'ig'it'a de la akv'o-rad'o'j, si'n ĵet'is kontraŭ Sanchon, por for'pren'i de li ties vest'o'n, kaj postul'is de do'n Quijote la pag'o'n de la ŝip'o. Kun grand'a aplomb'o, kvazaŭ neni'o est'us okaz'int'a, la kavalir'o respond'is, ke li tre volont'e pag'us la boat'o'n, nur se oni re'don'us la liber'o'n, sen ricev'i kaŭci'o'n, al la person'o aŭ

person'o'j sub'prem'at'a'j en la kastel'o.

—Pri kia'j person'o'j kaj kastel'o vi parol'as, sen'cerb'a? —demand'is unu muel'ist'o—. Ĉu ebl'e vi vol'as pren'i kun vi la hom'o'j'n, kiu'j ven'as muel'ig'i si'a'n tritik'o'n ĉi tie?

—Jam sufiĉ'e! —dir'is en si do'n Quijote—. Prov'i ating'i de ĉi fripon'o'j, per suplikoj, ke ili far'u i'o'n dec'a'n, est'us kvazaŭ predik'i en dezert'o. En ĉi aventur'o cert'e du kuraĝ'a'j sorĉ'ist'o'j opon'as unu la ali'a'n, kaj kio'n la unu'a klopod'as far'i, la du'a detru'as. La unu'a proviz'is mi'n per la boat'o, la du'a ĵet'is mi'n en la akv'o'n. Di'o ni'n help'u! En ĉi mond'o ĉio konsist'as el artifik'o'j kaj maĥinaci'o'j, unu'j kontraŭ la ali'a'j. Mi pov'as far'i neni'o'n pli.

Kaj lev'ant'e la voĉ'o'n, li dir'is, dum li rigard'is la muel'ej'o'j'n:

—Ne'kon'at'a'j amik'o'j en'ferm'it'a'j en ĉi prizon'o, pardon'u mi'n. Mal'feliĉ'e por vi, kaj por mi, mi ne pov'as liber'ig'i vi'n de vi'a mis'fortun'o. Ĉi aventur'o sen'dub'e est'as rezerv'it'a por ali'a kavalir'o.

Tio'n dir'ant'e, li pag'is, inter'konsent'e kun la fiŝ'ist'o'j, kvin'dek real'o'j'n por la boat'o; Sancho tre malgraŭ'vol'e trans'don'is ĉi sum'o'n kaj dir'is:

—Du pli'a'j navig'ad'o'j kiel la nun'a send'us ni'n kaj ni'a'n tut'a'n kapital'o'n al la fund'o.

La fiŝ'ist'o'j kaj la muel'ist'o'j mir'e al'gap'is al la du figur'o'j, tiel diferenc'a'j de la ordinar'a'j hom'o'j, kaj ne pov'is kompren'i kio'n cel'is do'n Quijote per si'a'j demand'o'j kaj dir'o'j. Fin'e, opini'ant'e ili'n frenez'a'j, la muel'ist'o'j re'ir'is al si'a'j muel'ej'o'j, kaj la fiŝ'ist'o'j al si'a'j kaban'o'j.

Do'n Quijote kaj Sancho ek'ir'is re'turn'e al si'a'j best'o'j kaj al si'a'j best'um'ad'o'j. Kaj ĉi fin'o'n hav'is la aventur'o de la en'sorĉ'it'a boat'o.

[306] T.e. kiam oni est'as obe'a al super'ul'o, oni konker'as li'a'n favor'o'n.

[307] Sancho mis'kompren'as kaj dir'as «noc'a» anstataŭ «ekvinoks'a».

[308] En la hispan'a, respektiv'e, «invert'it'o», «lepr'ul'o» kaj «pis'ul'o».

Ĉapitr'o 30

Pri tio okaz'int'a al do'n Quijote kun bel'a ĉas'ant'in'o

Tre deprim'it'a'j kaj mis'humor'a'j re'ir'is al si'a'j best'o'j la kavalir'o kaj la ŝild'ist'o, special'e Sancho, ĉar, ĉiu'foj'e kiam li dev'is tuŝ'i la mon'o'n, li sent'is si'n vund'it'a en la kor'o, kaj ŝajn'is al li, ke, kiom oni de'pren'as de la kapital'o, tiom oni de'ŝir'as de li'a'j propr'a'j pupil'o'j. Fin'e ili ek'rajd'is en silent'o kaj, apart'iĝ'ant'e de la fam'a river'o, do'n Quijote absorb'iĝ'is en si'a'j am'a'j pens'o'j, kaj Sancho en si'a'j ebl'ec'o'j de promoci'o, kiu'n li vid'is tiam tut'e ekster li'a ating'o, ĉar, kvankam li est'is stult'a, li bon'e kompren'is, ke la far'o'j de li'a mastr'o konsist'as, tut'e aŭ

pli'part'e, el ekstravaganc'o'j, kaj atend'is la okaz'o'n eskap'i kaj re'ir'i hejm'e'n, sen pli'a'j trakt'o'j kun la hidalg'o kaj sen dir'i al adiaŭ. Sed la destin'o aranĝ'is la afer'o'j'n tut'e mal'e ol li imag'is.

Okaz'is, ke en la sekv'ant'a tag'o, ĉe la sun'sub'ir'o, el'rajd'ant'e el arb'ar'o, do'n Quijote ĵet'is la rigard'o'n al verd'a herb'ej'o, ĉe kies fin'o vid'iĝ'is kelk'a'j person'o'j. Li proksim'iĝ'is kaj ek'kon'is, ke tem'as pri grup'o de per'falk'a'j ĉas'ant'o'j. Li plu al'rajd'is kaj disting'is inter ili graci'e solen'a'n dam'o'n sur tre blank'a palefren'o kun verd'a harniso kaj arĝent'a flank'sel'o. Ankaŭ ŝi port'is verd'a'n kostum'o'n, tiel riĉ'a'n kaj elegant'a'n, ke ŝi ŝajn'is la en'korp'iĝ'o de la elegant'o mem. Sur ŝi'a liv'a man'o sid'is falk'o, kaj do'n Quijote konklud'is el tio, ke sen'dub'e ŝi est'as grand'a dam'o kaj ebl'e la mastr'in'o de la ceter'a'j ĉas'ant'o'j. Tiam li dir'is al Sancho:

—Rapid'u, frat'o Sancho, al'kur'u dir'i al la sinjor'in'o sur la palefren'o kaj kun la falk'o, ke mi, la Kavalir'o de la Leon'o'j, salut'as ŝi'a'n grand'a'n bel'o'n kaj ke, se ŝi'a moŝt'o mi'n permes'as, mi ir'os kis'i ŝi'a'n man'o'n kaj serv'i ŝi'n, ĝis la lim'o'j de mi'a fort'o, en ĉio, kio'n ŝi dezir'os ordon'i.

Zorg'u, Sancho, kiel vi parol'os, kaj gard'u vi'n ne ŝov'i ajn'a'n el vi'a'j proverb'o'j en la mesaĝ'o'n.

—Ĉu vi bezon'is avert'i mi'n? —respond'is Sancho—. Ĉu mi ne est'as la ĝust'a mesaĝ'ist'o? Ne por la unu'a foj'o mi port'us mesaĝ'o'n al alt'a'j kaj grand'a'j dam'o'j!

—Se escept'i la mesaĝ'o'n al sinjor'in'o Dulcine'a, mi ne sci'as, ke vi port'is ali'a'n, almenaŭ de kiam vi serv'as mi'n —dir'is do'n Quijote.

—Vi prav'as —respond'is Sancho—. Sed «bon'a pag'ant'o volont'e don'as garanti'aĵ'o'n» kaj «en dom'o abund'e proviz'it'a baldaŭ kuir'iĝ'as la manĝ'o»; mi vol'as dir'i, ke mi ne bezon'as, ke oni dir'u aŭ avert'u al mi, kio'n mi dev'as far'i: mi taŭg'as por ĉio, kaj pri ĉio mi kon'as iom'et'e.

—Sen'dub'e, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Ir'u do, kaj Di'o vi'n gvid'u!

Sancho ek'trot'is, urĝ'ant'e la azen'o'n akcel'i si'a'n kutim'a'n paŝ'ad'o'n, ir'is ĝis la bel'a ĉas'ist'in'o, de'sel'iĝ'is antaŭ ŝi, dir'ant'e:

—Bel'a sinjor'in'o, la kavalir'o tie vid'ebl'a, al'nom'at'a «Kavalir'o de la Leon'o'j», est'as mi'a mastr'o; mi, li'a ŝild'ist'o, kaj ĉe mi oni mi'n nom'as Sancho Panza. Ĉi Kavalir'o de la Leon'o'j, antaŭ ne'long'e nom'at'a Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, send'as mi'n, ke mi dir'u al Vi'a Grand'ec'o,

ke, se vi konsent'as, aprob'as kaj bon'vol'as, li pret'as ven'i plen'um'i si'a'n dezir'o'n serv'i vi'a'n sen'egal'e majest'a'n kaj bel'a'n person'o'n, kiel li dir'as kaj mi konfirm'as. Don'ant'e vi'a'n permes'o'n, vi'a sinjor'in'a moŝt'o far'os i'o'n, kio kresk'ig'os vi'a'n fam'o'n, kaj li ricev'os grand'eg'a'n favor'o'n kaj kontent'o'n.

—Ver'e, brav'a ŝild'ist'o —respond'is la sinjor'in'o—, vi komunik'is la mesaĝ'o'n laŭ la regul'o'j propr'a'j al ĉi okaz'o'j. Re'lev'u vi'n, ĉar ne just'as, ke la ŝild'ist'o de eminent'ul'o kiel la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, kies fam'o'n ni bon'e kon'as ĉi tie, rest'u sur'genu'a; re'lev'u vi'n, amik'o, kaj dir'u al vi'a mastr'o, ke li est'os plej bon'ven'a, se li ven'os serv'i mi'n kaj la duk'o'n, mi'a'n edz'o'n, en ni'a kamp'ar'a dom'o, proksim'a al ĉi tie.

Sancho re'lev'is si'n, tiel sam'e impres'it'a de la bel'o de la dam'o, kiel de ŝi'a bon'a eduk'it'ec'o kaj ĝentil'o; sed eĉ pli impres'is li'n, ke ŝi kon'as la histori'o'n de li'a mastr'o, la Kavalir'o de la Trist'a Mien'o. Kaj Sancho imag'is, ke ŝi ne nom'is la hidalg'o'n Kavalir'o de la Leon'o'j, ebl'e pro tio, ke ĉi last'a'n nom'o'n li don'is al si antaŭ tre et'a temp'o.

La duk'in'o, kies nom'o'n oni ne sci'as ankoraŭ, demand'is li'n:

—Dir'u, frat'o ŝild'ist'o. Ĉu vi'a mastr'o ne est'as la sam'a, pri kiu oni el'don'is unu libr'o'n titol'it'a'n La inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La Mancha, kaj en kies kor'o reg'as cert'a Dulcine'a de El Toboso?

—Jes, li est'as —respond'is Sancho—. Kaj li'a ŝild'ist'o, nom'at'a Sancho Panza, kiu trov'iĝ'as, aŭ dev'us trov'iĝ'i, en la sam'a libr'o, est'as mi mem, se oni ne ŝanĝ'is mi'n en la lul'il'o, mi vol'as dir'i, en la pres'ej'o.

—Mi sent'as mi'n tre kontent'a je vi'a'j inform'o'j —dir'is la duk'in'o—. Ir'u, frat'o Sancho, kaj sci'ig'u al vi'a mastr'o, ke mi bon'ven'ig'os li'n en mi'a land'o, kaj ke neni'o don'us al mi tiel mult'e da plezur'o kiel li'a vizit'o.

Sancho, plen'a de ĝoj'o kaŭz'e de tiel agrabl'a respond'o, re'ir'is al si'a mastr'o kaj rakont'is al li kio'n dir'is la grand'a sinjor'in'o, kies bel'o'n, ĝentil'o'n kaj simpati'o'n li lev'is per si'a'j rustik'a'j laŭd'o'j ĝis la ĉiel'o. Do'n Quijote brust'o'ŝvel'is sur la sel'o, si'n firm'e apog'is sur la pied'ing'o'j, ĝust'ig'is al si la vizier'o'n, pik'is la ĉeval'o'n per la spron'o'j kaj avanc'is kun ĝentil'a sen'ĝen'o por kis'i la man'o'n de la duk'in'o; dum'e, vok'int'e si'a'n edz'o'n, la duk'o'n, ŝi ripet'is al li la mesaĝ'o'n de Sancho. La ge'duk'o'j jam leg'is la unu'a'n part'o'n de ĉi histori'o kaj sekv'e kon'is la absurd'a'n humor'o'n de do'n Quijote; tiel do, ili atend'is li'n kun la plej grand'a plezur'o, tre dezir'is person'e kon'i li'n, intenc'is agord'iĝ'i kun li'a'j fantazi'o'j, aprob'i ĉio'n, kio'n li dir'us, trakt'i li'n kiel vag'ant'a'n kavalir'o'n dum li'a rest'ad'o ĉe ili, kaj observ'i la ceremoni'ar'o'n ordinar'e pri'skrib'it'a'n en la kavalir'a'j libr'o'j, kiu'j'n ili leg'ad'is kaj eĉ tre ŝat'is.

Ĉe tio al'ven'is do'n Quijote kun la vizier'o lev'it'a, far'is mien'o'n kvazaŭ li vol'us de'sel'iĝ'i, kaj tiam Sancho al'rajd'is ten'i li'a'n pied'ing'o'n. Sed, mis'ŝanc'e, kiam la ŝild'ist'o est'is salt'ant'a de la azen'o, li'a pied'o kroĉ'iĝ'is al ŝnur'o de la ŝarĝ'o-sel'o, tiel, kie li tut'e ne pov'is de'kroĉ'i si'n: kontraŭ'e, li pend'is de la ŝnur'o kun la buŝ'o kaj la brust'o sur la ter'o. Do'n Quijote, ne kutim'is de'sel'iĝ'i, sen ke oni ten'us li'a'n pied'ing'o'n, kaj pens'ant'e, ke Sancho jam far'as tio'n, de'las'is si'n kun si'a tut'a pez'o, kaj tren'is post si la sel'o'n, sen'dub'e mis'lig'it'a'n, de Rocinante. Tiel do, li kaj

li'a sel'o fal'is sur'ter'e'n, ne sen grand'a hont'o de la hidalg'o, kiu murmur'is tra la dent'o'j mult'e da sakr'o'j kontraŭ la povr'a Sancho, kies pied'o ten'iĝ'is ankoraŭ kroĉ'it'a al la ŝnur'o.

La ĉas'ant'o'j, ordon'it'e de la duk'o, help'is la kavalir'o'n kaj ties ŝild'ist'o'n, lev'is la hidalg'o'n, kiu, ankoraŭ muel'it'a por la fal'o, ir'is lam'ant'e, kaj kiel li pov'is, genu'iĝ'is antaŭ la par'o. Sed la duk'o tut'e ne konsent'is la gest'o'n de la hidalg'o. Kontraŭ'e, li descend'is de la ĉeval'o kaj brak'um'is li'n, dir'ant'e:

—Mi tre bedaŭr'as, sinjor'o Kavalir'o de la Trist'a Mien'o, ke vi'a unu'a paŝ'o sur mi'a land'o est'is tiel mis'fortun'a. Sed la preter'atent'o'j de la ŝild'ist'o'j oft'e kaŭz'as eĉ pli mav'a'j'n akcident'o'j'n.

—Ĉi okaz'o kon'i vi'n, kuraĝ'a princ'o —respond'is do'n Quijote—, ne est'us mav'a eĉ se mi'a fal'o ne ĉes'us ĝis la profund'o de la infer'o: eĉ de tie re'lev'us kaj sav'us mi'n la feliĉ'o vi'n vid'i.

Mi'a ŝild'ist'o —Di'o li'n damn'u— sci'as pli bon'e de'lig'i si'a'n lang'o'n por dir'i insolent'o'j'n, ol firm'e al'lig'i sel'o'n. Sed en ajn'a pozici'o, kuŝ'e aŭ star'e, pied'e aŭ rajd'e, mi ĉiam est'os je vi'a serv'o kaj je la serv'o de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o, ind'a edz'in'o vi'a, princ'in'o de la bel'o kaj universal'a reĝ'in'o de la ĝentil'o.

—Pli moder'e, sinjor'o do'n Quijote de La Mancha! —dir'is la duk'o—. Kie ekzist'as sinjor'in'o doña Dulcine'a de El Toboso, tie oni ne dev'us laŭd'i alies bel'ec'o'n.

Ĉe tio, Sancho jam de'kroĉ'is si'a'n pied'o'n de la ŝnur'o kaj tial, ke li trov'iĝ'is apud si'a mastr'o, inter'ven'is, antaŭ ol do'n Quijote pov'us respond'i:

—Oni dev'as, ne ne'i, sed asert'i, ke ni'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso est'as tre bel'a. Sed la lepor'o'j salt'as en la plej ne'atend'it'a moment'o, kaj mi iam aŭd'is dir'i, ke la tiel nom'at'a Natur'o simil'as al pot'ist'o, kiu modl'as vaz'o'j'n el argil'o; kaj la far'ant'o de unu bel'a vaz'o, pov'as modl'i ankaŭ du cent aŭ tri cent tia'j'n. Mi dir'as tio'n, ĉar la bel'o de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o eĉ ne et'e star'as post la bel'o de mi'a mastr'in'o kaj sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso.

Do'n Quijote si'n turn'is al la duk'in'o kaj dir'is:

—Vi'a Grand'ec'o pov'as facil'e imag'i, ke en la mond'o neni'a kavalir'o pov'us iam ten'i ŝild'ist'o'n pli parol'em'a'n kaj ŝerc'em'a'n ol la mi'a'n; kaj li mem pruv'os la prav'o'n de mi'a asert'o, se vi'a sublim'a moŝt'o permes'as, ke mi serv'u vi'n dum kelk'a'j tag'o'j.

—Tre plaĉ'as al mi, ke ĉi brav'a Sancho ŝat'as ŝerc'i —respond'is la duk'in'o—, ĉar tio montr'as, ke li hav'as saĝ'a'n natur'o'n. Kiel vi bon'e sci'as, sinjor'o do'n Quijote, la sprit'o kaj la humur'o ne sid'as en obtuz'a'j cerb'o'j; kaj tial, ke la bon'a Sancho est'as amuz'a kaj inĝeni'a, de nun mi konsider'as li'n hom'o saĝ'a.

—Kaj parol'em'a —al'don'is do'n Quijote.

—Des pli bon'e —dir'is la duk'o—, ĉar oni ne pov'as dir'i mult'e da sprit'aĵ'o'j per nur kelk'a'j vort'o'j. Sed, de ni'a flank'o, ni ne perd'u la temp'o'n parol'ant'e. Ven'u la grand'a Kavalir'o de la Trist'a Mien'o al…

—Vi'a Alt'ec'o dev'us dir'i Kavalir'o de la Leon'o'j —inter'romp'is Sancho—. Jam ne plu ekzist'as trist'a mien'o.

—Nu, la sinjor'o Kavalir'o de la Leon'o'j ven'u al mi'a kastel'o star'ant'a proksim'e; tie oni vi'n regal'os, kiel eminent'a person'o merit'as, kaj kiel mi kaj la duk'in'o ordinar'e regal'as la vag'ant'a'j'n kavalir'o'j'n, kiu'j vizit'as ni'n.

Ĉe tio, Sancho jam met'is kaj firm'e al'lig'is la sel'o'n al Rocinante; do'n Quijote grimp'is sur ĝi'n, la duk'o sur si'a'n bel'a'n ĉeval'o'n, la duk'in'o ek'rajd'is inter la du vir'o'j, kaj la grup'o ir'is al'e al la kastel'o. La duk'in'o pet'is Sanchon ten'iĝ'i apud ŝi, ĉar ŝi eg'e ŝat'is aŭd'i li'a'j'n saĝ'a'j'n dir'o'j'n. La ŝild'ist'o ne bezon'is, ke oni ripet'u du'a'foj'e la invit'o'n, do li si'n miks'is kun la tri hom'o'j kaj, kiel kvar'a en la grup'o, inter'ven'is en la babil'ad'o, ĉe la grand'a plezur'o de la ge'duk'o'j, feliĉ'a'j akcept'i en si'a'n kastel'o'n ĉi vag'ant'a'n kavalir'o'n kaj ĉi mis'ag'ant'a'n ŝild'ist'o'n.

Ĉapitr'o 31

Pri mult'a'j kaj grav'a'j afer'o'j

Sancho sent'is profund'a'n ĝoj'o'n, ĉar en si'a'j pens'o'j li vid'is si'n ĝu'ant'e la favor'o'n de la duk'in'o, kaj imag'is, ke li trov'us en ŝi'a kastel'o kiom li trov'is ĉe do'n Dieg'o kaj ĉe Basilio. Al li tre plaĉ'is la bon'a viv'ad'o, sekv'e, li kapt'is la ŝanc'o'n je la har'o'j, ĉiu'foj'e kiam ĝi prezent'is al li la okaz'o'n regal'i si'n.

Rakont'as do la histori'o, ke, antaŭ ol ili ating'is la palac'o'n aŭ kamp'o-dom'o'n, la duk'o antaŭ'iĝ'is kaj instrukci'is al si'a'j serv'ist'o'j, kiel ili trakt'u la hidalg'o'n. Kiam ĉi last'a al'ven'is kun la duk'in'o al la pord'o'j de la kastel'o, tuj el'ir'is du lake'o'j aŭ palefren'ist'o'j, vest'it'a'j ĝis la pied'o'j per spec'o de ĉambr'o-rob'o el eg'e fajn'a saten'o skarlat'a, subit'e pren'is la hidalg'o'n inter si'a'j brak'o'j, de'ĉeval'ig'is li'n kaj dir'is:

—Vi'a Grand'ec'o ir'u help'i ni'a'n sinjor'in'o'n descend'i de la palefren'o.

Do'n Quijote tio'n pret'is far'i, kaj li kaj la dam'o inter'ŝanĝ'is grand'a'n nombr'o'n da ĝentil'a'j kompliment'o'j, ĝis fin'e la duk'in'o venk'is en si'a insist'o descend'i de la ĉeval'o nun en la brak'o'j de si'a edz'o, dir'ant'e, ke ŝi ne konsider'as si'n ind'a met'i tiel ne'util'a'n ŝarĝ'o'n sur tiel fam'a'n kavalir'o'n. Tiam, la duk'o help'is ŝi'n de'ĉeval'iĝ'i kaj, kiam ili en'ir'is en grand'a'n kort'o'n, proksim'iĝ'is du bel'a'j puceloj kaj ĉirkaŭ'met'is sur la ŝultr'o'j'n de do'n Quijote grand'a'n mantel'o'n skarlat'a'n. Subit'e la galeri'o'j de la kort'o plen'iĝ'is per serv'ist'o'j kaj serv'ist'in'o'j de la ge'duk'o'j, kiu'j laŭt'e kri'is:

—Bon'ven'o'n al la flor'o kaj krem'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o!

Kaj dum'e, ili ĉiu'j, aŭ la pli'part'o, verŝ'is parfum'it'a'n akv'o'n sur do'n Quijote kaj la ge'duk'o'j'n, ĉe la grand'a mir'o de la hidalg'o. Kaj tiam, per la unu'a foj'o, li firm'e kaj sen'dub'e kred'is, ke li est'as, ne imag'a, sed ver'a vag'ant'a kavalir'o, tial, ke li vid'as si'n traktat'a, sam'e kiel oni trakt'is la kavalir'o'n de pas'int'a'j epok'o'j, laŭ la rakont'o'j de li'a'j libr'o'j.

Sancho for'las'is si'a'n azen'o'n kaj, si'n kroĉ'ant'e al la duk'in'o, en'ir'is en la kastel'o'n. Sed li sent'is rimors'o'n, tial, ke li las'is la azen'o'n sol'a, do li proksim'iĝ'is al respekt'ind'a duenj'o, tie star'ant'a kun ali'a'j por akcept'i la duk'in'o'n, kaj suflor'is al ŝi:

—Sinjor'in'o González, aŭ kiel ajn vi nom'iĝ'as…

—Sinjor'in'o Rodríguez de Grijalba est'as mi'a nom'o —respond'is la duenj'o—. Kio'n vi dezir'as, frat'o?

—Ĉu vi'a moŝt'o bon'vol'us ir'i al la pord'o de la kastel'o? Tie vi trov'os mi'a'n griz'a'n azen'o'n.

Est'u tiel komplez'a konduk'i, aŭ konduk'ig'i ĝi'n, al la stal'o, ĉar la povr'a best'o iom tim'em'as kaj ne hav'as la kutim'o'n rest'i sol'a eĉ unu sol'a'n moment'o'n.

—Se la mastr'o posed'as la sam'a'n eduk'it'ec'o'n kiel la serv'ist'o —respond'is la duenj'o—, bel'a plag'o fal'is sur ni'n! Vel'u for, frat'o, ir'u al la diabl'o kun la person'o, kiu pren'is vi'n ĉi tie'n. Kaj vi mem zorg'u vi'a'n azen'o'n. La duenj'o'j de ĉi dom'o ne kutim'as dediĉ'i si'n al tia'j task'o'j.

—Tamen —dir'is Sancho— mi aŭd'is mi'a'n mastr'o'n rakont'i (kaj li est'as ĝis'fund'a kon'ant'o de histori'o'j) tio'n pri Lanceloto:

Ĵus ven'int'a'n de Britlando

li'n regal'is la puceloj;

la princ'in'o'j la ĉeval'o'n.

»Kaj, ver'dir'e, mi ne ŝanĝ'us mi'a'n azen'o'n por ĉeval'o de sinjor'o Lanceloto.

—Frat'o, se vi est'as arleken'o —respond'is la duenj'o—, dir'u vi'a'j'n ŝerc'o'j'n kie oni trov'as ili'n amuz'a'j, kaj kie oni pag'as al vi por ili. De mi neni'o'n vi ricev'os, se ne unu fig'o'n. [309]

—Kaj tre matur'a'n! —re'bat'is Sancho—. Vi'a moŝt'o ne perd'u la pez'o'n de vi'a aĝ'o, se vi for'don'us la fig'o'n.

—Fil'o de putin'o! —ek'kri'is la duenj'o, jam tut'e ruĝ'a de koler'o—. Se mi old'as aŭ ne, tio koncern'as Di'o'n, ne vi'n, fripon'o ajl'o-glut'a!

Ŝi parol'is tiel laŭt'e, ke la duk'in'o aŭd'is ŝi'n, si'n turn'is kaj, vid'ant'e la duenj'o'n ekscit'it'a kaj kun fajr'a'j okul'o'j, demand'is al ŝi, ĉu ŝi disput'as kun iu:

—Kun ĉi bon'ul'o —respond'is la duenj'o—. Li pet'is mi'n plej insist'e, ke mi ir'u en'stal'ig'i li'a'n azen'o'n, kiu nun trov'iĝ'as ĉe la pord'o de la kastel'o, kaj por prav'ig'i si'a'n pet'o'n, li dir'is, ke la sam'o'n oni far'is ie, ke dam'o'j regal'is i'a'n Lanceloton, kaj duenj'o'j li'a'n ĉeval'o'n, kaj eĉ pli'e, li nom'is mi'n old'a.

—Tiom mi konsider'us la plej'a insult'o ebl'a —dir'is la duk'in'o.

Ŝi turn'is si'n al Sancho kaj dir'is al li apart'e:

—Sci'u, amik'o Sancho ke doña Rodríguez tre jun'as, kaj ke ŝi port'as kuf'o'n, ne pro si'a aĝ'o, sed kaŭz'e de si'a rang'o kaj de la nun'a mod'o.

—Aĉ'e mi viv'u la ceter'o'n de mi'a viv'o —respond'is Sancho— se mi parol'is al ŝi kun malic'a intenc'o. Mi dir'is kio'n mi dir'is, nur ĉar mi tre am'as mi'a'n azen'o'n kaj pens'is, ke mi ne pov'us konfid'i ĝi'n al person'o pli bon'kor'a ol doña Rodríguez.

Do'n Quijote, ĉio'n aŭskult'int'e, dir'is:

—Ĉu vi pens'as, Sancho, ke vi trov'iĝ'as en konven'a lok'o por parol'i pri tia'j afer'o'j?

—Sinjor'o —respond'is Sancho— ĉiu dev'as zorg'i pri si'a'j propr'a'j afer'o'j, kie ajn li trov'iĝ'as.

Ĉi tie mi memor'is la azen'o'n, ĉi tie mi parol'is pri ĝi, kaj se mi memor'us ĝi'n en la stal'o, tie

mi parol'us.

—Sancho prav'as, kaj oni ne dev'as riproĉ'i li'n —dir'is la duk'o—. Kaj li ne far'u al si zorg'o'j'n; oni trakt'os la azen'o'n kiel li'a'n propr'a'n person'o'n.

Ĉi konversaci'o amuz'is ĉiu'n, krom do'n Quijote, kaj, tiel babil'ant'e, ili supr'ir'is la ŝtup'ar'o'n kaj konduk'is la hidalg'o'n al salon'o, sur kies mur'o'j pend'is riĉ'a'j tapiŝ'o'j or'e brok'it'a'j. Ses puceloj pren'is de li arm'aĵ'o'n kaj serv'is li'n kiel paĝi'o'j. Jam antaŭ'e la ses est'is instru'it'a'j de la ge'duk'o'j pri kiel li dev'us plen'um'i si'a'n rol'o'n, kaj kiel ili dev'us trakt'i la hidalg'o'n, por ke li imag'u kaj vid'u, ke oni li'n trakt'as kiel vag'ant'a'n kavalir'o'n. Jam sen la arm'aĵ'o, do'n Quijote montr'iĝ'is en si'a strikt'a kulot'o kaj en si'a sajo el ĉam'a led'o, kaj ĉe li'a figur'o magr'a, alt'a, long'a kaj kun kav'a'j vang'o'j, la puceloj li'n serv'ant'a'j ne eksplod'is per rid'o, ĉar ili pen'is ĝi'n re'ten'i, obe'ant'e unu el la special'a'j ordon'o'j de si'a'j ge'mastr'o'j. La puceloj pet'is li'a'n permes'o'n nud'ig'i li'n por ŝanĝ'i al li la ĉemiz'o'n, sed li tut'e ne konsent'is, dir'ant'e, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j tiel bezon'as la pudor'o'n kiel la kuraĝ'o'n. Tamen li pet'is ili'n trans'don'i la ĉemiz'o'n al Sancho, kaj, en'ferm'int'e si'n kun li en unu ĉambr'o, kie star'is riĉ'a lit'o, la hidalg'o nud'iĝ'is kaj sur'met'is la ĉemiz'o'n. Kaj vid'ant'e si'n sol'a kun Sancho, li dir'is:

—Ĉu vi pens'as, idiot'o iam'a kaj bufon'o nun'a, ke oni rajt'as ofend'i kaj insult'i tiel respekt'ind'a'n kaj dign'a'n duenj'o'n? Ĉu vi dev'is menci'i tiam la azen'o'n? Ĉu la ge'sinjor'o'j de la kastel'o kapabl'u neglekt'i la best'o'j'n dum ili tiel ĝentil'e trakt'as ili'a'j'n mastr'o'j'n? Je Di'o, Sancho, reg'u vi'n, ne tiom montr'u la faden'o'n, ke oni ne vid'u, ke vi'n oni teks'is el rustik'a kaj krud'a material'o. Pens'u, pek'ant'o, ke ju pli da honor'ind'ec'o kaj bon'a eduk'o hav'as la serv'ist'o'j, des pli da estim'o ĝu'as la mastr'o'j, kaj ke unu el la plej grand'a'j avantaĝ'o'j de la princ'o'j super la ali'a'j hom'o'j est'as, ke ili util'ig'as la serv'o'j'n de person'o'j tiel bon'a'j kiel ili mem. Ĉu vi ne kompren'as, brut'o, ke se oni trov'os, ke vi est'as krud'a kamp'ul'o aŭ ŝerc'em'a idiot'o, oni pens'os, ve al mi!, ke mi est'as ia fripon'a ĉarlatan'o? Ne, Sancho amik'o, ne: absolut'e neces'as, ke vi kondut'u pli takt'e, ĉar, se vi insist'as tro parol'i kaj sprit'aĉ'i, vi fal'os ĉe vi'a unu'a stumbl'o kaj turn'iĝ'os en mizer'a'n bufon'o'n. Re'ten'u la lang'o'n, konsider'u kaj re'maĉ'u ĉiu'n vort'o'n, antaŭ

ol ili el'ir'os el vi'a buŝ'o, kaj ne forges'u, ke ni al'ven'is al lok'o, kie dank’ al Di'o kaj al la fort'o de mi'a brak'o, mi kresk'ig'os mult'obl'e ni'a'n fam'o'n kaj hav'o'n.

Sancho plej serioz'e promes'is kudr'i al si la buŝ'o'n aŭ mord'i si'a'n lang'o'n, kiel ordon'it'e, prefer'e ol dir'i ajn'a'n vort'o'n mis'a'n aŭ ne'konven'a'n. Li al'don'is, ke li'a mastr'o ne dev'us tim'i ĉi-rilat'e, ĉar oni neniam diven'os, kia'j ili est'as pro la far'o'j aŭ dir'o'j de la ŝild'ist'o.

Do'n Quijote vest'is si'n, sur'met'is la balte'o'n kun la glav'o, ĵet'is sur la ŝultr'o'j'n la skarlat'a'n mantel'o'n, sur'kap'ig'is al si ĉap'o'n el verd'a saten'o, kiu'n la puceloj don'is al li, kaj, tiel garn'it'a, li el'ir'is al la salon'o, kie la puceloj star'is en du egal'a'j vic'o'j kaj pret'is, laŭ'cel'e proviz'it'a'j, plen'um'i la formal'aĵ'o'n lav'i al li la man'o'j'n, kio'n ili far'is mez'e de mult'a'j ceremoni'o'j kaj riverenc'o'j. Post'e, dek du paĝi'o'j kun la butlero[310] al'ven'is por konduk'i li'n al la manĝ'o'tabl'o, kie la ge'duk'o'j jam atend'is. La paĝi'o'j ĉirkaŭ'is li'n, kaj pomp'e kaj majest'e li'n konduk'is al ali'a salon'o, kie star'is riĉ'e proviz'it'a tabl'o kun nur kvar servic'o'j. La duk'o kaj la duk'in'o al'ir'is al la pord'o de la salon'o por akcept'i la hidalg'o'n. Kun la par'o ir'is unu el tiu'j solen'a'j klerik'o'j, kiu'j mastr'um'as la dom'o'j'n de la nobel'o'j; kiu'j, ĉar ili ne nask'iĝ'is princ'o'j, ne sci'as instru'i al la ver'a'j princ'o'j, kiel kondut'i princ'e; kiu'j vol'as, ke la grand'ec'o'n de la

grand'a'j oni mezur'u per ili'a propr'a et'anim'ec'o; kiu'j, dezir'ant'e instru'i al ili moder'o'n, turn'as ili'n en avar'a'j'n. Kiel dir'it'e, tia cert'e est'is la serioz'a klerik'o al'ir'int'a kun la ge'duk'o'j akcept'i la hidalg'o'n. Post inter'ŝanĝ'ad'o de mil ĝentil'a'j kompliment'o'j, ili fin'e met'is do'n Quijote en la mez'o'n kaj re'ir'is sid'iĝ'i ĉe la tabl'o.

La duk'o invit'is la kavalir'o'n okup'i la honor'a'n lok'o'n de la tabl'o kaj, kvankam do'n Quijote unu'e rifuz'is, la duk'o tiel mult'e insist'is, ke li fin'e ced'is. La klerik'o sid'iĝ'is front'e al li, kaj la duk'in'o kaj la duk'o ĉe li'a'j flank'o'j. Plen'a de mir'o kaj stupor'o, Sancho gap'e observ'is ĉio'n kaj kiel ĉi nobel'o'j far'as honor'o'n al li'a mastr'o. Kaj vid'ant'e kiom da kompliment'o'j kaj ceremoni'o'j inter'ŝanĝ'is la duk'o kaj do'n Quijote, por ke ĉi last'a sid'iĝ'u ĉe la kap'o de la tabl'o, li dir'is:

—Se vi'a'j moŝt'o'j don'us al mi permes'o'n, mi rakont'us i'o'n okaz'int'a'n en mi'a vilaĝ'o, alud'a'n al ĉi afer'o de la sid'lok'o'j.

Apenaŭ Sancho dir'is tio'n, do'n Quijote komenc'is trem'i, kred'ant'e, ke la ŝild'ist'o sen'dub'e rakont'us ali'a'n nov'a'n idiot'aĵ'o'n. Sancho li'n rigard'is, diven'is li'a'n anim-stat'o'n kaj dir'is:

—Ne tim'u, sinjor'o, ke mi devi'os aŭ dir'os i'o'n ne tre konven'a'n, ĉar mi ne forges'is vi'a'n ĵus'a'n konsil'o'n pri la afer'o parol'i mult'e aŭ et'e, bon'e aŭ mav'e.

—Neni'o'n tia'n mi memor'as, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Dir'u kio'n vi vol'as, kondiĉ'e, ke vi fin'os baldaŭ.

—Nu mi vol'as dir'i i'o'n tiel ver'a'n, ke mi'a mastr'o, sid'ant'a ĉi tie, ne pov'os nom'i mi'n mensog'a.

—Kio'n mi'n koncern'as, vi pov'as mensog'i laŭ'plaĉ'e —respond'is do'n Quijote—. Mi ne de'ten'os vi'n. Sed zorg'u kio'n vi dir'os.

—Mi tiel mult'e konsider'is kaj re'konsider'is la afer'o'n, ke mi sent'as mi'n tiel sekur'a, kiel la ul'o, kiu sid'as en la tur'o kaj don'as la alarm'o'n. [311] Vi mem vid'os, ke mi prav'as, kiam vi aŭskult'os la rakont'o'n.

—Est'u pli bon'e —dir'is do'n Quijote—, se Vi'a'j Grand'ec'o'j ordon'us ĉi idiot'o'n for'ir'i de ĉi tie; ali'e, li dir'os mil stult'aĵ'o'j'n.

—Jen la viv'o de mi'a edz'o! —ek'kri'is la duk'in'o—. Sancho ne apart'iĝ'u de mi eĉ unu col'o'n.

Mi am'as li'n, ĉar mi sci'as, ke li est'as tre prudent'a.

—Vi'a sankt'a moŝt'o viv'u prudent'a'n viv'o'n pro vi'a bon'a opini'o pri mi, kvankam mi ne merit'as ĝi'n —respond'is Sancho—. Nu, jen la rakont'o: Unu hidalg'o de mi'a vilaĝ'o, hidalg'o tre riĉ'a kaj grav'a, ĉar li de'ven'is de la famili'o Álamos, de Medin'a del Campo, kaj edz'iĝ'is al doña Mencía de Quiñones, fil'in'o de do'n Alonso de Martañón, kavalir'o de la orden'o de Santiag'o, dron'int'a en la Herradura,[312] kaj antaŭ kelk'a'j jar'o'j, kaŭz'o de la disput'o okaz'int'a en ni'a vilaĝ'o, kun inter'ven'o, laŭ mi'a sci'o, de mi'a sinjor'o do'n Quijote, kaj kie ricev'is

vund'o'n Tomás la petol'a, fil'o de la forĝ'ist'o Balbastro… Ĉu ĉio ĉi ne ver'as, sinjor'o? Dir'u, ke jes, je vi'a viv'o, por ke ĉi sinjor'o'j ne kred'u, ke mi est'as parol'em'a kaj mensog'a.

—Ĝis nun —rimark'is la klerik'o— mi kred'as vi'n pli parol'em'a ol mensog'a; sed mi ne sci'as kio'n mi opini'os post'e.

—Vi cit'as tiom da atest'ant'o'j, Sancho, kaj don'as tiom da inform'o'j, ke mi ne pov'as dir'i, ke vi ne dir'as la ver'o'n —koment'is do'n Quijote—. Sed daŭr'ig'u kaj rakont'u vi'a'n histori'o'n per mal'pli da vort'o'j, ĉar, laŭ vi'a ĝis'nun'a stil'o, vi ne fin'us en du tag'o'j.

—Neni'o'n li resum'u —inter'ven'is la duk'in'o— se li vol'as far'i al mi komplez'o'n. Li dev'as dir'i la rakont'o'n laŭ si'a manier'o, eĉ se li fin'us ĝi'n en ses tag'o'j; ĉar, kvankam li bezon'us tiom da temp'o, mi konsider'us ili'n la plej bon'a'j tag'o'j de mi'a viv'o.

—Nu, bon'e —daŭr'ig'is Sancho—. Sci'u, ke ĉi sam'a hidalg'o (kaj mi kon'as li'n kiel mi'a'n poŝ'o'n, ĉar li'a dom'o distanc'as de la mi'a unu sag'o'ĵet'o'n) invit'is manĝ'i paŭperan, sed bon'stat'a'n kamp'ul'o'n.

—Pli rapid'e, frat'o —inter'romp'is la klerik'o—. Per tia'j paŝ'et'o'j, vi al'ven'os al la fin'o de la rakont'o jam en la trans'a mond'o.

—Se al Di'o plaĉ'os, mi halt'os iom antaŭ la unu'a du'on'o de la voj'o —respond'is Sancho—.

Nu, bon'e, ĉi sam'a kamp'ul'o al'ven'is al la dom'o de la invit'ant'a hidalg'o kies anim'o ripoz'u en pac'o, ĉar li mort'is, kaj, laŭ'dir'e, li mort'is eg'e pi'e, kiel anĝel'o. Nu, mi ne trov'iĝ'is tiam en la vilaĝ'o, ĉar antaŭ'e mi ir'is falĉ'i al Tembleque…

—Jen vi'a viv'o, fil'o, tuj re'ven'u de Tembleque —dir'is la klerik'o— kaj, sen en'ter'ig'i la hidalg'o'n (se vi ne vol'as ĉe'est'i mi'a'n propr'a'n en'ter'ig'o'n), fin'u vi'a'n rakont'o'n.

—Nu do, okaz'is —daŭr'ig'is Sancho— ke, kiam ili pret'is sid'iĝ'i ĉe la tabl'o, kaj ŝajn'as al mi, ke mi vid'as ili'n nun pli real'a'j ol iam…

La duk'o'n kaj la duk'in'o'n tre amuz'is la evident'a ĉagren'o de la bon'a klerik'o ĉe la digresi'o'j de Sancho kaj ĉe ties oft'a'j paŭz'o'j en la rakont'ad'o de la histori'o. Kaj do'n Quijote konsum'iĝ'is de koler'o kaj furioz'o.

—Nu, bon'e —daŭr'ig'is la ŝild'ist'o—. Kiel dir'it'e, la du vir'o'j pret'is sid'iĝ'i ĉe la tabl'o, sed la kamp'ul'o insist'is, ke la hidalg'o okup'u la honor'a'n lok'o'n, kaj la hidalg'o, de si'a flank'o, sam'e obstin'is, ke tio'n far'u la kamp'ul'o, ĉar en li'a hejm'o oni dev'us ced'i al li'a vol'o. Sed la kamp'ul'o, kiu est'i ĝentil'a kaj bon'e eduk'it'a, absolut'e rifuz'is, ĝis la hidalg'o, furioz'a, met'is la man'o'j'n sur la ŝultr'o'j'n de la ali'a, sid'ig'is li'n per'fort'e kaj dir'is: «Sid'iĝ'u, ŝtip'o, ĉar, kie ajn mi sid'iĝ'os, mi okup'os la honor'a'n lok'o'n». Nu, tia est'as la histori'o, kaj mi ver'e kred'as, ke mi rakont'is ĝi'n en la ĝust'a konven'a moment'o.

La vizaĝ'o de do'n Quijote ricev'is mil kolor'o'j'n, kaj sur li'a brun'a haŭt'o ili montr'iĝ'is kiel jasp'ec'a'j makul'o'j. La ge'duk'o'j kapt'int'e la malic'a'n intenc'o'n de Sancho, re'ten'is la rid'o'n, ĉar ili tim'is, ke do'n Quijote fin'e eksplod'us de furioz'o. Por ŝanĝ'i la konversaci'o'n, kaj por ke

Sancho ne plu impertinent'u, la duk'in'o demand'is al do'n Quijote, ĉu li sci'as i'o'n nov'a'n pri sinjor'in'o Dulcine'a, kaj ĉu li send'is al ŝi last'a'temp'e i'a'n gigant'o'n aŭ latron'o'n kiel donac'o'n, ĉar cert'e li venk'is mult'e da ili.

—Sinjor'in'o —respond'is do'n Quijote—, mi'a'j mis'fortun'o'j hav'is komenc'o'n sed ne fin'o'n.

Gigant'o'j'n mi venk'is, kaj latron'o'j'n mi send'is al ŝi. Sed, kie ili pov'us trov'i ŝi'n, se konsider'i, ke oni ŝi'n en'sorĉ'is kaj trans'form'is en la plej turp'a'n kamp'ul'in'o'n imag'ebl'a'n?

—Mi ne sci'as —inter'ven'is Sancho—. Ŝi ŝajn'as al mi la plej bel'a vir'in'o de la mond'o kaj, almenaŭ rilat'e al salt'o'j kaj kapriol'o'j, neni'a akrobat'o pov'us konkur'i kun ŝi. Ver'dir'e, sinjor'in'o duk'in'o, ŝi salt'as de la ter'o ĝis sur la azen'o tiel facil'e kiel kat'o.

—Ĉu vi vid'is ŝi'n en'sorĉ'it'a, Sancho? —demand'is la duk'o.

—Ĉu mi? Kompren'ebl'e! —respond'is la ŝild'ist'o—. Je la diabl'o, kiu, se ne mi, pens'is la unu'a pri la afer'o de ĉi en'sorĉ'o? Ŝi est'as tiel en'sorĉ'it'a kiel mi'a patr'o!

Kiam la klerik'o aŭd'is parol'i pri gigant'o'j, latron'o'j kaj en'sorĉ'o'j, li suspekt'is, ke antaŭ li sid'as do'n Quijote de La Mancha, kies histori'o'n la duk'o oft'e leg'is, malgraŭ ke li riproĉ'is mult'foj'e li'a'n ekstravaganc'a'n inklin'o'n leg'i tiom da ekstravaganc'o'j. Kiam li'a suspekt'o konfirm'iĝ'is, la klerik'o, kun grand'a koler'o, dir'is apart'e al la duk'o:

—Vi'a Ekscelenc'o, sinjor'o, dev'os iam respond'i antaŭ Di'o pri la far'o'j de ĉi bon'ul'o. Mi pens'as, ke ĉi do'n Quijote, aŭ do'n Idiot'o, aŭ kiel ajn li nom'iĝ'as, ne est'as ankoraŭ tiel stult'a kiel Vi'a Ekscelenc'o dezir'as, ĉar vi don'as la li ĉi'a'n okaz'o'n, por ke li ir'i ĝis la ekstrem'o de si'a'j absurd'o'j kaj sen'senc'aĵ'o'j.

Post'e, turn'ant'e si'n al do'n Quijote, li daŭr'ig'is:

—Kaj vi, simpl'ul'o… Kiu bat'is al vi en la kap'o'n, ke vi est'as vag'ant'a kavalir'o kaj venk'as gigant'o'j'n kaj kapt'as latron'o'j'n? Far'u kio'n vi dev'as, kaj la sort'o vi'n akompan'u: re'ir'u al vi'a hejm'o, zorg'u pri vi'a'j fil'o'j, se vi hav'as ili'n, mastr'um'u vi'a'n bien'o'n, kaj ne plu vagabond'u tra la mond'o, glut'ant'e vent'o'n kaj turn'ant'e vi'n en rid-objekt'o'n de kon'at'o'j kaj eĉ de ne'kon'at'o'j.

Kie, kaj en kia aĉ'a moment'o, vi lern'is, ke ekzist'is aŭ ekzist'as vag'ant'a'j kavalir'o'j? Kie ekzist'as gigant'o'j en Hispan'uj'o, aŭ latron'o'j en La Mancha, aŭ Dulcine'a'j en'sorĉ'it'a'j, aŭ la rid'ind'a ar'o de ceter'a'j absurd'o'j al vi atribu'it'a'j?

Do'n Quijote tre atent'e aŭskult'is la vort'o'j de la respekt'ind'a klerik'o, kaj vid'ant'e, ke li ĉes'is parol'i, la hidalg'o, sen'rigard'e al la duk'o kaj la duk'in'o, star'iĝ'is kun furioz'a gest'o kaj koler'a vizaĝ'o, kaj dir'is…

Sed li'a respond'o merit'as apart'a'n ĉapitr'o'n.

[309] La duenj'o parol'as pri insult'a gest'o. «Far'i fig'o'n» konsist'is en tio, lev'i la dik'a'n fingr'o'n

inter la et'a kaj la montr'a de ferm'it'a man'o. La respond'o de Sancho hav'as seks'a'n intenc'o'n.

[310] Hispan'e «maestresala». Ĉef'serv'ist'o respond'ec'a pri ĉio rilat'a al la pri'serv'o de la tabl'o en la nobel'a'j dom'o'j.

[311] Sancho alud'as tio'n, ke de la gvat'o'tur'o'j oni pov'is vid'i la mal'amik'o'j'n, kiam ili el'ŝip'iĝ'is.

Tiam la gvat'ist'o'j don'is tuj la alarm'o'n, sed ili ne est'is en danĝer'o, ĉar ŝirm'it'a'j de la tur'o'j.

[312] Terur'a ŝip'romp'o okaz'is ĉirkaŭ la jar'o 1562 ĉe la haven'o La Herradura (Málaga) kie, sekv'e de furioz'a tempest'o, pere'is pli ol 4000 person'o'j, inkluziv'e la general'o de galer'o'j do'n Ju'a'n de Mendoza.

Ĉapitr'o 32

Pri la replik'o de do'n Quijote al li'a admon'ant'o kaj pri ali'a'j grav'a'j kaj amuz'a'j event'o'j

Tiel do, star'e, trem'ant'e de la kap'o ĝis la pied'o'j, kiel ver'a hidrarg'o, do'n Quijote dir'is balbut'e, kun si'n'pel'a lang'o:

—La lok'o, kie mi trov'iĝ'as, la ĉe'est'o de la person'o'j, antaŭ kiu'j mi star'as, kaj la fakt'o, ke mi respekt'as kaj ĉiam respekt'is kio'n vi'a eklezi'ul'a stat'o reprezent'as, re'ten'as kaj lig'as la man'o'j'n de mi'a just'a indign'o. Tiel do, pro ĉi motiv'o'j, kaj ankaŭ pro tio, ke, kiel sci'at'e, la arm'o de la vir'o'j en sutan'o kaj talar'o, est'as la sam'a arm'o de la vir'in'o'j, nom'e, la lang'o, mi uz'os la mi'a'n por front'i, per egal'a'j batal'il'o'j, kontraŭ vi, de kies stat'o oni dev'us atend'i ne infami'a'n insult'ad'o'n, sed bon'a'n konsil'o'n. La riproĉ'o'j bon'intenc'a'j kaj pi'a'j postul'as ali'a'j'n cirkonstanc'o'j'n kaj ali'a'n trakt'o'n, dum la admon'o'j akr'a'j kaj publik'a'j tra'pas'as la lim'o'n de la just'a kritik'o, ĉar ĉi last'a hav'as kiel baz'o'n, ne la aspr'o'n, sed la ĝentil'o'n, kaj ne dec'as, kiam oni ne kon'as la pek'o'n, sen'pli'e deklar'i la pek'ant'o'n ŝtip'o kaj idiot'o. Pri kia stult'aĵ'o mi kulp'as, ke vi riproĉ'as kaj kondamn'as mi'n, kaj ordon'as, ke mi ir'u hejm'e'n mastr'um'i mi'a'n bien'o'n kaj zorg'i pri mi'a'j edz'in'o kaj fil'o'j, kvankam vi ne sci'as, ĉu mi est'as edz'o kaj patr'o?

Ĉu sufiĉ'as eduk'i si'n en mizer'a'j viv'kondiĉ'o'j, kon'i de la mond'o nur la ses'dek aŭ sep'dek mejl'o'j'n de la distrikt'o, en'ir'i sen'pli'e en alies dom'o'n kaj reg'i super ties mastr'o, por arog'i al si juĝ'i pri la leĝ'o'j de la kavalir'ism'o kaj pri la vag'ant'a'j kavalir'o'j? Ĉu ver'e oni van'e pas'ig'as la temp'o'n, kiam oni vag'as tra la mond'o serĉ'ant'e, ne ties plezur'o'j'n, sed la rigor'o'j'n, kiu'j konduk'as la virt'a'n hom'o'n al la etern'a viv'o? Se la kavalir'o'j, la nobel'o'j, la hom'o'j grand'anim'a'j kaj de moŝt'a nask'o konsider'us mi'n idiot'o, mi sent'us mi'n ne'toler'ebl'e ofend'it'a; sed ke la letruloj opini'u mi'n frenez'a, las'as mi'n absolut'e indiferent'a, ĉar ili neniam ir'is sur la pad'o de la kavalir'ism'o. Mi est'as kavalir'o, kaj mort'os kavalir'o, se la Alt'eg'a permes'os. Kelk'a'j person'o'j mov'as si'n sur la vast'a kamp'o de la orgojl'a ambici'o; ali'a'j, sur la voj'o de la bas'a kaj servil'a flat'ad'o; ali'a'j, de la tromp'a hipokrit'o; kaj kelk'a'j, de la ver'a religi'o. Sed mi, sub la influ'o de mi'a stel'o, ir'as sur la stret'a pad'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o, kies princip'o'j instru'as mi'n disdegn'i la hav'o'n, sed ne la honor'o'n. Mi ripar'is arbitr'o'j'n, korekt'is mis'o'j'n, pun'is insolent'o'j'n, venk'is gigant'o'j'n kaj sub'met'is monstr'o'j'n; mi am'as vir'in'o'n, nur ĉar la vag'ant'a'j kavalir'o'j nepr'e dev'as am'i; tamen, mi est'as, ne lasciv'a, sed ĉast'a kaj platon'a am'ant'o. Mi ĉiam cel'as la virt'o'n, t.e. far'i bon'o'n, ne mav'o'n. Kaj se la person'o kun tia'j pens'o, cel'o kaj kondut'o merit'as la nom'o'n de idiot'o, tio'n decid'u Vi'a'j Ekscelenc'o'j, nobl'a'j duk'o kaj duk'in'o.

—Brav'e, je Di'o! —kri'is Sancho—. Dir'u neni'o'n pli'a'n por vi'a defend'o, ĉar ne ebl'as pli dir'i, pens'i aŭ far'i. Kaj tial, ke ĉi sinjor'o neg'as la ekzist'o'n pase'a'n aŭ nun'a'n de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, oni ne dev'as mir'i, ke li ne sci'as kio'n li parol'as.

—Ĉu ebl'e vi est'as, frat'o, tiu kon'at'a Sancho Panza, kies mastr'o promes'is insul'o'n al li? —

demand'is la klerik'o.

—Jes, mi mem —respond'is la ŝild'ist'o—, kaj la insul'o'n mi merit'as tiel mult'e kiel ali'a ajn person'o en la mond'o. Kaj sci'u, al mi bon'e sid'as tio pri: «Ir'u kun la bon'a'j, ankaŭ vi est'os bon'a», kaj «kun kiu vi kun'iĝ'as, tia vi far'iĝ'as» kaj «se bon'a'n arb'o'n vi elekt'as, bon'a ombr'o vi'n protekt'as». Mi elekt'is bon'a'n sinjor'o'n, mi akompan'as li'n jam de mult'a'j monat'o'j, kaj, se Di'o vol'os, mi est'os kiel li. Mi kaj li viv'u, kaj ne mank'os al li la okaz'o reg'i imperi'o'n, nek al mi estr'i insul'o'n.

—Sen'dub'e ne, amik'o Sancho —dir'is tiam la duk'o—, ĉar, je la nom'o de do'n Quijote, mi nom'as vi'n gubernator'o de unu insul'o, al mi ne neces'a, tamen ne de et'a valor'o.

—Genu'iĝ'u, Sancho —ordon'is do'n Quijote—, kaj kis'u la pied'o'n de Li'a Ekscelenc'o por dank'i li'a'n favor'o'n.

Sancho obe'is, kaj la klerik'o star'iĝ'is koler'a de ĉe la tabl'o, dir'ant'e:

—Je ĉi sutan'o mi'a, mi dev'as dir'i, ke Vi'a Ekscelenc'o tiel stult'as kiel ĉi pek'ant'o'j. Kiel ili pov'us ne ekstravaganc'i, se la mens'e san'a'j stimul'as ili'a'n frenez'o'n? Vi'a Ekscelenc'o rest'u kun ili, sed, dum ili loĝ'os en ĉi dom'o, mi sid'os en la mi'a kaj de'ten'os mi'n riproĉ'i kio'n mi ne pov'as evit'i.

Kaj, sen dir'i aŭ manĝ'i i'o'n pli'a'n, li for'ir'is ignor'ant'e la suplikojn de la ge'duk'o'j, ke li rest'u; ver'e, la duk'o apenaŭ insist'is, ĉar li tiom rid'is kaŭz'e de la impertinent'a koler'o de la klerik'o, ke li preskaŭ ne pov'is parol'i. Fin'e li ĉes'is rid'i kaj dir'is al do'n Quijote:

—Tiel nobl'e vi respond'is, sinjor'o Kavalir'o de la Leon'o'j, ke vi ne bezon'as, ke li don'u al vi kontent'ig'o'n. Eĉ se li'a'j vort'o'j ŝajn'is ofend'a'j, ili ne est'is tia'j, ĉar, sam'e kiel la vir'in'o'j, ankaŭ

ne la eklezi'ul'o'j pov'as ofend'i, kiel vi'a moŝt'o cert'e sci'as pli bon'e ol mi.

—Vi prav'as —respond'is do'n Quijote—. Kaj tio ven'as de la fakt'o, ke la ne ofend'ebl'a ne pov'as ofend'i. La vir'in'o'j, infan'o'j kaj eklezi'ul'o'j ne pov'as defend'i si'n, eĉ se oni ili'n atak'as, sekv'e ne pov'as ricev'i ofend'o'n. Kiel Vi'a Ekscelenc'o bon'e sci'as, inter la insult'o kaj la ofend'o ekzist'as la diferenc'o, ke la ofend'o ven'as de la person'o kapabl'a ĝi'n far'i kaj sub'ten'i, dum la insult'o pov'as ven'i de iu ajn kaj ne neces'e kun'port'as ofend'o'n. Por ekzempl'o, unu person'o ir'as sen'zorg'e sur la strat'o, li'n al'salt'as dek arm'it'a'j vir'o'j kaj bat'as li'n; li el'ing'as si'a'n glav'o'n kaj pret'as laŭ'dev'e si'n defend'i, sed la pli grand'a nombr'o de li'a'j mal'amik'o'j li'n super'as kaj ne permes'as, ke li venĝ'u si'n; ĉi vir'o do ricev'is insult'o'n, sed ne ofend'o'n. Kaj jen ali'a konfirm'a ekzempl'o: unu person'o pied'ir'as, ali'a ven'as de'post'e, bat'as li'n, tuj sekv'e for'kur'as, la bat'it'o persekut'as li'n, sed ne ating'as li'n. Tiam, la ricev'int'o de la bat'o'j ricev'is insult'o'n, sed ne ofend'o'n, ĉar la ofend'o dev'as est'i persist'a. Se la bat'int'o, eĉ se li bat'is perfid'e, el'ing'us si'a'n glav'o'n kaj al'front'us si'a'n mal'amik'o'n, ĉi last'a ricev'us sam'temp'e insult'o'n kaj ofend'o'n: insult'o'n, ĉar oni li'n bat'is perfid'e; ofend'o'n, ĉar la bat'int'o konfirm'is si'a'n far'o'n ne turn'ant'e la dors'o'n kaj ten'ant'e si'n defi'a. Tiel do, laŭ la regul'o'j de la damn'ind'a duel'o mi ricev'is insult'o'n, sed ne ofend'o'n. La infan'o'j ne hav'as matur'a'n konsci'o'n; la vir'in'o'j ne pov'as for'kur'i nek hav'as motiv'o'n por atak'i, kaj en la sam'a'j cirkonstanc'o'j trov'iĝ'as la religi'ul'o'j. Al ĉi tri spec'o'j de hom'o'j mank'as atak'a'j kaj defend'a'j rimed'o'j kaj, kvankam, kompren'ebl'e, ili dev'as defend'i si'n, ili ne pov'as ofend'i pro si'a stat'o. Antaŭ ne'long'e mi dir'is,

ke mi ricev'is insult'o'n, sed nun mi dir'as, ke ne, ĉar, kiu ne pov'as ricev'i ofend'o'n, ne pov'as insult'i de si'a flank'o; tial, mi nek dev'as sent'i mi'n insult'it'a, nek tia mi mi'n sent'as pro la vort'o'j dir'it'a'j de la bon'a klerik'o. Mi bedaŭr'as nur, ke li ne atend'is plu, do mi ne pov'is konvink'i li'n, ke li erar'as pens'ant'e kaj dir'ant'e, ke ne ekzist'is aŭ ekzist'as en la mond'o vag'ant'a'j kavalir'o'j.

Se tio'n aŭd'us Amadís, aŭ ali'a el la membr'o'j de li'a ne'kalkul'ebl'a famili'o, sen'dub'e li'a moŝt'a klerik'o kar'e pag'us pro si'a'j vort'o'j.

—Cert'e jes! —inter'romp'is Sancho—. Li ricev'us hak'o'n de'supr'e kaj dis'split'iĝ'us de la kap'o ĝis la pied'o'j kiel granat'o aŭ kiel matur'a melon'o. Ne, sinjor'o'j, tia'j kavalir'o'j ne toler'is, ke oni ili'n tikl'u. Je Di'o, se Reinaldos de Montalbán aŭd'us parol'i la hom'et'o'n, li don'us al li sur la buŝ'o'n tia'n frap'o'n, ke li ne plu parol'us en tri jar'o'j! Li disput'u kun ili kaj vid'u, ĉu li pov'os eskap'i el ili'a'j man'o'j!

La duk'in'o rid'is ĝis'larm'e, aŭd'ant'e Sanchon parol'i. Ŝi opini'is li'n pli amuz'a kaj frenez'a ol li'a mastr'o, kaj la sam'o'n opini'is en tiu temp'o mult'a'j person'o'j. Fin'e do'n Quijote tut'e trankvil'iĝ'is, fin'iĝ'is la manĝ'o, oni de'met'is la tabl'o'tuk'o'n, kaj en'ir'is kvar puceloj: la unu'a kun arĝent'a pelv'o, la du'a kun kruĉ'o el la sam'a metal'o, la tri'a kun du riĉ'a'j kaj blank'a'j man'tuk'o'j sur la ŝultr'o, kaj la kvar'a, kun la brak'o'j nud'a'j ĝis la kubut'o'j, port'is en si'a'j blank'a'j man'o'j (sen'dub'e blank'a'j) rond'a'n pec'o'n de Napola sap'o. La pucelo kun la pelv'o met'is ĝi'n sen'ĝen'e kaj graci'e sub la menton'o'n de do'n Quijote, dum la kavalir'o, sen dir'i vort'o'n, mir'is je tia ceremoni'o kaj pens'is, ke en tiu land'o ekzist'as la kutim'o lav'i post'manĝ'e, ne la man'o'j'n, sed la barb'o'n. Tiel do li el'streĉ'is si'a'n menton'o'n kiom li pov'is; ĉe la sam'a moment'o komenc'is flu'i la akv'o el la kruĉ'o, kaj la pucelo kun la sap'o frot'is al li la barb'o'n, tiel energi'e, ke la sap'o-ŝaŭm'o, blank'a kiel la neĝ'o, ŝmir'is ne nur la barb'o'n, sed la tut'a'n vizaĝ'o'n de la obe'a do'n Quijote, tiom, ke li dev'is ferm'i la okul'o'j'n. La duk'o kaj la duk'in'o, ne antaŭ'e inform'it'a'j pri ĉi fars'o, atend'is por vid'i, kia'n fin'o'n hav'os tiel ekster'ordinar'a lav'ad'o. Kiam la barb'o'frot'a pucelo kovr'is li'a'n vizaĝ'o'n per dik'a tavol'o da ŝaŭm'o, ŝi ŝajn'ig'is, ke mank'as akv'o, kaj pet'is la pucelon kun la kruĉ'o al'port'i pli, dir'ant'e, ke dum'e do'n Quijote atend'os. La knab'in'o el'ir'is, kaj do'n Quijote vid'iĝ'is kiel la plej strang'a kaj rid'ind'a figur'o imag'ebl'a. La spekt'ant'o'j —kaj ili est'is mult'a'j

— rigard'ad'is li'n, kaj ĉe li'a kol'o du'on'uln'o'n long'a kaj pli ol ordinar'e brun'a, li'a'j ferm'it'a'j okul'o'j kaj li'a barb'o plen'a de sap'o, nur preskaŭ mirakl'e ili sukces'is re'ten'i la rid'o'n. La petol'a'j knab'in'o'j ten'is la okul'o'j'n ne'lev'it'a'j kaj ne kuraĝ'is rigard'i al si'a'j ge'mastr'o'j, ambaŭ

inklin'a'j furioz'i kaj rid'i ĉe la sam'a temp'o, ĉar ili ne sci'is kio'n far'i, ĉu pun'i la knab'in'o'j'n pro ties fars'o, aŭ ili'n rekompenc'i pro la plezur'o vid'i do'n Quijote en tia stat'o. Re'ven'is la pucelo kun la kruĉ'o, oni fin'is lav'i la hidalg'o'n, kaj post'e la knab'in'o kun la man'tuk'o'j zorg'e kaj long'e viŝ'is li'n. Post'e la kvar puceloj far'is sam'temp'e grand'a'n kaj profund'a'n riverenc'o'n kaj pret'is el'ir'i; sed la duk'o, por evit'i, ke do'n Quijote eventual'e suspekt'u la ŝerc'o'n, vok'is la pucelon kun la pelv'o kaj dir'is al ŝi:

—Ven'u, lav'u mi'n kaj zorg'u, ke ne mank'u al vi akv'o.

La knab'in'o, sagac'a kaj rapid-pens'a, met'is la pelv'o'n al la duk'o, sam'e kiel ŝi antaŭ'e far'is al do'n Quijote, kaj la kvar puceloj rapid'e li'n lav'is, sap'is kaj viŝ'is, las'is li'n pur'a kaj sek'a, kaj re'tir'is si'n riverenc'ant'e.

Post'e oni sci'is, ke la duk'o ĵur'is pun'i ili'n, se ili ne est'us li'n sap'int'a sam'e kiel la hidalg'o'n por

tia'manier'e diskret'e korekt'i si'a'n tro petol'a'n iniciativ'o'n.

Sancho observ'is atent'e la ceremoni'o'n de tia lav'ad'o kaj murmur'is tra la dent'o'j:

—Je Di'o! Ĉu ebl'e ekzist'as en ĉi land'o la kutim'o lav'i la barb'o'n, ne nur al la kavalir'o'j, sed ankaŭ al la ŝild'ist'o'j? Ĉar, je mi'a anim'o, lav'ad'o'n mi bezon'as, kaj se oni raz'us mi'n, mi du'obl'e dank'us la favor'o'n.

—Kio'n vi grumbl'as, Sancho? —demand'is la duk'in'o.

—Mi dir'as, sinjor'in'o, ke mi ĉiam aŭd'is, ke en la palac'o'j de la nobel'o'j oni don'as, post la manĝ'o, akv'o'n al la man'o'j, sed ne sap'o'n al la barb'o'j. Tial konven'as viv'i long'e, ĉar oni mult'o'n vid'as. Kvankam oni dir'as ankaŭ, ke «kiu long'e viv'as, long'e sufer'as», tamen sufer'i unu el ĉi lav'ad'o'j don'as pli da plezur'o ol da aflikt'o.

—Ne far'u al vi zorg'o'j'n, amik'o Sancho —respond'is la duk'in'o—. Mi ordon'os, ke mi'a'j ĉambr'ist'in'o'j lav'u vi'n, kaj eĉ lesiv'u vi'n, se neces'e.

—Ili lim'iĝ'u al la barb'o'j, almenaŭ por la moment'o —dir'is Sancho—. Kun la temp'o, Di'o dispon'os ĉio'n ceter'a'n.

—Butlero —ordon'is la duk'in'o—. Met'u vi'n je la serv'o de la bon'a Sancho kaj ĉiel komplez'u al li.

La butlero respond'is, ke oni plej atent'e serv'os sinjor'o'n Sancho, kaj li pren'is kun si la ŝild'ist'o'n por ir'i manĝ'i. Ĉe la tabl'o rest'is la ge'duk'o'j kaj do'n Quijote parol'ant'e pri mult'a'j kaj divers'a'j afer'o'j, sed sen'escept'e rilat'a'j al la profesi'o de la arm'o'j kaj al la vag'ant'a kavalir'ism'o. La duk'in'o pet'is la hidalg'o'n, ke tial, ke ŝajn'e li hav'as bon'a'n memor'o'n, li skiz'u kaj pri'skrib'u la bel'o'n kaj trajt'o'j'n de sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, ĉar, laŭ la proklam'o'j de la fam'o, cert'e ŝi est'as la plej ĉarm'a vir'in'o de la mond'o kaj eĉ de La Mancha. Do'n Quijote suspir'is, aŭd'ant'e la pet'o'n de la duk'in'o, kaj respond'is:

—Se mi pov'us el'ŝir'i mi'a'n kor'o'n kaj met'i ĝi'n sur plad'o'n antaŭ la okul'o'j de Vi'a Grand'ec'o, mi ŝpar'us al mi'a lang'o la pen'o'n dir'i kio'n oni apenaŭ pov'us pentr'i per vort'o'j: en mi'a kor'o Vi'a Ekscelenc'o vid'us ŝi'n plen'e portret'it'a. Kiel mi skiz'us kaj pri'skrib'us punkt'o'n post punkt'o kaj part'o'n post part'o la bel'o'n de la sen'egal'a Dulcine'a? Plen'um'i tiel alt'a'n task'o'n pli merit'as ali'a'j talent'o'j, ne mi; tia entrepren'o aparten'as al la penik'o'j de Parasio, Tim'ant'o kaj Apel'o kaj al la ĉiz'il'o'j de Lisipo, neces'a'j por pentr'i ŝi'n sur tol'o'n kaj por ĉiz'i ŝi'n en marmor'o'n kaj bronz'o'n, sam'e kiel est'us neces'a'j la retor'ik'o ciceron'a kaj demosten'a por ind'e ŝi'n pri'kant'i.

—Kio'n signif'as «demosten'a», sinjor'o do'n Quijote? —demand'is la duk'in'o—. Neniam antaŭ'e mi aŭd'is tia'n vort'o'n.

—Retor'ik'o demosten'a —respond'is la hidalg'o— signif'as «retor'ik'o de Demosten'o», sam'e kiel retor'ik'o ciceron'a alud'as la retor'ik'o'n de Ciceron'o. Ambaŭ rang'is kiel la plej bon'a'j orator'o'j de la mond'o.

—Efektiv'e —dir'is la duk'o—. Kaj, vi, sinjor'in'o, far'is ne tre bril'a'n demand'o'n. Sed, malgraŭ

ĉio, sinjor'o do'n Quijote, vi far'us al ni grand'a'n komplez'o'n, se vi pri'skrib'us ŝi'n al ni; eĉ se nur en ĝeneral'a'j lini'o'j kaj sen detal'o'j, sen'dub'e vi pentr'us ŝi'n tia, ke ŝi'n envi'us la plej bel'a'j vir'in'o'j.

—Tre volont'e mi komplez'us al vi, sed la mis'fortun'o, antaŭ ne'long'e mi'n frap'int'a, tiel for'viŝ'is ŝi'a'n figur'o'n el mi'a memor'o, ke mi pli inklin'as plor'i ol pri'skrib'i ŝi'n. Vi'a'j Grand'ec'o'j sci'u ke, antaŭ kelk'a'j tag'o'j, kiam mi ir'is kis'i ŝi'a'n man'o'n kaj pet'i ŝi'a'n ben'o'n, permes'o'n kaj bon'dezir'o'n por ĉi tri'a el'ir'o, mi trov'is, ne ŝi'n, sed ali'a'n person'o'n, ĉar oni ŝi'n en'sorĉ'is kaj trans'form'is de princ'in'o en kamp'ul'in'o'n, de anĝel'o en diabl'o'n, de bon'odor'a en fetor'a'n, de elegant'a en krud'a'n, de ĝentil'a en kapriol'em'a'n, de lum'o en tenebr'o'n kaj fin'e, de Dulcine'a de El Toboso en barbar'a'n vir'in'o'n de Sayago.

—Grand'a Di'o! —ek'kri'is laŭt'e la duk'o—. Kiu pov'is far'i tiel grand'a'n malic'aĵ'o'n? Kiu rab'is de la mond'o ĉi bel'o'n, ĉi graci'o'n, ĉi virt'o'n, kiu'j log'is, ĉarm'is kaj honor'is la mond'o'n?

—Kiu? —respond'is do'n Quijote—. Kiu, se ne ia pervers'a kaj envi'a sorĉ'ist'o, el la mult'a'j mi'n persekut'ant'a'j? Ĉi damn'it'a ras'o ven'is en la mond'o'n por obskur'ig'i kaj detru'i la glor'o'n de la bon'a'j kaj por bril'ig'i kaj ekzalt'i la far'o'j'n de la pervers'a'j. Sorĉ'ist'o'j persekut'is mi'n, kaj sorĉ'ist'o'j mi'n persekut'as kaj persekut'os, ĝis ili puŝ'os mi'n kun mi'a'j prod'aĵ'o'j en la profund'a'n abism'o'n de la forges'o. Ili frap'as kaj vund'as mi'n en la part'o plej sens'iv'a, ĉar ŝtel'i de vag'ant'a kavalir'o ties dam'o'n signif'as ŝtel'i la vid'o'n de li'a'j okul'o'j, la nutr'o'n de li'a korp'o, kaj la lum'o'n de la sun'o. Kaj mi dir'is oft'e, kaj ripet'as nun, ke vag'ant'a kavalir'o sen dam'o est'as kiel arb'o sen foli'o'j, dom'o sen fundament'o kaj ombr'o sen korp'o.

—Ne pli dir'ebl'as —koment'is la duk'in'o—. Tamen, se oni kred'u la histori'o'n de sinjor'o do'n Quijote, antaŭ ne'long'e aper'int'a'n en la mond'o inter la ĝeneral'a aplaŭd'o de la hom'o'j, oni dev'as konklud'i, ke, se mi bon'e memor'as, vi'a moŝt'o neniam vid'is sinjor'in'o'n Dulcine'a, ke ĉi sinjor'in'o ekzist'as, ne en la mond'o, sed en la fantazi'o, ke vi'a moŝt'o kre'is kaj gener'is ŝi'n en vi'a cerb'o kaj dot'is ŝi'n per ĉi'a'j ĉarm'o'j kaj perfekt'aĵ'o'j.

—Pri tio oni pov'us mult'e parol'i —respond'is do'n Quijote—. Di'o sci'as, ĉu Dulcine'a ekzist'as aŭ ne en la mond'o, aŭ ĉu ŝi aparten'as aŭ ne al la fantazi'o. Kaj pri tia'j afer'o'j, ne ebl'as esplor'i ĝis la fund'o. Mi ne kre'is nek gener'is mi'a'n sinjor'in'o'n, kvankam mi imag'as ŝi'n tia, kia dev'as est'i vir'in'o dot'it'a per la kvalit'o'j neces'a'j por fam'ig'i ŝi'n ĉie en la mond'o: bel'a sen difekt'o'j, dign'a sen orgojl'o, am'ant'a kun virt'o, bon'vol'a ĉar ĝentil'a, ĝentil'a ĉar bon'e eduk'it'a, kaj, fin'e, de nobel'a nask'o, ĉar la bel'o bril'as kaj impon'as en la vir'in'o'j kun moŝt'a sang'o pli intens'e ol en la ĉarm'ul'in'o'j de humil'a de'ven'o.

—Vi prav'as —dir'is la duk'o—. Sed sinjor'o do'n Quijote permes'u al mi al'don'i, ke el la leg'ad'o de li'a histori'o oni ven'as al la konklud'o, ke, eĉ en la supoz'o, ke efektiv'e ekzist'as Dulcine'a, en aŭ ekster El Toboso, kaj ke ŝi bel'as ĝis'ekstrem'e, kiel vi'a moŝt'o ŝi'n pentr'as, tamen, rilat'e al la rang'o de si'a famili'o, ŝi ne pov'as rival'i kun Oriana, Alastrajarea, Madasima kaj ali'a'j simil'a'j dam'o'j, tre abund'a'j en la histori'o'j, kiel vi bon'e sci'as.

—Al tio mi pov'as respond'i —dir'is do'n Quijote—, ke Dulcine'a est'as fil'in'o de si'a'j far'o'j, ke

la honest'o moŝt'ig'as la sang'o'n, kaj ke pli estim'ind'as humil'o virt'a ol nobel'ec'o pervers'a.

Ceter'e, Dulcine'a hav'as en si'a blazon'o virt'o'n kaj bel'o'n, kaj ili kapabl'as lev'i ŝi'n al la rang'o de reĝ'in'o kun kron'o kaj sceptr'o, kaj almenaŭ virtual'e, se ne formal'e, far'i eĉ pli grand'a'j'n mirakl'o'j'n.

—Mi opini'as, sinjor'o do'n Quijote —respond'is la duk'in'o—, ke vi esprim'as vi'n kun grand'a si'n'gard'o, kun sond'il'o en la man'o, kiel oni ordinar'e dir'as. De nun mi kred'as, kaj ig'os kred'i la ceter'a'j'n person'o'j'n de ĉi dom'o, se neces'e eĉ la duk'o'n, mi'a'n sinjor'o'n, ke Dulcine'a de El Toboso ekzist'as, ke ŝi viv'as hodiaŭ, ke ŝi est'as bel'a kaj de nobel'a nask'o, kaj ke ŝi merit'as, ke kavalir'o kiel do'n Quijote serv'as ŝi'n: pli grand'a'n honor'o'n mi ne kapabl'us imag'i. Sed mi ne pov'as ne hav'i cert'a'n skrupul'o'n kaj sent'i iom'a'n antipati'o'n kontraŭ Sancho Panza. Jen la skrupul'o: la histori'o rakont'as, ke la menci'it'a Sancho trans'don'is al Dulcine'a unu leter'o'n je la nom'o de vi'a moŝt'o, kiam ŝi kribr'ad'is sak'o'n da tritik'o, laŭ'dir'e tritik'o blond'a, se est'i pli preciz'a. Nu, ĉi afer'o ig'as mi'n dub'i pri la moŝt'ec'o de ŝi'a famili'o.

—Sen'dub'e vi sci'as, sinjor'in'o —respond'is do'n Quijote—, ke, kaŭz'e de la malic'o de ia envi'em'a sorĉ'ist'o, aŭ kaŭz'e de la ne'penetr'ebl'a vol'o de la fat'o, ĉio, aŭ preskaŭ ĉio, al mi okaz'ant'a, tre diferenc'as de la ordinar'a'j aventur'o'j de la ali'a'j kavalir'o'j; kiel kon'at'e, inter la fam'a'j kavalir'o'j, unu'j posed'is la kapabl'o'n est'i imun'a'j kontraŭ la en'sorĉ'o'j; ali'a'j hav'is tiel dur'a'n karn'o'n, ke ne ebl'is vund'i ili'n. Oni rakont'as pri la fam'a Rolando, unu el la dek du par'ul'o'j de Franc'uj'o, ke nur la pland'o de li'a liv'a pied'o est'is vund'ebl'a per sol'e la pint'o de dik'a pingl'o, ne per ali'a arm'o; sekv'e do, kiam en Roncesvalles vid'is Bernardo del Carpio, ke li ne pov'us vund'i li'n per si'a glav'o, li lev'is li'n de la ter'o inter si'a'j brak'o'j kaj sufok'is li'n ĝis'mort'e, memor'ant'e, ke Herkul'o tiel pere'ig'is Anteon, feroc'a'n gigant'o'n laŭ'dir'e gener'it'a'n de la Ter'o. El ĉio ĉi mi konklud'as, ke ebl'e mi posed'as unu el ĉi kapabl'o'j, sed ne la kapabl'o'n ne ricev'i vund'o'j'n, ĉar la spert'o oft'e montr'is al mi, ke mi hav'as karn'o'n mol'a'n kaj tut'e penetr'ebl'a'n. Mi ankaŭ ne ĝu'as imun'o'n kontraŭ la en'sorĉ'o'j, tial, ke mi vid'is mi'n en'ferm'it'a en unu kaĝ'o, kie'n eĉ la tut'a mond'o ne sukces'us en'puŝ'i mi'n, se ne help'e de en'sorĉ'o. Sed, ĉar mi liber'ig'is mi'n, mi kred'as, ke neni'a nov'a magi'o pov'os mi'n damaĝ'i, kaj ebl'e pro tio, la sorĉ'ist'o'j, vid'ant'e ke ili ne pov'as uz'i si'a'n pervers'a'n art'o'n kontraŭ mi, venĝ'as si'n kontraŭ

mi'a'j plej am'at'a'j person'o'j kaj vol'as pren'i de mi la viv'o'n mis'trakt'ant'e Dulcine'a'n. Tiel do, kiam mi'a ŝild'ist'o ir'is al ŝi kun mi'a mesaĝ'o, ili trans'form'is ŝi'n en kamp'ul'in'o'n okup'at'a'n en la bas'a task'o kribr'i tritik'o'n. Sed mi jam dir'is iam, ke ĉi tritik'o est'is nek blond'a nek tritik'o, sed orient'a'j perl'o'j. Kaj kiel pruv'o, ke mi ne erar'is en mi'a opini'o, mi vol'as dir'i al Vi'a'j Grand'ec'o'j, ke, kiam antaŭ ne'long'e mi pas'is tra El Toboso voj'ir'ant'e ĉi tie'n, mi tut'e ne pov'is renkont'i la palac'o'j'n de Dulcine'a, kaj ke, ali'a'n tag'o'n, kiam Sancho, mi'a ŝild'ist'o, vid'is ŝi'n en ties ver'a figur'o, la plej bel'a sur la ter'o, ŝi aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j kiel turp'a kaj krud'a kamp'ul'in'o kaj, krom'e, tut'e trivial'a en si'a'j esprim'o'j, malgraŭ ke ŝi est'as model'o de diskret'o en ĉi mond'o. Nu, tial, ke la en'sorĉ'o'j ne efik'as, nek pov'as efik'i sur mi'n, kiel mi ĵus indik'is, ŝi est'as la en'sorĉ'it'a, la ofend'it'a, la trans'form'it'a, la metamorfoz'it'a kaj la ŝanĝ'it'a; mi'a'j mal'amik'o'j venĝ'is si'n en ŝi'a person'o kontraŭ mi, kaj mi viv'os en konstant'a plor'ad'o, ĝis mi vid'os ŝi'n re'pren'i si'a'n antaŭ'a'n stat'o'n. Tio'n mi dir'as, por ke oni ne atent'u la babil'o'j'n de Sancho pri la kribr'ad'o de Dulcine'a, ĉar, se oni trans'form'is ŝi'n por mi, ne mir'ind'e, ke oni metamorfoz'is ŝi'n por li. Dulcine'a est'as de moŝt'a nask'o kaj aparten'as al la mult'a'j, bon'a'j kaj antikv'a'j famili'o'j hidalg'a'j de El Toboso. [313] Kaj dank’ al la sen'egal'a Dulcine'a, ŝi'a vilaĝ'o akir'os fam'o'n kaj glor'o'n en la futur'a'j temp'o'j, sam'e kiel okaz'is al Troj'o per Helen'a kaj al

Hispan'uj'o per La Cava, kvankam ŝi ĝu'os pli bon'a'n reputaci'o'n ol ĉi du vir'in'o'j. Ali'flank'e, Vi'a'j Ekscelenc'o'j sci'u, ke Sancho est'as unu el la plej amuz'a'j ŝild'ist'o'j, kiu'j ĝis nun serv'is al vag'ant'a'j kavalir'o'j. Foj-foj'e li'a'j naiv'a'j dir'o'j tiel subtil'as, ke oni sent'as plezur'o'n, demand'ant'e si'n, ĉu li est'as simpl'a aŭ sagac'a; li'a'j malic'o'j rivel'as li'n fripon'o, kaj pro li'a'j preter'atent'o'j oni pov'us pren'i li'n por idiot'o. Ĉio'n li dub'as, kaj ĉio'n li kred'as. Kiam mi pens'as, ke li fal'os ĝis la fund'o de la stult'ec'o, li subit'e re'lev'as si'n per kelk'a'j saĝ'a'j vort'o'j ĝis la alt'a ĉiel'o. Fin'e mi ne ŝanĝ'us li'n por ali'a ŝild'ist'o, eĉ se al'don'e mi ricev'us unu urb'o'n. Mi dub'as do, ĉu konven'us konfid'i al li la gubernator'ec'o'n, per kiu Vi'a Grand'ec'o li'n favor'is.

Tamen mi rimark'is ĉe li i'a'n kapabl'o'n pozitiv'a'n por ĉi afer'o'j gubernator'a'j kaj, se oni iom prepar'us li'n, li sukces'us en si'a posten'o tiel bon'e, kiel la reĝ'o'j prosper'as en si'a'j klopod'o'j kolekt'i impost'o'j'n. Ceter'e, la spert'o de'long'e montr'as al ni, ke al gubernator'o ne neces'as grand'a kapabl'o aŭ kler'o, ĉar oni facil'e trov'as mult'e da ili preskaŭ analfabet'a'j kaj, tamen, ili reg'as kun takt'o kaj energi'o. La ĉef'a afer'o est'as, ke ili hav'u bon'a'n intenc'o'n kaj la dezir'o'n just'e kondut'i, kiel okaz'as, por ekzempl'o, ĉe gubernator'o'j-kavalir'o'j, kiu'j, mank'e de propr'a kler'o, help'as si'n per asesor'o'j. Mi rekomend'us mi'a'n ŝild'ist'o'n ne akcept'i sub'aĉet'o'j'n aŭ

ignor'i la just'o'n, kaj krom'e konsil'us li'n pri kelk'a'j ali'a'j afer'et'o'j, kiu'j'n mi gard'as en mi'a brust'o kaj si'a'temp'e sci'ig'os al Sancho por ties bon'o, kaj por la bon'o de la insul'o, kies reg'ad'o'n li plen'um'os.

La duk'o, la duk'in'o kaj do'n Quijote al'ven'is al ĉi punkt'o de la konversaci'o, kaj tiam aŭd'iĝ'is mult'e da voĉ'o'j kaj grand'a tumult'o en la palac'o. Subit'e, Sancho en'ir'is terur'it'e en la salon'o'n, port'ant'e sur si lav'o'ĉifon'o'n pend'ant'a'n de la kol'o anstataŭ brust'o'tuk'o, kaj li'n sekv'is mult'a'j knab'o'j, pli ĝust'e, bub'o'j de la kuir'ej'o kaj fripon'a'j paĝi'o'j; unu port'is vaz'o'n plen'a'n de likv'o kun la kolor'o kaj la odor'o de post'lav'a akv'o; li sekv'is kaj persekut'is la ŝild'ist'o'n, kaj plej insist'e pen'is met'is la vaz'o'n sub li'a'n menton'o'n, dum ali'a bub'o far'is kvazaŭ li vol'us lav'i li'a'n barb'o'n.

—Kio'n signif'as ĉi tio, frat'o'j? —demand'is la duk'in'o—. Kio'n vi far'as? Kial vi persekut'as ĉi bon'ul'o'n? Nu, ĉu vi eĉ ne konsider'as, ke oni nom'is li'n gubernator'o?

—Ĉi sinjor'o —respond'is la fripon'a bub'o-barbir'o— opon'as al la kutim'o kaj ne vol'as las'i si'n lav'i, kiel jam far'is mi'a sinjor'o la duk'o kaj li'a mastr'o la kavalir'o.

—Jes, mi vol'as —inter'ven'is Sancho kun koler'o—, sed per pli klar'a akv'o, pli pur'a'j tuk'o'j kaj ne tiel nigr'a'j man'o'j. Ne ekzist'as inter mi kaj mi'a mastr'o tiom da diferenc'o, por ke oni lav'u li'n per akv'o de anĝel'o'j[314] kaj mi'n per lesiv'o de diabl'o'j. La kutim'o'j de land'o'j kaj nobel'a'j palac'o'j bon'as dum ili ne kaŭz'as ofend'o'n; sed la lav'ad'o laŭ la ĉi-tie'a mod'o pli mav'as ol la si'n'skurĝ'ad'o de la flagelant'o'j. Mi'a barb'o pur'as kaj ne bezon'as i'a'n lav'o'n; kaj se iu el vi kuraĝ'os ven'i lav'i mi'n aŭ tuŝ'i eĉ unu har'o'n de mi'a kap'o, mi vol'as dir'i, de mi'a barb'o, tiam, kaj mi parol'u kun la ŝuld'at'a respekt'o, mi don'os al li tia'n bat'o'n, ke mi'a pugn'o inkrust'iĝ'os en li'a'n krani'o'n. Ver'dir'e, ĉi sap'ad'o'j kaj ceremoni'o'j[315] pli ŝajn'as mok'o'j kontraŭ

la gast'o'j, ol ĝentil'aĵ'o'j.

La duk'in'o rid'ad'is ĝis'krev'e ĉe la koler'o kaj la vort'o'j de Sancho, sed ne tre plaĉ'is al do'n Quijote vid'i li'n mis'ornam'it'a per la makul-jasp'it'a ĉifon'o kaj ĉirkaŭ'at'a de kuir'ej'a'j bub'aĉ'o'j.

Tiel do, profund'e riverenc'int'e al la ge'duk'o'j, kvazaŭ li pet'us ili'a'n permes'o'n por parol'i, li

dir'is kun mult'a aplomb'o al la kuir'ej'a pleb'o:

—Hola, sinjor'o'j kavalir'o'j! Vi'a'j moŝt'o'j las'u trankvil'a ĉi jun'ul'o'n, re'ir'u al la lok'o, de kie vi ven'is, aŭ pel'u vi'n i'e'n ajn, laŭ vi'a plaĉ'o. Mi'a ŝild'ist'o pur'as kiel la plej pur'a, kaj ĉi et'a'j vaz'o'j ne pli konven'as al li ol glas'o de akv'o. Sekv'u do mi'a'n konsil'o'n kaj las'u li'n, ĉar nek li, nek mi, sci'as toler'i mok'o'n.

Sancho kvazaŭ pren'is li'a'j'n vort'o'j'n el li'a buŝ'o, ĉar li inter'romp'is la hidalg'o'n, dir'ant'e:

—Ne! Las'u ili'n pren'i mi'n kiel rid-objekt'o'n! Ili vid'os, ke mi ne toler'os tio'n, tiel sen'dub'e, kiel cert'e nun tag'as. Sed ili ven'u ĉi tie'n kun komb'il'o aŭ io ajn ali'a, strigl'u al mi la barb'o'n, kaj se ili el'ŝir'os el ĝi i'o'n ofend'a'n al la pur'ec'o, ili far'u al mi'a har'ar'o kruc'o'form'a'j'n for'tond'o'j'n![316]

Tiam, ankoraŭ rid'ant'e, dir'is la duk'in'o:

—Sancho Panza absolut'e prav'as, kaj prav'os sen'escept'e. Li pur'as, kaj, kiel li mem dir'as, ne bezon'as lav'i si'n. Kaj se ni'a kutim'o ne plaĉ'as al li, nu, tio est'as li'a afer'o. Krom'e, vi, zorg'ant'o'j de la pur'ec'o, montr'is vi'n tro sen'atent'a'j, kaj mi ne sci'as, ĉu mi dev'us dir'i impertinent'a'j, pro tio, ke al tiel'a grav'ul'o kaj al tiel'a barb'o, vi al'port'is lav'o-ĉifon'o'n kaj lign'a'n vaz'o'n anstataŭ holandaj man'tuk'o'j kaj kruĉ'o'j kaj pelv'o'j el pur'a or'o. Sed ver'e, vi est'as malic'a'j kaj de bas'a nask'o, kaj kaŭz'e de vi'a fripon'a natur'o, vi ne pov'as ne montr'i vi'a'n envi'o'n kaj mis'vol'o'n kontraŭ la ŝild'ist'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

La petol'a'j bub'o'j, kaj eĉ la butlero ili'n akompan'ant'a, pens'is, ke la duk'in'o parol'as serioz'e.

Tiel do, ili de'met'is de la brust'o de Sancho la ĉifon'o'n kaj embaras'it'e, preskaŭ hont'ig'it'e, re'tir'is si'n el la ĉambr'o. La ŝild'ist'o, vid'ant'e si'n liber'a de, laŭ si'a pens'o, ekstrem'a danĝer'o, genu'iĝ'is antaŭ la duk'in'o kaj dir'is:

—De grand'a'j sinjor'o'j oni dev'as atend'i grand'a'j'n favor'o'j'n, kaj nun vi'a moŝt'o far'is al mi unu tia'n, ke mi ne sci'as, kiel mi pov'us pag'i ĝi'n, se ne per la dezir'o kavalir'ig'i mi'n kaj dediĉ'i mi'a'n tut'a'n viv'o'n serv'i tiel moŝt'a'n sinjor'in'o'n. Mi nom'iĝ'as Sancho Panza, est'as kamp'ul'o, hav'as edz'in'o'n kaj fil'o'j'n kaj serv'as ŝild'ist'e. Se per io mi pov'as serv'i vi'n, mi pli rapid'os obe'ant'e, ol vi ordon'ant'e.

—Evident'as, Sancho —respond'is la duk'in'o—, ke vi lern'is ĝentil'o'n en la lern'ej'o de la ĝentil'o mem. Mi vol'as dir'i, ke vi nutr'is vi'n ĉe la sin'o de sinjor'o do'n Quijote, krem'o de la ĝentil'o kaj flor'o de la ceremoni'o'j, aŭ ceremoni'o'j, kiel vi dir'as. Ben'o'n al tia mastr'o kaj tia serv'ist'o! Unu, la polus'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o; la ali'a, la stel'o de la ŝild'ist'a fidel'o.

Lev'u vi'n, amik'o Sancho. Mi rekompenc'os vi'a'n ĝentil'o'n, pet'ant'e la duk'o'n, mi'a'n edz'o'n, ke li plen'um'u plej rapid'e si'a'n promes'o'n far'i vi'n gubernator'o.

Ĉe tio la konversaci'o fin'iĝ'is, kaj do'n Quijote si'n re'tir'is siest'i. Sed la duk'in'o pet'is la ŝild'ist'o'n ir'i, se li ne hav'us dorm'em'o'n, pas'ig'i la vesper'o'n kun ŝi kaj ŝi'a'j dam'o'j en tre frisk'a salon'o. Sancho respond'is, ke, kvankam li kutim'as siest'i en la somer'o kvar aŭ kvin hor'o'j'n post'tag'mez'e, li far'us si'a'n plej'ebl'o'n, por komplez'i al ŝi'a ekscelenc'a moŝt'o, tut'e ne dorm'i en

la tag'o kaj obe'i ŝi'a'n ordon'o'n.

La duk'o don'is nov'a'j'n instrukci'o'j'n, pri kiel oni trakt'u la hidalg'o'n kiel vag'ant'a'n kavalir'o'n sen devi'i eĉ unu col'o'n de la regul'o'j laŭ'dir'e iam observ'at'a'j koncern'e al la vag'ant'a'j kavalir'o'j.

[313] Ali'a sarkasm'o de Cervantes. En El Toboso ekzist'is neni'a'j famili'o'j nobel'a'j au hidalg'a'j.

[314] Oni don'is ĉi nom'o'n al parfum'it'a akv'o.

[315] Mis'prononc'it'a «ceremoni'o'j».

[316] Kia'j'n oni far'is al konviktitoj pri difin'it'a'j spec'o'j de delikt'o'j.

Ĉapitr'o 33

Pri la plaĉ'a, leg'ind'a kaj not'ind'a konversaci'o inter la duk'in'o, ties dam'o'j kaj Sancho Panza

Rakont'as do la histori'o, ke, manĝ'int'e, Sancho ten'is si'a'n parol'o'n kaj, anstataŭ siest'i, ir'is vizit'i la duk'in'o'n. Ŝi, en si'a dezir'o aŭskult'i li'n, ig'is li'n sid'iĝ'i sur taburet'o apud ŝi, kvankam Sancho montr'iĝ'is tiel bon'e eduk'it'a, ke en la unu'a moment'o li rifuz'is okup'i la sid'il'o'n. Sed la duk'in'o insist'is, ke li sid'iĝ'u kiel gubernator'o kaj parol'u kiel ŝild'ist'o, ĉar en ĉi du'obl'a funkci'o li merit'us la fotel'o'n mem de Cid Ru'i Díaz Campeador.

Sancho lev'et'is la ŝultr'o'j'n, obe'e sid'iĝ'is, kaj la dam'o'j kaj duenj'o'j de la duk'in'o, pret'a'j aŭskult'i kun grand'a atent'o, silent'e li'n ĉirkaŭ'is. La duk'in'o parol'is la unu'a, dir'ant'e:

—Nun, kiam ni est'as sol'a'j, kaj oni ne aŭskult'as ni'n, mi dezir'us, ke la sinjor'o gubernator'o solv'us al mi cert'a'j'n dub'o'j'n, kiu'j font'as de la histori'o, jam pres'it'a, de la grand'a do'n Quijote.

Unu el ĉi dub'o'j est'as, ke, se konsider'i, ke la bon'a Sancho neniam renkont'is Dulcine'a'n, pli ĝust'e, sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso, nek li al'port'is al ŝi la leter'o'n de sinjor'o do'n Quijote, ĉar ĝi rest'is en la not-kajer'o, en Sierra Moren'a, kiel do vi kuraĝ'is fikci'i la respond'o'n kaj krom'e asert'i, mok'e kaj mensog'e, ke vi trov'is ŝi'n kribr'ant'a tritik'o'n, kio damaĝ'as la reputaci'o'n de la ne'kompar'ebl'a Dulcine'a kaj ne ind'as je la honest'o kaj fidel'o de ŝild'ist'o?

Ĉe ĉi vort'o'j Sancho star'iĝ'is kaj, sen respond'i i'o'n, kun la kap'o klin'it'a, lant'a'j paŝ'o'j kaj unu fingr'o sur la lip'o'j, rond'ir'is la salon'o'n lev'ant'e la sur'mur'a'j'n tapiŝ'o'j'n. Post'e li de'nov'e sid'iĝ'is kaj dir'is:

—Nun, sinjor'in'o, kiam mi cert'as, ke oni ne aŭskult'as mi'n kaŝ'it'e, kaj ke nur ĉi dam'o'j trov'iĝ'as ĉi tie, mi respond'os sen tim'o kaj alarm'o kio'n oni demand'is kaj demand'os al mi.

Unu'e, mi vol'as dir'i, ke mi konsider'as mi'a'n sinjor'o'n do'n Quijote absolut'e frenez'a, kvankam, laŭ mi'a opini'o, kaj la opini'o de li'a'j ceter'a'j aŭskult'ant'o'j, de temp'o al temp'o li esprim'as si'n per rezon'o'j konform'a'j al la saĝ'o, tiel, ke Satan'o mem ne pov'us super'i li'n. Tamen, mi hav'as la plen'a'n kaj firm'a'n konvink'o'n, ke li frenez'as. Tiel do, kun ĉi konvink'o fiks'it'a en mi'a kap'o, mi ne hezit'as ig'i li'n kred'i afer'o'j'n sen senc'o kaj esenc'o, por ekzempl'o, la respond'o'n al li'a leter'o, aŭ tio'n okaz'int'a'n antaŭ ses aŭ ok tag'o'j, nom'e la en'sorĉ'o'n de mi'a sinjor'in'o doña Dulcine'a, afer'o'n ankoraŭ ne rakont'it'a'n en la histori'o. Mi ig'is li'n kred'i, ke ŝi est'as en'sorĉ'it'a, kio distanc'as mil mejl'o'j'n de la ver'o.

La duk'in'o pet'is li'n rakont'i pri ĉi en'sorĉ'o aŭ mistifik'o, kaj Sancho pentr'is la epizod'o'n, ĝust'e kiel ĝi okaz'is, ĉe la grand'a plezur'o de la aŭskult'ant'in'o'j. Post'e, la duk'in'o plu rimark'is:

—Io en la rakont'o de la bon'a Sancho mov'as la perpleks'o'n en mi'a anim'o; kaj cert'a flustr'o ating'as mi'a'n orel'o'n kaj dir'as: «Nu, se do'n Quijote de La Mancha est'as frenez'a kaj ekstravaganc'a, kaj li'a ŝild'ist'o Sancho Panza li'n kon'as kaj tamen li'n sekv'as kaj fid'as al li'a'j

van'a'j promes'o'j, sen'dub'e li eĉ pli frenez'as kaj stult'as ol li'a mastr'o. Kaj se tiel, kaj efektiv'e tiel est'as, oni kritik'os vi'n, sinjor'in'o duk'in'o, se vi don'os insul'o'n al Sancho Panza, ke li ĝi'n reg'u, ĉar la person'o ne sci'ant'a reg'i si'n, kiel pov'us reg'i ali'a'j'n?».

—Je Di'o, sinjor'in'o —respond'is Sancho—, vi'a perpleks'o est'as kompren'ebl'a. Kaj la flustr'o de vi'a moŝt'o parol'u pli laŭt'e, aŭ laŭ si'a plaĉ'o, ĉar mi konfes'as, ke ĝi dir'as la ver'o'n: se mi prudent'us, jam de long'e mi est'us for'las'int'a mi'a'n mastr'o'n. Sed jen mi'a fat'o kaj mi'a mis'fortun'o: mi dev'as sekv'i li'n; ni aparten'as al la sam'a vilaĝ'o; mi manĝ'as li'a'n pan'o'n kaj tre am'as li'n; li montr'as si'n dank'em'a, don'is al mi si'a'j'n azen'id'o'j'n; kaj, ĉef'e, mi fidel'as. Tiel do, neni'o pov'as apart'ig'i ni'n unu de la ali'a, se ne la pioĉ'o kaj la ŝovel'il'o. [317] Kaj se vi'a moŝt'o ne vol'us don'i al mi la promes'it'a'n gubernator'ec'o'n, nu, Di'o kre'is mi'n nud'a kaj, se mi ne ricev'os la insul'o'n, tio ebl'e hav'os favor'a'n rezult'o'n por la bon'o de mi'a konscienc'o, ĉar, kvankam mi stult'as, mi kompren'as la proverb'o'n «La formik'o ricev'as flug'il'o'j'n por si'a mis'fortun'o»[318] kaj ebl'e Sancho la ŝild'ist'o ir'us al la paradiz'o pli rapid'e ol Sancho la gubernator'o. Tiel bon'a'n pan'o'n oni far'as ĉi tie, kiel en Franc'uj'o, kaj kiam nokt'o vual'as, ĉiu'j kolor'o'j egal'as. Kaj sufiĉ'a'n mis'fortun'o'n hav'as la hom'o, kiu, ĉe la du'a post'tag'mez'e, ne maten'manĝ'is ankoraŭ; kaj ne ekzist'as stomak'o unu span'o'n pli grand'a ol ali'a, kaj ceter'e oni pov'as ĝi'n plen'ig'i per fojn'o kaj pajl'o: kaj Di'o nutr'as kaj proviz'as la bird'et'o'j'n de la kamp'ar'o; kaj kvar uln'o'j da drap'o de Cuenca varm'ig'as pli ol kvar da sak-tol'o de Seg'ovi'a; kiam ni for'las'as ĉi mond'o'n kaj oni ni'n met'as en la ter'o'n, la pad'o de princ'o tiel stret'as kiel la pad'o de labor'ist'o, kaj la korp'o de pap'o ne okup'as pli da lok'o ol la korp'o de sakristi'an'o, eĉ se unu pli alt'as ol la ali'a; sob'ir'ant'e en la tomb'o'n, ni ĉiu'j kun'prem'iĝ'as kaj adapt'iĝ'as al ĝi, aŭ, ali'e, oni ni'n kun'prem'as kaj adapt'as, vol'e ne'vol'e… kaj bon'a'n nokt'o'n! Kaj mi ripet'as, ke se vi'a moŝt'o ne vol'as don'i al mi la insul'o'n, ĉar mi stult'as, mi est'os sufiĉ'e saĝ'a ne tro zorg'i pri vi'a decid'o. Mi jam aŭd'is, ke post la kruc'o si'n kaŝ'as la diabl'o, ke ne ĉio est'as or'o, kio bril'as, kaj ke el inter bov'o'j, plug'il'o'j kaj jug'o'j oni pren'is la kamp'ul'o'n Wamba por far'i li'n reĝ'o de Hispan'uj'o; [319] kaj el inter brokat'o'j, regal'o'j kaj riĉ'o'j oni tren'is Rodrig'o'n, por ke la kolubr'o'j li'n manĝ'u, se la vers'o'j de la antikv'a'j romanc'o'j ne mensog'as.

—Ili tut'e ne mensog'as —dir'is tiam la duenj'o doña Rodríguez, tie aŭskult'ant'a— Unu romanc'o rakont'as, ke oni met'is la reĝ'o'n Rodrig'o viv'a en tomb'o'n plen'a'n de buf'o'j, kolubr'o'j kaj lacert'o'j, kaj ke, du tag'o'j'n post'e, de la intern'o de la tomb'o dir'is la reĝ'o kun voĉ'o soft'a kaj ve'a:

Ili manĝ'as al mi ronĝ'e

mi'a'n part'o'n pli pek'em'a'n,

»kaj tial, ĉi sinjor'o tre prav'as, dir'ant'e, ke li prefer'as est'i kamp'ul'o, anstataŭ reĝ'o manĝ'ot'a de aĉ'a'j reptili'o'j.

La duk'in'o ne pov'is re'ten'i la rid'o'n ĉe la simpl'ec'o de si'a duenj'o, nek evit'i mir'i je la rezon'o'j kaj proverb'o'j de Sancho, kaj dir'is al li:

—La bon'a Sancho sci'as ke, se kavalir'o far'as promes'o'n, li klopod'as ĝi'n plen'um'i, eĉ je la kost'o de si'a viv'o. Mi'a sinjor'o kaj edz'o, la duk'o, kvankam ne vag'ant'a, est'as kavalir'o, do li ten'os si'a'n parol'o'n pri la promes'it'a insul'o, malgraŭ la envi'o kaj la malic'o de la mond'o. Ne

perd'u la esper'o'n, Sancho, ĉar en la plej ne'atend'it'a moment'o, vi vid'os vi'n sur la tron'o de vi'a insul'o, kaj vi ĝi'n ŝanĝ'us nur por ali'a tiel riĉ'a kiel dik'a brokat'o. Mi special'e rekomend'os al vi, ke vi zorg'u, kiel vi reg'os super vi'a'j sub'ul'o'j, ĉar sen'escept'e ili est'as honest'a'j kaj lojal'a'j.

—Oni ne bezon'as rekomend'i al mi bon'e reg'ad'i —respond'is Sancho—, ĉar mi hav'as bon'kor'a'n natur'o'n kaj sent'as kompat'o'n al la paŭperaj; kaj oni ne ŝtel'u la pan'o'n, dis'de kiu kned'as kaj kuir'as la past'o'n; kaj, je la sankt'a kruc'o, oni ne tromp'os mi'n per fals'a'j ĵet-kuboj: mi hav'as la spert'o'n de old'a hund'o, kompren'as ĉies intenc'o'n, sci'as lert'i si'a'temp'e, ne toler'as, ke oni ĵet'u al mi sabl'o'n en la okul'o'j'n, kaj sci'as, ke la ŝu'o mi'n dolor'as. Mi vol'as dir'i, ke la hom'o'j virt'a'j hav'os ĉe mi bon'a'n akcept'o'n kaj konsider'o'n, kaj la malic'a'j nek bon'ven'o'n nek en'ir'o'n. Ŝajn'as al mi ke, rilat'e al la reg'ad'o, plej grav'as komenc'i, kaj pov'us okaz'i, ke dek kvin tag'o'j'n post mi'a en'posten'iĝ'o, mi gubernator'us tiel glit'e kiel anser'o glit'as sur river'o, kaj sci'us pri la ofic'o pli ol pri la kamp'o'labor'o'j, kie mi eduk'iĝ'is.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is la duk'in'o—. Neni'u nask'iĝ'as kler'a, kaj el vir'o'j, ne el ŝton'o'j, far'iĝ'as episkop'o'j. Sed ni re'ven'u al ni'a ĵus'a konversaci'o pri la en'sorĉ'o de sinjor'in'o Dulcine'a. Tem'as pri cert'a kaj pli ol pruv'it'a afer'o, ke unu el la sorĉ'ist'o'j, kiu'j persekut'as sinjor'o'n do'n Quijote, inspir'is al Sancho la ide'o'n mistifik'i si'a'n mastr'o'n kaj ig'i li'n kred'i, ke la kamp'ul'in'o est'as Dulcine'a, kaj ke la hidalg'o ne re'kon'is ŝi'n, ĉar oni ŝi'n en'sorĉ'is. Mi sci'as el tre fid'ind'a'j font'o'j, ke fakt'e kaj ver'e, la kamp'ul'in'o salt'int'a sur la azen'o'n est'as Dulcine'a de El Toboso, kaj ke la bon'a Sancho, kred'ant'e tromp'i si'a'n mastr'o'n, tromp'is si'n mem. Tio ne pli dub'ind'as ol ali'a'j afer'o'j neniam vid'at'a'j. Kaj sinjor'o Sancho Panza sci'u, ke ankaŭ ĉi tie trov'iĝ'as bon'vol'a'j sorĉ'ist'o'j, kiu'j pur'e kaj simpl'e, sen komplik'o'j kaj artifik'o'j, dir'as al ni, kio okaz'as en la mond'o. Kaj kred'u mi'n, Sancho, la kapriol'em'a kamp'ul'in'o est'is, kaj est'as, Dulcine'a de El Toboso, kaj ŝi sufer'as tiel grand'a'n en'sorĉ'o'n kiel la vir'in'o ŝi'n akuŝ'int'a. Kaj en la plej ne'atend'it'a moment'o ni cert'e vid'os ŝi'n en ties propr'a figur'o, kaj tiam Sancho kompren'os, en kia erar'o li viv'as.

—Ebl'e vi prav'as —respond'is Sancho—, kaj nun mi inklin'us kred'i kio'n mi'a mastr'o rakont'is pri la kavern'o de Montesinos, kie, laŭ si'a'j vort'o'j, li vid'is sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso en la sam'a kostum'o, kiu'n mi atribu'is al ŝi, kiam mi en'sorĉ'is ŝi'n por mi'a propr'a amuz'o; sed, kiel vi'a moŝt'o asert'as, sen'dub'e ĉio okaz'is invers'e, ĉar oni nek pov'as nek dev'as supoz'i, ke mi'a povr'a inĝeni'o kapabl'us invent'i en unu moment'o tiel ruz'a'n artifik'o'n; ali'flank'e, mi ne opini'as mi'a'n mastr'o'n tiel frenez'a, ke mi'a febl'a kaj magr'a persvad'o puŝ'us li'n kred'i ver'a i'o'n tiel fremd'a'n al la san'a prudent'o. Bon'vol'u do, sinjor'in'o, ne rigard'i mi'n mis'intenc'a, ĉar oni ne pov'as pet'i de stult'a hom'o kiel mi, penetr'i en la mens'o'n kaj en la malic'a'n plan'ad'o'n de pervers'a'j sorĉ'ist'o'j. Mi invent'is la en'sorĉ'o'n de sinjor'in'o Dulcine'a, ne kun la intenc'o ofend'i mi'a'n mastr'o'n, sed kiel rimed'o'n evit'i al mi li'a'n skold'ad'o'n: kaj se la afer'o'j okaz'is invers'e, Di'o ekzist'as en la ĉiel'o kaj li leg'as en ni'a'j kor'o'j.

—Vi prav'as —dir'is la duk'in'o—. Sed vi menci'is i'o'n pri la kavern'o de Montesinos. Tre plaĉ'us al mi, se vi bon'vol'us rakont'i ĉi afer'o'n.

Tiam Sancho Panza rakont'is, de la komenc'o ĝis la fin'o, ĉio'n jam skrib'it'a'n pri ĉi aventur'o.

Aŭskult'int'e li'n, la duk'in'o dir'is:

—Se la grand'a do'n Quijote asert'as, ke li vid'is en la kavern'o la sam'a'n kamp'ul'in'o'n, kiu'n Sancho renkont'is proksim'e al El Toboso, ni dev'as konklud'i, ke ŝi est'is Dulcine'a, kaj ke abund'as la sorĉ'ist'o'j ruz'a'j kaj aktiv'a'j.

—Mi opini'as la sam'o'n —respond'is Sancho— sed, se mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso est'as en'sorĉ'it'a, des pli mav'e por ŝi. De mi'a flank'o, mi hav'as neni'a'n dev'o'n al'front'i al la mal'amik'o'j de mi'a mastr'o, sen'dub'e mult'a'j kaj pervers'a'j. Ver'dir'e, mi vid'is kamp'ul'in'o'n, pren'is ŝi'n por kamp'ul'in'o; kaj, se ŝi est'is Dulcine'a, tio nek tuŝ'as nek koncern'as mi'n, kaj punkt'o. Oni ne riproĉ'u al mi ĉiu'moment'e per la refren'o: «Sancho dir'is tio'n, Sancho far'is ali'o'n, Sancho ir'is, Sancho re'ven'is», kvazaŭ Sancho est'us ajn'a ul'o, kaj ne Sancho Panza mem, la sam'a ir'ant'a en la libr'o'j tra la tut'a mond'o, kiel dir'is al mi Sansón Carrasco, almenaŭ

bakalaŭr'o licenci'it'a en Salamanca; kaj la hom'o'j kiel li ne mensog'as, escept'e se ili vol'as, aŭ

se al ili konven'as mensog'i. Tiel do, oni ne admon'u mi'n, kaj, se konsider'i, ke mi hav'as bon'a'n reputaci'o'n kaj ke, kiel mi aŭd'is dir'i al mi'a mastr'o, «pli valor'as bon'a fam'o ol mult'e da riĉ'o», bon'vol'u akomod'i al mi la insul'o'n, kaj la hom'o'j vid'os mir'ind'aĵ'o'j'n, ĉar, kiu bon'as ŝild'ist'e, bon'os ankaŭ gubernator'e.

—Kio'n dir'is ĝis nun la bon'a Sancho —koment'is la duk'in'o—, tio aparten'as al la esenc'o mem de Micael Verini, florentibus occidit annis. [320] Nu, se parol'i laŭ la stil'o de Sancho,

«sub mav'a mantel'o oft'e trov'iĝ'as bon'a drink'ant'o».

—Ver'dir'e, sinjor'in'o —respond'is la ŝild'ist'o—, mi neniam drink'as pro diboĉ'a inklin'o. Sed, mi dir'u sen hipokrit'o, vin'o'n mi trink'as, kiam mi soif'as, aŭ, eĉ se mi ne soif'as, kiam oni invit'as mi'n, ĉar ne plaĉ'as al mi ŝajn'i afekt'a aŭ mis'eduk'it'a. Ĉu ebl'e ekzist'as kor'o sufiĉ'e marmor'a por ne reciprok'i la tost'o'n de amik'o? Kvankam mi port'as kulot'o'n, mi ne makul'as ĝi'n, des mal'pli, se konsider'i, ke la vag'ant'a'j kavalir'o'j preskaŭ ĉiam trink'as akv'o'n en si'a'j konstant'a'j vag'ad'o'j tra arb'ar'o'j, herb'ej'o'j, mont'o'j kaj val'o'j, kaj trov'as eĉ ne iom'et'o'n da vin'o, eĉ se ili pret'us don'i por ĝi unu okul'o'n.

—Mi kred'as vi'n, Sancho —dir'is la duk'in'o—, kaj nun, ir'u ripoz'i. Post'e ni hav'os okaz'o'n pli long'e parol'i, kaj mi ordon'os, ke oni baldaŭ akomod'u al vi, kiel vi dir'as, la insul'o'n.

Sancho kis'is de'nov'e la man'o'n de la duk'in'o kaj suplikis ŝi'n ordon'i, ke oni bon'e zorg'u li'a'n griz'ul'o'n, ĉar li am'as ĝi'n kiel la lum'o'n de si'a'j okul'o'j.

—Pri kiu griz'ul'o vi parol'as? —demand'is la duk'in'o.

—Pri mi'a azen'o —respond'is Sancho—. Mi nom'as ĝi'n griz'ul'o, por ne dir'i azen'o. Kiam mi en'ir'is en ĉi kastel'o'n, mi suplikis ĉi moŝt'a'n duenj'o'n, ke ŝi zorg'u pri ĝi, sed ŝi furioz'iĝ'is, kvazaŭ mi est'us nom'int'a ŝi'n turp'a kaj old'a. Ĉu ne ŝajn'as pli dec'e kaj natur'e, ke la duenj'o'j zorg'u pri azen'o'j, anstataŭ ordon'i en la salon'o'j? Je Di'o, kiel grand'a antipati'o sent'is kontraŭ

la duenj'o'j unu hidalg'o de mi'a vilaĝ'o!

—Cert'e li est'is kamp'ul'aĉ'o —dir'is la duenj'o doña Rodríguez—, ĉar, se hidalg'o kaj de moŝt'a nask'o, li lev'us ili'n per si'a'j laŭd'o'j ĝis super la korn'o'j de la lun'o.

—Nu, bon'e, sufiĉ'e! —ordon'is la duk'in'o—. Silent'u doña Rodríguez, kaj trankvil'iĝ'u sinjor'o Panza. Mi pren'os sur mi'n regal'i la griz'ul'o'n, kaj tial, ke ĝi est'as juvel'o de Sancho, mi ten'os ĝi'n en la pupil'o'j de mi'a'j okul'o'j.

—Sufiĉ'as, ke oni ĝi'n ten'u en la stal'o —respond'is Sancho—, ĉar nek ĝi nek mi ind'as star'i en la okul'o'j de Vi'a Grand'ec'o eĉ unu sol'a'n moment'o'n: tiom mi vol'us tia'n afer'o'n, kiom ponard'i mi'n mem. Kvankam dir'as mi'a mastr'o, ke en la kamp'o de la ĝentil'o oni prefer'e pek'u per tro da kompliment'o'j ol per ne'sufiĉ'o, en afer'o de azen'o'j oni dev'as kondut'i takt'e kaj mezur'e.

—Konduk'u la griz'ul'o'n al vi'a gubernator'a posten'o, kaj tie vi pov'os regal'i ĝi'n laŭ'vol'e kaj eĉ

liber'ig'i ĝi'n de ties labor'o'j —dir'is la duk'in'o.

—Ne pens'u, sinjor'in'o duk'in'o, ke vi dir'as i'o'n not'ind'a'n —respond'is Sancho—. Mi jam vid'is nombr'o'n da azen'o'j en tia'j posten'o'j, do est'us neni'o nov'a, se mi pren'us la griz'ul'o'n al mi'a gubernator'a funkci'o.

La vort'o'j de Sancho de'nov'e provok'is la rid'o'n kaj amuz'o'n de la duk'in'o. Send'int'e li'n ripoz'i, ŝi ir'is inform'i la duk'o'n pri si'a konversaci'o kun la ŝild'ist'o. Tiam, ambaŭ plan'is kaj aranĝ'is kontraŭ do'n Quijote grandioz'a'n ŝerc'o'n laŭ'a'n al la kavalir'a stil'o. Kaj ver'e ili invent'is tiom da ŝerc'o'j sprit'a'j kaj oportun'a'j, ke ili est'as la plej bon'a'j epizod'o'j de ĉi long'a histori'o.

[317] Konsider'at'a'j kiel il'o'j uz'at'a'j por la fos'ad'o de tomb'o'j; eŭfemism'o anstataŭ «la mort'o».

[318] Ĉar tiam la bird'o'j ĝi'n manĝ'as. En figur'a senc'o, avert'o kontraŭ la ambici'o.

[319] Wamba, aŭ Vambo, visigot'a reĝ'o (672-680).

[320] Micael Verini est'is jun'a poet'o ital'a, mort'int'a en la aĝ'o de dek sep jar'o'j, en 1483. La latin'aĵ'o, part'o de unu vers'o de li'a sam-epok'a poet'o Angel'o Poliziano, signif'as: «mort'int'a en la flor'o de si'a viv'o».

Ĉapitr'o 34

Pri la sci'ig'o ricev'it'a rilat'e al la manier'o el'sorĉ'i la sen'egal'a'n Dulcine'a de El Toboso, kio est'as unu el la plej fam'a'j epizod'o'j de ĉi libr'o

La konversaci'o'j de do'n Quijote kaj Sancho Panza tre plaĉ'is al la duk'o kaj la duk'in'o; kaj, decid'int'e far'i al ili ŝerc'o'n kun ŝajn'o kaj form'o de aventur'o, la ge'duk'o'j inspir'iĝ'is en la epizod'o de la kavern'o de Montesinos —epizod'o jam rakont'it'a al ili ankaŭ de do'n Quijote—

por prepar'i kaj aranĝ'i grandioz'a'n mistifik'o'n. De si'a flank'o, la duk'in'o plej mir'is je la grand'a naiv'o de Sancho, ĉar la ŝild'ist'o fin'e kred'is ne'refut'ebl'a ver'o la en'sorĉ'o'n de Dulcine'a, kvankam en ĉi afer'o li est'is la sorĉ'ant'o kaj la mensog'ul'o.

Tiel do, instrukci'int'e al si'a'j serv'ist'o'j kio'n ili dev'os far'i en la ĝust'a moment'o, la ge'duk'o'j, ses tag'o'j'n post'e, ir'is ĉas'i kun la hidalg'o kaj kun tiom da ĉas'ant'o'j kaj pel'ant'o'j, ke la grup'o ŝajn'is aparten'i al la reĝ'o. Pli fru'e oni propon'is al do'n Quijote ĉas-kostum'o'n, kaj al la ŝild'ist'o ali'a'n el verd'a drap'o tre bon'kvalit'a; sed la hidalg'o rifuz'is la si'a'n, dir'ant'e, ke tial, ke li dev'as plu aktiv'i en la rigor'a profesi'o de vag'ant'a kavalir'o, li ne pov'us port'i kun si vest'o'ŝrank'o'n aŭ proviz'ej'o'n. De si'a flank'o, Sancho pren'is la vest'o'n, kun la intenc'o vend'i ĝi'n en la unu'a oportun'a moment'o.

Al'ven'is do la difin'it'a tag'o, do'n Quijote arm'is si'n, Sancho sur'met'is si'a'n nov'a'n vest'o'n, kaj, rajd'e sur la azen'o, de kiu li ne vol'is dis'ig'i si'n, kvankam oni propon'is al li ĉeval'o'n, met'is si'n en la grup'o'n de ĉas'ant'o'j. La duk'in'o el'ir'is en superb'a kostum'o, kaj do'n Quijote, kiel perfekt'a mond'um'ul'o bon'manier'a, pren'is la brid'o'n de ŝi'a palefren'o, kvankam la duk'o ne vol'is tio'n konsent'i. Kelk'a'n temp'o'n post'e, ili al'ven'is al arb'ar'o situ'ant'a inter du alt'eg'a'j mont'o'j, ĉiu okup'is si'a'n embusk'ej'o'n, kaj komenc'iĝ'is la ĉas'o mez'e de grand'a tumult'o de kri'o'j kaj voĉ'o'j, tiom, ke la hom'o'j ne aŭd'is unu la ali'a'n pro la boj'ad'o de la hund'o'j kaj la son'o de la korn'o'j.

La duk'in'o de'sel'iĝ'is kaj, kun pint'a ĵet'lanc'o en la man'o, en'posten'iĝ'is en lok'o, kie, ŝi sci'is, ordinar'e pas'is apr'o'j. Ankaŭ la duk'o kaj do'n Quijote de'sel'iĝ'is kaj lok'is si'n ĉe ŝi'a'j flank'o'j.

Sancho rest'is post ili, sen descend'i de la azen'o, kiu'n li ne kuraĝ'is for'las'i, pro tim'o ke ia akcident'o pov'us traf'i ĝi'n. Sed apenaŭ ili met'is la pied'o'n sur la ter'o'n kaj lok'is si'n en lini'o kun grand'a nombr'o da serv'ist'o'j, ili vid'is, ke impon'a apr'o, al'pel'at'a de la hund'o'j kaj persekut'at'a de la ĉas'ant'o'j, impet'as kontraŭ ili, grinc'ant'e per la dent'o'j kaj tuskoj[321] kaj ĵet'ant'e ŝaŭm'o'n el si'a buŝ'o. do'n Quijote, ĝi'n vid'ant'e, fiks'is la ŝild'o'n al si'a brak'o kaj, kun la glav'o en la man'o, al'paŝ'is por ĝi'n ricev'i. La duk'o far'is la sam'o'n kun si'a ĵet'lanc'o, sed la duk'in'o est'us antaŭ'iĝ'int'a al ĉiu'j, se ŝi'a edz'o ne re'ten'us ŝi'n. Nur Sancho ne imit'is ili'n; kontraŭ'e, ek'vid'ant'e la kuraĝ'a'n best'o'n, li for'las'is la azen'o'n, komenc'is kur'i plej rapid'e kaj pen'is grimp'i al la supr'o de alt'a kverk'o, sed ne sukces'is, ĉar, ating'int'e la mez'o'n de la arb'o'kron'o, li kroĉ'iĝ'is al branĉ'o, kaj tia mis'ŝanc'o li'n traf'is, ke pro li'a barakt'ad'o supr'ir'i ĝis la pint'o, la branĉ'o romp'iĝ'is; li komenc'is fal'i al la grund'o, subit'e kverk'a stump'o de'ten'is li'n, kaj Sancho rest'is en la aer'o, pend'ant'e de la stump'o kaj sen pov'i ating'i la ter'o'n. Vid'ant'e si'n

en tia situaci'o, sent'ant'e, ke la verd'a sajo ŝir'iĝ'as, kaj pens'ant'e, ke la sovaĝ'a apr'o pov'us traf'i li'n, se ĝi kur'us ĝis la kverk'o, Sancho komenc'is tiom kri'ad'i kaj pet'i help'o'n, ke la hom'o'j, kiu'j aŭd'is sed ne vid'is, imag'is, ke ili barakt'as inter la dent'o'j de feroc'a best'o. Fin'e, la grandatuska apr'o fal'is sub la pik'o'j de mult'a'j ĵet'lanc'o'j ĝi'n ricev'int'a'j, kaj do'n Quijote, turn'ant'e la kap'o'n ĉe la kri'o'j de Sancho, vid'is li'n kun la kap'o mal'supr'e, kaj la azen'o'n ĉe li'a flank'o, ĉar la griz'ul'o ne for'las'is li'n en ties mis'fortun'o. Ĉi-rilat'e Cid'e Hamete dir'as, ke li preskaŭ neniam vid'is la azen'o'n sen vid'i Sanchon aŭ Sanchon sen vid'i la azen'o'n: tia'n amik'ec'o'n kaj fidel'o'n sent'is unu por la ali'a.

Do'n Quijote al'ir'is, de'kroĉ'is la ŝild'ist'o'n, kaj ĉi last'a, vid'ant'e si'n liber'a kaj sur la ter'o, rigard'is la ŝir'o'n de si'a ĉas'o-sajo kaj sent'is profund'a'n aflikt'o'n en la kor'o, ĉar li pens'is, ke kun tia vest'o li posed'as ekster'ordinar'a'n valor'aĵ'o'n. Dum'e oni ĵet'is sur mul'o'n la fort'a'n korp'o'n de la apr'o, kovr'is ĝi'n per tuf'o'j de rosmaren'o kaj branĉ'o'j de mirt'o, kaj triumf'e transport'is la pred'o'n al vast'a'j tend'o'j star'ant'a'j mez'e de la arb'ar'o. Tie trov'iĝ'is jam pri'met'it'a'j tabl'o'j, proviz'it'a'j per tiel superb'a kaj abund'a manĝ'o, ke oni tuj vid'is la rang'o'n kaj la riĉ'o'n de la invit'ant'o. Sancho montr'is al la duk'in'o la fend'o'j'n de si'a ŝir'it'a vest'o kaj dir'is:

—Se ni est'us ĉas'int'a'j lepor'o'j'n aŭ bird'o'j'n, mi'a sajo cert'e ne sufer'us ĉi damaĝ'o'n. Mi ne kompren'as, ke oni pov'as ricev'i i'a'n plezur'o'n embusk'ant'e best'o'n, kapabl'a'n mort'ig'i person'o'n, se ĝi traf'as li'n per si'a'j tuskoj. Mi memor'as, ke iam mi aŭd'is kant'i old'a'n romanc'o'n kun ĉi vers'o'j:

Urs'o'j al vi don'u mort'o'n

kiel al Favilo fam'a.

—Favilo est'is got'a reĝ'o. Foj'e kiam li ĉas'is, urs'o surpriz'is kaj manĝ'is li'n —klar'ig'is do'n Quijote.

—Tio'n mi vol'as dir'i —respond'is Sancho—: Ke mi ne kompren'as, ke reĝ'o'j kaj princ'o'j el'met'as si'n al tia'j danĝer'o'j nur pro plezur'o… kvankam, kia'n plezur'o'n oni pov'as ricev'i, mort'ig'ant'e best'o'j'n kulp'a'j'n je neni'a krim'o?

—Vi tre erar'as, Sancho —respond'is la duk'o—, ĉar la ĉas'o, pli ol ali'a ajn ekzerc'ad'o, konven'as al reĝ'o'j kaj princ'o'j. La ĉas'o iel simil'as al milit'o: en ĝi taŭg'as artifik'o'j, ruz'o'j kaj embusk'o'j por sekur'e venk'i la mal'amik'o'n; en ĝi oni sufer'as ĝis'ekstrem'e tro da varm'o kaj tro da frid'o; en ĝi oni lern'as ignor'i la pigr'o'n kaj la dorm'em'o'n; en ĝi kresk'as la fort'o de la korp'o kaj la fleks'ebl'o de la membr'o'j; kaj fin'e, ĉi ekzerc'ad'o kaŭz'as damaĝ'o'n al neni'u kaj plezur'o'n al mult'a'j. La plej grand'a avantaĝ'o de la ĉas'o maĵor'a[322] est'as, ke ĉiu'j person'o'j ne pov'as ĝi'n praktik'i, eĉ se ili pov'as dediĉ'i si'n al ali'a'j spec'o'j de ĉas'o, se escept'i la ĉas'o'n per falk'o'j, sam'e rezerv'it'a'n al reĝ'o'j kaj grand'a'j sinjor'o'j. Tiel do, Sancho, ŝanĝ'u vi'a'n opini'o'n kaj, kiam vi est'os gubernator'o, ankaŭ vi ĉas'u, kaj vi vid'os, ke tia ekzerc'ad'o tre util'os al vi.

—Ho, ne! —respond'is Sancho—. Al bon'a gubernator'o, sam'e kiel al romp'it'a krur'o, plej konven'as rest'i hejm'e. Est'us bel'e, se oni ven'us, post lac'ig'a vojaĝ'o, renkont'i li'n por trakt'i i'a'n afer'o'n, kaj li trov'iĝ'us for, amuz'ant'e si'n en la mont'o'j! Tia'manier'e la reg'ad'o ir'us baldaŭ al la diabl'o. Ver'e, sinjor'o, ĉas'o kaj amuz'o'j pli aparten'as al nenio'far'ant'o'j ol al gubernator'o'j. Mi

pens'as distr'i mi'n nur per lud'kart'o'j en la tag'o'j de Pask'o, kaj per kegl'o'j en la dimanĉ'o'j kaj ceter'a'j fest'o'j; la ĉas'o'j, iel'a'j aŭ tiel'a'j, ne akord'iĝ'as kun mi'a natur'o nek kun mi'a konscienc'o.

—Di'o vol'u, Sancho, ke vi ten'u vi'a'n parol'o'n —dir'is la duk'o—, ĉar «inter dir'o kaj far'o est'as mar'o».

—Tamen —respond'is Sancho— «bon'a pag'ant'o facil'e don'as garanti'o'n» kaj «hom'o kun la help'o de Di'o pli prosper'as ol fru'a el'lit'iĝ'ant'o» kaj «ventr'o mov'as krur'o'j'n, ne krur'o'j ventr'o'n». Mi vol'as dir'i, ke, se Di'o mi'n help'os, kaj mi far'os mi'a'n dev'o'n kun san'a intenc'o, sen'dub'e mi reg'os kun takt'o kaj energi'o. Oni met'u al mi fingr'o'n en la buŝ'o'n kaj baldaŭ vid'os, ĉu mi mord'as aŭ ne.

—Di'o kaj la sankt'ul'o'j vi'n damn'u, Sancho de la demon'o! —kri'is do'n Quijote—. Mi jam oft'e dir'is al vi la sam'o'n: ĉu iam mi vid'os vi'n parol'i fraz'o'n koher'a'n ĝis la fin'o, sen inter'met'o de proverb'o'j? Vi'a'j Grand'ec'o'j ne turn'u la atent'o'n al ĉi stult'ul'o, ĉar li muel'os al vi la anim'o'n, ne nur inter du, sed inter du mil proverb'o'j, tiel konform'a'j kaj laŭ'a'j al la objekt'o de la konversaci'o, ke… nu, li ne ĉes'os proverb'um'i, dum Di'o don'os al li san'o'n, kaj al mi pacienc'o'n por aŭskult'i li'n.

—La proverb'o'j de Sancho Panza —dir'is la duk'in'o—, kvankam pli mult'a'j ol la proverb'o'j de la Grek'a Komandor'o, [323] valor'as ne mal'pli ol ĉi last'a'j, pro la lakon'o de si'a'j esprim'o'j.

De mi'a flank'o, mi konfes'as, ke la proverb'o'j de Sancho don'as al mi pli da plezur'o ol ali'a'j eĉ pli kongru'a'j kaj laŭ'cel'a'j.

Kun ĉi agrabl'a konversaci'o kaj kelk'a'j simil'a'j babil'ad'o'j, ili el'ir'is el la tend'o en la arb'ar'o'n kaj pas'is la ceter'o'n de la tag'o vizit'ant'e la posten'o'j'n kaj la embusk'o'j'n. Al'ven'is la nokt'o, ne tiel klar'a kaj kalm'a, kiel oni atend'us en la tiam'a sezon'o, t.e. en la mez'o de la somer'o, sed ia percept'ebl'a du'on'lum'o tre help'is la projekt'o'n de la ge'duk'o'j. Iom post la krepusk'o, kaj kiam la nokt'o komenc'is fal'i, subit'e ŝajn'is kvazaŭ la tut'a arb'ar'o brul'us; tuj post'e aŭd'iĝ'is ie, tie kaj ĉie ne'kalkul'ebl'a nombr'o da trumpet'o'j kaj ali'a'j milit'a'j instrument'o'j, kvazaŭ mult'a'j kavaleri'a'j trup'o'j pas'us tra la arb'ar'o. La bril'o de la fajr'o'j kaj la bru'o de la muzik'il'o'j preskaŭ blind'ig'is kaj surd'ig'is la okul'o'j'n kaj la orel'o'j'n de la ĉas'ant'o'j kaj de la ceter'a'j person'o'j en la arb'ar'o. Post'e eĥ'is ĉie laŭt'a'j lelilioj, [324] la batal'kri'o de la maŭr'o'j, re'son'is trumpet'o'j kaj klarion'o'j, tondr'is tambur'o'j, fajf'is fifr'o'j, ĉio preskaŭ en la sam'a temp'o, tiel rapid'e kaj sen'ĉes'e, ke, antaŭ la tumult'o de tiom da instrument'o'j, neces'us est'i sen'sens'a por ne perd'i la sens'o'j'n. Mir'is la duk'o, stupor'is la duk'in'o, surpriz'iĝ'is do'n Quijote, trem'is Sancho Panza; fin'e, eĉ la kon'ant'o'j de la fars'o sent'is alarm'o'n. La tim'o ten'is ili'n en silent'o, kaj tiam, unu kurier'o en kostum'o de diabl'o proksim'iĝ'is al ili, blov'ant'e, ne per kornet'o, sed per eg'a korn'o kav'a, kiu el'ĵet'is el si raŭk'a'n kaj terur'a'n son'o'n.

—Hola, frat'o kurier'o! —kri'is la duk'o—. Kiu vi est'as? Kie'n vi ir'as? Kiu'j est'as la soldat'o'j, ŝajn'e ir'ant'a'j tra ĉi arb'ar'o?

Al tio la kurier'o respond'is kun voĉ'o laŭt'a kaj horor'a:

—Mi est'as la diabl'o kaj serĉ'as do'n Quijote de La Mancha. Kaj al ĉi lok'o proksim'iĝ'as ses

arme'o'j de sorĉ'ist'o'j kun triumf'a ĉar'o, kie ili transport'as la sen'egal'a'n Dulcine'a de El Toboso. En'sorĉ'it'a, ŝi ven'as kun la brav'a franc'o Montesinos, kiu don'os instrukci'o'n al do'n Quijote pri la manier'o el'sorĉ'i la menci'it'a'n sinjor'in'o'n.

—Se vi est'us la diabl'o, kiel vi asert'as, kaj kiel vi'a figur'o montr'as, vi est'us jam re'kon'int'a la kavalir'o'n do'n Quijote de La Mancha, ĉar li star'as antaŭ vi.

—Je Di'o kaj mi'a anim'o! —respond'is la diabl'o—. Mi ne tre atent'is. Mi hav'as tiom da afer'o'j en la kap'o, ke mi preskaŭ forges'is la ĉef'a'n motiv'o'n de mi'a vizit'o.

—Ĉi diabl'o sen'dub'e est'as honest'a hom'o kaj bon'a krist'an'o —dir'is Sancho—. Ali'e li ne ĵur'us je Di'o kaj je si'a anim'o. Nun mi vid'as, ke eĉ en la propr'a infer'o ekzist'as bon'ul'o'j.

La diabl'o, sen de'sel'iĝ'i, turn'is si'a'n rigard'o'n al do'n Quijote kaj dir'is:

—Al vi, Kavalir'o de la Leon'o'j (mi vid'u vi'n inter ili'a'j krif'o'j!) mi'n send'as la sen'fortun'a sed kuraĝ'a kavalir'o Montesinos. Li mi'n ordon'is, ke mi dir'u al vi, de li'a flank'o, ke vi atend'u li'n en la sam'a lok'o, kie mi renkont'as vi'n, ĉar li port'as kun si sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso kaj komunik'os al vi ĉio'n neces'a'n por ŝi'a el'sorĉ'o. Kaj tial, ke mi ven'as por neni'o ali'a, mi ne plu prokrast'os mi'a'n for'ir'o'n. La diabl'o'j kiel mi rest'u kun vi, kaj la bon'a'j anĝel'o'j kun ĉi nobel'a par'o.

Tio'n dir'int'e, li blov'is per si'a enorm'a korn'o, turn'is la dors'o'n kaj for'rajd'is sen atend'i respond'o'n. Kresk'is ĉies admir'o, sed plej fort'e stupor'is Sancho kaj do'n Quijote; Sancho, ĉar li vid'is, ke, spit'e al la ver'o, oni insist'as pri la en'sorĉ'o de Dulcine'a; do'n Quijote, ĉar li ne tre cert'is, ĉu ver'is aŭ ne li'a'j tra'viv'aĵ'o'j en la kavern'o de Montesinos. Absorb'it'e en tia'j pens'o'j, li aŭd'is la duk'o'n dir'i:

—Ĉu vi'a moŝt'o intenc'as atend'i, sinjor'o do'n Quijote?

—Jes, kompren'ebl'e! —respond'is la hidalg'o—. Ĉi tie mi atend'os, sen'hezit'e kaj firm'e, eĉ se la tut'a infer'o ven'us mi'n atak'i.

—Sed se mi vid'os ali'a'n diabl'o'n kaj aŭd'os korn'o'n kiel la last'a'n, mi atend'os ĉi tie tiel long'e, kiel mi atend'us en Flandr'uj'o[325] —dir'is Sancho.

Jam la nokt'o pli nigr'is, kaj mult'a'j lum'o'j komenc'is rapid'i inter la arb'o'j, en manier'o simil'a al la sek'a'j haladz'o'j, kiu'j lev'iĝ'as de la ter'o kaj, jam en la ĉiel'o, ŝajn'as al ni'a vid'o flug'ant'a'j stel'o'j. Krom'e aŭd'iĝ'is terur'a bru'o ŝajn'e ven'ant'a de masiv'a'j rad'o'j de bov'o'ĉar'o'j, de kies aspr'a grinc'ad'o for'kur'as, laŭ'dir'e, la urs'o'j kaj la lup'o'j, se ili proksim'as. Tamen, al ĉi sen'brid'a tumult'o al'don'iĝ'is ali'a eĉ pli intens'a, kvazaŭ kvar apart'a'j eskirmoj aŭ batal'o'j dis'volv'iĝ'us sam'temp'e sur la kvar part'o'j de la arb'ar'o: ie klak'is surd'ig'a tondr'o de kanon'o'j; tie eksplod'is la paf'o'j de ne'nombr'ebl'a'j arkebuz'o'j; preter'e re'son'is la kri'o'j de la batal'ant'o'j; for'e ripet'iĝ'is la maŭr'a'j lelilioj. Kaj la kornet'o'j, korn'o'j, klarion'o'j, trumpet'o'j, bukcen'o'j, tambur'o'j, kanon'o'j, arkebuz'o'j kaj ĉef'e la har'star'ig'a grinc'ad'o de la ĉar'o'j far'is tiel konfuz'a'n kaj horor'a'n bru'eg'o'n, ke do'n Quijote bezon'is help'i al si per si'a tut'a kuraĝ'o por el'ten'i en tia pandemoni'o; sed la kuraĝ'o de Sancho ŝancel'iĝ'is, kaj li sven'is kaj fal'is sur la jup'o'n de la

duk'in'o, kie li rest'is, dum ŝi tuj ordon'is, ke oni ĵet'u al li akv'o'n sur la vizaĝ'o'n. Oni tio'n far'is, kaj la ŝild'ist'o re'trov'is la konsci'o'n, ĝust'e kiam unu el la ĉar'o'j kun grinc'a'j rad'o'j proksim'iĝ'is al la lok'o, kie la grup'o atend'is. La ĉar'o'n tir'is kvar lant'a'paŝ'a'j bov'o'j kovr'it'a'j per nigr'a'j drap'o'j, kaj kun unu grand'a torĉ'o el vaks'o al'lig'it'a al ĉiu korn'o. Supr'e de la ĉar'o star'is alt'a seĝ'o, kie sid'is respekt'ind'a old'ul'o kun barb'o long'a ĝis sub la tali'o kaj pli blank'a ol la neĝ'o.

Li port'is long'a'n rob'o'n el nigr'a fusten'o, kaj tial, ke la ĉar'o plen'is de lampion'o'j, oni facil'e vid'is kaj disting'is ĉio'n en ĝi'a intern'o. La vetur'il'o'n gvid'is du turp'a'j demon'o'j vest'it'a'j sam'e per fusten'o, kun tiel hid'a'j vizaĝ'o'j, ke Sancho, vid'int'e ili'n la unu'a'n foj'o'n, ferm'is la okul'o'j'n por ne vid'i ili'n de'nov'e.

La ĉar'o fin'e halt'is antaŭ la grup'o, la respekt'ind'a old'ul'o star'iĝ'is de si'a alt'a seĝ'o kaj, jam sur'pied'e, kri'is:

—Mi est'as la saĝ'ul'o Lirgandeo!

La ĉar'o de'nov'e ek'ir'is, sen ke oni pli parol'us, sed tuj aper'is ali'a ĉar'o simil'a al la unu'a, kun ali'a old'ul'o sid'ant'a sur tron'o; li ordon'is de'ten'i la vetur'il'o'n kaj, kun voĉ'o ne mal'pli fort'a ol la antaŭ'a, dir'is:

—Mi est'as la saĝ'ul'o Alquife, grand'a amik'o de Urganda la ne'kon'at'a!

Kaj ili pas'is preter'e. Post'e, en la sam'a manier'o proksim'iĝ'is ali'a ĉar'o, sed sur la tron'o sid'is, ne old'ul'o, sed fortik'a vir'o, alt'a kaj kun malic'a mien'o. Kiam la vetur'il'o halt'is antaŭ la grup'o, li star'iĝ'is, sam'e kiel la ali'a'j far'is pli fru'e, kaj dir'is kun voĉ'o eĉ pli raŭk'a kaj infer'a:

—Mi est'as la sorĉ'ist'o Arcalaus, ĝis'mort'a mal'amik'o de Amadís de Gaŭli'o kaj de ties tut'a famili'o!

Kaj li for'vetur'is. Je kelk'a'j distanc'o de tie, la tri ĉar'o'j halt'is, la agac'a grinc'ad'o de ties rad'o'j ĉes'is, kaj post'e aŭd'iĝ'is, ne ali'a bru'o, sed mild'a kaj harmoni'o muzik'o, ĉe kies melodi'o Sancho ĝoj'is. Li konsider'is ĝi'n bon'a aŭgur'o kaj dir'is al la duk'in'o de kies flank'o li ne apart'iĝ'is eĉ unu col'o'n:

—Sinjor'in'o, kie muzik'o son'as, ne pov'as ekzist'i io mav'a.

—Ankaŭ ne, kie ekzist'as klar'o kaj lum'o'j —respond'is la duk'in'o.

—La flam'o'j don'as lum'o'n, kaj la fajr'o'j bril'o'n, kiel ni vid'as nun, sed ili pov'us ankaŭ rost'i ni'n. Sed la muzik'o ĉiam est'as sign'o de ĝoj'o kaj fest'o'j.

—Ni vid'os —koment'is do'n Quijote, kiu aŭskult'is la dialog'o'n.

Kaj traf'e li koment'is, kiel montr'as la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[321] Neolog'ism'o. Hispan'e «colmillo»; franc'e «défense»; angl'e «tusk». Long'a dent'o el'star'ant'a el la buŝ'o de cert'a'j best'o'j. Anstataŭ la pli vast'a'senc'a kaj ĝeneral'a «dent'eg'o».

[322] «Ĉas'o maĵor'a»: kontraŭ best'o'j maĵor'a'j, kiel urs'o'j, apr'o'j, cerv'o'j, ktp; «ĉas'o minor'a»: kontraŭ best'o'j minor'a'j, kiel lepor'o'j, kunikl'o'j, ktp.

[323] Al'nom'o de Hernán Núñez de Guzmán. En 1555 li el'don'is kompil'aĵ'o'n konsist'ant'a'n el tri mil proverb'o'j.

[324] Hispan'e «lelilíes» aŭ «lililíes».

[325] Ironi'o de Sancho. Flandr'uj'o, tiam batal'ant'a kontraŭ Hispanio, ne est'is tre oportun'a atend'o-lok'o.

Ĉapitr'o 35

Daŭr'ig'o pri la instrukci'o'j ricev'it'a'j de do'n Quijote por la el'sorĉ'o de Dulcine'a, kun ali'a'j mir'ind'a'j afer'o'j

Ili vid'is ke, laŭ la takt'o de ĉi agrabl'a muzik'o, proksim'iĝ'as ĉar'o el la nom'at'a'j triumf'a'j, ke ĝi'n tir'as ses griz'a'j mul'o'j kovr'it'a'j per blank'a'j tol'o'j, kaj ke sur ĉiu best'o sid'as unu pent'o'far'ant'o en blank'a rob'o, kun grand'a, lum'a torĉ'o vaks'a en la man'o. La ĉar'o est'is du'obl'e aŭ tri'obl'e pli grand'a ol la antaŭ'a'j, kaj sur ties flank'o'j kaj supr'o trov'iĝ'is ali'a'j dek du pentr'o'far'ant'o'j, blank'a'j kiel la neĝ'o kun si'a'j lum'a'j torĉ'o'j. Kaj ĉi spektakl'o kaŭz'is admir'o'n kaj terur'o'n en la sam'a temp'o. Sur alt'a tron'o sid'is nimf'o en mil vual'o'j el arĝent'a gaz'o, sur kiu'j glim'is ne'kalkul'ebl'a nombr'o da or'a'j grajn'et'o'j, kio don'is al ŝi, se ne tre riĉ'a'n, almenaŭ

tre bril'a'n aspekt'o'n. Ŝi'a'n vizaĝ'o'n kovr'is silk'a vual'o tiel delikat'a kaj diafan'a, ke, inter la faden'o'j de ĝi'a veft'o, vid'ebl'is la bel'eg'a'j trajt'o'j de pucelo, dum la mult'a'j lum'o'j permes'is disting'i ŝi'a'n bel'o'n kaj krom'e ŝi'a'n aĝ'o'n, ĉar ŝi ŝajn'is hav'i ne pli ol du'dek jar'o'j'n nek mal'pli ol dek sep. Apud ŝi sid'is figur'o en long'a rob'o ĝis'pied'a, kun la kap'o kovr'it'a per nigr'a vual'o.

Tuj kiam la ĉar'o al'ven'is antaŭ la ge'duk'o'j kaj do'n Quijote, ĉes'is la muzik'o de la ŝalm'o'j kaj post'e de la harp'o'j kaj liut'o'j son'ant'a'j en la vetur'il'o. Post'e la figur'o en la long'a rob'o star'iĝ'is, de'tir'is ĝi'n ambaŭ'flank'e'n, lev'is la vual'o'n de sur la vizaĝ'o, kaj montr'iĝ'is la figur'o mem de la Mort'o, ĉe kies aspekt'o hid'a kaj sen'karn'a do'n Quijote sent'is kor'prem'o'n kaj Sancho terur'o'n, dum la ge'duk'o'j simul'is hav'i iom da tim'o. Ĉi viv'a Mort'o, jam sur'pied'a kaj rekt'a, komenc'is parol'i kun voĉ'o sven'a kaj lang'o ne tre vigl'a:

Merlín mi est'as, kiu'n, laŭ la libr'o'j,

gener'is, kiel patr'o, la diabl'o

(mensog'o sankci'it'a de la temp'o).

Mi est'as princ'o de magi'o, reĝ'o

de la sekret'a'j sci'o'j zoroastraj

kaj sent'as abomen'o'n al epok'o'j

obstin'a'j ignor'ad'i la prod'aĵ'o'j'n

de la vag'ant'a'j kavalir'o'j brav'a'j

de mi am'at'a'j ĉiam plej el'kor'e.

Kaj, kvankam la natur'o de sorĉ'ist'o'j

kaj de ali'a'j magi'ist'o'j mav'as,

la mi'a mol'as, plen'as de tener'o,

inklin'as far'i bon'o'n al la hom'o'j.

En la tenebr'a kav'o de Pluton'o,

kie mi distr'is mi'n per desegn'ad'o

de romb'o'j kaj figur'o'j horoskop'a'j,

mi traf'is ve'a kaj lament'a voĉ'o

de Dulcine'a del Toboso rav'a.

Ek'sci'is mi pri ŝi'a mis'fortun'o,

pri ŝi'a ŝanĝ'o el nobel'a dam'o

en aĉ'a'n kamp'ul'in'o'n; aflikt'it'e,

mi fort'e puŝ'is la anim'o'n mi'a'n

en ĉi horor'a'n kaj skelet'a'n form'o'n,

kaj nur stud'int'e pli ol cent mil libr'o'j'n

de ĉi scienc'o fi'a kaj demon'a,

mi trov'is la rimed'o'n, kiu pov'as

la fin'o'n met'i al turment'o ŝi'a.

Ho vi, honor'o, glor'o de la vir'o'j

kovr'it'a'j per kiras'o'j ŝtal'a'j, dur'a'j.

Ho vi, lantern'o, nord'o, lum'o, pad'o

de kiu'j sku'as for de si la dorm'o'n

kaj, for'las'int'e la mol-lit'a'n tent'o'n,

si'n hard'as en medi'o'j plej rigor'a'j

per raz'a'j batal'il'o'j sang'o-verŝ'a'j.

Al vi mi dir'as, ho hero’ unik'a

ankoraŭ ne sufiĉ'e pri'kantat'a,

kuraĝ'a kaj prudent'a do'n Quijote,

splendoro de La Mancha, glor’ hispan'a,

ke, por ke Dulcine'a del Toboso

re'ven'u al unu'a stat'o si'a,

neces'as jen, ke Sancho, la ŝild'ist'o,

si'n pun'u per tri mil tri cent vip-bat'o'j

sur si'a'j du ampleks'a'j sid'o-vang'o'j

met'it'a'j el aer'o, kaj tiel'e,

ke l’ bat'o'j li'n dolor'u, ĝen'u, pik'u.

Inter'konsent'is tio'n la kulp'ant'o'j

je ŝi'a trist'a kaj amar'a stat'o.

Kaj mi, sinjor'o, ven'is vi'n inform'i.

—Ho ne, mi ĵur'as, ke ne! —kri'is Sancho—. Tri mil verg'o'j! Eĉ ne tri! Tiel cert'e, kiel mi ne ponard'us al mi tri foj'o'j'n! Mi ne sci'is, ke ĉi en'sorĉ'o'j hav'as i'o'n komun'a'n kun mi'a'j sid-vang'o'j. Je Di'o, se sinjor'o Merlín ne trov'is ali'a'n sistem'o'n por el'sorĉ'i sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso, en'sorĉ'it'a ŝi ir'os al la tomb'o.

—Mi pren'os vi'n, sinjor'o fripon'o, ajl'o-glut'a kreten'o —kri'is do'n Quijote—, al'lig'os vi'n, nud'a, kia oni vi'n nask'is, al arb'o, kaj vip'os vi'n, ne tri mil tri cent foj'o'j'n, sed ses mil ses cent, tiel fort'e, ke vi ne pov'os for'viŝ'i de vi la kontuz'o'j'n eĉ per tri mil tri cent frot'o'j. Kaj eĉ

ne unu vort'o'n respond'u al mi, se vi ne vol'as, ke mi romp'u al vi la anim'o'n.

Aŭd'int'e tio'n, Merlín rimark'is:

—Oni tiel ne proced'u: la bon'a Sancho dev'as ricev'i la vip'ad'o'n laŭ'vol'e, ne per'fort'e, kaj kiam plaĉ'os al li, ĉar oni ne difin'is temp'o'lim'o'n; sed se li dezir'as, li pov'as redukt'i la nombr'o'n de la vip'o'bat'o'j per la du'on'o, se li konsent'as ili'n ricev'i de la man'o, eĉ se iom pez'a, de ali'a person'o.

—Nek de ali'a person'o, nek propr'a, nek pez'a, nek pes'ebl'a —respond'is Sancho—. Nenies man'o tuŝ'u mi'n. Dir'u, ĉu mi nask'is sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso, por ke mi'a pug'o pag'u la pek'o'n de ŝi'a'j okul'o'j? Nu, mi'a mastr'o est'as ja part'o de ŝi'a person'o, ĉar ĉiu'moment'e li nom'as ŝi'n «mi'a viv'o», «mi'a kor'o», «sub'ten'o kaj apog'o mi'a», do al li aparten'as vip'i si'n pro ŝi kaj far'i ĉio'n neces'a'n por ŝi'a el'sorĉ'o. Sed, mi mem vip'i mi'n? Mi resinas.[326]

Apenaŭ Sancho fin'is parol'i, kiam la arĝent'a nimf'o, kiu sid'is apud la spirit'o de Merlín, star'iĝ'is, re'tir'is la diafan'a'n vual'o'n de la kap'o, kaj vid'iĝ'is ŝi'a vizaĝ'o pli ol ekster'ordinar'e bel'a. Kun vir'ec'a sen'ĝen'o kaj voĉ'o ne tre propr'a al jun'ul'in'o, ŝi turn'is si'n al Sancho Panza kaj al'parol'is li'n jen'e:

—Ho vi mizer'a ŝild'ist'o, idiot'o kun kork'a anim'o kaj kun kor'o el rok'o kaj silik'o! Se oni ordon'us vi'n, latron'o sen'hont'a, ke vi ĵet'u vi'n de alt'a tur'o sur'ter'e'n; se oni pet'us vi'n, mal'amik'o de la hom'a gent'o, ke vi manĝ'u unu dek'du'o'n da buf'o'j, du da lacert'o'j kaj tri da kolubr'o'j; se oni intenc'us konvink'i vi'n, ke vi murd'u vi'a'n edz'in'o'n kaj vi'a'j'n fil'o'j'n per akr'a kaj sinistr'a cimitar'o, ne est'us strang'e, se vi montr'iĝ'us kontraŭ'a kaj ne'ced'em'a. Sed al'lig'i tiom da grav'o el tri mil tri cent vip'o-bat'o'j, kiam eĉ la plej sen'signif'a bub'o el la lern'ej'o'j de la Frat'o'j de la Doktrin'o ricev'as tiom da ili ĉiu'monat'e, konstern'as, terur'as kaj aflikt'as la kompat'a'n kor'o'n de vi'a'j aŭskult'ant'o'j nun'a'j kaj de la person'o'j, kiu'j aŭd'os pri ĉi afer'o en la futur'a'j temp'o'j.

Rigard'u, ho kraĉ'ind'a kaj sen'sent'a best'o!, rigard'u, mi dir'as, per vi'a'j okul'o'j de tim'em'a noktu'o, al la pupil'o'j de la mi'a'j, kompar'ebl'a'j al bril'a'j stel'o'j, kaj rimark'u, kiel ili plor'as, kaj kiel la larm'o'j form'as faden'o'n post faden'o kaj boben'o'n post boben'o kaj far'as sulk'o'j'n, pad'o'j'n kaj voj'o'j'n sur la bel'a'j kamp'o'j de mi'a'j vang'o'j. Malic'a kaj mis'intenc'a monstr'o, kor'tuŝ'u vi'n la fakt'o, ke mi'a flor'ant'a aĝ'o, ankoraŭ en la lim'o de la dek'kelk'a'j jar'o'j, ĉar mi hav'as dek naŭ kaj ne ating'as du'dek, konsum'iĝ'as kaj velk'as sub la dik'a haŭt'o de rustik'a kamp'ul'in'o; kaj se nun mi ne hav'as ĉi tia'n ŝajn'o'n, tio ŝuld'iĝ'as al special'a favor'o, kiu'n sinjor'o Merlín, ĉi tie sid'ant'a, far'is al mi, nur por ke mi'a bel'o tuŝ'u al vi en la kor'o'n: ĉar la larm'o'j de aflikt'it'a ĉarm'ul'in'o turn'as rok'o'n en koton'o'n kaj tigr'o'n en ŝaf'id'o'n. Vip'u, vip'u al vi sur vi'a'n karn-abund'o'n, vi sovaĝ'a best'o; el'ŝir'u de ties torpor'o vi'a'n spirit'o'n, kiu instig'as vi'n nur manĝ'i kaj pli manĝ'i, kaj don'u la liber'o'n al la glat'o de mi'a haŭt'o, al la mild'o de mi'a karakter'o kaj al la bel'o de mi'a vizaĝ'o. Sed, se malgraŭ mi'a stat'o vi ne mol'iĝ'as mi'n vid'ant'e, nek bol'as vi'n sub'met'i al akcept'ind'a'j kondiĉ'o'j, tiam, ced'u por la bon'o de tiu povr'a kavalir'o, star'ant'a ĉe vi'a flank'o; mi vol'as dir'i, por la bon'o de vi'a mastr'o, kies anim'o'n mi vid'as preskaŭ ekster li, jam inter la gorĝ'o kaj la lip'o'j; kaj ĝi atend'as nur vi'a'n respond'o'n, dur'a'n aŭ

mol'a'n, por tut'e eskap'i tra li'a buŝ'o aŭ por re'glit'i al la fund'o de li'a stomak'o.

Aŭd'ant'e tio'n, do'n Quijote palp'is al si la gorĝ'o'n, turn'is si'n al la duk'o kaj dir'is:

—Je Di'o, sinjor'o, Dulcine'a prav'as. Mi hav'as la anim'o'n transvers'e met'it'a en la gorĝ'o, kiel la nuks'o de arbalest'o. [327]

—Nu, Sancho, kio'n vi opini'as? —demand'is la duk'in'o.

—Mi opini'as la sam'o'n kiel antaŭ'e —respond'is la ŝild'ist'o—. Mi resinas la vip'ad'o'n.

—«Rezign'as», vi dev'as dir'i, Sancho —korekt'is la duk'o—. Ne «resinas».

—Vi'a grand'ec'o las'u mi'n —respond'is Sancho—. Ne est'as nun la ĝust'a moment'o, por ke mi don'u mi'a'n atent'o'n al subtil'aĵ'o'j aŭ al liter'o pli'a aŭ mal'pli'a: ĉar ĉi afer'o de la vip'ad'o, kiu'n mi dev'as ricev'i de ali'a aŭ mem don'i al mi, tiel konstern'as mi'n, ke mi ne sci'as kio'n mi dir'as aŭ far'as. Sed mi vol'us sci'i de la sinjor'in'o, nu, de sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, kie ŝi lern'is si'a'n manier'o'n pet'i: ŝi pet'as mi'n, ke mi dis'ŝir'u al mi la karn'o'n per vip'o, kaj krom'e nom'as mi'n kork-anim'a kaj sovaĝ'a best'o, kaj ĵet'as sur mi'n ver'a'n litani'o'n da insult'o'j, kiu'n la diabl'o toler'u, ne mi. Ĉu ebl'e mi hav'as karn'o'n el bronz'o? Ĉu iel mi'n koncern'as, ke ŝi est'as en'sorĉ'it'a aŭ ne? Ĉu ŝi don'is al mi ajn'a'n korb'o'n plen'a'n de tol'aĵ'o, ĉemiz'o'j, kap'o'tuk'o'j aŭ

ŝtrump'o'j (kvankam mi ne uz'as ili'n) por mol'ig'i mi'a'n kor'o'n? Ne. Nur insult'o'n post insult'o mi ricev'as, kvankam ŝi sci'as la kon'at'a'n proverb'o'n: «Azen'o ŝarĝ'it'a per or'o facil'e supr'ir'as mont'o'n» kaj «Donac'o'j romp'as rok'o'j'n» kaj «Preĝ'o'n far'u, sed farun'o'n prepar'u» kaj «Pli bon'as “jen pren'u” ol grand'a “morgaŭ ven'u”». Kaj al'don'e, mi'a sinjor'o kaj mastr'o, kiu dev'us kares'i al mi la kap'o'n kaj flat'i mi'n, por ke mi mol'iĝ'u kiel lan'o aŭ kard'it'a koton'o, dir'as, ke, se li pren'os mi'n, li al'lig'os mi'n nud'a al arb'o kaj don'os al mi du'obl'a'n doz'o'n da verg'o'j. Ĉi kompat'em'a'j sinjor'o'j dev'us konsider'i, ke ili pet'as, ne nur la ŝild'ist'o'n, sed ankaŭ la gubernator'o'n, ke li si'n vip'u; kiel la proverb'o dir'as: «Sur la kuk'o, miel'o». [328] Lern'u, sinjor'o'j (la diabl'o vi'n pren'u), lern'u pet'i, supliki kaj kondut'i ĝentil'e: ĉar la temp'o ne ĉiam prezent'as la sam'a'n vizaĝ'o'n, nek la hom'o'j hav'as konstant'e bon'a'n humor'o'n. Mi mort'as nun de ĉagren'o, vid'ant'e mi'a'n verd'a'n sajon ŝir'it'a, kaj al'don'e oni pet'as mi'n, ke mi vip'u mi'n propr'a'vol'e, kio'n mi tiel volont'e dezir'as far'i, kiel turn'i mi'n en indi'an'o'n.

—Tiam, sci'u, amik'o Sancho —dir'is la duk'o—, ke, se vi ne mol'iĝ'os kiel matur'a fig'o, vi ne met'os la man'o'n en la gubernator'ec'o'n. Est'us bel'e, se mi send'us al mi'a'j insul'an'o'j kruel'a'n gubernator'o'n kun kor'o el ŝton'o, indiferent'a antaŭ la larm'o'j de aflikt'a'j puceloj kaj antaŭ la suplikoj de prudent'a'j, respekt'ind'a'j kaj antikv'a'j saĝ'ul'o'j kaj sorĉ'ist'o'j. Unu'vort'e, Sancho, aŭ

vi vip'os vi'n aŭ est'os vip'at'a, aŭ vi ne okup'os la gubernator'a'n posten'o'n.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Ĉu mi pov'us dispon'i du tag'o'j'n por medit'i kio'n mi dev'us far'i?

—Absolut'e ne —inter'ven'is Merlín—. Ĉi-lok'e kaj ĉi-moment'e oni decid'u la afer'o'n: aŭ

Dulcine'a re'ir'os en la kavern'o'n de Montesinos kaj re'pren'os si'a'n antaŭ'a'n figur'o'n de kamp'ul'in'o, aŭ oni ŝi'n transport'os, en ŝi'a nun'a stat'o, al la Elizeaj kamp'o'j, kie ŝi atend'os, ĝis oni plen'um'os la vip'ad'o'n ĝis la last'a bat'o.

—Nu, bon'e Sancho —dir'is la duk'in'o—. Est'u kuraĝ'a kaj montr'u vi'a'n dank'em'o'n pro la pan'o, kiu'n vi manĝ'as de do'n Quijote, kies person'o'n ni dev'as serv'i kaj kontent'ig'i, se konsider'i li'a'n bel'a'n karakter'o'n kaj li'a'n alt'a'n kavalir'ec'o'n. Konsent'u ĉi vip'ad'o'n, fil'o, ir'u la diabl'o al la diabl'o, kaj la tim'o al la tim'ul'o'j: ĉar «kuraĝ'a kor'o venk'as super la mav'a fortun'o», kiel vi bon'e sci'as.

Antaŭ ĉi konsil'o, Sancho re'ag'is, turn'ant'e si'n al Merlín kaj far'ant'e al li la jen'a'n, tut'e ekster'tem'a'n rimark'o'n:

—Dir'u al mi, sinjor'o Merlín: kiam al'ven'is ĉi tie'n la diabl'o-kurier'o, li komunik'is al mi'a mastr'o mesaĝ'o'n de sinjor'o Montesinos, ke li atend'u li'n ĉi tie, ĉar li don'us al la instrukci'o'n

pri la el'sorĉ'o de sinjor'in'o doña Dulcine'a de El Toboso. Kaj ĝis nun, mi ne vid'is Montesinos, nek ajn'a'n person'o'n simil'a'n.

—La diabl'o, amik'o Sancho —respond'is Merlín—, est'as azen'o kaj grand'eg'a fripon'o; mi send'is li'n serĉ'i vi'a'n mastr'o'n, kaj li port'is mesaĝ'o'n, ne de Montesinos, sed de mi, ĉar Montesinos trov'iĝ'as en si'a kavern'o atend'ant'e, aŭ pli ĝust'e, esperant'e si'a'n el'sorĉ'o'n, ĉar ankoraŭ mank'as al ĝi mult'o por el'boben'i. Se li ŝuld'as i'o'n al vi, aŭ se vi dev'as far'i i'a'n negoc'o'n kun li, mi pren'os li'n al vi. Sed nun, fil'o, konsent'u sub'met'i vi'n al vip'o kaj, kred'u mi'n, ĝi tre util'os al vi'a anim'o kaj al vi'a korp'o: al vi'a anim'o, ĉar vi plen'um'os ag'o'n mizerikord'a'n; kaj al vi'a korp'o, ĉar vi hav'as kongest'a'n kompleksi'o'n, kaj konven'os al vi perd'i iom'et'e da sang'o.

—Mult'a'j doktor'o'j ekzist'as en la mond'o. Eĉ la sorĉ'ist'o'j kurac'as —respond'is Sancho—. Nu, tial, ke ĉiu'j opini'as sam'e rilat'e al ĉi afer'o de la vip'ad'o, kvankam mi ne trov'as ĝi'n neces'a, mi dir'as, ke mi konsent'as don'i al mi la tri mil cent verg'o'j'n, sed sub la kondiĉ'o, ke tio okaz'os, kiam plaĉ'os al mi, sen ke oni trud'u al mi i'a'n lim'o'n en la temp'o; kaj mi pen'os kvit'ig'i mi'n de ĉi ŝuld'o kiel ebl'e plej baldaŭ, por ke la mond'o ĝu'u la bel'o'n de sinjor'in'o doña Dulcine'a de El Toboso, ĉar, mal'e ol mi pens'is, ŝajn'as, ke ŝi ver'e bel'as. Ekzist'u ankaŭ la kondiĉ'o, ke oni ne dev'ig'os mi'n, ke mi mi'n vip'u ĝis'sang'e, kaj ke, se kelk'a'j bat'o'j apenaŭ

tuŝ'os la haŭt'o'n, ankaŭ ili est'os valid'a'j. Krom'e, se mi mis'kalkul'os la verg'o'j'n, tiam sinjor'o Merlín zorg'e kontrol'u ili'n, ĉar li ĉio'n sci'as, kaj ne forges'us sci'ig'i mi'n, kiom da ili pli'os aŭ

mal'pli'os.

—Ne neces'as sci'ig'i pri la pli'a'j, ĉar en la moment'o mem, kiam vi ating'os la ĝust'a'n nombr'o'n, sinjor'in'o Dulcine'a el'sorĉ'iĝ'os kaj ven'os dank'i la bon'a'n Sancho kaj eĉ far'os al li donac'o'n pro li'a bon'a ag'o. Tiel do, ne zorg'u pri la pli'o'j aŭ mal'pli'o'j, kaj la ĉiel'o ne permes'u, ke mi tromp'u ajn'a'n person'o'n, eĉ ne unu sol'a'n har'o'n de li'a kap'o.

—Nu, bon'e, mi met'as mi'n en la man'o'j'n de Di'o kaj akcept'as mi'a'n mav'a'n sort'o'n —dir'is Sancho—. Mi vol'as dir'i, ke mi akcept'as la vip'ad'o'n, sed kun la menci'it'a'j kondiĉ'o'j.

Apenaŭ Sancho fin'is parol'i, kiam de'nov'e son'is la muzik'o de la ŝalm'o'j, kaj oni paf'is per ne'kalkul'ebl'a'j arkebuz'o'j. Do'n Quijote kroĉ'is si'n al la kol'o de Sancho kaj don'is al li mil kis'o'j'n sur la frunt'o kaj la vang'o'j. La duk'o, la duk'in'o kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j montr'is esprim'o'n de eg'a kontent'o, kaj la ĉar'o komenc'is vetur'i. Kaj la bel'a Dulcine'a, pas'ant'e, klin'is la kap'o'n antaŭ la ge'duk'o'j kaj far'is grand'a'n riverenc'o'n al Sancho.

Ĉe tio la gaj'a kaj rid'ant'a aŭtor'o lev'iĝ'is rapid'e; la flor'et'o'j de la kamp'o'j rekt'ig'is si'a'n kap'o'n kaj la likv'a'j kristal'o'j de la roj'o'j murmur'is inter blank'a'j kaj griz'a'j ŝton'et'o'j kaj flu'is, por pag'i si'a'n tribut'o'n, al la river'o'j ili'n atend'ant'a'j. La ĝoj'a ter'o, la hel'a ĉiel'o, la pur'a aer'o kaj la seren'a lum'o, kun'e aŭ ĉiu per si, montr'is evident'a'n sign'o'n, ke la tag'o, komenc'ant'a jam paŝ'i sur la jup'o de la aŭror'o, est'us klar'a kaj kviet'a. Kontent'a'j je la ĉas'o kaj je la sukces'a plen'um'iĝ'o de si'a'j plan'o'j, la ge'duk'o'j re'ven'is al la kastel'o kun la intenc'o daŭr'ig'i la mistifik'o'n, ĉar neni'o ali'a pov'us don'i al ili pli grand'a'n plezur'o'n.

[326] Mis'prononc'it'a «Mi rezign'as».

[327] Turn'ebl'a pec'et'o uz'at'a por streĉ'i la ŝnur'o'n de la tiam'a'j arbalest'o'j.

[328] Proverb'a esprim'o, por alud'i, ke bon'a aŭ favor'a afer'o ricev'as al'don'a'n konven'aĵ'o'n. Ĉi tie, Sancho uz'as la fraz'o'n en ironi'a senc'o.

Ĉapitr'o 36

Pri la strang'a kaj ne'imag'ebl'a aventur'o de la duenj'o Dolorida, al'nom'o de la graf'in'o Trifaldi, kaj pri unu leter'o, kiu'n Sancho skrib'is al si'a edz'in'o Teresa Panza La majordom'o de la duk'o, vir'o de burlesk'a kaj sprit'a humor'o, aranĝ'is la spektakl'o'n de la last'a aventur'o, lud'is la rol'o'n de Merlín, verk'is la poem'o'n kaj dispon'is, ke paĝi'o prezent'u si'n en la figur'o de Dulcine'a. Nun, kun la inter'ven'o de si'a'j ge'mastr'o'j, la majordom'o organiz'is ali'a'n plej amuz'a'n kaj strang'a'n mistifik'o'n imag'ebl'a'n.

La sekv'ant'a'n tag'o'n, la duk'in'o demand'is al la ŝild'ist'o, ĉu li jam komenc'is la si'n'pun'o'n por la el'sorĉ'o de Dulcine'a. Li respond'is, ke jes, kaj ke, jam en la nokt'o, li don'is al si kvin bat'o'j'n.

La duk'in'o demand'is, per kio li si'n bat'is, kaj Sancho dir'is, ke per la man'o.

—Tio —respond'is la duk'in'o— pli ol vip'o'bat'o'j est'as man'frap'o'j. Mi opini'as, ke la saĝ'a Merlín ne kontent'os je vi'a si'n'indulg'o. Neces'as, ke la bon'a Sancho uz'u skurĝ'o'n kun rimen'o'j garn'it'a'j sur la pint'o'j per ŝtal'a'j dorn'o'j aŭ per nod'o'j, ke ili li'n dolor'u: ĉar, «por lern'i fund'e, pen'ad'u profund'e», kaj oni ne dev'as akir'i tiel ĉip'e la liber'ig'o'n de tiel grand'a dam'o kiel Dulcine'a. Memor'u, Sancho, ke bon'far'i du'on'hezit'e kaj ne'vol'em'e hav'as neni'a'n merit'o'n aŭ

valor'o'n.

—Don'u al mi skurĝ'o'n aŭ taŭg'a'n rimen'o'n —respond'is Sancho— kaj mi bat'os mi'n per ĝi, se nur ĝi ne kaŭz'os tro da dolor'o. Sci'u, sinjor'in'o, ke, kvankam mi est'as vilaĝ'an'o, mi'a karn'o pli simil'as koton'o'n ol kanab'o'n, kaj ne just'us, se mi draŝ'us mi'n je la profit'o de ali'a'j person'o'j.

—Tre bon'e— dir'is la duk'in'o—. Morgaŭ mi don'os al vi taŭg'a'n skurĝ'o'n mol'e adapt'ebl'a'n al vi'a delikat'a karn'o, kvazaŭ ĉi last'a est'us frat'in'o de la bat'il'o.

—Mi dev'as dir'i al vi, Vi'a Alt'ec'o kaj sinjor'in'o mi'a —respond'is Sancho—, ke mi jam skrib'is leter'o'n al mi'a edz'in'o Teresa por inform'i al ŝi pri ĉio okaz'int'a de kiam mi for'ir'is de ŝi'a flank'o. Mi hav'as la leter'o'n ĉi tie, ĉe la brust'o, kaj mank'as nur al'skrib'i la adres'o'n. Mi vol'us, ke Vi'a Saĝ'ec'o leg'u ĝi'n, ĉar mi opini'as ĝi'n propr'a al gubernator'o, mi vol'as dir'i, laŭ'a al la stil'o, kiu'n sen'dub'e uz'as la gubernator'o'j.

—Kiu dikt'is ĝi'n? —demand'is la duk'in'o.

—Kiu, se ne ĉi povr'a pek'ant'o, mi mem?

—Ĉu vi ankaŭ skrib'is ĝi'n?

—Tut'e ne. Mi ne sci'as leg'i aŭ skrib'i, nur signatur'i.

—Ni vid'u la leter'o'n —dir'is la duk'in'o—. Sen'dub'e ĝi montr'os la ampleks'o'n kaj la kapabl'o'n de vi'a talent'o.

Sancho tir'is de si'a brust'o leter'o'n ne sigel'it'a'n, la duk'in'o ĝi'n pren'is kaj leg'is la jen'o'n: Leter'o de Sancho Panza al li'a edz'in'o Teresa Panza

Oni skurĝ'is mi'n sen'paŭz'e, sed mi rajd'is bon'a'n best'o'n. [329] Se mi hav'as bon'a'n regn'o'n, per vip'ad'o mi ĝi'n pag'as. Vi ne kompren'os nun ĉi tio'n, kar'a Teresa, sed vi sci'os si'a'temp'e. Mi vol'as inform'i vi'n, edz'in'o, ke mi decid'is, ke vi uz'u propr'a'n vetur'il'o'n, kiel dec'as, ĉar la ceter'a'j vojaĝ'o'manier'o'j est'as kvazaŭ ir'i sur kvar pied'o'j. Vi est'as edz'in'o de gubernator'o: la hom'o'j gard'u si'n kritik'i kaj prikl'aĉ'i vi'n! Mi kun'send'as verd'a'n ĉas-kostum'o'n al mi donac'it'a'n de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o. Far'u el ĝi jup'o'n kaj korsaĵ'o'n por ni'a fil'in'o. Mi aŭd'is en ĉi land'o, ke do'n Quijote, mi'a mastr'o, est'as sana'mens'a frenez'ul'o kaj amuz'a idiot'o, kaj ke mi pov'as konkur'i kun li ĉi-rilat'e. Ni vizit'is la kavern'o'n de Montesinos, kaj la saĝ'ul'o Merlín vol'is, ke la el'sorĉ'o de Dulcine'a de El Toboso, nom'at'a Aldonza Lorenzo tie inter vi, okaz'u per'e de mi. Tri mil tri cent vip'o'bat'o'j'n, min'us kvin, mi dev'as don'i al mi, por ke ŝi vid'u si'n tiel el'sorĉ'it'a, kiel la patr'in'o ŝi'n nask'int'a. Gard'u la sekret'o'n pri ĉi afer'o, ĉar, kio'n oni dis'kon'ig'as en la plac'o, tio'n kelk'a'j ul'o'j opini'as blank'a, kaj ali'a'j nigr'a. Post kelk'a'j tag'o'j, mi ir'os okup'i mi'a'n gubernator'a'n posten'o'n, kaj mi'n akompan'os la grand'eg'a dezir'o riĉ'ig'i mi'n, ĉar mi aŭd'is ke, en ni'a epok'o, la nov'a'j gubernator'o'j hav'as sen'escept'e tiu'n sam'a'n intenc'o'n. Mi esplor'os la teren'o'n kaj sci'ig'os vi'n, ĉu konven'as, ke vi ven'u ĉi tie'n aŭ ne. La griz'ul'o bon'e fart'as kaj send'as al vi si'a'j'n salut'o'j'n: mi ne pens'as for'las'i ĝi'n, eĉ se oni lev'us mi'n al la ofic'o de sultan'o de Turk'uj'o. Mi'a sinjor'in'o la duk'in'o kis'as al vi mil'foj'e la man'o'j'n; send'u al ŝi re'turn'e du mil kis'o'j'n, ĉar, laŭ dir'o de mi'a mastr'o, neni'o kost'as kaj valor'as tiel et'e, kiel la bel'a'j kompliment'o'j. Di'o ne degn'is hav'ig'i al mi ali'a'n valiz'o'n kun cent eskud'o'j, kiel la iam'a, sed ne zorg'u, kar'a Teresa, ĉar, kiu don'as la alarm'o'n, en la tur'o si'n protekt'as, kaj, kiam mi funkci'os gubernator'e, ĉio solv'iĝ'os laŭ mi'a'j dezir'o'j. Nur unu afer'o perturb'as mi'n: laŭ'dir'e, gust'um'i la reg'ad'o'n don'as eg'a'n plezur'o'n al la reg'ant'o'j, ĝis la ekstrem'o, ke ili manĝ'as al si la man'o'j'n ĝis la kubut'o. Se tiel, la gubernator'ec'o kost'us al mi ne ĉip'e, kvankam la kripl'a'j jam ĝu'as si'a'n sinekur'o'n almoz'ant'e. [330] Tiel do, iel aŭ ali'e, vi est'os riĉ'a kaj bon'sort'a. Do vi'n ben'u, kaj mi'n gard'u, por ke mi pov'u serv'i vi'n. De ĉi kastel'o, la 20-an de juli'o de 1614. Vi'a edz'o, la gubernator'o, Sancho Panza.

Leg'int'e la leter'o'n, la duk'in'o dir'is al Sancho:

—Ni'a bon'a gubernator'o iom erar'as rilat'e al du afer'o'j. Unu'e vi dir'as, aŭ sugest'as, ke oni don'is al vi la gubernator'ec'o'n inter'ŝanĝ'e por la vip'ad'o, kiu'n vi dev'as aplik'i al vi; kaj vi bon'e sci'as, kaj ne pov'as ne'i, ke mi'a sinjor'o la duk'o promes'is al vi la insul'o'n, kiam oni eĉ

ne sonĝ'is, ke vip'ad'o'j ekzist'as en la mond'o. Du'e, vi montr'iĝ'as tro mon'avid'a, kaj ne plaĉ'us al mi, ke vi tromp'us ni'a'n esper'o'n: ĉar sak'o tro plen'a dis'krev'as, kaj profit'em'a gubernator'o ne reg'as just'e.

—Mi ne vol'is tiom dir'i en la leter'o —respond'is Sancho—. Kaj se vi'a moŝt'o opini'as ĝi'n ne'send'ind'a, nu, sufiĉ'as ĝi'n dis'ŝir'i kaj skrib'i ali'a'n; kvankam ebl'e la nov'a leter'o est'us pli mav'a, se ĝi origin'us en mi'a kap'o.

—Ne, ne —respond'is la duk'in'o—. Ĉi leter'o bon'as, kaj mi dezir'as, ke la duk'o ĝi'n leg'u.

Post'e ili ir'is al ĝarden'o, por manĝ'i tie; la duk'in'o montr'is al si'a edz'o la leter'o'n de Sancho, kaj la duk'o leg'is ĝi'n kun grand'a plezur'o. Ili manĝ'is kaj, post ol oni de'met'is la tabl'o'tuk'o'n, kaj la ge'duk'o'j long'e amuz'iĝ'is per la ĝu'ind'a konversaci'o de Sancho, aŭd'iĝ'is subit'e la trist'eg'a son'o de fifr'o kaj la raŭk'a kaj disonanc'a bru'o de tambur'o. Ĉiu'j montr'is alarm'o'n ĉe tia muzik'o konfuz'a, milit'a kaj melankoli'a, precip'e do'n Quijote, ne'kapabl'a sid'i sen'mov'a pro si'a ekscit'iĝ'o. Kaj, kio'n dir'i pri Sancho? Nur, ke la tim'o puŝ'is li'n al si'a kutim'a ŝirm'ej'o, t.e.

al la flank'o de la duk'in'o aŭ en ŝi'a'n jup'o'n, ĉar ver'dir'e la muzik'o son'is plej trist'e kaj melankoli'e. Oni aŭskult'is silent'e kaj streĉ'e, kaj tiam vid'is al'ven'i tra la ĝarden'o du vir'o'j'n en funebr'a'j rob'o'j tiel long'a'j, ke ili tren'is larĝ'a'n vost'o'n sur la ter'o. La funebr'ul'o'j bat'is sur du grand'a'j tambur'o'j kovr'it'a'j per nigr'a'j drap'o'j, kaj ĉe ili'a flank'o ir'is la lud'ant'o de la fifr'o, sam'e en rob'o peĉ'e nigr'a.

La tri'o'n sekv'is ul'o de gigant'a statur'o, en'volv'it'a, pli ĝust'e ol vest'it'a, en ekster'ordinar'e nigr'a mantel'o, kies vost'o sam'e tre long'is. Sur la mantel'o li port'is larĝ'a'n balte'o'n nigr'a'n, kaj enorm'a cimitar'o kun ing'o kaj ten'il'o nigr'a'j pend'is de ĝi. Li'a'n vizaĝ'o'n kovr'is diafan'a vual'o nigr'a, kaj tra ĝi du'on'vid'iĝ'is long'eg'a barb'o blank'a kiel la neĝ'o. Li paŝ'is laŭ la takt'o de la tambur'o'j lant'e kaj solen'e. Unu'vort'e, ĉe li'a kresk'o, li'a majest'a paŝ'ad'o, li'a funebr'o kaj li'a eskort'o, la person'o'j rigard'ant'a'j, kiu'j ne kon'is li'n, sent'is si'n frap'it'a'j de mir'o. Lant'e kaj ceremoni'e, kiel dir'it'e, li genu'iĝ'is antaŭ la duk'o, kiu atend'is star'e kun la ali'a'j. Sed la duk'o dir'is al la funebr'ul'o, ke li permes'us li'n parol'i, nur kiam li star'iĝ'us. La mir'vek'a kvazaŭ'fantom'o obe'is kaj, jam sur'pied'e, lev'is la mask'o'n de sur si'a vizaĝ'o kaj montr'is la plej terur'a'n, plej long'a'n kaj plej dens'a'n barb'o'n, neniam antaŭ'e vid'at'a'n de hom'a'j okul'o'j. Post'e, voĉ'o profund'a kaj re'son'a el'puŝ'iĝ'is el li'a vast'a kaj potenc'a brust'o, kaj, fiks'ant'e la rigard'o'n sur la duk'o'n, li dir'is:

—Alt'eg'a kaj grand'a sinjor'o: mi nom'iĝ'as Trifaldín la blank'a'barb'a kaj est'as kaj est'as ŝild'ist'o de la graf'in'o Trifaldi, ali'nom'e la duenj'o Dolorida, je kies nom'o mi port'as mesaĝ'o'n al Vi'a Grand'ec'o. Per ĝi ŝi pet'as, ke Vi'a Ekscelenc'o bon'vol'u permes'i ŝi'n en'ven'i kaj rakont'i al vi si'a'n mis'fortun'o'n, unu el la plej strang'a'j kaj mir'ind'a'j, kia'n apenaŭ imag'us la plej aflikt'it'a fantazi'o de la mond'o. Sed unu'e ŝi dezir'as sci'i, ĉu en vi'a kastel'o trov'iĝ'as la kuraĝ'a kaj neniam venk'it'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, ĉar de si'a regn'o de Candaya, ŝi ven'is pied'e kaj fast'e ĝis ĉi ŝtat'o vi'a, nur por renkont'i li'n: kaj plen'um'i tia'n vojaĝ'o'n oni dev'us konsider'i mirakl'o aŭ rezult'o de en'sorĉ'o. Ŝi trov'iĝ'as nun ĉe la pord'o de ĉi fortres'o aŭ

kamp'o-dom'o kaj nur atend'as vi'a'n permes'o'n por en'ven'i, Kaj jam mi dir'is ĉio'n.

Li tus'is, kares'is al si la barb'o'n de supr'e mal'supr'e'n per la du man'o'j, kaj atend'is aplomb'e la respond'o'n de la duk'o, kiu dir'is jen:

—Jam de long'e, bon'a ŝild'ist'o Trifaldín la blank'a'barb'a, ni sci'as pri la mis'fortun'o traf'int'a ni'a'n sinjor'in'o'n la graf'in'o'n Trifaldi, nun al'nom'at'a'n «la duenj'o Dolorida» kaŭz'e de la sorĉ'ist'o'j. Vi pov'as, brav'a ŝild'ist'o, dir'i al ŝi, ke ŝi en'ven'u, kaj ke ĉi tie trov'iĝ'as la kuraĝ'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha, de kies si'n'don'a natur'o ŝi cert'e pov'as atend'i ĉi'a'n help'o'n kaj protekt'o'n. De mi'a flank'o, dir'u al ŝi ankaŭ, ke, se ŝi bezon'as mi'a'n favor'o'n, ĝi ne mank'os al ŝi: ĉar pro mi'a kavalir'ec'o mi hav'as la dev'o'n help'i ĉi'a'n vir'in'o'n, ĉef'e se tem'as pri

duenj'o'j vidv'in'iĝ'int'a'j, aflikt'it'a'j kaj for'las'it'a'j, kia cert'e est'as vi'a sinjor'in'o.

Tio'n aŭd'int'e, Trifaldín klin'is la genu'o'n ĝis la ter'o, far'is sign'o'n al la vir'o'j kun la fifr'o kaj tambur'o'j, ke ili re'lud'u kaj, je la sam'a'j muzik'o kaj takt'o, li el'paŝ'is, dum la ali'a'j rest'is en la ĝarden'o plen'a'j de mir'o ĉe li'a'j aspekt'o kaj ten'iĝ'o.

La duk'o turn'is si'n al do'n Quijote kaj dir'is:

—Cert'e, renom'a kavalir'o, la tenebr'o de la malic'o kaj la ne'sci'o ne pov'as kaŝ'i aŭ vual'i la bril'o'n de la kuraĝ'o kaj virt'o. Mi tio'n dir'as, ĉar vi gast'as en ĉi kastel'o apenaŭ ses tag'o'j'n kaj, dank’ al vi'a'j prod'aĵ'o'j, fam'a'j ĉirkaŭ la kon'at'a mond'o, la hom'o'j aflikt'it'a'j kaj sen'fortun'a'j, cert'a'j trov'i en la fort'o de vi'a brak'o la rimed'o'n kontraŭ si'a sufer'o kaj angor'o, jam ven'as serĉ'i vi'n de for'a'j kaj dist'a'j land'o'j, ne en kaleŝ'o'j aŭ sur dromedar'o'j, sed pied'e kaj fast'e.

—Mi dezir'us, sinjor'o duk'o —respond'is do'n Quijote—, vid'i nun ĉi tie la ben'ind'a'n klerik'o'n kiu, antaŭ kelk'a'j tag'o'j, montr'is ĉe la tabl'o tiel grand'a'n mal'bon'vol'o'n kaj antipati'o'n kontraŭ

la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Li observ'us propr'a'okul'e, cŭ tia'j kavalir'o'j neces'as en la mond'o, kaj konstat'us, ke la profund'e aflikt'it'a'j kaj sen'konsol'a'j, prem'at'a'j de enorm'a'j mis'fortun'o'j, turn'as si'n por help'o, ne al la hejm'o de la letruloj, nek al la sakristi'an'o'j de la vilaĝ'o'j, nek al la kavalir'o'j, kiu'j neniam el'ir'as ekster la lim'o'j de si'a urb'o, nek al la pigr'a'j kort'eg'an'o'j pli inklin'a'j serĉ'i nov'aĵ'o'n por ĝi'n rakont'i kaj ripet'i ol plen'um'i grand'a'j'n far'o'j'n kaj prod'aĵ'o'j'n, por ke ali'a'j ili'n rakont'u kaj skrib'u. La rimed'o al la mis'fortun'o'j kaj al la mizer'o, la konsol'o al la vidv'in'o'j, la protekt'o al la puceloj trov'ebl'as ĉe la vag'ant'a'j kavalir'o'j mult'e pli facil'e ol ĉe la ceter'a'j person'o'j. Kaj mi sen'lim'e dank'as la ĉiel'o'n, ke mi est'as tia kavalir'o, kaj ne plend'as, kiam mi ricev'as ofend'o'n aŭ el'port'as rigor'a'n pen'ad'o'n en ĉi honor'a profesi'o. Ven'u ĉi duenj'o kaj pet'u de mi i'o'n ajn: la fort'o de mi'a brak'o kaj la kuraĝ'o de mi'a spirit'o hav'ig'os al ŝi la neces'a'n rimed'o'n.

[329] Ĉi tiu komenc'a fraz'o de Sancho ŝajn'as form'it'a el du vers'o'j de old'a romanc'o alud'ant'a'j al ia kondamn'it'o, kiu, rajd'e sur azen'o, ricev'as vip'o'bat'o'j'n, dum oni li'n konduk'as tra la ĉef'a'j strat'o'j, laŭ la kutim'o de la tiam'a epok'o.

[330] Per ĉi tiu'j vort'o'j Cervantes amar'e alud'as si'n mem: en si'a'j last'a'j jar'o'j li vid'is si'n kripl'a kaj paŭpera kaj dev'is serĉ'i mon'a'n help'o'n, la «sinekur'o'n de la almoz'o», ĉe kelk'a'j potenc'ul'o'j kiel la duk'o de Béjar, la graf'o de Lem'os aŭ la kardinal'o Sandoval y Roj'as.

Ĉapitr'o 37

Kun la daŭr'ig'o de la fam'a aventur'o de la duenj'o Dolorida

La duk'o kaj la duk'in'o tre ĝoj'is, vid'ant'e, kiel bel'e do'n Quijote re'ag'is al ili'a'j plan'o'j. Sed tiam dir'is Sancho.

—Mi ne vol'us, ke ĉi moŝt'a duenj'o ven'us ĵet'i baston'o'n en la rad'o'n de mi'a gubernator'ec'o: ĉar mi aŭd'is unu apotek'ist'o'n de Toledo asert'i (kaj li parol'is kiel najtingal'o), ke, kiam la duenj'o'j miks'as si'n en i'a'n afer'o'n, neni'o bon'a rezult'as el ili'a inter'ven'o. Je Di'o, la apotek'ist'o hav'is ver'a'n antipati'o'n kontraŭ ili! Kaj mi pens'as, ke, se la duenj'o'j de ĉia kvalit'o kaj rang'o montr'iĝ'as sen'escept'e ted'a'j kaj impertinent'a'j, kiel montr'iĝ'os duenj'o, krom'e aflikt'it'a, kia laŭ'dir'e est'as ĉi graf'in'o tri-fald'a aŭ tri'mil-falt'a?

—Silent'u, amik'o —dir'is do'n Quijote—. Se ĉi dam'o ven'as serĉ'i mi'n de tiel for'a land'o, cert'e ŝi ne aparten'as al la rond'o de la duenj'o'j menci'it'a'j de la apotek'ist'o, des mal'pli, ke ŝi est'as graf'in'o, kaj, kiam graf'in'o'j serv'as kiel duenj'o'j, ili dev'as serv'i reĝ'in'o'n aŭ

imperi'estr'in'o'n, ĉar en si'a'j hejm'o'j ili hav'as moŝt'a'n rang'o'n, kaj ali'a'j duenj'o'j serv'as ili'n.

Doña Rodríguez trov'iĝ'is tie kaj dir'is al tio:

—Mi'a sinjor'in'o la duk'in'o hav'as por si'a serv'o duenj'o'j'n, kiu'j pov'us est'i graf'in'o'j, se la sort'o tio'n vol'us; sed «kio'n ordon'as reĝ'o, tio far'iĝ'as leĝ'o»; kaj oni ne klaĉ'u pri la duenj'o'j, des mal'pli, kiam ili est'as old'a'j puceloj: ĉar, kvankam mi ne aparten'as al tia kategori'o, mi bon'e kompren'as la avantaĝ'o'n de duenj'o-pucelo super duenj'o-vidv'in'o. Kaj, kiu ni'n tond'is, ten'as ankoraŭ la tond'il'o'n en la man'o. [331]

—Tamen —respond'is Sancho— la duenj'o'j merit'as tiel'a'n tond'ad'o'n, laŭ mi'a barbir'o, ke prefer'e ni ne re'mov'u la riz'o'n, eĉ se ĝi kun'glu'iĝ'as. [332]

—La ŝild'ist'o'j —dir'is doña Rodríguez— ĉiam mal'amik'is al ni, ĉar, tial, ke ili est'as la kobold'o'j de la antaŭ'ĉambr'o'j kaj vid'as ni'n ĉiu'paŝ'e, ili dediĉ'as si'n klaĉ'i pri ni, fos'ant'e en ni'a'n pase'o'n kaj detru'ant'e ni'a'n reputaci'o'n anstataŭ preĝ'i en si'a liber'a temp'o. Sed mi dir'u al tiu'j mov'ebl'a'j ŝtip'o'j, [333] ke, spit'e al ili, ni plu loĝ'os en la palac'o'j de la mond'o, eĉ mort'ant'e de mal'sat'o kaj kovr'ant'e per nigr'a rob'o monaĥ'in-stil'a ni'a'n delikat'a'n, aŭ ne delikat'a'n, karn'o'n, sam'e kiel oni kovr'as kelk'foj'e sterk-amas'o'n per tapiŝ'o en la tag'o'j de religi'a'j procesi'o'j. Ver'e, se oni don'us al mi permes'o'n, kaj la moment'o est'us oportun'a, mi ig'us kompren'i, ne nur al la ĉe'est'ant'o'j, sed al la tut'a mond'o, ke ne ekzist'as virt'o ne trov'ebl'a ĉe la duenj'o'j.

—Mi kred'as —dir'is la duk'in'o—, ke mi'a bon'a doña Rodríguez absolut'e prav'as: sed konven'us, ke ŝi atend'u pli taŭg'a'n moment'o'n por pled'i por si kaj por la ceter'a'j duenj'o'j, por refut'i la mav'a'n opini'o'n de tiu malic'a apotek'ist'o, kaj por el'ŝir'i ĝi'n el la kor'o de la grand'a

Sancho.

—De kiam mi komenc'is flar'i la odor'o'n de gubernator'ec'o —respond'is Sancho-, mi ne plu sent'as mi'n ŝild'ist'o, kaj la tut'a duenj'ar'o de la mond'o hav'as por mi mal'pli da valor'o ol sek'a fig'o.

Oni cert'e daŭr'ig'us la konversaci'o'n kun la duenj'o, se tiam ne aŭd'iĝ'us la fifr'o kaj la tambur'o'j anonc'ant'a'j, ke jam proksim'iĝ'as la duenj'o Dolorida. La duk'in'o demand'is al si'a edz'o, ĉu est'us bon'e ir'i akcept'i ŝi'n, se konsider'i ŝi'a'n moŝt'a'n rang'o'n de graf'in'o.

—Pro ŝi'a graf'in'ec'o —dir'is Sancho, antaŭ ol la duk'o pov'us respond'i—, ŝajn'as dec'e, ke Vi'a'j Grand'ec'o'j ir'u akcept'i ŝi'n; sed pro ŝi'a karakter'o de duenj'o, mi opini'as, ke vi dev'as mov'i vi'n eĉ ne per unu paŝ'o.

—Kiu pet'is vi'a'n inter'ven'o'n en ĉi afer'o, Sancho? —demand'is do'n Quijote.

—Kiu, sinjor'o? —respond'is Sancho—. Mi inter'ven'as propr'a'iniciat'e, ĉar mi rajt'as tio'n far'i kiel ŝild'ist'o lern'int'a la regul'ar'o'n de la ĝentil'o en la skol'o de vi'a moŝt'o, la kavalir'o plej rafin'it'a kaj ĝentil'a en la regn'o de la bon'a eduk'it'ec'o. Kaj mi aŭd'is vi'a'n moŝt'o'n dir'i, ke, en ĉi afer'o'j, tiel mult'e oni perd'as per tro'a, kiel per mal'tro'a kompliment'o; kaj al bon'a kompren'ant'o, nur kelk'a'j vort'o'j sufiĉ'as.

—Sancho prav'as —dir'is la duk'o—. Ni vid'u la aspekt'o'n de la graf'in'o, kaj ni mezur'os laŭ ĝi la ĝentil'aĵ'o'n al ŝi ŝuld'at'a'n.

Ĉe tio en'paŝ'is, kiel la unu'a'n foj'o'n, la vir'o'j kun la fifr'o kaj la tambur'o'j. Kaj la aŭtor'o fin'as ĉi kurt'a'n ĉapitr'o'n kaj komenc'as la sekv'ant'a'n, kie oni plu trakt'as la sam'a'n aventur'o'n, unu el la plej rimark'ind'a'j de la libr'o.

[331] Kaj ebl'e, per la sam'a tond'il'o oni pov'us tond'i ankaŭ li'n. «Tond'i» hav'as ĉi tie la senc'o'n

«prikl'aĉ'i», «kritik'i», kiel en la respond'o de Sancho.

[332] Proverb'a esprim'o. Tem'as, kompren'ebl'e, pri la riz'o kuir'iĝ'ant'a. En figur'a senc'o: prefer'ind'as akcept'i cert'a'n damaĝ'o'n aŭ kontraŭ'aĵ'o'n, se per tio oni evit'as ali'a'n pli grand'a'n.

[333] Per ĉi amuz'a esprim'o, la duenj'o nom'as la ŝild'ist'o'j'n pigr'a'j kaj dorm'em'a'j.

Ĉapitr'o 38

La duenj'o Dolorida rakont'as si'a'n mis'fortun'o'n

Post la trist'a'j muzik'ant'o'j, komenc'is en'ir'i en la ĝarden'o'n kelk'a'j duenj'o'j ĝis la nombr'o de dek du en du vic'o'j, en larĝ'a'j monaĥ'in'a'j rob'o'j ŝajn'e el ful'it'a serĝ'o kaj kun blank'a'j vual'o'j muslin'a'j, tiel long'a'j, ke nur la rand'o de ili'a rob'o vid'iĝ'is. Post ili ven'is la graf'in'o Trifaldi, kiu'n konduk'is je la man'o la ŝild'ist'o Trifaldín la blank'a'barb'a; ŝi sur'hav'is tre fajn'a'n nigr'a'n lan'aĵ'o'n ne friz'it'a'n, ĉar se ĝi est'us friz'it'a, la grajn'o'j de la veft'o vid'iĝ'us tiel grand'a'j kiel bon'a'j kiker'o'j de Mart'os. La vost'o de la rob'o konsist'is el tri tren'aĵ'o'j, kaj tri paĝi'o'j sam'e en funebr'a kostum'o ten'is ili'n je la pint'o'j kaj form'is bel'a'n geometri'a'n figur'o'n per la akut'a'j angul'o'j de la tren'aĵ'o'j: tiam la ĉe'est'ant'o'j kompren'is, ke la dam'o nom'iĝ'as la graf'in'o Trifaldi kaŭz'e de la tri fald'o'j de si'a vost'o. Kaj Benengeli dir'as, ke, efektiv'e, ili prav'is, ĉar ver'e ŝi nom'iĝ'is graf'in'o Lobuna, ĉar en ŝi'a graf'land'o mult'is lup'o'j, kaj se anstataŭ'e mult'us vulp'in'o'j, ŝi nom'iĝ'us graf'in'o Zorruna, [334] tial ke, laŭ kutim'o reg'ant'a en la part'o de la mond'o, kie ŝi loĝ'is, la senjor'o'j don'is al si la nom'o'n de tio plej abund'a en si'a'j ŝtat'o'j. Tamen ĉi graf'in'o, por celebr'i la original'ec'o'n de si'a rob'o, for'las'is la nom'o'n de Lobuna kaj ig'is ŝi'n nom'i Trifaldi. La dek du duenj'o'j kaj ties mastr'in'o marŝ'is per procesi'a'j paŝ'o'j, kaj ili'a'n vizaĝ'o'n kovr'is nigr'a'j vual'o'j, ne diafan'a'j kiel la vual'o de Trifaldín, sed tiel dens'a'j, ke absolut'e neni'o tra'vid'iĝ'is.

Tuj kiam la tut'a eskadron'o de duenj'o'j paŝ'is en la ĝarden'o'n, la ge'duk'o'j kaj do'n Quijote star'iĝ'is, sam'e kiel la ceter'a'j rigard'ant'o'j de la tut'a procesi'o. La dek du duenj'o'j halt'is, kaj inter la du vic'o'j avanc'is Dolorida sen de'las'i la man'o'n de Trifaldín. Ĉe tio la ge'duk'o'j kaj do'n Quijote antaŭ'e'n'ir'is proksim'um'e dek du paŝ'o'j'n por akcept'i ŝi'n. La graf'in'o genu'iĝ'is kaj kun voĉ'o pli raŭk'a kaj profund'a ol delikat'a kaj dolĉ'a dir'is:

—Vi'a'j Grand'ec'o'j bon'vol'u ne montr'i vi'n tiel ĝentil'a'j antaŭ ĉi serv'ist'o, mi vol'as dir'i, antaŭ

ĉi serv'ist'in'o vi'a. Tiel profund'a aflikt'o mi'n posed'as, ke mi ne kapabl'as respond'i, kiel mi dezir'us. Mi'a strang'a kaj sen'egal'a mis'fortun'o ŝancel'is mi'a'n mens'o'n ĝis tia grad'o, ke mi ne sci'as, kiam ĝi re'trov'os si'a'n ekvilibr'o'n.

—Sinjor'in'o graf'in'o —respond'is la duk'o—. Sen'mens'a est'us la hom'o ne'kapabl'a diven'i vi'a'n ind'ec'o'n per la aspekt'o de vi'a person'o, kiu, sen pli'a ekzamen'o, merit'as la omaĝ'o'n de la krem'o de la ĝentil'o kaj de la flor'o de la kort'eg'a'j ceremoni'o'j.

Kaj, lev'int'e ŝi'n je la man'o, la duk'o ŝi'n konduk'is al seĝ'o apud la duk'in'o, kiu salut'is kun grand'a afabl'o la dam'o'n en funebr'o. Do'n Quijote silent'is, kaj Sancho eg'e dezir'is vid'i la vizaĝ'o'n de Trifaldi kaj de kelk'a'j el ŝi'a'j mult'a'j duenj'o'j, kio ne ebl'is, ĝis ili propr'a'vol'e kaj si'a'temp'e de'met'is la vual'o'j'n. Ĉiu rest'is sen'mov'a'j kaj en silent'o, atend'ant'e, kiu romp'us ĝi'n unu'e. Tio'n far'is la duenj'o Dolorida, dir'ant'e:

—Mi konfid'as, potenc'eg'a sinjor'o, sen'egal'e bel'a sinjor'in'o kaj plej saĝ'a'j akompan'ant'o'j, ke

mi'a profund'a aflikt'o trov'os en vi'a'j kuraĝ'a'j kor'o'j akcept'o'n tiel favor'a'n, kiel kompat'a'n kaj sen'rezerv'a'n, ĉar ĝi tiel intens'as, ke ĝi kapabl'as likv'ig'i la marmor'o'n, mol'ig'i la rok'o'n kaj fand'i la ŝtal'o'n de la plej hard'it'a'j anim'o'j de la mond'o. Sed antaŭ ol mi sci'ig'os mi'a'n aflikt'o'n al vi'a aŭd'o (mi ne vol'as dir'i «al vi'a'j orel'o'j») eg'e mi ŝat'us, se oni inform'us mi'n, ĉu en ĉi rond'o, kun'ven'o aŭ kompani'o trov'iĝ'as la plej sen'makul'a kavalir'o, nom'e, la enorm'a do'n Quijote de La Mancha kaj li'a ŝild'ist'eg'o Panza.

—Panza —respond'is Sancho, antaŭ ol ali'a ajn pov'us parol'i— trov'iĝ'as ĉi tie kaj ankaŭ la enorm'a do'n Quijote. Do, aflikt'eg'it'a duenj'eg'o, dir'u kio'n vi vol'as, ĉar ni pret'eg'as est'i vi'a'j serv'ist'eg'o'j.

Ĉe tio do'n Quijote star'iĝ'is, turn'is si'n al la duenj'o Dolorida kaj dir'is:

—Se vi'a mis'fortun'o, angor'plen'a sinjor'in'o, pov'us iel mild'iĝ'i per la inter'ven'o de vag'ant'a kavalir'o, mi met'as je vi'a dispon'o la fort'o'n kaj kuraĝ'o'n de mi'a brak'o; eĉ se febl'a'j kaj ne'sufiĉ'a'j, mi serv'os al vi per ili sen'kondiĉ'e. Mi est'as do'n Quijote de La Mancha, laŭ'profesi'e dev'as don'i help'o'n al ĉi'a'j mizer'ul'o'j kaj sekv'e, sinjor'in'o, vi ne bezon'as supliki mi'a'n favor'o'n aŭ uz'i ĉirkaŭ'fraz'o'j'n; rekt'e kaj al'cel'e rakont'u vi'a'n mis'fortun'o'n, ĉar vi'a aŭskult'ant'o sci'os, se ne ebl'us liber'ig'i vi'n de ĝi, almenaŭ kompat'i vi'n el'kor'e.

Ĉe tia'j vort'o'j, la duenj'o Dolorida ŝajn'is dezir'i ĵet'i si'n al la pied'o'j de do'n Quijote, kaj efektiv'e, ŝi ĵet'is si'n kaj pen'is ili'n ĉirkaŭ'prem'i, dir'ant'e:

—Mi ĵet'as mi'n al ĉi krur'o'j kaj pied'o'j, ho, ne'venk'it'a kavalir'o, ĉar ili est'as la fundament'o kaj la koloni'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Mi vol'as kis'i ĉi pied'o'j'n de kies paŝ'o'j pend'as kaj de'pend'as la rimed'o kontraŭ mi'a mis'fortun'o, ho vi, kuraĝ'a vag'ant'o, kies prod'aĝ'o'j devanc'as kaj met'as en la ombr'o'n la fabel'a'j'n far'o'j'n de Am'ad'is, Espliandán, Belanís kaj simil'a'j.

Post'e ŝi turn'is si'n al Sancho, pren'is li'a'j'n man'o'j'n kaj daŭr'ig'is:

—Ho vi, plej lojal'a ŝild'ist'o, kia neniam serv'is al vag'ant'a kavalir'o en la pase'o aŭ en la nun'o! Vi, kies bon'ec'o pli grand'as ol la barb'o de mi'a akompan'ant'o Trifaldín, fier'a pro tio, ke, serv'ant'e la fam'a'n do'n Quijote, vi simbol'e serv'as la tut'a'n band'o'n de kavalir'o'j ĝis nun viv'int'a'j en la mond'o. Je la nom'o de vi'a fidel'eg'a bon'kor'ec'o, mi ĵur'pet'as vi'n, ke vi efik'e pled'u antaŭ vi'a mastr'o, por ke li favor'u ĉi humil'eg'a'n kaj mizer'eg'a'n graf'in'o'n.

—Ne koncern'as mi'n, sinjor'in'o —respond'is Sancho—, ĉu mi'a bon'ec'o grand'as kiel la barb'o de vi'a ŝild'ist'o. Mi'n interes'as nur, ke mi'a anim'o hav'u barb'o'n kaj mustaĉon, kiam ĝi flug'os en la trans'a'n viv'o'n, [335] ĉar, rilat'e al la barb'o'j de ni'a mond'o, mi apenaŭ aŭ tut'e ne zorg'as. Sed neces'as nek vi'a'j flat'o'j nek vi'a'j suplikoj, por ke mi pet'u mi'a'n mastr'o'n (mi sci'as, ke li mi'n am'as, ĉef'e nun, kiam li bezon'as mi'n por cert'a afer'o) favor'i kaj help'i vi'a'n moŝt'o'n, kiom li pov'as. El'pak'u vi'a'n trist'a'n histori'o'n, rakont'u ĝi'n, kaj las'u al ni la ceter'o'n, ĉar ni kompren'os unu la ali'a'j'n.

La ge'duk'o'j, kiel organiz'int'o'j de ĉi aventur'o ĝis ties last'a'j detal'o'j, preskaŭ krev'is de rid'o aŭskult'ant'e ĉi konversaci'o'n, kaj laŭd'is en si la sprit'o'n kaj la lert'a'n aktor'ad'o'n de la graf'in'o

Trifaldi. Ĉi last'a de'nov'e sid'iĝ'is kaj dir'is:

—La fam'a regn'o Candaya situ'as inter la grand'a Trapobana kaj la Sud'a Mar'o, ses mejl'o'j'n preter kab'o Camorín, kaj ĝi'n mastr'is la reĝ'in'o doña Maguncia, vidv'in'o de la reĝ'o Archipielo, ŝi'a sinjor'o kaj edz'o. El ili'a ge'iĝ'o ven'is en la mond'o'n la princ'in'o Antonomasia, hered'ul'in'o de la regn'o. Ĉi princ'in'o kresk'is kaj eduk'iĝ'is sub mi'a kurator'ec'o kaj instru'ad'o, ĉar mi est'is la plej moŝt'a kaj mal'nov'a duenj'o de ŝi'a patr'in'o. Nu, okaz'is ke kun la pas'o de la temp'o, tag'o'n post tag'o Antonomasia ating'is la aĝ'o'n de dek'kvar jar'o'j, kaj ŝi'a bel'o tiom dis'flor'is, ke la Natur'o ne pov'is ig'i ĝi'n pli perfekt'a. Kaj mi konfes'u, ke ĉi bird'in'o hav'is tre akr'a'n inteligent'o'n. Nu, ŝi'a saĝ'o egal'is al ŝi'a bel'o, kaj ŝi est'is la plej bel'a en la mond'o, pli ĝust'e, ŝi est'as, se la envi'a destin'o aŭ la sen'kompat'a'j parc'o'j ne tond'is ankoraŭ la faden'o'n de ŝi'a viv'o. Sed cert'e tio ne okaz'is, ĉar la ĉiel'o ne toler'os, ke oni far'u al la ter'o la terur'a'n mav'o'n detru'i la grapol'o'n, ankoraŭ verd'a'n, de la plej bel'a vit'o de la mond'o. Ŝi'a ĉarm'o, kiam mi'a povr'a lang'o ne kapabl'as ĝust'e laŭd'i, al'tir'is al ŝi la am'o'n de ne'kalkul'ebl'a nombr'o da princ'o'j en'land'a'j kaj ekster'land'a'j'n kaj, inter ili, unu kort'eg'a kavalir'o aŭdac'is lev'i si'a'n pens'o'n ĝis la ĉiel'o de ŝi'a bel'ec'o, fid'ant'e je si'a jun'o, je si'a plaĉ'a aspekt'o, je si'a'j mult'a'j kapabl'o'j kaj je si'a facil'a kaj bril'a sprit'o: ĉar mi dev'as sci'ig'i al Vi'a'j Grand'ec'o'j, se mi ne ted'as vi'n, ke li lud'is la gitar'o'n tiel bel'e, ke la instrument'o ŝajn'is parol'i; krom'e li est'as poet'o kaj grand'a danc'ant'o, kaj tiel lert'e li far'is bird'o-kaĝ'o'j'n, ke, se neces'e, li pov'us viv'ten'i si'n per tia labor'o. Nu, tiom da talent'o'j kaj kapabl'o'j sufiĉ'as por renvers'i mont'o'n, des pli do unu delikat'a'n pucelon. Sed li'a plaĉ'a aspekt'o, li'a ĝentil'o, li'a simpati'o kaj li'a'j kon'o'j fiask'us kontraŭ la fortres'o da virt'o de la knab'in'o, se tiu sen'hont'a fripon'o ne est'us help'int'a ŝi'n per la ruz'o manovr'i komenc'e kontraŭ mi mem. Unu'e la malic'a kaj kanajl'a vagabond'o klopod'is sub'fos'i mi'a'n vol'o'n kaj aĉet'i mi'a'n konsent'o'n por ke mi, mav'a gard'ist'in'o, trans'don'u al li la ŝlos'il'o'n de la fortres'o. Nu, fin'e li romp'is mi'a'n rezist'o'n kaj ig'is mi'n ced'i, donac'ant'e al mi nombr'o'n da bagatel'o'j kaj tombak'o'j. Sed mi'a vol'o definitiv'e dis'fal'is kaj sub'met'iĝ'is unu nokt'o'n, kiam, de krad'it'a fenestr'o rigard'ant'a al strat'et'o, mi aŭd'is li'n kant'i kelk'e da kopl'o'j.

Kaj, se mi bon'e memor'as, jen unu el ili:

Mi'a dam'o kruel'sent'e

vund'as mi'n en mi'a kor'o

kaj eĉ vol'as kun rigor'o,

ke sufer'u mi silent'e.

La kant'o ŝajn'is al mi perl'e bel'a kaj li'a voĉ'o sirop'e miel'a; kaj de tiam, konsider'ant'e kiom da mav'o far'is al mi la menci'it'a'j vers'o'j, kaj ali'a'j de la sam'a spec'o, mi opini'as, ke la ŝtat'o'j bon'e reg'at'a'j dev'us, kiel konsil'is Platon'o, ekzil'i la poet'o'j'n, almenaŭ la lasciv'a'j'n, ĉar ili'a'j vers'o'j simil'as, ne al poem'o'j pri la markiz'o de Mantua, kiu'j amuz'as kaj ig'as plor'i la infan'o'j'n kaj vir'in'o'j'n, sed al ia spec'o de pint'a'j kaj delikat'a'j dorn'o'j kapabl'a'j penetr'i al ni en la anim'o'n kaj ĝi'n vund'i, kiel la fulm'o'j vund'as la korp'o'n kelk'foj'e sen tuŝ'i la vest'o'n. Kaj post'e li kant'is:

Ven'u, mort'o, pied-ŝov'e,

ke mi vi'n ne sent'u paŝ'i,

por ke la plezur’ for'pas'i

ne viv'ig'u mi'n de'nov'e.

kaj mult'e da simil'a kopl'o'j kaj kanzon'o'j, ĉarm'a'j, se aŭskult'at'a'j, kaj emoci'a'j, se legat'a'j. Kaj kio'n dir'i pri unu spec'o de vers'aĵ'o, nom'at'a seguidilla, furor'a tiam en Candaya? Ĝi iĝ'is la kor'o'n danc'i, la rid'o'n eksplod'i kaj la korp'o'n salt'i; unu'vort'e, ĝi ŝajn'is met'i hidrarg'o'n en la sent'o'j'n. Tial mi dir'as, sinjor'o'j, ke oni dev'us ekzil'i la menestrel'o'j'n al ne'loĝ'at'a'j insul'o'j, kvankam, ver'dir'e, ne ili kulp'as, sed la stult'ul'o'j, kiu'j laŭd'as ili'n, kaj la idiot'a'j vir'in'o'j, kiu'j kred'as ili'n. Kaj se mi kondut'us, kiel bon'a duenj'o dev'us, mi ne est'us las'it'a mi'n kor'tuŝ'i de ili'a'j rebus'a'j koncept'o'j, nek kred'int'a, ke ili parol'as la ver'o'n, kiam ili dir'as: viv'i mort'int'e, ard'i en la frost'o, trem'i en la fajr'o, esper'i sen esper'o, for'ir'i sed rest'i, kun'e kun mult'a'j ali'a'j simil'a'j ne'ebl'aĵ'o'j abund'a'j en ili'a'j verk'o'j. Kaj kio'n pens'i, kiam ili promes'as la feniks'o'n de Arab'uj'o, la kron'o'n de Ariadn'a, la ĉeval'o'j'n de la sun'o, la perl'o'j'n de la sud'o, la or'o'n de la river'o Tibr'o kaj la balzam'o'n de Pancaya? Ĉi-rilat'e ili'a plum'o glit'as pli sen'ĝen'e, ĉar et'e kost'as al ili promes'i kio'n ili nek intenc'as nek pov'as don'i. Sed kie'n mi'a'j digresi'o'j mi'n konduk'as? Ve al mi, sen'fortun'a! Kia frenez'o, aŭ kia absurd'o, puŝ'as mi'n parol'i pri la mank'o'j de ali'a'j, kiam oni pov'us tiel mult'e kritik'i pri la mi'a'j? Ve al mi, mizer'a! Ne la poezi'o venk'is mi'n, sed mi'a stult'o. Ne la muzik'o, sed mi'a propr'a frivol'o mi'n de'log'is. Mi'a mult'a ne'sci'o kaj mi'a et'a antaŭ'vid'o apert'is la voj'o'n, taŭg'ig'is la pad'o'n al la paŝ'o'j de do'n Clavijo (tiu'n nom'o'n hav'is la menci'it'a kavalir'o). Tiel do, dank’ al mi'a per'ad'o (ĉar mi kulp'as pri la tut'a afer'o, ne li) li en'ir'is, ne unu, sed mult'e da foj'o'j, nom'ant'e si'n ver'a edz'o en la ĉambr'o'n de Antonomasia; efektiv'e, kvankam pek'ant'in'o, mi neniam toler'us, ke sen ĵur'promes'o de edz'iĝ'o, li tuŝ'us eĉ la pland'o'n de ŝi'a'j pantofl'o'j. Tut'e ne: en ajn'a tia afer'o de mi traktat'a, mi postul'as, kiel unu'a'n kondiĉ'o'n, ke ĝi baz'iĝ'u sur si'n'dev'ig'o de edz'iĝ'o. En la kaz'o de Antonomasia ekzist'is komplik'o, nom'e diferenc'o de rang'o'j; do'n Clavijo est'is simpl'e kavalir'o, kaj ŝi, kiel dir'it'e, hered'ul'in'o de la reĝ'o. Dum kelk'a temp'o ĉi am-intrig'o rest'is kaŝ'it'a kaj ne'kon'at'a, dank’ al mi'a'j ruz'a'j antaŭ'zorg'o'j, ĝi ŝajn'is al mi, ke tia sekret'o baldaŭ dis'kon'iĝ'us kaŭz'e de mi ne sci'as kia ŝvel'iĝ'o de la ventr'o de Antonomasia, ĉe kies stat'o ni tri, tim'ig'it'e, inter'konsil'iĝ'is kaj decid'is, ke antaŭ ol la skandal'o aper'us sub la lum'o de la tag'o, do'n Clavijo pet'u antaŭ la vikari'o la man'o'n de Antonomasia, prezent'ant'e skrib'it'a'n edz'in'iĝ'o-promes'o'n, kiu'n la princ'in'o far'is al li, kaj kiu'n mi tiel'e dikt'is, ke eĉ ne la tut'a fort'o de Ŝimŝon pov'us ĝi'n detru'i. Oni far'is kiel plan'it'e: la vikari'o leg'is la promes'o'n, konfes'pren'is la dam'o'n, ĉi last'a far'is plen'a'n konfes'o'n, kaj la vikari'o ordon'is, ke oni ŝi'n ten'u sub gard'o ĉe tre honor'ind'a urb'a ĝendarm'o…

—Ankaŭ en Candaya ekzist'as urb'a'j ĝendarm'o'j, poet'o'j kaj seguidillas —inter'romp'is Sancho—, do mi imag'as, kaj pov'us ĵur'i, ke la mond'o ĉie sam'as. Sed, sinjor'in'o Trifaldi, bon'vol'u pli rapid'i; est'as tard'e, kaj mi mort'as de la dezir'o sci'i la fin'o'n de ĉi long'a histori'o.

—Tio'n mi far'os —respond'is la graf'in'o.

[334] «Lupin'o», «vulp'in'o», kio, en la hispan'a, signif'as ankaŭ «ĉies'ul'in'o», «putin'o».

[335] T.e. kun anim'o virt'e matur'a.

Ĉapitr'o 39

Kie Trifaldi daŭr'ig'as si'a'n mir'ig'a'n kaj memor'ind'a'n histori'o'n

Ĉe ĉiu vort'o de Sancho, tiom mult'e amuz'iĝ'is la duk'in'o, kiom desper'is do'n Quijote. La hidalg'o do ordon'is la ŝild'ist'o'n silent'i, kaj Dolorida daŭr'ig'is:

—Nu, post long'a enket'o, kaj tial, ke la princ'in'o persist'is en si'a decid'o sen devi'i eĉ ne unu col'o'n de si'a unu'a deklar'o, la vikari'o verdikt'is favor'e al do'n Clavijo kaj al'juĝ'is al li la princ'in'o'n kiel leĝ'a'n edz'in'o'n, kio tiel ĉagren'is la reĝ'in'o'n doña Maguncia, patr'in'o'n de Antonomasia, ke, antaŭ ol pas'is tri tag'o'j, ni en'ter'ig'is ŝi'n.

—Sen'dub'e ŝi mort'is —dir'is Sancho.

—Kompren'ebl'e —respond'is Trifaldín—. En Candaya oni en'ter'ig'as, ne la viv'a'j'n, sed la mort'a'j'n.

—Sed iam kaj tiam okaz'is, sinjor'o ŝild'ist'o —dir'is Sancho—, ke oni en'ter'ig'is person'o'n sven'int'a'n, pens'ant'e, ke li mort'is. Kaj ŝajn'is al mi, ke reĝ'in'o Maguncia dev'int'us, ne mort'i, sed sven'i, ĉar kun la viv'o oni aranĝ'as mult'e da afer'o'j, kaj la si'n'forges'o de la princ'in'o ne grav'is ĝis la ekstrem'o, ke oni sent'u tia'n ĉagren'o'n pro ŝi'a kondut'o. Se ŝi edz'in'iĝ'us al paĝi'o aŭ al ali'a serv'ist'o de la dom'o, kiel mult'a'j puceloj jam far'is, la damaĝ'o ne hav'us rimed'o'n; sed ŝi edz'in'iĝ'is al kavalir'o bel-aspekt'a kaj mult'e'sci'a (almenaŭ oni li'n pentr'as tiel) kaj tia edz'in'iĝ'o pov'as est'i ver'a stult'aĵ'o, tamen ne tiel grand'a kiel oni pens'us, ĉar, laŭ la princip'o'j de mi'a mastr'o (li trov'iĝ'as ĉi tie kaj ne dement'os mi'n), se el la letruloj oni far'as episkop'o'j'n, des pli oni pov'as far'i el la kavalir'o'j, precip'e el la vag'ant'a'j, reĝ'o'j'n kaj imperi'estr'o'j'n.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Se vag'ant'a kavalir'o hav'as nur iom'et'e da bon'a ŝanc'o, li posed'as ĉio'n neces'a'n por far'iĝ'i baldaŭ la plej potenc'a senjor'o de la mond'o. Sed la duenj'o Dolorida daŭr'ig'u, ĉar ŝajn'as al mi, ke ŝi ne rakont'is ankoraŭ la part'o'n amar'a'n de ĉi histori'o, ĝis nun tiel dolĉ'a.

—Jes, mank'as la part'o ver'e amar'a —inform'is la duk'in'o—. Tiel amar'a ke, kompar'e kun ĝi, kolocint'o dolĉ'as kaj oleandr'o bon'gust'as.

—Nu, la reĝ'in'o mort'is, ne sven'is —daŭr'ig'is Trifaldi—, kaj apenaŭ oni en'ter'ig'is ŝi'n kaj dir'is al ŝi la last'a'n adiaŭ, kiam ( quis talia fando temperet a lacrimis? )[336] ĉe la tomb'o de la reĝ'in'o aper'is, sur lign'a ĉeval'o, la gigant'o Malambruno, kruel'a sorĉ'ist'o kaj kuz'o de Maguncia. Kaj por venĝ'i la mort'o'n de si'a kuz'in'o, por pun'i la aŭdac'o'n de do'n Clavijo kaj por humil'ig'i la insolent'o'n de Antonomasia, li en'sorĉ'is la par'o'n kaj las'is sur la tomb'o la princ'in'o'n trans'form'it'a en bronz'a'n simi'in'o'n kaj la kavalir'o'n metamorfoz'it'a en terur'a'n krokodil'o'n el ne'kon'at'a metal'o. Inter la du figur'o'j star'as kolon'o sam'e metal'a, kun siria-lingv'a en'skrib'o, kiu, traduk'it'a unu'e en la candayan, kaj nun en la hispan'a'n, dir'as: «Ĉi du temerar'a'j ge'am'ant'o'j ne re'pren'os si'a'n unu'a'n form'o'n ĝis la kuraĝ'a Manĉ'an'o duel'os kontraŭ

mi: ĉar la fat'o rezerv'as ĉi sen'egal'a'n aventur'o'n nur al li'a grand'a kuraĝ'o». Far'int'e la en'sorĉ'o'n, la gigant'o el'ing'is larĝ'a'n kaj enorm'a'n cimitar'o'n, pren'is mi'n je la har'o'j, kaj minac'e sving'is la kling'o'n, kvazaŭ li vol'us hak'i al mi la glut'il'o'n kaj for'tranĉ'i mi'a'n kap'o'n. Mi terur'iĝ'is, tim'aĉ'is, kaj mi'a voĉ'o glu'iĝ'is al la gorĝ'o. Tamen mi sukces'is reg'i mi'n kaj dir'is tiom da afer'o'j en ton'o trem'a kaj ve'a al la gigant'o, ke li for'las'is la ide'o'n plen'um'i tiel rigor'a'n pun'o'n. Fin'e li ordon'is, ke oni konduk'u antaŭ li la duenj'o'j'n de la palac'o (jen, vi vid'as ili'n ĉi tie) kaj post ol li tro'ig'is ni'a'n kulp'o'n kaj insult'is la duenj'o'j'n pro ties karakter'o, mav'a'j kutim'o'j kaj eĉ pli mav'a'j artifik'o'j, li ŝarĝ'is ni'n per kulp'o nur al mi atribu'ebl'a, kaj dir'is, ke, anstataŭ ekzekut'i ni'n, li aplik'os al ni pun'o'n pli daŭr'a'n, ekvivalent'a'n al spec'o de mizer'a mort'o; kaj apenaŭ li fin'is dir'i tio'n, ni sent'is, ke la por'o'j de ni'a vizaĝ'o larĝ'iĝ'as, kaj ke ĉie sur ĝi dolor'as pik'o'j, kvazaŭ ili'n far'us la pint'o de kudr'il'o'j. Tuj ni tuŝ'is ni'a'n vizaĝ'o'n per la man'o'j kaj trov'is ĝi'n, kia vi nun vid'os.

Tuj post'e Dolorida kaj la ali'a'j duenj'o'j de'met'is la vual'o'j'n kaj montr'iĝ'is kun la vizaĝ'o'j kovr'it'a'j de dens'a'j barb'o'j, kelk'a'j blond'a'j, kelk'a'j nigr'a'j, kelk'a'j blank'a'j kaj kelk'a'j du'on'ruĝ'a'j.

Tio'n vid'ant'e, la ge'duk'o'j ŝajn'ig'is surpriz'o'n, do'n Quijote kaj Sancho mir'is, kaj la ceter'a'j stupor'is. Sed Trifaldi daŭr'ig'is:

—Tiel pun'is ni'n la malic'a kaj mis'intenc'a Malambruno, kovr'ant'e la glat'o'n kaj morbid'o'n de ni'a haŭt'o per la aspr'o de ĉi krin'o'j. Kaj ni bedaŭr'as, ke la ĉiel'o ne permes'is li'n for'tranĉ'i ni'a'n kap'o'n per si'a enorm'a cimitar'o: ĉar tio'n ni prefer'us ol vid'i kaŝ'it'a la lum'o'n de ni'a vizaĝ'o sub la nigr'o de ĉi har'o'j. Kaj, sinjor'o'j, se oni pens'as bon'e la afer'o'n (kio'n mi nun dir'os, mi vol'us dir'i kun la okul'o'j kiel fontan'o'j, sed ili verŝ'is tiom da mar'o'j kaŭz'e de ni'a mis'fortun'o, ke ili sek'as kaj arid'as kiel ost'o, do mi parol'os sen plor'i), kie'n pov'us ir'i duenj'o kun barb'o? Kiu patr'o aŭ patr'in'o kompat'us ŝi'n? Kiu help'us ŝi'n? Se ni apenaŭ trov'as ies simpati'o'n, eĉ se ni hav'as la haŭt'o'n glat'a, tortur'ant'e ni'n per mil spec'o'j de krem'o'j kaj ŝmink'o'j, kio okaz'os, kiam oni vid'os ni'n kun vepr'o sur la vang'o'j? Ho duenj'o'j, kun'ul'in'o'j mi'a'j! En mav'a hor'o ni nask'iĝ'is, en mizer'a moment'o ni'a'j patr'o'j ni'n gener'is!

Kaj, tio'n dir'ant'e, ŝi ŝajn'is ek'sven'i.

[336] Latin'e: «kiu, aŭd'ant'e tio'n, re'ten'us la plor'o'n?» (Virgilio, Ene'ad'o, libr'o 2).

Ĉapitr'o 40

Pri afer'o'j rilat'a'j kaj koncern'a'j al ĉi aventur'o kaj al ĉi memor'ind'a histori'o Ver'dir'e, la ŝat'ant'o'j de histori'o'j simil'a'j al la histori'o de ĉi libr'o dev'us montr'i si'n dank'a'j al Cid'e Hamete, ĝi'a unu'a aŭtor'o, tial, ke li zorg'is detal'e rakont'i al ni ĉio'n kaj ne forges'is met'i sub la klar'a'n lum'o'n eĉ la plej sen'signif'a'n bagatel'o'n. Li pri'skrib'as pens'o'j'n, rivel'as intenc'o'j'n, respond'as ne formul'it'a'j'n demand'o'j'n, klar'ig'as dub'o'j'n, solv'as obĵet'o'j'n kaj, resum'e, regal'as ni'n per inform'o'j sufiĉ'a'j por kontent'ig'i la plej sci'vol'a'n person'o'n de la mond'o. Ho, renom'a aŭtor'o! Ho, feliĉ'a do'n Quijote! Ho, fam'a Dulcine'a! Ho, sprit'a Sancho Panza! Ĉiu'j kun'e, kaj ĉiu apart'e, viv'u temp'o'n sen'fin'a'n por la plezur'o kaj la ĝeneral'a amuz'o de la hom'ar'o.

Dir'as do la histori'o, ke, kiam Sancho vid'is la duenj'o'n Dolorida sven'i, li dir'is:

—Je mi'a fid'o de honest'a hom'o, kaj je la etern'a viv'o de mi'a'j antaŭ'ul'o'j, mi ĵur'as, ke neniam antaŭ'e mi aŭd'is aŭ vid'is, nek mi'a mastr'o rakont'is al mi, aŭ pov'us imag'i, aventur'o'n tia'n. Mil demon'o'j vi'n pren'u, Malambruno, tial, ke vi est'as sorĉ'ist'o kaj gigant'o. Ĉu vi ne pov'is trov'i ali'a'n spec'o'n de pun'o kontraŭ ĉi pek'ant'in'o'j ol proviz'i ili'n per barb'o'j? Ĉu ne est'us pli bon'a afer'o, kaj pli laŭ'a al ili'a stat'o, [337] for'tranĉ'i la du'on'o'n de ili'a naz'o, kvankam post'e ili parol'us kun snuf'a'j son'o'j, anstataŭ garn'i ili'n per barb'o'j? Mi vet'us, ke ili jam ne hav'as sufiĉ'a'n mon'o'n por pag'i la serv'o'j'n de raz'ist'o.

—Vi prav'as, sinjor'o —respond'is unu duenj'o—. Mon'o mank'as al ni por ni'a sen'barb'ig'o, do kelk'a'j el ni uz'as ekonomi'a'n proced'o'n, nom'e, aplik'i al ni sur la vizaĝ'o'n al'glu'iĝ'a'n plastr'o'n kaj post'e abrupt'e ĝi'n de'tir'i, kio ig'as ni'a'n haŭt'o'n nud'a kaj glat'a kiel la fund'o de ŝton'a pist'uj'o. Ĉar, kvankam en Candaya ekzist'as vir'in'o'j, kiu'j ir'as de dom'o al dom'o por elimin'i vil'o'n, aranĝ'i brov'o'j'n kaj aplik'i al la dam'o'j nombr'o'n da divers'a'j ŝmir'aĵ'o'j, ni, la duenj'o'j de ni'a sinjor'in'o, neniam vol'is akcept'i ili'n ĉe ni, tial, ke la pli'part'o jam tro old'a'j mem mal'ĉast'i, odor'as je par'ig'ist'in'o'j. Do, se sinjor'o do'n Quijote ne solv'os ni'a'n problem'o'n, oni en'tomb'ig'os ni'n barb'a'j.

—Mi for'tond'u mi'a'n barb'o'n en la land'o de la maŭr'o'j[338] —dir'is do'n Quijote—, se mi ne liber'ig'os vi'n de la vi'a'j.

Ĉi-moment'e Trifaldi vek'iĝ'is el si'a sven'o kaj dir'is:

—La tint'o de vi'a promes'o, kuraĝ'a kavalir'o, son'is en mi'a'j orel'o'j, mez'e de mi'a sinkop'o, kaj help'is mi'n re'akir'i la konsci'o'n kaj la tut'o'n de mi'a'j sens'o'j; do, de'nov'e mi suplikas vi'n, renom'a sinjor'o vag'ant'a kaj ne'venk'ebl'a, plen'um'i vi'a'n bon'vol'a'n promes'o'n.

—Ne dub'u pri tio —respond'is do'n Quijote—. Dir'u, sinjor'in'o, kio'n mi dev'as far'i. Mi pret'as serv'i vi'n kun mi'a tut'a kuraĝ'o.

—La afer'o est'as —dir'is Dolorida—, ke, se oni ir'as sur'ter'e, la regn'o de Candaya distanc'as de ĉi tie dek kvin mil mejl'o'j'n, plus aŭ min'us ses mejl'o'j'n. Sed, se oni ir'as rekt'e tra la aer'o, ĝi distanc'as naŭ mil ses cent ok'dek unu. Sci'u ankaŭ, ke Malambruno inform'is mi'n, ke, se bon'ŝanc'e mi renkont'us la kavalir'o'n pret'a'n liber'ig'i ni'n, li send'us al li ĉeval'o'n mult'e pli bon'a'n kaj mal'pli mis'kondut'a'n ol la lu'a'j rajd'best'o'j, ĉar tem'us pri la sam'a ĉeval'o, sur kies dors'o, la kuraĝ'a Pierres, kapt'int'e la lind'a'n Magalona, kun'port'is ŝi'n. Oni direkt'as kaj brems'as la ĉeval'o'n per lign'a najl'o en ĝi'a frunt'o, kaj ĝi flug'as tra la aer'o tiel rapid'e, ke ŝajn'as, ke la diabl'o'j mem ĝi'n mov'as. Laŭ old'a tradici'o, la sorĉ'ist'o Merlín konstru'is ĉi ĉeval'o'n kaj ĝi'n prunt'is al si'a amik'o Pierres, kiu far'is per ĝi long'a'j'n vojaĝ'o'j'n, kaj, kiel dir'it'e, for'kapt'is la lind'a'n Magalona kaj, tra la aer'o, port'is ŝi'n sur ĝi'a grop'o, dum, de sur la ter'o, la rigard'ant'o'j al'gap'is ili'n kiel stult'ul'o'j. Merlín ordinar'e prunt'is la ĉeval'o'n nur al si'a'j bon'a'j amik'o'j aŭ al la person'o'j, kiu'j pag'is al li plej mult'e. Laŭ ni'a sci'o, de la epok'o de la grand'a Pierres oni ne plu rajd'is la ĉeval'o'n, sed Malambruno propr'ig'is ĝi'n al si per si'a'j artifik'o'j kaj nun vojaĝ'as per ĝi oft'e kaj tra la tut'a mond'o: hodiaŭ li trov'iĝ'as ĉi tie, morgaŭ

en Franc'uj'o, post'morgaŭ en Potosí; kaj la plej bon'a afer'o est'as, ke ĉi ĉeval'o nek manĝ'as, nek dorm'as, nek bezon'as huf'um'o'j'n, kaj sen flug'il'o'j trot'as tiel glit'e kaj egal'paŝ'e tra la aer'o, ke ĝi'a rajd'ant'o pov'us port'i en la man'o glas'o'n plen'a'n de akv'o, sen ke verŝ'iĝ'us eĉ unu sol'a gut'o; tial, rajd'ad'i sur ĝi tre plaĉ'is al la lind'a Magalona.

—Por ir'i glit'e kaj egal'paŝ'e mi prefer'as mi'a'n azen'o'n —inter'romp'is Sancho—. Ver'e, ĝi ne flug'as tra la aer'o, sed sur la ter'o mi pri'vet'us ĝi'n kontraŭ ĉi'a'j trot'ul'o'j de la mond'o.

Ĉiu'j rid'is, kaj Dolorida daŭr'ig'is:

—Kaj ĉi ĉeval'o (se Malambruno efektiv'e dezir'as met'i fin'o'n al ni'a mis'fortun'o) trov'iĝ'os ĉi tie antaŭ ol pas'os du'on'hor'o post la nokt'iĝ'o; ĉar li inform'is mi'n, ke se mi renkont'us la ĝust'a'n kavalir'o'n, li send'us al mi tuj kaj rapid'e la ĉeval'o'n.

—Kiom da person'o'j pov'as rajd'i ĝi'n? —demand'is Sancho.

—Du —respond'is Dolorida—. Unu sur la sel'o kaj la ali'a sur la grop'o; kaj ordinar'e, rajd'as ĝi'n kavalir'o kaj ŝild'ist'o, kiam mank'as for'kapt'it'a pucelo.

—Mi vol'us sci'i la nom'o'n de la ĉeval'o, sinjor'in'o Dolorida —dir'is Sancho.

—Ĝi nom'iĝ'as nek Pegaso, kiel la ĉeval'o de Belerofon'o, nek Bucefal'o, kiel tiu de Aleksandro la Grand'a, nek Briladoro, kiel tiu de Rolando la frenez'a, nek, mal'pli ankoraŭ, Bajardo, kiel tiu de Reinaldos de Montalbán, nek Frontino, kiel tiu de Rugero, nek Bootes, nek Peritoa, kiel laŭ'dir'e nom'iĝ'is la ĉeval'o'j de la sun'o; [339] ĝi ankaŭ ne nom'iĝ'as Orelia, kiel la ĉeval'o rajd'at'a de la sen'fortun'a Rodrig'o, last'a reĝ'o de la got'o'j, kiam li part'o'pren'is en la batal'o, kie li perd'is la kron'o'n kaj la viv'o'n.

—Mi vet'us —dir'is Sancho—, ke tial, ke oni ne don'is al ĝi la nom'o'n de unu el ĉi fam'a'j ĉeval'o'j, ĝi ankaŭ ne ricev'is la nom'o'n de la ĉeval'o de mi'a mastr'o, Rocinante, kiu, se konsider'i nur la konven'ec'o'n de la nom'o'j, super'as la ceter'a'j'n ĉeval'o'j'n. [340]

—Vi prav'as —respond'is la barb'a graf'in'o—. Tamen, ankaŭ la lign'a ĉeval'o hav'as konven'a'n nom'o'n: Clavileño la flug'ant'a, alud'a'n al tio, ke la ĉeval'o hav'as najl'o'n en la frunt'o, est'as lign'a[341] kaj vojaĝ'as plej rapid'e. Do, rilat'e al la nom'o, Clavileño pov'as rival'i kun la fam'a Rocinante.

—Ĝi hav'as sufiĉ'e plaĉ'a'n nom'o'n —dir'is Sancho—. Sed, per kia brid'o aŭ rimen'o oni ĝi'n direkt'as?

—Mi jam dir'is al vi: per la najl'o —respond'is Trifaldi—. Turn'ant'e la najl'o'n en unu aŭ ali'a direkt'o, la rajd'ant'o pov'as ir'i jen alt'e tra la aer'o, jen preskaŭ tuŝ'ant'e la ter'o'n, jen ten'ant'e si'n en la mez'o, kio last'a konven'as, kiam oni dezir'as entrepren'i bon'ord'e ajn'a'n afer'o'n.

—Mi dezir'us vid'i tia'n ĉeval'o'n —dir'is Sancho—. Sed pens'i, ke mi rajd'os ĝi'n sur la sel'o aŭ

sur la grop'o, egal'us pet'i de ulm'o pir'o'j'n. Mi apenaŭ pov'as ten'i mi'n sur la ŝarĝ'o-sel'o, pli mol'a ol silk'o, de la azen'o, kaj nun oni vol'as, ke mi rajd'u sur grop'o lign'a, sen ia kusen'o aŭ

kusen'et'o. Je Di'o, mi ne hav'as la intenc'o'n muel'i mi'n, por ke alies barb'o mal'aper'u. Ĉiu raz'u si'n laŭ'pov'e, ĉar mi ne akompan'os mi'a'n mastr'o'n en tiel long'a vojaĝ'o. Des pli, ke mi'n koncern'as nur la el'sorĉ'o de mi'a sinjor'in'o Dulcine'a, ne la raz'o de ĉi barb'o'j.

—Vi erar'as, amik'o —respond'is Trifaldi—. Mi sci'as, ke oni nepr'e bezon'as vi'n, tiom, ke, sen vi, neni'o est'us far'ebl'a.

—Kia absurd'o! —ek'kri'is Sancho—. Kio'n komun'a'n hav'as la ŝild'ist'o'j kun la aventur'o'j de si'a'j mastr'o'j? Ĉu ili akapar'u la glor'o'n, kiam ili sukces'as en si'a'j entrepren'o'j, kaj ni el'port'u la ŝarĝ'o'n kaj la bat'o'j'n? Ho ve! Se almenaŭ la histori'ist'o'j dir'us: «Ĉi kavalir'o plen'um'is tia'n aŭ

tia'n aventur'o'n, sed kun la help'o de si'a ŝild'ist'o Ajn'ul'o, sen kies inter'ven'o la aventur'o ne hav'us feliĉ'a'n fin'o'n». Sed, anstataŭ'e, ili simpl'e skrib'as: «Do'n Paralipomen'o de la Tri Stel'o'j fin'is la aventur'o'n de la ses monstr'o'j» kaj ne menci'as li'a'n ŝild'ist'o'n, kvazaŭ li ne ekzist'us en la mond'o, kvankam li star'is ĉiam ĉe la flank'o de si'a sinjor'o. Mi ripet'as, ke de mi'a mastr'o ir'u sol'a, kaj ke tio far'u al li bon'o'n. Mi rest'os ĉi tie, en la kompani'o de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o, kaj, kiam li re'ven'os, ebl'e li trov'os la afer'o'n de sinjor'in'o Dulcine'a en pli kontent'ig'a stat'o, ĉar mi intenc'as en mi'a'j moment'o'j de nenio'farad'o kaj ripoz'o don'i al mi tia'n seri'o'n da vip'o'bat'o'j, ke eĉ ne unu har'o rest'os sur la bat'it'a part'o.

—Tamen, bon'a Sancho, vi akompan'os li'n, se neces'e —dir'is la duk'in'o—, ĉar tio'n suplikas al vi honest'a'j person'o'j; kaj la vizaĝ'o'j de ĉi dam'o'j ne dev'us plu sufer'i la barb'o'n pro vi'a van'a tim'o. Est'us hont'ind'e.

—Kia absurd'o, ver'e! —respond'is Sancho—. Se tia'n bon'far'o'n oni plen'um'us favor'e al modest'a pucelo aŭ orf'in'o, oni pov'us risk'i si'n; sed ŝarĝ'i si'n per zorg'o'j kaj klopod'o'j por sen'barb'ig'i duenj'o'n… ne, je la diabl'o! Prefer'e vid'i ili'n kun barb'o, de la plej alt'a ĝis la plej nan'a, de la plej afekt'a ĝis la plej rid'ind'a!

—Bas'a'n opini'o'n vi hav'as pri la duenj'o'j, amik'o Sancho —dir'is la duk'in'o—. Vi pens'as preskaŭ sam'e kiel la apotek'ist'o de Toledo. Sed ver'e, vi ne prav'as. En mi'a dom'o viv'as duenj'o'j model'a'j; por ekzempl'o, jen doña Rodríguez: ŝi ne dement'os mi'n.

—Absolut'e ne, Vi'a Ekscelenc'o! —respond'is doña Rodríguez—. Di'o kon'as la ver'o'n de ĉio.

Ankaŭ ni, la duenj'o'j, bon'a'j aŭ mav'a'j, barb'a'j aŭ sen'barb'a'j, hav'is patr'in'o'n kiel la ceter'a'j vir'in'o'j, kaj, se Di'o en'mond'ig'is ni'n, Li cert'e sci'as, kial Li tio'n far'is. Do mi konfid'as li'n mizerikord'o'n, ne ies barb'o'n.

—Nu, bon'e, sinjor'in'o Rodríguez —inter'romp'is do'n Quijote—, kaj vi, doña Trifaldi kaj kompani'o, mi esper'as, ke la ĉiel'o rigard'os kun favor'a'j okul'o'j vi'a'n mis'fortun'o'n; ke Sancho far'os kio'n mi ordon'os; ke ven'os Clavileño, kaj ke mi front'os Malambrunon: ĉar mi sci'as, ke neni'a raz'il'o sen'barb'ig'us pli facil'e vi'a'j'n moŝt'o'j'n, ol mi'a glav'o for'tranĉ'us la kap'o'n de Malambruno de sur ties ŝultr'o'j. Ja Di'o toler'as la pervers'a'j'n, sed ne por ĉiam.

—Ha! —ek'kri'is Dolorida—. La stel'o'j de la ĉiel'a'j region'o'j kontempl'u kun bon'vol'a'j okul'o'j vi'a'n grand'ec'o'n, sen'tim'a kavalir'o, kaj don'u al vi'a kuraĝ'o la firm'o'n kaj fort'o'n sufiĉ'a'n, por ke ĝi est'u ŝild'o kaj protekt'o de la mis'trakt'at'a kaj insult'at'a ras'o de duenj'o'j kontraŭ malic'o'j de apotek'ist'o'j, klaĉ'o'j de ŝild'ist'o'j kaj fripon'aĵ'o'j de paĝi'o'j. La diabl'o pren'u la kompat'ind'ul'in'o'n, kiu en la flor'o de si'a aĝ'o decid'as far'iĝ'i duenj'o prefer'e ol monaĥ'in'o! Ve al ni, duenj'o'j! Kvankam ni de'ven'as de Hektor'o la troj'an'o laŭ direkt'a lini'o vir'a, ni'a'j mastr'in'o'j ne ĉes'as trakt'i ni'n disdegn'e kaj super'ec'e, se per tio ili kred'as si'n reĝ'in'o'j. Ho, gigant'o Malambruno: kvankam sorĉ'ist'o, vi ĉiam plen'um'as vi'a'j'n promes'o'j'n! Send'u al ni do la sen'egal'a'n Clavileño, por ke ni'a mis'fortun'o fin'iĝ'u: ĉar se la varm'o de la sezon'o traf'os ni'n ankoraŭ kun ĉi barb'o'j, ve al ni kaj al ni'a esper'o!

Trifaldi dir'is tio'n kun tiel grand'a patos'o, ke ĉies okul'o'j komenc'is plor'i. Sancho mem dron'is en larm'o'j kaj decid'is en si'a kor'o akompan'i si'a'n mastr'o'n ĝis la fin'o de la mond'o, se tio neces'us por fal'ig'i la lan'o'n de la vang'o'j de tiel respekt'ind'a'j vizaĝ'o'j.

[337] Sarkasm'o de Sancho. La duenj'o'j, laŭ'fam'e, tro sci'vol'is pri la viv'o de la ceter'a'j person'o'j kaj eg'e ŝat'is met'i la naz'o'n en fremd'a'n vaz'o'n. Tial, Sancho prefer'as ili'n sen'naz'a'j.

[338] La arab'o'j ĉiam port'is barb'o'n kaj opini'is ne'dign'a'j kaj sen'honor'a'j la vir'o'j'n, kiu'j raz'is si'n.

[339] Dolorida intenc'e kaj humur'e konfuz'as ili'a'j'n nom'o'j'n. La ĉeval'o'j tir'int'a'j la sun'o'n nom'iĝ'is Eoo kaj Piroento. Bootes (aŭ Bov'ist'o) est'as boreal'a konstelaci'o proksim'a al la Grand'a Urs'in'o. Peritoa (aŭ Peritoo) est'is amik'o de Teze'o.

[340] Por bon'e kompren'i ĉi ironi'o'n de Sancho, oni memor'u, ke Rocinante signif'as

«ĉeval'aĉ'o».

[341] Najl'o en la hispan'a est'as «clavo»; lign'o, «leño»; kaj, «i»; do Clav-i-leño.

Ĉapitr'o 41

Pri la al'ven'o de Clavileño, kun la fin'o de ĉi long'a aventur'o

Fin'e al'ven'is la nokt'o kaj, kun ĝi, la hor'o, kiam dev'us aper'i la fam'a ĉeval'o Clavileño, ĉe kies prokrast'o do'n Quijote jam komenc'is nervoz'iĝ'i, ĉar ŝajn'is al li, ke Malambruno ne send'as ĝi'n, tial, ke li ne est'as la ĝust'a kavalir'o por ĉi aventur'o, aŭ tial, ke la gigant'o ne kuraĝ'as duel'i kontraŭ li.

Sed tiam, ne'atend'it'e, kvar sovaĝ'ul'o'j kun la korp'o kovr'it'a per verd'a heder'o en'ir'is en la ĝarden'o'n, port'ant'e ŝultr'e ĉeval'o'n lign'a'n. Ili met'is ĝi'n sur la ter'o'n, kaj unu sovaĝ'ul'o dir'is:

—La kavalir'o hav'ant'a la sufiĉ'a'n kuraĝ'o'n sur'ir'u ĉi maŝin'o'n.

—Nu, bon'e —inter'romp'is Sancho—. Mi ne sur'ir'os, ĉar mi nek est'as kavalir'o, nek hav'as kuraĝ'o'n.

Sed la sovaĝ'a daŭr'ig'is:

—Kaj, se li hav'as ŝild'ist'o'n, ĉi last'a rajd'u sur la grop'o kaj fid'u la kuraĝ'a'n Malambruno, ĉar nur ties glav'o'n, li dev'us tim'i. Nek la glav'o nek la malic'o de ali'a'j person'o'j'n ofend'os li'n. Oni nur mov'u ĉi najl'o'n en la frunt'o de la ĉeval'o, kaj Clavileño port'os vi'n tra la aer'o'n ĝis la lok'o, kie Malambruno atend'as. Sed, por ke la grand'eg'a alt'o kaj impon'o de la flug'o ne kaŭz'u kap'turn'o'n, oni dev'as ir'i kun la okul'o'j kovr'it'a'j, ĝis la ĉeval'o hen'os, ĉar la hen'o indik'os la fin'o'n de la vojaĝ'o.

Tio'n dir'int'e, ili las'is tie Clavileñon, kaj kun graci'a ten'iĝ'o re'tir'is si'n en la direkt'o, de kie ili antaŭ'e ven'is.

Dolorida, tuj kiam ŝi vid'is la ĉeval'o'n, dir'is preskaŭ plor'ant'e al do'n Quijote:

—Kuraĝ'a kavalir'o, la promes'o'j de Malambruno efektiv'iĝ'is; la ĉeval'o star'as ĉi tie, kaj ni'a'j barb'o'j kresk'as. Je la nom'o de ĉiu el ni, kaj je la nom'o de ĉiu har'o de ni'a'j barb'o'j, ni suplikas vi'n, ke vi ni'n raz'u kaj tond'u, kio'n vi ating'os nur grimp'ant'e kun vi'a ŝild'ist'o la ĉeval'o'n kaj feliĉ'e komenc'ant'e vi'a'n nov'a'n vojaĝ'o'n.

—Tiom mi far'os, sinjor'in'o graf'in'o Trifaldi, volont'e kaj sen'hezit'e, kaj por ne prokrast'i la entrepren'o'n, mi nek serĉ'os kusen'o'n, nek met'os al mi spron'o'j'n. Konsider'u do, kiom mi dezir'as vid'i vi'n, sinjor'in'o, kaj ceter'a'j'n duenj'o'j'n, nud'a'vang'a'j kaj sen'barb'a'j.

—Tio'n mi far'os, nek vol'e aŭ ne'vol'e, nek iel ajn —dir'is Sancho—. Kaj se oni ne pov'as efektiv'ig'i la raz'ad'o'n, sen ke mi sur'ir'u la grop'o'n, mi'a mastr'o trakt'u, ke ali'a ŝild'ist'o li'n akompan'u, kaj ĉi dam'o'j klopod'u trov'i nov'a'n sen'barb'ig'a'n metod'o'n, ĉar mi ne est'as sorĉ'ist'o, kaj ne ŝat'as ir'i tra la aer'o. Kio'n dir'us mi'a'j insul'an'o'j, se ili sci'us, ke ili'a gubernator'o flug'as

promen'e inter la nub'o'j? Kaj jen ali'a afer'o: Candaya distanc'as de ĉi tie proksim'um'e naŭ mil mejl'o'j'n, kaj se la ĉeval'o lac'iĝ'us, aŭ la gigant'o mis'humor'us, la re'ven'a vojaĝ'o daŭr'us ses jar'o'j'n, kaj tiam ne ekzist'us en la mond'o insul'o'j aŭ insul'an'o'j kapabl'a'j re'kon'i mi'n. Nu, tial, ke laŭ'dir'e, «se oni prokrast'as la afer'o'j'n oni en'danĝer'iĝ'as» kaj «ĉe propon'o de ring'o, prezent'u la fingr'o'n», la barb'o'j de ĉi sinjor'in'o'j pardon'u, sed bon'e sid'as Sankt'a Petro en Romo; mi vol'as dir'i, ke mi sent'as mi'n tre bon'e en ĉi dom'o, kie oni trakt'as mi'n kun tiom da afabl'o, kaj de kies mastr'o mi esper'as, ke li favor'u mi'n per la gubernator'ec'o.

—Amik'o Sancho —respond'is la duk'o—. La insul'o, kiu'n mi promes'is al vi, est'as nek mov'ebl'a nek fuĝ'em'a kaj hav'as radik'o'n tiel profund'a'n, fiks'it'a'n en la abism'o de la ter'o, ke oni ne de'sku'us aŭ de'lok'us la insul'o'n eĉ per tri fort'a'j ek'puŝ'o'j. Kaj ĉar, kiel vi sci'as, kaj mi sci'as, la grav'a'j'n posten'o'j'n oni vend'as por unu prez'o aŭ ali'a, mi vol'as ricev'i por ĉi gubernator'ec'o, kiel pag'o'n, ke vi akompan'u vi'a'n sinjor'o'n do'n Quijote plen'um'i kaj fin'i ĉi memor'ind'a'n aventur'o'n. Indiferent'e al tio, ĉu vi tuj re'ven'os sur Clavileño, kiel ĝi'a rapid'o promes'as, aŭ kontraŭ'a sort'o ig'os vi'n re'ven'i pied'e, kiel pilgrim'ant'o, de tavern'o en tavern'o'n kaj gast'ej'o en gast'ej'o'n, ĉiu'okaz'e vi trov'os ĉe vi'a al'ven'o la insul'o'n en la sam'a lok'o, kie ĝi nun kuŝ'as, vi'a'j insul'an'o'j sent'os ĉiam la sam'a'n dezir'o'n vid'i vi'n gubernator'o, kaj krom'e neni'o ŝancel'os mi'a'n bon'vol'o'n por vi. Kaj ne dub'u kio'n mi dir'as; ali'e vi far'us evident'a'n ofend'o'n al mi'a dezir'o serv'i vi'n.

—Ne plu parol'u, sinjor'o —dir'is Sancho—. Mi est'as ia povr'a ŝild'ist'o kaj ne pov'as ne ced'i antaŭ tiom da favor'o'j. Mi'a mastr'o grimp'u, oni kovr'u al mi la okul'o'j'n kaj rekomend'u mi'n al Di'o. Kaj mi vol'us sci'i, ĉu, kiam ni flug'os alt'e, mi pov'os rekomend'i mi'n al Ni'a Sinjor'o, aŭ

al'vok'i la anĝel'o'j'n, ke ili mi'n help'u.

—Sancho —respond'is Trifaldi—. Laŭ'vol'e rekomend'u vi'n al Di'o aŭ al iu ajn ali'a: ĉar Malambruno, kvankam sorĉ'ist'o, est'as krist'an'o kaj far'as si'a'j'n en'sorĉ'o'j'n kun grand'a sagac'o kaj prudent'o, sen al'trud'i si'n al ajn'a person'o.

—Nu, bon'e —dir'is Sancho—. Help'u mi'n Di'o kaj la Sankt'a Tri'unu'o de Gaeta.

—De'post la memor'ind'a aventur'o de la ful-martel'o'j —dir'is do'n Quijote—, neniam mi vid'is Sanchon tiel tim'ig'it'a kiel nun, kaj, se mi superstiĉ'us kiel ali'a'j, li'a tim'em'o pov'us kaŭz'i kelk'a'n ek'trem'o'n al mi'a kor'o. Sed ven'u ĉi tie'n, Sancho, ĉar, kun permes'o de ĉi sinjor'o'j, mi vol'as dir'i al vi du tri vort'o'j'n privat'e.

Kaj ir'int'e kun Sancho post kelk'a'j arb'o'j'n de la ĝarden'o, la hidalg'o pren'is li'a'j'n du man'o'j'n kaj daŭr'ig'is:

—Jam vi vid'as, frat'o Sancho, ke ni'n atend'as long'a vojaĝ'o. Nur Di'o sci'as kiam ni re'ven'os, kaj ĉu ni'a'j afer'o'j permes'os al ni ajn'a'n ripoz'o'n aŭ temp'o'n liber'e dispon'ebl'a'n. Tial do mi dezir'as, ke vi ir'u nun al vi'a ĉambr'o, pretekst'ant'e, ke vi ir'as pren'i i'o'n neces'a'n por la vojaĝ'o, kaj ke, en unu moment'o, vi don'u al vi almenaŭ cent vip'o'bat'o'j'n part'o'pag'e de la tri mil tri'cent ŝuld'at'a'j. Oni kredit'os ili'n en vi'a'n kont'o'n, kaj, krom'e, «afer'o komenc'it'a jam du'on'e fin'it'a».

—Je Di'o —respond'is Sancho—. Sen'dub'e mank'as klap'o al la kap'o de vi'a moŝt'o. Al vi'a pet'o aplik'ebl'as la proverb'o: «Vi vid'as, ke nun mi dev'as for'rapid'i, kaj ĝust'e nun vi vol'as

mi'n deflor'i». Ĉu vi'a moŝt'o dezir'as, ke mi bat'u al mi la pug'o'n nun, kiam mi dev'os sid'i sur nud'a tabul'o? Ver'e kaj sincer'e, vi'a moŝt'o ne prav'as. Ni entrepren'u nun la raz'ad'o'n de ĉi duenj'o'j, kaj, kiam ni re'ven'os, mi promes'as, je mi'a honor'o, ke mi tiel rapid'e kvit'iĝ'os de mi'a ŝuld'o, ke vi'a moŝt'o sent'os si'n kontent'a. Kaj punkt'o.

—Nu, bon'a Sancho, vi'a promes'o konsol'as mi'n —respond'is do'n Quijote—, kaj mi kred'as, ke vi plen'um'os ĝi'n; ĉar, kvankam stult'a, vi est'as ankaŭ sincer'a kaj ver'dir'a.

—Mi ne est'as verd'a, sed brun'a —dir'is Sancho—. Sed, eĉ se mi est'us miks'aĵ'o de kolor'o'j, mi sam'e ten'us mi'a'n parol'o'n.

Post'e ili ir'is al Clavileño, do'n Quijote pret'is sur'ir'i la lign'a'n ĉeval'o'n kaj dir'is al Sancho:

—Bend'u al vi la okul'o'j'n, Sancho, kaj supr'ir'u, ĉar, kiu send'is vok'i ni'n de tiel for'a'j land'o'j, cert'e ne hav'as la intenc'o'n ni'n perfid'i, se konsider'i, ke li akir'us neni'a'n glor'o'n malic'ant'e kontraŭ la person'o, kiu konfid'as li'n. Kaj, eĉ se ĉio okaz'us mal'e ol mi imag'as, neni'a fi'aĵ'o pov'os vual'i la flor'o'n entrepren'i ĉi aventur'o'n.

—Ni ek'ir'u jam, sinjor'o —dir'is Sancho—. La barb'o'j kaj la larm'o'j de ĉi sinjor'o'j tortur'as al mi la kor'o'n, kaj eĉ ne unu plen'buŝ'o'n mi manĝ'os trankvil'e, ĝis mi vid'os ili'a'n vizaĝ'o'n glat'a'n kiel antaŭ'e. Vi'a moŝt'o bend'u al vi la okul'o'j'n kaj sur'ĉeval'iĝ'u unu'a, ĉar, se mi dev'as sid'i sur la grop'o, evident'as, ke unu'e dev'as grimp'i la rajd'ont'o sur la sel'o.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote.

Li el'pren'is naz'tuk'o'n el si'a poŝ'o kaj pet'is Doloridan bon'e bend'i li'a'j'n okul'o'j'n. Tio'n ŝi far'is, sed do'n Quijote de'tir'is la bend'o'n kaj dir'is:

—Se mi bon'e memor'as, mi leg'is ĉe Vergili'o la epizod'o'n pri la Paladi'o de Troj'o, t.e. pri la lign'a ĉeval'o, graved'a je arm'it'a'j kavalir'o'j, kiu'n la grek'o'j prezent'is al la di'in'o Palas'a. Post'e, ĉi kavalir'o'j kaŭz'is la plen'a'n ruin'o'n de Troj'o, do konven'us esplor'i, ĉu Clavileño port'as i'o'n en si'a stomak'o.

—Ne neces'as —dir'is Dolorida—. Mi konfid'as je Malambruno, kaj sci'as, ke li kapabl'as far'i neni'o'n malic'a aŭ perfid'a'n. Vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, sur'ĉeval'iĝ'u sen ia zorg'o, kaj, se mav'o fal'os sur vi'n, mi ĝi'n ricev'u.

Ŝajn'as al do'n Quijote, ke, se li insist'us koncern'e si'a'n person'a'n sekur'ec'o'n, oni komenc'us dub'i pri li'a kuraĝ'o, do li sen'replik'e supr'ir'is Clavileñon kaj prov'is per la fingr'o'j la facil'e turn'ebl'a'n najl'o'n. Kaj tial, ke li ne hav'is pied'ing'o'j'n, kaj li'a'j krur'o'j pend'is, li simil'is pentr'it'a'n aŭ teks'it'a'n figur'o'n de flandr'a tapiŝ'o prezent'ant'a Roman'a'n triumf'o'n. [342] Ankaŭ

Sancho, iom post iom kaj malgraŭ'vol'e, grimp'is kaj aranĝ'is laŭ'pov'e sur la grop'o; sed li trov'is ĝi'n iom dur'a kaj tut'e ne komfort'a, do li demand'is al la duk'o, ĉu oni ne pov'us al'port'i al li unu kusen'o'n, eĉ se ĝi aparten'us al la estrad'o de li'a sinjor'in'o la duk'in'o aŭ al la lit'o de ajn'a paĝi'o: ĉar, li al'don'is, la grop'o de Cavileño ŝajn'as pli marmor'a ol lign'a. Trifaldi respond'is, ke la ĉeval'o toler'as sur si neniam harnison aŭ garn'o'n, kaj ke li pov'us rajd'i

vir'in'manier'e, [343] por ne tiel fort'e sent'i la dur'o'n de la lign'o. Sancho tio'n far'is kaj, dir'ant'e adiaŭ, las'is, ke oni bend'u li'a'j'n okul'o'j'n.

Tamen, jam kun la okul'o'j kovr'it'a'j, li de'tir'is la bend'o'n kaj rigard'ant'e mol'e kaj kun larm'o'j la person'o'j'n de la ĝarden'o, suplikis, ke ili help'u li'n en li'a danĝer'a situaci'o, preĝ'ant'e unu avemaría, por ke Di'o hav'ig'u al ili ali'a'j'n pro'pet'ant'o'j'n, se ili vid'us si'n en simil'a embaras'o.

—Fripon'o! —dir'is tiam do'n Quijote—. Kial vi pet'as preĝ'o'j'n? Ĉu ebl'e vi est'as al'lig'it'a al pend'ing'o aŭ trov'iĝ'as en la last'a moment'o de vi'a viv'o? Mizer'a poltron'o, ĉu vi ne sid'as sur la sam'a lok'o de la lind'a Magalona, de kie ŝi descend'is, ne en la tomb'o'n, sed por lev'i si'n, kiel reĝ'in'o, al la tron'o de Franc'uj'o, se la histori'o ne mensog'as? Kaj mi, rajd'e apud vi, ĉu mi ne pov'as mi'n kompar'i kun la kuraĝ'a Pierres, kiu okup'is ĉi sam'a'n lok'o'n mi'a'n? Kovr'u al vi la okul'o'j'n, bon'vol'u, kaj almenaŭ en mi'a ĉe'est'o, ne montr'u per parol'o'j la tim'o'n de vi'a kor'o.

—Oni mi'n bend'u —respond'is Sancho—, kaj tial, ke oni vol'as, ke nek mi, nek la ali'a'j, rekomend'u mi'n al Di'o, ĉu est'as surpriz'e, ke mi tim'as renkont'i ie ajn unu legi'o'n da demon'o'j, kiu pov'us konduk'i ni'n al Peralvillo? [344]

Jam okul'bend'it'a, do'n Quijote opini'is, ke ĉio est'as en ord'o kaj tuŝ'is la najl'o'n; kaj apenaŭ li met'is la fingr'o'j'n sur ĝi'n, kiam la duenj'o'j kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j lev'is la voĉ'o'n, dir'ant'e:

—Di'o gvid'u vi'n, kuraĝ'a kavalir'o! Di'o vi'n akompan'u, sen'tim'a ŝild'ist'o! Vi ir'as jam tra la aer'o kaj ĝi'n fend'as kun la rapid'o de sag'o! Jam oni rigard'as vi'n de sur la ter'o kun mir'o kaj admir'o! Ten'u vi'n firm'e, kuraĝ'a Sancho, ne ŝancel'iĝ'u! Zorg'u ne perd'i la ekvilibr'o'n, ĉar vi'a fal'o est'us pli danĝer'a ol la fal'o de la temerar'a jun'ul'o, kiu'n vol'is direkt'i la ĉar'o'n de si'a patr'o la sun'o. [345]

Sancho aŭd'is la voĉ'o'j'n, al'prem'is si'n al si'a mastr'o, kun la brak'o'j ĉirkaŭ li, kaj demand'is:

—Sinjor'o, kial ili kri'as, ke ni flug'as alt'e, se ili'a'j voĉ'o'j ŝajn'as parol'i ĉe ni'a flank'o?

—Ne atent'u tio'n, Sancho. Ĉi spec'o de flug'o'j star'as ekster la ordinar'a ir'o de la afer'o'j, do de la distanc'o de mil mejl'o'j vi pov'us vid'i kaj aŭd'i i'o'n ajn. Sed ne tiom al'prem'u vi'n al mi.

Ver'dir'e, mi ne sci'as, kio vi'n perturb'as kaj alarm'as, ĉar mi ĵur'us ke en mi'a tut'a viv'o neniam mi rajd'is ĉeval'o'n de tiel egal'a paŝ'ad'o, tiom, ke ŝajn'as, kvazaŭ ĝi ne mov'iĝ'us de la sam'a lok'o. For'ĵet'u do vi'a'n tim'o'n, amik'o; ver'e, ĉi afer'o ir'as normal'e, kaj la vent'o ven'as de'post'e.

—Vi prav'as —respond'is Sancho—, ĉar de tie mi'n frap'as fort'eg'a vent'o, kvazaŭ oni el'ĵet'us aer'o'n per mil blov'il'o'j.

Kaj tio efektiv'e okaz'is: per kelk'a'j grand'a'j blov'il'o'j oni don'is al ili aer'o'n. Tiel perfekt'e plan'is ĉi aventur'o'n la ge'duk'o'j kaj la majordom'o, ke neni'a detal'o mank'is al ĝi.

Sent'ant'e la blov'ad'o'n, do'n Quijote dir'is:

—Sen'dub'e, Sancho, ni jam al'ven'as al la du'a region'o de la ĉiel'o, kie origin'as la hajl'o kaj la neĝ'o. La tondr'o'j kaj la fulm'o'j origin'as en la tri'a region'o. Kaj se ni plu supr'ir'os ĉi-manier'e, baldaŭ ni ating'os la region'o'n de la fajr'o, kaj mi ne sci'as, kiel manipul'i ĉi najl'o'n por evit'i ascend'i tro alt'e'n kaj brul'i.

Tiam, per flam'a'j pec'o'j el stup'o, al'lig'it'a'j al la ekstrem'o de long'a'j kan'o'j, oni komenc'is varm'ig'i ili'a'n vizaĝ'o'n. Sancho sent'is la varm'o'n kaj dir'is:

—Mi mort'u, se ni ne en'ir'is jam en la lok'o'n de la fajr'o, aŭ se ni ne trov'iĝ'as proksim'e, ĉar mi ne hav'as rost'it'a la du'on'o'n de la barb'o. Kaj mi dezir'us de'tir'i mi'a'n bend'o'n por vid'i, kie ni flug'as.

—Ne far'u tio'n —respond'is do'n Quijote—. Memor'u la aŭtent'a'n histori'o'n de doktor'o Torralva, kiu'n, kun la okul'o'j ferm'it'a'j kaj rajd'e sur kan'o, la diabl'o'j transport'is tra la aer'o.

En dek du hor'o'j li ating'is Romon kaj descend'is sur la strat'o'n Torre de Non'a, vid'is la terur'a'n atak'o'n kontraŭ la urb'o'n kaj la mort'o'n de Borbón, [346] kaj, en la maten'o, la doktor'o jam trov'iĝ'is re'turn'e en Madrid, kie li inform'is pri ĉio kio'n li vid'is en Romo. Li dir'is ankaŭ, ke, ir'ant'e tra la aer'o, li apert'is la okul'o'j'n, ordon'it'e de la diabl'o, kaj vid'is si'n, laŭ'ŝajn'e, tiel proksim'a al la korp'o de la lun'o, ke li pov'us tuŝ'i ĝi'n per la man'o, kaj li ne kuraĝ'is rigard'i al la ter'o por ne sven'i. Sekv'e, Sancho, ni ne bezon'as de'tir'i la bend'o'n de la okul'o'j, ĉar, la hom'o respond'ec'a pri ni, dev'as dec'e ni'n trakt'i, kaj ebl'e nun ni sor'as ĝis la plej alt'a punkt'o por fal'i subit'e sur la regn'o'n de Candaya, sam'e kiel far'as la falk'o'j, kiam ili ascend'as plej alt'e'n por ĵet'i si'n kontraŭ la arde'o'j. Kaj, kvankam laŭ'ŝajn'e ni ek'flug'is de la ĝarden'o antaŭ

du'on'hor'o, est'u cert'a, ke ni jam ir'is tre long'a'n distanc'o'n.

—Mi ne sci'as —dir'is Sancho—. Sed mi pov'as asert'i, ke se sinjor'in'o Magallanes aŭ

Magalona trov'is komfort'a ĉi grop'o'n, cert'e ŝi ne hav'is tre delikat'a'n haŭt'o'n.

La ge'duk'o'j kaj ceter'a'j person'o'j en la ĝarden'o aŭskult'is ĉi konversaci'o'n de la du hero'o'j kaj eg'e amuz'iĝ'is je ili'a'j koment'o'j. Kaj dezir'ant'e met'i fin'o'n al ĉi strang'a kaj bel'e kombin'it'a aventur'o, ili ek'brul'ig'is per iom da stup'o la vost'o'n de Clavileño, kies intern'o plen'is de petard'o'j, kaj subit'e la ĉeval'o eksplod'is en la aer'o'n mez'e de terur'a bru'o, kaj do'n Quijote kaj Sancho, du'on'rost'it'a'j, fal'is sur la ter'o'n.

Iom pli fru'e la tut'a eskadron'o da duenj'o'j, eĉ Trifaldi, for'las'is la ĝarden'o'n, kaj la ceter'a'j person'o'j kuŝ'is sur'ter'e, kvazaŭ sven'int'a'j. do'n Quijote kaj Sancho, tra'bat'it'a'j, star'iĝ'is, rigard'is ĉi'e'n kaj stupor'is, vid'ant'e si'n en la sam'a ĝarden'o, de kie ili ek'flug'is, kaj mez'e de tiom da hom'o'j kuŝ'ant'a'j. Sed ili'a mir'o eĉ pli intens'iĝ'is, kiam ili vid'is long'a'n lanc'o'n fiks'it'a'n en la ter'o, flank'e de la ĝarden'o, kaj de kies ekstrem'o, per'e de du ŝnur'et'o'j el verd'a silk'o, pend'is pergamen'o kun la jen'a tekst'o en grand'a'j liter'o'j or'a'j:

La fam'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha entrepren'is kaj fin'is la aventur'o'n de graf'in'o Trifaldi, ali'nom'e duenj'o Dolorida, kaj kompani'o, per nur si'a intenc'o ĝi'n plen'um'i. Malambruno konsider'as si'n plen'e kontent'a. La menton'o'j de la duenj'o'j jam vid'iĝ'as glat'a'j kaj nud'a'j, kaj la ge'reĝ'o'j Clavijo kaj Antonomasia re'pren'is si'a'n unu'a'n aspekt'o'n. Kaj kiam la ŝild'ist'a skurĝ'ad'o plen'um'iĝ'os ĝis'fin'e, la blank'a kolombin'o ĉes'os

est'i viktim'o de la fetor'a'j falk'o'j ŝi'n persekut'ant'a'j kaj fal'os en la brak'o'j'n de si'a kver'em'a turt'o. Tio'n ordon'as Merlín, la saĝ'a proto'sorĉ'ist'o.

Leg'int'e la tekst'o'n de la pergamen'o, do'n Quijote kompren'is, ke ĝi alud'as la el'sorĉ'o'n de Dulcine'a. Li dank'is la ĉiel'o'n, ke li sen'risk'e fin'is ĉi grand'a'n aventur'o'n re'don'i la iam'a'n haŭt'o'n nud'a'n al la vizaĝ'o de la respekt'ind'a'j duenj'o'j, ne plu vid'ebl'a'j, ir'is al la lok'o, kie la ge'duk'o'j kuŝ'is, ankoraŭ sen'konsci'a'j, pren'is la man'o'n de la duk'o kaj dir'is:

—Nu, sinjor'o, kuraĝ'o'n. Kuraĝ'o'n, ĉar neni'o okaz'as. La aventur'o fin'iĝ'is kaj neni'u sufer'is noc'o'n, kiel klar'e montr'as la skrib'aĵ'o pend'ant'a de la lanc'o tie.

La duk'o, kvazaŭ li vek'iĝ'us el pez'a dorm'o, re'konsci'iĝ'is iom post iom, kaj sam'e far'is la duk'in'o kaj la ceter'a'j person'o'j kuŝ'ant'a'j tra la ĝarden'o. Li el'montr'is tiom da mir'o kaj stupor'o, ke oni pov'us kred'i ver'a kio'n ili ŝerc'e simul'is.

La duk'o leg'is kun du'on'ferm'it'a'j okul'o'j la pergamen'o'n kaj tuj post'e, kun apert'a'j brak'o'j, ir'is ĉirkaŭ'pren'i la hidalg'o'n, dir'ant'e al li, ke li est'as la plej brav'a kavalir'o de ĉiu'j epok'o'j. Dum'e Sancho ĉi'e'n rigard'is kun la dezir'o renkont'i la duenj'o'n Dolorida, por vid'i, kia'n vizaĝ'o'n ŝi hav'us sen la barb'o, kaj ĉu ŝi bel'us sen ĝi tiom mult'e, kiom ŝi'a graci'a figur'o promes'is. Sed oni dir'is al li, ke tuj kiam Clavileño descend'is, brul'ant'e, tra la aer'o kaj ating'is la ter'o'n, la tut'a eskadron'o da duenj'o'j mal'aper'is kun Trifaldi, sed jam raz'it'a'j kaj sen si'a'j hirt'a'j barb'o'j.

La duk'in'o demand'is al Sancho, kie li fart'is en si long'a vojaĝ'o, kaj la ŝild'ist'o respond'is:

—Mi sent'is mi'n flug'ant'a en la region'o de la fajr'o, kiel mi'a mastr'o dir'is, sinjor'in'o. Tiam mi vol'is iom de'ŝov'i la bend'o'n de mi'a'j okul'o'j por rigard'i, kaj pet'is de li li'a'n permes'o'n far'i tio'n, sed li ne konsent'is. Tamen, pro tio, ke mi'n pik'et'as la sci'vol'o kaj la dezir'o kon'i kio'n al mi oni prohib'as aŭ kaŝ'as, mi sen'pli'e kaj ne'vid'ant'e de'ŝov'is iom'et'e la bend'o'n apud la naz'o kaj tiel pov'is rigard'i al la ter'o, ne pli grand'a ol sinap'a sem'et'o, dum la hom'o'j sur ĝi ŝajn'is iom pli grand'a'j ol avel'o'j: imag'u kiom alt'e ni flug'is tiam.

—Amik'o Sancho —respond'is la duk'in'o—, pens'u kio'n vi dir'as, ĉar, ŝajn'e, vi vid'is, ne la ter'o'n, sed la hom'o'j'n sur ĝi. Evident'as, ke se la ter'o montr'iĝ'us al vi kiel sinap'a sem'et'o, kaj ĉiu vir'o kiel avel'o, unu sol'a hom'o kovr'us la tut'a'n ter'o'n.

—Vi prav'as —dir'is Sancho—. Tamen la ter'o'n mi vid'is okul'angul'e kaj vid'is ĝi'n tut'a.

—Pens'u, Sancho —respond'is la duk'in'o—, ke okul'angul'e oni ne plen'e vid'as kio'n oni rigard'as.

—Pri tia'j rigard'o'j mi sci'as neni'o'n —dir'is la ŝild'ist'o—. Mi sci'as nur, ke ebl'e konven'as, ke vi'a moŝt'o ne forges'u, ke ni flug'is per sorĉ-art'o kaj ke, sekv'e, per sorĉ-art'o mi pov'is vid'i la tut'a'n ter'o'n kaj ties tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n, kiel ajn mi rigard'is. Kaj se vi'a moŝt'o ne kred'as tio'n, vi ne kred'os ankaŭ, ke, iom de'ŝov'int'e la bend'o'n de la brov'o'j, mi vid'is mi'n tiel proksim'a al la ĉiel'o, ke mi apenaŭ distanc'is de ĝi unu span'o'n kaj du'on'o'n, kaj mi pov'as ĵur'i, sinjor'in'o, ke ĝi est'as ver'e grand'a. Kaj okaz'is, ke ni tiam flug'ad'is tra la lok'o, kie sid'as la sep kapr'id'in'o'j[347] kaj, je Di'o kaj je mi'a anim'o, tiel baldaŭ kiel mi vid'is ili'n, mi sent'is la

dezir'o'n iom lud'i kun ili, se konsider'i ke, en mi'a land'o, mi est'is paŝt'ist'o de kapr'o'j en mi'a infan'aĝ'o. Kaj se mi ne kontent'ig'us tia'n dezir'o'n, mi pens'as, ke mi krev'int'us. Tiel do, kio'n far'i? Nu, parol'ant'e al neni'u, eĉ ne al mi'a mastr'o, mi sen'pli'e de'ĉeval'iĝ'is en silent'o kaj lud'is preskaŭ tri kvar'on'o'j'n de hor'o kun kapr'id'in'o'j, bel'a'j kiel levkoj'o'j. Kaj dum'e Clavileño nek mov'is si'n, nek ir'is antaŭ'e'n.

—Kaj dum la bon'a Sancho distr'is si'n kun la kapr'id'in'o'j, per kio si'n distr'is sinjor'o do'n Quijote? —demand'is la duk'o.

—Tial, ke ĉi afer'o'j kaj event'o'j okaz'as ekster la natur'a ord'o —respond'is la hidalg'o—, ne est'as surpriz'e, ke Sancho dir'as kio'n li dir'as. Rilat'e al mi, mi pov'as asert'i, ke mi ne de'ŝov'is mi'a'n bend'o'n, nek sub'e'n, nek supr'e'n, nek vid'is la ĉiel'o'n la mar'o'n aŭ la dezert'o'j'n. Ver'dir'e, mi sent'is kiam ni pas'is la region'o'n de la aer'o, kaj eĉ kiam ni tuŝ'is la region'o'n de la fajr'o, sed mi ne kred'as, ke ni pas'is preter'e, ĉar, tial, ke la region'o de la fajr'o situ'as inter la ĉiel'o de la lun'o kaj la last'a region'o de la aer'o, ni ne pov'us ating'i la ĉiel'o'n, kie trov'iĝ'as la sep kapr'id'in'o'j menci'it'a'j de Sancho, sen est'i konsum'it'a'j de la fajr'o. Kaj pro tio, ke ni ne brul'is, aŭ Sancho mensog'as, aŭ Sancho sonĝ'as.

—Mi nek mensog'as nek sonĝ'as —protest'is la ŝild'ist'o—. Demand'u al mi pri la aspekt'o de la kapr'id'in'o'j, kaj tiam vi vid'os, ĉu mi dir'as la ver'o'n aŭ ne.

—Pri'skrib'u ili'n do, Sancho —pet'is la duk'in'o.

—Du est'as verd'a'j, du ruĝ'a'j, du blu'a'j kaj unu bunt'a.

—Strang'a spec'o de kapr'in'o'j —dir'is la duk'o—. En ni'a region'o de la ter'o, ne trov'ebl'as tia'j kolor'o'j, mi vol'as dir'i, kapr'in'o'j de tia'j kolor'o'j.

—Oni facil'e kompren'as tio'n —respond'is Sancho—. Dev'as ekzist'i diferenc'o inter la kapr'in'o'j ĉiel'a'j kaj ter'a'j, ĉu ne?

—Dir'u Sancho —demand'is la duk'o—. Ĉu vi vid'is i'a'n kapr'o'n inter la kapr'in'o'j? [348]

—Ne, sinjor'o —respond'is Sancho—. Sed mi aŭd'is dir'i, ke neni'u port'as korn'o'j'n pli grand'a'j'n ol la korn'o'j de la lun'o.

Oni ne plu vol'is demand'i la ŝild'ist'o'n pri li'a vojaĝ'o, ĉar li ŝajn'is pret'a imag'e vag'ad'i tra ĉiu'j ĉiel'o'j kaj far'i plen'a'n raport'o'n pri ĉio tie trov'iĝ'ant'a, kvankam li ne mov'iĝ'is de la ĝarden'o.

Tiel fin'iĝ'is la aventur'o de la duenj'o Dolorida. Ĝi eg'e amuz'is la ge'duk'o'j'n, ne nur en ĉi moment'o, sed dum ili'a tut'a viv'o, kaj don'is al Sancho tem'o'n de konversaci'o, kiu est'us etern'a, se la ŝild'ist'o viv'us etern'e.

Tiam do'n Quijote proksim'iĝ'is al Sancho kaj flustr'is al li en la orel'o'n:

—Sancho, se vi vol'as, ke mi kred'u kio'n vi vid'is en la ĉiel'o, mi dezir'as, ke vi kred'u kio'n mi vid'is en la kavern'o de Montesinos… kaj punkt'o.

[342] En tiu'j fam'a'j tapiŝ'o'j aper'as, kiam tem'as pri scen'o'j de la Roman'a epok'o, rajd'ant'o'j sur ĉeval'o'j sen pied'ing'o'j, ĉar ĉi last'a'j'n ne uz'is la Roman'o'j.

[343] Kun la du krur'o'j sur la sam'a flank'o.

[344] Vilaĝ'o en la provinc'o Ciudad Real, unu el la lok'o'j kie la Santa Hermandad ekzekut'is per paf-ark'o'j krim'ul'o'j'n kondamn'it'a'j'n je mort'o.

[345] Faeton'o, fal'int'a el si'a ĉiel'a vetur'ad'o pro ne'si'n'gard'em'o, laŭ la grek'a mit'ologi'o.

[346] Tem'as pri la sturm'o kaj pri'rab'o de Romo, en 1527, far'e de hispan'a'j trup'o'j sur la komand'o de la franc'a Carlos de Montpensier, duk'o de Borbón, kiu mort'is en la batal'o.

[347] Popol'a nom'o de Plejad'o, ar'o de sep stel'o'j en la konstelaci'o Taŭr'o.

[348] «kapr'o», en la hispan'a, signif'as ankaŭ vir'o, kiu konsent'as la adult'o'n de si'a edz'in'o.

Sancho, laŭ si'a respond'o, bon'e kapt'is la intenc'o'n de la duk'o. «Port'i la korn'o'j'n» signif'as est'i kokr'at'a. Per ĉi respond'o de Sancho, Cervantes ebl'e alud'is difin'it'a'n nobel'o'n aŭ aŭtor'o'n, en kies blazon'o sid'us du'on'lun'o.

Ĉapitr'o 42

Pri la konsil'o'j de do'n Quijote al Sancho Panza antaŭ ol ĉi last'a komenc'as reg'i la insul'o'n, kaj pri ali'a'j grav'a'j afer'o'j

La ge'duk'o'j tiel mult'e kontent'iĝ'is je la amuz'a kaj plaĉ'a aventur'o de Dolorida, ke ili decid'is daŭr'ig'i la fars'o'n, vid'ant'e, kiel facil'e mistifik'ebl'a'j est'as la objekt'o'j de ili'a'j ŝerc'o'j. Tiel do, ili instrukci'is si'a'j serv'ist'o'j kaj regn'an'o'j pri la manier'o trakt'i Sanchon en la afer'o de la reg'ad'o de la promes'it'a insul'o. Kaj unu tag'o'n post la flug'o de Clavileño, la duk'o dir'is al Sancho, ke li prepar'u si'n okup'i la posten'o'n de gubernator'o, kaj ke li'a'j insul'an'o'j jam atend'as li'n, kiel pluv'o'n oni atend'as en maj'o. [349]

Sancho riverenc'is kaj respond'is:

—De kiam mi descend'is de la ĉiel'o, post ol mi rigard'is de ĝi'a impon'a alt'o kaj vid'is la ter'o'n tiel et'a, iom moder'iĝ'is mi'a fort'a dezir'o gubernator'i, ĉar, kia'n grav'o'n hav'as reg'i super sinap'a sem'et'o, aŭ kia'n dign'o'n kaj aŭtoritat'o'n oni ricev'as mastr'ant'e ses'o'n da hom'o'j grand'a'j kiel avel'o'j? Ver'e, ŝajn'is al mi, ke ne ekzist'as pli da ili sur la tut'a ter'o. Se vi'a moŝt'o degn'us don'i al mi part'et'o'n de la ĉiel'o, larĝ'a'n eĉ se nur je unu mejl'o, mi ĝi'n akcept'us pli volont'e ol la plej grand'a'n insul'o'n de la mond'o.

—Konsider'u, amik'o Sancho —respond'is la duk'o—, ke mi ne pov'as don'i part'o'n de la ĉiel'o, eĉ ne tiel et'a'n kiel ung'o, ĉar tia'j favor'o'j kaj rekompenc'o'j est'as rezerv'it'a'j nur al Di'o. Mi don'as al vi kio'n mi pov'as, nom'e, ver'a'n kaj solid'a'n insul'o'n, rond'a'n, bon'proporci'a'n kaj ekstrem'e fertilan, kie, se vi sci'os lert'e reg'ad'i, vi pov'os akir'i sam'temp'e la riĉ'o'j'n de la ter'o kaj de la ĉiel'o.

—Nu, bon'e, ven'u jam la insul'o —respond'is Sancho—. Mi klopod'os reg'i ĝi'n tia'manier'e, ke mi ir'os al la ĉiel'o spit'e al ĉiu'j fripon'o'j. Kaj ne pro ambici'o aŭ pro vant'a fier'o mi vol'as lev'i mi'n al pli alt'a'j posten'o'j, sed pro la dezir'o sci'i, je kio gust'as la gubernator'ec'o.

—Se vi gust'um'os ĝi'n unu'foj'e, Sancho —dir'is la duk'o—, vi ne vol'os for'las'i ĝi'n, ĉar dolĉ'eg'as ordon'i kaj est'i obe'at'a. Kiam vi'a mastr'o far'iĝ'os imperi'estr'o (kio nepr'e okaz'os, laŭ

la ir'o de li'a'j afer'o'j) oni ne facil'e de'tron'ig'os li'n, kaj li sent'os aflikt'o'n kaj pez'a'n bedaŭr'o'n en si'a kor'o, pens'ant'e pri la temp'o, kiam li ankoraŭ ne imperi'estr'is.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi imag'as, ke reg'ad'i est'as bon'a afer'o, eĉ se oni reg'as nur greg'o'n da bov'o'j.

—Oni mi'n en'ter'ig'u apud vi, Sancho —dir'is la duk'o—. Ĉio'n vi sci'as! Kaj mi esper'as, ke vi est'os tiel bon'a gubernator'o, kiel vi'a saĝ'o promes'as. Sed nun, ni las'u ĉi afer'o'n. Memor'u, ke jam morgaŭ vi dev'os ir'i okup'i la gubernator'a'n posten'o'n de la insul'o, kaj ĉi-vesper'e oni hav'ig'os al vi la kostum'o'n adekvat'a'n al vi'a rang'o kaj ĉio'n neces'a'n por vi'a vojaĝ'o.

—Oni vest'u mi'n laŭ'vol'e —respond'is Sancho—. Sed en ajn'a kostum'o mi est'os la sam'a Sancho Panza.

—Vi prav'as —dir'is la duk'o—. Sed la vest'o'j dev'as kongru'i kun la ofic'o aŭ la posten'o okup'at'a. Ne dec'us, se jur'ist'o port'us kostum'o'n de soldat'o, aŭ soldat'o kostum'o'n de pastr'o.

Vi, Sancho, est'os vest'it'a part'e kiel jur'ist'o, part'e kiel kapitan'o, ĉar en la insul'o, kies reg'ad'o'n mi ced'as al vi, la arm'o'j tiel neces'as kiel la letroj.

—Pri la letroj mi apenaŭ sci'as i'o'n —respond'is Sancho—, ĉar mi ne kon'as ankoraŭ la aboc'o'n. Sed sufiĉ'as, ke mi memor'u la dekalog'o'n, por est'i bon'a gubernator'o. Rilat'e al la arm'o'j, mi uz'os ĝis'mort'e kia'j'n oni don'os al mi. Kaj ĉio okaz'u laŭ la vol'o de Di'o.

—Kun tiel bon'a memor'o, Sancho, vi ne pov'os far'i erar'o'j'n —dir'is la duk'o.

Ĉi-moment'e aper'is tie do'n Quijote, kaj kiam li sci'is, kio okaz'as, kaj kiel baldaŭ Sancho okup'os si'a'n posten'o'n, la hidalg'o, kun la permes'o de la duk'o, pren'is la ŝild'ist'o'n je la man'o kaj konduk'is li'n al si'a ĉambr'o por konsil'i li'n, kiel li dev'us kondut'i en si'a ofic'o. Ili en'ir'is do en li'a'n ĉambr'o'n, do'n Quijote ferm'is post si la pord'o'n, preskaŭ dev'ig'is la ŝild'ist'o'n sid'iĝ'i apud li kaj kun solen'a voĉ'o dir'is:

—Sen'fin'e mi dank'as la ĉiel'o'n, amik'o Sancho, ke antaŭ ol la sort'o mi'n favor'us, la fortun'o ven'is renkont'i kaj akcept'i vi'n. Mi, kiu atend'is mem sukces'i por rekompenc'i vi'n pro vi'a'j serv'o'j, trov'iĝ'as nun ĉe la komenc'o ating'i eventual'a'n profit'o'n, dum vi, antaŭ'temp'e kaj kontraŭ ĉi'a'j logik'a'j supoz'o'j, vid'as vi'a'n dezir'o'n plen'um'it'a. Kelk'a'j intrig'as, ĝen'as, pet'as, suplikas, klopod'as sen'ĉes'e kaj insist'as, sed ne ricev'as la ofic'o'n dezir'at'a'n. Kaj jen, prezent'iĝ'as ali'a, kaj, sen sci'i kiel aŭ kial, trov'iĝ'as en la posten'o, kiu'n la ceter'a'j pretend'is.

Al ĉi okaz'o'j tre adekvat'as la dir'o, ke ekzist'is bon'a kaj mav'a sort'o inter la aspir'ant'o'j. Mi opini'as, ke vi est'as ver'a ŝtip'o. Tamen, sen klopod'i de la maten'o ĝis la nokt'o, sen ia pen'ad'o de vi'a flank'o, vi, per la nur'a fakt'o, ke vi'n tuŝ'is la spir'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o, vid'as vi'n, sen'pli'e, gubernator'o de unu insul'o… Neni'a bagatel'o, ver'e! Mi dir'as ĉio'n ĉi, Sancho, por ke vi ne atribu'u ĉi favor'o'n al vi'a'j propr'a'j merit'o'j, kaj por ke vi dank'u unu'e la ĉiel'o'n, kiu tiel bon'e aranĝ'as la afer'o'j'n, kaj post'e la grand'ec'o'n implic'it'a'n en la profesi'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Kun la kor'o inklin'a kred'i mi'n, atent'u, fil'o, kio'n mi, vi'a Katon'o, vi'n konsil'os, ĉar mi vol'as est'i la stel'o, kiu orient'u vi'n ating'i sekur'a'n haven'o'n el inter la tempest'a'j ond'o'j de ĉi mar'o, kie'n vi ir'as navig'i: ĉar la grav'a'j ofic'o'j kaj posten'o'j est'as nur profund'a'j golf'o'j da konfuz'o.

»Unu'e, fil'o, vi dev'as tim'i Di'o'n: ĉar en ĉi tim'o sid'as la saĝ'o, kaj, se saĝ'a, vi neniam pov'os erar'i.

»Du'e, vi dev'as konsider'i kio vi est'as kaj, plej mal'facil'a task'o imag'ebl'a, klopod'i kon'i vi'n mem. El tia kon'ad'o vi lern'os ne ŝvel'i de fier'o, kiel la ran'o, kiu dezir'is grand'i kiel bov'o.

Ĉar, simil'e al la pav'o, kies parad'a vost'o fal'as, kiam la bird'eg'o rimark'as la turp'o'n de si'a'j pied'o'j, vi'a orgojl'o vund'iĝ'os de la pens'o, ke vi gard'is pork'o'j'n en vi'a vilaĝ'o.

—Efektiv'e, tio okaz'is en mi'a infan'aĝ'o —respond'is Sancho—. Sed post'e, kiam knab'o, mi gard'is, ne pork'o'j'n, sed anser'o'j'n. Sed ŝajn'as al mi, ke ĉio ĉi ne menci'ind'as: ne ĉiu'j reg'ant'o'j

de'ven'as de reĝ'a'j famili'o'j.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—. Tial, la person'o'j sen nobel'a origin'o, dev'as kombin'i la grav'o'n de si'a'j funkci'o'j kun ia mol'a afabl'o, kiu, gvid'at'a de la prudent'o, liber'ig'u ili'n de la klaĉ'ad'o, kies pik'o'j traf'as ĉiu'n rang'o'n kaj stat'o'n.

»Konfes'u sen'kaŝ'e, Sancho, la humil'o'n de vi'a origin'o, kaj ne hont'u dir'i, ke vi de'ven'as de kamp'ar'a gent'o; tiel, vid'ant'e, ke vi ne hont'as, oni ne hav'os la intenc'o'n humil'ig'i vi'n. Prefer'e est'u virt'e humil'a ol pek'e orgojl'a. Ne'kalkul'ebl'a'j person'o'j de modest'a de'ven'o lev'is si'n al la plej supr'a'j rang'o'j pontifik'a'j kaj imperi'estr'a'j, kaj mi pov'us cit'i al vi tiom da ekzempl'o'j ĉi-rilat'e, ke vi lac'iĝ'us aŭskult'i.

»Atent'u, Sancho: se vi sekv'as la voj'o'n de la virt'o kaj plen'um'as nur virt'a'j'n ag'o'j'n, vi ne dev'as sent'i envi'o'n kontraŭ la person'o'j, kiu'j nask'iĝ'is sinjor'o'j kaj princ'o'j, ĉar la sang'o'n oni hered'as, sed la virt'o'n oni akir'as, kaj la virt'o per si mem hav'as pli da valor'o ol la sang'o.

»Tiel do, se iu el vi'a'j famili'an'o'j okaz'e ven'us vizit'i vi'n al vi'a insul'o, ne ignor'u aŭ ofend'u li'n; mal'e, akcept'u li'n afabl'e kaj komplez'e kaj regal'u li'n: tiel vi kontent'ig'os Di'os, ĉar Li ne ŝat'as, ke oni disdegn'u kio'n Li kre'is, kaj krom'e, vi kondut'os konform'e al la leĝ'o'j de la natur'o.

»Se vi ven'ig'os vi'a'n edz'in'o'n (ne konven'as, ke vir'o okup'at'a en funkci'o'j de reg'ad'o ten'u for dum long'a temp'o si'a'n edz'in'o'n) instru'u kaj eduk'u ŝi'n kaj polur'u ŝi'a'n natur'o'n, ĉar, se ordinar'e saĝ'a gubernator'o gajn'is al si prestiĝ'o'n, ali'flank'e li'a edz'in'o, se rustik'a kaj stult'a, ĝi'n ruin'ig'as kaj detru'as.

»Se vi vidv'iĝ'us (kio pov'us okaz'i) kaj pro vi'a posten'o vi dev'us edz'iĝ'i de'nov'e al vir'in'o de pli alt'a rang'o, ne pren'u ŝi'n tia, ke ŝi uz'u vi'n kiel log'il'o'n kaj fiŝ'kan'o'n por si'a person'a profit'o: ĉar, ver'dir'e, pri ĉio, kio'n ricev'as la edz'in'o de juĝ'ist'o, respond'os la edz'o antaŭ la aŭtoritat'o de Di'o kaj dev'os re'pag'i kvar'obl'e kiom li'a edz'in'o akcept'is sen li'a sci'o.

»Neniam las'u vi'n reg'i de la kapric'o kaj de la arbitr'o, kiel far'as la stult'ul'o'j, kiu'j kred'as si'n inteligent'a'j.

»Montr'u pli da kompat'o, sed ne pli da just'ec'o, por la larm'o'j de la paŭperaj, ol por la pled'o'j de la riĉ'a'j: klopod'u trov'i la ver'o'n inter la promes'o'j kaj donac'o'j de la riĉ'a'j, sam'e kiel inter la plor'o'j kaj la impertinent'o de la paŭperaj.

»Ĉiu'okaz'e kiam la just'ec'o permes'os, ne ŝarg'u sur la delikt'ul'o'n la tut'a'n rigor'o'n de la leĝ'o: juĝ'ist'o sever'a ne hav'as pli bon'a'n fam'o'n ol juĝ'ist'o kompat'em'a.

»Se okaz'e fleks'iĝ'us al vi la verg'o de la justic'o, ĝi fleks'iĝ'u, ne pro la pez'o de la donac'o'j, sed de la mizerikord'o.

»Se vi dev'us juĝ'i super afer'o de mal'amik'o vi'a, ignor'u la kaŭz'o'n de vi'a ofend'it'ec'o kaj atent'u nur ir'i ĝis la ver'o de la kaz'o.

»Ne permes'u, ke propr'a pasi'o blind'ig'u vi'n en fremd'a afer'o, ĉar, ĝeneral'e, vi'a'j erar'o'j est'us, aŭ ne'ripar'ebl'a'j, aŭ ripar'ebl'a'j nur je la kost'o de vi'a reputaci'o aŭ eĉ de vi'a hav'o.

»Se bel'a vir'in'o pet'us de vi just'ec'o'n, de'turn'u la okul'o'j'n de ŝi'a'j larm'o'j kaj la orel'o'j'n de ŝi'a'j ĝem'o'j'n, kaj konsider'u sen'urĝ'e la esenc'o'n de ŝi'a plend'o, se vi ne vol'as, ke vi'a prudent'o dron'u en ŝi'a plor'o kaj vi'a virt'o en ŝi'a'j suspir'o'j.

»Ne mis'trakt'u parol'e la person'o'n, kiu'n vi dev'as sub'met'i al fizik'a pun'o; ne neces'as al'don'i insult'o'n al la tortur'ad'o de kompat'ind'a hom'o.

»Konsider'u la kulp'ul'o'n sub'met'it'a'n al vi'a jurisdikci'o kiel povr'a'n viktim'o'n reg'at'a'n de la inklin'o'j de ni'a pervers'a natur'o kaj, sen ignor'i la rajt'o'n de li'a'j akuz'ant'o'j, laŭ'pov'e montr'u vi'n al li pardon'em'a kaj mizerikord'a, ĉar, kvankam ĉiu'j atribut'o'j de Di'o est'as egal'a'j, ŝajn'as al ni pli bel'a kaj valor'a la mizerikord'o ol la just'ec'o.

»Se vi sekv'os ĉi regul'o'j'n kaj precept'o'j'n, Sancho, vi'a'j tag'o'j est'os long'a'j, vi'a fam'o etern'a, vi'a'j rekompenc'o'j abund'a'j kaj vi'a feliĉ'o ne'super'ebl'a; vi edz'ig'os vi'a'j'n fil'o'j'n laŭ'dezir'e, kaj ili kaj vi'a'j nep'o'j hav'os moŝt'a'j'n titol'o'j'n; vi viv'os en pac'o kaj ĝu'os la estim'o'n de la hom'o'j, kaj en la last'a'j paŝ'o'j de vi'a viv'o, en old'a aĝ'o mild'a kaj matur'a, la mort'o ating'os vi'n, kaj la mol'a'j kaj delikat'a'j man'o'j de vi'a'j pra'nep'o'j ferm'os al vi la okul'o'j'n. Ĉi instrukci'o'j koncern'as la eduk'o'n de vi'a anim'o. Nun aŭskult'u kio'n mi dev'as dir'i por la bon'o de vi'a korp'o.

[349] T.e. kun sen'pacienc'o kaj esper'o, kiel la kamp'ul'o'j atend'as la pluv'o'j'n de la printemp'o kiel garanti'o'n de riĉ'a rikolt'o.

Ĉapitr'o 43

Pri la du'a seri'o da konsil'o'j de do'n Quijote al Sancho

Kiu, aŭskult'int'e ĉi last'a'n parol'ad'o'n de do'n Quijote, ne konsider'us li'n tre inteligent'a kaj bon'intenc'a? Nu, kiel oft'e menci'it'e laŭ'long'e de ĉi grand'a histori'o, la cerb'o de la hidalg'o ir'is promen'i, nur kiam ĝi okup'iĝ'is pri kavalir'a'j afer'o'j; en ĉio ceter'a li montr'is posed'i klar'a'n kaj subtil'a'n mens'o'n, do li'a'j far'o'j oft'e diskredit'is li'a'n saĝ'o'n, kaj li'a saĝ'o li'a'j'n far'o'j'n. Sed en la du'a seri'o de konsil'o'j al Sancho, li rivel'is si'n hom'o de grand'a sprit'o kaj lev'is ĝis la plej alt'a grad'o si'a'n frenez'o'n kaj si'a'n saĝ'o'n. Sancho aŭskult'is li'n kun eg'a atent'o kaj klopod'is re'ten'i en la memor'o li'a'j'n konsil'o'j'n, pens'ant'e help'i si'n per ili, por solv'i la eventual'a'j'n komplik'o'j'n de si'a reg'ad'o. Do'n Quijote daŭr'ig'is:

—Rilat'e al la fleg'ad'o de vi'a korp'o kaj de vi'a dom'o, mi unu'e rekomend'as al vi, Sancho, ke vi est'u pur'am'a kaj tond'u vi'a'j'n ung'o'j'n, sen las'i ili'n kresk'i, ne kiel far'as cert'as person'o'j, kies ne'sci'o mov'as ili'n pens'i, ke la long'o de la ung'o'j bel'ig'as la man'o'j'n: kvazaŭ tia'j super'flu'aĵ'o'j kaj apendic'o'j, ne tond'at'a'j pro strang'a kaj naŭz'a kapric'o, est'us ung'o'j kaj ne krif'o'j de falk'o.

»Vi'a kostum'o ne sid'u al vi loz'a kaj ĉif'o'plen'a: ĉar sen'ord'a'j vest'o'j montr'as indic'o'n de neglekt'em'a karakter'o, escept'e se tia neglekt'o kaj sen'zorg'o kaŝ'as i'a'n difin'it'a'n intenc'o'n, kiel laŭ'dir'e est'is la kaz'o de Juli'o Cezar'o. [350]

»Sobr'e taks'u la valor'o'n de vi'a ofic'o: kaj se vi juĝ'us ke la rang'o de vi'a posten'o postul'as, ke vi'a'j serv'ist'o'j port'u livre'o'n, ĉi pec'o est'u util'a kaj modest'a preter'e ol pomp'a kaj parad'a. Kaj dis'don'u inter serv'ist'o'j kaj sen'hav'a'j hom'o'j; mi vol'as dir'i, ke, se vi pov'us vest'i ses paĝi'o'j'n, vest'u nur tri, kaj post'e tri mizer'ul'o'j'n, kaj tiel vi hav'os paĝi'o'j'n por la ĉiel'o kaj por la ter'o.

La vant'a'j kaj fanfaron'a'j ne kompren'us ĉi nov'a'n manier'o'n don'i livre'o'j'n.

»Ne manĝ'u ajl'o'j'n aŭ cep'o'j'n, por ke ili'a odor'o ne montr'u vi'a'n rustik'a'n origin'o'n.

»Marŝ'u lant'e; kaj ankaŭ parol'u lant'e, sed ne ĝis la ekstrem'o don'i la impres'o'n, ke vi aŭskult'as vi'n mem: ĉar ĉia afekt'ad'o mav'as.

»Manĝ'u sobr'e en la tag'mez'o kaj eĉ pli sobr'e en la vesper'o: la san'o de la tut'a korp'o origin'as en la kaldron'o de la stomak'o.

»Moder'e trink'u, konsider'ant'e, ke tro da vin'o nek gard'as sekret'o'n nek plen'um'as promes'o'n.

»Zorg'u, Sancho, ne maĉ'i plen'buŝ'e aŭ rukt'i antaŭ person'o'j.

—Tio'n pri «rukt'i» mi ne kompren'as —dir'is Sancho.

—«Rukt'i», Sancho —klar'ig'is do'n Quijote— signif'as regoldar, kaj ĉi last'a est'as unu el la plej vulgar'aĉ'a'j vort'o'j de ni'a lingv'o. Tial la eduk'it'a'j hom'o'j help'as si'n per la latin'a kaj dir'as

rukt'i anstataŭ regoldar kaj rukt'o anstataŭ regüeldo. Se cert'a'j person'o'j ne kompren'as ankoraŭ la nov'a'j'n esprim'o'j'n, ne grav'as; kun la pas'o de la temp'o la uz'ad'o ili'n ĝeneral'ig'as, kaj la lingv'o riĉ'iĝ'as dank’ al la uz'o kaj al la influ'o de la popol'o.

—Ver'e, sinjor'o —dir'is Sancho—, mi pen'os re'ten'i en la memor'o vi'a'n konsil'o'n pri regoldar, ĉar mi oft'e el'ig'as tia'j'n regüeldos.

—«Rukt'i», Sancho, ne «regoldar» —korekt'is do'n Quijote.

—«Rukt'i» mi dir'os de nun, kaj ĵur'as ke mi ne forges'os.

—Memor'u ankaŭ, Sancho, ke vi ne dev'as ŝarĝ'i vi'a'n konversaci'o'n per eg'a'j kvant'o'j da proverb'o'j, kiel vi ordinar'e far'as; ĉar kvankam la proverb'o'j est'as konciz'a'j sentenc'o'j, oft'e vi uz'as ili'n tiel ne'adekvat'e, kvazaŭ vi en'pren'us ili'n je la har'o'j, ke ili pli simil'as al absurd'o'j.

—Nur Di'o pov'us tio'n korekt'i —respond'is Sancho—, ĉar mi ten'as en la kap'o pli da proverb'o'j ol tut'a libr'o, kaj, kiam mi parol'as, ili puŝ'iĝ'as en mi'a buŝ'o, batal'as inter si por el'ir'i, kaj la lang'o ĵet'as ekster'e'n la unu'e traf'it'a'n proverb'o'n, eĉ se ĝi ne kongru'as kun la objekt'o de la konversaci'o. Sed de nun mi zorg'os uz'i nur proverb'o'j'n laŭ'a'j'n al la grav'o de mi'a posten'o, ĉar «en bon'e proviz'it'a dom'o, facil'e kuir'iĝ'as la manĝ'o», kaj «dis'don'ant'o de lud'kart'o'j ne far'as la tranĉ'o'n», kaj «kiu don'as la alarm'o'n sid'as sekur'a» kaj «neces'as saĝ'o'n dispon'i por gard'ad'i kaj por don'i».

—Nu, antaŭ'e'n, Sancho, ne halt'u —dir'is do'n Quijote—. Torent'u, kaskad'u vi'a'j proverb'o'j! Ne ĉes'u! «Mi'n pun'as mi'a patr'in'o, sed mi drink'as plu la vin'o'n»: mi ĵus dir'is al vi, ke vi uz'u ŝpar'em'e la proverb'o'j'n, kaj en unu moment'o vi ŝut'is litani'o'n da ili, tiel adekvat'a'j al ni'a tem'o kiel al la lun'o. Nu, Sancho, ne ŝajn'as al mi mav'e uz'i proverb'o'n ĝust'e aplik'at'a'n; sed uz'i kaj tro'uz'i ili'n iel'e'tra'pel'e ig'as la konversaci'o'n plat'a kaj vulgar'a.

»Kiam vi rajd'os sur ĉeval'o, ne retro'klin'u la korp'o'n super la post'a'n part'o'n de la sel'o, nek ten'u la krur'o'j'n streĉ'it'a'j kaj apart'ig'it'a'j de la ventr'o de la best'o; sed sid'u ne tre loz'e, ĉar ali'e vi don'us la impres'o'n rajd'i sur azen'o: laŭ la manier'o rajd'i, disting'iĝ'as kavalir'o de stal'ist'o.

»Dorm'u moder'e: kiu ne lev'as si'n kun la sun'o ne ĝu'as la tag'o'n. Kaj memor'u, Sancho, ke la diligent'o est'as patr'in'o de la bon'a sort'o, kaj ke ĝi'a mal'o, la pigr'o, neniam sukces'as plen'um'i ajn'a'n honest'a'n aspir'o'n.

»Nun mi don'os al vi la last'a'n konsil'o'n. Ĝi ne rilat'as al la fleg'ad'o de la korp'o, sed mi dezir'as, ke vi ĝi'n bon'e memor'u, ĉar mi kred'as, ke ĝi est'os al vi almenaŭ tiel util'a kiel la antaŭ'a'j. Tem'as pri tio, ke vi neniam diskut'u koncern'e ies genealogi'o'n, kaj precip'e, ne kompar'u unu famili'o'n kun ali'a, ĉar nepr'e unu el la du montr'iĝ'os pli bon'a: kaj tiam la famili'o, kies sub'a'n stat'o'n vi evident'ig'is, abomen'os vi'n, kaj la famili'o, kies pli alt'a'n rang'o'n vi proklam'is, eĉ ne dank'os vi'n.

»Vi'a kostum'o konsist'u el kulot'o, long'a sajo, kaj mantel'o iom pli long'a. Sed tut'e ne rekomend'ind'as la strikt'a'j kulot'o'j, ĉar ili sid'as bon'e nek al kavalir'o'j, nek al la gubernator'o'j.

»En la nun'a moment'o, mi ne plu memor'as nov'a'j'n konsil'o'j'n por vi. Kun la pas'o de la temp'o, kaj laŭ la divers'a'j cirkonstanc'o'j, mi dir'os al vi ali'a'j'n, se vi zorg'os inform'i mi'n pri la stat'o de vi'a'j afer'o'j.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi kompren'as, ke vi'a'j rimark'o'j est'as bon'a'j, valor'a'j kaj pozitiv'a'j. Sed, kiel ili pov'us util'i al mi, se konsider'i, ke mi ili'n tut'e ne memor'as? Ver'dir'e, la afer'o'n pri mi'a du'a edz'iĝ'o (se la okaz'o prezent'iĝ'os) kaj pri la tond'ad'o de la ung'o'j mi ne forges'os; sed pri la ceter'a'j predik'o'j, implik'o'j kaj komplik'o'j mi tiel memor'as kaj memor'os, kiel pri la nub'o'j de la pas'int'a jar'o. Pli bon'e do, se mi ricev'us ili'n en skrib'a form'o: ĉar, kvankam mi ne sci'as leg'i aŭ skrib'i, mi ili'n trans'don'us al mi'a konfes'pren'ant'o, kaj li en'bat'us ili'n en mi'a'n kap'o'n, kiam neces'e.

—Ho ve! —ek'kri'is do'n Quijote—. Kiel aĉ'e impres'as gubernator'o, kiu ne sci'as leg'i kaj skrib'i! Sci'u, Sancho, ke kiam hom'o ne kon'as leg'o'n kaj skrib'o'n, aŭ est'as liv'a'man'ul'o, oni konklud'as, aŭ ke li'a'j ge'patr'o'j viv'ad'is en tre mizer'a stat'o, aŭ ke li tiom pervers'as kaj malic'as, ke li ne pov'is asimil'i virt'a'j'n kutim'o'j'n. Vi port'as kun vi grav'a'n mank'o'n, kaj tial mi dezir'as, ke vi lern'u almenaŭ signatur'i vi'a'n nom'o'n.

—Mi pov'as signatur'i —respond'is Sancho— ĉar, kiam mi est'is pedel'o de religi'a societ'o en mi vilaĝ'o, mi lern'is skrib'i kelk'e de grand'a'j liter'o'j, kia'j'n oni uz'as por la mark'ad'o de pak'aĵ'o'j. Krom'e mi simul'os, ke mi hav'as la dekstr'a'n man'o'n kripl'a, kaj ordon'os, ke ali'a signatur'u por mi; ekzist'as rimed'o por ĉio, se escept'i la mort'o'n, kaj tial, ke mi ten'os la ordon-baston'o'n kaj la aŭtoritat'o'n, mi far'os laŭ'vol'e, des pli, ke «kiu hav'as si'a'n patr'o'n urb'estr'o…». [351] Kaj, ĉar mi est'os gubernator'o, pli grav'a do ol urb'estr'o… nu, ni vid'os, ĉu oni kuraĝ'os disdegn'i kaj kalumni'i mi'n! «Oni ven'os por lan'o kaj mem est'os tond'it'a'j», kaj

«kiu'n Di'o prefer'as, tiu prosper'as» kaj «la stult'a'j dir'o'j de la riĉ'a'j rang'as en la mond'o kiel maksim'o'j». Kaj tial, ke kaŭz'e de mi'a posten'o mi riĉ'os, kaj krom'e klopod'os hav'i donac'em'a'n man'o'n, oni ignor'os mi'a'j'n mank'o'j'n. «Ŝanĝ'iĝ'u al miel'o kaj la muŝ'o'j vi'n manĝ'os»; mi'a av'in'o dir'is, ke «tiom oni valor'as, kiom da or'o oni trezor'as»; kaj «kontraŭ fort'a man'o la leĝ'o est'as van'a».

—Di'o vi'n damn'u, Sancho —inter'romp'is li'n do'n Quijote—. Ses-dek mil satan'o'j pren'u vi'n kun vi'a'j proverb'o'j! Jam unu hor'o'n vi ili'n ĵet'ad'as sen'ĉes'e, tortur'ant'e mi'n per ĉiu proverb'o, unu post ali'a. Mi ĵur'as, ke ĉi mani'o vi'a konduk'os vi'n al la pend'ing'o. Pro la proverb'o'j, vi'a'j sub'ul'o'j for'pel'os vi'n, aŭ ribel'os kontraŭ vi. Dir'u, ŝtip'o: kie vi trov'as ili'n? Kiel vi aplik'as ili'n, stult'a? Mi mem, kiam mi vol'as laŭ'cel'e cit'i eĉ nur unu, pen'ad'as kaj ŝvit'as, kvazaŭ

fos'ant'e tru'o'n.

—Je Di'o, sinjor'o mastr'o, vi'a moŝt'o plend'as je bagatel'o'j! —respond'is Sancho—. Kial, per la diabl'o, vi'n ĉagren'as, ke mi uz'as mi'a'n kapital'o'n? Mi'a sol'a riĉ'o, kaj mi ne hav'as ali'a'n, konsist'as el proverb'o'j super proverb'o'j. Kaj ĝust'e nun ven'as en mi'a'n kap'o'n ali'a'j kvar oportun'a'j kaj laŭ'cel'a'j, kiel or'o al avar'a. Sed mi ne dir'os ili'n al vi, ĉar «prudent'a silent'o nom'iĝ'as Sancho». [352]

—Tia Sancho ne est'as vi —dir'is do'n Quijote—. Vi ne prudent'as silent'e, sed mal'e, babil'ad'as malic'e kaj ĝis'ted'e. Tamen mi dezir'us sci'iĝ'i pri vi'a'j kvar proverb'o'j tiel oportun'a'j

kaj laŭ'cel'a'j ven'int'a'j nun en vi'a'n memor'o'n. Mi fos'as en la mi'a, kaj, kvankam ĝi est'as sufiĉ'e bon'a, mi ne trov'as eĉ unu proverb'o'n adekvat'a'n al ni'a inter'parol'o.

—Kio pli adekvat'a —respond'is Sancho— ol «inter du saĝ'o-dent'o'j ne en'puŝ'u la poleks'o'n»?

Al «for'ir'u de ĉe mi; kio'n vi vol'as de mi'a edz'in'o?» neni'o respond'ebl'as. Kaj «se la kruĉ'o frap'iĝ'as kontraŭ ŝton'o, aŭ mal'e, ĉiu'okaz'e la kruĉ'o romp'iĝ'as». Ĉi proverb'o'j aplik'ebl'as tut'e ĝust'e: oni ne spit'u si'a'n gubernator'o'n aŭ mastr'o'n, ĉar oni ricev'as la damaĝ'o'n, kiel okaz'as al la fingr'o met'it'a inter la saĝ'o-dent'o'j aŭ, ceter'e, inter ajn'a'j molar'o'j. Kaj al la ordon'o'j de gubernator'o, neni'o respond'ebl'as, kiel al la fraz'o, «for'ir'u de ĉe mi; kio'n vi vol'as de mi'a edz'in'o?». Rilat'e al la ŝton'o kontraŭ la kruĉ'o, eĉ la plej blind'a vid'as ĝi'a'n senc'o'n. Tiel do, neces'as, ke «kiu vid'as la lign'er'o'n en fremd'a okul'o, vid'u trab'o'n en la si'a», por ke oni ne dir'u pri li, ke «la mort'int'o terur'iĝ'as de la vund'it'o». Kaj vi'a moŝt'o bon'e sci'as, ke «la stult'a pli kon'as ĉe si, ol la saĝ'a en fremd'a dom'o».

—Pri tio last'a vi ne prav'as, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ĉar la stult'a kon'as neni'o'n en propr'a aŭ en fremd'a hejm'o. Sur fundament'o de stult'ec'o oni ne pov'as star'ig'i dom'o'n de saĝ'o. Kaj jam ni las'u ĉi afer'o'n, Sancho. Se vi reg'os fuŝ'e, vi'a est'os la kulp'o kaj mi'a la hont'o. Sed mi'n konsol'as, ke mi far'is mi'a'n dev'o'n, konsil'ant'e vi'n tiel sincer'e kaj saĝ'e kiel mi kapabl'as. Per tio mi kvit'iĝ'as de mi'a dev'o kaj de mi'a promes'o. Di'o vi'n gvid'u kaj reg'u vi'n en vi'a reg'ad'o, Sancho, kaj Li liber'ig'u mi'n de mi'a suspekt'o, ke vi far'os el vi'a gubernator'ec'o grandioz'a'n kaĉ'o'n, kio'n mi pov'us evit'i, dir'ant'e al la duk'o, ke ĉi gras'a person'et'o est'as neni'o ali'a ol sak'o plen'a de proverb'o'j kaj malic'o.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Se vi'a moŝt'o opini'as, ke mi ne taŭg'as por la posten'o, jam de nun mi rifuz'as ĝi'n. Mi pli am'as la nigr'a'n rand'o'n de ung'et'o de mi'a anim'o ol mi'a'n tut'a'n korp'o'n. Kaj la simpl'a Sancho pov'as viv'ten'i si'n per pan'o kaj cep'o, anstataŭ regal'i si'n per perdrik'o'j kaj kapon'o'j en si'a gubernator'a rang'o; des pli, ke la hom'o'j grand'a'j kaj et'a'j, riĉ'a'j kaj paŭperaj valor'as la sam'o'n dum ili dorm'as. Kaj se vi'a moŝt'o bon'e pens'as la afer'o'n, vi vid'os, ke nur vi puŝ'is en mi'a'n kap'o'n la ide'o'n de la gubernator'ec'o, ĉar pri la reg'ad'o de insul'o'j mi kon'as ne pli ol vultur'o. Kaj se vi pens'as, ke la diabl'o pren'os mi'n pro mi'a gubernator'a rand'o, mi prefer'as ir'i kiel simpl'a Sancho en la ĉiel'o'n, ol kiel gubernator'o en la infer'o'n.

—Je Di'o, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Eĉ se nur pro ĉi last'a'j vort'o'j vi'a'j, mi opini'as vi'n ind'a reg'i gubernator'e super mil insul'o'j. Vi hav'as bon'a'n natur'o'n kaj sen ĝi neni'a saĝ'o valor'as. Rekomend'u vi'n al Di'o kaj klopod'u ne erar'i en vi'a'j ĉef'a'j decid'o'j. Mi vol'as dir'i, ke vi dev'as ten'iĝ'i al la firm'a intenc'o ag'i just'e en vi'a'j afer'o'j, ĉar la ĉiel'o ĉiam favor'as la bon'a'j'n aspir'o'j'n. Kaj ni ir'u manĝ'i, ĉar mi kred'as ke la ge'duk'o'j ni'n atend'as.

[350] Rakont'as la latin'a aŭtor'o Macrobio, ke Ciceron'o ŝerc'is pri kiel fuŝ'e kaj neglekt'e port'is Juli'o Cezar'o si'a'j'n vest'o'j'n.

[351] La ceter'o de la proverb'o dir'as: «pov'as proces'i sen'risk'e».

[352] Unu'e la proverb'o tekst'is: «Prudent'a silent'o nom'iĝ'as sankt'a» («santo», en la hispan'a).

Kun la uz'o, la vort'o «santo» ŝanĝ'iĝ'is al «Sancho», do la proverb'o tut'e ne alud'as la ŝild'ist'o'n de do'n Quijote.

Ĉapitr'o 44

Pri kiel oni send'is la ŝild'ist'o'n Sancho Panza al ties gubernator'a posten'o, kaj pri la strang'a aventur'o okaz'int'a al do'n Quijote en la kastel'o

Oni leg'as en la original'o de ĉi histori'o, ke la traduk'int'o de la nun'a ĉapitr'o ne far'is fidel'a'n trans'don'o'n de la vort'o'j de Cid'e Hamete, ĉar efektiv'e la maŭr'o skrib'is riproĉ'o'n kontraŭ si mem, dir'ant'e, ke li verk'is ĉi rakont'o'n sek'a kaj monoton'a, tial, ke li sent'is si'n kvazaŭ

dev'ig'it'a parol'i nur pri do'n Quijote kaj Sancho kaj ne kuraĝ'is de'flank'iĝ'i de la tem'o per digresi'o'j epizod'o'j pli interes'a'j kaj distr'a'j. Li al'don'is, ke ten'i la mens'o'n, la man'o'n kaj la plum'o'n ĉiam fiks'it'a'j al la sam'a objekt'o egal'as al ne'el'port'ebl'a labor'o tut'e ne frukt'o'don'a por la aŭtor'o. Li dir'is ankaŭ ke, por evit'i ĉi mal'avantaĝ'o'n, en la unu'a part'o li help'is si'n per la en'met'o de kelk'a'j novel'o'j, kiel La stult'a sci'vol'o kaj La kapitan'o en kapt'it'ec'o, ia'senc'e sen'rilat'a'j al la ĉef'a histori'o, kvankam la ceter'a'j rakont'o'j hav'as koneks'o'n kun la aventur'o'j ver'e tra'viv'it'a'j de do'n Quijote, kaj sekv'e ne ebl'is ili'a elimin'o. Li pens'is ankaŭ, ke mult'a'j leg'ant'o'j, absorb'it'a'j de la prod'aĵ'o'j de do'n Quijote tur'e ignor'us la novel'o'j'n insert'it'a'j'n en la histori'o, aŭ leg'us ili'n sen atent'o kaj pacienc'o, ne rimark'ant'e, ke ili hav'as konsider'ind'a'n valor'o'n art'a'n kaj stil'a'n, kio evident'iĝ'us, se oni el'don'us ili'n apart'e, sen ia lig'it'ec'o kun la frenez'o de do'n Quijote kaj la stult'aĵ'o'j de Sancho. Tial, en ĉi du'a part'o, li ne vol'is inkluziv'ig'i ajn'a'n novel'o'n rilat'a'n, aŭ ne rilat'a'n, al la ĉef'a histori'o, kaj lim'ig'is si'n en'met'i kelk'e da epizod'o'j iom mem'star'a'j sed font'int'a'j el la fund'o mem de la ver'a'j event'o'j pri'skrib'it'a'j en ĉi histori'o. Kaj eĉ tia'j epizod'o'j aper'as tre sporad'e kaj ne pli long'a'j ol la plej sobr'a rakont'ad'o postul'as. Li fin'e dir'as, ke, kvankam li ten'as si'n strikt'e al la nur'a histori'o, li posed'as lert'o'n, talent'o'n kaj imag'o'n sufiĉ'a'j'n por verk'i pri io ajn en la mond'o, kaj suplikas, ke oni ne disdegn'u li'a'n labor'o'n, kaj ke oni laŭd'u li'n, ne pro tio, kio'n li skrib'as, sed pro tio, kio'n li ne skrib'is.

La aŭtor'o post'e daŭr'ig'as la rakont'ad'o'n de la histori'o, dir'ant'e, ke do'n Quijote parol'e don'is si'a'j'n konsil'o'j'n al Sancho en la maten'o, kaj ke, en la sam'a tag'o, post la manĝ'o'hor'o, li en'man'ig'is al li la konsil'o'j'n en skrib'a form'o, por ke la ŝild'ist'o dispon'u laŭ'okaz'e, ke ali'a person'o leg'u ili'n al li. Sed apenaŭ Sancho ricev'is la paper'o'n, li perd'is ĝi'n, kaj ĝi traf'is en la man'o'j'n de la ge'duk'o'j, kiu'j de'nov'e mir'is je la frenez'o kaj la saĝ'o de do'n Quijote. Nu, daŭr'ig'ant'e si'a'n ŝerc'o'n, en la sam'a vesper'o ili send'is Sanchon kun grand'a eskort'o al la vilaĝ'o, kiu, koncern'e li'n, rol'us kiel insul'o. Okaz'is, ke la person'o ŝarĝ'it'a konduk'i ĉi afer'o'n est'is la inteligent'a kaj sprit'a majordom'o de la duk'o —sen inteligent'o ne ebl'as sprit'o—

antaŭ'e lud'int'a tre lert'e la rol'o'n de la graf'in'o Trifaldi, kiel jam sci'as la leg'ant'o. Dank’ al si'a talent'o kaj al la instrukci'o'j de la ge'duk'o'j pri tio, kiel li trakt'u Sanchon, li eg'e sukces'is plen'um'i si'a'n task'o'n.

Okaz'is tamen, ke, tuj kiam Sancho vid'is la majordom'o'n, li imag'is vid'i la ver'a'n mien'o'n de Trifaldi, do li si'n turn'is al si'a mastr'o kaj dir'is:

—Sinjor'o, la diabl'o pren'u mi'n tuj, se vi'a moŝt'o ne opini'as, ke la vizaĝ'o de ĉi majordom'o

de la duk'o est'as la sam'a vizaĝ'o de Dolorida.

Do'n Quijote atent'e rigard'is la majordom'o'n kaj dir'is al Sancho:

—Ne ekzist'as motiv'o por ke la diabl'o vi'n pren'u, Sancho. Evident'as, ke la vizaĝ'o de Dolorida tut'e simil'as la vizaĝ'o'n de la majordom'o. Tamen ĉi last'a ne est'as Dolorida, ĉar ali'e tem'us pri grand'a absurd'o, kaj ni ne trov'iĝ'as nun en la ĝust'a moment'o far'i esplor'o'j'n, kiu'j konduk'us ni'n en ver'a'n labirint'o'n. Kred'u mi'n, amik'o Sancho: ni tre bezon'as el'kor'e preĝ'i al Ni'a Sinjor'o, ke Li liber'ig'u ni'n de mav'a'j sorĉ'ist'o'j kaj magi'ist'o'j.

—Ne tem'as pri ŝerc'o, sinjor'o —respond'is Sancho—. Antaŭ'e mi aŭd'is li'n parol'i, kaj ŝajn'is, kvazaŭ la voĉ'o de Trifaldi son'us en mi'a'j orel'o'j. Bon'e, mi ne plu menci'os la afer'o'n, sed de nun mi ne ĉes'os ten'i la okul'o'j'n apert'a'j kun la cel'o trov'i i'a'n nov'a'n sign'o'n, kiu pov'us, aŭ

konfirm'i, aŭ detru'i mi'a'n suspekt'o'n.

—Tio'n vi dev'as far'i, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Kaj ne forges'u inform'i mi'n pri vi'a'j eventual'a'j el'trov'o'j ĉi-rilat'e, kaj pri ĉio okaz'ont'a al vi dum vi'a gubernator'ec'o.

Fin'e Sancho komenc'is si'a'n vojaĝ'o'n akompan'at'e de mult'a'j hom'o'j, vest'it'a kiel letrulo, kun larĝ'a mantel'o el flav'a kamlot'o muar'a kaj kun ĉap'o el la sam'a ŝtof'o; li rajd'is sur mul'o kun kurt'a'j pied'ing'o-rimen'o'j, kaj tuj post'e, laŭ instrukci'o'j de la duk'o, ir'is li'a azen'o garn'it'a per tut'e nov'a harniso kaj silk'a'j ornam'o'j. Sancho turn'is la kap'o'n de temp'o al temp'o por rigard'i si'a'n azen'o'n, en kies akompan'o li ir'is tiel kontent'a, ke li ne inter'ŝanĝ'us si'n kun la imperi'estr'o de German'uj'o. Adiaŭ'ant'e la ge'duk'o'j'n, li kis'is ili'a'j'n man'o'j'n kaj pet'is la ben'o'n de si'a mastr'o, kio'n do'n Quijote don'is kun larm'o'j kaj Sancho ricev'is plor'singult'e.

Las'u la bon'a'n Sancho ir'i pac'e en la akompan'o de Di'o, afabl'a leg'ant'o, kaj atend'u du buŝel'o'j'n da rid'o, kiam vi sci'os, kiel kondut'is en si'a posten'o. Dum'e, turn'u vi'a'n atent'o'n al tio okaz'int'a al li'a mastr'o en la sam'a nokt'o. Se vi ne rid'os, almenaŭ vi'a'j lip'o'j streĉ'iĝ'os en simi'a'n grimac'et'o'n, ĉar la far'o'j'n de do'n Quijote oni dev'as honor'i per rid'o aŭ per admir'o.

Nu, la histori'o dir'as, ke apenaŭ Sancho ek'ir'is, do'n Quijote sent'is si'a'n sol'ec'o'n kaj volont'e re'vok'us la en'ofic'ig'o'n de si'a ŝild'ist'o kaj re'ven'ig'us li'n al si'a flank'o, se tio ebl'us. La duk'in'o rimark'is li'a'n melankoli'o'n, demand'is al li, kial li trist'as, kaj al'don'is, ke, se tio'n kaŭz'as la for'est'o de Sancho, ŝi ten'as en si'a dom'o nombr'o'n da ŝild'ist'o'j, duenj'o'j kaj dam'o'j pret'a'j serv'i li'n tut'e laŭ li'a vol'o.

—Efektiv'e, sinjor'in'o —respond'is do'n Quijote—, mi sent'as la mank'o'n de Sancho, sed tio ne est'as la ĉef'a kaŭz'o de mi'a deprim'it'ec'o. Rilat'e al la mult'a'j de propon'o'j de vi'a moŝt'o, mi pov'as akcept'i nur la bon'vol'o'n, kiu dikt'as ili'n, kaj mi suplikas vi'n, ke vi permes'u, ke nur mi pri'zorg'u mi'a'n person'o'n.

—Ver'e, sinjor'o do'n Quijote —dir'is la duk'in'o—, ne okaz'os tiel, ĉar kvar el mi'a'j ĉambr'ist'in'o'j, bel'a'j kiel flor'o'j, serv'os vi'n.

—Ili ŝajn'us al mi, ne flor'o'j, sed dorn'o'j en'puŝ'it'a'j en mi'a'n kor'o'n —respond'is la hidalg'o—.

Al ili est'us pli facil'e flug'i en la aer'o ol en'ir'i en mi'a'n ĉambr'o'n! Se Vi'a Grand'ec'o vol'as plu

verŝ'i sur mi'n ne merit'it'a'j'n favor'o'j'n, permes'u, ke mi zorg'u pri mi mem en la intern'o de mi'a ĉambr'o; mi dev'as star'ig'i mur'o'n inter mi'a dezir'o kaj mi'a virt'o kaj ne vol'as, ke ĉi kutim'o romp'iĝ'u kaŭz'e de vi'a regal'em'o al mi'a person'o. Ver'e, mi prefer'as dorm'i vest'it'a, ol permes'i, ke oni mi'n nud'ig'u.

—Sufiĉ'e jam, sinjor'o do'n Quijote, eĉ ne unu vort'o'n pli'a'n —dir'is la duk'in'o—. Mi ordon'os, ke eĉ ne unu muŝ'o en'ir'u en vi'a'n ĉambr'o'n, des mal'pli unu serv'ist'in'o. Mi ne kapabl'us permes'i, ke la ĉast'o de do'n Quijote sufer'u, ĉar, ŝajn'as al mi, inter vi'a'j mult'a'j virt'o'j plej bril'e star'as la pudor'o. Vest'u kaj nud'ig'u vi'n sol'a kaj laŭ vi'a plaĉ'o, kiel kaj kiam vi vol'os.

Oni tut'e ne ĝen'os vi'n. En vi'a ĉambr'o vi trov'os la vaz'o'n, kiu, se vi dorm'as mal'antaŭ ŝlos'it'a'j pord'o'j, neces'as por ke la prem'o de natur'a bezon'o ne dev'ig'u vi'n apert'i ili'n. La grand'a Dulcine'a de El Toboso viv'u tra mil epok'o'j, kaj ŝi'a nom'o fam'iĝ'u ĉirkaŭ la tut'a ter'o, tial, ke ŝi hav'as la merit'o'n est'i am'at'a de tiel kuraĝ'a kak'j virt'a kavalir'o; kaj la bon'vol'a ĉiel'o inspir'u la Sancho Panza, ni'a gubernator'o, la dezir'o'n, ke li fin'u baldaŭ si'a'n si'n'vip'ad'o'n, por ke la mond'o ĝu'u de'nov'e la bel'ec'o'n de tiel grand'a sinjor'in'o!

—La esprim'o'j de Vi'a Alt'ec'o re'spegul'as vi'a'n karakter'o'n —respond'is do'n Quijote—, ĉar el la buŝ'o de virt'a'j dam'o'j pov'as el'ir'i neni'a mav'a vort'o. Pro vi'a'j laŭd'o'j, Dulcine'a ricev'os en ĉi mond'o pli da glor'o kaj feliĉ'o, ol se ŝi'n laŭd'us unu'voĉ'e la plej elokvent'a'j hom'o'j de la ter'o.

—Bon'e, sinjor'o do'n Quijote —dir'is la duk'in'o—. Nun est'as la hor'o manĝ'i, kaj la duk'o cert'e atend'as ni'n. Vi'a moŝt'o ven'u, ni manĝ'u, kaj vi ir'u fru'e dorm'i, ĉar la long'o de vi'a hieraŭ'a vojaĝ'o al Candaya cet'e ig'is vi'n lac'a.

—Tut'e ne, sinjor'in'o —respond'is do'n Quijote—. Mi pov'us ĵur'i al vi moŝt'o, ke neniam antaŭ'e mi rajd'is ĉeval'o'n pli sen'sku'a'n kaj glit-kur'a'n ol Clavileño, kaj ne kompren'as, kial Malambruno sen'ig'is si'n je tiel leĝer'a kaj mild'a rajd'o'best'o kaj brul'ig'is ĝi'n sen ia motiv'o.

—Ebl'e li kondut'is tiel —dir'is la duk'in'o— ĉar, sent'ant'e pent'o'n pro si'a'j mis'far'o'j kontraŭ

Trifaldi kaj kompani'o, kaj kontraŭ ali'a'j person'o'j, kaj pro la krim'o'j, kiu'j'n li cert'e plen'um'is kiel sorĉ'ist'o kaj magi'ist'o, li decid'is detru'i la instrument'o'j'n de si'a art'o, kaj tial, ke Clavileño est'is la ĉef'a el ili kaj kaŭz'is al li pli da zorg'o'j en li'a'j vag'ad'o'j de land'o al land'o, li brul'ig'is ĝi'n… Sed la cindr'o'j de ĉi best'o kaj la sur'lanc'a pergamen'o etern'ig'os la kuraĝ'o'n de la grand'a do'n Quijote de La Mancha.

La kavalir'o re'foj'e dank'is la duk'in'o'n kaj, post la manĝ'o, re'tir'is si'n sol'a en si'a'n ĉambr'o'n, kaj ne konsent'is, ke ajn'a person'o en'ir'u kun li por li'n serv'i: ĝis tia ekstrem'o li tim'is al'front'i tent'o'n kapabl'a'n mov'i aŭ dev'ig'i li'n forges'i la ĉast'o'n, kiu'n li gard'is al si'a sinjor'in'o Dulcine'a, kaj ĉi-rilat'e li ĉiam klopod'is imit'i la virt'a'n kondut'o'n de Amadís, flor'o kaj spegul'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Li ferm'is la pord'o'n post si, nud'ig'is si'n ĉe la lum'o de du vaks'a'j kandel'o'j, kaj dum li de'met'is si'a'j'n ŝu'o'j'n (ho mis'fortun'o ne ind'a je tia kavalir'o!) ŝir'iĝ'is, ne suspir'o'j el li'a brust'o, kio diskredit'us li'a'n perfekt'a'n eduk'it'ec'o'n, sed du'dek du maŝ'o'j de unu ŝtrump'o, kiu pren'is la aspekt'o'n de ĵaluzi'o. La bon'a kavalir'o tre aflikt'iĝ'is kaj volont'e don'us eĉ unu-unc'a'n arĝent'a'n mon'er'o'n por dispon'i tie iom'et'o'n da verd'a silk'o, ĉar la ŝtrump'o'j est'is verd'a'j.

Ĉi tie Benengeli skrib'as la jen'a'n eksklamaci'o'n: «Ho mizer'o! Mizer'o! Mi ne kompren'as, kia motiv'o mov'is la grand'a'n poet'o'n de Córdoba[353] nom'i vi'n “sankt'a, sed disdegn'at'a donac'o”! Kvankam maŭr'o, mi bon'e sci'as, pro mi'a'j rilat'o'j kun la krist'an'o'j, ke la sankt'ec'o baz'iĝ'as sur karitat'o, humil'o, fid'o, obe'o kaj mal'riĉ'o. Sed mi dir'as, ke se iu kontent'as, viv'ant'e mal'riĉ'e, li sen'dub'e posed'as iom de la natur'o di'a, ĉar li'a mal'riĉ'o aparten'as al la spec'o alud'it'a de unu el la plej grand'a'j sankt'ul'o'j: “Hav'u ĉio'n, kvazaŭ neni'o'n vi posed'us”,

[354] kaj tio nom'iĝ'as mal'riĉ'o de spirit'o. Sed vi, la du'a spec'o de mal'riĉ'o (kaj pri vi mi parol'as), kial vi furioz'as kontraŭ la hidalg'o'j kaj la hom'o'j de moŝt'a nask'o, pli ol kontraŭ

ali'a'j person'o'j? Kial vi puŝ'as ili'n cir'i si'a'j'n ŝu'o'j'n, kaj port'i sur la vest'o buton'o'j'n de divers'a'j tip'o'j: kelk'a'j'n el silk'o, kelk'a'j'n el krin'o'j, kelk'a'j'n el vitr'o? Kial ili'a'j kol'um'o'j dev'as vid'iĝ'i ĉiam ĉif'it'a'j kiel foli'o de skarol'o, kaj ne apert'a'j kaj glat'a'j?». (Ĉi vort'o'j de la maŭr'o montr'as, ke jam de tre long'e uz'iĝ'as la kol'um'o'j amel'it'a'j). Post'e li daŭr'ig'is: «Ho vi, kompat'ind'a hom'o de moŝt'a nask'o, kiu nutr'as vi'a'n honor'o'n per mizer'eg'a manĝ'o mal'antaŭ

ferm'it'a'j pord'o'j, kaj post'e el'ir'as sur la strat'o'n kun hipokrit'a dent'o'pik'il'o inter la lip'o'j, kvankam vi manĝ'is neni'o'n, kio pov'us prav'ig'i ĝi'a'n uz'o'n! Ho vi, kompat'ind'a hom'o, kies honor'o terur'iĝ'as, kiam vi pens'as, ke de la distanc'o de unu mejl'o rimark'ebl'as la flik'aĵ'o de vi'a ŝu'o, la ŝvit'o'makul'o'j de vi'a ĉapel'o, la dis'faden'iĝ'o de vi'a mantel'o kaj la mal'sat'o de vi'a stomak'o!».

Ĉi pens'o'j re'ven'is en la mens'o'n de do'n Quijote, kiam li observ'is la ŝir'iĝ'o'n de la maŝ'o'j. Sed li konsol'iĝ'is, vid'ant'e, ke Sancho las'is al li par'o'n da long'a'j bot'o'j, kaj li decid'is, ke li sur'met'os ili'n en la sekv'ant'a tag'o. Fin'e la hidalg'o kuŝ'iĝ'is pens'em'a kaj trist'a kaŭz'e de la for'est'o de Sancho kaj de la ne'ripar'ebl'a difekt'iĝ'o de si'a ŝtrump'o, kies maŝ'o'j'n li volont'e flik'us eĉ per faden'o de ali'a kolor'o, kvankam tio est'as unu el la plej grand'a'j sign'o'j de mank'o en la mizer'a viv'o de hidalg'o. Li esting'is la flam'o'n de la kandel'o'j, sed ne pov'is ek'dorm'i, ĉar est'is varm'e. Li el'lit'iĝ'is, iom apert'is la fenestr'o'n de krad'o rigard'ant'a al bel'a ĝarden'o, kaj aŭd'is, ke hom'o'j paŝ'as kaj parol'as tie. Li ek'aŭskult'is atent'e, kaj la voĉ'o'j en la ĝarden'o tiel lev'iĝ'is, ke ili ating'is klar'e li'a'n orel'o'n:

—Nu, Emerenciana —dir'is unu el la voĉ'o'j—, ne urĝ'u mi'n kant'i, ĉar vi sci'as, ke, de kiam ĉi kavalir'o en'ir'is ĉi kastel'o'n, kaj mi'a'j okul'o'j li'n rigard'is, mi sci'as, ne kant'i sed plor'i. Krom'e, ni'a sinjor'in'o hav'as leĝer'a'n dorm'o'n, kaj mi ne vol'us, eĉ kontraŭ la tut'a or'o de la mond'o, ke ŝi trov'u ni'n ĉi tie. Kaj, eĉ se ŝi ne vek'iĝ'us, mi'a'j kant'o'j van'us, se ĉi nov'a Eneo, ven'int'a en ĉi land'o'n por disdegn'i mi'n, plu dorm'us sen vek'iĝ'i.

—Ne far'u al vi zorg'o'n pri tio, kar'a Altisidora —respond'is ali'a voĉ'o—. La duk'in'o dorm'as, sam'e kiel la ceter'a'j person'o'j de ĉi dom'o, kun la ebl'a escept'o de ĉi mastr'o de vi'a kor'o kaj perturb'ant'o de vi'a anim'o, ĉar mi ĵus aŭd'is li'n apert'i la fenestr'o'n de si'a ĉambr'o. Kant'u do, povr'a amik'in'o, soft'e kaj mild'e je la son'o'j de vi'a harp'o, kaj se la duk'in'o aŭd'us ni'n, ni ekskuz'us ni'n, dir'ant'e, ke la veter'o tro varm'as.

—Tio ne est'as la afer'o, Emerenciana —dir'is Altisidora—. Okaz'as, ke mi ne vol'us, ke mi'a kant'o rivel'u la stat'o'n de mi'a kor'o, ĉar la hom'o'j ne'sci'a'j pri la ne'rezist'ebl'a fort'o de la am'o konsider'us mi'n frivol'a kaj kapric'em'a pucelo. Tamen, okaz'u io ajn: prefer'ind'as hoto sur la vizaĝ'o ol vund'o en la kor'o.

Ĉe tio oni aŭd'is mild'eg'a'n ek'lud'o'n de harp'o, kaj do'n Quijote, ĝi'n aŭskult'ant'e, rigid'iĝ'is de mir'o. Ĉi-moment'e ven'is al li en la memor'o'n ne'kalkul'ebl'a nombr'o da simil'a'j aventur'o'j baz'it'a'j sur fenestr'o'j, krad'o'j, ĝarden'o'j, muzik'o'j, galant'aĵ'o'j kaj am-sven'o'j, kiel pri'skrib'it'e en li'a'j absurd'a'j libr'o'j kavalir'a'j. Post'e li imag'is, ke unu el la dam'o'j de la duk'in'o en'am'iĝ'is al li, kaj ke ŝi'a pudor'o dev'ig'as ŝi'n ten'i sekret'a si'a'n pasi'o'n. Li trem'is ĉe la pens'o, ke li pov'as ced'i al ŝi'a am'o, sed promes'is al si ne las'i si'n venk'i. Rekomend'ant'e si'n el'kor'e al si'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, li decid'is aŭskult'i la muzik'o'n; kaj por montr'i, ke li trov'iĝ'as tie, li intenc'e tern'is, ĉe la grand'a kontent'o de la puceloj, ĉar ili plej dezir'is, ke do'n Quijote ili'n aŭskult'u. Tiel do, Altisidora prov'e pinĉ'is la kord'o'j'n, agord'is la harp'o'n kaj komenc'is kant'i ĉi romanc'o'n:

Ho vi, kiu kuŝ'as dorm'e

inter lit'o'tuk'o'j blank'a'j

kaj de nokt'o ĝis maten'o

ronk'as sur la mol’ matrac'a!

Plej kuraĝ'a kavalir'o

nask'iĝ'int'a en La Mancha,

plej honest'a kaj valor'a

ol la fajn'a or’ arab'a:

Aŭd'u ĉi pucelon trist'a'n,

bel'a'n, sed ankaŭ sen'ŝanc'a'n,

ĉar en vi'a okul'fajr'o

mi'a kor'o tur'e ard'as.

Mis'fortun'o'j'n vi renkont'as

dum vi aventur'e vag'as,

kaj, vund'int'e, vi rifuz'as

la rimed'o'n kurac'ant'a'n.

Dir'u jam, jun'ul’ impet'a

—de l’ ĉiel’ est'u ben'at'a!—,

ĉu vi kresk'is en Libio

aŭ en la mont'ar’ de Jaca.

Ĉu vi'n vart'is la serpent'o'j

mez'e de ravin'o'j aspr'a'j?

Ĉu vi'n nutr'is la horor'o

de dezert'o'j vast'e vast'a'j?

Bon'e pov'as Dulcine'a

—plump'a jun'ul'in'o san'a—

vant'i, ke ŝi plen'e venk'is

tigr'o'n el la plej sovaĝ'a'j.

Tial ŝi akir'os fam'o'n de

Henares ĝis Jarama,

kaj de Taj’ ĝis Manzanares,

de Pisuerga ĝis Arlanza.

Mi kun ŝi mi'n inter'ŝanĝ'us,

kaj, por montr'i mi'n tre dank'a,

mi donac'us a ŝi jup'o'n

kun or-franĝ'o'j ver'e ĉarm'a'j.

Kuŝ'u mi en vi'a'j brak'o'j

kaj, se ne, en lit'o flank'a,

ke mi grat'u vi'a'n kap'o'n,

por ke iĝ'u ĝi sen'skvam'a.

Mi tro pet'as kaj ne ind'as

je favor'o tiel grand'a.

Eĉ pied'o'j'n vi'a'j'n frot'i

al mi ŝajn'as rev'o rav'a.

Mi regal'us vi'n per kuf'o'j,

per arĝent'a'j ŝu'o'j fajn'a'j,

per kulot'o'j el damasko

kaj per mantel'et’ holanda.

Mi regal'us vi'n per perl'o'j,

ĉiu kun grand'ec'o gajl'a:

ĉiu est'us ja la unik'a,

sed l’ ali'a'j ĝi'n egal'as.

El Tarpej'a Rok'o vi'a,

vi, Nerono de La Mancha,

ne rigard'u kun disdegn'o,

ke, pro vi, mi ard'a flam'as.

Est'as mi pucel’ tener'a

kaj ne pli ol dek'kvin-jar'a:

nur dek kvar kaj tri monat'o'j'n

—ĵur'as mi je Di’— mi hav'as.

Mi tre lind'as kaj graci'as,

bel'e paŝ'as kaj ne lam'as.

Mi'a'j har'o'j lili'esk'a'j

long'e ĝis la ter’ kaskad'as.

Kvankam larĝ'as mi'a buŝ'o

kaj la naz'o iom plat'as,

mi'a'n bel'o'n alt'e'n lev'as,

la dent'ar’ topaz'e flav'a.

Se vi aŭd'as mi'a'n voĉ'o'n,

vi ĝi'n taks'os plej agrabl'a,

kaj mi hav'as la statur'o'n

ĝust'e super kresk'o nan'a.

Tiu'j ĉarm'o'j, kaj ali'a'j,

al vi'a'j pied'o'j fal'as.

Est'as mi Altisidora,

ĉambr'ist'in'o ĉi-palac'a.

Ĉi tie fin'iĝ'is la romanc'o de la am'o'frap'it'a Altisidora, kaj komenc'is mir'i la sopir'at'a do'n Quijote. Suspir'ant'e li murmur'is al si:

—Kiel sen'fortun'a vag'ant'o mi est'as! Kial la puceloj sen'escept'e en'am'iĝ'as al mi ĉe la unu'a rigard'o? Ho, trist'a fat'o de la sen'egal'a Dulcine'a! Kial oni ne las'as ŝi'n trankvil'a, ke ŝi ĝu'u la ne'kompren'ebl'a'n firm'ec'o'n mi'a'n? Kio'n vi vol'as de ŝi, reĝ'in'o'j? Kial vi ŝi'n persekut'as, imperi'estr'in'o'j? Kial vi furioz'as kontraŭ ŝi, puceloj inter dek kvar kaj dek kvin jar'o'j? Las'u, las'u, ke ŝi, kompat'ind'a, ĝu'u kaj parad'u la sort'o'n, kiu'n la am'o don'is al ŝi, ced'ant'e al ŝi, mi'a'n kor'o'n kaj sub'met'ant'e al ŝi mi'a'n anim'o'n! Sci'u, band'o de en'am'iĝ'int'a'j vir'in'o'j, ke mi mol'as kiel past'o nur por Dulcine'a, kaj dur'as kiel diamant'o por la ceter'a'j. Por ŝi mi est'as miel'o, por la ali'a'j gal'o. Por mi, nur Dulcine'a est'as bel'a, diskret'a, honest'a, graci'a kaj moŝt'a, kaj la ceter'a'j turp'a'j, stult'a'j, frivol'a'j kaj bas-famili'a'j. Por ke mi aparten'u al ŝi, ne al ali'a, la natur'o met'is mi'n en la mond'o'n. Altisidora kant'u aŭ plor'u; desper'u la dam'o, pro kies kulp'o oni muel'is mi'n en la kastel'o de la en'sorĉ'it'a maŭr'o: malgraŭ ĉio, mi dev'as aparten'i al Dulcine'a iel aŭ ali'e, kaj konserv'i mi'n pur'a kaj ĉast'a, spit'e al ĉi'a'j en'sorĉ'a'j pov'o'j de la ter'o.

Tio'n dir'int'e, li ĵet-ferm'is la fenestr'o'n kaj, kun ĉagren'o kaj aflikt'o, kvazaŭ sub la pez'o de grand'a mis'fortun'o, kuŝ'iĝ'is en si'a lit'o, kaj tie ni las'os li'n en la nun'a moment'o, tial, ke ni'n vok'as la eminent'a Sancho, kiu vol'as far'i si'a'n debut'o'n kiel gubernator'o.

[353] Ju'a'n de Mena, viv'int'a en la 15-a jar'cent'o. La cit'it'a vers'o aparten'as al li'a verk'o Laberinto de Fortun'a.

[354] El la Bibli'o (1 Korint'an'o'j, 7,31).

Ĉapitr'o 45

Pri kiel la grand'a Sancho Panza okup'is la gubernator'ec'o'n de la insul'o, kaj pri kiel li komenc'is reg'i

Ho konstant'a el'trov'ant'o de la antipod'o'j, torĉ'o de la mond'o, okul'o de la ĉiel'o, dolĉ'a sku'ant'o de karaf'o'j! Timbrio tie, Feb'o ĉi tie, ark'ist'o preter'e, kurac'ist'o trans'e, patr'o de la poezi'o, invent'int'o de la muzik'o…[355] vi, kiu ĉiam lev'iĝ'as kaj, malgraŭ la ŝajn'o, neniam sob'ir'as!

Mi turn'as mi'n al vi, ho sun'o (per kies help'o la hom'o nask'as hom'o'n)[356] kun la pet'o, ke vi favor'u mi'n kaj lum'ig'u la obskur'o'n de mi'a mens'o, por ke mi pov'u rakont'i plej fidel'e la reg'ad'o'n de Sancho; ĉar, sen vi, mi sent'as mi'n hezit'a, febl'a kaj konfuz'a.

Mi dir'u do, ke Sancho, kun si'a tut'a eskort'o, al'ven'is al vilaĝ'o loĝ'at'a proksim'um'e de mil person'o'j, unu el la plej grav'a'j de la duk'land'o. Oni dir'is al li, ke la lok'o nom'iĝ'as insul'o Barataria, ebl'e ĉar la nom'o de la vilaĝ'o est'is Baratario, aŭ ebl'e ĉar li ating'is barato, t.e.

tut'e sen'pen'e, la gubernator'ec'o'n. Kiam li al'ven'is al la pord'eg'o de la rempar'zon'it'a vilaĝ'o, la magistrat'o bon'ven'ig'is li'n, aŭd'iĝ'is la sonor'il'o'j, kaj la vilaĝ'an'o'j konduk'is li'n, inter ĝeneral'a'j el'montr'o'j de jubil'o kaj kun grand'a pomp'o, ĝis la ĉef'a kirk'o por don'i dank'o'n al Di'o. Post'e, per burlesk'a'j ceremoni'o'j, oni trans'don'is al li la ŝlos'il'o'n de la vilaĝ'o kaj akcept'is li'n kiel konstant'a'n gubernator'o'n de la insul'o Barataria.

La kostum'o, la barb'o, la et'a kaj gras'a korp'o de la nov'a gubernator'o vek'is la admir'o'n, ne nur de la hom'o'j ne'sci'a'j pri la esenc'o de la afer'o, sed eĉ de la mult'a'j person'o'j kon'ant'a'j la sekret'o'n. Fin'e oni konduk'is li'n de la kirk'o al la tribunal'o, sid'ig'is li'n sur la honor'a'n seĝ'o'n, kaj la majordom'o de la duk'o dir'is:

—Laŭ old'a kutim'o ĉi-tie'a, sinjor'o gubernator'o, la person'o ven'int'a okup'i la gubernator'ec'o'n, dev'as respond'i demand'o'n iom komplik'a'n kaj implik'a'n, por ke la popol'o pov'u juĝ'i kaj taks'i, per la respond'o, la saĝ'o'n de si'a nov'a gubernator'o, kaj, sekv'e, ĝoj'i aŭ trist'i pro li'a al'ven'o.

Dum la majordom'o parol'is, Sancho rigard'is nombr'o'n da grand'a'j liter'o'j skrib'it'a'j sur la mur'o kontraŭ'a al li'a seĝ'o. Kaj, ĉar li ne sci'is leg'i, li demand'is kio'n signif'as tia'j pentr'aĵ'o'j sur la mur'o.

—Sinjor'o, tie oni skrib'is kaj registr'is la tag'o'n de la en'ofic'iĝ'o de vi'a moŝt'o en ĉi insul'o, kaj la tekst'o dir'as: «Hodiaŭ, en ĉi monat'o de ĉi jar'o, sinjor'o do'n Sancho Panza en'ofic'iĝ'is kiel gubernator'o de la insul'o. Dum long'a'j jar'o'j li ĝi'n ĝu'u!».

—Kiu est'as nom'at'a do'n Sancho Panza? —demand'is la ŝild'ist'o.

—Vi'a moŝt'o —respond'is la majordom'o—, ĉar la unu'nur'a Panza ven'int'a al ĉi insul'o sid'as nun sur tiu seĝ'o.

—Sci'u, amik'o —dir'is Sancho—, ke mi ne est'as «do'n», kaj ke neniam ekzist'is «dones»[357]

en mi'a famili'o. Mi nom'iĝ'as nur Sancho Panza; Sancho nom'iĝ'is mi'a patr'o, Sancho mi'a av'o, kaj ili ĉiu'j est'is Panzas, sen al'don'o de «do'n» aŭ «doña». Kaj mi pens'as, ke en ĉi insul'o cert'e trov'iĝ'as pli da dones ol da ŝton'o'j. Sed jam sufiĉ'as, Di'o mi'n kompren'as, kaj se mi'a reg'ad'o daŭr'os almenaŭ kvar tag'o'j'n, ebl'e mi pov'os el'sark'i la dones, ĉar, se juĝ'i ili'a'n eg'a'n nombr'o'n, ili cert'e ted'as kiel moskit'o'j. Nu, la sinjor'o majordom'o far'u si'a'n demand'o'n. Mi respond'os laŭ'pov'e, sen'rigard'e al tio, ĉu la popol'o ĝoj'os aŭ trist'os.

Ĉi-moment'e du vir'o'j en'ir'is en la tribunal'o'n: unu en vest'o de kamp'ul'o, kaj la ali'a en vest'o de tajlor'o kaj kun tond'il'o en la man'o. La tajlor'o dir'is:

—Sinjor'o gubernator'o, mi kaj ĉi kamp'ar'an'o ven'as al vi'a moŝt'o, ĉar hieraŭ ĉi bon'ul'o prezent'iĝ'is en mi'a butik'o (kun la ŝuld'at'a respekt'o mi dev'as inform'i, ke mi est'as licenc'it'a tajlor'o, Di'o ben'at'u!), met'is al mi en la man'o'j'n pec'o'n da drap'o kaj demand'is: «Sinjor'o, ĉu sufiĉ'as ĉi drap'o por far'i al mi unu ĉap'o'n?». Mi mezur'is la pec'o'n kaj respond'is jes'e. Puŝ'it'e de si'a malic'o kaj de la mav'a reputaci'o de la tajlor'o'j, li cert'e imag'is (kaj mi traf'e suspekt'is kio'n li imag'is), ke mi vol'as propr'ig'i al mi part'o'n de li'a drap'o, ĉar li pet'is, ke mi bon'e vid'u, ĉu el la pec'o mi pov'us far'i du ĉap'o'j'n. Mi diven'is li'a'n pens'o'n kaj respond'is jes'e; kaj li, persist'ant'e en si'a damn'it'a ide'o, al'don'is ĉap'o'n post ĉap'o, kaj mi jes'o'n post jes'o, ĝis la nombr'o kvin. Kaj antaŭ nur unu moment'o, li re'ven'is al mi'a butik'o por pren'i ili'n. Nu, mi vol'as don'i al li la ĉap'o'j'n, sed li rifuz'as pag'i al mi la labor'o'n, kaj eĉ postul'as, ke mi re'don'u al li la drap'o'n aŭ ties valor'o'n.

—Ĉu tio est'as ver'a, frat'o? —demand'is Sancho.

—Jes, sinjor'o —respond'is la kamp'ul'o—. Sed vi'a moŝt'o ig'u li'n montr'i la kvin ĉap'o'j'n.

—Volont'e —dir'is la tajlor'o. Kaj el sub si'a mantel'o li el'tir'is la man'o'n kun kvin ĉap'et'o'j sur la pint'o'j de la fingr'o'j.

—Jen la ĉap'o'j mend'it'a'j de ĉi bon'ul'o —daŭr'ig'is la tajlor'o—, kaj mi ĵur'as je Di'o kaj je mi'a anim'o, ke mi propr'ig'is al mi neniom el la drap'o: ekspert'o'j ekzamen'u mi'a'n labor'o'n kaj ili juĝ'u.

La ĉe'est'ant'o'j rid'is je la grand'a nombr'o da ĉap'o'j kaj je la strang'a natur'o de la afer'o. Sancho iom medit'is kaj fin'e dir'is:

—Ŝajn'as al mi, ke ĉi proces'o bezon'as, ne long'a'n pri'stud'o'n, sed tuj'a'n juĝ'o'n de saĝ'a hom'o.

Mi verdikt'as do, ke la tajlor'o ricev'u neniom por si'a labor'o, kaj ke la kamp'ul'o perd'u la drap'o'n; la ĉap'o'j'n oni donac'u al la en'karcer'ig'it'o'j… kaj punkt'o.

La decid'o de Sancho ig'is la ĉe'est'ant'o'j'n rid'i, sed fin'e, oni far'is kio'n la gubernator'o ordon'is.

Post'e prezent'iĝ'is du old'ul'o'j: unu port'is kan'o'n anstataŭ baston'o, kaj la ali'a dir'is al Sancho:

—Sinjor'o, antaŭ kelk'a'j tag'o'j mi prunt'is al ĉi bon'ul'o dek or'a'j'n eskud'o'j'n por far'i al li favor'o'n kaj serv'o'n, kun la sol'a kondiĉ'o, ke li re'don'us ili'n al mi, kiam mi ili'n pet'us. Pas'is

mult'a'j tag'o'j, sen ke mi postul'us la re'don'o'n de la eskud'o'j, ĉar mi ne dezir'is met'i li'n en embaras'o'n pli grand'a'n ol tiu, kiu'n li sufer'is, kiam li prunt'e'pren'is la mon'o'n. Sed, ĉar ŝajn'is al mi, ke li tut'e ne zorg'is pri la ŝuld'o, mi pet'is li'n, ne unu foj'o'n, sed mult'a'j'n, ke li pag'u.

Tamen, li ne nur ne pag'as, sed eĉ asert'as, ke mi neniam prunt'is al li la eskud'o'j'n, aŭ ke li re'don'is ili'n al mi. Mi ne hav'as atest'ant'o'j'n de la prunt'o, nek de la re'don'o, ĉar ĉi last'a neniam okaz'is. Mi dezir'us, ke vi'a moŝt'o ig'u li'n ĵur'i, kaj se li ĵur'us, ke li kvit'iĝ'is kun mi, mi konsider'us li'a'n ŝuld'o'n re'pag'it'a ĉi tie kaj antaŭ Di'o.

—Kio'n vi respond'as al tio, vi, bon'ul'o kun la kan'o? —demand'is Sancho.

—Sinjor'o, mi konfes'as, ke li prunt'is al mi la eskud'o'j'n, kaj tial, ke li pret'as akcept'i mi'a'n ĵur'o'n, mi ĵur'os, ke mi ili'n re'don'is al li ver'e kaj efektiv'e. Bon'vol'u klin'i al mi vi'a'n verg'o'n.

[358]

La gubernator'o klin'is la verg'o'n, la old'a ced'is la baston'o'n, kiu ŝajn'is ĝen'i li'n, al la ali'a old'ul'o, met'is la man'o'n sur la kruc'o'n de la verg'o kaj deklar'is, ke li ver'e ricev'is prunt'e dek eskud'o'j'n, sed ke li re'pag'is ili'n en la propr'a'n man'o'n de la plend'ant'o, kaj ke ĉi last'a, sen'dub'e forges'int'a la re'don'o'n, insist'e pet'is foj'o'n post foj'o la eskud'o'j'n.

Ĉe tio, la grand'a Sancho demand'is al la kreditor'o, kio'n li respond'as al la asert'o'j de si'a kontraŭ'ul'o. La demand'it'o deklar'is, ke sen'dub'e li'a debitor'o dir'as la ver'o'n, ĉar li opini'as li'n honest'a krist'an'o; ke rilat'e al li mem, cert'e li forges'is kiel kaj kiam la ali'a re'don'is la mon'o'n, kaj ke de nun li neniam pet'os li'n re'pag'i.

La debitor'o re'pren'is si'a'n baston'o'n kaj el'ir'is el la tribunal'o kun klin'it'a kap'o. Sancho, vid'int'e la akuz'it'o'n for'ir'i sen'pli'e, kaj rimark'int'e la pacienc'o'n de la plend'ant'o, klin'is la kap'o'n super la brust'o, met'is la pint'o'n de la montr'a fingr'o inter la brov'o'j kaj la naz'o, ten'is si'n pens'em'a iom'a'n temp'o'n, lev'is la kap'o'n kaj ordon'is, ke oni re'konduk'u antaŭ li la old'ul'o'n kun la kan'o.

Tio'n oni far'is, kaj Sancho turn'is si'n al li, dir'ant'e:

—Ced'u al mi vi'a'n baston'o'n, amik'o. Mi bezon'as ĝi'n.

—Tre volont'e —respond'is la old'a—. Jen ĝi, sinjor'o.

Tiam Sancho pren'is la baston'o'n, trans'don'is ĝi'n al la ali'a old'ul'o kaj dir'is:

—For'ir'u, kaj Di'o vi'n akompan'u. Vi est'as jam re'pag'it'a.

—Ĉu ver'e, sinjor'o? Ĉu ĉi kan'o valor'as dek or'a'j'n eskud'o'j'n?

—Jes —respond'is la gubernator'o—. Se ne, mi est'as la plej grand'a azen'o de la mond'o. Kaj nun ni vid'os, ĉu mi ne hav'as sufiĉ'e bon'a'n kap'o'n por reg'i tut'a'n reĝ'o'land'o'n.

Tiam li ordon'is, ke la kan'o'n oni dis'romp'u tie, antaŭ la publik'o. Oni tio'n far'is, kaj en la intern'o de la kan'o aper'is dek or'a'j eskud'o'j. La ĉe'est'ant'o'j profund'e mir'is kaj rigard'is si'a'n

gubernator'o'n kiel nov'a'n Salomonon.

Oni demand'is al li, kia'manier'e li dedukt'is ke la dek eskud'o'j kuŝ'is en la baston'o, kaj li respond'is, ke li vid'is la akuz'it'o'n ced'i la kan'o'n al la plend'ant'o, ĵur'i, ke la mon'o'n li re'don'is ver'e kaj efektiv'e en la alies man'o'n, kaj tuj post'e re'pren'i la kan'o'n. Kaj ĉio ĉi ig'is la ŝild'ist'o'n suspekt'i, ke la mon'o trov'iĝ'is en la intern'o de la dir'it'a kan'o. Li al'don'is, ke ĉi ekzempl'o pruv'is, ke la reg'ant'o'j, eĉ se stult'a'j, ebl'e ricev'as inspir'o'n de Di'o; ke krom'e, iam li aŭd'is la pastr'o'n de si'a vilaĝ'o rakont'i kaz'o'n simil'a'n, kaj ke li hav'as tiel grand'a'n memor'o'n, ke se li ne forges'us kio'n li ne dezir'as re'ten'i en si'a kap'o, ne ekzist'us en la insul'o memor'o kompar'ebl'a kun la li'a.

Fin'e la du old'ul'o'j for'ir'is: unu hont'o'plen'a, kaj la ali'a kun si'a mon'o. Kaj la ĉe'est'ant'o'j plu mir'is, dum la person'o ŝarĝ'it'a not'i la vort'o'j'n, far'o'j'n kaj gest'o'j'n de Sancho tut'e perpleks'is, ĉar li ne sci'is, kiel juĝ'i kaj pri'skrib'i li'n: ĉu saĝ'a, ĉu stult'a.

Apenaŭ fin'iĝ'is ĉi proces'o, kiam en'ir'is en la tribunal'o vir'in'o fort'e al'kroĉ'it'a al vir'o en kostum'o de riĉ'a posed'ant'o de greg'o'j. Ŝi kri'ad'is, dir'ant'e:

—Just'ec'o'n al mi, sinjor'o gubernator'o, just'ec'o'n! Kaj se mi ne trov'os ĝi'n sur la ter'o, mi ĝi'n serĉ'os en la ĉiel'o. Sinjor'o gubernator'o mi'a, ĉi mav'a vir'o pren'is mi'n mez'e de la kamp'ar'o, mis'uz'is mi'a'n korp'o'n kaj las'is mi'n kiel ŝir'it'a'n ĉifon'o'n. Ve al mi! Li rab'is de mi kio'n mi gard'is kaj defend'is dum pli ol du'dek tri jar'o'j, dur'a kiel kork-arb'o, kontraŭ maŭr'o'j kaj krist'an'o'j, konserv'ant'e mi'n tiel komplet'a kiel salamandr'o en fajr'o[359] kaj tiel pur'a kiel lan'o en rubus'o. Kaj nun ĉi ul'o ven'is taŭz'i mi'n per si'a'j lind'a'j man'o'j!

—Rest'as por vid'i, ĉu la man'o'j de ĉi brav'ul'o lind'as aŭ ne —dir'is Sancho.

Kaj turn'ant'e si'n al la vir'o, li demand'is, kio'n li obĵet'as al la plend'o de la vir'in'o. Plen'a de embaras'o, la akuz'it'o respond'is:

—Sinjor'o, mi est'as povr'a posed'ant'o de pork'o'j (oni pardon'u al mi la esprim'o'n) kaj en la maten'o, post ol mi vend'is kvar por apenaŭ iom pli da mon'o ol ili valor'is, kaŭz'e de akciz'o'j kaj ali'a'j aĉ'a'j diskont'o'j, mi el'ir'is el ĉi vilaĝ'o al'e al mi'a hejm'o. Tiam mi renkont'is sur la voj'o ĉi bon'a'n vir'in'o'n, kaj la diabl'o, kulp'ant'o de ĉi'a'j implik'o'j kaj komplik'o'j de la mond'o, dekret'is, ke ni par'iĝ'u; mi pag'is al ŝi sufiĉ'e, sed ŝi, ne kontent'a ankoraŭ, kroĉ'iĝ'is al mi kaj tren'is mi'n ĉi tie'n. Dir'ant'e ke mi per'fort'is ŝi'n, ŝi mensog'as, kaj tio'n mi ĵur'as, aŭ ĵur'os si'a'moment'e. Kaj jen la tut'a ver'o, komplet'a ĝis la last'a jot'o.

Tiam la gubernator'o demand'is li'n, ĉu li hav'as kun si iom da mon'o arĝent'a. Li respond'is, ke li gard'as sub la ĉemiz'o proksim'um'e du'dek dukat'o'j'n en led'a burs'o. Sancho ordon'is li'n el'pren'i la burs'o'n kaj en'man'ig'i ĝi'n al la plend'ant'in'o, kio'n li far'is trem'ant'e. La vir'in'o kapt'is la sak'et'o'n, riverenc'is mil'foj'e, pet'is Di'o'n konserv'i la viv'o'n kaj san'o'n de la sinjor'o gubernator'o pro ties favor'o'j al for'las'it'a'j orf'in'o'j kaj puceloj, kaj el'ir'is el la tribunal'o kun la burs'o fort'e ten'at'a per la du man'o'j, kvankam unu'e ŝi en'rigard'is en ĝi'n por vid'i, ĉu efektiv'e, est'as arĝent'a'j la dukat'o'j.

Apenaŭ ŝi el'ir'is, Sancho turn'is si'n al la greg'o'posed'ant'o, kies kor'o kaj larm'o'plen'a'j okul'o'j sopir'is la burs'o'n, kaj dir'is:

—Persekut'u la vir'in'o'n, amik'o, pren'u de ŝi la burs'o'n, per'fort'e se neces'e, kaj re'ven'u ĉi tie'n kun ŝi.

Sancho al'parol'is nek al stult'a nek al surd'a, ĉar la vir'o, rapid'e kiel fulm'o, paf'is si'n for por plen'um'i la ordon'o'n. La ĉe'est'ant'o'j streĉ'e atend'is la fin'o'n de la scen'o, kaj iom post'e, re'ven'is la vir'o kaj la vir'in'o pli fort'e kun'kroĉ'it'a'j ol en la unu'a foj'o. Ŝi ten'is la jup'o'n lev'it'a, kun la burs'o en la fald'o, kaj la vir'o pen'ad'is ĝi'n for'pren'i, sed li absolut'e fiask'is en si'a'j klopod'o'j: tiel energi'e defend'is ĝi'n la vir'in'o, kiu kri'is dir'ant'e:

—Just'ec'o'n al mi! Just'ec'o'n de Di'o kaj de la hom'o'j! Vid'u vi'a moŝt'o, sinjor'o gubernator'o, la sen'hont'o'n kaj aŭdac'o'n de ĉi kanajl'o! Mez'e de la vilaĝ'o, mez'e de la strat'o, li ĵet'is si'n sur mi'n por rab'i la burs'o'n, kiu'n vi don'is al mi.

—Ĉu li ĝi'n pren'is? —demand'is la gubernator'o.

—Kio'n? Pren'i? —respond'is la vir'in'o—. Oni for'pren'us eĉ mi'a'n viv'o'n, sed ne la burs'o'n! Ne ig'u mi'n rid'i: por ung'i mi'n, neces'us ali'a'j kat'o'j, ne ĉi kraĉ'ind'a kaj naŭz'a ul'o! Tenajl'o'j kaj martel'o'j, male'o'j kaj ĉiz'il'o'j ne sufiĉ'us por el'ŝir'i la burs'o'n el mi'a'j man'o'j. Eĉ ne la ung'eg'o'j de leon'o! Prefer'e for'don'i la anim'o'n el inter la ŝir'o'j de la karn'o!

—Ŝi prav'as —dir'is la vir'o—. Mi deklar'as mi'n el'ĉerp'it'a kaj venk'it'a kaj konfes'as, ke mi ne hav'as sufiĉ'a'n fort'o'n por for'pren'i de ŝi la burs'o'n.

Kaj li las'is ŝi'n liber'a.

Tiam Sancho dir'is al la vir'in'o:

—Virt'a kaj brav'a sinjor'in'o, bon'vol'u ced'i al mi la burs'o'n.

Ŝi sen'hezit'e en'man'ig'is ĝi'n al la gubernator'o, li ĝi'n re'don'is al la vir'o kaj dir'is al la fort'a, sed ne per'fort'it'a vir'in'o:

—Frat'in'o, se por defend'i vi'a'n person'o'n vi montr'int'us la sam'a'n kuraĝ'a'n spirit'o'n, aŭ eĉ nur la du'on'o'n de la energi'o, kiu'n vi montr'is por defend'i la burs'o'n, la fort'o mem de Herkul'o ne pov'us vi'n sub'met'i. For'ir'u, la diabl'o vi'n pren'u, kaj ne rest'u en ĉi insul'o, nek en la distanc'o de du'dek mejl'o'j ĉirkaŭ'e, se vi ne vol'as ricev'i la pun'o'n de du'cent verg'o'j. For'ir'u tuj, mi dir'as, vi sen'hont'a, tromp'a-lang'a, ĉarlatan'a!

La vir'in'o terur'iĝ'is kaj, ĉagren'it'a kaj kap-klin'a, for'ir'is, dum la gubernator'o dir'is al vir'o:

—Amik'o, ir'u pac'e al vi'a vilaĝ'o kun vi'a mon'o, kaj de nun, se vi ne vol'as ĝi'n perd'i, zorg'u ne hav'i la kapric'o'n par'iĝ'i kun la unu'a vir'in'o vid'ebl'a sur la voj'o.

La vir'o dank'is li'n embaras'it'e kaj hont'em'e kaj for'ir'is. Kaj la ĉe'est'ant'o'j mir'is de'nov'e pro la

saĝ'a'j decid'o'j de la nov'a gubernator'o, kies kronik'ist'o ĉio'n not'is kaj post'e skrib'is al la duk'o, kiu tre sen'pacienc'e atend'is li'a'n inform'o'n.

Kaj rest'u ĉi tie la bon'a Sancho, ĉar li'a mastr'o, agit'at'a de la muzik'o de Altisidora, merit'as ni'a'n tuj'a'n atent'o'n.

[355] En ĉi al'vok'o, Cervantes alud'as divers'manier'e al la sun'o, aŭ Apolon'o, ankaŭ nom'it'a Feb'o kaj Timbrio: ark'ist'o, ĉar li mort'ig'is per sag'o'j, inter'ali'e, la fil'o'n de Niob'a; kurac'ist'o, ĉar li kre'is la medicin'o'n kaj gener'is Eskulapon; invent'int'o de la muzik'o, ĉar li el'pens'is la citr'o'n; ktp. Pri «la dolĉ'a sku'ant'o de karaf'o'j» oni sci'u, ke en la 17-a jar'cent'o oni uz'is kupr'a'j'n karaf'o'j'n kaj kovr'is ili'n per neĝ'o por re'freŝ'ig'i la akv'o'n aŭ vin'o'n en ili'a intern'o. Kaj pro la varm'o de la sun'o, oni oft'e dev'is mov'i ili'n por trink'i aŭ por agit'i la likv'aĵ'o'n.

[356] Ĉar, sen la sun'o, ne ekzist'us period'a'j rikolt'o'j kaj, sekv'e, ankaŭ ne hom'o'j.

[357] En la hispan'a, plural'o de «do'n».

[358] Dum la plen'um'o de si'a'j funkci'o'j, la reprezent'ant'o'j de la justic'o port'is, kiel simbol'o'n de aŭtoritat'o, verg'o'n aŭ baston'et'o'n, en kies supr'a part'o ordinar'e oni strek'is kruc'o'n.

[359] Iam oni kred'is, ke la salamandr'o'j est'as imun'a'j kontraŭ la flam'o'j.

Ĉapitr'o 46

Pri la terur'a ŝok'o ricev'it'a de do'n Quijote en pandemoni'o kat'a kaj tint'il'eg'a, dum sekv'is si'a kurs'o la am'a sopir'ad'o de la pasi'a Altisidora

Ni las'is la grand'a'n do'n Quijote en la moment'o kiam la muzik'o de la am'frap'it'a Altisidora vek'is en li mil pens'o'j'n. Li en'lit'iĝ'is kun ili kaj, kvazaŭ pul'o'j, ili tut'e ne las'is li'n dorm'i aŭ

trankvil'i: kaj al tio miks'iĝ'is li'a zorg'o pri la ŝir'it'a ŝtrump'o. Sed tial, ke la temp'o rapid'as kaj ne ekzist'as fos'o kapabl'a ĝi'n de'ten'i, la hor'o'j flug'is kiel kavalir'a ĉeval'o, kaj tre baldaŭ

al'ven'is la maten'o. Tio'n vid'int'e, do'n Quijote salt'is de la mol'a plum'o-lit'o, vigl'e sur'met'is si'a'n ĉam'a'n vest'o'n; post'e, por kaŝ'i la ruin'o'n de la ŝtrump'o, la par'o'n da long'a'j bot'o'j, kaj, fin'e, la mantel'o'n skarlat'a'n kaj ĉap'o'n el verd'a velur'o garn'it'a per arĝent'a pasament'o; pend'ig'is de la ŝultr'o si'a'n balte'o'n kun la bon'a kaj akr'a glav'o, pren'is grand'a'n rozari'o'n, kiu'n li ĉiam port'is kun si, kaj, kun afekt'e majest'a ir'manier'o, direkt'is si'n al la antaŭ'ĉambr'o, kie la ge'duk'o'j, jam en formal'a vest'o, ŝajn'e atend'is li'n. Sed. kiam li ir'is laŭ'long'e de galeri'o, tie atend'is li'a'n pas'o'n Altisidora kaj ŝi'a amik'in'o, kaj tuj kiam la pucelo vid'is la hidalg'o'n, si simul'is sven'i kaj las'is si'n fal'i sur la ali'a'n jun'ul'in'o'n, kiu sub'ten'is ŝi'n kaj far'is mov'o'n de'laĉ'i ŝi'a'n korsaĵ'o'n.

Tio'n vid'int'e, do'n Quijote proksim'iĝ'is al la knab'in'o'j kaj dir'is:

—Mi kon'as la kaŭz'o'n de ĉi spec'o de akcident'o'j.

—Mi ne —respond'is la amik'in'o—. Altisidora est'as la pucelo pli san'a de ĉi dom'o, kaj, de kiam mi ŝi'n kon'as, eĉ ne unu foj'o'n mi aŭd'is ŝi'n plend'et'i. La mis'fortun'o akompan'u la vag'ant'a'j'n kavalir'o'j'n de la mond'o, se ili est'as tiel sen'dank'a'j kiel vi. Bon'vol'u for'ir'i, sinjor'o do'n Quijote. Ĉi kompat'ind'a knab'in'o ne re'trov'os la konsci'o'n, tiel long'e kiel vi rest'os ĉi tie.

—Bon'vol'u aranĝ'i, ke ĉi-nokt'e oni en'port'u liut'o'n en mi'a'n ĉambr'o'n, kaj mi laŭ'pov'e konsol'os ĉi aflikt'it'a'n pucelon: ĉar, en la komenc'o de la am'o, prompt'a dis'rev'ig'o est'as efik'a medicin'o

—dir'is la hidalg'o.

Kaj tuj post'e, do'n Quijote for'ir'is, por ne est'i rimark'at'a de eventual'a'j spekt'ant'o'j. Sed, apenaŭ li mal'aper'is, la sven'int'a Altisidora re'konsci'iĝ'is kaj dir'is al si'a kun'ul'in'o:

—Konven'os proviz'i li'n per liut'o. Do'n Quijote sen'dub'e vol'as lud'i al ni, kaj li'a muzik'o, ĉar li'a, son'os ne mav'e.

Tuj post'e ili ir'is inform'i al la duk'in'o pri la okaz'aĵ'o kaj pri la pet'o de do'n Quijote. Oni atend'is la nokt'o'n kun sen'pacienc'o kaj anticip'a plezur'o, kaj ĝi fin'e al'ven'is tiel rapid'e kiel antaŭ'e la tag'o, kiu'n la ge'duk'o'j pas'ig'is en plezur'ig'a'j konversaci'o'j kun do'n Quijote; kaj en ĉi sam'a tag'o la duk'in'o efektiv'e send'is unu el si'a'j paĝi'o'j —la lud'int'o'n, en la arb'ar'o, de la rol'o de la en'sorĉ'it'a Dulcine'a— al Teresa Panza, kun la leter'o de Sancho kaj kun sak'o da vest'aĵ'o'j, kiu'n la ŝild'ist'o liver'is, por ke oni ĝi'n port'u al ŝi'a edz'in'o. Ceter'e, la duk'in'o

rekomend'is al la paĝi'o, ke li bon'e observ'u ĉio'n por far'i ĉe la re'ven'o long'a'n raport'o'n pri si'a vizit'o al Teresa Panza.

Fin'e son'is la dek'unu'a hor'o nokt'e. Do'n Quijote en'ir'is en si'a'n ĉambr'o'n, trov'is tie la liut'o'n, agord'is ĝi'n, apert'is la fenestr'o'n, sent'is la ĉe'est'o'n de hom'o'j en la ĝarden'o, pinĉ'is la kord'o'j'n de la instrument'o, re'agord'is ĝi'n kiom li pov'is, kraĉ'is, gorĝ'o'bru'is kaj per voĉ'o raŭk'et'a sed ĝust'a'ton'a komenc'is kant'i ĉi romanc'o'n, kiu'n li mem kompon'is en la tag'a'j hor'o'j: Di’ Amor'o tiel fort'as,

ke renvers'as li l’ anim'o'n,

kaj por tio li si'n help'as

de la plezur-am'a pigr'o.

Est'i ĉiam okup'at'a

kaj labor'i per kudr'il'o

taŭg'as kiel antidot'o

kontraŭ blind'a am-dezir'o.

La puceloj virt'a'j, pur'a'j,

dezir'ant'a'j edz'in'iĝ'o'n

hav'as ĉast'o'n kiel dot'o'n,

kiel plej valor'a'n riĉ'o'n.

La sinjor'o'j kort'eg'an'o'j

kaj vag'ant'a'j kavalir'o'j

flirt'as kun frivol'a'j dam'o'j

sed edz'iĝ'as al virg'in'o'j.

Kelk'a'j am'o'j tre simil'as

al la sun’ en ties ir'o:

daŭr'as nur mal'mult'a'j hor'o'j

de l’ komenc'o ĝis la fin'o.

Tia efemer'a am'o,

ĉiam en konstant'a migr'o,

pov'as ne sur kor'o'n stamp'i

daŭr'a'n kaj profund'a'n bild'o'n.

Met'i bild'o'n sur ali'a'n

est'as ag'o sen util'o:

apud la bel'ec’ unu'a,

al la du'a mank'as bril'o.

Dulcine'a del Toboso

mark'is si'n en mi'a sin'o

tiel fort'e, ke ne ebl'as

ŝi'n for'ig'i per ek'tir'o.

La firm'ec'o de l’ am'ant'o'j

est'as plej valor'a virt'o,

kaj mirakl'o'j'n pov'as far'i

por ili'a am-inklin'o.

Do'n Quijote ating'is ĉi part'o'n de si'a romanc'o, aŭskult'at'a de la ge'duk'o'j, Altisidora kaj preskaŭ la tut'o el la ceter'a'j kastel'an'o'j, kiam subit'e, de galeri'o ĝust'e super la fenestr'o de do'n Quijote oni descend'ig'is ŝnur'o'n kun pli ol cent tint'il'eg'o'j al ĝi al'lig'it'a'j kaj, tuj post'e, el grand'a sak'o oni el'sku'is mal'supr'e'n grand'a'n nombr'o'n da kat'o'j kun pli et'a'j tint'il'o'j lig'it'a'j al ties vost'o'j.

Tiel grand'a'n bru'o'n far'is la tint'il'eg'o'j kaj la miaŭ'o'j de la kat'o'j, ke la ge'duk'o'j, kvankam ili mem el'pens'is la serĉ'o'n, konstern'iĝ'is, dum do'n Quijote preskaŭ kolaps'is de tim'o. Kaj okaz'is, ke du tri kat'o'j en'fal'is tra la fenestr'o kaj, kvazaŭ legi'o da sen'brid'a'j diabl'o'j, komenc'is frenez'e impet'i ĉirkaŭ la ĉambr'o. Klopod'ant'e eskap'i, la kat'o'j renvers'is kaj esting'is la kandel'o'j'n tie brul'ant'a'j'n, kaj dum'e oni ne ĉes'is mov'i supr'e'n sub'e'n la ŝnur'o'n kun la tint'il'eg'o'j, ĉe la stupor'o de la pli grand'a part'o de la kastel'an'o'j, ne'sci'a'j pri la ver'a karakter'o de la incident'o. Fin'e do'n Quijote star'iĝ'is, el'ing'is la glav'o'n kaj komenc'is sving'i ĝi'n tra la fenestr'o, kri'ant'e:

—For de ĉi tie, pervers'a'j sorĉ'ist'o'j! For, mizer'a'j kanajl'o'j! Mi est'as do'n Quijote de La Mancha, kaj vi'a'j malign'a'j maĥinaci'o'j pov'as neni'o'n kontraŭ mi!

Tiam li front'is al la kat'o'j, kur'eg'ant'a'j ankoraŭ tra la ĉambr'o, kaj el'las'is kontraŭ ili'n pluv'o'n da hak'o'j. La best'o'j kun la escept'o de unu fin'e sukces'is eskap'i tra la fenestr'o kaj la krad'o, sed la rest'ant'a, prem'at'a en angul'o'n pro la sving'o'j de la glav'o, salt'is sur li'a'n vizaĝ'o'n kaj kroĉ'iĝ'is al li'a naz'o per ung'o'j kaj dent'o'j, tiel, ke la hidalg'o muĝ'is de dolor'o.

Aŭd'ant'e li'n, la ge'duk'o'j, sen bon'e kompren'i la kaŭz'o'n de li'a'j kri'o'j, rapid'is al li'a ĉambr'o, apert'is la pord'o'n per universal'a ŝlos'il'o kaj trov'is, ke la povr'a kavalir'o lukt'as kun si'a tut'a fort'o por de'ŝir'i kat'o'n de si'a vizaĝ'o. Ili en'ir'is kun lum'il'o'j, kaj la duk'o, antaŭ ĉi batal'o inter du mal'amik'o'j tiel ne'egal'a'j, proksim'iĝ'is por apart'ig'i ili'n. Sed do'n Quijote kri'is.

—Oni ne tuŝ'u ĝi'n! Las'u mi'n lukt'i sol'a kontraŭ ĉi demon'a sorĉ'ist'o! Mi mem instru'os al li kio'n signif'as al'front'i la kavalir'o'n do'n Quijote de La Mancha!

Sed la kat'o, sen'rigard'e al li'a'j minac'o'j, sibl'is kaj ten'iĝ'is ankoraŭ fort'e kroĉ'it'a, ĝis fin'e la duk'o de'tir'is ĝi'n kaj ĝi'n ĵet'is tra la fenestr'o. Do'n Quijote el'paŝ'is el la batal'o kun la vizaĝ'o strek'it'a per grat'o'vund'o'j kaj kun la naz'o en ne tre bel'a stat'o, sent'ant'e profund'a'n ĉagren'o'n, ĉar oni ne las'is li'n fin'i sol'a si'a'n feroc'a'n duel'o'n kontraŭ tiel fripon'a sorĉ'ist'o. Oni ordon'is al'port'i iom da ole'o de Aparicio, [360] kaj Altisidora mem, per si'a'j neĝ'e blank'a'j man'o'j, bandaĝ'is la vizaĝ'o'n de la hidalg'o. Kaj, bandaĝ'ant'e li'n, ŝi dir'is soft'e:

—Ĉi mis'fortun'o'j fal'as sur vi'n, ŝton-kor'a kavalir'o, kiel pun'o pro vi'a obstin'o kaj sen'sent'ec'o.

Di'o vol'u, ke Sancho, vi'a ŝild'ist'o, forges'u vip'i si'n, por ke vi'a am'at'a Dulcine'a neniam liber'iĝ'u de si'a en'sorĉ'o, kaj por ke vi neniam hav'u plezur'o'n kun ŝi, nek pren'u ŝi'n al la nupt'o'lit'o, almenaŭ dum mi, vi'a ador'ant'in'o, viv'os.

Al tio do'n Quijote respond'is eĉ ne unu vort'o'n kaj nur el'puŝ'is profund'a'n suspir'o'n. Post'e li kuŝ'iĝ'is sur la lit'o kaj dank'is la ge'duk'o'j'n pro ties bon'a intenc'o help'i li'n, kvankam, —li al'don'is— li tut'e ne tim'is tiu'n fripon'a'n band'o'n da kat'o'j-sorĉ'ist'o'j kun tint'il'o'j. La ge'duk'o'j las'is li'n ripoz'i kaj el'ir'is el la ĉambr'o aflikt'it'a'j pro la mav'a'j sekv'o'j de la serĉ'o. Ili ne imag'is, ke ĉi aventur'o kost'us tiel kar'e al do'n Quijote: li dev'is kuŝ'i kvin tag'o'j'n en la lit'o, sen for'las'i la ĉambr'o'n, kaj tie okaz'is al li ali'a aventur'o pli agrabl'a ol ĉi last'a. Sed li'a histori'ist'o ne vol'as ĝi'n rakont'i nun, ĉar li dev'as re'ven'i al Sancho Panza, tiam reg'ant'a la insul'o'n kun diligent'o kaj sprit'o.

[360] Tem'as pri ole'o por kurac'i vund'o'j'n, prepar'it'a de Aparicio de Zubia, en la 16-a jar'cent'o, per tre mult'e'kost'a'j ingredienc'o'j.

Ĉapitr'o 47

Kie oni plu rakont'as pri la kondut'o de Sancho Panza en ties gubernator'a posten'o Rakont'as la histori'o, ke oni konduk'is Sanchon el la tribunal'o al luks'a palac'o, kie, en grand'a salon'o, star'is superb'a tabl'o riĉ'e pri'met'it'a. Ĉe li'a en'ir'o en la salon'o'n, aŭd'iĝ'is plur'a'j klarion'o'j, kvar paĝi'o'j prezent'is al li akv'o'n en vaz'o por la man-lav'a ceremoni'o, kaj Sancho ĝi'n plen'um'is kun grand'a solen'o. La muzik'o ĉes'is, kaj li sid'iĝ'is ĉe la tabl'o-kap'o, ĉar nur ti vid'iĝ'is manĝ'il'ar'o kaj seĝ'o. Ven'is al li'a flank'o, kaj tie rest'is pied'e, unu vir'o (kurac'ist'o, kie post'e vid'iĝ'is) kun bart'a verg'et'o en la man'o. Oni de'lev'is tre blank'a'n kaj riĉ'a'n tuk'o'n, kiu kovr'is frukt'o'j'n kaj grand'a'n nombr'o'n da plad'o'j kun divers'a'j manĝ'o'j. Ali'a vir'o, ŝajn'e student'o, ben'is la tabl'o'n, kaj unu paĝi'o nod'is al la kol'o de Sancho spec'o'n de punt'a bav'o-tuk'o. Ali'a vir'o, funkci'ant'a kiel butlero, met'is plad'o'n da frukt'o'j antaŭ la gubernator'o, sed apenaŭ li en'buŝ'ig'is pec'et'o'n, kiam la doktor'o verg'e tuŝ'is plad'o'n, kaj oni ĝi'n for'met'is kun ekster'ordinar'a rapid'o. Tiam la butlero prezent'is al li nov'a'n plad'o'n kun ali'a manĝ'o, sed antaŭ ol Sancho pov'us ating'i kaj gust'um'i ĝi'n, la verg'o ĝi'n tuŝ'is, kaj unu paĝi'o for'lev'is ĝi'n rapid'e kiel la antaŭ'a paĝi'o la frukt'o'j'n.

Ĉe tio Sancho stupor'is kaj, rigard'ant'e la ĉe'est'ant'o'j'n, demand'is, ĉu la manĝ'o-hor'o dev'us trans'form'iĝ'i en i'a'n spec'o'n de ĵongl'ad'o.

—Oni dev'as manĝ'i, sinjor'o gubernator'o —respond'is la verg'ul'o—, konform'e al la mor'o'j kaj kutim'o'j de ali'a'j insul'o'j reg'at'a'j de gubernator'o'j. Mi, sinjor'o, est'as kurac'ist'o, kaj oni pag'as mi'n, por ke mi zorg'u pri la gubernator'o de ĉi insul'o; li'a'n san'o'n mi atent'as eĉ pli ol la mi'a'n, stud'ant'e tag'e kaj nokt'e, kaj rimark'ant'e li'a'n korp'a'n konstituci'o'n, por ke mi pov'u sen'erar'e kurac'i li'n, se li'n traf'us mal'san'o. Kaj mi'a ĉef'a task'o konsist'as en tio, ĉe'est'i al li'a'j divers'a'j manĝ'o'j, las'i li'n manĝ'i kio'n mi opini'as konven'a, kaj for'met'i de li kio'n mi konsider'as mav'a kaj noc'a al li'a stomak'o. Tial mi ordon'is re'tir'i la plad'o'n da frukt'o'j, ĉar la frukt'o'j tro humid'as; kaj ankaŭ la ali'a'n plad'o'n mi prohib'is pro ties tro'a varm'o kaj abund'o de spic'o'j, kiu'j ekscit'as la soif'o'n. Sci'u, ke la person'o oft'e trink'ant'a konsum'as kaj detru'as la humid'a'n radikal'o'n, t.e. la esenc'o'n de la viv'o.

—Se tiel —dir'is Sancho—, la plad'o de rost'it'a'j perdrik'o'j tie vid'ebl'a ne far'us al mi damaĝ'o'n. Ili ŝajn'as tre bon'e kondiment'it'a'j.

—La sinjor'o gubernator'o ne manĝ'os ili'n dum mi est'os viv'a.

—Kial ne? —demand'is Sancho.

—Ĉar ni'a majstr'o Hipokrat'o, polus'o kaj lum'o de la medicin'o, dir'as en unu el si'a'j aforism'o'j: Omnis saturatio mala perdicis autem pessima, [361] kio signif'as, ke ĉia super'sat'iĝ'o danĝer'as, sed plej'e la super'sat'iĝ'o per perdrik'o'j.

—Tiam, sinjor'o doktor'o —dir'is Sancho—, montr'u, inter la plad'o'j de ĉi tabl'o, la plej

konven'a'n kaj mal'plej noc'a'n al mi, kaj permes'u, ke mi ĝi'n manĝ'u, sen ke vi tuŝ'u ĝi'n per la verg'o, ĉar, je la viv'o de la gubernator'o (kaj Di'o long'e gard'u mi'n!) mi mort'as de mal'sat'o, kaj rifuz'i al mi la manĝ'o'n kaŭz'os, malgraŭ la opini'o'j de la sinjor'o doktor'o, ne la pli'long'ig'o'n, sed la fin'o'n de mi'a viv'o!

—Mi far'os laŭ vi'a plaĉ'o —respond'is la kurac'ist'o—. Mi konsil'as do al vi'a moŝt'o, ke vi ne don'u atent'o'n al la stuf'it'a'j kunikl'o'j tie'a'j, ĉar ili'a viand'o apenaŭ digest'ebl'as. La bov'id'aĵ'o'n ĉi-flank'a'n vi pov'us iom'et'e gust'um'i, se ĝi ne est'us rost'it'a kaj kondiment'it'a. Sed en ĝi'a nun'a stat'o ne tuŝ'u ĝi'n.

—Tamen ĉi ali'a plad'eg'o fum'ant'a —dir'is Sancho— ŝajn'as al mi miks'it'a stuf'aĵ'o[362], kaj en ĝi, pro la divers'o de ĝi'a'j ingredienc'o'j, cert'e mi trov'os i'o'n konven'a'n kaj bon'gust'a'n.

— Absit! [363] —ordon'is la kurac'ist'o—. For'ĵet'u de vi tiel erar'a'n ide'o'n! Ne ekzist'as en la mond'o pli mav'a manĝ'o ol miks'it'a stuf'aĵ'o. Ĝi'n konsum'u la kanonik'o'j, la direktor'o'j de kolegi'o'j kaj ĉe'est'ant'o'j al la nupt'o'j de kamp'ul'o'j, sed ĝi ne aper'u sur la gubernator'a'j tabl'o'j, kie dev'as montr'iĝ'i nur rafin'it'a'j delikat'aĵ'o'j, pro la simpl'a motiv'o, ke ĉiam kaj ĉie la rimed'o'j simpl'a'j est'as prefer'at'a'j al la kun'met'it'a'j, tial, ke per la simpl'a'j oni ne pov'as erar'i, dum per la ali'a'j ekzist'as la ebl'o far'i mis'o'n, se oni ŝanĝ'as la proporci'o'n de la divers'a'j ingredienc'o'j.

Mi sincer'e opini'as, ke po konserv'i kaj pli'bon'ig'i si'a'n san'o'n, la sinjor'o gubernator'o dev'as manĝ'i nur cent'o'n da vafl'et'o'j kaj kelk'e da minc'a'j tranĉ'aĵ'o'j el cidoni'a ĵele'o, ĉar ili tre bon'as al la stomak'o kaj al la digest'o.

Tiom aŭd'int'e, Sancho retro'klin'iĝ'is sur la dors'o'n de la seĝ'o, fiks'e rigard'is la kurac'ist'o'n, kaj kun serioz-ton'a voĉ'o demand'is al li, kiel li nom'iĝ'as, kaj kie li stud'is. Al tio respond'is la kurac'ist'o:

—Mi, sinjor'o gubernator'o, nom'iĝ'as doktor'o Pedro Recio de Agüero, nask'iĝ'is en la vilaĝ'o Tirteafuera, kiu situ'as je la dekstr'a man'o sur la voj'o de Caracuel al Almodóvar del Campo.

Kaj la diplom'o'n de doktor'o mi ricev'is ĉe la universitat'o de Osuna.

Al tio respond'is Sancho, ruĝ'a de koler'o:

—Nu, sinjor'o doktor'o Pedro Recio de mav'a Agüero, [364] diplom'it'o ĉe Osuna, nask'iĝ'int'a en la vilaĝ'o Tirteafuera, kiu situ'as je la dekstr'a man'o, laŭ la voj'o de Caracuel al Almodóvar del Campo: for de ĉi tie, tuj! Se ne, mi ĵur'as, ke mi pren'os dik'a'n baston'o'n kaj ĝis'eksterm'e pist'os vi'n kaj la ceter'a'j'n doktor'o'j de la insul'o, almenaŭ la sen'sci'a'j'n; ĉar, rilat'e al la kurac'ist'o'j kompetent'a'j, prudent'a'j kaj saĝ'a'j, mi ili'n respekt'os kaj honor'os kiel di'a'j'n person'o'j'n. Kaj mi ripet'as, ke Pedro Recio jam for'ir'u de ĉi tie; se ne, mi pren'os ĉi seĝ'o'n, kie mi sid'as, kaj ĝi'n frakas'os sur li'a'n kap'o'n. Kaj se oni mi'n akuz'us pri per'fort'o, mi dir'us kiel si'n'prav'ig'o'n, ke mi far'is bon'a'n serv'o'n al Di'o, elimin'ant'e unu el la mav'a'j kurac'ist'o'j, kiu'j est'as kvazaŭ buĉ'ist'o'j de la civit'an'o'j. Tiel do, aŭ don'u al mi iom da manĝ'o, aŭ oni re'pren'u de mi la gubernator'ec'o'n, ĉar ofic'o ne'kapabl'a proviz'i manĝ'o'n al si'a plen'um'ant'o, valor'as eĉ

ne unu fig'o'n.

La doktor'o alarm'iĝ'is ĉe la furioz'o de la gubernator'o kaj vol'is for'glit'i el la ĉambr'o, sed tiam

aŭd'iĝ'is la son'o de kurier'a korn'o en la strat'o. La butlero el'rigard'is tra la fenestr'o kaj re'turn'is si'n, dir'ant'e:

—Ven'as mesaĝ'ist'o de la sinjor'o duk'o. Cert'e li al'port'as grav'a'n depeŝ'o'n.

La kurier'o en'paŝ'is, ŝvit'o'plen'a kaj agit'at'a, el'tir'is el sub si'a ĉemiz'o sigel'it'a'n mesaĝ'o'n, met'is ĝi'n en la man'o'j'n de la gubernator'o, kaj Sancho ĝi'n trans'don'is al la majordom'o, ordon'ant'e, ke li leg'u la adres'o'n. Ĝi tekst'is jen'e: «Al do'n Sancho Panza, gubernator'o de la insul'o Baratraria, en li'a'j'n propr'a'j'n man'o'j'n, aŭ en la man'o'j'n de li'a sekretari'o».

Tio'n aŭd'int'e, Sancho demand'is:

—Kiu est'as ĉi tie mi'a sekretari'o?

Unu el la ĉe'est'ant'o'j respond'is:

—Mi, sinjor'o, ĉar mi sci'as leg'i kaj skrib'i, kaj krom'e, mi est'as vask'o. [365]

—Kun vi'a vask'ec'o —dir'is Sancho— vi pov'us est'i sekretari'o de al imperi'estr'o mem.

Apert'u la mesaĝ'o'n kaj leg'u ĝi'n.

La ĵus si'n nom'it'a sekretari'o obe'is, leg'is la skrib'aĵ'o'n al si kaj deklar'is, ke tem'as pri afer'o privat'e trakt'end'a. Sancho ordon'is, ke la ali'a'j for'las'u la ĉambr'o'n, kaj ke tie rest'u nur la majordom'o kaj la butlero. La ceter'a'j for'ir'is kun la kurac'ist'o, kaj tiam la sekretari'o voĉ'e leg'is la leter'o'n, kies tekst'o dir'is:

Mi ricev'is la inform'o'n, sinjor'o do'n Sancho Panza, ke cert'a'j mal'amik'o'j mi'a'j kaj de vi'a insul'o, lanĉ'os kontraŭ ĝi'n furioz'a'n atak'o'n, kvankam oni ne sci'as en kiu nokt'o.

Konven'as do vigil'i kaj si'n ten'i tre gard'e, por ke oni ne surpriz'u vi'n. Mi ricev'is ankaŭ

la inform'o'n, per fid'ind'a'j spion'o'j, ke kvar person'o'j, ali'vest'it'a'j, ĉar ili tim'as vi'a'n sagac'o'n, en'glit'is en la insul'o'n kun la intenc'o pren'i de vi la viv'o'n. Ten'u la okul'o'j'n apert'a'j'n bon'e observ'u kiu do proksim'iĝ'as parol'i al vi, kaj manĝ'u neni'o'n al vi propon'at'a'n. Mi cert'e help'os vi'n, se vi trov'iĝ'os en danĝer'a situaci'o. Kaj sen'dub'e vi kondut'os, kiel oni esper'as de vi'a inteligent'o. En ĉi lok'o, la dek'ses'a'n de aŭgust'o, je la kvar'a maten'e. Vi'a amik'o, la duk'o.

Sancho stupor'is, kaj la ali'a'j ŝajn'ig'is sam'e stupor'i. Fin'e, turn'ant'e si'n al la majordom'o, li dir'is:

—Komenc'e, jen kio'n ni dev'us far'i tuj: en'karcer'ig'i doktor'o'n Recio, ĉar, se ajn'a person'o vol'as mi'n mort'ig'i, tiu person'o est'as li; kaj krom'e, li vol'as, je mi mort'u de mal'sat'o, mort'o plej lant'a kaj terur'a.

—Tamen —inter'ven'is la butlero— mi opini'as, ke vi'a moŝt'o dev'us manĝ'i neni'o'n el ĉi tabl'o, ĉar ĝi'n prepar'is kelk'a'j monaĥ'in'o'j kaj, kiel oni dir'as, la diabl'o si'n kaŝ'as post la kruc'o.

—Tio'n mi ne diskut'us —respond'is Sancho—. Sed, por la nun'a moment'o, oni don'u al mi

pec'o'n da pan'o kaj kvar fut'o'j'n da uv'o'j, ĉar ili ne pov'as en'ten'i venen'o'n. Ver'e, sen manĝ'i mi ne pov'as viv'i, kaj se ni dev'as ten'i ni'n pret'a'j inter'ven'i en la batal'o'j ni'n minac'ant'a'j, neces'as, ke ni nutr'u ni'n bon'e, tial, ke «la stomak'o port'as la kor'o'n, ne la kor'o la stomak'o'n». Kaj vi, sekretari'o, respond'u al mi'a sinjor'o la duk'o, ke oni far'os laŭ li'a'j ordon'o'j ĝis la last'a detal'o; ankaŭ salut'u je mi'a nom'o mi'a'n sinjor'in'o'n la duk'in'o'n, kaj dir'u, ke mi suplikas ŝi'n ne forges'i send'i per kurier'o mi'a'j'n leter'o'n kaj pak'o'n al mi'a edz'in'o Teresa Panza, ke mi konsider'os tio'n grand'a favor'o, kaj ke mi klopod'os serv'i ŝi'n per mi'a tut'a fort'o. Sam'temp'e vi pov'as en'met'i salut'o'n por mi'a sinjor'o do'n Quijote, ke li vid'u, ke mi hav'as dank'em'a'n kor'o'n. Kaj vi, ĉar bon'a sekretari'o kaj bon'a vask'o, laŭ'plaĉ'e al'don'u kio'n vi opini'u konven'a. Nun oni de'met'u ĉi tabl'o'tuk'o'n, don'u al mi manĝ'o'n kaj mi al'front'os al ĉi'a'j spion'o'j, murd'ist'o'j kaj sorĉ'ist'o'j intenc'ant'a'j atak'i mi'n kaj mi'a'n insul'o'n.

Ĉe tio en'paŝ'is paĝi'o kaj dir'is:

—Unu kamp'ul'o negoc'ist'o atend'as trans'pord'e kaj dezir'as parol'i al vi'a moŝt'o pri tre grav'a afer'o, laŭ li'a'j asert'o'j.

—Ver'e strang'a kaz'o —dir'is Sancho—. Ĉu ĉi negoc'ist'o'j tiel stult'as, ke ili ne vid'as, ke la nun'a hor'o ne konven'as por ili'a'j negoc'o'j? Ĉu ebl'e ni, gubernator'o'j kaj juĝ'ist'o'j, ne est'as person'o'j el karn'o kaj ost'o'j? Kial oni ne las'as ni'n ripoz'i, almenaŭ la minimum'a'n temp'o'n neces'a'n? Ĉu oni vol'as, ke ni konsist'u el marmor'a ŝton'o? Mi ĵur'as je Di'o kaj je mi'a konscienc'o, ke se ĉi gubernator'ec'o daŭr'os al mi (kaj mi suspekt'as, ke ĝi ne daŭr'os) mi disciplin'os pli ol unu negoc'ist'o'n. Nun, dir'u al tiu bon'ul'o, ke li en'ven'u. Sed unu'e, oni cert'iĝ'u, ke li ne est'as ia spion'o aŭ unu el mi'a'j murd'ist'o'j.

—Ne, sinjor'o —respond'is la paĝi'o—. Li ŝajn'as ver'a bon'ul'o. Aŭ mi sci'as neni'o'n, aŭ li bon'as kiel la bon'a pan'o.

—Oni dev'as tut'e ne tim'i —al'don'is la majordom'o—. Ni ĉiu'j star'as apud vi.

—Butlero —demand'is Sancho—. Ĉu mi ne pov'us manĝ'i nun, kiam for'est'as doktor'o Pedro Recio, i'o'n solid'a'n kaj substanc'a'n, eĉ se nur pec'o'n da pan'o kaj unu cep'o'n?

—En la ĉi-vesper'a manĝ'o vi'a moŝt'o pov'os ripar'i la nun'a'n mank'o'n kaj sent'i vi'n kontent'a kaj pli ol kompens'it'a —respond'is la butlero.

—La ĉiel'o vol'u tio'n —dir'is Sancho.

Tiam en'ir'is la kamp'ul'o, vir'o tre bel-aspekt'a; kaj de mil mejl'o'j oni pov'us vid'i, ke li est'as bon'a kaj honest'a anim'o. Unu'e li demand'is:

—Kiu est'as ĉi tie la sinjor'o gubernator'o?

—Kiu pov'us est'i —respond'is la sekretari'o—, se ne la sid'ant'o sur la seĝ'o?

—Mi humil'ig'as mi'n antaŭ li —dir'is la kamp'ul'o.

Tuj sekv'e li genu'iĝ'is kaj pet'is de Sancho li'a'n man'o'n por ĝi'n kis'i. Sed Sancho rifuz'is tio'n far'i, kaj ordon'is li'n star'iĝ'i kaj dir'i, kio'n do li vol'as. La kamp'ul'o obe'is kaj dir'is:

—Sinjor'o, mi est'as kamp'ar'an'o el Miguel Turra, vilaĝ'o ses mejl'o'j'n for de Ciudad Real.

—Ha, jen ali'a Tirteafuera! —ek'kri'is Sancho—. Sed daŭr'ig'u, frat'o, ĉar de mi'a flank'o mi pov'as dir'i, ke mi tre bon'e kon'as Miguel Turra. Ĝi ne tre distanc'as de mi'a propr'a vilaĝ'o.

—Nu, bon'e, la afer'o est'as, sinjor'o —daŭr'ig'is la kamp'ul'o—, ke, pro mizerikord'o de Di'o, mi edz'iĝ'is kun licenc'o kaj ben'o de la Sankt'a Eklezi'o Katolik'a Roman'a, kaj hav'as du fil'o'j'n: la pli jun'a stud'as por far'iĝ'i bakalaŭr'o, kaj la ali'a por licenci'iĝ'i. Mi est'as vidv'o, ĉar mi'a edz'in'o mort'is, aŭ pli ĝust'e, ĉar ŝi'n mort'ig'is fuŝ'a kurac'ist'o, laks'ig'ant'e ŝi'n, kiam ŝi graved'is.

Kaj se Di'o vol'int'us, ke ŝi'a infan'o normal'e nask'iĝ'us kaj est'us knab'o, mi ig'us li'n stud'i, ke li far'iĝ'u kurac'ist'o: tiel, li ne sent'us envi'o'n al si'a'j frat'o'j, la bakalaŭr'o kaj la licenci'it'o.

—Kaj se vi'a edz'in'o ne est'us mort'int'a aŭ mort'ig'it'a —dir'is Sancho—, nun vi ne est'us vidv'o, ĉu ne?

—Efektiv'e, sinjor'o, vi prav'as.

—Nu, jen, ni progres'as! —respond'is Sancho—. Daŭr'ig'u, frat'o, ne perd'u la temp'o'n. La nun'a hor'o est'as por dorm'i, ne por trakt'i afer'o'j'n.

—Sci'u do —dir'is la kamp'ul'o—, ke mi'a fil'o, la est'ont'a bakalaŭr'o, en'am'iĝ'is, en la sam'a vilaĝ'o, al jun'a pucelo nom'it'a Clara Perlerina, fil'in'o de la riĉ'eg'a kamp'ar'an'o Andrés Perlerino. Ĉi nom'o Perlerino hav'as neni'a'n genealogi'a'n origin'o'n kaj ven'as de tio, ke la membr'o'j de ĉi famili'o est'as paraliz'ul'o'j kaj, por ke la nom'o son'u pli bon'e, oni nom'as ili'n Perlerinos anstataŭ paraliz'ul'o'j. Tamen, se dir'i la ver'o'n, la pucelo simil'as al orient'a perl'o, kaj, se oni rigard'as ŝi'n de la dekstr'a flank'o, ŝi ŝajn'as kamp'ar'a flor'o; sed de la liv'a, ŝi ne aspekt'as tiel bon'e, ĉar mank'as al ŝi la tiu'flank'a okul'o, kiu ŝi perd'is kaŭz'e de variol'o. Kaj, kvankam vid'iĝ'as plen'a de grand'a'j kav'et'o'j, la person'o'j, kiu'j ŝi'n admir'as, asert'as, ke tem'as, ne pri kav'o'j, sed pri tomb'o'j, kie'n fal'as la anim'o'j de ŝi'a'j am'ant'o'j. Ŝi est'as tiel pur-am'a, ke ŝi'a naz'o suprenteriĝas, se tiel dir'i, kvazaŭ for'kur'ant'e de la buŝ'o; malgraŭ'e, ŝi bel'e aspekt'as, ĉar ŝi hav'as grand'a'n buŝ'o'n kaj, se ne mank'us al ĝi dek aŭ dek du dent'o'j kaj molar'o'j, ĝi rang'us inter la plej perfekt'a'j. Pri ŝi'a'j lip'o'j mi ne sci'as kio'n dir'i: ili est'as tiel minc'a'j kaj delikat'a'j, ke, se ebl'us volv'i lip'o'j'n, el ili oni pov'us far'i bul'o'n; sed tial, ke ili hav'as kolor'o'n diferenc'a'n de la kutim'a kolor'o de la lip'o'j, ili ŝajn'as mir'ind'a'j, jasp'it'a'j per blu'o, verd'o kaj purpur'o. Kaj pardon'u mi'n, sinjor'o gubernator'o, se mi detal'e pentr'as la trajt'o'j'n de la pucelo: fin'fin'e ŝi est'os mi'a bo'fil'in'o, mi ŝi'n tre am'as, kaj ŝi ŝajn'as bon'a al mi.

—Pentr'u laŭ'vol'e —dir'is Sancho—. Vi'a pentr'ad'o tre plaĉ'as al mi kaj, se mi manĝ'int'us, mi konsider'us vi'a'n portret'o'n la plej bon'a desert'o.

—La desert'o'n mi pri'serv'os al vi si'a'temp'e[366] —respond'is la kamp'ul'o—. Kaj kred'u mi'n, sinjor'o, se mi pov'us pentr'i ŝi'a'n elegant'o'n kaj ŝi'a'n statur'o'n, ili kaŭz'us admir'o'n. Sed far'i tio'n ne ebl'as, ĉar ŝi sid'as tut'e kurb'iĝ'int'a kaj bul'iĝ'int'a, kaj ŝi'a'j genu'o'j tuŝ'as ŝi'a'n buŝ'o'n. Tamen,

oni bon'e vid'as ke, se ŝi pov'us star'i, ŝi'a kap'o ating'us la plafon'o'n. Kaj ŝi jam est'us don'it'a si'a'n man'o'n, en promes'o de edz'in'iĝ'o, al mi'a fil'o bakalaŭr'o, sed okaz'as, ke ŝi ne kapabl'as etend'i ĝi'n pro ties kripl'ec'o; malgraŭ ĉio, per si'a'j ung'o'j long'a'j kaj kurb'a'j ĝi montr'as si'a'n bel'a'n kaj proporci'a'n form'o'n.

—Tre bon'e —dir'is Sancho—. Ni imag'u, frat'o, ke vi jam pentr'is ŝi'n de la kap'o ĝis la pied'o'j. Kaj nun, kio'n vi vol'as? Ir'u rekt'e al la afer'o, sen tiom da zigzag'o'j, devi'o'j, al'don'o'j kaj rembur'aĵ'o'j.

—Mi vol'us, sinjor'o, ke vi'a moŝt'o far'u al mi la favor'o'n don'i al mi rekomend'a'n leter'o'n por la patr'o de la jun'ul'in'o, en kiu leter'o vi supliku li'n, ke li bon'vol'u konsent'i la celebr'o'n de ĉi ge'edz'iĝ'o, se konsider'i, ke li kaj mi proksim'um'e egal'as ne nur rilat'e al la mon'o, sed ankaŭ

rilat'e al la don'o'j de la natur'o, ĉar, ver'dir'e, sinjor'o gubernator'o, mi'a fil'o est'as posed'at'a de la demon'o,[367] kaj ne pas'as unu sol'a tag'o, sen ke la malic'a'j spirit'o'j turment'u li'n du tri foj'o'j'n. Iam li fal'is en la fajr'o'n de la kamen'o kaj hav'as la vizaĝ'o'n ŝrump'a kiel pergamen'o, kaj li'a'j okul'o'j est'as iom tro larm'a'j kaj muk'a'j; sed li ĝu'as anĝel'a'n karakter'o'n, kaj se li ne bat'eg'us si'n mem per la pugn'o'j, li est'us ver'a sankt'ul'o.

—Ĉu vi vol'as i'o'n pli'a'n, frat'o? —demand'is Sancho.

—I'o'n pli'a'n mi dezir'as, sed ne kuraĝ'as ĝi'n menci'i —respond'is la kamp'ul'o—. Nu bon'e, ĉu konven'e, ĉu ne konven'e, mi el'dir'u ĝi'n, ke ĝi ne putr'u en mi'a brust'o. Mi dezir'us, sinjor'o, ke vi'a moŝt'o don'u al mi tri cent aŭ ses cent dukat'o'j'n, kiel help'o'n al la dot'o de mi'a fil'o bakalaŭr'o; mi vol'as dir'i, por help'i li'n fond'i si'a'n hejm'o'n, ĉar fin'fin'e, li kaj li'a edz'in'o dev'os viv'i per si mem, sen sub'met'iĝ'i al la impertinent'o de la bo'patr'o'j.

—Se vi dezir'as i'o'n krom'a'n, dir'u ĝi'n. Ne permes'u, ke la hont'o aŭ la timid'o sen'kuraĝ'ig'u vi'n.

—Ne, cert'e ne —respond'is la kamp'ul'o.

Sed apenaŭ li aŭd'is la respond'o'n, la gubernator'o star'iĝ'is, pren'is la seĝ'o'n, kie li sid'is ĝis tiam, kaj dir'is:

—Mi ĵur'as je Di'o, do'n kamp'ul'aĉ'o krud'a kaj sen'hont'a, ke se vi ne mal'aper'os tuj el mi'a vid'o, mi frakas'os kaj split'os vi'a'n kap'o'n per ĉi seĝ'o! Fil'o de putin'o, fripon'o, pentr'ist'o de la diabl'o, ĉu vi ven'is ĉi-hor'e pet'i de mi ses cent dukat'o'j'n? Kie mi hav'as ili'n, fetor'a? Kaj eĉ se mi ili'n hav'us, kial mi dev'us don'i ili'n al vi? Pajac'o, idiot'o, per kio tuŝ'as mi'n Miguel Turra aŭ la tut'a famili'o Perlerines? Jam for'glit'u, mi ripet'as, ĉar ali'e, mi ĵur'as je mi'a sinjor'o la duk'o, mi far'os kiel dir'it'e. Sen'dub'e vi est'as, ne de Miguel Turra, sed ia malic'a fripon'o send'it'a ĉi tie'n de la infer'o por tent'i mi'n. Aŭskult'u, kot-anim'a, ne pas'is ankoraŭ unu tag'o kaj du'on'o de kiam mi okup'is la gubernator'ec'o'n, kaj vi pens'as, ke mi posed'as jam ses cent dukat'o'j'n!

La butlero sign'is al la kamp'ar'an'o, ke li for'las'u la ĉambr'o'n, kio'n li far'is kap'klin'a kaj ŝajn'e kun la tim'o, ke la gubernator'o fin'e plen'um'us si'a'n minac'o'n: tiel bel'e la fars'ul'o sci'is lud'i si'a'n rol'o'n!

Sed ni de'turn'u ni'n de Sancho kaj ties koler'o, reg'u la pac'o, kaj ni re'ven'u al do'n Quijote, kiu'n ni las'is kun la vizaĝ'o bandaĝ'it'a kaj kurac'at'a kaŭz'e de la kat'a'j grat-vund'o'j. Li'a re'san'iĝ'o daŭr'is ok tag'o'j'n, kaj en unu el ili okaz'is al li io, kio'n Cid'e Hamete promes'as rakont'i ĝust'e kaj fidel'e, kiel li kutim'e far'as rilat'e al la afer'o'j, eĉ plej sen'signif'a'j, de ĉi histori'o.

[361] Latin'e. La aforism'o, anstataŭ perdicis (perdrik'o'j) dir'as pan'is (pan'o). La doktor'o modif'as ĝi'n, por ĝi'n konform'ig'i al la ŝerc'o.

[362] Manĝ'aĵ'o el pot'o en kiu oni kuir'as sam'temp'e mult'e da divers'a'j kaj bon'gust'a'j nutr'aĵ'o'j.

Ankaŭ traduk'it'a en la ĉapitr'o 49-a de la du'a part'o per la neolog'ism'o «olapodrido», laŭ la hispan'a nom'o «olla podrida» (laŭ'liter'e: «putr'ant'a pot'o»).

[363] Latin'e: «ĝi'n ne tuŝ'u!», «abstin'u de tio!».

[364] En la hispan'a, «agüero» signif'as «aŭgur'o».

[365] En la epok'o de Cervantes, la vask'o'j est'is prefer'at'a'j por la posten'o'j de reĝ'a'j sekretari'o'j pro si'a kompetent'o kaj lojal'o.

[366] Sen'dub'e ironi'a alud'o al tio, ke, ĉe la fin'o de la konversaci'o, la kamp'ul'o pet'os de Sancho kvant'o'n da mon'o.

[367] Oni ĝeneral'e kred'is, ke en la epilepsi'ul'o'j sid'as demon'o'j, kiu'j kaŭz'as la epilepsi'a'j'n konvulsi'o'j'n.

Ĉapitr'o 48

Pri tio okaz'int'a al do'n Quijote kun doña Rodríguez, la duenj'o de la duk'in'o, kaj pri ali'a'j event'o'j, ind'a'j je menci'o kaj etern'a memor'o

Profund'a'n ĉagren'o'n kaj trist'o'n sent'is la grav'e vund'it'a do'n Quijote, kun la kap'o bandaĝ'it'a, kaj la vizaĝ'o mark'it'a, ne de la man'o de Di'o, sed de la ung'o'j de kat'o: mis'fortun'o'j propr'a'j al la vag'ant'a'j kavalir'o'j. Dum ses tag'o'j li ne aper'is publik'e, kaj en la dir'it'a temp'o, kiam unu nokt'o'n li kuŝ'is sen'dorm'a, pens'ant'e pri si'a'j mis'fortun'o'j kaj pri la persekut'ad'o de Altisidora, li aŭd'is, ke oni prov'as apert'i per ŝlos'il'o la pord'o'n de li'a ĉambr'o, kaj li imag'is tuj, ke la am'o-frap'it'a pucelo ven'as por el'met'i al prov'o li'a'n ĉast'o'n kaj klopod'i venk'i li'a'n ŝuld'at'a'n fidel'o'n al li'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso.

—Ne —li dir'is per aŭd'ebl'a voĉ'o, kred'ant'e ver'a kio'n li imag'is—. La plej grand'a bel'ul'in'o de la ter'o ne sufiĉ'os, por ke ĉes'u ador'i la dam'o'n, kies bild'o'n mi ten'as stamp'it'a en la centr'o de mi'a kor'o kaj en la plej sekret'a fund'o de mi'a person'o. Ĉu trans'form'it'e en kamp'ul'in'o'n cep'o'manĝ'a'n aŭ en nimf'o'n de la or'a river'o Taj'o, okup'at'a'n teks'i tol'o'n per silk'a'j kaj or'a'j faden'o'j, ĉu re'ten'at'e de Merlín aŭ Montesinos en ajn'a lok'o, vi aparten'as al mi, kaj mi est'as vi'a, kie ajn mi trov'iĝ'as.

En la sam'a moment'o, kiam li fin'is ĉi vort'o'j'n, la pord'o'n oni apert'is. La hidalg'o star'ig'is si'n sur la lit'o, en'volv'it'e de la kap'o ĝis la pied'o'j en peplom'o el flav'a saten'o, kun dorm'o'ĉap'o sur la kap'o, kaj kun la vizaĝ'o kaj la mustaĉo bandaĝ'it'a'j: la unu'a pro la grat'o-vund'o'j, kaj la du'a por ke la lip'har'o'j ne tro sub'e'n'kurb'iĝ'u. Kaj, en tia kostum'o, li ŝajn'is la plej ekster'ordinar'a fantom'o imag'ebl'a. Li fiks'is la rigard'o'n sur la pord'o'n, kun ide'o, ke li vid'os en'ir'i la aflikt'it'a'n kaj am'o'frap'it'a'n Altisidora, sed tiam aper'is ĉe la pord'o eg'e respekt'ind'a duenj'o kun blank'a vual'o plis'it'a, tiel long'a, ke ĝi kovr'is kaj volv'is ŝi'n de la kap'o ĝis la pied'o'j. Per la fingr'o'j de la liv'a man'o ŝi ten'is lum'a'n kandel'o'n, kaj per la dekstr'a ŝirm'is si'a'n vizaĝ'o'n, por ke la bril'o de la flam'o ne traf'u al ŝi en la okul'o'j'n, garn'it'a'j'n per tre grand'a'j okul'vitr'o'j. Ŝi paŝ'et'is silent'e, per mol'a'j pied'o'j.

Do'n Quijote rigard'is ŝi'n de si'a altan'o, kaj pens'ant'e, ĉe ŝi'a kostum'o kaj ŝi'a silent'o, ke ŝi est'as magi'ist'in'o aŭ sorĉ'ist'in'o, kiu ven'as en tia vest'o por far'i al li damaĝ'o'n, li komenc'is kruc'o'sign'i al si kun grand'a rapid'o. La vizit'o al'proksim'iĝ'is kaj, ating'int'e la mez'o'n de la ĉambr'o, lev'is la rigard'o'n kaj rimark'is, kiel hast'e si'n kruc'o'sign'as do'n Quijote; kaj se li tim'iĝ'is ĉe ŝi'a aspekt'o, ĝi sam'e terur'iĝ'is ĉe la li'a, ĉar tuj kiam ŝi vid'is li'n tiel alt'a kaj flav'a, kun la peplom'o kaj la bandaĝ'o'j li'n de'form'int'a'j, ŝi kri'is, dir'ant'e:

—Jesuo! Kio'n mi vid'as?

Ŝi sku'iĝ'is de tim'o, la kandel'o fal'is de si'a man'o, kaj, vid'ant'e si'n subit'e en tenebr'o, ŝi si'n turn'is por for'ir'i; sed, en si'a alarm'o, ŝi stumbl'is ĉe si'a jup'o kaj pez'e fal'is sur la plank'o'n.

Do'n Quijote, terur'it'e, komenc'is kri'i:

—Mi ĵur'pet'as vi'n, fantom'o, aŭ kio ajn vi est'as, ke vi dir'u vi'a'n nom'o'n kaj, ankaŭ, kio'n vi vol'as de mi. Se vi est'as pun'at'a anim'o, tio'n konfes'u al mi, kaj mi far'os por vi ĉio'n ebl'a'n, ĉar mi est'as krist'an'a katolik'o kaj klopod'as far'i bon'o'n al ĉiu'j: ĉi tial mi al'iĝ'is al la orden'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j, kies dev'o'j ampleks'as eĉ tio'n, help'i la anim'o'n de la purgatori'o.

La konstern'it'a duenj'o, aŭd'ant'e, ke oni ĵur'pet'as ŝi'n, taks'is laŭ si'a propr'a tim'o la tim'o'n de do'n Quijote, kaj kun voĉ'o flustr'a kaj aflikt'a, dir'is:

—Sinjor'o do'n Quijote (se efektiv'e vi'a moŝt'o est'as do'n Quijote), mi est'as nek vizi'o nek fantom'o, kiel cert'e vi pens'is, sed doña Rodríguez, honor'a duenj'o de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o. Kaj mi ven'as al vi kun unu el la neces'o'j, kiu'j'n vi'a moŝt'o sci'as kontent'ig'i.

—Dir'u, sinjor'in'o doña Rodríguez —respond'is do'n Quijote—. Ĉu ebl'e vi ven'as kiel per'ant'in'o de am-afer'o?. Se jes, mi dev'as inform'i vi'n, ke vi'a'j klopod'o'j van'us, ĉar mi aparten'as al la sen'egal'a bel'o de mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Unu'vort'e, sinjor'in'o Rodríguez, se vi flank'las'as kaj forges'as ĉi'a'n am'a'n mesaĝ'o'n, vi pov'as de'nov'e ek'brul'ig'i vi'a'n kandel'o'n kaj parol'i kun mi i'o'n ajn, laŭ vi'a plaĉ'o kaj dezir'o, escept'ant'e, kiel dir'it'e, frivol'aĵ'o'j'n de lasciv'a karakter'o.

—Sinjor'o, mi ne far'us tia'n rol'o'n! —ek'kri'is la duenj'o—. Oni bon'e vid'as, ke vi'a moŝt'o apenaŭ kon'as mi'n. Mi ne hav'as ankoraŭ tiel matur'a'n aĝ'o'n, ke mi lim'ig'u mi'n al tia'j infan'ec'a'j per'ad'o'j. Di'o laŭd'at'u, mi'a anim'o sid'as en mi'a karn'o, kaj ĉiu'j mi'a'j dent'o'j kaj molar'o'j en mi'a buŝ'o, krom kelk'e da ili, jam perd'it'a'j kaŭz'e de la kataroj tiel komun'a'j en ĉi region'o de Aragón. Sed vi'a moŝt'o atend'u moment'o'n: mi el'ir'os ek'brul'ig'i la kandel'o'n kaj tuj re'ven'os rakont'i mi'a'j'n mis'fortun'o'j'n al vi, la ripar'ant'o de ĉi'a'j aflikt'o'j de ĉi mond'o.

Sen'pli'e ŝi el'ir'is el la ĉambr'o, kie do'n Quijote, pens'em'a kaj pli trankvil'a, rest'is atend'ant'e ŝi'a'n re'ven'o'n. Sed baldaŭ, mil ide'o'j rilat'e al ĉi nov'a aventur'o komenc'is bol'i en li'a cerb'o.

Ŝajn'is al li plej riproĉ'ind'e, ke li el'met'is si'n al la danĝer'o romp'i la fidel'ec'o'n, kiu'n li promes'is al si'a sinjor'in'o, kaj dir'is en si:

—Ĉu ebl'e la diabl'o, tiel lert'a kaj subtil'a, vol'as nun tromp'i mi'n per'e de duenj'o, kvankam li ne sukces'is per imperi'estr'in'o'j, reĝ'in'o'j, markiz'in'o'j kaj graf'in'o'j? De mult'a'j saĝ'a'j person'o'j mi aŭd'is oft'e, ke la diabl'o, se li ne pov'as de'log'i iel, prov'as ali'e. Ĉu ebl'e ĉi sol'ec'o, ĉi okaz'o kaj ĉi moment'o ne pov'us vek'i mi'a'n dorm'ant'a'n dezir'o'n kaj ig'i mi'n fal'i tie'n, kie mi ne stumbl'is antaŭ'e dum tiom da jar'o'j? En tia'j cirkonstanc'o'j, pli konven'as for'kur'i ol atend'i la batal'o'n… Sed cert'e mi'a mens'o mis'e funkci'as, se konsider'i, ke mi pens'as kaj parol'as tiom da stult'aĵ'o'j: ĉar ne ebl'as, ke duenj'o dik'a, long'a'vual'a kaj kun okul'vitr'o'j pov'us vek'i aŭ

ekscit'i eĉ unu lasciv'a'n pens'o'n en la plej degener'int'a kor'o de la mond'o. Ĉu hazard'e ekzist'as sur la ter'o ia duenj'o kun kares'ind'a karn'o? Ĉu hazard'e trov'iĝ'as en la mond'o ia duenj'o ne impertinent'a, afekt'a kaj prud'aĉ'a? For'vel'u do, vi, band'o da duenj'o'j, tut'e sen'valor'a'j por la hom'a'j plezur'o'j! Ho, kiel bon'e far'is la dam'o, kiu laŭ'dir'e hav'is en si'a estrad'o du maneken'o'j en figur'o de duenj'o'j, kun ties okul'vitr'o'j kaj kudr'o-kusen'et'o, kvazaŭ ili far'us punt'o'n! Kaj tia'j statu'o'j don'is al si'a ĉambr'o la sam'a'n respekt'ind'o'n, kiel ver'a'j duenj'o'j.

Tio'n dir'ant'e, li ek'salt'is el la lit'o kun intenc'o ferm'i la pord'o'n, por ke sinjor'in'o Rodríguez ne

en'ir'u de'nov'e, sed en la moment'o, kiam li ating'is ĝi'n, sinjor'in'o Rodríguez jam al'paŝ'is kun lum'a kandel'o el blank'a vaks'o. Sed, vid'ant'e pli de'proksim'e la hidalg'o'n, en'volv'it'a'n en la peplom'o, kun la bandaĝ'o'j kaj la dorm'o-ĉap'o, ŝi de'nov'e ek'tim'is, retro'ir'is du paŝ'o'j'n kaj dir'is:

—Ĉu mi est'as sekur'a, sinjor'o kavalir'o? Ĉar tio, ke vi el'ir'is el la lit'o, ne ŝajn'as montr'i honest'a'n intenc'o'n de vi'a flank'o.

—Mi vol'us far'i la vi la sam'a'n demand'o'n, sinjor'in'o —respond'is do'n Quijote—. Dir'u: ĉu mi est'as sekur'a kontraŭ atak'o aŭ per'fort'o?

—De kiu vi pet'as tia'n sekur'ec'o'n, sinjor'o kavalir'o? —demand'is la duenj'o.

—De vi mem —respond'is do'n Quijote—, ĉar mi ne konsist'as el marmor'o, nek vi el bronz'o, kaj nun est'as, ne la dek'a hor'o maten'e, sed la nokt'o'mez'o, aŭ ebl'e iom pli. Krom'e, ni trov'iĝ'as en ĉi ĉambr'o, pli kaŝ'it'a kaj sekret'a ol sen'dub'e est'is la grot'o, kie la perfid'a kaj aŭdac'a Eneo ĝu'is la bel'a'n kaj kompat'em'a'n Didonan. Sed don'u al mi la man'o'n, sinjor'in'o, ĉar ver'dir'e, ne ekzist'as pli grand'a sekur'ec'o ol mi'a ĉast'o kaj virt'o, kaj la respekt'o inspir'at'a de vi'a'j vual'o'j.

Tio'n dir'int'e, li kis'is si'a'n dekstr'a'n man'o'n, kaj pren'is per ĝi la ŝi'a'n, post ol ŝi far'is la sam'a'n ceremoni'o'n.[368]

Ĉi tie Cid'e Hamete paŭz'as por ĵur'i je Mahomedo, ke li volont'e don'us la pli bon'a'n el si'a'j du kaftan'o'j, por vid'i ili'n paŝ'i de la pord'o al la lit'o kun la man'o'j kun'kroĉ'it'a'j.

Fin'e do'n Quijote en'lit'iĝ'is, kaj doña Rodríguez, ĉiam kun si'a'j okul'vitr'o'j kaj kun si'a kandel'o, sid'iĝ'is sur seĝ'o je iom'a distanc'o de la lit'o. Do'n Quijote bul'iĝ'is kaj kovr'is si'n tut'e, montr'ant'e nur la vizaĝ'o'n, kaj post ol la du hom'o'j trankvil'iĝ'is, la hidalg'o romp'is la silent'o'n, dir'ant'e:

—Sinjor'in'o doña Rodríguez, vi'a moŝt'o pov'as el'verŝ'i vi'a'n aflikt'o'n kaj sen'pez'ig'i vi'a'n kor'o'n: mi aŭskult'os vi'n per ĉast'a'j orel'o'j kaj help'os vi'n per aktiv'a kompat'o.

—Tio'n mi kred'as —dir'is la duenj'o—, ĉar de vi'a agrabl'a kaj ĝentil'a person'o, oni pov'as atend'i nur respond'o'n tiel krist'an'a'n. Okaz'as, sinjor'o do'n Quijote, ke, kvankam vi'a moŝt'o vid'as mi'n sur ĉi seĝ'o, mez'e de la regn'o Aragón kaj en kostum'o de duenj'o konsum'it'a kaj mis'trakt'at'a de la sort'o, mi nask'iĝ'is en Asturi'as, kaj en famili'o lig'it'a al mult'a'j el la plej bon'a'j de la dir'it'a provinc'o; sed mi'a mav'a sort'o, kaj la sen'zorg'o de mi'a'j ge'patr'o'j, kiu'j perd'is si'a'n hav'o'n sen sci'i kial aŭ kiel, konduk'is mi'n al la ĉef'urb'o, al Madrid, kie, por viv'i trankvil'e kaj evit'i al si pli grand'a'j mis'fortun'o'j'n, mi'a'j ge'patr'o'j met'is mi'n kiel ĉambr'ist'in'o'n je la serv'o de nobel'a dam'o. Kaj sci'u, sinjor'o, ke en mi'a tut'a viv'o mi ne renkont'is eĉ unu person'o'n kapabl'a'n super'i mi'a'n lert'o'n en la brod'ad'o kaj en la kudr'o de tol'aĵ'o'j. Nu, mi'a'j ge'patr'o'j las'is mi'n en ŝi'a palac'o, re'ir'is al si'a land'o kaj, kelk'e da jar'o'j post'e, cert'e vojaĝ'is al la ĉiel'o, ĉar ili est'is ankaŭ bon'a'j kaj krist'an'a'j katolik'o'j. Mi viv'is orf'a kaj de'pend'ant'a de la mizer'a salajr'o kaj la rid'ind'a'j favor'o'j ordinar'e ricev'at'a'j de la ĉambr'ist'in'o'j ĉe tia'j nobel'o'j.

Tiam okaz'is, ke cert'a ŝild'ist'o de la palac'o, vir'o jam old'a, barb'a kaj korpulent'a, kaj precip'e hidalg'o kiel la reĝ'o, ĉar li nask'iĝ'is en Asturi'as, en'am'iĝ'is al mi, sen ke mi don'us al li ajn'a'n okaz'o'n por tio. Pas'is la temp'o, sed ni ne ten'is ni'a'j'n rilat'o'j'n tiel sekret'a'j, ke ni'a sinjor'in'o ne ek'sci'us pri ili, kaj por evit'i, ke la hom'o'j klaĉ'ad'u, ŝi ig'is ni'n ge'edz'iĝ'i laŭ la rit'o'j kaj ceremoni'o'j de la Sankt'a Eklezi'o Katolik'a Roman'a. De ni'a ge'iĝ'o ni hav'is fil'in'o'n, kio met'is fin'o'n al mi'a bon'a sort'o (se tia'n mi ĝu'is), ĉar, kvankam mi ne mort'is en la akuŝ'o, okaz'int'a ĝust'a'temp'e kaj facil'e, mi'a edz'o for'pas'is iom post'e kaŭz'e de cert'a incident'o, tia, ke se mi hav'us temp'o'n por ĝi'n rakont'i, sen'dub'e ĝi mir'ig'us vi'a'n moŝt'o'n.

Ĉe tio ŝi komenc'is kor'tuŝ'e plor'i, kaj daŭr'ig'is:

—Pardon'u mi'n, sinjor'o do'n Quijote, sed mi ne pov'as reg'i mi'n. Ĉiu'foj'e kiam mi memor'as mi'a'n povr'a'n edz'o'n, la larm'o'j inund'as mi'a'j'n okul'o'j'n. Je Di'o! Kiel solen'e li port'is mi'a'n sinjor'in'o'n post si, sur la grop'o de fort'a mul'o, nigr'a kiel la gagat'o mem! Tiam oni ne util'ig'is kaleŝ'o'j'n nek port'o'seĝ'o'j'n (mal'e ol, laŭ'dir'e, oni far'as nun'temp'e), kaj la sinjor'in'o'j rajd'is post si'a'j ŝild'ist'o'j sur la sam'a ĉeval'o. Sed la jen'a'n epizod'o'n mi rakont'u al vi, por ke vi hav'u ide'o'n pri la bon'a eduk'it'ec'o kaj ĝentil'a'j manier'o'j de mi'a kar'a edz'o: foj'e, kort'eg'a juĝ'ist'o, kun eskort'o de du ĝendarm'o'j antaŭ'e, est'is el'rajd'ant'a el la strat'o Santiag'o, en Madrid, (strat'o iom mal'larĝ'a), en la ĝust'a moment'o kiam mi'a edz'o pret'is en'ir'i en ĝi'n. Sed, vid'ant'e la juĝ'ist'o'n, mi'a bon'a ŝild'ist'o tuj brid'is la mul'o'n kaj ig'is, ke ĝi du'on'turn'iĝ'u kvazaŭ li vol'us akompan'i la juĝ'ist'o'n. [369] Mi'a sinjor'in'o, sid'ant'a sur la grop'o, dir'is al li flustr'e: «Kio'n vi far'as, stult'a? Ĉu vi forges'is, ke mi est'as ĉi tie?». La juĝ'ist'o de'ten'is si'a'n ĉeval'o'n, pro ĝentil'o, kaj dir'is: «Daŭr'ig'u vi'a'n voj'o'n, sinjor'o. Al mi aparten'as akompan'i sinjor'in'o'n doña Casilda». (Mi'a mastr'in'o nom'iĝ'is tiel). Tamen mi'a edz'o, kun la ĉap'o en la man'o, insist'is en si'a ide'o akompan'i la juĝ'ist'o'n, kaj, vid'ant'e tio'n, mi'a sinjor'in'o, plen'a de koler'o kaj ĉagren'o, pren'is dik'a'n pingl'o'n (aŭ spec'o'n de alen'o, mi kred'as) kaj en'puŝ'is ĝi'n en li'a'n lumb'o'n. Mi'a edz'o ĵet'is fort'a'n kri'o'n de dolor'o, kaj tiel abrupt'e turn'is si'n, ke li kaj li'a mastr'in'o fal'is sur'ter'e'n, Du lake'o'j ŝi'a'j, sam'e kiel la juĝ'ist'o kaj la ĝendarm'o'j, al'kur'is help'i ŝi'n lev'iĝ'i. La plac'o Guadalajara agit'iĝ'is, t.e. la nenio'far'a'j ul'o'j tie pas'um'ant'a'j. Mi'a sinjor'in'o re'ven'is pied'e al si'a hejm'o kaj mi'a edz'o ir'is en barbir'ej'o'n, [370] dir'ant'e, ke oni tra'pik'is al li la korp'o'n. Sekv'e de ĉio ĉi, li akir'is tia'n reputaci'o'n de ĝentil'a hom'o, ke la bub'o'j oft'e persekut'is li'n sur la strat'o'j, kri'ant'e al li mok'a'j'n nom'o'j'n. Pro la incident'o, kaj pro tio, ke li est'is iom kurt'a-vid'a, mi'a sinjor'in'o mal'dung'is li'n, kaj ĉi afer'o tiel mult'e li'n deprim'is, ke mi pens'as, ke sen'dub'e la aflikt'o kaŭz'is la li mort'o'n. Mi rest'is do vidv'in'o, for'las'it'a kaj ŝarĝ'it'a per unu fil'in'o, kies bel'o kresk'is kiel la ŝaŭm'o de la mar'o. Fin'e, dank’ al mi'a reputaci'o de lert'a kudr'ist'in'o, mi'a nun'a sinjor'in'o la duk'in'o, tiam ĵus edz'in'iĝ'int'a kun mi'a mastr'o la duk'o, vol'is pren'i mi'n kun si, kaj ceter'e ankaŭ mi'a'n fil'in'o'n, al ĉi regn'o Aragón, kie, tag'o'n post tag'o, plu kresk'is mi'a fil'in'o kaj, kun ŝi, la tut'a ĉarm'o de la mond'o: ĉar ŝi kant'as kiel kalandr'o, danc'as kiel la pens'o'j, salt'as kiel kapreol'o, leg'as kaj skrib'as kiel lern'ej'a instru'ist'o kaj kalkul'as kiel avar'ul'o. Pri ŝi'a am'o al la pur'ec'o mi dir'as neni'o'n ĉar eĉ ne la flu'a akv'o pli pur'as ol ŝi. Nun ŝi hav'as, se mi bon'e memor'as, dek ses jar'o'j'n, kvin monat'o'j'n kaj tri tag'o'j'n, pli mal'pli. Nu okaz'is, ke la fil'o de tre riĉ'a kamp'ul'o viv'ant'a ne for de ĉi tie, en unu el la vilaĝ'o'j de mi'a sinjor'o la duk'o, en'am'iĝ'is al mi'a fil'in'o kaj, mi ne sci'as kiel, la par'o kun'iĝ'is.

Sub promes'o de edz'iĝ'o li tromp'is ŝi'n kaj nun li rifuz'as plen'um'i si'a'n parol'o'n. Kaj, kvankam mi'a sinjor'o la duk'o sci'as pri la tut'a afer'o, ĉar mi mem plend'is ĉe li ne unu foj'o'n, sed

mult'a'j'n, kaj pet'is li'n dev'ig'i la kamp'ul'o'n edz'iĝ'i al mi'a fil'in'o, tamen mi'a'j vort'o'j en'ir'as al li tra unu orel'o kaj el'ir'as tra la du'a, kaj li apenaŭ vol'as aŭskult'i mi'n. La kaŭz'o de tio est'as, ke la patr'o de la de'log'int'o tre riĉ'as, prunt'as mon'o'n al la duk'o, kaj oft'e met'as kaŭci'o'n kiel garanti'o'n de li'a'j ŝuld'o'j, sekv'e la duk'o neniel vol'as ĉagren'i aŭ kontraŭ'i li'n. Mi dezir'us do, sinjor'o do'n Quijote, ke vi'a moŝt'o entrepren'u la ripar'o'n de ĉi arbitr'o, ĉu per pet'o'j, ĉu per arm'o'j, ĉar, laŭ ĝeneral'a oni'dir'o, vi ven'is en la mond'o'n por tia'j ripar'o'j, kaj ankaŭ por korekt'i mis'far'o'j'n kaj protekt'i la sen'fortun'a'j'n. Vi'a moŝt'o pens'u precip'e pri la orf'an'ec'o de mi'a fil'in'o, pri si'a ĝentil'o, pri ŝi'a jun'a aĝ'o, kaj pri ŝi'a'j ceter'a'j bon'a'j kvalit'o'j jam antaŭ'e menci'it'a'j; kaj mi ĵur'as je Di'o kaj mi'a konscienc'o, sinjor'o, ke inter la ĉambr'ist'in'o'j de mi'a duk'in'o, eĉ ne unu valor'as pli ol la tond'aĵ'o'j de ŝi'a'j ung'o'j. Kaj rilat'e al la nom'at'a Altisidora, laŭ'dir'e la plej ĉarm'a kaj sprit'a, ŝi star'as almenaŭ ses mejl'o'j'n post mi'a fil'in'o. Ne forges'u, sinjor'o, ke ne ĉio est'as or'o, kio bril'as: ĉi Altisidoraĉa hav'as pli da vant'o ol la bel'o, kaj pli da sen'hont'o ol da modest'o. Krom'e, ŝi ne tre san'as, ĉar ŝi'a el'spir'o odor'aĉ'as, tiel, ke oni ne pov'as rest'i moment'o'n apud ŝi. Kaj eĉ mi'a sinjor'in'o la duk'in'o… sed mi silent'u: oni dir'as, ke la mur'o'j hav'as orel'o'j'n.

—Je mi'a viv'o, sinjor'in'o doña Rodríguez! Kio okaz'as al la sinjor'in'o duk'in'o? —demand'is do'n Quijote.

—Se vi tiel ĵur'pet'as, mi ne pov'as ne respond'i per la ver'o vi'a'n demand'o'n —dir'is la duenj'o

—. Ĉu vi rimark'is, sinjor'o do'n Quijote, la bel'o'n de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o, ŝi'a'n haŭt'o'n glat'a'n kaj bril'a'n kiel la kling'o de glav'o, ŝi'a'j'n vang'o'j'n el lakt'o kaj karmin'o, kun la sun'o en unu kaj la lun'o en la du'a, kaj ŝi'a'n graci'a'n ir'manier'o'n, kvazaŭ, paŝ'ant'e, ŝi disdegn'us la ter'o'n? Ĉu ne ŝajn'as, ke ŝi radi'as san'o'n, kie'n ajn ŝi ir'as? Nu, sci'u vi'a moŝt'o, ke ŝi dev'as dank'i pro tio, unu'e al la ĉiel'o, kaj du'e al si'a'j du font'o'j, unu en ĉiu krur'o, [371] ĉar ili el'flu'as la mav'a'j humor'o'j, kiu'j plen'ig'as ŝi'n laŭ la asert'o de kurac'ist'o'j.

—Sankt'a Maria! —ek'kri'is do'n Quijote—. Ĉu ebl'e mi'a sinjor'in'o la duk'in'o hav'as tia'j'n de'flu'ej'o'j'n? Mi ne kred'us i'o'n tia'n, eĉ se sen'ŝu'a'j monaĥ'o'j tio'n ĵur'us al mi. Sed se vi, sinjor'in'o Rodríguez, tiel firm'e asert'as la afer'o'n, sen'dub'e vi prav'as. Tamen, tia'j font'o'j, kaj en tia'j lok'o'j, cert'e distil'as, ne humor'o'j'n, sed likv'a'n ambr'o'n. Mi ver'e kred'as nun, ke far'i al si tia'j'n font'o'j'n tre konven'as al la san'o.

Apenaŭ do'n Quijote fin'is parol'i, kiam oni abrupt'e apert'is kun grand'a bru'o la pord'o'n de la ĉambr'o, kaj doña Rodríguez ricev'is tia'n ŝok'o'n, ke la kandel'o fal'is el ŝi'a man'o, las'ant'e la ĉambr'o'n tiel obskur'a kiel buŝ'o de lup'o, kiel oni ordinar'e dir'as. Tuj post'e la povr'a duenj'o sent'is, ke du man'o'j prem'as ŝi'a'n kol'o'n, kun tiom da fort'o, ke ŝi apenaŭ pov'is spir'i, dum ali'a person'o, rapid'e kaj sen'parol'e, supr'e'n'tir'is ŝi'a'n jup'o'n kaj komenc'is don'i al la kompat'ind'a doña Rodríguez, ŝajn'e per unu pantofl'o, grand'a'n nombr'o'n da bat'o'j. Kaj, kvankam do'n Quijote ja kompat'is ŝi'n, li ne mov'iĝ'is de la lit'o, kaj sen kompren'i, kio ver'e okaz'as, kuŝ'is sen'mov'a kaj silent'a, kaj eĉ tim'is, ke la pluv'o da bat'o'j pov'us fal'i ankaŭ sur li'n… Li prav'e tim'is, ĉar la mut'a'j ekzekut'ist'o'j, las'int'e draŝ'it'a la duenj'o'n (kiu eĉ ne kuraĝ'is ve'i), turn'is si'n kontraŭ la hidalg'o'n, el'ŝir'is li'n el sub la lit'o'tuk'o kaj la peplom'o, kaj pinĉ'ad'is li'n tiel fort'e kaj oft'e, ke li dev'is defend'i si'n per la pugn'o'j: kaj ĉio ĉi okaz'is en la plej strang'a silent'o.

La batal'o daŭr'is preskaŭ du'on'o'n de hor'o, la fantom'o'j for'glit'is, doña Rodríguez aranĝ'is al si

la jup'o'n, kaj ĝem'ant'e je si'a mis'fortun'o, el'pas'is tra la pord'o, sen dir'i eĉ unu vort'o'n al do'n Quijote. La hidalg'o, dolor'plen'a, pinĉ'it'a, perpleks'a kaj pens'em'a, rest'is sol'a. Kaj tie ni las'as li'n kun li'a dezir'o sci'i, kiu pervers'a sorĉ'ist'o met'is li'n en tia'n stat'o'n. Sed ĉio'n oni rakont'os si'a'temp'e; nun, Sancho Panza ni'n vok'as, kaj la ord'o postulat'a de ĉi histori'o trud'as, ke ni re'ir'u al li.

[368] Kis'i al si la propr'a'n man'o'n, antaŭ ol prem'i la man'o'n de ali'a person'o, est'is el'montr'o de rekt'a kaj honest'a intenc'o.

[369] Kelk'foj'e oni akompan'is pro ĝentil'o, sur part'o de la voj'o, person'o'n pli alt'rang'a'n hazard'e renkont'it'a'n.

[370] La barbir'o'j hav'is kelk'a'n sci'o'n pri medicin'o kaj funkci'is kiel ĥirurg'o'j.

[371] «font'o'j» nom'iĝ'is cert'a'j ulcer'o'j, el kiu'j flu'is pus'o kaj ali'a'j likv'aĵ'o'j; kelk'okaz'e oni ili'n far'is intenc'e por, laŭ la tiam'a'j ide'o'j, el'pur'ig'i tiel la korp'o'n el ĝi'a'j noc'a'j substanc'o'j.

Ĉapitr'o 49

Pri tio okaz'int'a al Sancho Panza en li'a rund'o de la insul'o

Ni las'is la grand'a'n gubernator'o'n koler'a kaj ĉagren'it'a kontraŭ la fripon'a kamp'ul'o portret'o-pentr'a, kiu, instrukci'it'a de la majordom'o (kaj ĉi last'a instrukci'it'a de la duk'o), kun'labor'is kun ili por mok'ad'i Sanchon. Sed la ŝild'ist'o, kvankam sen'sci'a, krud-manier'a kaj gras'a, tamen sci'is ten'i si'n sur si'a teren'o, kaj dir'is al la ĉe'est'ant'o'j, kaj ankaŭ al la doktor'o Pedro Recio (re'ven'int'a en la ĉambr'o'n, post ol oni trakt'is privat'e la leter'o'n de la duk'o):

—Mi kompren'as nun tre bon'e, ke la gubernator'o'j kaj juĝ'ist'o'j dev'as, aŭ dev'us, est'i el bronz'o por el'port'i la trud'iĝ'em'o'n de ĉi negoc'ist'o'j, kiu'j vol'as ĉiu'sezon'e kaj ĉiu'hor'e, ke oni aŭskult'u kaj trakt'u ili'a'j'n afer'o'j'n sen'konsider'e al ĉio ceter'a. Kaj se la kompat'ind'a juĝ'ist'o nek aŭskult'as nek trakt'as ili'n, ĉar li ne pov'as, aŭ ĉar ne son'is la hor'o de la aŭdienc'o, tiam la negoc'ist'o'j tuj komenc'as mal'ben'i, kritik'i kaj kalumni'i li'n kaj eĉ ĵet'as kot'o'n sur la reputaci'o'n de li'a famili'o. Stult'a kaj idiot'a negoc'ist'o: ne rapid'u; atend'u la ĝust'a'n moment'o'n kaj la konven'a'n okaz'o'n por afer'um'i; ne ven'u ĉe la manĝ'o- aŭ dorm'o-hor'o, ĉar la juĝ'ist'o'j est'as el karn'o kaj ost'o'j kaj dev'as don'i al si'a'j korp'o'j kio'n la Natur'o postul'as. Sed oni escept'u mi'n, se konsider'i, ke mi ne nutr'as mi'a'n propr'a'n korp'o'n, dank’ al la sinjor'o doktor'o Pedro Recio Tirteafuera, ĉi tie ĉe'est'ant'a, kiu dezir'as, ke mi mort'u de mal'sat'o, kaj asert'as, ke tia mort'o est'as la viv'o. Di'o don'u ĉi viv'o'n al li kaj al la ceter'a'j de li'a spec'o, t.e. al la fuŝ'a'j kurac'ist'o'j, ĉar la bon'a'j merit'as palm'o'branĉ'o'j'n kaj laŭr'o'j'n.

Kiu'j kon'is Sanchon, mir'is aŭd'ant'e li'n parol'i tiel elegant'e, kaj ne sci'is al kio atribu'i tia'n fenomen'o'n, kvankam ili supoz'is, ke la grav'a'j ofic'o'j kaj posten'o'j, aŭ stimul'as, aŭ sufok'as la inteligent'o'n. Fin'e, doktor'o Pedro Recio Agüero de Tirteafuera promes'is al Sancho las'i li'n manĝ'i en la nokt'o, eĉ se ag'ant'e tiel, oni pek'us kontraŭ la komplet'a seri'o de aforism'o'j de Hipokrat'o. La gubernator'o, kontent'a kun li'a promes'o, atend'is eg'e sen'pacienc'e la nokt'o'n, kaj, kvankam ŝajn'is al li, ke la temp'o absolut'e halt'is, tamen al'ven'is la moment'o tiel long'e dezir'at'a, kaj oni sur'tabl'ig'is al li stuf'it'a'n bov'in'aĵ'o'n kun cep'o'j kaj kelk'e da rost'it'a'j pied'o'j de bov'id'o iom'et'e tro aĝ'a. Sancho ĵet'is si'n sur la plad'o'j'n kun pli da apetit'o ol se oni est'us prezent'int'a al li frankolin'o'j'n el Milano, fazan'o'j'n el Romo, bov'id'aĵ'o'n el Sorrento, perdrik'o'j'n el Morón aŭ anser'o'j'n el Lavajos. [372] Kaj, manĝ'ant'e, li dir'is al Pedro Recio:

—Aŭskult'u, sinjor'o doktor'o: de nun, ne grav'as se vi ne don'os al mi rafin'it'a'j'n pad'o'j'n aŭ

delikat'aĵ'o'j'n, ĉar tia'j viktuali'o'j el'sku'as mi'a'n stomak'o'n el ties ĉarnir'o'j. Ĝi kutim'iĝ'is al viand'o kapr'a kaj bov'a, al lard'o, fum'aĵ'o'j, nap'o'j kaj cep'o'j, kaj se hazard'e oni don'us al ĝi palac'a'j'n plad'o'j'n, ĝi ricev'us ili'n rifuz'em'e kaj kelk'foj'e eĉ kun naŭz'o. Est'us bon'e se la butlero al'port'us al mi la tiel nom'at'a'n olapodridon[373] (ju pli ĝi putr'as, des pli ĝi bon'gust'as). Li pov'as en'met'i en la ol'a-podridon ĉio'n ajn, laŭ si'a bon'trov'o, kondiĉ'e ke ĉio est'u manĝ'ebl'a; mi dank'us li'n kaj iam re'pag'us al li la favor'o'n. Kaj nun, neni'u mok'u mi'n, ĉar, aŭ ni ĉiu'j est'as serioz'a'j, aŭ ni ĉiu'j ŝerc'as. Ni viv'u kaj manĝ'u do en pac'o kaj konkord'o, ĉar, kiam Di'o send'as la lum'o'n de la aŭror'o, la tag'o bril'as por ni ĉiu'j. Mi reg'os ĉi insul'o'n sen damaĝ'i la

interes'o'n de ali'a'j kaj sen forges'i mi'a'n propr'a'n interes'o'n. Kaj oni hav'u la okul'o'j'n apert'a'j kaj bon'e atent'u, ĉar la diabl'o trov'iĝ'as en Cantillana, [374] kaj, se oni don'os al mi la okaz'o'n, oni vid'os mi'n far'i mir'ind'aĵ'o'j'n. Ver'e, la muŝ'o'j manĝ'as person'o'n tro dolĉ'a'n.

—Vi'a moŝt'o tre prav'as, sinjor'o gubernator'o —dir'is la butlero—, kaj, je la nom'o de la insul'an'o'j, mi inform'as vi'n, ke ili serv'os vi'a'n moŝt'o'n sen'hezit'e, am'e kaj bon'vol'e, ĉar, jam de la komenc'o de vi'a ofic'o, vi'a mild'a manier'o reg'i las'as al ili neni'a'n pretekst'o'n far'i aŭ

pens'i i'o'n al vi kontraŭ'a'n.

—Mi vi'n kred'as —respond'is Sancho—, kaj ili est'us idiot'o'j, se ili pens'us aŭ ag'us ali'e. Kaj mi ripet'as, ke oni zorg'u nutr'i mi'n kaj mi'a'n azen'o'n, ĉar tio plej grav'as kaj atent'ind'as. Kaj, kiam la hor'o al'ven'os, ni far'os rund'o'n, tial, ke mi intenc'as el'pur'ig'i ĉi insul'o'n je ne'dec'aĵ'o'j, vagabond'o'j kaj ul'o'j pigr'a'j kaj fripon'a'j. Sci'u, amik'o'j, ke la hom'o'j sen'taŭg'a'j kaj nenio'far'a'j simil'as, en la regn'o, al la vir'abel'o'j, kiu'j manĝ'as la miel'o'n produkt'it'a'n de la abel'in'o'j. Mi intenc'as don'i protekt'o'n al la kamp'ar'an'o'j, garanti'i al la hidalg'o'j ties privilegi'o'j'n, asign'i premi'o'n al la virt'ul'o'j kaj, ĉef'e, respekt'i la religi'o'n kaj honor'i la eklezi'ul'o'j'n. Kio'n vi opini'as pri mi'a'j projekt'o'j, amik'o'j? Ĉu mi dir'is i'o'n saĝ'a'n aŭ ne?

—Tiel saĝ'a'n, sinjor'o gubernator'o —respond'is la majordom'o—, ke mi mir'as, ke hom'o apenaŭ kler'a, pov'as dir'i tiom da afer'o'j plen'a'j de traf'a'j juĝ'o'j kaj konsil'o'j, tiel diferenc'a'j de tio, kio'n atend'is de vi'a kapabl'o la person'o'j send'int'a'j vi'n ĉi tie'n. Sed ĉiu'tag'e oni vid'as en la mond'o ne'atend'it'a'j'n afer'o'j'n: la ŝerc'o'j turn'iĝ'as en serioz'aĵ'o'j'n, kaj la mok'ant'o'j vid'as si'n mok'at'a'j.

Al'ven'is la nokt'o, kaj la gubernator'o, manĝ'int'e kun la permes'o de la sinjor'o doktor'o Recio, pret'ig'is si'n por la rund'o kaj el'ir'is kun la majordom'o, la sekretari'o, la butlero, la kronik'ist'o

—kies dev'o konsist'is en la not'ad'o de la far'o'j de Sancho— kaj kun tiom da ofic'ist'o'j kaj ĝendarm'o'j, ke la tut'o form'is ne et'a'n batalion'o'n. Sancho marŝ'is tiel bel'e en la mez'o de la grup'o, kun si'a justic'o-verg'o, ke neni'a ali'a spektakl'o pli vid'ind'us. Sur'ir'int'e kelk'e da strat'o'j, ili aŭd'is bru'o'n de kun'frap'iĝ'o de kling'o'j, al'kur'is kaj trov'is, ke nur du vir'o'j inter'batal'as. Sed la par'o, vid'ant'e ven'i la reprezent'ant'o'j'n de la justic'o, ĉes'is atak'i si'n reciprok'e, kaj unu el ili kri'is:

—Help'o'n, je la nom'o de Di'o kaj de la reĝ'o! Ĉu oni toler'u, ke sur la strat'o'j de ĉi vilaĝ'o, la hom'o'j est'u atak'at'a'j kaj pri'rab'at'a'j?

—Trankvil'iĝ'u, bon'ul'o —dir'is Sancho—, kaj rakont'u al mi la motiv'o'n de ĉi kverel'o: mi est'as la gubernator'o.

Ĉe tio, li'a antagonist'o dir'is:

—Sinjor'o gubernator'o, mi rakont'os al vi ĉio'n per nur kelk'e da vort'o'j. Di'o sci'as kia'manier'e, ĉi vir'o ĵus gajn'is en la mon'lud'ej'o, tie proksim'e, pli ol mil real'o'j'n. Mi ĉe'est'is la lud'o'n kaj, kontraŭ la dikt'ad'o de mi'a konscienc'o, mi don'is opini'o'n al li favor'a'n rilat'e al ne tre klar'a'j kart'o'met'o'j li'a'j. Li for'las'is kun si'a gajn'it'a mon'o la tabl'o'n, kaj, kiam mi esper'is, ke li don'us al mi almenaŭ unu eskud'o'n kiel rekompenc'o'n (ĉar tiom oni kutim'as don'i al grav'ul'o'j kiel mi,

kiu'j ĉe'est'as la parti'o'j'n de kart'o'j por juĝ'i pri la ir'o de la lud'o, por apog'i la tromp'ist'o'j'n kaj por evit'ig'i kverel'o'j'n), nu, li en'burs'ig'is si'a'n mon'o'n kaj el'ir'is el la dom'o. Ĉagren'it'a, mi sekv'is li'n kaj per ĝentil'a'j kaj mild'a'j vort'o'j mi pet'is li'n, ke li don'u al mi almenaŭ ok real'o'j'n, ĉar li sci'as, ke mi est'as honest'a hom'o sen meti'o kaj hav'o, tial, ke mi'a'j ge'patr'o'j instru'is al mi neni'a'n profesi'o'n kaj post'las'is al mi eĉ ne unu sold'o'n. Sed li, pli ŝtel'em'a ol Kak'o kaj pli grand'a tromp'ist'o ol Andradilla, [375] vol'is don'i al mi nur kvar real'o'j'n. Vi'a moŝt'o vid'u do, sinjor'o gubernator'o, kiel sen'hont'a kaj sen'konscienc'a li est'as. Sed mi ĵur'as, ke se vi'a moŝt'o ne aper'int'us, mi ig'us li'n vom'i si'a'n gajn'it'a'n mon'o'n kaj instru'us li'n, kiel oni dec'e kondut'u.

—Kio'n vi dir'as al tio? —demand'is Sancho, turn'ant'e si'n al la ali'a vir'o.

La vir'o respond'is, ke li'a kontraŭ'ul'o parol'is la ver'o'n, kaj ke li vol'is don'i nur kvar real'o'j'n, ĉar li jam oft'e donac'as al li la menci'it'a'n sum'o'n. Li al'don'is, ke la atend'ant'o'j de mon'a'j rekompenc'o'j dev'as montr'i si'n afabl'a'j kaj ĝentil'a'j kaj pren'i kun rid'et'o kiom ajn oni propon'as al ili, kaj ne diskut'i kun gajn'int'o, se ili ne cert'as, ke li est'as tromp'ist'o kaj gajn'as per fi'a'j proced'o'j. Li asert'is, ke la fakt'o, ke li ne vol'is rekompenc'i la en'trud'ul'o'n, plej bel'e pruv'is, ke li est'as honest'a hom'o, ne ŝtel'ist'o, ĉar la tromp'ist'o'j ĉiam dev'as pag'i tribut'o'n al si'a'j komplic'o'j.

—Li prav'as —dir'is la majordom'o—. Nun, sinjor'o gubernator'o, decid'u kio'n oni far'u al ĉi hom'o'j.

—Nu, jen mi'a verdikt'o —respond'is Sancho—. Vi, kiu gajn'is per honest'a, artifik'a aŭ

indiferent'a rimed'o, don'u ĉi tie kaj nun cent real'o'j'n al vi'a agres'int'o, kaj krom'e, tri'dek por la paŭperaj sid'ant'a'j en la karcer'o. Kaj vi, sen'meti'a, sen'mon'a, nenio'far'a vag'ul'o, tuj pren'u la cent real'o'j'n kaj jam morgaŭ for'ir'u de la insul'o por dek'jar'a ekzil'o; kaj se vi ne obe'os mi'a'n ordon'o'n, vi plen'um'os vi'a'n pun'o'n en la trans'a mond'o, ĉar mi, aŭ la ekzekut'ist'o, laŭ mi'a ordon'o, pend'um'os vi'n. Kaj neni'u el vi kontest'u mi'n, se vi ne vol'as sent'i la pez'o'n de mi'a man'o.

Unu el la vir'o'j el'poŝ'ig'is la mon'o'n, kaj la ali'a pren'is ĝi'n. La unu'a si'n direkt'is al si'a hejm'o, la du'a ek'ir'is la voj'o'n por for'las'i la insul'o'n, kaj la gubernator'o daŭr'ig'is:

—Nu, aŭ mi hav'as et'a'n pov'o'n, aŭ mi elimin'os la mon'lud'ej'o'j'n, ĉar mi suspekt'as, ke ili tre damaĝ'as.

—Almenaŭ ĉi lud'o'dom'o'n vi ne pov'os elimin'i —rimark'is unu el la ofic'ist'o'j—. Ĝi aparten'as al eminent'ul'o, kiu perd'as per la kart'o'j eg'e pli ol li gajn'as. Sed vi pov'os efik'e uz'i vi'a'n pov'o'n kontraŭ lud'ej'aĉ'o'j de minor'a grav'o, la plej noc'a'j kaj fripon'ec'a'j. En la dom'o'j de ĉef'a'j kavalir'o'j kaj alt'rang'ul'o'j, la tromp'ist'o'j kon'at'a'j ne kuraĝ'as util'ig'i si'a'j'n ruz'o'j'n, kaj tial, ke la pasi'o mon'lud'i ĝeneral'iĝ'is, prefer'ind'as, ke oni lud'u ĉe kavalir'o'j, ne ĉe fripon'a'j ul'o'j, kie, post la nokt'o'mez'o, oni sen'haŭt'ig'as la kompat'ind'a'n tie manipul'at'a'n.

—Efektiv'e, sinjor'o ofic'ist'o, mi vid'as nun, ke oni pov'us mult'e rakont'i ĉi-rilat'e.

Tiam al'ven'is ĝendarm'o, kiu firm'e re'ten'is jun'ul'o'n per la man'o, kaj dir'is:

—Sinjor'o gubernator'o, ĉi knab'o est'is ir'ant'a al ni sur ĉi voj'o, sed tuj kiam li ek'vid'is la reprezent'ant'o'j'n de la justic'o, li turn'is la dors'o'n kaj komenc'is kur'i kiel dama'o, kio montr'as, ke cert'e li est'as delikt'ul'o. Mi persekut'is li'n, kaj tial, ke li stumbl'is kaj fal'is, mi pov'is li'n kapt'i. Ali'e, mi neniam ating'us li'n.

—Kial vi for'kur'is? —demand'is Sancho al la jun'ul'o.

—Por evit'i al mi respond'i la mult'a'j'n demand'o'j'n de la ĝendarm'o'j.

—Kia'n profesi'o'n vi hav'as?

—Teks'ist'a'n.

—Kio'n vi teks'as?

—Fer'a'j'n lanc'o'pint'o'j'n, sinjor'o, se tiel dir'i.

—Nu, vi ŝat'as ŝerc'i, mi vid'as… Tia mok'em'ul'o! Bon'e. Kie'n vi ir'is kun?

—Spir'i liber'a'n aer'o'n, sinjor'o.

—Kaj kie oni spir'as en ĉi insul'o liber'a'n aer'o'n?

—Kie ĝi blov'as.

—Tre bon'e. Vi lert'e respond'as kaj sprit'um'as, knab'o. Sed imag'u, ke mi est'as la aer'o, ke mi al'blov'as vi'n sur vi'a'n poŭp'o'n kaj puŝ'as vi'n en la karcer'o'n. Hej! Oni pren'u li'n tie'n, por ke ĉi-nokt'e li dorm'u sen aer'o.

—Je Di'o —respond'is la knab'o—, tiel ne'ebl'e est'us al vi'a moŝt'o ig'i mi'n dorm'i ĉi-nokt'e en la karcer'o, kiel far'i mi'n reĝ'o.

—Kial mi ne ig'us vi'n dorm'i en la karcer'o? —demand'is Sancho—. Ĉu mi ne hav'as la pov'o'n arest'i kaj liber'ig'i laŭ'vol'e?

—Eĉ se vi'a pov'o est'us plej grand'a, ĝi ne sufiĉ'us por ig'i mi'n dorm'i en la karcer'o.

—Ĉu ver'e ne? —respond'is Sancho—. Nu, oni tuj pren'u li'n tie'n. Li vid'os per si mem, ke li tromp'iĝ'as. Kaj se la karcer'estr'o vol'us propr'a'profit'e liber'ig'i li'n kontraŭ pag'o, mi anticip'e avert'as, ke mi kondamn'os li'n pag'i du mil eskud'o'j'n, se li permes'os, ke la knab'o far'u eĉ unu sol'a'n paŝ'o'n ekster la karcer'o.

—Kia rid'ind'aĵ'o! —dir'is la jun'ul'o—. La esenc'o de la afer'o est'as, ke neni'a viv'ant'a person'o ig'os mi'n dorm'i en la karcer'o.

—Dir'u, diabl'o —respond'is Sancho—. Ĉu ebl'e vi hav'as anĝel'o'n kapabl'a'n liber'ig'i vi'n de la katen'o'j, kiu'j'n vi sur'port'os, laŭ mi'a'j ordon'o'j?

—Nu, bon'e, sinjor'o gubernator'o —sprit'e respond'is la knab'o—. Ni rezon'u kaj vid'u la afer'o'n de'proksim'e. Ni supoz'u, ke vi send'is mi'n en karcer'a'n ĉel'o'n, ke tie oni lig'is mi'n per katen'o'j, ke oni ordon'is al la ĉef'o de la prizon'o, sub minac'o je grav'a pun'o se li ne obe'os, ke li ne permes'u mi'n el'ir'i, kaj ke li plen'um'is la ordon'o'n. Malgraŭ ĉio, se mi dezir'us, ne dorm'i, sed ten'i mi'n vek'it'a la tut'a'n nokt'o'n, kun la okul'o'j apert'a'j, ĉu vi'a moŝt'o kapabl'us, eĉ per vi'a tut'a pov'o, ig'i mi'n dorm'i?

—Cert'e ne —dir'is la sekretari'o—. Ĉi vir'o prav'as.

—Ĉu vi do ten'us vi'n vek'it'a mem'vol'e, ne por kontraŭ'i mi'n? —demand'is Sancho.

—Efektiv'e, eĉ ne en sonĝ'o mi opon'us al vi'a vol'o —respond'is la jun'ul'o.

—Se tiel, ir'u dorm'i ĉe vi, kaj Di'o don'u al vi profund'a'n dorm'o'n. Mi ne vol'as ten'i vi'n vek'it'a.

Sed mi avert'as vi'n, ke de nun vi ne plu mok'u la justic'o'n, ĉar iam vi pov'us renkont'i iu'n, kiu re'ĵet'us vi'a'j'n ŝerc'o'j'n kontraŭ vi'a'n propr'a'n kap'o'n.

La jun'ul'o for'ir'is, kaj la gubernator'o daŭr'ig'is si'a'n rund'o'n; kaj iom post'e al'ven'is du ĝendarm'o'j pren'ant'a'j kun si unu hom'o'n kaj dir'is:

—Sinjor'o gubernator'o, ĉi hom'o, ŝajn'e vir'o, efektiv'e est'as vir'in'o, kaj ne turp'a, en vir'a vest'o.

Oni lev'is al ŝi'a'j okul'o'j du tri lantern'o'j'n, ĉe kies lum'o montr'iĝ'is la vizaĝ'o de knab'in'o proksim'um'e dek'ses'jar'a, bel'a kiel mil perl'o'j kaj kun la har'o'j kun'ten'it'a'j en et'a ret'o el or'a kaj verd'a silk'o. Oni rigard'is ŝi'n de la kap'o ĝis la pied'o'j kaj rimark'is, ke ŝi port'as ŝtrump'o'j'n el ruĝ'a silk'o kun ĵartel'o'j el blank'a taft'o franĝ'e garn'it'a'j per or'o kaj perl'o'j. Ŝi'a kulot'o est'is el verd'a brok'aĵ'o, kiel ŝi'a loz'a kazak'o, kaj sub ĉi last'a vid'iĝ'is sajo el tre delikat'a blank-or'a ŝtof'o. Ŝi'a'j ŝu'o'j, vir'a'j, hav'is blank'a'n kolor'o'n, kaj ŝi port'is ĉe la zon'o, ne glav'o'n, sed gem'o-garn'it'a'n dagon, kaj sur la fingr'o'j mult'e da riĉ'a'j ring'o'j. Unu'vort'e, ĉiu'j trov'is la jun'ul'in'o'n bel'a sed tut'e ne kon'is ŝi'n, eĉ ne la propr'a'j insul'an'o'j; kaj plej surpriz'iĝ'is la person'o'j sci'ant'a'j pri la ŝerc'o'j far'ot'a'j al Sancho, ĉar ĉi incident'o'n oni ne antaŭ'vid'is, do ili perpleks'is kaj atend'is, kia'manier'e fin'iĝ'os la afer'o. Sancho mir'is je la bel'o de la knab'in'o, kaj demand'is al ŝi ŝi'a'n nom'o'n, kie'n ŝi ir'as, kaj kio mov'is ŝi'n port'i tia'n vest'o'n. Reg'at'a de pudor'a hont'eg'o, kun la okul'o'j fiks'it'a'j al la ter'o, ŝi respond'is:

—Sinjor'o'j, mi ne pov'as rivel'i publik'e kio'n mi tre dezir'is ten'i sekret'a. Sed mi vol'as, ke oni bon'e kompren'u unu afer'o'n: mi est'as nek ŝtel'ist'in'o nek pervers'a person'o, sed sen'fortun'a pucelo puŝ'it'a de la ĵaluz'o forges'i mi'a'n dec'o'sent'o'n.

Tio'n aŭd'int'e, la majordom'o dir'is al Sancho:

—Sinjor'o gubernator'o, ordon'u, ke ĉiu'j person'o'j apart'iĝ'u, por ke la sinjor'in'o parol'u kun mal'pli da embaras'o kio'n ŝi vol'os.

La gubernator'o tio'n ordon'is. Ĉiu'j apart'iĝ'is, krom la majordom'o, la butlero kaj la sekretari'o, kaj la pucelo dir'is tiam:

—Sinjor'o'j, mi est'as fil'in'o de Pedro Pérez Mazorca, kolekt'ist'o de la lan'impost'o en ĉi vilaĝ'o kaj oft'a vizit'ant'o de mi'a patr'o.

—Tio ne kred'ebl'as, sinjor'in'o —respond'is la majordom'o—. Mi tre bon'e kon'as Pedron Pérez kaj sci'as, ke li hav'as nek fil'o'n nek fil'in'o'n. Krom'e, vi dir'is, ke li est'as vi'a patr'o, kaj post'e vi al'don'is, ke li oft'e vizit'as vi'a'n patr'o'n!

—Ankaŭ mi rimark'is tia'n absurd'o'n —dir'is Sancho.

—Ver'e, sinjor'o'j, en mi'a konfuz'it'ec'o mi eĉ ne sci'as kio'n mi dir'as —respond'is la pucelo—.

Efektiv'e, mi est'as fil'in'o de Dieg'o de la Llana. Vi'a'j moŝt'o'j cert'e kon'as li'n.

—Nu, tio pli kred'ind'as —dir'is la majordom'o—. Mi kon'as Dieg'o'n de la Llana, kaj sci'as, ke li est'as grav'a kaj riĉ'a hidalg'o, kun unu fil'o kaj unu fil'in'o. De kiam li vidv'iĝ'is, neni'u en ĉi lok'o pov'as asert'i, ke li vid'is la vizaĝ'o'n de li'a fil'in'o, ĉar li ten'as ŝi'n tiel kaŝ'it'a, ke eĉ ne la sun'o hav'as la ŝanc'o'n ŝi'n vid'i. Tamen, ŝi tre bel'as, laŭ la fam'o.

—Efektiv'e, mi est'as li'a fil'in'o —respond'is la pucelo. Kaj rilat'e al la fam'o pri mi'a bel'o, cert'e vi jam el'rev'iĝ'is, ĉar vi pov'is vid'i mi'n.

Tiam ŝi komenc'is kor'tuŝ'e plor'i, kaj la sekretari'o, tio'n vid'ant'e, flustr'is ĉe la orel'o de la butlero:

—Sen'dub'e io grav'a okaz'is al ĉi kompat'ind'a pucelo, se konsider'i ke, malgraŭ si'a rang'o, ŝi ir'as en tia vest'o kaj ĉi-hor'e sur la strat'o'j, anstataŭ sid'i hejm'e.

—Vi prav'as —respond'is la butlero—. Krom'e ŝi'a'j larm'o'j konfirm'as vi'a'n opini'o'n.

Sancho konsol'is ŝi'n laŭ'pov'e kaj pet'is ŝi'n rakont'i, sen ia tim'o, ĉio'n okaz'int'a'n al ŝi. Kaj li al'don'is, ke ĉiu'j serioz'e klopod'us ĉiel help'i ŝi'n.

—Sci'u, sinjor'o'j —ŝi respond'is—, ke mi'a patr'o ten'is mi'n en'ferm'it'a dek jar'o'j'n, t.e. de kiam mi'a patr'in'o komenc'is kuŝ'i en la tomb'o. Ĉe mi oni celebr'as la mes'o'n en riĉ'a kapel'o, intern'e de la hejm'o, kaj en la menci'it'a temp'o mi vid'as nur la sun'o'n en la tag'o kaj la lun'o'n kaj stel'o'j'n en la nokt'o, kaj ne sci'is kio est'as strat'o'j, plac'o'j, kirk'o'j, aŭ eĉ vir'o'j, se escept'i mi'a'n patr'o'n, mi'a'n frat'o'n kaj la kolekt'ist'o'n de la lan'impost'o, Pedro Pérez, kiu ni'n vizit'as tiel oft'e, ke mi hav'is la ide'o'n dir'i, ke li est'as mi'a patr'o. Tia en'ferm'it'ec'o kaj la fakt'o, ke oni eĉ ne permes'is al mi vizit'i la kirk'o'n, tre ĉagren'is mi'n jam de mult'a'j tag'o'j kaj monat'o'j. Mi dezir'is vid'i la mond'o'n aŭ, almenaŭ, la vilaĝ'o'n kie mi nask'iĝ'is. Kaj mi pens'is, ke per tia dezir'o mi ne pek'as kontraŭ la pudor'o propr'a al la puceloj de moŝt'a nask'o. En la okaz'o'j, kiam mi aŭd'is i'o'n rilat'e al taŭr'lud'o'j, turnir'o'j aŭ teatr'aĵ'o'j, mi pet'is de mi'a frat'o, pli jun'a ol mi per unu jar'o, ke li parol'u al mi pri tia'j afer'o'j kaj pri mult'a'j ali'a'j ne'kon'at'a'j al mi. Li klar'ig'is ili'n al mi kiom li sci'is, sed li'a'j vort'o'j nur ekscit'is mi'a'n dezir'o'n vid'i la mond'o'n per mi mem. Fin'e, por ne long'ig'i la rakont'o'n de mi'a mis'fortun'o, sci'u, ke mi pet'is kaj suplikis mi'a'n frat'o'n… ho, kial ven'is tia ide'o en mi'a'n kap'o'n?

Kaj de'nov'e ŝi komenc'is plor'i.

—Daŭr'ig'u, sinjor'in'o, kaj fin'u vi'a'n rakont'o'n —dir'is la majordom'o—. Vi'a'j vort'o'j kaj larm'o'j ten'as ni'n en streĉ'a atend'o.

—Apenaŭ iom rest'as por dir'i —ŝi respond'is—. Sed mult'e da larm'o'j mi verŝ'os ankoraŭ, ĉar ne'dec'a'j dezir'o'j pov'as al'port'i nur mis'fortun'o'j'n…

La bel'ec'o de la jun'ul'in'o far'is profund'a'n impres'o'n en la kor'o de la butlero. Li de'nov'e proksim'ig'is al ŝi la lantern'o'n por re'vid'i ŝi'n, pens'is, ke el ŝi'a'j okul'o'j flu'as, ne larm'o'j, sed ros'o, kaj eĉ orient'a'j perl'o'j, kaj esper'is, ke ŝi'a mis'fortun'o ne est'is tiel grand'a, kiel ŝi'a'j larm'o'j kaj ve'o'j ŝajn'is indik'i. La gubernator'o sen'pacienc'iĝ'is pro la paŭz'em'o de la knab'in'o en la rakont'ad'o de ŝi'a histori'o, kaj dir'is al ŝi, ke ŝi met'u fin'o'n al ili'a suspens'o, ke jam est'as tard'e, kaj ke ili dev'as far'i ankoraŭ grand'a'n part'o'n de la rund'o. Tiam, inter plor'singult'o'j kaj sufok'a'j ĝem'o'j, ŝi respond'is:

—Mi'a mis'fortun'o kaj mi'a mal'feliĉ'o est'as, ke mi pet'is mi'a'n frat'o'n prunt'i al mi unu el si'a'j vest'o'j kaj pren'i mi'n kun si por vid'i nokt'e la vilaĝ'o'n dum la dorm'ad'o de mi'a patr'o. Ted'at'e de mi'a'j suplikoj, li fin'e konsent'is, prunt'is al mi ĉi vest'o'n kaj sur'met'is ali'a'n mi'a'n, kiu sid'as sur li kvazaŭ fason'it'a laŭ'mezur'e, ĉar li hav'as la vizaĝ'o'n tut'e sen'har'a kaj ŝajn'as bel'eg'a pucelo. Nu, ĉi-nokt'e, antaŭ proksim'um'e unu hor'o, ni el'ir'is kaŝ'e el la dom'o, kaj ni'a jun'a kaj sen'ord'a fantazi'o konduk'is ni'n rond'ir'i la vilaĝ'o'n. Kaj kiam ni vol'is re'ven'i hejm'e'n, ni vid'is proksim'iĝ'i grand'a'n grup'o'n de vir'o'j, kaj mi'a frat'o dir'is al mi: «Frat'in'o, tio sen'dub'e est'as la rund'o: met'u flug'il'o'j'n al vi'a'j pied'o'j kaj kur'u post mi, por ke oni ne kon'u ni'n: ali'e, ni trov'os ni'n en embaras'a situaci'o». Tio'n dir'ant'e, li turn'is la dors'o'n kaj komenc'is, ne kur'i, sed flug'i.

Sed apenaŭ mi far'is ses paŝ'o'j'n mi fal'is pro la tim'o, kaj tiam al'ven'is la ĝendarm'o, kiu pren'is mi'n antaŭ vi'a'j moŝt'o'j. Kaj pro mi'a kapric'em'o kaj mav'a inklin'o mi vid'as mi'n ĉi tie, plen'a de hont'o antaŭ tiom da vir'o'j.

—Sinjor'in'o, ĉu efektiv'e okaz'is al vi neni'o mal'agrabl'a? —demand'is Sancho—. Ĉu ne pro ĵaluz'o vi for'las'is la hejm'o'n, kiel vi antaŭ'e dir'is?

—Neni'o okaz'is al mi, nek ekzist'is tia ĵaluz'o. Mi dezir'is nur vid'i la mond'o'n, kiu por mi lim'iĝ'is al la strat'o'j de la vilaĝ'o.

La ver'o'n de ŝi'a rakont'o plen'e konfirm'is la al'ven'o de du ĝendarm'o'j konduk'ant'a'j ŝi'a'n frat'o'n, kiu'n unu el ili kapt'is, kiam la jun'ul'o kur'is de si'a frat'in'o. Li port'is nur riĉ'a'n jup'o'n kaj mantel'et'o'n el blu'a damasko kun delikat'a'j or'faden'a'j pasament'o'j. Li'a'n kap'o'n kovr'is neni'a ĉapel'o, kaj ĝi'n garn'is nur li'a'j propr'a'j har'o'j, simil'a'j al ring'o'j or'a'j pro ili'a krisp'a blond'o. La gubernator'o, la majordom'o kaj la butlero apart'iĝ'is kun li kaj, ekster la aŭd'o de li'a frat'in'o, demand'is li'n, kial li port'as tia'n vest'o'n. La jun'ul'o, sam'e hont'e kaj embaras'it'e kiel li'a frat'in'o, rakont'is la sam'a'n histori'o'n, kiu'n ŝi antaŭ'e el'dir'is, ĉe la grand'a kor-facil'iĝ'o de la am-tuŝ'it'a butlero. Tiam Sancho turn'is si'n al la ge'knab'o'j kaj dir'is:

—Vi far'is ver'a'n infan'aĵ'o'n, kaj ne neces'is tiom da larm'o'j kaj long'a'j suspir'o'j por la rakont'ad'o de vi'a stult'a aventur'o. Se vi dir'int'us: «Ni est'as Tiu kaj Tiu kaj eskap'is el la dom'o de ni'a patr'o pro nur'a sci'vol'o, sen ali'a'j intenc'o'j», nu, la rakont'o fin'iĝ'us sen ĝem'o'j, plor'o'j kaj tiel plu.

—Vi prav'as —respond'is la pucelo—, sed vi'a'j moŝt'o'j sci'u, ke pro mi'a grand'a embaras'o, mi ne pov'is ten'i mi'n inter la ĝust'a'j lim'o'j.

—Neni'o bedaŭr'ind'a okaz'is —dir'is Sancho—. Mi konduk'os vi'n ambaŭ al vi'a hejm'o. Ebl'e vi'a patr'o ne rimark'is vi'a'n for'est'o'n. Kaj de nun ne kondut'u tiel infan'ec'e, nek tiel'e sopir'u vid'i la mond'o'n: ĉar virt'a vir'in'o strat'o'n ne kon'as; vir'in'o kaj kok'in'o promen'ant'e trov'as si'a'n ruin'o'n; kaj in'o inklin'a ĉio'n vid'i, dezir'as ankaŭ est'i vid'at'a… Kaj punkt'o.

La knab'o dank'is al la gubernator'o la favor'o'n eskort'i ili'n al ili'a hejm'o, ne tre dist'a de tie.

Al'ven'int'e antaŭ la dom'o, la frat'o ĵet'is ŝton'et'o'n al fenestr'o, kaj tuj post'e unu serv'ist'in'o ili'n atend'ant'a descend'is, apert'is la pord'o'n, la ge'frat'o'j en'ir'is, dum ili'a'j akompan'int'o'j star'is sen'mov'a'j kaj mir'is ne nur je ili'a bel'o kaj ĝentil'o, sed ankaŭ je ili'a dezir'o vid'i la mond'o'n en la nokt'o kaj sen el'ir'i el la vilaĝ'o; sed oni tio'n atribu'is al ili'a fru'a jun'ec'o.

La butlero, vund'it'a de la sag'o de Amor'o, decid'is en si ke, en la sekv'ant'a tag'o, li pet'us de la patr'o de la jun'ul'in'o ŝi'a'n man'o'n, kaj hav'is la cert'ec'o'n, ke oni ne rifuz'us li'n, tial, ke li est'as serv'ist'o de la duk'o. Kaj eĉ Sancho kares'is en si la ide'o'n edz'ig'i la knab'o'n al si'a fil'in'o Sanchica. En si'a konvink'iĝ'o, ke neni'a vir'o pov'us rifuz'i edz'iĝ'i al fil'in'o de gubernator'o, li decid'is aranĝ'i si'a'temp'e la afer'o'n.

Per tio fin'iĝ'is la nokt'a rund'o. Sed du tag'o'j'n post'e fin'iĝ'is ankaŭ la gubernator'ec'o, kio, kiel oni baldaŭ vid'os, renvers'is kaj van'ig'is la projekt'o'n de Sancho.

[372] Morón kaj Lavajos est'as du hispan'a'j vilaĝ'o'j, iam fam'a'j pro la bon'a kvalit'o de si'a'j respektiv'a'j perdrik'o'j kaj anser'o'j.

[373] Neolog'ism'o. Hispan'e «olla podrida», laŭ'liter'e «putr'ant'a pot'o». Tiel nom'iĝ'as la pot'o en kiu oni kuir'as sam'temp'e mult'e da divers'a'j kaj bon'gust'a'j nutr'aĵ'o'j. Ankaŭ traduk'it'a en la ĉapitr'o 47 de la du'a part'o per la esprim'o «miks'it'a stuf'aĵ'o».

[374] Iam'a proverb'a esprim'o; signif'as, ke ekzist'as la danĝer'o de baldaŭ'a konflikt'o. Sancho alud'as la anonc'it'a'n atak'o'n kontraŭ la insul'o'n, kaj tuj post'e parad'as si'a'n kuraĝ'o'n.

[375] Andradilla est'is fam'a mon'lud'a fripon'o en la epok'o de Cervantes.

Ĉapitr'o 50

Kie rivel'iĝ'as la ident'ec'o de la sorĉ'ist'o'j kaj ekzekut'ist'o'j, kiu'j bat'is la duenj'o'n, kaj pinĉ'is kaj grat'is la hidalg'o'n; kaj kie aper'as la rakont'o pri la paĝi'o port'int'a la leter'o'n al Teresa Sancha, edz'in'o de Sancho Panza

Dir'as Cid'e Hamete, eg'e skrupul'a esplor'ant'o de ĉia detal'o de ĉi ver'a histori'o, ke, en la sam'a temp'o kiam doña Rodríguez el'glit'is el si'a ĉambr'o por direkt'i si'n al la ĉambr'o de do'n Quijote, ali'a duenj'o, kiu dorm'is kun ŝi, rimark'is ŝi'a'n el'ir'o'n, kaj tial, ke ĉiu'j duenj'o'j ŝat'as sci'i, aŭskult'i kaj flar'i, ŝi sekv'is ŝi'n tiel silent'e, ke la bon'a doña Rodríguez neni'o'n suspekt'is.

Sed la ali'a, vid'ant'e ŝi'n en'paŝ'i en la ĉambr'o'n de do'n Quijote, kaj ten'ant'e si'n fidel'a al la ĝeneral'a kutim'o de la duenj'o'j, t.e. al la klaĉ'ad'o, tuj ir'is komunik'i al si'a sinjor'in'o la duk'in'o, ke doña Rodríguez trov'iĝ'as en la ĉambr'o de la kavalir'o.

La duk'in'o inform'is al la duk'o kaj pet'is li'n, ke li permes'u ŝi'n kaj Altsidoran ir'i observ'i kio'n doña Rodríguez vol'as ĉe la hidalg'o. La duk'o don'is si'a'n konsent'o'n, kaj la du vir'in'o'j, kun grand'a si'n'gard'o kaj silent'o, paŝ'o'n post paŝ'o si'n ŝov'is ĝis apud la pord'o de la ĉambr'o, tiom, ke ili pov'is aŭskult'i ĉio'n, kio'n oni dir'is intern'e. Kaj kiam la duk'in'o aŭd'is, ke doña Rodríguez rivel'as la sekret'o'n de ŝi'a'j font'o'j, ŝi ne pov'is sufer'i tia'j'n konfidenc'o'j, kaj des mal'pli Altisidora. Tiel do, plen'a'j de koler'o kaj venĝ'em'o, ili en'romp'is subit'e en la ĉambr'o'n, kaj pinĉ'is la hidalg'o'n kaj bat'is la duenj'o'n, kiel menci'it'e: ĉar la ofend'o'j rekt'e tuŝ'ant'a'j la bel'o'n kaj la vant'o'n de la vir'in'o'j ĉiam vek'as en ili ekstrem'a'n furioz'o'n kaj la dezir'o'n venĝ'i si'n. Post'e la duk'in'o inform'is al si'a edz'o pri ĉio okaz'int'a, kaj la duk'o tre amuz'iĝ'is, aŭd'ant'e ŝi'a'n rakont'o'n.

Tiam la duk'in'o, en si'a intenc'o plu distr'iĝ'i mistifik'ant'e la hidalg'o'n, send'is la paĝi'o'n (la sam'a'n, kiu antaŭ'e lud'is la rol'o'n de Dulcine'a en la komedi'o kie oni anonc'is ke ŝi'a el'sorĉ'o efektiv'iĝ'us nur per la rimed'o, kiu'n Sancho tut'e forges'is pro si'a okup'at'ec'o kiel gubernator'o) al Teresa Panza kun la leter'o de ties edz'o, kun ali'a leter'o skrib'it'a per ŝi'a propr'a man'o, kaj kun grand'a koral-kolier'o kiel donac'o.

Nu, rakont'as la histori'o, ke la paĝi'o, inteligent'a kaj sprit'a, dezir'is far'i bon'a'n serv'o'n al si'a'j ge'sinjor'o'j, kaj tre volont'e entrepren'is la vojaĝ'o'n. Kaj, kiam li est'is rajd'ont'a en la vilaĝ'o'n de Sancho, li vid'is kelk'e da vir'in'o'j, kiu'j lav'ad'is si'a'n tol'aĵ'o'n en roj'o. Li demand'is al ili, ĉu ili pov'us inform'i li'n, ĉu en la vilaĝ'o loĝ'as vir'in'o nom'at'a Teresa Panza, edz'in'o de Sancho Panza, la ŝild'ist'o de kavalir'o nom'at'a do'n Quijote de La Mancha. Ĉe la demand'o, unu ju'a'n lav'ant'in'o star'iĝ'is kaj dir'is:

—Teresa Panza est'as mi'a patr'in'o. La tiel nom'at'a Sancho est'as mi'a sinjor'o patr'o, kaj la kavalir'o ni'a mastr'o.

—Ven'u do, knab'in'o, kaj gvid'u mi'n al vi'a patr'in'o —dir'is la paĝi'o—. Mi al'port'as por ŝi leter'o'n kaj donac'o'n de vi'a patr'o.

—Tre volont'e, sinjor'o —respond'is la knab'in'o, kiu hav'is, laŭ si'a aspekt'o, proksim'um'e dek kvar jar'o'j'n.

Ŝi las'is si'a'n tol'aĵ'o'n al kun'ul'in'o kaj, sen aranĝ'i al si la har'o'j'n aŭ sur'met'i la ŝu'o'j'n, ŝi salt'e kur'is antaŭ la ĉeval'o de la paĝi'o, dir'ant'e:

—Ven'u vi'a moŝt'o. Ni'a dom'o trov'iĝ'as en ĉi ekstrem'o de la vilaĝ'o. Kaj mi'a patr'in'o, tre aflikt'it'e, sid'as hejm'e, ĉar jam de'long'e ŝi sci'as neni'o'n pri mi'a sinjor'o patr'o.

—Nu, mi al'port'as al ŝi tiel bon'a'n nov'aĵ'o'n, ke ŝi dev'os dank'i Di'o'n —respond'is la paĝi'o.

Fin'e, salt'ant'e, kur'ant'e kaj kapriol'ant'e, la knab'in'o al'ven'is al la vilaĝ'o kaj, antaŭ ol en'ir'i en si'a'n dom'o'n, ŝi laŭt'e vok'is de la pord'o:

—Ven'u, patr'in'o Teresa, ven'u, ven'u! Ĉi tie est'as sinjor'o kun leter'o'j kaj kun ali'a'j afer'o'j send'it'a'j de mi'a bon'a patr'o!

Ĉe la vok'o, Teresa Panza, ŝpin'ant'e stup'o'bul'o'n, el'ir'is el la dom'o en brun'a jup'o (tiel kurt'a, ke ĝi ŝajn'is tajl'it'a ĉe la nivel'o de ŝi'a hont'a part'o), korsaĵ'o sam'e brun'a kaj kamizol'o. Ŝi ne est'is old'a, kvankam ŝi aspekt'is pli ol kvar'dek'jar'a, kaj vid'iĝ'is fort'a, nerv'e energi'a kaj sen'karn'a. Vid'ant'e si'a'n fil'in'o'n kaj la rajd'ant'a'n paĝi'o'n, ŝi demand'is:

—Kio okaz'as? Kiu est'as ĉi sinjor'o?

—Serv'ist'o de mi'a sinjor'in'o Teresa Panza —li respond'is.

Tio'n dir'ant'e, li salt'is de sur la ĉeval'o, humil'e genu'iĝ'is antaŭ sinjor'in'o Teresa kaj al'don'is:

—Vi'a moŝt'o permes'u, ke mi kis'u al vi la man'o'j'n, mi'a sinjor'in'o doña Teresa, leĝ'a kaj propr'a edz'in'o de sinjor'o do'n Sancho Panza, gubernator'o de la insul'o Barataria.

—Ho sinjor'o, ne far'u i'o'n tia'n kaj star'iĝ'u! —respond'is Teresa—. Mi est'as, ne palac'a dam'o, sed povr'a kamp'ar'an'in'o, fil'in'o de plug'ist'o, kaj edz'in'o, ne de gubernator'o, sed de vag'ant'a ŝild'ist'o.

—Vi'a moŝt'o —klar'ig'is la paĝi'o— est'as la plej dign'a edz'in'o de super'dign'eg'a gubernator'o.

Kaj kiel pruv'o, ke mi dir'as la ver'o'n, jen ĉi leter'o kaj ĉi donac'o.

Kaj tuj sekv'e li el'poŝ'iĝ'is kolier'o'n el koral'o'j kun or'a'j ekstrem'o'j, ĝi'n met'is ĉirkaŭ ŝi'a kol'o kaj dir'is:

—Ĉi leter'o est'as de la sinjor'o gubernator'o. Ali'a leter'o, kaj la kolier'o, est'as de mi'a sinjor'in'o la duk'in'o, kiu send'is mi'n al vi'a moŝt'o.

Teresa gap'is de mir'o, sam'e kiel ŝi'a fil'in'o, kaj ĉi last'a dir'is:

—Oni mi'n pend'um'u, se en ĉio ĉi ne inter'ven'is ni'a sinjor'o mastr'o do'n Quijote. Cert'e li don'is al mi'a patr'o la gubernator'a'n posten'o'n, aŭ graf'land'o'n, kiu'n li tiel oft'e promes'is al li..

—Efektiv'e, vi prav'as —respond'is la paĝi'o—. Pro konsider'o al sinjor'o do'n Quijote oni nom'is sinjor'o'n Sancho gubernator'o de la insul'o Barataria, kiel vi vid'os per ĉi leter'o.

—Vi'a moŝt'o ĝi'n voĉ'e leg'u, sinjor'o —dir'is Teresa—, ĉar, kvankam mi sci'as ŝpin'i, eĉ ne unu liter'o'n mi kon'as.

—Ankaŭ mi ne —al'don'is Sanchica—. Sed atent'u ĉi tie. Mi ir'os vok'i iu'n, ke li ĝi'n leg'u: la pastr'o'n mem aŭ la bakalaŭr'o'n Sansón Carrasco. Tre volont'e ili ven'os por sci'i la nov'aĵ'o'j'n pri mi'a patr'o.

—Ne neces'as vok'i iu'n —respond'is la paĝi'o—. Kvankam ni ne sci'as ŝpin'i, mi sci'as leg'i, kaj leg'os ĝi'n.

Kaj efektiv'e, li leg'is la leter'o'n de la komenc'o ĝis la fin'o, sed ĝi'a tekst'o, ĉar jam kon'at'a, ne re'aper'as ĉi tie. Post'e la paĝi'o el'poŝ'iĝ'is la leter'o'n de la duk'in'o kaj leg'is jen'e: Kar'a Teresa:

La pozitiv'a'j kvalit'o'j de bon'ec'o kaj talent'o de vi'a edz'o Sancho mov'is mi'n pet'i de mi'a edz'o, la duk'o, ke li don'u al li la gubernator'ec'o'n de unu el si'a'j mult'a'j insul'o'j. Oni inform'is mi'n, ke li reg'as plej lert'e, kio tre ĝoj'ig'as mi'n kaj, ceter'e, ankaŭ mi'a'n sinjor'o'n, la duk'o'n. Tiel do, mi dank'as la ĉiel'o'n, ke mi ne tromp'iĝ'is, kiam mi elekt'is li'n por la gubernator'a posten'o: ĉar vi dev'as sci'i, sinjor'in'o Teresa, ke en la tut'a mond'o apenaŭ

trov'ebl'as bon'a'j gubernator'o'j. Kaj Di'o vol'u, ke mi kondut'u tiel bon'e, kiel Sancho kondut'as en la reg'ad'o de si'a insul'o.

Mi send'as al vi, kar'a Teresa, kolier'o'n el koral'o'j kun or'a'j ekstrem'o'j. Tre plaĉ'us al mi, se ĝi konsist'us el orient'a'j perl'o'j; sed, kiel oni dir'as, eĉ et'a donac'o est'as sign'o de estim'o. Iam ni kon'os unu la ali'a'n kaj kresk'os inter ni la amik'ec'o, nur Di'o sci'as ĝis kia grad'o. Salut'u de mi'a flank'o vi'a'n fil'in'o'n Sanchica kaj dir'u al ŝi, ke ŝi est'u pret'a, ĉar mi pens'as edz'in'ig'i ŝi'n al bon'a parti'o, kaj tio pov'us okaz'i plej ne'atend'it'e.

Oni dir'is al mi, ke ĉe vi'a vilaĝ'o kresk'as ver'e dik'a'j glan'o'j; send'u al mi du dek'du'o'j'n da ili, kaj mi tre dank'os al vi la favor'o'n, ĉar ĝi ven'os de vi'a'j man'o'j. Skrib'u al mi long'e pri vi'a san'o kaj afer'o'j. Kaj se vi i'o'n bezon'as, nur parol'u… kaj oni vi'n kontent'ig'os.

Di'o vi'n gard'u.

En ĉi kastel'o. Vi'n am'as, vi'a amik'in'o

La duk'in'o

-Ho! —kri'is Teresa, aŭskult'int'e la leg'ad'o'n de la leter'o—. Kiel bon'a, humil'a kaj sen'afekt'a sinjor'in'o! Oni mi'n en'ter'ig'u kun tia'j dam'o'j, ne kun la hidalg'in'o'j ĉi-vilaĝ'a'j, kiu'j pens'as, ke, pro ili'a rang'o, eĉ ne la vent'o dev'as ili'n tuŝ'i, kaj ir'as al la kirk'o kun fier'e lev'it'a kap'o, kvazaŭ reĝ'in'o'j, ebl'e imag'ant'e, ke ili perd'us la honor'o'n, se ili rigard'us al kamp'ul'in'o. Kaj jen, ĉi bon'a sinjor'in'o, kvankam duk'in'o, nom'as mi'n si'a amik'in'o kaj trakt'as mi'n kiel sam-rang'a'n: mi vid'u ŝi'n tiel alt'e kiel la plej alt'a kampanil'o de tut'a La Mancha! Rilat'e al la

glan'o'j, kar'a sinjor'o, mi send'os al ŝi'a duk'in'a moŝt'o unu buŝel'o'n da ili, tiel dik'a'j, ke la hom'o'j ir'os de ĉie por vid'i kaj admir'i ili'n. Por la moment'o, Sanchica, bon'e regal'u ĉi sinjor'o'n, pri'atent'u li'a'n ĉeval'o'n, pren'u kelk'e da ov'o'j el la stal'o, de'tranĉ'u lard'o'n abund'e por far'i griv'o'j'n kaj prepar'u al li manĝ'o'n ind'a'n je princ'o: li ĉio'n merit'as pro si'a bel'a mien'o kaj pro si'a'j nov'aĵ'o'j. Dum'e mi ir'os rakont'i al ni'a'j najbar'in'o'j ni'a'n bon'a'n sort'o'n, kaj ankaŭ al la pastr'o kaj al barbir'o majstr'o Nicolás, ĉar ili ĉiam est'is kaj est'as bon'a'j amik'o'j de vi'a patr'o.

—Mi far'os laŭ vi'a dezir'o, patr'in'o —respond'is Sanchica—. Sed pens'u, ke vi dev'as don'i al mi la du'on'o'n de la kolier'o, ĉar sen'dub'e mi'a sinjor'in'o la duk'in'o ne est'as tiel stult'a send'i ĝi'n nur al vi.

—Ĝi est'os tut'e vi'a, fil'in'o —respond'is Teresa—. Sed permes'u, ke mi port'u ĝi'n kelk'e da tag'o'j, ĉar tio ver'e ĝoj'ig'as al mi la kor'o'n.

—Sam'e vi ĝoj'os, kiam vi vid'os kio'n mi hav'as en ĉi vojaĝ'o-sak'o —dir'is la paĝi'o—. Tem'as pri vest'o el tre delikat'a ŝtof'o, kiu'n la sinjor'o gubernator'o sur'met'is nur unu foj'o'n por ir'i ĉas'i. Kaj, laŭ li'a'j instrukci'o'j, ĝi est'as por sinjor'in'o Sanchica.

—Li viv'u mil jar'o'j'n, kaj li'a mesaĝ'ist'o sam'e long'e —respond'is Sanchica—. Kaj eĉ du mil jar'o'j'n, se neces'e.

Ĉe tio Teresa el'ir'is kun la kolier'o sur la brust'o, frap'et'ant'e per la fingr'o'j sur la leter'o'j, kvazaŭ sur tamburin'o. Hazard'e, ŝi renkont'is la pastr'o'n kaj la bakalaŭr'o'n Sansón Carrasco, kaj komenc'is salt'i, dir'ant'e:

—Jen, baldaŭ fin'iĝ'os ĉe ni la parenc'o'j sen'mon'a'j, ne dub'u pri tio. Posteneton gubernator'a'n ni hav'as. Nun kuraĝ'u disdegn'i mi'n la plej rigid-nuk'a hidalg'in'o: mi sci'os far'i al ŝi bon'a'n lav'o'n!

—Kio okaz'as, Teresa Panza? Pri kia'j frenez'aĵ'o'j vi parol'as kaj kio'n vi port'as en la man'o?

—Jen la frenez'aĵ'o'j: leter'o'j de duk'in'o'j kaj gubernator'o'j, kaj ĉi kolier'o el fajn'a'j koral'o'j; la

«patr'o-ni'a'j» kaj la «av'e-mariaj» est'as el pri'labor'it'a or'o , [376] kaj mi est'as edz'in'o de gubernator'o.

—Je Di'o, Teresa, ni ne kompren'as vi'n. Kio'n vi vol'as dir'i?

—Vid'u per vi mem —ŝi respond'is.

Ŝi don'is al ili la leter'o'j'n, la pastr'o ili'n leg'is al Sansón Carrasco, kaj la du vir'o'j, plen'a'j de mir'o ĉe la nov'aĵ'o, rigard'is unu la ali'a'n.

Tiam la bakalaŭr'o demand'is, kiu al'port'is la leter'o'n, kaj Teresa respond'is, ke ili dev'us akompan'i ŝi'n al ŝi'a hejm'o kaj renkont'i la mesaĝ'ist'o'n, jun'ul'o'n bel'a'n kiel or'a broĉ'o. Ŝi al'don'is, ke li al'port'is ankaŭ ali'a'n donac'o'n eĉ pli valor'a'n.

La pastr'o de'met'is de ŝi'a brust'o la koral'o'j'n, zorg'e ekzamen'is ili'n, konvink'iĝ'is pri ili'a

aŭtentik'ec'o, mir'is de'nov'e kaj dir'is:

—Mi ĵur'as je mi'a sutan'o, ke mi ne sci'as kio'n pens'i aŭ dir'i pri ĉi leter'o'j kaj donac'o'j.

Unu'flank'e mi vid'as kaj tuŝ'as ĉi ver'e fajn'a'j'n koral'o'j'n; ali'flank'e mi leg'as, ke duk'in'o dezir'as, ke oni send'u al ŝi dek'du'o'j'n da glan'o'j.

—Ver'e strang'a afer'o —dir'is Carrasco—. Sed ni ir'u vid'i la mesaĝ'ist'o'n. Ebl'e li pov'os klar'ig'i al ni ĉi mister'o'n.

Ili tio'n far'is, akompan'at'e de Teresa, kaj trov'is la paĝi'o'n, kiam li krib'is iom de horde'o por si'a ĉeval'o, dum Sanchica pret'ig'is griv'o'j'n kaj ov'o'j'n por la manĝ'o de la jun'ul'o, kies bel'a'j mien'o kaj kostum'o kaŭz'is tre favor'a'n impres'o'n al la du vir'o'j. Post inter'ŝanĝ'o de ĝentil'a'j salut'o'j, Sansón demand'is li'n pri do'n Quijote kaj Sancho, kaj al'don'is, ke, kvankam ili leg'is la leter'o'j'n de Sancho kaj de la duk'in'o, ili ankoraŭ sent'as si'n perpleks'a'j kaj ne pov'as kompren'i, ke Sancho est'as gubernator'o, des mal'pli de insul'o, se konsider'i, ke la insul'o'j en la Mediterane'o aparten'as sen'escept'e al li'a reĝ'a moŝt'o.

—Oni ne dub'u, ke sinjor'o Sancho Panza est'as gubernator'o —respond'is la paĝi'o—. En la afer'o, ĉu li reg'as insul'o'n aŭ ne, mi ne opini'as; sed sufiĉ'as dir'i, ke tem'as pri lok'o kun pli ol mil loĝ'ant'o'j. Rilat'e al la glan'o'j, sci'u, ke mi'a sinjor'in'o la duk'in'o est'as tiel sen'afekt'a kaj simpl'a, ke ne nur glan'o'j'n ŝi pet'as de kamp'ul'in'o: kelk'okaz'e ŝi send'as iu'n pet'i prunt'e por ŝi komb'il'o'n de najbar'in'o ŝi'a. Sci'u, ke la aragonaj dam'o'j, eĉ la plej nobel'a'j, ne est'as tiel fier'a'j kaj ceremoni'a'j kiel la kastiliaj, kaj trakt'as kun pli da afabl'o la popol'o'n.

Tiam Sanchica aper'is kun nombr'o da ov'o'j en la supr'e'ten'at'a jup'o kaj demand'is al la paĝi'o:

—Dir'u, sinjor'o, ĉu mi'a patr'o port'as komplet'a'n kulot'o'n, [377] de kiam li gubernator'as?

—Mi ne atent'is tio'n. Sed cert'e li ĝi'n port'as.

—Ha, Di'o! Kiel mi ŝat'us vid'i li'n en rembur'it'a kulot'o! [378] Ver'e, de kiam mi nask'iĝ'is, mi dezir'as vid'i mi'a'n patr'o'n tiel vest'it'a.

—Vi'a moŝt'o sen'dub'e vid'os li'n en tia kulot'o, se vi viv'os —respond'is la paĝi'o—. Se li okup'os si'a'n posten'o'n nur du monat'o'j'n, li port'os eĉ vojaĝ'o-mask'o'n. [379]

La pastr'o kaj la bakalaŭr'o baldaŭ kompren'is, ke la paĝi'o ŝerc'as. Sed la kvalit'o de la koral'o'j kaj de la ĉas'o-kostum'o send'it'a de Sancho (ĉar Teresa jam montr'is ĝi'n al ili) ŝajn'is kontraŭ'i li'a'n ŝerc'ad'o'n. Kaj ili ne pov'is ne rid'i je la dezir'o de Sanchica, kaj eĉ pli, kiam Teresa dir'is:

—Sinjor'o pastr'o, bon'vol'u inform'iĝ'i en la vilaĝ'o, ĉu iu vojaĝ'os al Madrid aŭ Toledo, ĉar mi dezir'is komisi'i al li la aĉet'o'n de krinolin'o rond'a, bel'e tajl'it'a kaj plej bon'kvalit'a. Mi dev'as laŭ'pov'e honor'i la posten'o'n de mi'a edz'o, kaj eĉ ne est'us strang'e, se mi mem ir'us al ĉef'urb'o akir'i kaleŝ'o'n, kia'n la ceter'a'j dam'o'j posed'as. Edz'in'o de gubernator'o facil'e pov'as aĉet'i kaj ten'i tia'n vetur'il'o'n.

—Cert'e, patr'in'o! —dir'is Sanchica—. Kaj Di'o vol'u, ke tio okaz'u hodiaŭ, prefer'e al morgaŭ, eĉ se la hom'o'j, kiu'j vid'us mi'n vetur'i en kaleŝ'o apud mi'a patr'in'o, dir'us: «Jen la knab'in'aĉ'o, fil'in'o de ajl'o-glut'a kamp'ul'o, kiel rekt'e kaj solen'e ŝi sid'as en la kaleŝ'o, kvazaŭ pap'in'o». Sed ili paŝ'ad'u en la kot'o, dum mi sid'as en mi'a vetur'il'o, kaj mi'a'j pied'o'j ne tuŝ'as la ter'o'n. Al la diabl'o ĉiu'j klaĉ'ul'o'j de la mond'o! Tiel long'e kiel mi viv'os komfort'e, ili rid'u laŭ'plaĉ'e! Ĉu mi ne prav'as, patr'in'o?

—Absolut'e jes! —respond'is Teresa—. Mi'a bon'a Sancho jam profet'is al mi ĉi favor'o'j'n de la sort'o, kaj eĉ pli grand'a'j'n. Kaj vi vid'os, fil'in'o, ke li ne ripoz'os ĝis li far'os mi'n graf'in'o.

Plej grav'a est'as, ke ni'a bon'a sort'o komenc'iĝ'is. Mi oft'e aŭd'is vi'a'n bon'a'n patr'o'n dir'i (kaj li est'as, ne nur vi'a patr'o sed ankaŭ patr'o de la proverb'o'j), ke «se oni vol'as don'i al vi ring'o'n, tuj prepar'u la fingr'o'n»; do, se oni propon'as al vi gubernator'a'n posten'o'n, pren'u ĝi'n; se oni propon'as graf'land'o'n, kapt'u ĝi'n tuj; se oni vol'as vi'n flat'i per bon'a donac'o, en'met'u ĝi'n en vi'a'n sak'o'n. Est'us stult'e dorm'ad'i kaj ne ir'i apert'i la pord'o'n, kiam la favor'o'j de la fortun'o vok'e frap'as sur ĝi'n.

—Mi tut'e ne zorg'us —dir'is Sanchica— se oni dir'us, vid'ant'e mi'n rigard'i fier'e kaj de'alt'e:

«La hund'o vid'iĝ'as en silk'a kalson'o…»[380] ktp.

—Mi sen'hezit'e kred'as —dir'is tiam la pastr'o—, ke ĉiu'j membr'o'j de la famili'o Panza nask'iĝ'as kun sak'o de proverb'o'j en la korp'o. Eĉ ne unu el ili ĉes'as proverb'um'i ĉiu'hor'e kaj en ĉiu'j si'a'j konversaci'o'j.

—Vi prav'as —respond'is la paĝi'o—. La sinjor'o gubernator'o tre oft'e ili'n el'dir'as kaj, kvankam mult'a'j ne kongru'as kun la tem'o de la konversaci'o'j, tamen ili plaĉ'as, kaj mi'a'j ge'sinjor'o'j la duk'o kaj la duk'in'o ili'n ŝat'eg'as.

—Nu, sinjor'o, ĉu vi insist'as ankoraŭ, ke Sancho fakt'e est'as gubernator'o, kaj ke en la mond'o ekzist'as duk'in'o, kiu skrib'as a li'a edz'in'o kaj send'as al ŝi donac'o'j'n? —demand'is la bakalaŭr'o—. Ni ne pov'as kred'i i'o'n tia'n, kvankam ni leg'is la leter'o'j'n kaj tuŝ'is la donac'o'j'n.

Ni opini'as, sam'e kiel opini'as ni'a sam'land'an'o do'n Quijote pri ĉi'a'j okaz'int'aĵ'o'j, ke ĉio ĉi est'as spec'o de en'sorĉ'o, tiel, ke mi eĉ pens'as, ke mi dezir'us tuŝ'i kaj palp'i vi'a'n moŝt'o'n por vid'i, ĉu vi est'as fantom'a ambasador'o aŭ vir'o el karn'o kaj ost'o'j.

—Sinjor'o'j —respond'is la paĝi'o—, mi sci'as nur, ke mi est'as real'a ambasador'o, ke sinjor'o Panza efektiv'e gubernator'as, ke mi'a'j ge'sinjor'o'j la duk'o kaj la duk'in'o don'is al li tia'n posten'o'n, kaj ke mi aŭd'is dir'i, ke li admir'ind'e plen'um'as si'a'n ofic'o'n. Vi'a'j moŝt'o'j diskut'u, ĉu en tio ekzist'as en'sorĉ'o aŭ ne, sed mi ĵur'as je mi'a'j ge'patr'o'j, ankoraŭ viv'ant'a'j (kaj mi tre am'as ili'n), ke mi dir'is nur kio'n mi sci'as.

—Pov'as est'i —respond'is la bakalaŭr'o—, sed dubitat Agustinus. [381]

—Dub'u kiu ajn, mi dir'is nur la ver'o'n —daŭr'ig'is la paĝi'o—, kaj la ver'o ĉiam lev'iĝ'as super la mensog'o, kiel ole'o sur akv'o. Kaj se ne, operibus credite et n'o'n verb'is:[382] unu el vi'a'j moŝt'o'j akompan'u mi'n kaj vid'os per la okul'o'j kio'n vi ne kred'as per la orel'o'j.

—Tia vojaĝ'o koncern'as mi'n —dir'is Sanchica—. Sinjor'o, port'u mi'n sur la grop'o de vi'a ĉeval'o. Mi ir'os tre volont'e vizit'i mi'a'n sinjor'o'n patr'o'n.

—La fil'in'o de la gubernator'o'j dev'as ir'i, ne sol'a'j sur la voj'o'j, sed akompan'at'a'j de kaleŝ'o'j, port'o'seĝ'o'j kaj grand'a nombr'o da serv'ist'o'j.

—Je Di'o —respond'is Sanchica—. Mi pov'as ir'i sam'e bon'e sur azen'o kiel en kaleŝ'o. Ne opini'u mi'n tiel delikat'aĉ'a!

—Silent'u knab'in'o —ordon'is Teresa—. Vi ne sci'as kio'n vi dir'as. Ĉi sinjor'o prav'as. Laŭ la sezon'o, kondut'u la person'o; kiam Sancho, Sancha; kiam gubernator'o, sinjor'in'o. Ĉu mi ne prav'as?

—Pli ol vi imag'as —dir'is la paĝi'o—. Sed bon'vol'u don'i al mi la manĝ'o'n nun, ĉar mi dezir'as ek'ir'i re'turn'e en ĉi post'tag'mez'o.

—Prefer'e ven'u pent'o'far'i kun mi[383] —invit'is la pastr'o—. Sinjor'in'o Teresa hav'as pli da bon'a vol'o ol da rimed'o'j por regal'i tiel disting'it'a'n gast'o'n.

La paĝi'o rifuz'is unu'a'moment'e la invit'o'n de la pastr'o, sed fin'e ced'is je la profit'o de si'a stomak'o. La pastr'o tre volont'e pren'is li'n kun si, tial, ke li hav'us la okaz'o'n detal'e demand'i li'n pri do'n Quijote kaj ties far'o'j.

De si'a flank'o la bakalaŭr'o si'n propon'is al Teresa por skrib'i ŝi'a'j'n respond'a'j'n leter'o'j'n; sed ŝi ne vol'is, ke la bakalaŭr'o miks'iĝ'u en ŝi'a'j'n afer'o'j'n, ĉar ŝi opini'is li'n iom tro ŝerc'em'a. Tiel do ŝi donac'is bulk'o'n kaj par'o'n da ov'o'j al mes'knab'o sci'ant'a skrib'i, kaj li skrib'is du leter'o'j'n, unu por ŝi'a edz'o, la ali'a'n por la duk'in'o. Ŝi ili'n dikt'is el si'a propr'a kap'o, kaj, kiel ni post'e vid'os, ambaŭ leter'o'j tut'e ne est'as la plej mav'a'j el la aper'ant'a'j en ĉi grand'a histori'o.

[376] Dum la tra'preĝ'ad'o de la katolik'a rozari'o, kiam oni ating'is bid'o'j'n pli grand'a'j'n aŭ iom apart'ig'it'a'j'n de la ceter'a'j, oni dev'as dir'i la menci'it'a'j'n preĝ'o'j'n. Ŝajn'as do, ke la kolier'o de Teresa hav'is ankaŭ la funkci'o'n util'i kiel rozari'o.

[377] La ordinar'a kulot'o ating'is ĝis la genu'o. La komplet'a kulot'o, pli strikt'a, long'is preskaŭ

kiel modern'a pantalon'o.

[378] La komplet'a'n kulot'o'n oni kelk'foj'e rembur'is, ĉef'e la elegant'ul'o'j, por ke la korp'o ne aspekt'u tro minc'a. Oni memor'u la gras'a'n figur'o'n de Sancho, kaj la koment'o de Sanchica vid'iĝ'os des pli rid'ig'a.

[379] Nur nobel'o'j kaj grav'ul'o'j port'is ĝi'n por laŭ'ebl'e evit'i polv'o'n kaj vent'o'n dum'voj'e.

[380] La du'a part'o de la proverb'o dir'as: «kaj tiam ĝi ignor'as si'a'n kompan'o'n».

[381] Latin'e: «Augusteno dub'is». Iam en la teologi'a'j disput'o'j inter student'o'j, kutim'a fraz'o por esprim'i ne'kred'em'o'n pri io.

[382] «Kred'u la far'o'j'n, se ne la vort'o'j'n». Latin'a sentenc'o aper'ant'a ankaŭ en la ĉapitr'o 25-a de la du'a part'o.

[383] Humur'e, «pent'o'far'i» anstataŭ «manĝ'i».

Ĉapitr'o 51

Pri la daŭr'ig'o de la reg'ad'o de Sancho kaj pri ali'a'j event'o'j leg'ind'a'j Ven'is la aŭror'o post la nokt'o de la gubernator'a rund'o; nokt'o, kiu'n la butlero pas'ig'is sen dorm'i, ĉar li'a'n pens'o'n okup'is la vizaĝ'o, la graci'o kaj la bel'o de la ali'vest'it'a pucelo, dum la majordom'o si'n dediĉ'is ĝis la maten'iĝ'o skrib'i al si'a'j ge'sinjor'o'j pri la far'o'j kaj dir'o'j de Sancho Panza, mir'ant'e tiel je li'a'j vort'o'j kiel je li'a'j ag'o'j, ĉar en ili miks'iĝ'is la stult'o kun la saĝ'o.

Nu, la sinjor'o gubernator'o fin'e el'lit'iĝ'is kaj, laŭ ordon'o de doktor'o Pedro Recio, oni ig'is li'n maten'manĝ'i iom da konfit'aĵ'o kaj kvar glut'o'j'n da frid'a akv'o. Sancho volont'e est'us tio'n ŝanĝ'int'a por pec'o da pan'o kaj grapol'o da uv'o'j. Sed li kompren'is, ke li dev'as ced'i vol'e-ne'vol'e, do li sub'met'iĝ'is al tia diet'o kun profund'a kor-dolor'o kaj kun grand'a ĉagren'o de si'a stomak'o. Pedro Recio prov'is konvink'i li'n, ke la manĝ'o'j delikat'a'j kaj et'kvant'a'j vigl'ig'as la talent'o'n, kaj ke tio plej konven'as al hom'o'j ŝarĝ'it'a'j per grav'a'j kaj aŭtoritat'a'j ofic'o'j, kie pli neces'as la fort'o de la mens'o ol la fort'o de la korp'o.

Per tia'j sofism'o'j oni ten'is Sanchon mal'sat'a, tiom, ke en la fund'o de si'a kor'o li send'ad'is al la diabl'o la gubernator'ec'o'n kaj eĉ la person'o'n, kiu ĝi'n hav'ig'is al li. Tamen, kun si'a konfit'aĵ'o kaj si'a mal'sat'o, ankaŭ tiu'n tag'o'n li sid'iĝ'is por juĝ'i, kaj la unu'a'n kaz'o'n sub'met'is al li la fremd'ul'o en la ĉe'est'o de la majordom'o kaj de la ceter'a'j person'o'j de la grup'o, dir'ant'e:

—Sinjor'o, unu grand'a river'o divid'as en du part'o'j'n la bien'o'n de moŝt'ul'o. (Vi'a moŝt'o atent'e aŭskult'u, ĉar tem'as pri afer'o grav'a kaj iom komplik'a). Nu, ĉi river'o'n kruc'as unu pont'o, ĉe kies ekstrem'o star'as pend'ing'o kaj spec'o de juĝ'ej'o, kie ordinar'e kvar juĝ'ist'o'j verdikt'as laŭ

la jen'a leĝ'o star'ig'it'a de la mastr'o de la river'o, de la pont'o kaj de la bien'o: «Antaŭ ol ajn'a person'o tra'ir'os la pont'o'n, unu'e li dev'as ĵur'e deklar'i, kie'n li vol'as ir'i kaj por kio; se li ĵur'e dir'as la ver'o'n, oni las'u li'n pas'i; sed, se li mensog'as, oni pend'um'u li'n ĝis'mort'e sur la pend'ing'o».

»Mult'a'j kon'as la sever'o'n de ĉi leĝ'o, sed ir'as pas'i la pont'o'n, kaj la juĝ'ist'o'j, konstat'ant'e, ke ili dir'as la ver'o'n, tuj las'as ili'n liber'e pas'i. Nu, okaz'as, ke iam prezent'iĝ'is unu vir'o kaj ĵur'e deklar'is al la juĝ'ist'o'j, ke li ir'as mort'i ĉe la pend'ing'o tie'a, kaj ke li ne hav'as ali'a'n projekt'o'n.

La juĝ'ist'o'j medit'is pri li'a ĵur'o kaj dir'is: «Se ni las'us ĉi hom'o'n liber'e pas'i, tiam li'a ĵur'o est'us fals'a kaj, laŭ la leĝ'o, li dev'us mort'i; kaj, se ni kondamn'as li'n, evident'iĝ'us la ver'o de li'a ĵur'o kaj sekv'e, laŭ la leĝ'o, li dev'us pas'i liber'e». Ni demand'as al vi'a moŝt'o, sinjor'o gubernator'o, kio'n dev'as far'i la juĝ'ist'o'j rilat'e al ĉi hom'o, ĉar ili sid'as ĝis nun perpleks'a'j kaj sen far'i decid'o'n. Kaj kiam ili aŭd'is pri la grand'a kaj subtil'a saĝ'o de vi'a moŝt'o, ili send'is mi'n supliki al vi, de ili'a flank'o, ke vi don'u vi'a'n opini'o'n pri tiel implik'it'a kaj hezit'ig'a afer'o.

—Ver'e —respond'is Sancho— la sinjor'o'j juĝ'ist'o'j pov'int'us evit'i al si la ĝen'o'n send'i vi'n al mi, ĉar mi est'as hom'o pli stult'a ol subtil'a. Sed ripet'u al mi la afer'o'n, ke mi ĝi'n kompren'u bon'e: ebl'e mi pov'us traf'i hazard'e la ĝust'a'n klav'o'n.

La ali'a ripet'is la rakont'o'n kaj Sancho dir'is:

—Ŝajn'as al mi, ke ĉi afer'o'n oni pov'as resum'i jen'e: la vir'o ĵur'as, ke li mort'os ĉe la pend'ing'o; kaj, se, efektiv'e tiel, li'a ĵur'o ver'is kaj, laŭ la leĝ'o, li dev'us liber'e pas'i la pont'o'n.

Kaj, laŭ la sam'a leĝ'o, se oni ne pend'um'us li'n, li fals'e ĵur'is, kaj li dev'us est'i pend'um'it'a, ĉu ne?

—Ĝust'e tiel, sinjor'o gubernator'o —respond'is la ali'a—. Neni'o mank'as al vi'a kompren'o kaj interpret'o de la kaz'o.

—Tiel do —daŭr'ig'is Sancho— la vir'o'n oni divid'u en du part'o'j'n: la ver'a'n kaj la mensog'a'n; la unu'a'n oni las'u pas'i; la du'a'n oni pend'um'u kaj tia'manier'e oni laŭ'liter'e obe'os la leĝ'o'n.

—Sed, sinjor'o gubernator'o —respond'is la demand'at'o—. Se oni divid'us la vir'o'n en la du menci'it'a'j'n part'o'j'n, li nepr'e mort'us, kaj tiam la leĝ'o'n oni ne tut'e observ'us. Kaj la leĝ'o est'as obe'end'a.

—Nu, sinjor'o bon'ul'o, aŭskult'u —respond'is Sancho—. Aŭ mi est'as stult'a, aŭ vi'a vojaĝ'ant'o hav'as la sam'a'n motiv'o'n tiel por mort'i kiel por viv'i kaj pas'i la pont'o'n, ĉar, se la ver'o li'n sav'as, la mensog'o li'n kondamn'as; se tiel, kaj efektiv'e tiel est'as, vi dev'as, laŭ mi'a opini'o, inform'i al la sinjor'o'j vi'n send'int'a'j, ke tial, ke ten'iĝ'as en egal'a ekvilibr'o la motiv'o'j por li'n kondamn'i aŭ absolv'i, la juĝ'ist'o'j dev'as las'i li'n liber'e pas'i, ĉar ĉiam pli rekomend'ind'as far'i bon'o'n ol mav'o'n. Ceter'e, ĉi-okaz'e mi ne parol'is per propr'a ide'o: mi memor'is unu el la mult'a'j precept'o'j, kiu'j'n mi'a mastr'o do'n Quijote don'is al mi en la nokt'o antaŭ'a al mi'a vojaĝ'o ĉi tie'n. Tia precept'o dir'as, ke kiam la just'ec'o hezit'as, oni inklin'u al la flank'o de la pardon'o.

Kaj Di'o vol'is, ke mi memor'u ĝi'n, kiu tiel bel'e konven'as al ĉi kaz'o.

—Efektiv'e —dir'is la majordom'o—. Kaj mi opini'as, ke eĉ Likurg'o mem, leĝ'o'don'int'o de la lacedemon'an'o'j, ne kapabl'us far'i decid'o'n pli bon'a'n ol la ĵus'a verdikt'o de la grand'a Sancho.

Kaj nun, fin'iĝ'u per tio la ĉi-maten'a aŭdienc'o. Mi ordon'os, ke oni sur'tabl'ig'u al la gubernator'o manĝ'o'n tut'e laŭ li'a plaĉ'o.

—Tio'n mi vol'as, kaj ke tiel okaz'u, sen ia tromp'o —respond'is Sancho—. Se oni don'as al mi manĝ'o'n, ne grav'as, ĉu fal'os sur mi'n kaz'o'j kaj problem'o'j: mi facil'e for'blov'os ili'n en la aer'o'n.

La majordom'o ten'is si'a'n parol'o'n, ĉar ŝajn'is al li, ke mort'ig'i de mal'sat'o tiel saĝ'a'n gubernator'o'n pez'us sur li'a konscienc'o. Krom'e li pens'is met'i fin'o'n al li'a gubernator'a rol'o per la last'a mistifik'o, kiu'n laŭ'komisi'e li dev'us far'i al Sancho tiu'n sam'a'n nokt'o'n.

Nu, okaz'is, ke Sancho manĝ'is kontraŭ ĉi'a'j regul'o'j kaj aforism'o'j de doktor'o Tirteafuera, kaj en la moment'o, kiam oni pri'lev'is la tabl'o'n, en'ir'is mesaĝ'ist'o kun leter'o de do'n Quijote por la gubernator'o. Sancho ordon'is la sekretari'o'n leg'i ĝi'n por si kaj al'don'is, ke, se neni'o sekret'a sid'as en ĝi, li leg'u ĝi'n voĉ'e. La sekretari'o tio'n far'is kaj, rapid'e tra'rigard'int'e la skrib'aĵ'o'n, dir'is:

—Oni pov'as ĝi'n leg'i voĉ'e. Kio'n sinjor'o do'n Quijote skrib'as al vi'a moŝt'o merit'as est'i

gravur'it'a per or'a'j liter'o'j. Tiel ĝi tekst'as:

Leter'o de do'n Quijote de La Mancha al Sancho Panza, gubernator'o de la insul'o Barataria

Kiam mi atend'is, amik'o Sancho, aŭd'i nov'aĵ'o'j'n pri vi'a'j neglekt'o'j kaj absurd'o'j, oni inform'is mi'n pri vi'a saĝ'a kondut'o, kaj mi dank'as al Di'o, ĉar Li sci'as lev'i de la sterk'o la paŭperajn kaj turn'i la stult'a'j'n en prudent'a'j'n.[384] Oni dir'is al mi, ke vi reg'as kvazaŭ

hom'o, kaj ke, kvankam hom'o, vi ŝajn'as best'o pro vi'a humil'a manier'o trakt'i vi'n mem.

Mi vol'as, ke vi sci'u, Sancho, ke pro la aŭtoritat'o de la posten'o, oft'e neces'as kaj konven'as kontraŭ'i la humil'o'n de la propr'a kor'o, ĉar la kondut'o de person'o okup'ant'a grav'a'n ofic'o'n dev'as kongru'i kun la postul'o'j de la posten'o, ne kun la inklin'o'j de li'a humil'a natur'o. Port'u bon'a'n vest'o'n: baston'o ornam'it'a ne ŝajn'as baston'o. Mi vol'as dir'i, ne ke vi kovr'u vi'n per juvel'o'j kaj luks'aĵ'o'j, aŭ ke, en vi'a karakter'o de gubernator'o, vi aper'u en soldat'a vest'o, sed ke vi port'u kostum'o'n propr'a'n al vi'a ofic'o, ĉiu'okaz'e pur'a'n kaj dec'a'n.

Por gajn'i al vi la bon'vol'o'n de vi'a'j reg'at'o'j far'u, inter'ali'e, du afer'o'j'n: ĝentil'i al ĉiu'j, kio'n mi jam dir'is al vi ali'foj'e. Kaj zorg'i, ke ĉiam ekzist'u abund'o de proviz'o'j, ĉar neni'o ĉagren'as la kor'o'n de la paŭperaj pli ol la mal'sat'o kaj la mank'o.

Ne far'u mult'e da dekret'o'j. Se jes, klopod'u far'i ili'n bon'a'j, kaj ĉef'e zorg'u, ke oni ili'n respekt'u kaj obe'u: ĉar la dekret'o'j, se ignor'at'a'j, egal'as al dekret'o'j ne ekzist'ant'a'j, kaj eĉ

montr'as, ke la princ'o kun saĝ'o kaj aŭtoritat'o sufiĉ'a'j por ili'n dikt'i, ne hav'is la kuraĝ'o'n trud'i ili'n. Kaj leĝ'o'j impon'a'j, sed ne plen'um'at'a'j, simil'as al la trab'o, reĝ'o de la ran'o'j:

[385] komenc'e ĝi ili'n terur'is, sed, kun la pas'o de la temp'o, la ran'o'j perd'is al ĝi la respekt'o'n kaj eĉ salt'is sur ĝi'n.

Kondut'u kiel patr'o al la virt'o'j, kaj kiel du'on'patr'o al la pek'o'j. Ne ĉiam est'u tro sever'a aŭ tro ced'em'a kaj elekt'u la mez'o'n inter la du ekstrem'o'j, ĉar en tio konsist'as la saĝ'o.

Far'u vizit'o'n al la karcer'o'j, buĉ'ej'o'j kaj bazar'o'j: la ĉe'est'o de la gubernator'o en tia'j lok'o'j tre grav'as, ĉar ĝi don'as konsol'o'n al la prizon'ul'o'j —kiu'j esper'as baldaŭ'a'n liber'ig'o'n—, fantom'as en la kor'o de la buĉ'ist'o'j —kiu'j tiam ek'uz'as pro si'n'gard'o laŭ'regul'a'j'n pez'il'o'j'n— kaj met'as tim'o'n inter la bazar'vend'ist'in'o'j pro la sam'a motiv'o.

Se okaz'e vi est'us mon-am'a, vir'in-ĉas'a aŭ manĝ-avid'a (kio'n mi ne kred'as) ne montr'u vi'n tia, ĉar se vi'a popol'o kaj vi'a'j proksim'ul'o'j kon'us vi'a'n ĉef'a'n inklin'o'n, ili koncentr'us si'a'n artileri'o'n sur ĝi'n, ĝis ili send'us vi'n al vi'a komplet'a pere'o. Konsider'u foj'o'n post foj'o kaj leg'u re kaj re la nombr'o'n da konsil'o'j kaj instrukci'o'j, kiu'j'n mi skrib'e don'is al vi, antaŭ ol vi ek'ir'is okup'i vi'a'n gubernator'a'n posten'o'n, kaj vi vid'os, se vi ili'n obe'os, ke ili tre help'os vi'n en la komplik'o'j kaj problem'o'j renkont'at'a'j de la gubernator'o'j.

Skrib'u al vi'a'j ge'sinjor'o'j kaj montr'u vi'n dank'a al ili, ĉar ne'dank'em'o nask'as orgojl'o'n, t.e. unu el la plej grav'a'j pek'o'j kon'at'a'j. Krom'e, la person'o dank'a al si'a'j bon'far'ant'o'j pens'ig'as, ke li montr'os si'n dank'a ankaŭ al Di'o pro Li'a'j mult'a'j favor'o'j iam'a'j kaj nun'a'j.

La sinjor'in'o duk'in'o send'is mesaĝ'ist'o'n trans'don'i vi'a'n kostum'o'n kaj ali'a'n donac'o'n al vi'a edz'in'o Teresa Panza; ŝi'a'n respond'o'n ni atend'as jam baldaŭ. Mi fart'is ne tre bon'e kaŭz'e de ia katumado traf'int'a mi'n, ĉef'e mi'a'n naz'o'n, sed tem'as pri apenaŭ menci'ind'a afer'o, ĉar, se ekzist'as sorĉ'ist'o'j, kiu'j mi'n mis'trakt'as, ali'a'j mi'n defend'as. Sci'ig'u mi'n, ĉu vi'a majordom'o hav'is i'a'n rilat'o'n kun la afer'o de Trifaldi, kiel vi si'a'temp'e suspekt'is, kaj inform'u mi'n pro ĉio al vi okaz'ant'a (se konsider'i, ke la distanc'o inter ni tut'e ne long'as) des pli, ke mi intenc'as baldaŭ for'las'i ĉi pigr'a'n veget'ad'o'n, tut'e kontraŭ'a'n al mi'a viv'o-stil'o.

Prezent'iĝ'is unu afer'o, kiu, mi kred'as, ig'os mi'n perd'i la favor'o'n de la ge'duk'o'j. Sed kvankam tio don'as al mi mult'e da zorg'o, fin'fin'e tamen ne grav'as, ĉar mi dev'as pens'i pri la dev'o'j de mi'a profesi'o antaŭ ol pri la kontent'ig'o de la ge'duk'o'j laŭ la dir'o:

«Amicus Plato, sed magis amica veritas». [386] Mi dir'as tio'n en la latin'a lingv'o, ĉar sen'dub'e vi lern'is ĝi'n, de kiam vi est'as gubernator'o. Kaj Di'o vol'u, ke neni'u vi'n kompat'u. Vi'a amik'o,

Do'n Quijote de La Mancha

Sancho aŭskult'is tre atent'e la leter'o'n, kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j ĝi'n laŭd'is pro ties saĝ'a'j esprim'o'j. Post'e li lev'iĝ'is de la tabl'o, vok'is la sekretari'o'n, en'ferm'is si'n kun li en si'a ĉambr'o, vol'is tuj respond'i al si'a mastr'o kaj pet'is la sekretari'o'n skrib'i laŭ li'a dikt'ad'o, sen al'don'i aŭ de'pren'i i'o'n. La sekretari'o far'is kiel dir'it'e, kaj la respond'a leter'o tekst'is jen'e: Leter'o de Sancho Panza al do'n Quijote de La Mancha

Mi'a'j afer'o'j tiel prem'as mi'n, ke mi ne hav'as temp'o'n por grat'i mi'a'n kap'o'n aŭ eĉ por tond'i al mi la ung'o'j'n, do ili tiom kresk'as, kiom Di'o vol'as. Mi dir'as tio'n, kar'a mastr'o, por ke vi'a moŝt'o ne surpriz'iĝ'u, ke ĝis nun mi send'is al vi neni'a'n inform'o'n pri mi'a stat'o, bon'a aŭ mav'a, en ĉi gubernator'a posten'o, kie mi mal'sat'as pli ol kiam ni ambaŭ

vag'ad'is tra arb'ar'o'j kaj dezert'o'j.

Antaŭ kelk'a'j tag'o'j mi'a mastr'o, la duk'o, skrib'is al mi por mi'n sci'ig'i, ke cert'a'j spion'o'j en'ŝtel'is si'n en la insul'o'n kun la intenc'o mort'ig'i mi'n, sed ĝis nun mi el'trov'is neniu'n, krom ia doktor'o pag'at'a por ke li mort'ig'u de mal'sat'o tiom da gubernator'o'j kiom da ili al'ven'as al la insul'o. Li nom'iĝ'as doktor'o Pedro Recio kaj nask'iĝ'is en Tirteafuera. Vi'a moŝt'o vid'u do, se tia nom'o ne don'as motiv'o'n por tim'i, ke mi mort'os inter li'a'j man'o'j.

Ĉi doktor'o asert'as pri si mem, ke li ne kurac'as la mal'san'o'j'n, kiam ili prezent'iĝ'as, sed ke li prevent'as ili'a'n ek'est'o'n, kaj, kiel medicin'o'n, li preskrib'as diet'o'n super diet'o ĝis la pacient'o redukt'iĝ'as al nur'a skelet'o, kvazaŭ la sen'karn'ec'o ne est'us pli grav'a mal'san'o ol la febr'o. Unu'vort'e, li pere'ig'as mi'n de mal'sat'o, kaj mi mort'as de ĉagren'o, ĉar mi pens'is, ke en ĉi posten'o mi pov'us pren'i varm'a'j'n manĝ'o'j'n kaj frid'a'j'n trink'o'j'n kaj dorlot'i mi'n sur plum'a'j matrac'o'j kaj inter lit'o-tuk'o'j holandaj. Sed jen, mi pent'o'far'as kiel ermit'o, ne volont'e, kompren'ebl'e, kaj pens'as, ke fin'fin'e la diabl'o pren'os mi'n kun si.

Ĝis nun oni ne prov'is korupt'i aŭ sub'aĉet'i mi'n per mon'o, kaj tio'n mi ne kompren'as, ĉar

oni dir'is al mi ĉi tie, ke ordinar'e la gubernator'o'j destin'it'a'j al ĉi insul'o ricev'as, eĉ

antaŭ ol ili okup'as la posten'o'n, mult'e da mon'o, ĉu kiel donac'o, ĉu kiel prunt'o, de la hom'o'j de la vilaĝ'o; kaj ke tia'n kutim'o'n far'as al si la nov'a'j gubernator'o'j, ne nur ĉi tie, sed ĉie.

Hieraŭ nokt'e, rund'ant'e, mi renkont'is tre bel'a'n pucelon en vir'a vest'o kaj ŝi'a'n frat'o'n en vir'in'a rob'o. La butlero en'am'iĝ'is al la knab'in'o kaj en si'a pens'o elekt'is ŝi'n kiel si'a'n edz'in'o'n, laŭ si'a propr'a konfes'o, kaj mi elekt'is la knab'o'n kiel bo'fil'o'n. Hodiaŭ mi kaj la butlero parol'os pri ni'a decid'o al ili'a patr'o, nom'at'a Dieg'o de la Llana, old'krist'an'o kaj hidalg'o kiom oni pov'us dezir'i.

Mi vizit'as bazar'o'n, laŭ konsil'o de vi'a moŝt'o, kaj hieraŭ mi renkont'is vir'in'o'n, kiu vend'ad'is avel'o'j'n, sed mi konstat'is, ke ŝi antaŭ'e miks'is buŝel'o'n da freŝ'a'j kun ali'a da old'a'j, sen'kern'a'j kaj putr'a'j. Mi ordon'is send'i la tut'o'n al la lern'ej'an'o'j, ĉar ili sci'as disting'i la bon'a'j'n de la mav'a'j, kaj prohib'is, ke ŝi aper'u en la bazar'o dum dek kvin tag'o'j. Oni dir'is al mi, ke mi far'is tre bon'e; vi'a moŝt'o sci'u, ke, laŭ fam'o cirkul'ant'a en ĉi vilaĝ'o, ne ekzist'as pli mav'a'j person'o'j ol la bazar'ist'in'o'j; ili ĉiu'j est'as sen'hont'a'j, malic'a'j kaj insolent'a'j; kaj tio'n mi kred'as, se konsider'i mi'a'n ĉi-rilat'a'n spert'o'n en ali'a'j vilaĝ'o'j.

Mi tre kontent'as, ke mi'a sinjor'in'o la duk'in'o skrib'is al mi'a edz'in'o Teresa Panza kaj send'is la donac'o'n menci'it'a'n de vi'a moŝt'o. Si'a'temp'e mi montr'os al ŝi mi'a'n dank'em'o'n.

Vi'a moŝt'o kis'u al ŝi la man'o'j'n, je mi'a nom'o, kaj dir'u al ŝi, ke mi dir'as, ke ŝi'a bon'vol'o ne est'os forges'it'a, kiel ŝi vid'os pro mi'a'j far'o'j.

Ne plaĉ'us al mi, se vi hav'us i'a'n disput'o'n kun mi'a'j sinjor'o'j la ge'duk'o'j, ĉar, se vi'a moŝt'o kverel'us kun ili, neni'o bon'a rezult'us por mi. Kaj ne est'us just'e, se vi, kiu konsil'is mi'n montr'i mi'n dank'em'a, de vi'a flank'o kondut'us ne'dank'e al la person'o far'int'a al vi tiom da favor'o'j kaj sen'rezerv'e vi'n regal'ant'a en si'a kastel'o.

Mi ne kompren'as tio'n pri la «katumado», sed mi imag'as, ke vi alud'as ajn'a'n el la mult'a'j kanajl'aĵ'o'j kutim'e plen'um'at'a'j de la malic'a'j sorĉ'ist'o'j kontraŭ vi'n. Kiam ni renkont'iĝ'os, mi sci'os pri kio tem'as.

Mi dezir'us send'i donac'o'n al vi'a moŝt'o, sed mi ne sci'as kio'n, se ne kelk'e da kurioz'a'j klister'o-tub'o'j, kia'j'n oni far'as, kun ties vezik'o'j, en ĉi insul'o. Tamen, se mi'a ofic'o daŭr'os, iel ajn mi trov'os kio'n send'i al vi.

Se mi'a edz'in'o skrib'os al mi, bon'vol'u pag'i la port'o'n de la leter'o kaj send'i ĝi'n al mi. Mi eg'e dezir'as sci'i, kiel stat'as mi'a hejm'o, mi'a edz'in'o kaj mi'a'j fil'o'j. Nu, Di'o gard'u vi'a'n moŝt'o'n kontraŭ mis'vol'a'j sorĉ'ist'o'j, kaj Li el'konduk'u mi'n sekur'a kaj san'a el ĉi gubernator'a posten'o, kio'n mi dub'as, ĉar, se konsider'i, kiel mi'n trakt'as doktor'o Pedro Recio, mi perd'os en ĝi la viv'o'n.

Serv'ist'o de vi'a moŝt'o

Sancho Panza, gubernator'o

La sekretari'o sigel'is la leter'o'n kaj tuj for'send'is ĝi'n kun la mesaĝ'ist'o. Post'e la mistifik'ant'o'j de Sancho kun'ven'is kaj projekt'is la manier'o'n met'i fin'o'n al li'a gubernator'ec'o. Dum'e, Sancho pas'is tiu'n sam'a'n vesper'o'n dikt'ant'e kelk'e da leĝ'o'j por la pli bon'a reg'ad'o de tio, kio'n li imag'is insul'o, kaj ordon'is, ke oni ne akapar'u la proviz'o'j'n en la regn'o, kaj ke oni en'port'u vin'o'n de ĉie ajn, kondiĉ'e, ke oni deklar'u ĝi'a'n lok'o'n de origin'o, kun la cel'o determin'i ĝi'a'n prez'o'n laŭ ĝi'a valor'o, kvalit'o kaj fam'o. Kaj se iu bapt'us ĝi'n aŭ ŝanĝ'us ĝi'a'n nom'o'n, li est'us kondamn'it'a je mort'o. Li ordon'is ankaŭ redukt'i la prez'o'n de la pied-vest'o'j, ĉef'e de la ŝu'o'j, ĉar ŝajn'is al li, ke ili tro kar'as. Li fiks'is la salajr'o'n de la serv'ist'o'j, ĉar ĝi lev'iĝ'ad'is sen'halt'e.

Li al'trud'is tre sever'a'j'n pun'o'j'n kontraŭ la kant'ant'o'j —en la nokt'o aŭ en la tag'o— de kanzon'o'j trivial'a'j aŭ obscen'a'j kaj dekret'is, ke la blind'ul'o'j ne kant'u kopl'o'j'n pri mirakl'o'j, se ili ne port'as kun si ne're'bat'ebl'a'n pruv'o'n rilat'e al ili'a aŭtentik'ec'o, ĉar, laŭ li'a opini'o, tia'j pri'kant'it'a'j mirakl'o'j est'as pli'part'e fals'a'j kaj iel diskredit'as la ver'a'j'n. Li kre'is la ofic'o'n de inspekt'ist'o de la paŭperaj, ne por ili'n persekut'i, sed kun la cel'o esplor'i, ĉu ili fakt'e est'as tia'j, ĉar, sub la kovr'o de ŝajn'a'j brak'o-mutil'o'j aŭ de fals'a'j ulcer'o'j, kaŝ'ig'as ŝtel'ist'o'j kaj tut'e san'a'j drink'ul'o'j. Unu'vort'e li dikt'is tiom da laŭd'ind'a'j leĝ'o'j, ke ĝis nun oni ili'n observ'as tie sub la nom'o de «reglament'o'j de la grand'a gubernator'o Sancho Panza».

[384] El la Bibli'o, part'e el Psalm'ar'o 113,7.

[385] Laŭ kon'at'a fabl'o, la ran'o'j pet'is de Jupiter'o reĝ'o'n. Tiam Jupiter'o ĵet'is trab'o'n en ili'a'n basen'o'n, la ran'o'j terur'iĝ'is sed iom post iom perd'is la tim'o'n kaj eĉ kutim'iĝ'is kot'i sur la trab'o'n.

[386] Proverb'a esprim'o, latin'e: «Amik'o de Platon'o, sed eĉ pli de la ver'o».

Ĉapitr'o 52

Kie oni rakont'as la aventur'o'n pri la duenj'o Dolorida aŭ Aflikt'it'a, ali'nom'e doña Rodríguez

Rakont'as Cid'e Hamete ke, kiam do'n Quijote re'san'iĝ'is de si'a'j grat'aĵ'o'j kat'a'j, li pens'is, ke li viv'as en la kastel'o kontraŭ ĉi'a'j regul'o'j de si'a orden'o kavalir'a. Tiel do, li decid'is pet'i de la gekukoj ties permes'o'n por ek'ir'i al Zaragoza, kies fest'o'j jam proksim'iĝ'is, kaj kie li esper'is gajn'i la arm'aĵ'o'n, kiu'n oni kutim'e don'as kiel trofe'o'n al la venk'int'o en la fest'a'j turnir'o'j.

Unu tag'o'n, kiam li sid'is kun la ge'duk'o'j ĉe la tabl'o kaj komenc'is vort'ig'i si'a'n ide'o'n pet'i de ili la for'permes'o'n, nu, subit'e, tra la pord'o de la grand'a salon'o en'paŝ'is du vir'in'o'j —oni vid'is post'e, ke ili est'as vir'in'o'j— kovr'it'a'j per long'a'j funebr'a'j vual'o'j de la kap'o ĝis la pied'o'j. Unu el ili al'ir'is al do'n Quijote, ĵet'is si'n tut'e sur la plank'o'n kaj, kun la lip'o'j ĉe li'a'j pied'o'j ek'ĝem'is tiel profund'e, trist'e kaj dolor'e, ke la ĉe'est'ant'o'j konstern'iĝ'is. Kaj, kvankam la ge'duk'o'j pens'is, ke tio sen'dub'e est'as ali'a mistifik'o prepar'it'a de ili'a'j serv'ist'o'j kontraŭ do'n Quijote, tamen ambaŭ dub'is kaj perpleks'is, vid'ant'e, kiel kor'ŝir'e la vir'in'o suspir'as, ĝem'as kaj plor'as. Fin'e, la hidalg'o, kompat'em'a, lev'is ŝi'n de la plank'o kaj pet'is ŝi'n de'met'i la vual'o'n de sur si'a larm'a vizaĝ'o. Ŝi obe'is kaj rivel'is i'o'n tut'e ne'pens'ebl'a'n: la vizaĝ'o'n de la duenj'o doña Rodríguez. La ali'a vir'in'o en funebr'o est'is ŝi'a fil'in'o, la jun'ul'in'o tromp'it'a de la fil'o de la riĉ'a kamp'ul'o. Kiu'j kon'is la duenj'o'n stupor'is, ĉef'e la ge'duk'o'j, ĉar, kvankam ili konsider'is ŝi'n naiv'a kaj du'on'stult'a, ne imag'is ŝi'n kapabl'a far'i frenez'aĵ'o'n. Fin'e doña Rodríguez turn'is si'n al si'a'j ge'sinjor'o'j kaj dir'is:

—Vi'a'j ekscelenc'a'j moŝt'o'j bon'vol'u, ke mi parol'u du'op'e kaj apart'e kun ĉi kavalir'o, ĉar tio neces'as, por ke mi el'tir'u mi'n el la mav'a situaci'o, kie mi trov'iĝ'as pro la insolent'o de perfid'a fripon'o.

La duk'o don'is si'a'n konsent'o'n kaj al'don'is, ke ŝi pov'as parol'i kun sinjor'o do'n Quijote, tiel long'e kiel plaĉ'os al ŝi. Ŝi turn'is si'a'n vizaĝ'o'n kaj si'a'n voĉ'o'n al la hidalg'o kaj dir'is:

—Ankaŭ kelk'a'j tag'o'j, kuraĝ'a kavalir'o, mi inform'is vi'n pri la infami'a perfid'aĵ'o de malic'a kamp'ul'o kontraŭ mi'a kar'a, tre am'at'a fil'in'o, kiu jen star'as ĉi tie. Vi promes'is okup'iĝ'i pri ŝi'a mis'fortun'o, kaj ig'i ripar'i la ofend'o'n al ŝi far'it'a'n, sed nun ven'as al mi la sci'ig'o, ke vi vol'as for'las'i ĉi kastel'o'n, serĉ'e al aventur'o'j al vi rezerv'at'a'j de la bon'a Di'o. Tiel do mi dezir'us ke, antaŭ ol vi for'perd'iĝ'os sur la voj'o'j, vi defi'u la obstin'a'n ul'o'n kaj dev'ig'u li'n edz'iĝ'i al mi'a fil'in'o, kiel li promes'is, antaŭ ol li kuŝ'is kun ŝi; ĉar pens'i, ke mi'a sinjor'o la duk'o far'us al mi just'o'n egal'as pet'i de ulm'o pir'o'j'n, pro la motiv'o'j, kiu'j'n si'a'temp'e mi sci'ig'is al vi. Nu, Di'o don'u solid'a'n san'o'n al vi'a moŝt'o, kaj Li ne las'u mi'n sen protekt'o.

Al tio respond'is do'n Quijote emfaz'e kaj solen'e:

—Bon'a duenj'o, moder'ig'u vi'a'n plor'o'n, aŭ pli ĝust'e, viŝ'u la larm'o'j'n kaj ŝpar'u la suspir'o'j'n: mi sur'pren'as solv'i la problem'o'n de vi'a fil'in'o, kvankam ŝi ne dev'int'us tiel leĝer'e kred'i

am'ĵur'o'j'n, preskaŭ ĉiam facil'e dir'ebl'a'j'n sed tre mal'volont'e plen'um'at'a'j'n. Nu, kun la permes'o de mi'a sinjor'o la duk'o, mi tuj ir'os serĉ'i tiu'n sen'princip'a'n jun'ul'o'n, renkont'os kaj defi'os li'n, kaj li'n mort'ig'os, se li rifuz'os plen'um'i si'a'n parol'o'n: ĉar la ĉef'a cel'o de mi'a profesi'o est'as pardon'i la humil'a'j'n kaj pun'i la orgojl'a'j'n, mi vol'as dir'i, help'i la mizer'a'j'n kaj detru'i la kruel'a'j'n.

—Ne neces'as —respond'is la duk'o—, ke vi'a moŝt'o far'u al vi la ĝen'o'n serĉ'i la kamp'ul'o'n, pri kies kondut'o ĉi bon'a duenj'o plend'as. Mi konsider'as li'n kiel jam defi'it'a'n kaj pren'as sur mi'n komunik'i al li la defi'o'n, por ke li akcept'u la duel'o'n, prezent'u si'n en ĉi kastel'o kaj respond'u per si mem. Ĉi tie mi dispon'ig'os adekvat'a'n kamp'o'n, observ'ant'e la regul'o'j'n prop'a'j'n al ĉi defi'o'j, kaj trakt'ant'e vi'n ambaŭ per la sam'a sen'parti'a just'o, kiel dev'as far'i la princ'o'j kiam ili ced'as en si'a'j regn'o'j la duel'kamp'o'n al defi'ant'o'j.

—Nu, do, kun tia cert'ig'o kaj kun la permes'o de vi'a ekscelenc'o —dir'is do'n Quijote— mi deklar'as ke, ĉi-foj'e, mi flank'las'as mi'a'n hidalg'ec'o'n, descend'as al la ofend'int'o kaj far'iĝ'as li'a egal'ul'o, por ke li pov'u batal'i kontraŭ mi. Tiel do, kvankam li for'est'as de ĉi tie, mi provok'as kaj defi'as li'n, tial ke li malic'e tromp'is kompat'ind'a'n knab'in'o'n, kiu ne plu est'as pucelo pro li'a kulp'o. Do, aŭ li ten'os si'a'n parol'o'n, laŭ'leĝ'e edz'iĝ'ant'e al ŝi, aŭ li pere'os en la duel'o.

Post'e do'n Quijote de'tir'is unu gant'o'n, ĵet'is ĝi'n en la mez'o'n de la salon'o, kaj la duk'o ĝi'n pren'is, dir'ant'e, ke, kiel menci'it'e, li akcept'as la defi'o'n je la nom'o de si'a servut'ul'o, kaj ke la duel'o okaz'os post ses tag'o'j en la kort'o de li'a kastel'o. Li al'don'is, ke est'os uz'at'a'j, sen artifik'o'j, tromp'o'j aŭ superstiĉ'a'j talisman'o'j, la batal'il'o'j propr'a'j el la kavalir'o'j: lanc'o, ŝild'o kaj komplet'a arm'aĵ'o, kaj ke ili'n ekzamen'os kaj kontrol'os la duel'o-juĝ'ant'o'j.

—Sed unu'e —daŭr'ig'is la duk'o— neces'as, ke ĉi bon'a duenj'o kaj ĉi mav'a knab'in'o ced'u si'a'n rajt'o'n en la man'o'j'n de do'n Quijote; ali'e, ĉio van'us, kaj la defi'o ne pov'us efektiv'iĝ'i.

—Mi ĝi'n ced'as —respond'is la duenj'o.

—Ankaŭ mi —al'don'is la fil'in'o hont'e, ekscit'it'e kaj kun la vizaĝ'o plen'a de larm'o'j.

Post ĉi formal'aĵ'o, kaj dum la duk'o pens'is, kiel li aranĝ'os la dis'volv'o'n de la afer'o, la du vir'in'o'j en funebr'o el'ir'is, kaj la duk'in'o ordon'is ke, de tiu moment'o, ili est'u traktat'a'j, ne kiel serv'ist'in'o'j de la palac'o, sed kiel vag'ant'a'j dam'o'j ven'int'a'j pet'i just'o'n ĉe ŝi. Tiel ko oni dispon'ig'is al ili special'a'n ĉambr'o'n kaj serv'is ili'n kvazaŭ fremd'a'j'n gast'o'j'n, ĉe la grand'a mir'o de la ali'a'j ĉambr'ist'in'o'j, ne'kapabl'a'j imag'i, ĝis kia ekstrem'o ir'us la stult'o kaj la aŭdac'o de doña Rodríguez kaj de ties mis'vag'int'a fil'in'o.

Ĉe tio, kvazaŭ por kron'i per ĝoj'o la spektakl'o'n kaj met'i agrabl'a'n fin'o'n al la manĝ'o-hor'o, subit'e en'ir'is en la salon'o'n la paĝi'o port'int'a la leter'o'j'n kaj donac'o'j'n al Teresa Panza, edz'in'o de la gubernator'o Sancho Panza. Ĉe li'a re'ven'o tre ĝoj'is la ge'duk'o'j, ĉar ili tre dezir'is sci'i la nov'aĵ'o'j'n de li'a vojaĝ'o. Demand'it'e ĉi-rilat'e, la paĝi'o respond'is, ke li ne dev'us raport'i publik'e kaj per resum'a'j vort'o'j; ke ili'a'j ekscelenc'o'j ebl'e bon'vol'us atend'i ĝis li pov'us parol'i privat'e kun ili, kaj ke, dum'e, ili pov'us distr'i si'n per la leter'o'j. Kaj, el'poŝ'ig'int'e la du, li ili'n trans'don'is al la duk'in'o. La adres'o de la unu'a tekst'is: «Leter'o por mi'a sinjor'in'o Tia de mi ne sci'as kie», kaj la ali'a: «Al la gubernator'o de la insul'o Barataria, mi'a edz'o Sancho Panza,

kies viv'o'n Di'o long'ig'u pli ol la mi'a'n».

Kiel ordinar'e dir'as, la duk'in'o sid'is sur pingl'o'j, en si'a dezir'o leg'i ŝi'a'n leter'o'n. Ŝi ĝi'n apert'is, tra'okul'is ĝi'n, vid'is, ke ŝi pov'as ĝi'n leg'i voĉ'e al la duk'o kaj al la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j, kaj laŭt'is:

Leter'o de Teresa Panza al la duk'in'o

La leter'o de Vi'a Grand'ec'o, kar'a sinjor'in'o, don'is al mi mult'e da plezur'o, ĉar ver mi tre dezir'is ĝi'n ricev'i. La koral-kolier'o est'as tre bon'a, kaj la ĉas-kostum'o de mi'a edz'o ne-mal'pli bon'a. La tut'a vilaĝ'o ĝoj'as, ke vi'a sinjor'in'a moŝt'o far'is mi'a'n edz'o'n gubernator'o, kvankam neni'u kred'as tio'n, precip'e la pastr'o, la barbir'o majstr'o Nikol'as kaj la bakalaŭr'o Sansón Carrasco; sed ili'a opini'o tut'e ne tuŝ'as mi'n, ĉar se li'a gubernator'ec'o ver'as —kaj ĝi efektiv'e ver'as— ili pov'as parol'i laŭ'plaĉ'e. Tamen mi konfes'as, ke, se mi ne vid'us la kolier'o'n kaj la kostum'o'n, ankaŭ mi ne kred'us, ĉar la tut'a vilaĝ'o konsider'as mi'a'n edz'o'n stult'a, kaj ne imag'as li'n kapabl'a reg'i i'o'n, se escept'i greg'o'n da kapr'in'o'j. La ĉiel'o li'n rekt'e gvid'u por la bon'o de li'a'j infan'o'j!

De mi'a flank'o, kar'eg'a sinjor'in'o, mi hav'as la ide'o'n, kun vi'a permes'o, profit'i la okaz'o'n, t.e. ir'i al la ĉef'urb'o parad'i en kaleŝ'o, por ke sufer'u la okul'o'j de la mult'eg'a'j person'o'j, kiu'j jam envi'as vi'n. Tiel do mi suplikas, ke vi'a ekscelenc'a moŝt'o ordon'u mi'a'n edz'o'n send'i al mi iom da mon'o, pli ĝust'e, sufiĉ'e da iom, ĉar en la ĉef'urb'o oni dev'as mult'e el'spez'i: pan'bul'o kost'as unu real'o'n kaj funt'o de viand'o tri'dek maraved'o'j'n… terur'e! Kaj se mi'a edz'o ne vol'as, ke mi ir'u tie'n, sci'ig'u mi'n ĝust'a'temp'e, ĉar mi'a'j pied'o'j jam vol'as pel'i si'n sur la voj'o. Mi'a'j amik'in'o'j kaj najbar'in'o'j dir'as, ke se ni cirkul'us pomp'e kaj parad'e en la ĉef'urb'o, mi'a'n edz'o'n oni kon'us per mi, pli ol mi'n per li, ĉar mult'a'j demand'us: «Kiu'j est'as la dam'o'j tie en la kaleŝ'o?», kaj unu el mi'a'j lake'o'j respond'us:

«La edz'in'o kaj la fil'in'o de Sancho Panza, gubernator'o de la insul'o Barataria». Tiel Sancho est'us kon'at'a, kaj mi estim'at'a. Do… al la ĉef'urb'o! Mi plej bedaŭr'as, ke ĉi-jar'e ni ne hav'is rikolt'o'n de glan'o'j. Tamen mi send'as al vi'a majest'a moŝt'o proksim'um'e du'on'buŝel'o'n da ili: mi mem ir'is al la mont'o elekt'i kaj pluk'i ili'n, unu post la ali'a, kaj ne trov'is pli grand'a'j'n: mi dezir'us ili'n tiel grand'a'j kiel strut'a'j ov'o'j.

Vi'a pomp'a moŝt'o ne forges'u skrib'i al mi; cert'e mi respond'os al vi kun inform'o'j pri mi'a san'o kaj pri ĉio dir'end'a pri ĉi vilaĝ'o, kie mi rest'as, preĝ'ant'e al Di'o, ke li gard'u vi'a'n moŝt'ec'o'n, kaj ke Li ne forges'u mi'n. Mi'a fil'in'o Sancha kaj mi'a fil'o kis'as la man'o'n de vi'a moŝt'o.

Vi'a serv'ist'in'o, kies dezir'o est'as vid'i vi'n, pli ol skrib'i.

Teresa Panza

La leter'o de Teresa Panza don'is grand'a'n plezur'o'n al ĉiu'j, precip'e al la ge'duk'o'j. La duk'in'o demand'is al do'n Quijote, ĉu lic'us apert'i la leter'o'n adres'it'a'n al la gubernator'o, kaj al'don'is, ke cert'e ĝi est'as bon'eg'a. La hidalg'o respond'is ke, por komplez'i ili'n, li apert'os la leter'o'n.

Tio'n li far'is kaj leg'is la jen'o'n:

Leter'o de Teresa Panza al ŝi'a edz'o Sancho Panza Mi ricev'is vi'a'n leter'o'n, kar'a Sancho, kaj je mi'a katolik'a kaj krist'an'a fid'o, mi asert'as kaj ĵur'as, ke nur iom'et'o, apenaŭ du fingr'o'j, mank'is al mi por frenez'iĝ'i de ĝoj'o.

Efektiv'e, amik'o, kiam mi aŭd'is, ke mi vi est'as gubernator'o, mi pens'is, ke mi fal'os mort'a de plezur'o, ĉar vi jam sci'as, ke, laŭ'dir'e, subit'a ĝoj'o tiel mort'ig'as kiel grand'a dolor'o. Kaj vi'a fil'in'o Sanchica sen'vol'e pis'is sur si'n el pur'a feliĉ'o. Mi hav'is antaŭ mi la kostum'o'n de vi send'it'a'n; ĉe la kol'o la koral'o'j'n de la duk'in'o; en la man'o la leter'o'j'n, kaj tie star'is la mesaĝ'ist'o en person'o: tamen mi pens'is kaj kred'is, ke, kio'n mi vid'is kaj tuŝ'is, tio est'as nur rev'o, ĉar, kiu imag'i, ke paŝt'ist'o de kapr'in'o'j far'iĝ'os gubernator'o de insul'o'j? Vi sci'as, amik'o, ke mi'a patr'in'o dir'is, ke por vid'i mult'e oni dev'as long'e. Kaj efektiv'e, mi esper'as vid'i pli, se mi viv'os pli long'e, kaj ne ripoz'os ĝis mi vid'os vi'n lu'ig'ist'o aŭ impost'o-kolekt'ist'o, ĉar tia'j person'o'j hav'as kaj spez'as mult'e da mon'o, kvankam la diabl'o pren'as kun si la fripon'o'j'n, kiu'j mis'uz'as la menci'it'a'j'n profesi'o'j'n. La sinjor'in'o duk'in'o inform'os vi'n pri mi'a dezir'o ir'i al la ĉef'urb'o. Konsider'u la afer'o'n kaj sci'ig'u al mi, ke vi konsent'as: mi klopod'us honor'i vi'n, ir'ant'e ĉi'e'n en kaleŝ'o.

La pastr'o, la barbir'o, la bakalaŭr'o kaj eĉ la sakristi'an'o ne pov'as kred'i vi'n gubernator'o kaj asert'as, ke la tut'a afer'o est'as iluzi'o aŭ ia en'sorĉ'o, kia'j ordinar'e traf'as vi'a'n mastr'o'n do'n Quijote. Sansón dir'as, ke li ir'os serĉ'i vi'n por el'bat'i la gubernator'ec'o'n el vi'a kap'o, kaj la frenez'o'n el la cerb'o de do'n Quijote. Mi nur rid'as, rigard'as mi'a'n kolier'o'n, kaj pens'as pri la vest'o, kiu'n mi far'os el vi'a kostum'o por Sanchica. Al mi'a sinjor'in'o la duk'in'o mi send'as nombr'o'n da glan'o'j: mi dezir'us ili'n or'a'j. De vi'a flank'o, send'u al mi kelk'e da perl'o-kolier'o, se ili ekzist'as en vi'a insul'o.

Jen la nov'aĵ'o'j de la vilaĝ'o: Berrueca edz'in'ig'is si'a'n fil'in'o'n al fuŝ'a pentr'ist'o, kiu ven'is ĉi tie'n propon'i si'n por ajn'a pentr'o'labor'o. La administr'ant'ar'o de la vilaĝ'o komisi'is al li pentr'i la blazon-ŝild'o'n de li'a Majest'o super la pord'o de la magistrat'ej'o. Li pet'is du dukat'o'j'n, ricev'is ili'n anticip'e, labor'is ok tag'o'j'n, sen efektiv'e pentr'i i'o'n, kaj fin'e dir'is, ke ne prosper'as al li pentr'i tiom da stult'a'j detal'o'j. Li re'don'is la ricev'it'a'n mon'o'n, tamen li edz'iĝ'is pro si'a fam'o de bon'a labor'ist'o; ver'e li for'las'is la penik'o'j'n kaj pren'is la ŝpat'o'n kaj nun brav'e labor'as en la kamp'o'j. La fil'o de Pedro Lob'o ricev'is la ordin'o'j'n kaj la tonsur'o'n kaj intenc'as far'iĝ'i pastr'o. Minguilla, la nep'in'o de Mingo Silvato, aŭd'is pri li'a intenc'o kaj prezent'is plend'o'n kontraŭ li pro romp'o de edz'iĝ'o-promes'o, Klaĉ'em'a'j lang'o'j dir'as, ke li graved'ig'is ŝi'n, sed li absolut'e neg'as tio'n. Ĉi-jar'e ne est'as oliv'o'j, kaj en la tut'a vilaĝ'o trov'iĝ'as eĉ ne unu gut'o da vinagr'o. Kompani'o de soldat'o'j preter'pas'is ĉi lok'o'n kaj tri knab'in'o'j de la vilaĝ'o for'ir'is kun la trup'o. Mi ne dir'as al vi ili'a'j'n nom'o'j'n, ĉar ebl'e ili re'ven'os, kaj sen'dub'e ne mank'os vir'o'j pret'a'j edz'iĝ'i al ili malgraŭ ties pli mal'pli grand'a'j makul'o'j.

Sanchica far'as punt'o'j'n, per tio per'labor'as ok maraved'o'j'n ĉiu'tag'e, kaj met'as ili'n ne ŝpar'mon'uj'o'n, kiel help'o'n por la akir'o de si'a dot'aĵ'o. Sed tial, ke nun ŝi est'as fil'in'o de gubernator'o, vi don'os al ŝi la dot'aĵ'o'n, kaj ŝi ne bezon'os labor'i tiu'cel'e. La fontan'o de la plac'o sek'iĝ'is. Unu fulm'o traf'is la tur'o'n de la kirk'o… sed kio ne dolor'as, pri tio mi ne plor'as.

Mi atend'as respond'o'n al ĉi leter'o kaj vi'a'n decid'o'n, ĉu mi ir'u aŭ ne al la ĉef'urb'o. Kaj fin'e, Di'o don'u al vi pli long'a'n viv'o'n ol al mi, aŭ almenaŭ sam'e long'a'n, ĉar mi ne vol'us las'i vi'n sol'a en la mond'o.

Vi'a edz'in'o,

Teresa Panza

Ĉi leter'o'j provok'is mult'e de laŭd'o'j, rid'o'j kaj admir'o'j, kaj, kvazaŭ por ĉio'n kron'i, al'ven'is mesaĝ'ist'o kun la leter'o de Sancho al do'n Quijote. Oni sam'e leg'is ĝi'n publik'e, kaj ĝi'a en'hav'o ŝancel'is ĉies ide'o'n pri la stult'o de la gubernator'o. La duk'in'o re'tir'is si'n, por ke la paĝi'o rakont'u al ŝi pri si'a'j tra'viv'aĵ'o'j en la vilaĝ'o de Sancho. La paĝi'o raport'is long'e, sen preter'las'i ajn'a'n detal'o'n, trans'don'is al ŝi la glan'o'j'n kaj ankaŭ unu fromaĝ'o'n, last'a'temp'e al'don'it'a'n de Teresa, kiu est'is dir'int'a al la paĝi'o, ke ĝi est'as bon'eg'a, eĉ super'a al la fromaĝ'o'j de la vilaĝ'o Tronchón. La duk'in'o ĉio'n akcept'is kun eg'a plezur'o. Kaj jam ĉi tie ni dev'as las'i ŝi'n por rakont'i la fin'o'n de la grand'a Sancho, flor'o kaj spegul'o de insul'a'j gubernator'o'j.

Ĉapitr'o 53

Pri la agit'at'a fin'o kaj pere'o de la gubernator'ec'o de Sancho Panza Est'us absurd'e pens'i, ke en ĉi viv'o la afer'o'j daŭr'os sen'ŝanĝ'e en la sam'a stat'o; mal'e, ŝajn'as, ke ĉio sekv'as si'n rond'ir'e: la somer'o la printemp'o'n, la aŭtun'o la somer'o'n, la vintr'o la aŭtun'o'n kaj la printemp'o la vintr'o'n, kaj tiel la temp'o turn'iĝ'as ĉirkaŭ si mem kvazaŭ rad'o sen'halt'a. Nur la hom'a viv'o kur'as, pli rapid'e ol la vent'o, al si'a fin'o, sed sen esper'o de re'nov'iĝ'o, se ne en la trans'a mond'o, kie lim'o'j ne ekzist'as. Tio'n dir'as Cid'e Hamete, mahomet'an'a filozof'o: ĉar mult'a'j hom'o'j, sen ricev'i la inspir'o'n de la fid'o, kaj nur per si'a'j natur'a'j lum'o'j, kompren'as la rapid'o'n kaj ne'stabil'o'n de la nun'a ekzist'o kaj la etern'a'n daŭr'o'n de la ali'a esper'at'a viv'o. Sed ĉi tie, la rimark'o de Cid'e Hamete alud'as nur al tio, kiel rapid'e fin'iĝ'is, konsum'iĝ'is, detru'iĝ'is, turn'iĝ'is en ombr'o'n kaj fum'o'n la reg'ad'o de Sancho Panza.

En la sep'a nokt'o de si'a gubernator'ec'o li kuŝ'is en la lit'o, sat'a, ne de pan'o aŭ vin'o, sed de tio, juĝ'i, son'i opini'o'j'n, far'i leĝ'o'j'n kaj dekret'o'j'n. Kaj kiam, malgraŭ li'a grand'a apetit'o, la dorm'em'o komenc'is ferm'i al li la okul'o'j'n, li aŭd'is orel'ŝir'a'n bru'ad'o'n el sonor'il'o'j kaj kri'o'j, tia'n, ke ŝajn'is, kvazaŭ la tut'a insul'o en'abism'iĝ'us en la mar'o'n.

Li sid'iĝ'is en la lit'o kaj aŭskult'is atent'e, kun la intenc'o el'trov'i la kaŭz'o'n de la bru'eg'o, sed van'e, ĉar al la pandemoni'o de kri'o'j kaj sonor'il'o'j miks'iĝ'is sen'fin'a nombr'o da trumpet'o'j kaj tambur'o'j. Sancho eĉ pli konfuz'iĝ'is kaj, plen'a de alarm'o kaj terur'o, salt'is el la lit'o, sur'met'is par'o'n da pantofl'o'j, pro la humid'o de la plank'o, kaj, sen kovr'i si'n per negliĝ'o aŭ io simil'a, apert'is la pord'o'n, ĝust'e en la moment'o kiam pli ol du'dek person'o'j, kun lum'a'j torĉ'o'j kaj el'ing'it'a'j glav'o'j, al'kur'is al li sur la koridor'o'j, laŭt'eg'e kri'ant'e:

—Al la arm'o'j, sinjor'o gubernator'o, al la arm'o'j! Ne'kalkul'ebl'a'j mal'amik'o'j invad'is la insul'o'n, kaj ni est'os perd'it'a'j, se vi'a sci'o kaj kuraĝ'o ne help'os ni'n!

Bru'e, impet'e kaj tumult'e ili al'ven'is al la lok'o, kie Sancho star'is plen'a de stupor'o kaj mir'o antaŭ ĉio, kio'n li vid'is kaj aŭd'is. Kaj unu el la bru'ant'o'j dir'is al li:

—Tuj arm'u vi'n, se vi ne vol'as pere'i kun'e kun la insul'o.

—Ĉu arm'i mi'n? —protest'is Sancho—. Kiom mi sci'as pri arm'o'j kaj help'o'j? Prefer'e las'u ĉi afer'o'j'n por mi'a mastr'o do'n Quijote. En du palpebr'um'o'j li solv'os la situaci'o'n. Mi, kompat'ind'a, kompren'as neni'o'n pri ĉi hast'o.

—Nu, sinjor'o gubernator'o! —dir'is ali'a—. Kial vi star'as nenio'far'e? Arm'u vi'n. Ĉi tie ni port'as por vi'a moŝt'o batal'il'o'j'n por atak'o kaj defend'o. El'ir'u al la plac'o kaj est'u ni'a gvid'ant'o kaj kapitan'o. Tio'n vi dev'as far'i pro vi'a karakter'o de gubernator'o.

—Nu, bon'e do, arm'u mi'n —respond'is Sancho.

Tuj oni al'port'is al li par'o'n da antikv'a'j ŝild'eg'o'j (la bru'ant'o'j intenc'e proviz'is si'n per ili jam pli fru'e) kaj, sen las'i li'n sur'met'i i'a'n vest'o'n, al'puŝ'is al li, en ĉemiz'o, unu ŝild'eg'o'n antaŭ'e kaj la ali'a'n mal'antaŭ'e, el'ig'is li'a'j'n brak'o'j'n tra du tru'o'j jam far'it'a'j al la ŝild'o'j, kaj fort'e lig'is li'n per ŝnur'o'j, tia'manier'e, ke li vid'is si'n en'pak'it'a, kun'prem'it'a, rekt'a kiel ŝpin'il'o kaj ne'kapabl'a fleks'et'i la genu'o'j'n aŭ far'i unu sol'a'n paŝ'o'n. Oni en'man'ig'is al li unu lanc'o'n, kaj li dev'is apog'i si'n sur ĝi por si'n ten'i sur la pied'o'j. Post oni dir'is al li, ke li marŝ'u kaj kuraĝ'ig'e gvid'u ili'n: ĉar, kun li kiel ili'a lum'o kaj polus'o, ĉio ir'us bon'e.

—Kiel mi, kompat'ind'a, pov'us marŝ'i? —respond'is Sancho—. La ŝild'o'j tiel en'prem'as al mi la karn'o'n, ke mi eĉ ne pov'as mov'i la artik'o'n de la genu'o'j. Port'u mi'n do en vi'a'j brak'o'j kaj las'u mi'n en kuŝ'a aŭ star'a pozici'o en ia potern'o: mi defend'os ĝi'n, aŭ per ĉi lanc'o, aŭ per mi'a korp'o.

—Nu, marŝ'u, sinjor'o gubernator'o —dir'is ali'a—. La tim'o, pli ol la ŝild'o'j, paraliz'as vi'n.

Mov'u vi'n, rapid'u, ek! Est'as tard'e, la nombr'o de la mal'amik'o'j kresk'as, la kri'o'j pli laŭt'as, kaj la danĝer'o minac'as jam de proksim'e

La kompat'ind'a gubernator'o, tia'manier'e urĝ'at'a kaj incit'at'a, prov'is mov'i si'n, sed perd'is la ekvilibr'o'n, pez'e fal'is, kaj tiel fort'e frap'iĝ'is kontraŭ la plank'o'n, ke li pens'is, ke li dis'pec'iĝ'is.

Li kuŝ'is kiel testud'o en'ferm'it'a kaj kovr'it'a de si'a'j karapac'o'j, kiel sal'it'a viand'o pork'a prem'at'a inter du tabul'o'j por ĝi'n fum'aĵ'i, aŭ kiel boat'o renvers'it'a sur strand'o. Kaj kvankam la grup'o por de mistifik'ant'o'j vid'is li'n fal'int'a, tamen ĝi ne montr'is al li kompat'o'n; kontraŭ'e, ili esting'is la torĉ'o'j'n, pli'laŭt'ig'is la kri'ad'o'n kaj ripet'is la al'vok'o'n urĝ'e pren'i la arm'o'j'n, tret'ant'e super la povr'a Sancho kaj don'ant'e ne'kalkul'ebl'a'n nombr'o'n da hak'o'j sur li'a'j'n ŝild'o'j'n; kaj dank’ al tio, ke li kun'pren'is si'n kaj en'tir'is la kap'o'n sub la karapac'o'j, li ne vid'iĝ'is en pli kompromit'a situaci'o. Kun'streĉ'it'a do en si'a spac'et'o, li ŝvit'is kaj re'ŝvit'is kaj tut'kor'e pet'is Di'o'n liber'ig'i li'n de la danĝer'o. Kelk'a'j stumbl'is kontraŭ li'n, ali'a'j fal'is sur li'n, kaj unu eĉ

star'iĝ'is sur li'a karapac'o iom long'a'n temp'o'n, kaj de tie, kvazaŭ de gvat'o-tur'o, li komand'is la arme'o'n, kri'ant'e:

—Ven'u la ni'a'j! Ĉi tie la mal'amik'o'j en'puŝ'as si'n! Gard'u tiu'n potern'o'n! Ten'u ferm'it'a la tie'a'n pord'o'n! Fal'ig'u ĉi eskal'o'j'n! Al'port'u grenad'o'j'n! Uz'u la kaldron'o'j'n kun bol'a'j peĉ'o, rezin'o kaj ole'o! Barikad'u la strat'o'j'n per matrac'o'j!

Efektiv'e, li menci'is plen'voĉ'e ĉi'a'n arm'o'n, rimed'o'n kaj milit-maŝin'o'n uz'at'a'n por la defend'o de urb'o kontraŭ sturm'o. La tra'bat'at'a Sancho aŭskult'is kaj sufer'is ĉio'n kaj dir'is en si:

—Ho, Di'o vol'u, ke jam baldaŭ for'perd'iĝ'u ĉi insul'o, kaj ke mi vid'u mi'n, aŭ mort'a aŭ liber'a de ĉi angor'o!

La ĉiel'o sen'dub'e aŭskult'u li'a'n suplikon, ĉar, subit'e, aŭd'iĝ'is:

—Ni venk'is, ni venk'is! La mal'amik'o dis'pel'iĝ'as! Nu, sinjor'o gubernator'o, lev'iĝ'u kaj ven'u ĝu'i la triumf'o'n kaj dis'don'i la trofe'o'j'n konker'it'a'j'n de la fort'o de vi'a ne'venk'ebl'a brak'o.

—Lev'u mi'n —pet'is kun dolor'a voĉ'o la dolor'plen'a Sancho.

Oni help'is li'n star'iĝ'i, kaj, jam sur'pied'e, li dir'is:

—Oni najl'u al mi en la frunt'o'n la mal'amik'o'n venk'it'a'n de mi'a brak'o! Mi vol'as, ne dis'don'i trofe'o'j'n de mal'amik'o'j, sed supliki al ajn'a amik'o, se eĉ unu amik'o'n mi hav'as, ke li don'u al mi unu glut'o'n da vin'o, ĉar mi mort'as de soif'o, kaj ke li for'viŝ'u mi'a'n ŝvit'o'n, ĉar mi solv'iĝ'as en akv'o'n.

Oni viŝ'is li'n, al'port'is al li vin'o'n, de'lig'is de li la ŝild'o'n, kaj, kiam li vid'is si'n en si'a lit'o, li sven'is pro la tim'o, la ekscit'iĝ'o kaj la lac'o. La mistifik'ant'o'j komenc'is pent'i, ke ili far'is la ŝerc'o'n tro pez'a, sed kiam la konsci'o re'ven'is al Sancho, ili'a zorg'o pro la sven'o de la gubernator'o mild'iĝ'is. Li demand'is pri la hor'o, kaj oni respond'is al li, ke jam tag'iĝ'as. Sen dir'i i'o'n pli'a'n, mut'a, en tomb'a silent'o, Sancho komenc'is vest'i si'n, dum ĉiu'j li'n rigard'is kaj sci'vol'e atend'is, al kio konduk'us li'a subit'a decid'o lev'iĝ'i. Fin'e, jam vest'it'a, li ek'ir'is per paŝ'et'o'j (ĉar li'a tut'a korp'o dolor'is, kaj li ne pov'is far'i long'a'j'n paŝ'o'j'n) tren'is la pied'o'j'n ĝis la stal'o, sekv'at'e de la tut'a grup'o, al'ven'is al si'a azen'o, brak'um'is ĝi'n, don'is al ĝi sur la frunt'o kis'o'n de pac'o kaj dir'is kun larm'a'j okul'o'j:

—Ven'u ĉi tie'n, amik'o, kar'a kompan'o, kun'sufer'ant'o de mi'a'j dolor'o'j kaj mizer'o'j. Kiam ni ir'is kun'e, kaj mi'a'j sol'a'j zorg'o'j lim'iĝ'is al tio, nutr'i vi'a'n korp'aĉet'o'n kaj flik'i vi'a'n harnison, feliĉ'e pas'is mi'a'j hor'o'j, mi'a'j tag'o'j kaj mi'a'j jar'o'j; sed, de kiam mi for'las'is vi'n kaj grimp'is la tur'o'n de la ambici'o kaj la orgojl'o, mil mizer'o'j, du mil problem'o'j kaj kvar mil zorg'o'j penetr'is mi'a'n anim'o'n.

Dum li tiel parol'is, li sam'temp'e garn'is la azen'o'n per la ŝarĝ'o-sel'o, mez'e de la absolut'a silent'o de la ĉe'est'ant'o'j. Post ol fin'e li harnisis la brut'o'n, Sancho, kun aflikt'it'a kor'o, sid'iĝ'is sur ĝi kaj, turn'ant'e si'n al la majordom'o, la sekretari'o, la butlero, la doktor'o Pedro Recio kaj al mult'a'j ali'a'j tie trov'iĝ'ant'a'j, dir'is:

—Sinjor'o'j, las'u mi'n pas'i kaj re'ven'i al mi'a iam'a liber'ec'o. Las'u mi'n ir'i re'trov'i la pas'int'a'n viv'o'n, ke mi pov'u resurekt'i el ĉi nun'a mort'o. Mi ne nask'iĝ'is por est'i gubernator'o aŭ por defend'i insul'o'n aŭ urb'o'n kontraŭ mal'amik'o'j, kiam ajn ili vol'us atak'i. Mi sci'pov'as plant'i kaj pri'tond'i vit'o'j'n, plug'i kaj fos'i pli bon'e ol dikt'i leĝ'o'j'n kaj defend'i provinc'o'j'n kar regn'o'j'n.

Sankt'a Petro bon'e sid'as en Romo; mi vol'as dir'i, ke ĉiu okup'as si'a'n ĝust'a'n lok'o'n, se li plen'um'as la meti'o'n por kiu li nask'iĝ'is. Pli bon'e kongru'as kun mi serp'o en'man'e ol gubernator'a sceptr'o. Mi prefer'as ŝtop'i mi'n per salat'o ol est'i sub'met'it'a al la kapric'o de impertinent'a kurac'ist'o kapabl'a mort'ig'i mi'n de mal'sat'o; kaj mi prefer'as dorm'i, en la ombr'o de kverk'o en la somer'o, kaj kovr'i mi'n per ŝaf'o'fel'a mantel'o en la vintr'o, ol kuŝ'i inter holandaj lit'o'tuk'o'j kaj sur'met'i zibel'aĵ'o'n mez'e de la ŝarĝ'o'j kaj la dev'o'j de la reg'ad'o. Di'o don'u si'a'n protekt'o'n al vi'a'j moŝt'o'j! Bon'vol'u dir'i al mi'a sinjor'o la duk'o, ke mi nask'iĝ'is nud'a, kaj nud'a mi trov'iĝ'as ankoraŭ, do neniom perd'is aŭ gajn'is. Mi vol'as dir'i, ke mi ven'is reg'i sen sold'o en poŝ'o, kaj sen sold'o en poŝ'o mi for'ir'as, tut'e mal'san'e ol kutim'as la gubernator'o'j de ali'a'j insul'o'j. Far'u al mi voj'o'n kaj las'u mi'n pas'i: mi ir'as plastr'i mi'n, ĉar mi kred'as, ke ĉiu'j mi'a'j rip'o'j romp'iĝ'is, dank’ al la mal'amik'o'j, kiu'j promen'aĉ'is sur mi ĉi-nokt'e.

—Ne for'ir'u, sinjor'o gubernator'o —dir'is doktor'o Recio—. Mi preskrib'os al vi poci'o'n kontraŭ la sekv'o'j de fal'o'j kaj bat'ad'o'j, kaj ĝi plen'e re'don'os al vi vi'a'n antaŭ'a'n fort'o'n kaj

energi'o'n. Rilat'e al manĝ'o'j, mi promes'as al vi'a moŝt'o, ke mi ŝanĝ'os mi'a'n si'n'ten'o'n kaj permes'os vi'n manĝ'i ĉio'n ajn, abund'e kaj laŭ vi'a plaĉ'o.

—Tro tard'e jam por ŝanĝ'o'j —respond'is Sancho—. Tiom mi dezir'us rest'i ĉi tie, kiom far'iĝ'i turk'o. Ĉi mistifik'o'j ne toler'ebl'as du'a'n foj'o'n. Je Di'o, mi flirt'us sen flug'il'o'j tra la aer'o, antaŭ

ol plu okup'i la gubernator'a'n posten'o'n aŭ akcept'i ali'a'n simil'a'n, eĉ se oni propon'us ĝi'n al mi en la plej favor'a'j kondiĉ'o'j. Mi aparten'as al la famili'o Panza, kaj ni ĉiu'j est'as obstin'a'j: se foj'e ni dir'as jes, eĉ se takt'e ni dev'us dir'i ne, est'os jes spit'e al la tut'a mond'o. En ĉi stal'o rest'u la flug'il'o'j de la formik'o. Ili lev'is mi'n en la aer'o'n, por ke mi'n manĝ'u la hirund'o'j kaj ali'a'j bird'o'j. Mi re'ven'u do al mi'a simpl'a pied'ir'ad'o sur la ter'o, ĉar, kvankam mi ne port'os luks'a'j'n ŝu'o'j'n el kordov'a led'o, tamen ne mank'os al mi kanab'a'j sandal'o'j. Ĉiu angul'o kun si'a sankt'ul'o, kaj oni viv'u ne kiel oni vol'as, sed kiel oni pov'as. Kaj las'u mi'n pas'i, ĉar est'as tard'e.

—Sinjor'o gubernator'o, volont'e ni las'us vi'n ir'i —respond'is la majordom'o—, kvankam ni tre bedaŭr'os perd'i vi'n pro vi'a talent'o kaj vi'a krist'an'a kondut'o. Sed, kiel sci'at'e, la gubernator'o'j hav'as la dev'o'n, antaŭ ol ili for'las'as si'a'n ofic'o'n, prezent'i si'a'j'n kont'o'j'n.

Prezent'u do la kont'o'j'n rilat'e al la dek tag'o'j de vi'a gubernator'ec'o, kaj post'e ir'u en pac'o, kaj Di'o vi'n akompan'u.

—Nur person'o rajt'ig'it'a de mi'a sinjor'o la duk'o pov'us pet'i de mi kont'o'j'n —respond'is Sancho—. Tial, ke mi renkont'os la duk'o'n, mi prezent'os la kont'o'j'n al li mem. Krom'e, mi for'ir'as nud'a, do ne neces'as ali'a pruv'o, ke mi reg'is kiel anĝel'o.

—Je Di'o, la grand'a Sancho prav'as —dir'is doktor'o Recio—. Mi opini'as, ke ni dev'as las'i li'n ir'i, ĉar la duk'o tre ĝoj'os re'vid'i li'n.

La ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j opini'is sam'e kaj las'is li'n el'ir'i. Sed unu'e oni propon'is al li si'a'n kompani'o'n kaj kio'n ajn li dezir'us por la regal'o de si'a person'o kaj por la komfort'o de si'a vojaĝ'o. Sancho respond'is, ke li dezir'as nur iom da horde'o por si'a azen'o kaj du'on'a'n pan'o'n kaj pec'o'n de fromaĝ'o por si mem, ĉar la voj'o est'is tiel kurt'a, ke ne neces'is pli abund'a'j aŭ

pli bon'a'j proviz'o'j. Ĉiu'j brak'um'is li'n, li reciprok'is plor'ant'e, el'rajd'is kaj las'is ili'n mir'ig'it'a'j pro si'a'j vort'o'j kaj pro si'a saĝ'a kaj firm'a decid'o.

Ĉapitr'o 54

Pri afer'o'j aparten'ant'a'j nur al ĉi histori'o, ne al ali'a

La ge'duk'o'j decid'is antaŭ'e'n'puŝ'i la afer'o'n de la defi'o, kiu'n do'n Quijote ĵet'is kontraŭ ili'a servut'ul'o pro la motiv'o jam kon'at'a. Sed tial, ke la jun'ul'o trov'iĝ'is en Flandr'uj'o, kie'n li for'kur'is por evit'i al si hav'i doña Rodríguez kiel bo'patr'in'o'n, la ge'duk'o'j decid'is anstataŭ'ig'i li'n per gaskon'a lake'o nom'it'a Tosilos, detal'e klar'ig'int'e al li, kiel li dev'us kondut'i. Du tag'o'j'n post'e la duk'o inform'is la hidalg'o'n, ke en kvar tag'o'j li'a kontraŭ'ul'o al'ven'os, prezent'iĝ'os en kavalir'a arm'aĵ'o, kaj asert'os, ke la knab'in'o mensog'as, je du'on'a, kaj eĉ je tut'a barb'o, [387] se ŝi insist'as, ke li promes'is edz'iĝ'i al ŝi. Do'n Quijote plezur'e ricev'is la nov'aĵ'o'n, flat'is si'n per la ide'o, ke li far'os mir'ind'aĵ'o'j'n en ĉi afer'o, kaj konsider'is si'n feliĉ'a hav'i la okaz'o'n montr'i la potenc'o'n de si'a ne'venk'ebl'a brak'o antaŭ la duk'o kaj la duk'in'o. Tiel do, li atend'is kun grand'a ĝoj'o la pas'o'n de la kvar tag'o'j, kies daŭr'o, en li'a sen'pacienc'o, ŝajn'is long'iĝ'i ĝis kvar jar'cent'o'j.

Ni las'u la tag'o'j'n pas'i (sam'e kiel ni las'as pas'i ali'a'j'n afer'o'j'n) kaj ir'u akompan'i Sanchon, kiu du'on'e gaj'a, du'on'e trist'a, rajd'is sur la azen'o sur'voj'e al si'a mastr'o, kies kompani'o plaĉ'is al li pli ol gubernator'i super ĉiu'j insul'o'j de la mond'o.

Nu, okaz'is, ke li ne mult'e distanc'iĝ'is de la lok'o de si'a gubernator'ec'o (li neniam ĝen'is si'n ek'sci'i, ĉu li reg'is insul'o'n, urb'o'n aŭ vilaĝ'o'n), kiam li vid'is ven'i sur la voj'o ses pilgrim'ant'o'j'n kun ties long'a'j baston'o'j. Tem'is pri ekster'land'an'o'j, el tiu'j, kiu'j pet'as almoz'o'n kant'ant'e. Jam proksim'a'j al Sancho, ili dis'met'is si'n en form'o'n de al'o, lev'is la voĉ'o'n sam'temp'e kaj komenc'is kant'i en si'a lingv'o i'o'n, kio'n Sancho ne kompren'is, se escept'i la klar'e prononc'it'a'n vort'o'n «almoz'o». Li konklud'is do, ke ili pet'as mon'o'n per si'a kant'o, kaj tial, ke —laŭ asert'o de Cid'e Hamete— li est'is tre karitat'em'a, li el'pren'is el si'a du'sak'o si'a'n proviz'o'n de pan'o kaj fromaĝ'o kaj ĝi'n propon'is al la grup'o, dir'ant'e per gest'o'j, ke li hav'as neni'o'n ali'a'n por don'i.

Ili tre volont'e akcept'is la donac'o'n, sed dir'is:

—Guelte, guelte. [388]

—Mi ne kompren'as vi'n, bon'ul'o'j —respond'is Sancho.

Tiam unu el ili el'tir'is burs'o'n el sub si'a ĉemiz'o kaj montr'is ĝi'n al Sancho, por ke li kompren'u, ke ili dezir'as mon'o'n; sed li met'is la dik'fingr'o'n sur si'a'n gorĝ'o'n kaj etend'is la man'o'n supr'e'n por signif'i, ke li ne hav'as eĉ unu sol'a'n sold'o'n. Post'e li ek'ir'is pas'i inter ili, kaj tiam unu pilgrim'ant'o, kiu jam de la komenc'o rigard'ad'is li'n kun grand'a atent'o, al'kur'is al li, ĵet'is la brak'o'j'n ĉirkaŭ li'a'n tali'o'n, kaj dir'is laŭt'e kaj en bon'a kastilia lingv'o:

—Je Di'o, kio'n mi vid'as? Ĉu mi ne hav'as en mi'a'j brak'o'j mi'a'n kar'a'n amik'o'n kaj najbar'o'n Sancho Panza? Jes, sen'dub'e, ĉar ĉi-moment'e mi nek dorm'as, nek est'as ebri'a.

Sancho mir'is, ke oni vok'as li'n per ties nom'o, kaj ke fremd'a pilgrim'ant'o li'n brak'um'as; kaj kvankam la ŝild'ist'o fiks'e kaj silent'e rigard'is li'n, li ne pov'is re'kon'i la fremd'ul'o'n. Sed la pilgrim'ant'o, vid'ant'e li'a'n perpleks'a'n vizaĝ'o'n, dir'is:

—Nu! Ĉu ebl'e, frat'o Sancho Panza, vi ne kon'as vi'a'n najbar'o'n, la mudeharon Ricote, la mercer'ist'o'n de vi'a vilaĝ'o?

Tiam Sancho rigard'is li'n eĉ pli atent'e, komenc'is re'memor'i li'a'j'n trajt'o'j'n, fin'e plen'e re'kon'is li'n kaj, sen de'salt'i de sur la azen'o, ĵet'is la brak'o'j'n ĉirkaŭ la kol'o'n de la ali'a kaj dir'is:

—Kiu, je la diabl'o, pov'us re'kon'i vi'n, Ricote, en tiel ekstravaganc'a kostum'o? Dir'u, kiu far'is vi'n franc'aĉ'o, kaj kial vi aŭdac'as re'ven'i al Hispanio, kie, se oni vi'n kapt'us kaj kon'us, vi'a sort'o ne est'us envi'ind'a?

—Se vi ne denunc'os mi'n —respond'is la pilgrim'ant'o—, neni'u kon'os mi'n en ĉi kostum'o. Sed ni devi'u de la voj'o kaj ir'u al la popl'ar'o tie vid'ebl'a, kie mi'a'j kompan'o'j dezir'as manĝ'i kaj ripoz'i. Vi manĝ'os kun ili, ĉar ili est'as tre agrabl'a'j, kaj mi hav'os la ŝanc'o'n rakont'i al vi ĉio'n al mi okaz'int'a'n, de kiam mi for'las'is ni'a'n vilaĝ'o'n, obe'ant'e la reĝ'a'n dekret'o'n, kiu, kiel vi sci'as, minac'is per sever'a'j pun'o'j mi'a'n kompat'ind'a'n popol'o'n.

Sancho akcept'is la invit'o'n, Ricote dir'is i'o'n al si'a'j kompan'o'j, kaj la grup'o ir'is al la popl'ar'o star'ant'a je kelk'a distanc'o de la voj'o. Al'ven'int'e, ili ĵet'is flank'e'n la baston'o'j'n, de'met'is la pelerin'o'j'n kaj rest'is en si'a'j sajoj. Ĉiu'j est'is jun'a'j kaj bel-aspekt'a'j, krom la jam matur-aĝ'a Ricote, kaj port'is kun si du'sak'o'j'n ŝajn'e bon'e proviz'it'a'j'n per, almenaŭ, manĝ'aĵ'o'j apetit'ig'a'j kaj trink-invit'a'j eĉ de la distanc'o de unu mejl'o. Ili kuŝ'iĝ'is sur la grund'o kaj, uz'ant'e la herb'o'n kiel tabl'o-tuk'o'n, dis'met'is sur ĝi pan'o'n, sal'o'n, tranĉ'il'o'j'n, nuks'o'j'n, pec'o'j'n de fromaĝ'o, kelk'e da nud'a'j ŝink-ost'o'j ne jam ronĝ'ebl'a'j, sed almenaŭ suĉ'ebl'a'j, kaj last'e i'a'n nigr'a'n plad'o'n nom'it'a'n kaviar'o, kiu far'iĝ'as el fiŝ-ov'o'j kaj est'as fort'e soif'o-don'a. Oliv'o'j ne mank'is, bon'gust'a'j kaj palat'o-flat'a'j, kvankam ili vid'iĝ'is sek'a'j kaj ne kondiment'it'a'j. Sed kiel ĉampion'o'j en ĉi festen'o-kamp'o eminent'is ses bot'o'j da vin'o. Ĉiu el'pren'is la si'a'n el si'a du'sak'o, kaj eĉ la bon'a Ricote, turn'iĝ'int'a de mudeharo en german'o'n, montr'is la si'a'n, laŭ'dimensi'e kompar'ebl'a'n kun la ali'a'j kvin.

Ili komenc'is manĝ'i kun eg'a apetit'o, pren'is per la pint'o de la tranĉ'il'o'j iom'et'o'n de ĉiu plad'o, tre lant'e ĝi'n gust'um'is, kaj proksim'ig'is la buŝ'o'n de la bot'o'j al si'a'j propr'a'j buŝ'o'j, fiks'ant'e la okul'o'j'n al la ĉiel'o, kvazaŭ ili al'cel'us tie'n per la rigard'o. Ili ten'iĝ'is tia'manier'e kelk'a'n temp'o'n, mov'ant'e la kap'o'n de flank'o al flank'o, kiel montr'o'n de grand'a plezur'o, dum la intern'aĵ'o de la bot'o'j kaskad'is en ili'a'j'n stomak'o'j'n.

Ĉio'n rigard'is Sancho, kaj neni'o li'n aflikt'is: kontraŭ'e, por fidel'i al la proverb'o de li tre kon'at'a: «Kiam en Romo, far'u kiel la Roman'o'j», li pet'is de Ricote ties bot'o'n kaj cel'is per ĝi si'a'n buŝ'o'n, kun ne mal'pli da plezur'o ol la ceter'a'j. La bot'o'j las'is si'n lev'i kvar foj'o'j'n, sed ne la kvin'a'n, ĉar ili est'is jam sen unu gut'o da vin'o, ne plu melk'ebl'a'j, kaj ŝrump'int'a'j kiel sek'a fig'o, kio damp'is la ĝoj'o'n de la grup'o. De temp'o al temp'o, unu el la pilgrim'ant'o'j pren'is la man'o'n de Sancho kaj dir'is:

—Espagnoli kaj tudesqui tuto uno bon compagno. [389]

Kaj Sancho respond'is:

—Bo'n compagno, jur'a Di! [390]

Kaj li rid'eg'is unu hor'o'n, sen memor'i tiam si'a'j'n gubernator'a'j'n tra'viv'aĵ'o'j'n: ĉar, ordinar'e, la zorg'o'j ne hav'as jurisdikci'o'n super la temp'o dediĉ'at'a al manĝ'o kaj trink'o.

Nu, ĉe la el'ĉerp'iĝ'o de la vin'o, la vir'o'j komenc'is sent'i grand'a'n torpor'o'n kaj fin'e profund'e en'dorm'iĝ'is sur tabl'o'j kaj tuk'o'j, t.e. sur la herb'o mem. Nur Ricote kaj Sancho rest'is vek'it'a'j, ĉar ili manĝ'is pli, kaj drink'is mal'pli ol la ali'a'j. Ricote pren'is Sanchon je la man'o, apart'iĝ'is kun li de la pilgrim'ant'o'j, merg'it'a'j en dolĉ'a dorm'o, kaj en pur'a kastilia lingv'o, sen re'fal'i eĉ

unu sol'a'n foj'o'n en si'a'n mudeharan ĵargon'o'n, li dir'is:

—Vi bon'e sci'as, amik'o kaj najbar'o Sancho, ke la edikt'o proklam'it'a de li'a reĝ'a moŝt'o kontraŭ mi'a popol'o vek'is en ni alarm'o'n kaj terur'o'n. Mi tiel fort'e tim'iĝ'is, ke mi imag'is, ke oni jam aplik'as al mi kaj al mi'a famili'o la rigor'a'n pun'o'n preskrib'it'a'n de la edikt'o, eĉ antaŭ

ol fin'iĝ'us la temp'o, kiu'n ni leĝ'e dispon'is por for'las'i Hispanion. Mi pens'is, ke, se mi nepr'e dev'us for'las'i mi'a'n dom'o'n kaj sekv'e hav'ig'i al mi ali'a'n, est'us prudent'e for'ir'i sol'a de la vilaĝ'o kaj serĉ'i lok'o'n, kie mi pov'us en'loĝ'ig'i la famili'o'n trankvil'e kaj sen la hast'a si'n'pel'o de la ali'a'j: ĉar mi bon'e kompren'is, kaj ankaŭ ni'a'j old'ul'o'j, ke la proklam'o est'is, ne nur'a minac'o, kiel kelk'a'j opini'is, sed ordon'o efektiv'ig'end'a en difin'it'a temp'o. Mi hav'is tia'n konvink'o'n, ĉar mi sci'is pri la absurd'a'j kaj perfid'a'j intenc'o'j de mi'a popol'o, kaj cert'e la ĉiel'o inspir'is li'a'n reĝ'a'n moŝt'o'n al'pren'i tiel saĝ'a'n decid'o'n. Ceter'e, ni ĉiu'j ne kulp'is: kelk'a'j el ni est'is ver'a'j kaj bon'a'j krist'an'o'j, sed tiel mal'mult'a'j, ke ili ne pov'is opon'i al la intrig'o'j de la ali'a'j: kaj ne konven'as fleg'i vipur'o'n en si'a sin'o, kiam oni hav'as la mal'amik'o'n en si'a hejm'o. Fakt'e oni prav'e ni'n kondamn'is al ekzil'o, mild'a kaj leĝer'a pun'o laŭ ies opini'o'j, sed la plej terur'a, kiu'n ni pov'us sufer'i. Kie ajn ni trov'iĝ'as, ni plor'e sopir'as al Hispanio, ĉar fin'fin'e ni nask'iĝ'is ĉi tie, kaj ĝi est'as ni'a ver'a land'o. Sed neni'e ni renkont'is la akcept'o'n dezir'at'a'n de ni'a mis'fortun'o. En Berberio kaj en ali'a'j part'o'j de Afrik'o ni esper'is, ke oni bon'ven'ig'us kaj regal'us ni'n, sed ĝust'e tie ni ricev'as plej terur'a'j'n ofend'o'j'n kaj mis'trakt'o'j'n. Ni ne konsci'is pri ni'a feliĉ'o, ĝis ni ĝi'n perd'is, kaj la pli'part'o el ni tiel eg'e dezir'as re'vid'i Hispanion, ke mult'eg'a'j, kiu'j sci'pov'as la hispan'a'n, kiel mi, re'ven'as las'int'e en la ekster'land'o la edz'in'o'n kaj fil'o'j'n ne'protekt'at'a'j: ĝis tia ekstrem'o ni am'as Hispanion; kaj nun mi sci'as, laŭ

propr'a spert'o, ke, kiel oni dir'as, «dolĉ'as la am'o al la patr'uj'o». Nu, bon'e, mi for'vojaĝ'is de ni'a vilaĝ'o kaj ir'is al Franci'o, kie oni bon'e akcept'is ni'n. Sed mi dezir'is vid'i la ali'a'j'n land'o'j'n, do vizit'is Italion kaj al'ven'is al Germanio, kie, ŝajn'is al mi, mi pov'us viv'i pli liber'e, ĉar ties loĝ'ant'o'j ne zorg'as pri subtil'aĵ'o'j. La hom'o'j kondut'as tie laŭ'plaĉ'e, tial, ke preskaŭ en la tut'a land'o oni viv'as en religi'a liber'ec'o. Mi lu'pren'is dom'o'n en vilaĝ'o proksim'a al Aŭgsburg'o, kaj kun'iĝ'is kun ĉi vir'o'j. Mult'a'j pilgrim'ant'o'j german'a'j kutim'as ven'i ĉiu'jar'e al Hispanio, por vizit'i ties sankt'a'j'n lok'o'j'n, kaj ili'n konsider'as ver'a'j Eldorad'o'j, ĉar ĉie ili sci'as hav'ig'i al si i'o'n avantaĝ'a'n aŭ profit'a'n. Ili vag'as tra preskaŭ la tut'a Hispanio, kaj ne ekzist'as vilaĝ'o, kie ili ne ricev'as sen'pag'e manĝ'o'n kaj trink'o'n kaj, krom'e, almenaŭ unu real'o'n en kontant'a mon'o. Ĝis la fin'o de si'a pilgrim'ad'o ili sukces'as ŝpar'i pli ol cent eskud'o'j'n, ŝanĝ'as ili'n per or'a'j mon'er'o'j, kaŝ'as ili'n ie ajn, en la kav'o'j de la baston'o'j aŭ inter

la flik'o'j de la pelerin'o, kaj kontraband'as la mon'o'n el la regn'o, malgraŭ la gard'ist'o'j de posten'o'j kaj haven'o'j, kie oni pri'serĉ'as ili'n. Mi intenc'as nun, Sancho, re'pren'i la trezor'o'n, kiu'n mi las'is en'ter'ig'it'a, kaj tial, ke ĝi kuŝ'as ekster la vilaĝ'o, mi pov'os el'fos'i ĝi'n sen danĝer'o. Post'e, de Valencio mi skrib'os, aŭ mem ir'os, al mi'a'j edz'in'o kaj fil'in'o. Mi sci'as, ke ili trov'iĝ'as en Alĝerio, kaj de tie mi klopod'os pren'i ili'n al franc'a haven'o kaj tuj sekv'e al Germanio, kie ni atend'os kio'n la di'a vol'o rezerv'os al ni. Ver'dir'e, Sancho, mi sci'as, ke mi'a fil'in'o Ricota kaj mi'a edz'in'o Francisca Ricota est'as krist'an'a'j kaj katolik'a'j; kaj, kvankam mi mem ne hav'as tiel fort'a'n katolik'a'n fid'o'n kiel ili, tarn'e'n mi sent'as mi'n pli krist'an'a ol maŭr'a, kaj ĉiam suplikas Di'o'n, ke li apert'u al mi la okul'o'j'n de la spirit'o kaj kon'ig'u al mi, kiel mi dev'as serv'i Li'n. Sed kio surpriz'as mi'n, kaj ŝajn'as al mi ne'kompren'ebl'a, est'as, ke mi'a'j edz'in'o kaj fil'in'o prefer'is vojaĝ'i, ne al Franci'o, kie ili pov'us vi vi kiel krist'an'o'j, sed al Alĝerio.

—Nu, Ricote, cert'e ili ne pov'is decid'i per si mem, ĉar ili'n pren'is tie'n Ju'a'n Tiopieyo, la frat'o de vi'a edz'in'o —respond'is Sancho—. Kaj tial, ke li est'as ver'a maŭr'o, li vojaĝ'is al la plej konven'a lok'o por si. Kaj jen ali'a afer'o: mi opini'as, ke vi van'e serĉ'os kio'n vi en'ter'ig'is, ĉar mi aŭd'is la nov'aĵ'o'n, ke oni konfisk'is al vi'a'j bo'frat'o kaj edz'in'o grand'a'n nombr'o'n da perl'o'j kaj or'a'j mon'er'o'j, kiu'j'n ili port'is kun si.

—Pov'as est'i —dir'is Ricote—. Sed mi sci'as, Sancho, ke ili ne tuŝ'is mi'a'n trezor'o'n, tial, ke, pro tim'o al eventual'a mis'far'o, mi ne rivel'is al ili ĝi'a'n ekzist'o'n. Tiel do, se vi, Sancho, dezir'as ven'i kun mi por help'i el'fos'i kaj kaŝ'i ĝi'n ali'lok'e, mi don'os al vi du'cent eskud'o'j'n kaj per ili vi pov'os kontent'ig'i vi'a'j'n bezon'o'j'n, ĉar vi sci'as, ke mi sci'as, ke vi hav'as mult'a'j'n.

—Volont'e mi help'us vi'n —respond'is Sancho—. Sed okaz'as, ke mi ne est'as mon-avid'a, kio'n pruv'as la fakt'o, ke ĉi-maten'e mi eks'iĝ'is el posten'o, kie mi pov'us akir'i mon'o'n sufiĉ'a'n por teg'i per or'o la mur'o'j'n de mi'a dom'o kaj por manĝ'i el arĝent'a'j plad'o'j antaŭ ol pas'us ses monat'o'j. Pro tio, kaj ankaŭ tial, ke mi pens'as, ke mi perfid'us mi'a'n reĝ'o'n, se mi help'us li'a'j'n mal'amik'o'j'n, mi ne akompan'us vi'n, eĉ se, anstataŭ la du'cent eskud'o'j promes'it'a'j, vi don'us al mi ĉi-moment'e kvar'cent.

—Kia'n posten'o'n vi las'is, Sancho? —demand'is Ricote.

—La gubernator'ec'o'n de insul'o —respond'is Sancho—. Tia'n, ke ne facil'e oni trov'us ali'a'n sam'a'n.

—Kie kuŝ'as la insul'o?

—Kie? Ses mejl'o'j'n for de ĉi tie, kaj nom'iĝ'as insul'o Barataria.

—Kio'n vi dir'as? La insul'o'j situ'as en la mar'o, ne sur'ter'e —respond'is Ricote.

—Ĉu ver'e? Mi ripet'as al vi, amik'o Ricote, ke ĉi-maten'e mi ek'ir'is de tie, kaj ke hieraŭ mi ankoraŭ reg'is ĝi'n laŭ'plaĉ'e kaj bel'e. Tamen mi for'las'is la posten'o'n, ĉar la gubernator'a ofic'o ŝajn'as al mi danĝer'a.

—Kaj kio'n vi gajn'is per vi'a gubernator'ec'o? —demand'is Ricote.

—Mi gajn'is la sci'o'n —respond'is Sancho—, ke mi nask'iĝ'is por reg'ad'i neni'o'n, se escept'i greg'o'n da ŝaf'o'j, kaj ke la riĉ'o'n akir'ebl'a'n en tia'j posten'o'j oni gajn'as je la kost'o de la ripoz'o, la dorm'o kaj eĉ la manĝ'o: ĉar en la insul'o'j, la gubernator'o'j dev'as apenaŭ manĝ'i, precip'e se ia kurac'ist'o zorg'as pli ili'a bon'fart'o.

—Mi ne kompren'as vi'n, Sancho —dir'is Ricote—. Ŝajn'as al mi, ke vi'a'j vort'o'j ne hav'as senc'o'n. Kiu don'us al vi insul'o'n, ke vi ĝi'n reg'u? Ĉu ne ekzist'as en la mond'o vir'o'j pli lert'a'j ol vi por gubernator'i? Nu, Sancho, vek'iĝ'u el vi'a'j fantazi'o'j, kaj dir'u, ĉu fin'e vi vol'as akompan'i mi'n, kiel mi vi'n pet'is, kaj help'i mi'n el'fos'i la kaŝ'it'a'n trezor'o'n. Ver'a trezor'o ĝi est'as, pro si'a valor'o, kaj mi don'us al vi sufiĉ'e por ke vi viv'ten'u vi'n, kiel dir'it'e.

—Mi jam dir'is al vi, ke ne —respond'is Sancho—. Est'u kontent'a, ke mi ne denunc'os vi'n. Ir'u kun Di'o sur vi'a voj'o, kaj las'u, ke mi sekv'u la mi'a'n. Ĉar mi sci'as, ke oni perd'as kio'n oni honest'e akir'as, kaj ke, kio'n oni fripon'e gajn'as, tio perd'iĝ'as kun si'a mastr'o.

-Sancho, mi ne vol'as insist'i —dir'is Ricote—. Sed, dir'u, ĉu vi est'is en ni'a vilaĝ'o, kiam ek'ir'is de tie mi'a'j edz'in'o, fil'in'o kaj bo'frat'o?

—Jes, mi est'is —respond'is Sancho—, kaj sci'u, ke vi'a fil'in'o aper'is tiel bel'a, ke ĉiu'j vilaĝ'an'o'j ne ĉes'is admir'i ŝi'n, dir'ant'e, ke ŝi est'as la plej bel'a knab'in'o de la mond'o. Ŝi plor'is kaj brak'um'is al si'a'j amik'in'o'j kaj kon'at'in'o'j, kaj ankaŭ al la ceter'a'j person'o'j ir'int'a'j ŝi'n adiaŭ'i, kaj ŝi pet'is ili'n rekomend'i ŝi'n al Di'o kaj al Ni'a Sinjor'in'o. Kaj ŝi far'is si'a'n pet'o'n tiel kor'tuŝ'e, ke mi plor'is, kvankam mi ne plor'em'as. Fakt'e, mult'a'j person'o'j dezir'is el'ir'i kapt'i ŝi'n sur la voj'o por ŝi'n kaŝ'i, sed la tim'o kontraŭ'i la ordon'o'n de la reĝ'o de'ten'is ili'n. Plej decid'a montr'iĝ'is do'n Pedro Gregori'o, la jun'a kaj riĉ'a hered'ont'o, kiu'n vi kon'as. Laŭ'dir'e, li tre am'is ŝi'n, kaj, post ol ŝi for'vojaĝ'is, li neniam plu vid'iĝ'is en ni'a vilaĝ'o, kaj ni ĉiu'j pens'is, ke li ir'is post ŝi kun la intenc'o for'kapt'i ŝi'n. Sed ĝis nun oni sci'as neni'o'n nov'a'n pri la afer'o.

—Ĉiam mi suspekt'is, ke tiu kavalir'o am'ind'um'is mi'a'n fil'in'o'n. Sed mi fid'is je la virt'o de mi'a Ricota kaj ne zorg'is, ke li sent'is am'o'n al ŝi. Cert'e vi sci'as, Sancho, ke la maŭr'in'o'j neniam, aŭ preskaŭ neniam, hav'as am-intrig'o'n kun la old'krist'an'o'j: kaj mi'a fil'in'o, kiu'n mi opini'as pli krist'an'a ol am-inklin'a, cert'e ne tre atent'is la galant'ad'o'n de la jun'ul'o.

—Di'o vol'u vi'n prav'a —respond'is Sancho—, ĉar, ali'e, est'us bon'e nek al vi'a fil'in'o, nek al la jun'ul'o. Kaj jam ni dir'u adiaŭ ĉi tie, amik'o Ricote: mi dezir'as al'ven'i ĉi-nokt'e al la lok'o, kie viv'as mi'a sinjor'o do'n Quijote.

—Di'o akompan'u vi'n, frat'o Sancho. Mi'a'j kompan'o'j jam komenc'as mov'et'iĝ'i, kaj est'as temp'o daŭr'ig'i la vojaĝ'o'n.

Post'e ili brak'um'is unu la ali'a'n, Sancho sur'azen'iĝ'is, Ricote en'man'ig'is si'a'n baston'o'n, kaj ili dis'ir'is.

[387] La barb'o est'is simbol'o de respekt'ind'ec'o kaj honor'o, kaj je ĝi kelk'foj'e ĵur'is la vir'o'j.

Ke la knab'in'o ĵur'e mensog'as je barb'o est'as humur'a el'pens'o de Cervantes.

[388] En fuŝ'a german'a: «mon'o, mon'o».

[389] En fuŝ'a ital'a: «hispan'o'j kaj german'o'j est'as inter si bon'a'j kompan'o'j».

[390] Sancho pretend'as imit'i la ital'a'n: «Efektiv'e, bon'a'j kompan'o'j, mi ĵur'as je Di'o!».

Ĉapitr'o 55

Pri tio okaz'int'a sur'voj'e al Sancho Panza kaj pri ali'a'j event'o'j ekster'ordinar'a'j Pro si'a renkont'o kun Ricote, Sancho tre mal'fru'iĝ'is kaj ne pov'is al'ven'i en la sam'a tag'o al la kastel'o de la duk'o. Mank'is al li nur du mejl'o'j de plu'ir'o, kiam la nokt'o, dens'a kaj nigr'a, surpriz'is li'n; sed li ne zorg'is, ĉar est'is somer'o. Li do apart'iĝ'is de la voj'o kun la intenc'o ie atend'i kuŝ'e-ripoz'e la maten'o'n. Kaj ĝust'e kiam li serĉ'is lok'o'n, kie li pov'us aranĝ'i si'n kiel ebl'e plej komfort'e li kaj li'a azen'o fal'is en profund'a'n kaj nigr'a'n abism'o'n, kiu trov'iĝ'is inter kelk'a'j dom'o'j tre old'a'j. Fal'ant'e, li tut'kor'e rekomend'is si'n al Di'o, ĉar li pens'is, ke li rul'iĝ'os ĝis la fund'o de la infer'o. Tamen ne okaz'is tiel, pro tio, ke proksim'um'e dek ok fut'o'j'n sub'e, la azen'o frap'iĝ'is kontraŭ la fund'o'n, kaj li vid'is si'n ankoraŭ sur la brut'o, sen sufer'i i'a'n lez'o'n aŭ

vund'o'n. La ŝild'ist'o palp'is al si la tut'a'n korp'o'n kaj re'ten'is la spir'o'n kun la intenc'o konstat'i, ĉu li est'as sen'difekt'a aŭ hav'as tru'o'n ie en si'a'j divers'a'j part'o'j. Kaj vid'ant'e si'n sen'vund'a, san'a kaj komplet'a, li ne ĉes'is dank'i Di'o'n, tial, ke Li far'is al li tiel grand'a'n favor'o'n: ĉar li pens'is, ke li romp'iĝ'is en mil pec'o'j'n. Li palp'is ankaŭ la mur'o'n de la abism'o, por vid'i ĉu li pov'us el'ir'i sen ies help'o, sed li trov'is la mur'o'n glat'a, sen anfrakt'o'j taŭg'a'j por al'kroĉ'iĝ'o.

Tio tre aflikt'is Sanchon, ĉef'e kiam la azen'o komenc'is kor'tuŝ'e kaj dolor'e plend'i. Kaj Sancho aflikt'iĝ'is, cert'e ne sen motiv'o aŭ pro neni'o, ĉar ver'e li trov'iĝ'is en mav'a situaci'o.

—Ho! —kri'is la ŝild'ist'o—. Kia'j ne'atend'it'a'j akcident'o'j ordinar'e prezent'iĝ'as ĉiu'paŝ'e al la viv'ant'o'j en ĉi mizer'a mond'o! Kiu pov'us imag'i, ke hom'o hieraŭ sid'ant'a en la tron'o de insul'o kaj ordon'ant'a al si'a'j serv'ist'o'j kaj sub'ul'o'j, hodiaŭ trov'iĝ'us sepult'it'a en abism'o, sen ke iu sav'us li'n, aŭ sen ke serv'ist'o aŭ sub'ul'o ven'us li'n help'i? Mi kaj mi'a azen'o pere'os de mal'sat'o ĉi tie, se antaŭ'e mi ne mort'os pro aflikt'o, kaj la azen'o pro si'a'j kontuz'o'j kaj si'a'j romp'it'a'j ost'o'j. Se almenaŭ mi est'us tiel bon'ŝanc'a kiel mi'a sinjor'o do'n Quijote, kiam li descend'is en la kavern'o'n de la en'sorĉ'it'a Montesinos! Tie li ĝu'is pli bon'a'n regal'o'n ol en si'a propr'a hejm'o, ĉar ŝajn'e li trov'is la tabl'o'n pri'met'it'a kaj la lit'o'n pret'a. Tie li vid'is bel'a'j'n kaj agrabl'a'j'n vizi'o'j'n, sed mi vid'os ĉi tie, plej ebl'e, nur buf'o'j'n kaj kolubr'o'j'n. Ve al mi, kia'n bedaŭr'ind'a'n fin'o'n hav'as mi'a'j frenez'aĵ'o'j kaj fantazi'o'j! Kiam la ĉiel'o dispon'os, oni re'trov'os mi'n kaj el'pren'os mi'a'j'n ost'o'j'n jam nud'a'j, blank'a'j kaj ronĝ'it'a'j, kun'e kun la ost'o'j de mi'a bon'a azen'o, kaj ebl'e dank’ al ili, la hom'o'j ni'n re'kon'os, almenaŭ la hom'o'j sci'ant'a'j, ke Sancho Panza neniam apart'iĝ'is de si'a azen'o, nek li'a azen'o de Sancho. De'nov'e mi dir'as: ve al mi!, ĉar mi'a nigr'a sort'o ne vol'as, ke mi mort'u en mi'a land'o kaj mez'e de mi'a gent'o, kie almenaŭ

ne mank'us hom'o'j por pli'plor'i mi'n kaj por ferm'i al mi la okul'o'j'n en la last'a moment'o de mi'a viv'o. Ho, mi'a kompan'o kaj amik'o! Kiel mav'e mi rekompenc'is vi'a'j'n bon'a'j'n serv'o'j'n!

Pardon'u mi'n kaj, kiom vi pov'as kaj sci'as, pet'u la Fortun'o'n el'tir'i ni'n el ĉi mizer'a situaci'o, kie ni ambaŭ trov'iĝ'as. Mi promes'as met'i laŭr'kron'o'n sur vi'a'n kap'o'n, tiel, ke vi ŝajn'os laŭr-kron'it'a poet'o, kaj du'obl'ig'i vi'a'n porci'o'n da furaĝ'o.

Sancho lament'ad'is ĉi-manier'e, kaj li'a azen'o aŭskult'is li'n sen respond'i eĉ unu vort'o'n: tiom grand'is li'a aflikt'o kaj angor'o. Fin'e, post ol ili pas'ig'is la tut'a'n nokt'o'n en ĉi kor'tuŝ'a'j plend'o'j kaj lament'o'j, ven'is la tag'o, ĉe kies lum'o Sancho vid'is ke, ne'help'at'e, ili tut'e ne pov'os

el'grimp'i el la put'o. Li komenc'is ve'i kaj laŭt'e kri'i, esperant'e, ke iu aŭd'os li'n. Sed li'a'j kri'o'j perd'iĝ'is en la dezert'o, ĉar tie ĉirkaŭ'e eĉ ne unu person'o pas'is. Tiam li konsider'is si'n mort'a.

La azen'o kuŝ'is sur si'a dors'o, sed Sancho sukces'is star'ig'i ĝi'n, kvankam ĝi apenaŭ kapabl'is ten'i si'n sur la pied'o'j. El la du'sak'o, akompan'int'a li'n en ties mis'sort'a fal'o, li pren'is pec'o'n da pan'o, don'is ĝi'n al si'a azen'o, la best'o manĝ'is ĝi'n tre volont'e, kaj Sancho dir'is, kvazaŭ la azen'o li'n kompren'us: «Se pan'o ne mank'as, la zorg'o'j ne akr'as».

Ĉe tio Sancho vid'is en unu flank'o de la put'o apertur'o'n, tra kiu oni ebl'e pov'us pas'i, se oni kaŭr'us kaj kun'tir'iĝ'us. Sancho en'ŝov'is si'n du'on'ramp'e kaj rimark'is intern'e kav'o'n pli grand'a'n kaj spac'a'n. Kaj li pov'is tio'n rimark'i, ĉar tra la supr'a part'o filtr'iĝ'is sun'a radi'o. Li vid'is ankaŭ, ke la kav'o long'iĝ'as kaj volb'iĝ'as en la fund'o, tiam re'ven'is al la lok'o, kie star'is la azen'o, kaj per unu ŝton'o komenc'is dis'bat'i kaj fal'ig'i la ter'o'n ĉirkaŭ la apertur'o, kun la intenc'o far'i pas'ej'o'n por la azen'o. Li baldaŭ efektiv'ig'is la labor'o'n, pren'is la brid'o'n de la best'o kaj antaŭ'e'n'paŝ'is en la grot'o'n por vid'i, ĉu en ali'a flank'o ekzist'as ia ebl'o el'ir'i. Li paŝ'is jen en tenebr'o, jen en mal'lum'o, sed neniam sen tim'o.

—La ĉio'pov'a Di'o mi'n help'u —li dir'is en si—. Ĉi ver'a mis'fortun'o dev'us okaz'i al mi'a mastr'o do'n Quijote, ĉar li konsider'us ĝi'n aventur'o, pens'us, ke ĉi profund'aĵ'o'j kaj ubliet'o'j est'as palac'o'j kaj flor'ant'a'j ĝarden'o'j, kaj ke el ĉi tenebr'a kaj prem'a lok'o, li el'ir'us en herb'ej'o'n plen'a'n de flor'o'j. Sed mi, kompat'ind'a hom'o mank'a de klar'vid'o kaj de kuraĝ'o, ĉiu'moment'e imag'as, ke, ne'atend'it'e, ali'a abism'o pli profund'a ol la unu'a apert'iĝ'os ĉe mi'a'j pied'o'j kaj mi'n definitiv'e glut'os. Bon'ven'o'n al vi, mal'bon'o, se vi al'ven'as sol'a!

Tiel li pens'is kaj plu'ir'is, kaj kiam ŝajn'is al li, ke li jam avanc'is preskaŭ du mejl'o'j'n, li rimark'is iom'et'o'n da konfuz'a lum'o, ŝajn'e tag'a, tra ie penetr'ant'a, kaj tiam li imag'is, ke, fin'e, li sukces'os renkont'i la voj'o'n al la viv'o.

Cid'e Hamete Benegeli las'as li'n ĉi tie kaj re'ven'as al do'n Quijote, kiu, ĝoj'e kaj sen'pacienc'e, atend'is la tag'o'n de la duel'o por batal'i kontraŭ la perfid'int'o de la fil'in'o de doña Rodríguez kaj por ripar'i la malic'aĵ'o'n kaj la ofend'o'n far'it'a'n al la knab'in'o.

Nu, okaz'is, ke iu'n maten'o'n do'n Quijote el'rajd'is ekzerc'i si'n kaj praktik'i, kun la intenc'o est'i bon'e prepar'it'a por la duel'o de la sekv'ant'a tag'o. Kaj, kiam li instig'is la ĉeval'o'n en kurt'a'n kaj subit'a'n galop'o'n, Rocinante tiom proksim'iĝ'is al fend'o, ke se la hidalg'o ne brid'us abrupt'e la best'o'n, li nepr'e fal'us en profund'aĵ'o'n. Li pov'is ĝust'a'temp'e halt'i kaj evit'i la en'fal'o'n kaj, sen de'salt'i de la ĉeval'o, rigard'is en la fend'o'n. Tiam li aŭd'is voĉ'o'n el la intern'o, atent'e aŭskult'is kaj pov'is disting'i kaj kompren'i kio'n la kri'ant'o dir'is:

—Hej, tie supr'e! Ĉu ne aŭd'as mi'n ia krist'an'o, aŭ ia karitat'em'a kavalir'o kapabl'a sent'i kompat'o'n al povr'a pek'ul'o en'ter'ig'it'a viv'a, al mis'sort'a kaj embaras'at'a gubernator'o?

Ŝajn'is al do'n Quijote, ke li aŭd'as la voĉ'o'n de Sancho. Tio konfuz'is kaj perpleks'ig'is li'n, kaj, kri'ant'e kiom li pov'is, li dir'is:

—Kiu est'as tie en la fund'o? Kiu plend'as?

—Kiu pov'us est'i do, kaj kiu pov'us plend'i, se ne la mizer'a Sancho Panza, gubernator'o, pro

si'a'j pek'o'j kaj pro si'a mis'fortun'o, de la insul'o Barataria, kaj iam ŝild'ist'o de la fam'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha?

Tio'n aŭd'ant'e, do'n Quijote du'obl'e mir'is kaj stupor'is, kaj ven'is al li en la kap'o'n, ke Sancho Panza mort'is, kaj ke li trov'iĝ'as tie sub'met'at'a al la pun'o'j de la purgatori'o. Kaj puŝ'at'e de ĉi ide'o, li dir'is:

—Mi pet'as vi'n, je la nom'o de ĉio sankt'a al krist'an'a katolik'o, ke vi dir'u, kiu vi est'as. Kaj se vi est'as pun'at'a anim'o, dir'u kio'n mi far'u por vi; ĉar tial, ke laŭ'profesi'e mi help'as kaj favor'as la sen'fortun'a'j'n kaj mizer'a'j'n de ĉi mond'o, sen'dub'e mi sam'e dev'as kondut'i rilat'e al la help'ind'a'j de la trans'a mond'o, ne'kapabl'a'j mem help'i si'n.

—Laŭ tio —dir'is Sancho— vi, la parol'ant'o tie supr'e, est'as mi'a sinjor'o do'n Quijote de La Mancha. La voĉ'o est'as li'a, sen'dub'e.

—Jes, mi est'as do'n Quijote —respond'is la hidalg'o—, kies profesi'o konsist'as en tio, don'i help'o'n kaj protekt'o'n al la viv'a'j kaj al la mort'a'j en ili'a'j bezon'o'j. Tial dir'u do, kiu vi est'as, ĉar vi kaŭz'as al mi profund'a'n konstern'o'n. Se vi est'as mi'a ŝild'ist'o Sancho Panza, kaj vi mort'is, kaj la diabl'o'j ne port'is vi'n kun si, kaj vi trov'iĝ'as en la purgatori'o pro la mizerikord'o de Di'o, ni'a Sankt'a Patr'in'o la Eklezi'o pov'as, per si'a'j rit'o'j, liber'ig'i vi'n el vi'a'j turment'o'j. Kaj de mi'a flank'o, mi prop'et'os kun la Eklezi'o por vi'a sav'iĝ'o, eĉ se tiu-cel'e mi el'spez'os ĝis mi'a last'a sold'o. Bon'vol'u do parol'i pli klar'e, kaj dir'i, kiu vi est'as.

—Mi ĵur'as je ĉio ajn —respond'is la sub'ter'a voĉ'o— kaj je ajn'a person'o, laŭ la dezir'o de vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, ke mi est'as vi'a ŝild'ist'o Sancho Panza, ke neniam mi mort'is ankoraŭ, kaj ke, post ol mi for'las'is mi'a'n gubernator'ec'o'n pro kaŭz'o'j kaj motiv'o'j, por kies klar'ig'o mi bezon'us tro long'a'n temp'o'n, mi fal'is hieraŭ nokt'e en ĉi abism'o'n kun la azen'o. Kaj ĝi pruv'os, ke mi ne mensog'as, ĉar ĝi star'as ĉi tie, ĉe mi'a flank'o.

Nu, ĝust'e tiam, kvazaŭ la azen'o kompren'us kio'n Sancho dir'is, ĝi komenc'is ia'i tiel fort'e, ke la tut'a kavern'o re'son'is.

—Ne'refut'ebl'a atest'ant'o, ver'e! —dir'is do'n Quijote—. Mi kon'as ĝi'a'n ia'o'n, kvazaŭ mi mem el'puŝ'us ĝi'n. Kaj ankaŭ vi'a'n voĉ'o'n mi re'kon'as, kar'a Sancho. Atend'u, mi ir'os al la kastel'o, kiu est'as proksim'e, kaj re'ven'os kun kelk'a'j person'o'j, ke oni el'tir'u vi'n el ĉi profund'aĵ'o, kie'n cert'e vi'a'j pek'o'j vi'n puŝ'is.

—Bon'vol'u ir'i kaj re'ven'i rapid'e, sinjor'o, je Di'o —respond'is Sancho—. Mi ne pov'as sufer'i rest'i ĉi tie en'ter'ig'it'a viv'a. Kaj mi mort'as de tim'o.

Do'n Quijote las'is li'n kaj ir'is al la kastel'o rakont'i al la ge'duk'o'j la akcident'o'n de Sancho Panza. Ili tre mir'is, kvankam ili bon'e kompren'is, ke li fal'is en i'a'n tru'o'n komunik'iĝ'ant'a'n kun sub'ter'a galeri'o konstru'it'a en epok'o ne plu memor'ebl'a; sed ili ne pov'is imag'i, kial oni ne inform'is ili'n pri li'a re'ven'o, kiam li rezign'is la gubernator'ec'o'n. Fin'e oni al'port'is ŝnur'o'j'n kaj kabl'o'j'n, kaj dank’ al long'a pen'ad'o de mult'a'j brak'o'j, oni supr'e'n'tir'is la azen'o'n kaj la ŝild'ist'o'n de la tenebr'o en la lum'o'n. Unu student'o tie trov'iĝ'ant'a koment'is:

—La fripon'a'j dev'us el'ir'i el si'a'j posten'o'j ĉi-manier'e, ĝust'e kiel ĉi pek'ant'o el'ir'as el la fund'o de la abism'o: mort'ant'a de mal'sat'o, kun sen'kolor'a vizaĝ'o kaj probabl'e sen unu sold'o.

Sancho li'n aŭd'is kaj replik'is:

—Antaŭ ok aŭ dek tag'o'j, frat'o klaĉ'em'a, mi komenc'is reg'i la insul'o'n, kiu'n oni ced'is al mi, kaj en la dir'it'a temp'o eĉ ne unu hor'o'n mi vid'is mi'n sat'a de pan'o: kurac'ist'o'j persekut'is mi'n, mal'amik'o'j surstretis al mi la rip'o'j'n, kaj mi eĉ ne hav'is la okaz'o'n est'i sub'aĉet'it'a aŭ far'i fraŭd'o'n. Tiel do, ŝajn'as al mi, ke mi ne merit'as el'ir'i ĉi-manier'e. Sed la hom'o propon'as kaj Di'o dispon'as, kaj Li sci'as, kio pli taŭg'as kaj konven'as al ĉiu. Oni dev'as akomod'iĝ'i al ĉia cirkonstanc'o: kaj oni ne dir'u: «El ĉi akv'o mi ne trink'os» ĉar, kie oni esper'as trov'i ŝink'o'n, eĉ ties hok'o mank'as. Kaj Di'o mi'n kompren'as, kaj punkt'o. Neni'o'n pli mi dir'as, kvankam mi pov'us daŭr'ig'i.

—Ne ĉagren'iĝ'u, Sancho, nek far'u al vi tro da zorg'o'j pro la opini'o'j de la hom'o'j, se vi vol'as viv'i en pac'o —dir'is do'n Quijote—. Se vi hav'as la konscienc'o'n pur'a, las'u, ke la ali'a'j parol'u laŭ'plaĉ'e. Vol'i silent'ig'i la lang'o'n de la klaĉ'ul'o'j egal'us al tio, prov'i sen'akv'ig'i la mar'o'n. Se gubernator'o for'ir'as riĉ'a el si'a posten'o, oni nom'as li'n ŝtel'ist'o; kaj se sen'mon'a, oni dir'as ke li est'as ne'kapabl'a kaj stult'a.

—Sen'dub'e oni opini'os mi'n pli stult'a ol ŝtel'em'a —respond'is Sancho.

Tiel parol'ant'e, kaj ĉirkaŭ'at'e de bub'o'j kaj de mult'a'j ali'a'j person'o'j, ili al'ven'is al la kastel'o, kie, en koridor'o, jam la ge'duk'o'j ili'n atend'is. Sed antaŭ ol supr'e'n'ir'i renkont'i la duk'o'n, Sancho konduk'is la azen'o'n en la stal'o'n, dir'ant'e, ke la brut'o pas'ig'is tre mav'a'n nokt'o'n. Post'e li prezent'iĝ'is antaŭ si'a'j ge'sinjor'o'j, genu'iĝ'is kaj dir'is:

—Ĉar tio'n vol'is Vi'a'j Grand'ec'o'j, mi, kvankam sen propr'a'j merit'o'j, gubernator'is en vi'a insul'o Barataria, kie'n mi en'ir'is nud'a, kaj de kie mi ven'as sam'e nud'a, do mi nek gajn'is, nek perd'is. Atest'ant'o'j de mi'a kondut'o pov'os dir'i, ĉu mi reg'is bon'e aŭ mav'e. Mi klar'ig'is dub'o'j'n kaj juĝ'is proces'o'j'n, mort'ant'e dum'e de mal'sat'o, ĉar tio'n vol'is doktor'o Pedro Recio, nask'iĝ'int'a en Tirteafuera kaj kurac'ist'o de insul'a'j gubernator'o'j. Mal'amik'o'j atak'is ni'n en la nokt'o, kaj, kvankam ili met'is ni'n en grand'a'n embaras'o'n, la insul'an'o'j asert'as, ke ni venk'is dank’ al la fort'o de mi'a brak'o. Di'o don'u al ili tiom da san'o, kiom da ver'o ili dir'as.

Unu'vort'e, mi hav'is temp'o'n sufer'i la ŝarĝ'o'j'n kaj zorg'o'j'n propr'a'j'n al la reg'ad'o, kaj konklud'is, ke ili est'as tro'a pez'o por mi'a'j ŝultr'o'j, kaj ne'taŭg'a proviz'o por mi'a du'sak'o. Tiel do, antaŭ ol la gubernator'ec'o send'us mi'n promen'i, mi send'is la gubernator'ec'o'n al la diabl'o, kaj hieraŭ maten'e, mi for'las'is la insul'o'n tia, kia mi ĝi'n trov'is: kun la sam'a'j strat'o'j, dom'o'j kaj tegment'o'j. Neniom mi prunt'e'pren'is, nek miks'is mi'n en profit'a'j'n fi'negoc'o'j'n. Kaj, kvankam mi intenc'is dikt'i kelk'e da util'a'j leĝ'o'j, mi tio'n ne far'is, ĉar mi tim'is, ke oni ne respekt'us ili'n: kaj en tia kaz'o, est'as tut'e sam'e far'i aŭ ne far'i leĝ'o'n. Kiel dir'it'e, mi el'ir'is el la insul'o, kaj nur mi'a azen'o akompan'is mi'n. Mi fal'is en abism'o'n, tren'is mi'n antaŭ'e'n sub la ter'o ĝis mi vid'is ĉi-maten'e la lum'o'n de la sun'o kaj ebl'a'n el'ir'o'n. Sed la afer'o ne prezent'iĝ'is facil'a, kaj se la ĉiel'o ne est'us send'int'a al mi mi'a'n sinjor'o'n do'n Quijote, mi rest'us tie sub'e ĝis la fin'o de la mond'o. Tiel do, mi'a'j ge'sinjor'o'j duk'o kaj duk'in'o, jen vi'a gubernator'o Sancho Panza: en nur dek tag'o'j mi lern'is, ke por est'i gubernator'o, ne ĝust'e de unu insul'o,

sed eĉ de la tut'a mond'o, mi ne pag'us eĉ unu sold'o'n. Sekv'e do, mi kis'as la pied'o'j'n al vi'a'j moŝt'o'j, kaj imit'ant'e la lud'o'n de la knab'o'j, kiam ili dir'as «salt'u kaj ĝi'n don'u», mi salt'as el la gubernator'ec'o kaj trans'ir'as serv'i mi'a'n sinjor'o'n do'n Quijote. En li'a serv'o mi ne manĝ'as ĝis'sat'e. Kaj kiam mi est'as sat'a, mi tut'e ne zorg'as, ĉu mi ŝtop'is mi'n per karot'o'j aŭ per perdrik'o'j.

Per tio Sancho met'is fin'o'n al si'a long'a parol'ad'o, dum kies daŭr'o, do'n Quijote konstant'e tim'is, ke li'a ŝild'ist'o dir'us mil absurd'o'j'n; kaj vid'ant'e, ke li dir'is tre mal'mult'a'j'n, li dank'is en si la ĉiel'o'n. La duk'o brak'um'is Sanchon kaj dir'is, ke li profund'e bedaŭr'as, ke li tiel baldaŭ

rezign'is la gubernator'a'n posten'o'n, sed ke li hav'ig'us al li en si'a administraci'o ali'a'n ofic'o'n mal'pli pez'a'n kaj pli profit'a'n. Ankaŭ la duk'in'o brak'um'is li'n, kaj ordon'is, ke oni li'n bon'e regal'u, ĉar li ŝajn'is tut'e tra'draŝ'it'a kaj en tre mav'a stat'o.

Ĉapitr'o 56

Pri la grandioz'a kaj sen'egal'a duel'o okaz'int'a inter la lake'o Tosilos kaj do'n Quijote de La Mancha, pro'batal'ant'o de la fil'in'o de la duenj'o Rodríguez

La ge'duk'o'j ne bedaŭr'is la mistifik'o'n, kiu'n ili far'is al Sancho, don'ant'e al li la gubernator'ec'o'n, des mal'pli, ĉar tiu'n sam'a'n tag'o'n ven'is ili'a majordom'o kaj rakont'is al ili punkt'o'n post punkt'o preskaŭ ĉio'n, kio'n Sancho dir'is kaj far'is dum si'a reg'ad'o; fin'e li special'e pri'skrib'is la sturm'o'n kontraŭ la insul'o'n, la tim'o'n de Sancho kaj ties for'ir'o, kaj ĉio ĉi kaŭz'is al la ge'duk'o'j ne et'a'n plezur'o'n.

Post'e, ni'a histori'o rakont'as, ke la tag'o de la duel'o al'ven'is. La duk'o jam oft'e instrukci'is al si'a lake'o Tosilos, kiel li dev'os kondut'i por venk'i la hidalg'o'n sen mort'ig'i aŭ vund'i li'n, kaj fin'e ordon'is for'met'i de la lanc'o'j ties ŝtal'a'j'n pint'o'j'n, dir'ant'e al do'n Quijote, ke li'a'j krist'an'a'j sent'o'j, kar'a'j al li, ne permes'as, ke la duel'o met'u en risk'o'n kaj danĝer'o'n la viv'o'n de la batal'ant'o'j; ke la hidalg'o dev'us kontent'iĝ'i je tio, ke li dispon'ig'as duel'kamp'o'n en si land'o, kvankam per si'a decid'o li atenc'as kontraŭ la dekret'o de la sankt'a Koncili'o, [391] kiu prohib'as la efektiv'iĝ'o'n de la duel'o'j, kaj ke, sekv'e, li ne dezir'as puŝ'i ĝis la ekstrem'o afer'o'n tiel serioz'a'n.

Do'n Quijote respond'is, ke li'a moŝt'o dispon'u tut'e laŭ si'a bon'trov'o, ĉar li akcept'as sen'rezerv'e li'a'j'n decid'o'j'n.

Nu, en la fatal'a tag'o (la duk'o jam antaŭ'e konstru'ig'is, front'e al la plac'o de la kastel'o, grand'a'n trab'aĵ'o'n por la arbitraci'ant'o'j de la duel'o kaj por la plend'ant'in'o'j, t.e. doña Rodríguez kaj ties fil'in'o) ne'kalkul'ebl'a nombr'o da person'o'j ven'is de la ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j por ĉe'est'i tiel rar'a'n spektakl'o'n; ĉar, efektiv'e, en tiu land'o, nek la viv'a'j, nek la mort'a'j vid'is iam tiel'a'n duel'o'n aŭ aŭd'is pri io simil'a. En'ir'is unu'a en la aren'o'n la ceremoni'estr'o. Li esplor'is paŝ'o'n post paŝ'o la teren'o'n por vid'i, ĉu tie kuŝ'as ia tromp'o aŭ intenc'e kaŝ'it'a objekt'o stumbl'ig'a aŭ fal'ig'a. Post'e en'ir'is la duenj'o'j, kovr'it'a'j per vual'o'j, ne ĝis la okul'o'j, sed eĉ ĝis la brust'o, okup'is si'a'j'n seĝ'o'j'n kaj montr'is ne et'a'n emoci'o'n, kiam ili vid'is la hidalg'o'n en la aren'o. Iom post'e, eskort'at'e de mult'a'j trumpet'ist'o'j, aper'is en ali'a flank'o de la plac'o la grand'a lake'o Tosilos, rigid'e pak'it'a en bril'a kaj fort'a arm'aĵ'o, kun la vizaĝ'o kovr'it'a per la vizier'o de la kask'o, kaj sur potenc'a stalon'o, kiu trem'ig'is la ter'o'n per si'a'j paŝ'o'j. La stalon'o, vid'ebl'e de fris'land'a ras'o, est'is griz'a kaj masiv'e grand'a, kaj de ĝi'a'j huf'o'j pend'is mas'o'j da lan'ec'a'j tuf'o'j. La kuraĝ'a batal'ant'o al'rajd'is, jam sufiĉ'e instrukci'it'a de li'a mastr'o la duk'o pri kiel li kondut'u al la sen'tim'a do'n Quijote de La Mancha, kaj pri tio, ke li tut'e ne dev'as li'n mort'ig'i, sed evit'i la unu'a'n kolizi'o'n, ĉar, se plen'e traf'it'a de la kun'frap'iĝ'o, la hidalg'o perd'us la viv'o'n. Tosilos ĉirkaŭ'rajd'is la plac'o'n, al'ven'is ĝis antaŭ la lok'o, kie sid'is la duenj'o'j, kaj rigard'is kun iom'a atent'o al la jun'ul'in'o, kiu vol'is li'n kiel edz'o'n.

La ĉef'arbitraci'ant'o de la kamp'o vok'is la hidalg'o'n, kiu jam trov'iĝ'is en la plac'o, kaj, kun'e kun Tosilos, turn'is si'n al la dam'o'j kaj demand'is, ĉu ili konsent'as, ke do'n Quijote de La

Mancha defend'u ili'a'n rajt'o'n. Ili respond'is, ke jes, kaj ke la rezult'o'n de la duel'o ili konsider'os valid'a kaj definitiv'a. Dum'e la ge'duk'o'j okup'is si'a'n lok'o'n en supr'a galeri'o rigard'ant'a al la aren'o, en kies ĉirkaŭ'o svarm'is ne'kalkul'ebl'a nombr'o da person'o'j, kiu'j atend'is vid'i la kruel'a'n kaj terur'a'n batal'o'n. Est'is kondiĉ'o de la duel'o, ke, se do'n Quijote venk'us, li'a kontraŭ'ul'o edz'iĝ'us al la fil'in'o de doña Rodríguez, kaj, se li est'us venk'it'a, la ali'a liber'iĝ'us de si'a kompromis'o kaj ne bezon'us don'i nov'a'n kontent'ig'o'n.

La ceremoni'estr'o divid'is la sun'o'n inter la duel'ant'o'j, [392] kaj indik'is al la du, kie ili dev'as situ'i. Bat'is la tambur'o'j, plen'iĝ'is la aer'o per la son'o'j de la trumpet'o'j, la ter'o trem'is sub la pied'o'j. La kor'o'j de la sci'vol'a popol'amas'o, ekscit'it'a'j de la streĉ'it'ec'o de la moment'o, atend'is, unu'j kun tim'o kaj ali'a'j kun esper'o, la bon'a'n aŭ mav'a'n rezult'o'n de la batal'o. Fin'e, do'n Quijote, rekomend'ant'e si'n tut'kor'e al Di'o kaj al si'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, atend'is la atak'o-signal'o'n. Sed ni'a lake'o pens'is ali'e, kaj jen la proces'o de li'a'j pens'o'j: ŝajn'e, kiam li rigard'is si'a'n mal'amik'in'o'n, li ricev'is la impres'o'n, ke neniam antaŭ'e li vid'is vir'in'o'n tiel bel'a'n kiel ŝi. Kaj la blind'a infan'o ĝeneral'e nom'at'a Amor'o ne vol'is perd'i la okaz'o'n konker'i lake'a'n anim'o'n kaj ĝi'n al'don'i al si'a list'o de triumf'o'j. Tiel do, ne'vid'at'e kaj facil'e, li ĵet'is ses-fut'a'n sag'o'n en la liv'a'n flank'o'n de la povr'a lake'o kaj tra'pik'is ties kor'o'n. Kaj tio'n li far'is tut'e sen'risk'e, ĉar Amor'o est'as ne'vid'ebl'a, ir'as kaj ven'as laŭ'plaĉ'e, kaj neni'u pet'as de li kont'o'n pri li'a'j ag'o'j.

Nu, kiam oni don'is la signal'o'n por la atak'o, ni'a lake'o, profund'e en ekstaz'o, pens'ad'is pri la bel'o de la dam'o, kiu jam mastr'is en li'a kor'o. Tial li ne atent'is la trumpet'a'n son'o'n, dum do'n Quijote, apenaŭ li ĝi'n aŭd'is, impet'is kontraŭ si'a mal'amik'o kun la maksimum'a rapid'o ating'ebl'a de Rocinante.

Li'a bon'a ŝild'ist'o Sancho, vid'ant'e li'n galop'i, dir'is laŭt'eg'e:

—Di'o vi'n gvid'u, krem'o kaj flor'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j! Di'o don'u al vi la venk'o'n, ĉar la rajt'o star'as sur vi'a flank'o!

Kaj, kvankam Tosilos vid'is ven'i la hidalg'o'n kontraŭ li'n, li ne mov'iĝ'is eĉ unu paŝ'o'n; anstataŭ'e, li laŭt'e vok'is la ĉef'arbitraci'ant'o'n, kaj kiam tiu proksim'iĝ'is por vid'i kio'n li vol'as, Tosilos demand'is:

—Sinjor'o, per ĉi duel'o ni decid'os, ĉu mi edz'iĝ'os al tiu sinjor'in'o, ĉu ne ver'e?

—Jes, ver'e —respond'is la ali'a.

—Nu, bon'e —daŭr'ig'is la lake'o—. Mi hav'as skrupul'o'n de konscienc'o kaj opini'as, ke mi pek'us, se mi daŭr'ig'us ĉi batal'o'n. Tiel do, mi deklar'as mi'n venk'it'a kaj esprim'as mi'a'n dezir'o'n tuj edz'iĝ'i al tiu sinjor'in'o.

La ĉef'arbitraci'ant'o mir'is je la vort'o'j de Tosilos, kaj tial, ke li est'is unu el la kon'ant'o'j de la sekret'o de ĉi fars'o, li ne sci'is kio'n respond'i. Do'n Quijote halt'is mez'e de si'a galop'ad'o, vid'ant'e si'a'n mal'amik'o'n sen'mov'a. La duk'o ne pov'is kompren'i, kial la batal'o inter'romp'iĝ'is, sed la arbitraci'ant'o ir'is komunik'i al li la vort'o'j'n de Tosilos, kies decid'o eg'e surpriz'is kaj

ekstrem'e furioz'ig'is la duk'o'n. Dum'e, Tosilos proksim'iĝ'is al la lok'o, kie sid'is doña Rodríguez kaj laŭt'e dir'is:

—Sinjor'in'o, mi dezir'as edz'iĝ'i al vi'a fil'in'o, kaj ne vol'as ating'i per proces'o'j kaj disput'o'j, kio'n mi pov'as hav'ig'i al mi en pac'o kaj sen danĝer'o por mi'a viv'o.

La kuraĝ'a do'n Quijote aŭd'is tio'n kaj dir'is:

—Se tiel do, mi'a promes'o ne plu lig'as mi'n. Ili edz'iĝ'u kaj hav'u feliĉ'o'n! Kaj se Di'o don'is ŝi'n al li, Sankt'a Petro ŝi'n ben'u.

La duk'o descend'is al la plac'o de la kastel'o, proksim'iĝ'is al Tosilos kaj demand'is:

—Ĉu ver'e, kavalir'o, vi deklar'as vi'n venk'it'a, kaj vol'as edz'iĝ'i al ĉi knab'in'o, puŝ'it'e de vi'a tim'em'a konscienc'o?

—Jes, sinjor'o —respond'is Tosilos.

—Li far'as bon'e —inter'ven'is Sancho Panza—. Don'u al la kat'o kio'n vi vol'is don'i al la rat'o, kaj vi el'tir'os vi'n el embaras'o.

Dum'e Tosilos klopod'is de'laĉ'i si'a'n kask'o'n, kaj suplikis, ke oni rapid'e li'n help'u, ĉar komenc'is mank'i al li la spir'o, kaj li ne pov'is el'ten'i est'i long'e en'ferm'it'a en tiel strikt'a pak'o.

Oni rapid'e de'tir'is li'a'n kask'o'n, kaj montr'iĝ'is klar'e kaj evident'e li'a vizaĝ'o de lake'o. Ĉe tio, doña Rodríguez kaj ties fil'in'o kri'is:

—Tromp'o, tromp'o! Oni met'is Tosilos, la lake'o'n de mi'a sinjor'o la duk'o, en la lok'o'n de la ver'a edz'o. Just'ec'o'n de Di'o kaj de la reĝ'o kontraŭ ĉi ruz'o, aŭ pli ĝust'e, kontraŭ ĉi fripon'aĵ'o!

—Ne aflikt'iĝ'u, sinjor'in'o'j —dir'is do'n Quijote—. En ĉi afer'o ekzist'as nek ruz'o nek fripon'aĵ'o. Kaj, eĉ se io tia ekzist'us, la duk'o ne kulp'as, sed la pervers'a'j sorĉ'ist'o'j, kiu'j persekut'as mi'n: en si'a envi'o kaj ĵaluz'o, kaj por evit'i, ke mi akir'u glor'o'n per ĉi venk'o, ili trans'form'is la vizaĝ'o'n de vi'a edz'o en la vizaĝ'o'n de ĉi vir'o, lake'o de la duk'o laŭ vi'a'j asert'o'j. Sekv'u mi'a'n konsil'o'n kaj, spit'e al la malic'o de mi'a'j mal'amik'o'j, edz'in'iĝ'u al li: sen'dub'e li est'as la sam'a vir'o, kiu'n vi dezir'as pren'i kiel edz'o'n.

Kiam la duk'o aŭd'is tio'n, li'a koler'o ŝanĝ'iĝ'is al dezir'o rid'eg'i.

—Tiel ekster'ordinar'a'j afer'o'j okaz'as al sinjor'o do'n Quijote —li dir'is—, ke mi inklin'as kred'i, ke ĉi vir'o ne est'as mi'a lake'o. Sed ni far'u la jen'o'n: ni prokrast'u la edz'iĝ'o'n dek kvin tag'o'j'n, se ili dezir'as, kaj ni ten'os en'ferm'it'a ĉi vir'o'n, pri kies ver'a person'ec'o ni dub'as, kaj ebl'e en la dir'it'a temp'o li vid'iĝ'os de'nov'e en si'a ver'a figur'o: cert'e, ne tiom daŭr'os la rankor'o de la sorĉ'ist'o'j kontraŭ la sinjor'o do'n Quijote, des mal'pli, ke per si'a'j trans'form'o'j kaj tromp'o'j ili ne mult'e sukces'as.

—Ho, sinjor'o! —dir'is Sancho—. Ĉi fripon'o'j hav'as la kutim'o'n ŝanĝ'i ĉio'n, kio iel rilat'as al mi'a mastr'o. Antaŭ kelk'a temp'o li venk'is kavalir'o'n nom'at'a'n «de la Spegul'o'j», kaj la

sorĉ'ist'o'j ŝanĝ'is li'n en la figur'o'n de la bakalaŭr'o Sansón Carrasco, ni'a sam'vilaĝ'an'o kaj grand'a amik'o. Kaj mi'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a de El Toboso ili trans'form'is en krud'a'n kamp'ul'in'o'n. Tiel do, mi pens'as, ke ĉi lake'o est'os lake'o dum si'a tut'a viv'o, kaj ke li mort'os lake'o.

Tiam inter'ven'is la fil'in'o de doña Rodríguez, dir'ant'e:

—Kiu ajn li est'as, mi dank'as li'n, ke li pet'is mi'n kiel edz'in'o'n. Kaj ver'e mi prefer'as nom'i mi'n leĝ'a edz'in'o de lake'o, ol est'i disdegn'at'a konkub'in'o de kavalir'o: kvankam mi'a tromp'int'o ankaŭ ne hav'as rang'o'n kavalir'a'n.

Unu'vort'e, ĉi incident'o'j kaj okaz'aĵ'o'j fin'iĝ'is per tio, ke oni en'ŝlos'is Tosilos por konstat'i, kio rezult'os el li'a trans'form'it'ec'o. Oni proklam'is la hidalg'o'n venk'int'o, sed la pli'part'o de la spekt'ant'o'j sent'is trist'o'n kaj sen'rev'iĝ'o'n, ĉar la duel'ul'o'j ne hak'is unu la ali'a'n en pec'o'j'n: sam'e kiel okaz'as al la knab'o'j, kiu'j sen'iluzi'iĝ'as kiam ili atend'as spekt'i la pend'um'o'n de kondamn'it'o, sed li ne aper'as en la ekzekut'ej'o, ĉar li'n pardon'is, aŭ li'a'j akuz'int'o'j, aŭ la justic'o.

La popol'amas'o dis'ir'is, la duk'o kaj do'n Quijote re'ven'is al la kastel'o, oni en'ferm'is Tosilos, kaj doña Rodríguez kaj ties fil'in'o eg'e kontent'is, ĉar iel aŭ ali'e, la afer'o fin'iĝ'us per edz'iĝ'o.

Kaj la lake'o sam'e tio'n dezir'is.

[391] Alud'o al la Koncili'o de Trent'o (1545-1563).

[392] T.e. li situ'ig'is ili'n tiel, ke la lum'o de la sun'o don'u avantaĝ'o'n al neni'u.

Ĉapitr'o 57

Kie oni rakont'as, kiel do'n Quijote adiaŭ'is la duk'o'n, kaj kio okaz'is al li kun la sen'ĝen'a kaj sprit'a Altisidora, ĉambr'ist'in'o de la duk'in'o

Pens'is do'n Quijote, ke jam est'as hor'o for'las'i si'a'n pigr'a'n viv'o'n en la kastel'o; ĉar li imag'is, ke li kulp'as je grand'a pek'o, permes'ant'e al si veget'i sen'okup'a inter la ne'kalkul'ebl'a'j plezur'o'j kaj regal'o'j proviz'it'a'j al li de la ge'duk'o'j en li'a karakter'o de vag'ant'a kavalir'o. Kaj ŝajn'as al li, ke li dev'us prezent'i al la ĉiel'o rigor'a'n kont'o'n pri si'a nenio'farad'o kaj si'a en'ferm'it'ec'o.

Tiel do, unu tag'o'n li pet'is de la ge'duk'o'j, ke ili permes'u li'n for'ir'i. Ili konsent'is, kvankam montr'ant'e profund'a'n bedaŭr'o'n pro li'a decid'o. La duk'in'o don'is al Sancho la leter'o'j'n de li'a edz'in'o, li plor'is vid'ant'e ili'n, kaj dir'is en si:

—Kiu pov'us imag'i, ke la grand'a'j esper'o'j vek'iĝ'int'a'j en la brust'o de mi'a edz'in'o Teresa Panza pro la nov'aĵ'o de mi'a gubernator'ec'o fin'iĝ'us per tio, ke mi re'ven'as nun al la mizer'a'j aventur'o'j de mi'a mastr'o do'n Quijote de La Mancha? Tamen mi kontent'as, ke mi'a Teresa kondut'is laŭ si'a ver'a natur'o, send'ant'e la glan'o'j'n al la duk'in'o; ali'e, ŝi'a sen'dank'ec'o tre aflikt'us mi'n. Krom'e, mi'n konsol'as, ke oni ne pov'as nom'i ĉi donac'o'n sub'aĉet'o, ĉar mi jam okup'is la gubernator'a'n posten'o'n, kiam ŝi send'is ĝi'n, kaj ceter'e, ĝust'as, ke la ricev'int'o'j de favor'o'j montr'u si'a'n dank'em'o'n eĉ se per la donac'o de nur'a bagatel'o. Nud'a mi en'ir'is en mi'a'n posten'o'n kaj nud'a mi el'ir'as, do, mi pov'as dir'i kun pur'a konscienc'o (kio est'as ne et'a merit'o): «nud'a mi nask'iĝ'is, nud'a mi trov'iĝ'as, do sen perd'o kaj gajn'o».

Sancho tiel parol'is en si en la tag'o de la for'ir'o. Do'n Quijote dir'is adiaŭ al la ge'duk'o'j la antaŭ'a'n nokt'o'n, kaj en la maten'o prezent'iĝ'is en si'a arm'aĵ'o en la plac'o de la kastel'o. Ĉiu'j kastel'an'o'j observ'is li'n de la galeri'o'j, kaj ankaŭ la ge'duk'o'j ir'is vid'i li'n. Sancho sid'is sur si'a azen'o, kun si'a du'sak'o, si'a valiz'o kaj si'a'j proviz'o'j, kaj tre kontent'is, ĉar la palac'a majordom'o (la sam'a, kiu lud'is la rol'o'n de Trifaldi) jam antaŭ'e don'is al li burs'o'n kun du'cent or'a'j eskud'o'j por pri'zorg'o de la sur'voj'a'j bezon'o'j. Kaj pri ĉi donac'o do'n Quijote sci'is ankoraŭ neni'o'n.

Kiam, kiel dir'it'e, ĉiu'j rigard'is la hidalg'o'n, subit'e, de la grup'o de duenj'o'j kaj ĉambr'ist'in'o'j de la duk'in'o, lev'iĝ'is la voĉ'o de la sen'ĝen'a kaj sprit'a Altisidora, kiu dir'is kun ton'o ve'a: Mav'a kavalir’, aŭskult'u:

tir'u iom ja la brid'o'j,

kaj la ĉeval'aĉ'a'j'n flank'o'j'n

ne plu ĝen'u spron'o-pik'o'j.

Falsakora, vi ne fuĝ'as

de venen'a reptili'o,

sed de nur ŝaf'id'in'et'o

tro jun'aĝ'a por ŝaf'in'o.

Aĉ'a monstr'o, vi pri'mok'is

la plej bel'a'n jun'ul'in'o'n

el la mont'o'j de Dian'a

kaj el la Venus'a sin'o.

Vir'e'n’ kruel'a, [393]

vi, En'e’ fuĝ'ant'a,

vi'n pren'u Barabas’ al fajr’ konstant'a.

Vi for'port'as, ho pervers'a!

inter vi'a'j akr'a'j krif'o'j

pec'o'j'n de la kor'o mi'a

vi'n am'ant'a kun humil'o.

Vi for'port'as tri poŝ'tuk'o'j'n

kaj, kun ili, ŝtrump-lig'il'o'j'n

de la krur'o'j mi'a'j, glat'a'j

kiel nigr'a-blank'a silk'o.

Vi for'port'as mil pasi'a'j'n

kaj ard'eg'a'j'n am-suspir'o'j'n,

kiu'j Troj'o'j'n mil brul'ig'us,

se da Troj'o'j est'us mil'o.

Vir'e'n’ kruel'a, vi, En'e’ fuĝ'ant'a,

vi'n pren'u Barabas’ al fajr’ konstant'a.

Sancho, la ŝild'ist'o vi'a,

kruel'ad'u per decid'o

ten'i ĉiam Dulcine'a'n

en ties sorĉ'it'a viv'o.

Vi'a'n kulp'o'n ŝi sufer'u,

laŭ la ĉi-naci'a stil'o:

nom'e, ke la pek'o'n pag'u

sen'kulp'ul'o, ne pek'int'o.

Vi'a'j bel'a'j aventur'o'j

al vi don'u nur aflikt'o'n,

en la am'o vi fiask'u

kaj neniam hav'u distr'o'n.

Vir'e'n’ kruel'a, vi, En'e’ fuĝ'ant'a,

vi'n pren'u Barabas’ al fajr’ konstant'a.

Hav'u fam'o'n de fals'ul'o

de Marchena ĝis Sevil'o,

ek'de Loja ĝis Granad'a,

de Londono ĝis Angli'o.

Se vi lud'os per la kart'o'j,

perd'u ĉiam la parti'o'j'n,

kaj neniam al vi ven'u

as'o, reĝ'o aŭ reĝ'in'o.

Se vi tranĉ'os vi'a'j'n kal'o'j'n,

sang'u per hemoragi'o;

kaj se dent'o vi'a fal'os,

rest'u stump’ en la gingiv'o!

Vir'e'n’ kruel'a, vi En'e’ fuĝ'ant'a,

vi'n pren'u Barabas’ al fajr’ konstant'a.

Dum la aflikt'it'a Altisidora tiel lament'is pri si'a sort'o, do'n Quijote ten'is sur ŝi'n la rigard'o'n, sen respond'i eĉ unu vort'o'n; post'e li si'n turn'is al Sancho kaj dir'is:

—Amik'o Sancho mi ĵur'pet'as vi'n, je la viv'o de vi'a'j antaŭ'ul'o'j, ke vi dir'u al mi la ver'o'n.

Respond'u: ĉu ebl'e vi port'as kun vi la la tri poŝ'tuk'o'j'n kaj la ĵartel'o'j'n menci'it'a'j'n de ĉi sopir'ant'a pucelo?

—Mi port'as la tri poŝ'tuk'o'j'n —respond'is Sancho—. Sed tut'e ne la ĵartel'o'j'n.

La duk'in'o mir'is ĉe la sen'ĝen'ec'o de Altisidora, ĉar ŝi konsider'is la knab'in'o'n petol'a kaj iom liber'kondut'a, sed ne tiel frivol'e aŭdac'a. Krom'e, la duk'in'o des pli surpriz'iĝ'is, ĉar ŝi ne est'is antaŭ'e inform'it'a pri ĉi nov'a mistifik'o. La duk'o vol'is puŝ'i pli antaŭ'e'n la ŝerc'o'n kaj dir'is:

—Sinjor'o kavalir'o, ne ŝajn'as al mi bon'e, ke post ol oni akcept'is vi'n plej gast'am'e en ĉi kastel'o, vi kuraĝ'as permes'i al vi for'port'i almenaŭ tri poŝ'tuk'o'j'n de mi'a ĉambr'ist'in'o kaj, al'don'e, eĉ par'o'n de ŝi'a'j ĵartel'o'j. Kaj tia far'o ne ind'as al nobl'a kor'o, nek bon'e kongru'as kun vi'a reputaci'o. Re'don'u al ŝi la ĵartel'o'j'n: ali'e, mi defi'os vi'n al ĝis'mort'a duel'o, kaj ne tim'os, ĉu vi'a'j fripon'a'j sorĉ'ist'o'j ŝanĝ'os aŭ trans'form'os al mi la vizaĝ'o'n, kiel ili far'is al Tosilos, mi'a lake'o batal'int'a kontraŭ vi.

—Di'o ne vol'u —respond'is do'n Quijote—, ke mi el'ing'u mi'a'n glav'o'n kontraŭ vi'a ekscelenc'a moŝt'o, de kiu mi ricev'is tiom da favor'o'j. La poŝ'tuk'o'j'n mi re'don'os, ĉar Sancho dir'as, ke li ili'n hav'as; sed tut'e ne la ĵartel'o'j'n, ĉar neniam mi hav'is ili'n, kaj ankaŭ ne Sancho. Kaj se vi'a ĉambr'ist'in'o vol'us bon'e serĉ'i en si'a'j kest'o'j kaj uj'o'j, cert'e ŝi trov'os ili'n. Sci'u, sinjor'o duk'o, ke mi neniam ŝtel'is, nek pens'as ŝtel'i en la ceter'o de mi'a viv'o, se Di'o plu protekt'os mi'n. Ĉi pucelo parol'as kiel am'o-frap'it'a person'o, kio'n ŝi konfes'as, kaj pri ŝi'a stat'o mi ne kulp'as. Do, mi ne hav'as motiv'o'n pet'i pardon'o'n de ŝi aŭ de vi'a ekscelenc'a moŝt'o. Kaj mi suplikas vi'n, sinjor'o, ke vi hav'u pli bon'a'n opini'o'n pri mi, kaj don'u nov'a'n permes'o'n, ke mi sekv'u vi'a'n voj'o'n.

—Di'o gard'u vi'n —dir'is la duk'in'o—, kaj ni ĉiam ricev'u bon'a'j'n nov'aĵ'o'j'n pri vi'a'j far'o'j.

Bon'a'n vojaĝ'o'n, sinjor'o do'n Quijote, kaj jam ek'ir'u, ĉar ju pli vi rest'os ĉi tie, del pli intens'e ard'os la flam'o, kiu'n la ĉe'est'o de vi'a moŝt'o ekscit'as en la brust'o de la puceloj vi'n admir'ant'a'j. Rilat'e al mi'a ĉambr'ist'in'o, mi pun'os ŝi'n tia'manier'e, ke de nun, ŝi ne ekster'lim'iĝ'os per ag'o'j aŭ per vort'o'j.

—Aŭskult'u nur unu vort'o'n pli'a'n, ho kuraĝ'a do'n Quijote! —dir'is tiam Altisidora—. Pardon'u mi'n, ke mi asert'is, ke vi ŝtel'is mi'a'j'n ĵartel'o'j'n. Nu, mi ĵur'as je Di'o kaj je mi'a anim'o, ke mi hav'as ili'n sur'met'it'a'j. Okaz'is al mi, kiel al la vir'o, kiu foj'e serĉ'is si'a'n azen'o'n, dum li rajd'is ĝi'n.

—Kio'n mi dir'is do? —inter'ven'is Sancho—. Kaj oni kred'is mi'n kapabl'a far'i ŝtel'o'n! Se mi est'us vol'int'a ŝtel'i, mi hav'is bel'eg'a'n okaz'o'n en mi'a gubernator'a posten'o!

Do'n Quijote riverenc'e klin'is la kap'o'n antaŭ la ge'duk'o'j kaj la ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j, de'turn'is la ĉeval'o'n per la brid'o, el'rajd'is el la kastel'o, sekv'at'e de Sancho sur la azen'o, kaj ek'ir'is sur'voj'e al Zaragoza.

[393] Vireno, duk'o de Zelando, for'las'is en dezert'a insul'o Olimpi'a'n, fil'in'o'n de la graf'o de Holando, si'a'n favor'ant'in'o'n kaj am'at'in'o'n. Ariost'o trakt'as ĉi afer'o'n en si'a Rolando frenez'a.

Ĉapitr'o 58

Kie do'n Quijote renkont'as tiom da aventur'o'j, ke ili apenaŭ hav'as temp'o'n sekv'i unu la ali'a'n

Kiam do'n Quijote vid'is si'n en la apert'a kamp'ar'o, liber'e kaj ne embaras'at'e de la persekut'em'a Altisidora, ŝajn'is al li, ke li viv'as de'nov'e en si'a element'o, kaj ke li'a spirit'o re'freŝ'iĝ'as por plu sekv'i la voj'o'n de la kavalir'ism'o. Kaj turn'ant'e si'n al Sancho, li dir'is:

—La liber'o, Sancho, est'as unu el la plej valor'a'j donac'o'j far'it'a'j de la ĉiel'o al la hom'o'j. La riĉ'o'j kaŝ'it'a'j en la ter'o aŭ en la mar'o neniel kompar'ebl'as al la liber'o. Por la liber'o, tiel sam'e kiel por la honor'o, oni dev'as kaj rajt'as risk'i la viv'o'n; kaj, kontraŭ'e, la sklav'ec'o est'as la plej'a mav'o, kiu pov'as fal'i sur la hom'o'j'n. Mi dir'as tio'n, Sancho, ĉar vi atest'is, kiom da regal'o kaj abund'o ni ĝu'is en la kastel'o. Nu, mez'e de la frand'ind'a'j plad'o'j kaj de la freŝ'a'j trink'aĵ'o'j de la festen'o'j, ŝajn'is al mi, ke mi sufer'is la rigor'o'n de la mal'sat'o, ĉar mi ne gust'um'is ili'n kun la liber'o, kiu'n mi hav'us, se ili aparten'us al mi. Ja la dev'o reciprok'i la favor'o'j'n kaj bon'far'o'j'n ricev'at'a'j'n met'as en katen'o'n la liber'o'n de la spirit'o. Feliĉ'a viv'as la hom'o, al kiu la ĉiel'o don'as pec'o'n da pan'o, sen ke li hav'u la dev'o'n dank'i pro ĝi ajn'a'n person'o'n, krom la ĉiel'o mem.

—Tamen —respond'is Sancho— ne dec'us ne montr'i de ni'a flank'o i'a'n dank'em'o'n pro la burs'et'o kun la du'cent or'a'j eskud'o'j, kiu'n don'is al ni la majordom'o de la duk'o, kaj kiu'n mi port'as sur la kor'o kiel kataplasm'o'n kaj konsol'il'o'n por ajn'a eventual'o: ĉar ne ĉiam ni trov'os kastel'o'j'n, kie oni regal'os, kaj eĉ pov'us okaz'i, ke ni traf'os en gast'ej'o'j'n, kie oni ni'n tra'draŝ'os.

Tiel parol'ant'e pri divers'a'j afer'o'j, rajd'ad'is la vag'ant'a'j kavalir'o kaj ŝild'ist'o, kaj apenaŭ ir'is proksim'um'e tri mejl'o'j'n, vid'is, ke dek'du'o da vir'o'j en kamp'ul'a'j vest'o'j sid'as sur si'a'j mantel'o'j etend'it'a'j sur et'a kamp'o de verd'a herb'o kaj manĝ'as. Apud la vir'o'j vid'iĝ'is nombr'o da blank'a'j tuk'o'j (kelk'a'j kuŝ'e, kelk'a'j star'e, kaj met'it'a'j en kelk'a distanc'o unu'j de la ali'a'j) kiu'j ŝajn'is kovr'i i'o'n. Do'n Quijote proksim'iĝ'is al la manĝ'ant'o'j, ĝentil'e ili'n salut'is, kaj demand'is kio'n la tuk'o'j kovr'as.

—Sinjor'o —respond'is unu el la vir'o'j—. Sub ĉi tuk'o'j kuŝ'as kelk'a'j figur'o'j el skulpt'it'a lign'o, kaj ili form'os part'o'n de retabl'o, kin ni konstru'as en ni'a vilaĝ'o.

Ni port'as ili'n kovr'it'a'j por evit'i ili'a'n makul'iĝ'o'n, kaj sur'ŝultr'e, por ke ili ne romp'iĝ'u.

—Al mi tre plaĉ'us vid'i ili'n, se vi bon'vol'as ili'n montr'i —dir'is do'n Quijote—. Figur'o'j tiel zorg'e traktat'a'j sen'dub'e est'as tre bon'a'j.

—Sen'dub'e ja —dir'is ali'a—. Ili'a prez'o tio'n konfirm'as. Eĉ ne unu el ili kost'as mal'pli ol kvin'dek dukat'o'j'n, kaj por pruv'i, ke ni dir'as la ver'o'n, atend'u moment'o'n: vi'a'j propr'a'j okul'o'j juĝ'u.

Tiam li star'iĝ'is, inter'romp'ant'e si'a'n manĝ'ad'o'n, de'tir'is la kovr'o'n de la unu'a figur'o kaj aper'is, prezent'it'a en la kutim'a feroc'a poz'o, Sankt'a Georg'o sur'ĉeval'e kaj kun si'a lanc'o en'puŝ'it'a tra la buŝ'o de re'tord'iĝ'ant'a serpent'o. La tut'a figur'o simil'is, kiel oni ordinar'e dir'as, al or'a flam'o, kaj do'n Quijote, ĝi'n vid'ant'e, dir'is:

—Ĉi kavalir'o, rang'is inter la plej bon'a'j de la ĉiel'a milic'o. Li nom'iĝ'is do'n Sankt'a Georg'o kaj, krom'e, est'is protekt'ant'o de puceloj. Nu, ni vid'u ĉi ali'a'n figur'o'n.

La vir'o de'tir'is la tuk'o'n kaj aper'is Sankt'a Marten'o en la moment'o kiam, rajd'e sur ĉeval'o, divid'as si'a'n mantel'o'n kun paŭpera vir'o. Apenaŭ vid'int'e la figur'o'n, do'n Quijote koment'is:

—Ankaŭ ĉi kavalir'o est'is unu el la krist'an'a'j aventur'ist'o'j, kaj mi opini'as, ke li montr'iĝ'is pli donac'em'a ol kuraĝ'a. Rimark'u, Sancho, ke li divid'as si'a'n mantel'o'n kun la paŭpera kaj don'as al li la du'on'o'n. Sen'dub'e li far'is la divid'o'n en la vintr'o, ĉar, se en ali'a sezon'o, li donac'us la komplet'a'n mantel'o'n, se konsider'i li'a'n grand'a'n karitat'o'n.

—Ebl'e ekzist'is ali'a motiv'o —dir'is Sancho—. Ebl'e ten'is si'n al la proverb'o: «Kiu ten'as kaj don'as, tiu saĝ'o'n bezon'as».

Rid'is do'n Quijote, pet'is de'tir'i ali'a'n tuk'o'n, kaj sub ĝi vid'iĝ'is la rajd'ant'a figur'o de la patron'o de Hispanio, kun sang'o'kovr'it'a glav'o, renvers'ant'e maŭr'o'j'n kaj sur'tret'ant'e ties kap'o'j'n. Ĉe tia figur'o do'n Quijote dir'is:

—Jen ver'a kavalir'o! Kaj membr'o de la skadr'o'j de Krist'o! Li nom'iĝ'as do'n Santiag'o, Mort'ig'ant'o de Maŭr'o'j, unu el la plej kuraĝ'a'j kaj sankt'a'j inter la kavalir'o'j kiu'j viv'is en la mond'o kaj nun loĝ'as en la ĉiel'o.

Post'e oni de'tir'is ali'a'n kovr'o'n, kaj montr'iĝ'is la fal'o de Sankt'a Paŭlo de sur la ĉeval'o, kun la ceter'a'j detal'o'j kutim'e pentr'at'a'j por bild'ig'i la epizod'o'n de li'a konvert'iĝ'o. La figur'o aspekt'is tiel viv'o-simil'a, ke oni pov'us dir'i, ke Sankt'a Paŭlo ver'e parol'as, respond'e al la vort'o'j de Krist'o.

—Ĉi hom'o —dir'is do'n Quijote— est'is en si'a temp'o la plej grand'a mal'amik'o de la Eklezi'o de Di'o Ni'a Sinjor'o, kaj post'e ĝi'a plej ard'a defend'ant'o ne'super'ebl'a en ajn'a epok'o. Li viv'is kiel vag'ant'a kavalir'o kaj mort'is kiel pac'a sankt'ul'o, labor'ad'is sen'lac'e en la vin'ber'ĝarden'o de Ni'a Sinjor'o kaj instru'is la pagan'a'n gent'o'n. Li'a lern'ej'o est'is la ĉiel'o, kaj li hav'is Jesuo-Krist'o'n kiel profesor'o'n kaj majstr'o'n.

Ne est'is pli da figur'o'j, kaj do'n Quijote pet'is, ke oni kovr'u ili'n de'nov'e. Post'e li dir'is al ili'a'j port'ant'o'j:

—Frat'o'j, mi konsider'as bon'a aŭgur'o la fakt'o'n, ke mi vid'is kio'n mi vid'is, ĉar ĉi sankt'ul'o'j kaj kavalir'o'j hav'is mi'a'n sam'a'n profesi'o'n, t.e. la profesi'o'n de la arm'o'j. Ekzist'as nur la diferenc'o, ke ili est'is sankt'ul'o'j kaj batal'is di-inspir'e, dum mi est'a pek'ant'o kaj batal'as laŭ la manier'o de la hom'o'j. Ili konker'is la ĉiel'o'n per la fort'o de la brak'o'j, ĉar la regn'o de la ĉiel'o est'as per'fort'at'a, [394] kaj ĝis nun mi ne sci'as, kio'n mi konker'as per mi'a pen'ad'o. Sed, se mi'a Dulcine'a de El Toboso liber'iĝ'us de si'a'j sufer'o'j, se pli bon'a sort'o mi'n akompan'us, kaj se

mi'a spirit'o re'vigl'iĝ'us, ebl'e mi direkt'us mi'a'j'n paŝ'o'j'n al pli bon'a voj'o, ol la nun'a de mi sekv'at'a.

—Di'o vi'n aŭskult'u, kaj la diabl'o est'u surd'a —dir'is Sancho.

La vir'o'j tiel sam'e mir'is je la aspekt'o kiel je la vort'o'j de do'n Quijote, kaj apenaŭ kompren'is la du'on'o'n de li'a'j esprim'o'j. Ili fin'is manĝ'i, ŝarĝ'is si'n per la figur'o'j, dir'is adiaŭ al do'n Quijote kaj plu ir'is si'a'n voj'o'n. Sancho de'nov'e surpriz'iĝ'is ĉe la sci'o de li'a mastr'o, kvazaŭ li ne kon'us li'n de long'e, kaj ŝajn'is al li, ke en la mond'o ne ekzist'as histori'o aŭ event'o, kiu'n do'n Quijote ne hav'us sur la pint'o de la fingr'o aŭ gravur'it'a en si'a memor'o.

—Ver'e, sinjor'o mastr'o —li dir'is—, se tio ĵus okaz'int'a al ni pov'as ricev'i la nom'o'n de aventur'o, tem'as pri unu el la plej dolĉ'a'j kaj agrabl'a'j traf'int'a'j ni'n ĝis nun en ni'a'j vag'ad'o'j: ni fin'is ĝi'n sen ricev'i verg'o'j'n sur la korp'o'n aŭ tim-sku'o'n en la anim'o, sen el'ing'i la glav'o'n, sen fal'eg'i sur la ter'o'n kaj sen sufer'i mal'sat'o'n. Di'o est'u ben'at'a, ke Li permes'as mi'n vid'i i'o'n tia'n per mi'a'j propr'a'j okul'o'j!

—Prav'e vi parol'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Sed rimark'u, ke la tag'o'j sekv'as si'n, sed ne simil'as unu la ali'a'n. Konven'as, ke la saĝ'a'j person'o'j konsider'u tio'n, kio'n la popol'o nom'as omen'o'j (ordinar'e ne baz'it'a'j sur la natur'a ord'o de la afer'o'j) kiel nur'a'n koincid'o'n de cirkonstanc'o'j. Nu, okaz'as, ke unu kred'ant'o je la omen'o'j el'lit'iĝ'as en la maten'o, el'ir'as el la hejm'o, renkont'as monaĥ'o'n de la orden'o de Sankt'a Francisko kaj, kvazaŭ li est'us vid'int'a grif'o'n, turn'as la dors'o'n kaj kur'as re'ven'e al si'a dom'o. Ali'a superstiĉ'ul'o sen'vol'e verŝ'as sal'o'n sur la tabl'o'n, kaj, tiam, en li'a kor'o verŝ'iĝ'as la melankoli'o, kvazaŭ la natur'o hav'us la dev'o'n aviz'i, per tiel bagatel'a'j sign'o'j, pri ven'ont'a'j mis'fortun'o'j. La hom'o prudent'a kaj krist'an'a ne dev'as tro sci'vol'i pri la intenc'o'j de la ĉiel'o. Nu, Scipion'o al'ven'as al Afrik'o, stumbl'as, kiam li al'salt'as sur ter'o'n, kaj ties soldat'o'j vid'as en tio mav'a'n aŭgur'o'n. Sed li brak'um'as la grund'o'n kaj dir'as: «Afrik'o, vi ne pov'os for'kur'i, ĉar mi ten'as vi'n inter mi'a'j brak'o'j». Tiel do, Sancho, mi'a renkont'o kun la figur'o'j est'is feliĉ'a moment'o.

—Sen'dub'e —respond'is Sancho—. Sed mi dezir'us, ke vi'a moŝt'o klar'ig'u al mi, kial la hispan'o'j, kiam ili en'ir'as en batal'o'n, al'vok'as la protekt'o'n de Santiag'o la Mort'ig'ant'o de Maŭr'o'j, kri'ant'e: «Santiag'o, kaj ferm'u Hispanio!». [395] Ĉu tio signif'as, ke Hispanio est'as apert'a, kaj ke neces'as ferm'i, aŭ pri kia ceremoni'o tem'as?

—Kiel stult'a vi est'as Sancho! —dir'is do'n Quijote—. Sci'u, ke Di'o don'is al Hispanio ĉi grand'a'n kavalir'o'n de la ruĝ'a kruc'o, kiel ties patron'o'n kaj protekt'ant'o'n, ĉef'e en la desper'a'j batal'o'j de la hispan'o'j kontraŭ la maŭr'o'j—. Tial, ili al'vok'as li'n, por ke li ili'n help'u en ties batal'o'j. Kaj oft'e oni vid'is li'n renvers'i, sur'tret'i, detru'i kaj eksterm'i la arab'a'j'n skadr'o'j'n: kaj ĉi-rilat'e mi pov'us rakont'i al vi mult'e da ekzempl'o'j pren'it'a'j de la aŭtent'a'j hispan'a'j histori'o'j.

Sancho ŝanĝ'is la tem'o'n de la konversaci'o, dir'ant'e al si'a mastr'o:

—Mi mir'as, sinjor'o, je la sen'ĝen'ec'o de Altisidora, la ĉambr'ist'in'o de la duk'in'o. La tiel nom'at'a Amor'o sen'dub'e tra'pik'is kaj vund'is ŝi'n plej kruel'e. Oni asert'as, ke Amor'o est'as blind'a bub'o. Sed malgraŭ si'a'j muk'a'j, aŭ pli ĝust'e sen'vid'a'j okul'o'j, se li al'cel'as kor'o'n, eĉ se

plej et'a'n, li ĝi'n traf'as kaj tra'pik'as per si'a'j sag'o'j. Mi aŭd'is ankaŭ, ke li'a'j am'a'j sag'o'j sen'pint'iĝ'as kaj perd'as si'a'n penetr'em'o'n kontraŭ la ĉast'o kaj la pudor'o de la puceloj. Sed en la kaz'o de Altisidora, ŝajn'as, ke la sag'o'j, anstataŭ sen'pint'iĝ'i, far'iĝ'is pli akr'a'j kaj penetr'a'j.

—Ne forges'u, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke la am'o, en si'a kondut'o, nek respekt'as lim'o'j'n, nek ten'iĝ'as al la postul'o'j de la raci'o. Ĝi posed'as la sam'a'n natur'o'n de la mort'o, kiu frap'as la orgojl'a'n palac'o'n de la reĝ'o'j sam'e kiel la humil'a'n kaban'o'n de la paŝt'ist'o'j; kaj, kiam la am'o plen'e invad'as ies kor'o'n, ĝi'a unu'a zorg'o est'as pel'i de ĝi la tim'o'n kaj la hont'o'n, kaj tial, Altisidora sen'hont'e proklam'is si'a'n pasi'o'n, kiu vek'is en mi'a brust'o, ne kompat'o'n, sed konfuz'o'n.

—Kia kruel'o! —kri'is Sancho—. Kia ne'kred'ebl'a mank'o de dank'em'o! Mi pov'as dir'i de mi'a flank'o, ke mi tuj ced'us kaj far'iĝ'us ŝi'a sklav'o, ĉe ŝi'a plej et'a sugest'o. Bastard'o! Kia marmor'a kor'o, kia'j bronz'a'j viscer'o'j, kia morter'a anim'o! Sed mi ne pov'as imag'i kio'n vid'is Altisidora ĉe vi'a moŝt'o kapabl'a'n log'i kaj konker'i ŝi'n. Kia elegant'o, kia ĉarm'o, kia graci'o, kia vizaĝ'o pov'is, kun'e aŭ unu'op'e, en'am'ig'i ŝi'n al vi? Se konfes'i la ver'o'n, mi oft'e rigard'as vi'n de la pint'o de la pied'o'j ĝis la last'a har'o de vi'a kap'o, kaj tio, kio'n mi vid'as, pli re'puŝ'as ol al'log'as. Kaj, se kiel mi sam'e aŭd'is, la bel'o est'as la unu'a kaj ĉef'a inspir'font'o de la am'o, mi ne kompren'as al kio en'am'iĝ'is la povr'a knab'in'o, se konsider'i, ke, da bel'o, vi'a moŝt'o hav'as neni'o'n.

—Sci'u, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke ekzist'as du spec'o'j de bel'o: la spirit'a kaj la korp'a. La spirit'a montr'iĝ'as kaj bril'as per inteligent'o, pudor'o, bon'a kondut'o, larĝ-anim'ec'o kaj ĝentil'o, kaj ĉi kvalit'o'j pov'as sid'i en turp'a hom'o. Kaj, kiam oni prefer'e atent'as ĉi spec'o'n de bel'o, ne la bel'o'n korp'a'n, tiam la am'o font'as kun grand'a impet'o. Mi bon'e sci'as, Sancho, ke mi ne est'as bel'a: sed sci'as ankaŭ, ke mi ne est'as de'form'it'a. Sufiĉ'as, ke honest'a hom'o nur ne hav'u monstr'a'n aspekt'o'n, por ke oni li'n serioz'e am'u, kondiĉ'e, ke li posed'as la anim'a'j'n kvalit'o'j'n antaŭ'e menci'it'a'j'n.

Tiel parol'ant'e, ili devi'is de la voj'o en arb'ar'o'n, kaj subit'e kaj ne'atend'it'e do'n Quijote vid'is si'n implik'it'a en ret'o'j verd'a-faden'a'j pend'ig'it'a'j inter kelk'a'j arb'o'j. Tut'e perpleks'a, la hidalg'o dir'is al Sancho:

—Ŝajn'as al mi, Sancho, ke ĉi afer'o de la ret'o'j cert'e turn'iĝ'os en unu el la plej strang'a'j aventur'o'j imag'ebl'a'j. Oni mi'n pend'um'u, se la sorĉ'ist'o'j mi'n persekut'ant'a'j ne intenc'as ĉirkaŭ'volv'i mi'n en la ret'o'n, ke mi ne pov'u sekv'i mi'a'n voj'o'n, kvazaŭ ili vol'us far'i venĝ'o'n pro mi'a rigor'a manier'o trakt'i Altisidoran. Sed ili sci'u, ke eĉ se ĉi ret'o'j est'us teks'it'a'j, ne per verd'a'j faden'o'j, sed per dur'a'j diamant'o'j, aŭ est'us pli fort'a'j ol la ret'o uz'it'a de la ĵaluz'a di'o de la forĝ'ist'o'j[396] por implik'i Venus'o'n kaj Mars'o'n, mi facil'e dis'romp'us ili'n, kiel ret'o'n el junk'o'j aŭ el koton'a'j fibr'o'j.

Kaj, kiam li intenc'is antaŭ'e'n'puŝ'i si'n kaj tra'romp'i ĉio'n, subit'e aper'is el inter kelk'a'j arb'o'j du bel'eg'a'j paŝt'ist'in'o'j, aŭ almenaŭ du jun'ul'in'o'j en paŝt'ist'in'a'j kostum'o'j, kvankam ili'a'j pelerin'o'j est'is el fajn'a brokat'o, kaj la jup'o'j el muar'a silk'o or'a. Ili'a'j blond'a'j har'o'j, loz'a'j sur la ŝultr'o'j, pov'us konkur'i kun la radi'o'j de la sun'o mem, kaj ili'n kron'is girland'o'j el verd'a laŭr'o kaj ruĝ'a amarant'o. Laŭ'aĝ'e ili hav'is ne pli ol dek ok jar'o'j'n kaj ne mal'pli ol dek kvin. Antaŭ tia aper'o,

Sancho gap'is, do'n Quijote stupor'is, la sun'o halt'is por admir'i la knab'in'o'j'n, kaj la kvar gard'is mir'ind'a'n silent'o'n. Fin'e parol'is unu el la paŝt'ist'in'o'j, dir'ant'e al do'n Quijote:

—Halt'u, sinjor'o kavalir'o, ne romp'u la ret'o'j'n: oni ili'n pend'ig'is, ne por vi'a damaĝ'o, sed por ni'a distr'o. Kaj tial, ke mi sci'as, ke vi demand'os al ni, por kio ni ili'n uz'as, kaj kiu'j ni est'as, mi jam respond'as al vi konciz'e, ke en urb'et'o proksim'um'e ses mejl'o'j'n de ĉi tie, kie viv'as mult'a'j hidalg'o'j kaj riĉ'a'j person'o'j, nombr'o da ili kun si'a'j edz'in'o'j, ge'fil'o'j, najbar'o'j kaj parenc'o'j inter'konsent'is ven'i distr'i si'n al ĉi lok'o, unu el la plej agrabl'a'j de la region'o, kaj form'i unu nov'a'n Arkadi'o'n: tiu'cel'e la knab'in'o'j ali'vest'is si'n per kostum'o'j laŭ'stil'e paŝt'ist'in'a'j, kaj la jun'ul'o'j per paŝt'ist'a'j. Ni parker'is du eklog'o'j'n, unu de la fam'a poet'o Garcilaso, kaj la ali'a'n de la sen'egal'a Camoens, en ties propr'a lingv'o portugal'a, kiu'j'n pec'o'j'n ni ankoraŭ ne lud'is. Hieraŭ ni al'ven'is ĉi tie'n, star'ig'is tend'o'j'n sur la bord'o de roj'o, kies riĉ'a flu'o akv'as ĉi herb'ej'o'j'n, kaj hieraŭ nokt'e etend'is ĉi ret'o'n inter la arb'o'j por kapt'i la simpl'a'j'n bird'et'o'j'n, ĉar, pel'at'e de ni'a'j kri'o'j, ili for'flug'as ĉi tie'n kaj en'ret'iĝ'as. Se vi dezir'as, sinjor'o, est'i ni'a gast'o, oni vi'n komplez'e kaj larĝ-anim'e regal'os: ni ne konsent'as, ke, almenaŭ nun'temp'e, en'paŝ'u ĉi tie'n zorg'o'j aŭ aflikt'o'j.

Ŝi ĉes'is parol'i, kaj neni'o'n plu dir'is. Tiam do'n Quijote respond'is:

—Ver'e, bel'eg'a sinjor'in'o, kiam antaŭ la okul'o'j de Akteon'o subit'e aper'is Dian'a si'n ban'ant'a, cert'e li ne sent'is pli da mir'o kaj surpriz'o, ol mi sent'as antaŭ vi'a bel'o. Mi ŝat'as vi'a'n manier'o'n vi'n distr'i kaj dank'as vi'a'n invit'o'n. Kaj se mi pov'as serv'i vi'n, ordon'u mi'n, kaj mi vi'n obe'os sen'hezit'e: ĉar mi ne hav'as ali'a'n profesi'o'n ol montr'i mi'a'n dank'em'o'n kaj far'i bon'o'n al ĉiu'j, special'e al hom'o'j alt'a-rang'a'j, kia'j vi ŝajn'as. Kaj se ĉi ret'o'j, kapabl'a'j okup'i nur et'a'n spac'o'n, okup'us la tut'a'n sfer'o'n de la ter'o, mi serĉ'us, por evit'i ili'n romp'i, el'paŝ'i tra nov'a univers'o. Nu, se vi trov'as mi'a'j'n vort'o'j iom tro emfaz'a'j, kaj ne plen'e kred'as ili'n, sci'u, ke tio'n promes'as al vi, ne ajn'a ul'o, sed do'n Quijote de La Mancha, nom'o kiu ebl'e est'as al vi kon'at'a.

—Ho, kar'a amik'in'o! —kri'is tiam la ali'a paŝt'ist'in'o—. Kia feliĉ'o! Ĉu vi vid'as ĉi sinjor'o'n, ĉi tie antaŭ ni? Nu, sci'u, ke li est'as la plej kuraĝ'a, la plej en'am'iĝ'int'a, la plej ĝentil'a de la mond'o, se ne mensog'as kaj tromp'as la histori'o de li'a'j prod'aĵ'o'j, jam el'don'it'a en form'o de libr'o, kiu'n mi leg'is. Kaj mi vet'us, ke ĉi bon'ul'o li'n akompan'ant'a est'as li'a ŝild'ist'o Sancho Panza, kies burlesk'a natur'o ne hav'as rival'o'n.

—Jes, vi prav'as —dir'is Sancho—. Mi est'as la burlesk'a ŝild'ist'o pri kiu vi'a moŝt'o parol'as, kaj ĉi sinjor'o mi'a mastr'o, la menci'it'a kaj en'histori'ig'it'a do'n Quijote de La Mancha en person'o.

—Ho! —kri'is la ali'a knab'in'o—. Kar'a, ni pet'u li'n rest'i, ĉar ni'a'j famili'o'j eg'e ĝoj'os ten'i li'n kun si. Ankaŭ mi aŭd'is pri li'a'j kuraĝ'o kaj ĉarm'o. Oni ĉef'e dir'as pri li, ke li est'as la plej firm'a kaj lojal'a am'ant'o kon'at'a, kaj ke la tut'a Hispanio konsider'as li'a'n sinjor'in'o'n, i'a'n Dulcine'a de El Toboso, kiel kulmin'o'n de bel'o.

—Prav'e konsider'at'a —respond'is do'n Quijote—, kaj nur vi'a sen'egal'a ĉarm'o pov'us ĵet'i i'a'n ombr'o'n al tia asert'o. Ne insist'u, sinjor'in'o'j, re'ten'i mi'n, ĉar la rigor'a'j dev'o'j de mi'a profesi'o

permes'as mi'n neni'e ripoz'i.

En ĉi moment'o al'ven'is la frat'o de unu el la paŝt'ist'in'o'j, ankaŭ vest'it'a laŭ la paŝt'ist'a stil'o, kun la sam'a riĉ'o kaj elegant'o. La knab'in'o'j li'n inform'is, ke la kavalir'o est'as do'n Quijote de La Mancha, kaj la ali'a ties ŝild'ist'o Sancho Panza, kaj ke cert'e li renkont'as ili'n, ĉar li jam leg'is ili'a'n histori'o'n. La brav'a paŝt'ist'o salut'is kaj invit'is la hidalg'o'n akompan'i li'n al ili'a'j tend'o'j, kaj fin'e do'n Quijote ced'is al li'a'j pet'o'j.

Dum ili tiel babil'is, okaz'is la batu'o, kaj la ret'o plen'iĝ'is per divers'a'j bird'et'o'j, ĉar, tromp'it'a'j de ĝi'a verd'a kolor'o, ili fal'is en la danĝer'o'n, kiu'n ili vol'is evit'i. Apud la ret'o'j kolekt'iĝ'is pli ol tri'dek person'o'j en elegant'a'j kostum'o'j paŝt'ist'a'j kaj paŝt'ist'in'a'j, ek'sci'is, kiu'j est'as do'n Quijote kaj li'a ŝild'ist'o, kaj tre ĝoj'is, ĉar ili jam kon'is la hidalg'o'n per'e de li'a pres'it'a histori'o. Post'e ili re'ven'is al la tend'o'j, trov'is tie la tabl'o'j'n riĉ'e, abund'e kaj elegant'e pri'met'it'a'j, kaj honor'is la hidalg'o'n, ced'ant'e al li la ĉef'a'n lok'o'n. Ĉiu'j li'n rigard'is, kaj ĉiu'j mir'is, vid'ant'e li'n. Fin'e oni de'met'is la tabl'o'tuk'o'n, kaj do'n Quijote dir'is kun sonor'a kaj emfaz'a voĉ'o:

—Kvankam kelk'a'j asert'as, ke la plej grand'a pek'o hom'a est'as la orgojl'o, mi dir'as, ke ĝi est'as la sen'dank'o. Kaj mi baz'as mi'a'n opini'o'n sur la dir'o, ke «la infer'o plen'as de sen'dank'ul'o'j». Jam de kiam mi komenc'is hav'i raci'a'n aĝ'o'n, mi klopod'is for'kur'i de ĉi pek'o: kaj se mi pov'as reciprok'i per ali'a'j favor'o'j la favor'o'j'n ricev'it'a'j'n, mi almenaŭ klopod'as reciprok'i; tamen, se mi'a'j klopod'o'j ne sufiĉ'as, mi publik'e deklar'as, ke mi ricev'is favor'o'j'n.

Ĉar, kiam oni dir'as kaj proklam'as ĉio'n bon'a'n, kio'n oni ricev'as, volont'e oni reciprok'us, eĉ

pli larĝ-anim'e, la favor'o'n mem, se oni pov'us. Sed ordinar'e okaz'as, ke la ricev'ant'o'j ne hav'as la rimed'o'j'n de la don'ant'o'j. Jen kial Di'o star'as super ni ĉiu'j: Li est'as la plej grand'a don'ant'o, kaj la don'o'j de la hom'o'j ne pov'as kompar'iĝ'i al la Li'a'j, ĉar inter ili kaj Li ekzist'as infinit'a distanc'o. Tamen ĉi mank'o'n kaj ne'sufiĉ'o'n oni pov'as iel kompens'i per la dank'em'o: tiel do, mi est'as dank'a pro la favor'o'j al mi far'it'a'j ĉi tie, kaj, ne'kapabl'a reciprok'i en simil'a manier'o, ĉar mi dev'as ten'i mi'n inter la lim'o'j de mi'a'j modest'a'j rimed'o'j, mi propon'as al vi reciprok'i per tio, kio'n mi hav'as kaj kapabl'as. Sekv'e, mi deklar'as, ke dum du tag'o'j, mez'e de la voj'o konduk'ant'a al Zaragoza, mi asert'os, ke ĉi du dam'o'j en paŝt'ist'in'a'j kostum'o'j est'as la plej bel'a'j kaj ĝentil'a'j de la tut'a mond'o, se escept'i nur la sen'egal'a'n Dulcine'a de El Toboso, unik'a mastr'in'o de mi'a kor'o. Kaj tio'n mi dir'as, tut'e sen ia ofend'a intenc'o kontraŭ mi'a'j ge'aŭskult'ant'o'j.

Sancho, aŭskult'int'e li'n kun grand'a atent'o, dir'is tre laŭt'e:

—Ĉu ebl'e ekzist'as en la mond'o person'o'j kapabl'a'j asert'i kaj ĵur'i, ke mi'a mastr'o est'as frenez'a? Vi mem dir'u, sinjor'o'j paŝt'ist'o'j: ĉu ajn'a vilaĝ'a pastr'o, eĉ plej saĝ'a kaj stud'em'a, pov'us parol'i kiel mi'a mastr'o, aŭ ajn'a vag'ant'a kavalir'o, eĉ plej fam'e kuraĝ'a, pov'us propon'i kio'n mi'a mastr'o propon'is ĉi tie?

Kun vizaĝ'o ruĝ'a de koler'o do'n Quijote turn'is si'n al Sancho kaj dir'is:

—Ĉu ebl'e, ho Sancho!, oni pov'us trov'i en la tut'a mond'o unu sol'a'n person'o'n, kiu asert'us, ke vi ne est'as idiot'o, ia sak'o da stult'aĵ'o'j garn'it'a per fripon'ec'o kaj malic'o? Kiu don'is al vi

permes'o'n en'trud'i vi'n en mi'a'j'n afer'o'j'n kaj ekzamen'i, ĉu mi est'as saĝ'a aŭ frenez'a? Silent'u, ne respond'u: sel'u la ĉeval'o'n, se ĝi ne hav'as jam la sel'o'n sur'met'it'a, kaj ni ir'u efektiv'ig'i mi'a'n propon'o'n. La rajt'o star'as sur mi'a flank'o, do, se iu kontraŭ'dir'os mi'n, anticip'e konsider'u li'n venk'it'a.

Kun grand'a koler'o kaj indign'o do'n Quijote star'iĝ'is de si'a seĝ'o, dum la ĉe'est'ant'o'j mir'is ĉe li'a kondut'o, kaj ne sci'is, ĉu konsider'i li'n saĝ'a aŭ frenez'a. Tamen ili prov'is persvad'i li'n ne persist'i en si'a entrepren'o, dir'ant'e, ke ili jam est'as bon'e konvink'it'a'j rilat'e al li'a dank'em'a natur'o, kaj ke li ne bezon'as far'i nov'a'j'n montr'o'j'n de di'a kuraĝ'o, ĉar sufiĉ'as la prod'aĵ'o'j rakont'it'a'j en li'a histori'o. Malgraŭ'e, do'n Quijote persist'is en si'a decid'o kaj, jam sur Rocinante, fiks'is la ŝild'o'n al la brak'o, pren'is la lanc'o'n kaj posten'iĝ'is mez'e de la voj'o, ne tre dist'a de la herb'ej'o. Sancho, rajd'e sur si'a azen'o, sekv'is li'n, sam'e kiel la tut'a grup'o de paŝt'ist'o'j, sci'vol'a'j vid'i, kio rezult'os el li'a arogant'a kaj ekster'ordinar'a defi'o.

Lok'it'a do mez'e de la voj'o, do'n Quijote ŝir'is la aer'o'n per la jen'a'j vort'o'j:

—Ho vi, pasaĝer'o'j, vojaĝ'ant'o'j, kavalir'o'j, ŝild'ist'o'j, ir'ant'o'j pied'e aŭ rajd'e, nun aŭ en la proksim'a'j du tag'o'j! Sci'u, ke do'n Quijote de La Mancha, vag'ant'a kavalir'o, posten'as ĉi tie por asert'i, ke la nimf'o'j de ĉi herb'ej'o'j kaj arb'ar'o'j super'as (se escept'i nur la mastr'in'o'n de mi'a kor'o, Dulcine'a de El Toboso) ĉi'a'n ceter'a'n bel'o'n kaj ĝentil'o'n de la mond'o. Tiel do, se iu hav'as kontraŭ'a'n opini'o'n, li ven'u. Mi atend'as li'n ĉi tie.

Du'foj'e li ripet'is la sam'a'n definon, kaj du'foj'e neni'a aventur'ist'o aŭskult'is ĝi'n. Sed la sort'o, kiu konduk'is li'n de bon'o en pli bon'o'n, vol'is ke, iom post'e, aper'u sur la voj'o grand'eg'a nombr'o da sur'ĉeval'a'j vir'o'j, mult'a'j kun lanc'o'j en la man'o'j, rajd'ant'e tre rapid'e en kompakt'a grup'o. La paŝt'ist'o'j ek'vid'is la lavang'o'n, turn'is la dors'o'n kaj long'e apart'iĝ'is de la voj'o, ĉar ili kompren'is, ke, rest'ant'e tie, ili en'danĝer'iĝ'us. Nur do'n Quijote, trankvil'a kaj sen'tim'a, ne mov'iĝ'is de si'a lok'o, dum Sancho Panza si'n ŝirm'is post la grop'o de Rocinante. Al'ven'is la skadr'o da lanc'ul'o'j, kaj unu el ili, rajd'ant'e iom antaŭ'e, komenc'is kri'i al do'n Quijote:

—Ir'u for de la voj'o, vir'o de la diabl'o, se vi ne vol'as, ke ĉi taŭr'o turn'u vi'n en pulp'o'n!

—Nu, fripon'o'j! —respond'is do'n Quijote—. La taŭr'o'j tut'e ne don'as al mi zorg'o'n, eĉ se ili est'as la plej feroc'a'j bred'at'a'j ĉe la river'o Jarama! Konfes'u sen'rezerv'e, kanajl'o'j, la ver'o'n de mi'a proklam'o! Se ne, batal'u kontraŭ mi!

La lanc'ul'o ne hav'is temp'o'n respond'i, nek do'n Quijote por devi'i, eĉ se li vol'us, ĉar la si'n'pel'a greg'o el kviet'a'j bov'o'j kaj sovaĝ'a'j taŭr'o'j (kun'e kun la grand'a nombr'o da lanc'ul'o'j kaj ali'a'j person'o'j, kiu'j konduk'is la best'o'j'n sur'voj'e al vilaĝ'o, kie okaz'us taŭr'lud'a spektakl'o la sekv'ant'a'n tag'o'n) tret'e pas'is sur la korp'o'j de do'n Quijote, Sancho, Rocinante kaj la azen'o, ili'n renvers'int'e kaj rul'int'e. Sancho kuŝ'is muel'it'a, do'n Quijote terur'it'a, la azen'o tra'bat'it'a, kaj Rocinante en ne tre envi'ind'a stat'o. Sed fin'e la kvar star'iĝ'is, kaj do'n Quijote komenc'is stumbl'e-fal'e kur'i post la greg'o'n, kri'ant'e:

—Halt'u kaj atend'u, fripon'a kanajl'ar'o! Nur unu kavalir'o vi'n defi'as, kaj li'a natur'o ne permes'as li'n opini'i kiel ali'a'j, ke «al mal'amik’ en kur'o far'u pont'o'n kun plezur'o».

Sed la tumult'a'j kur'ant'o'j ne halt'is, ĉar ili zorg'is pri li'a'j minac'o'j kiel pri la nub'o'j pas'int'jar'a'j.

Tut'e lac'a, do'n Quijote fin'e si'n de'ten'is kaj, pli furioz'a ol venĝ'it'a, sid'iĝ'is ĉe la voj'o kaj atend'is la al'ven'o'n de Sancho, Rocinante kaj la azen'o. Post'e la mastr'o kaj la ŝild'ist'o ek'rajd'is kaj, sen ir'i adiaŭ'i la ŝajn'a'n aŭ fals'a'n Arkadi'o'n, sekv'is si'a'n voj'o'n, pli hont'a'j ol kontent'a'j.

[394] El la Bibli'o (Mateo 11,12).

[395] Laŭ'liter'a traduk'o de la jam glosit'a hispan'a batal'kri'o. «Ferm'i», en la hispan'a («cerrar») signif'as ankaŭ, inter'ali'e, atak'i por ven'i en korp'o-kontraŭ-korp'a'n batal'o'n (vid'u not'o'j'n al ĉapitr'o 4-a de la du'a part'o).

[396] Vulkan'o, Roman'a di'o de la fajr'o kaj forĝ'ad'o.

Ĉapitr'o 59

Pri ekster'ordinar'a incident'o, kiu'n oni pov'us nom'i aventur'o, okaz'int'a al do'n Quijote

Do'n Quijote kaj Sancho traf'is, en freŝ'a bosk'et'o, klar'a'n kaj pur'a'n roj'o'n, sur kies bord'o ili trov'is rimed'o'n kontraŭ la polv'o kaj la lac'o rezult'int'a'j el la sen'konsider'a kondut'o de la taŭr'o'j. La tra'bat'it'a par'o las'is liber'a'j, sen brid'o'j kaj sel'o'j, la ĉeval'o'n kaj la azen'o'n, kaj sid'iĝ'is por ripoz'i. Sancho turn'is si'n al si'a du'sak'o kaj el'pren'is el ĝi kio'n li kutim'e nom'is

«condumio». [397] La ŝild'ist'o gargar'is si'a'n buŝ'o'n, do'n Quijote lav'is al si la vizaĝ'o'n, kaj la freŝ'o de la akv'o iom stimul'is ili'a'n deprim'it'a'n spirit'o'n. Do'n Quijote manĝ'is neniom kaŭz'e de si'a aflikt'o, kaj Sancho ne kuraĝ'is tuŝ'i la manĝ'o'n pro ĝentil'o, kaj atend'is, ke li'a mastr'o komenc'u unu'a. Sed, vid'ant'e li'n tiel absorb'it'a en pens'o'j, ke li eĉ forges'is pren'i pan'pec'o'n al si'a buŝ'o, Sancho dir'is neni'o'n kaj spit'e al ĉi'a'j regul'o'j de bon'eduk'it'ec'o, komenc'is glut'i la pan'o'n kaj la fromaĝ'o'n, kiu'j kuŝ'is antaŭ li.

—Manĝ'u, amik'o Sancho —dir'is do'n Quijote—. Fleg'u la viv'o'n, pli grav'a'n al vi ol al mi, kaj las'u mi'n mort'i sub la pez'o de mi'a'j zorg'o'j kaj de mi'a'j mis'fortun'o'j. Mi, Sancho, ven'is en la mond'o'n por viv'i mort'ant'e, kaj vi por mort'i manĝ'ant'e. Kaj por ke vi vid'u, ke ĉi-rilat'e mi dir'as la ver'o'n, konsider'u, ke mi est'as protagonist'o de libr'o'j, fam'a pro mi'a'j prod'aĵ'o'j, ĝentil'a en mi'a kondut'o, respekt'at'a de princ'o'j, sopir'at'a de puceloj… kaj fin'e, kiam mi atend'is laŭr'o'j'n, kron'o'j'n kaj triumf'o'j'n kiel merit'it'a'n rekompenc'o'n pro mi'a'j kuraĝ'a'j far'o'j, mi vid'is mi'n ĉi-maten'e sur'tret'at'a, kalcitr'at'a, batat'a de la huf'o'j de best'o'j naŭz'a'j kaj sordid'a'j. Ĉe tia pens'o mi'a'j dent'o'j agac'iĝ'as, mi'a'j molar'o'j paraliz'iĝ'as, mi'a'j man'o'j sven'as, kaj absolut'e mank'as al mi la dezir'o manĝ'i, tiom ke mi pens'as las'i mi'n mort'i de mal'sat'o, t.e. de la plej kruel'a el la mort'o'j.

—Se tiel —respond'is Sancho, sen'halt'e maĉ'ant'e—, vi'a moŝt'o cert'e ne aprob'as la proverb'o'n: «Oni manĝ'u ĝis krev'o, eĉ se tiel mort'o ven'os». Se parol'i pri mi, mi ne pens'as pren'i de mi la viv'o'n: kontraŭ'e, mi far'os kiel la ŝu'ist'o, kiu streĉ'as la led'o'n per la dent'o'j, ĝis ĝi ating'as la dezir'at'a'n long'o'n. Mi long'ig'os mi'a'n viv'o'n manĝ'ant'e, ĝis ĝi ating'os la fin'o'n sign'it'a'n de la ĉiel'o. Sci'u, sinjor'o, ke ne ekzist'as pli grand'a frenez'aĵ'o ol mort'i de desper'o, kiel vi vol'as. Sekv'u mi'a'n konsil'o'n, manĝ'u, post'e kuŝ'iĝ'u dorm'i iom sur la verd'a'j matrac'o'j de ĉi herb'o'j, kaj, kiam vi vek'iĝ'os, vi sent'os vi'n pli anim'it'a.

Do'n Quijote konsent'is, ĉar ŝajn'is al li, ke la vort'o'j de Sancho hav'is pli da filozofi'o ol da stult'o. Kaj li respond'is:

—Se vi, ho Sancho!, bon'vol'us far'i por mi kio'n mi nun dir'os, mi'a re'anim'iĝ'o est'us pli cert'a, kaj mi'a aflikt'o ne tiel grand'a. Jen la afer'o: dum mi dorm'os, sekv'ant'e vi'a'n konsil'o'n, vi dev'us iom devi'i de ĉi tie, el'met'i vi'a'n pug'o'n al la aer'o kaj per la brid'o de Rocinante skurĝ'i vi'n tri'cent aŭ kvar'cent foj'o'j'n, part'o'pag'e de la tri mil kaj kelk'a'j bat'o'j, kiu'j'n vi dev'as don'i al vi por la el'sorĉ'o de Dulcine'a; ĉar est'as ver'e bedaŭr'ind'e, ke la povr'a sinjor'in'o sufer'as ankoraŭ

si'a'n en'sorĉ'it'ec'o'n pro vi'a forges'em'o kaj neglekt'o.

—Oni pov'us mult'e parol'i pri tio —dir'is Sancho—. Por la moment'o, ni ambaŭ dorm'u, kaj post'e Di'o dispon'os. Vi'a moŝt'o sci'u, ke skurĝ'i si'n frid'a-sang'e est'as kruel'a afer'o, des pli, se la bat'o'j fal'us sur korp'o'n mank'a'n je nutr'o kaj manĝ'o. Mi'a sinjor'in'o Dulcine'a hav'u pacienc'o'n, ĉar en la plej ne'atend'it'a moment'o, ŝi vid'os mi'n trans'form'iĝ'int'a en kribr'il'o'n kaŭz'e de la vip'o'bat'o'j. Kaj la viv'o daŭr'as ĝis la mort'o: mi vol'as dir'i, ke mi viv'as ankoraŭ, kaj ke sam'temp'e mi hav'as la dezir'o'n plen'um'i mi'a'n promes'o'n.

Do'n Quijote li'n dank'is, manĝ'is iom'et'e —kaj Sancho mult'e— kaj ambaŭ kuŝ'iĝ'is dorm'i, dum la du konstant'a'j amik'o'j kaj kompan'o'j, Rocinante kaj la azen'o, laŭ'vol'e kaj liber'e paŝt'iĝ'is sur la verd'a herb'o, tre abund'a en tiu lok'o.

Ili vek'iĝ'is iom tard'e, sur'sel'iĝ'is, sekv'is si'a'n voj'o'n kaj rapid'is por al'ven'i al gast'ej'o, vid'ebl'e star'ant'a proksim'um'e tri mejl'o'j'n for. Kaj mi dir'as gast'ej'o, ĉar do'n Quijote don'is al ĝi ties nom'o'n, kontraŭ si'a kutim'o pren'i ĉiu'n gast'ej'o'n por kastel'o.

Al'ven'int'e, ili demand'is al la gast'ej'estr'o, ĉu li dispon'as ĉambr'o'n. Li jes'e respond'is, kaj al'don'is, ke ili ĝu'us tie tiom da komfort'o kaj regal'o, kiom ili pov'us trov'i en Zaragoza mem.

Ili de'sel'iĝ'is, kaj Sancho pren'is si'a'n viktuali'o'n al ĉambr'o, kies ŝlos'il'o'n don'is al li la gast'ej'estr'o. Post'e li gvid'is la best'o'j'n al la stal'o, don'is al ili ties porci'o'j'n de furaĝ'o, kaj re'ven'is por vid'i, kio'n nov'a'n do'n Quijote ordon'us. La hidalg'o sid'is sur ŝton'a benk'o, kaj Sancho dank'is la ĉiel'o'n, ke li'a mastr'o ne imag'as kastel'o ĉi gast'ej'o'n. Ven'is la hor'o manĝ'i, ambaŭ re'tir'iĝ'is al si'a ĉambr'o, Sancho demand'is al la gast'ej'estr'o, kio'n li hav'as por sur'tabl'ig'o, kaj la ali'a respond'is, ke ili'a'j dezir'o'j est'os tut'e plen'um'it'a'j kaj ke, sekv'e, ili mend'u laŭ'vol'e, ĉar en li'a dom'o ekzist'as ĉio: bird'o'j el la aer'o, bird'eg'o'j el la kort'o'j kaj fiŝ'o'j el la mar'o.

—Ni ne bezon'as tiom —dir'is Sancho—. Ni hav'os sufiĉ'e per du rost'it'a'j kok'id'o'j, ĉar mi'a sinjor'o est'as delikat'a kaj apenaŭ manĝ'as, kaj mi ne tro glut'em'as.

La gast'ej'estr'o respond'is, ke li ne hav'as kok'id'o'j'n, ĉar la milv'o'j eksterm'is ili'n ĉiu'j'n.

—Se tiel, la sinjor'o gast'ej'estr'o ordon'os rost'i por ni mol-karn'a'n kok'in'o'n —dir'is Sancho.

—Kok'in'o'n! Ne'ebl'e! —respond'is la gast'ej'estr'o—. Hieraŭ mem mi send'is al la urb'o, por vend'o, pli ol kvin'dek da ili. Vi'a moŝt'o pet'u i'o'n ajn, sed ne kok'in'o'j'n.

—Nu, bon'e —dir'is Sancho—. Viand'o bov'id'in'a aŭ kapr'id'a cert'e ne mank'os.

—Ĝust'e nun mi ne hav'as en la dom'o, ĉar ili tut'e konsum'iĝ'is. Sed la ven'ont'a'n semajn'o'n, mi hav'os de'nov'e pli ol sufiĉ'e.

—Bel'e ni fart'us, se ni dev'us atend'i ĝis tiam! —respond'is Sancho—. Sed mi vet'us, ke ĉi mank'o'n kompens'as abund'o de ov'o'j kaj lard'o.

—Je Di'o! —kri'is la gast'ej'estr'o—. Oni vid'as, ke vi ŝat'as ŝerc'i. Mi jam dir'is al vi ke mi ne

hav'as kok'in'o'j'n, kaj vi vol'as, ke mi hav'u ov'o'j'n! Pens'u, se vi dezir'as, pri ali'a'j plad'o'j, sed ne pet'u frand'aĵ'o'j'n.

—Nu, hom'o, jam sufiĉ'as la diven'ad'o. Dir'u al mi, ver'e kaj efektiv'e, kio'n vi hav'as, kaj ni fin'u ĉi afer'o'n.

—Ver'e kaj efektiv'e, sinjor'o gast'o, mi hav'as du pied'o'j'n bov'a'j'n, kiu'j ŝajn'as pied'o'j bov'in'id'a'j, aŭ, se vi prefer'as, bov'in'id'a'j'n pied'o'j'n, kiu'j aspekt'as kiel bov'a'j: ili est'as jam stuf'it'a'j, kun si'a'j kiker'o-grajn'o'j, si'a'j cep'o'j kaj si'a lard'o. Kaj ĝust'e nun ili kvazaŭ dir'as:

«Manĝ'u ni'n! Manĝ'u ni'n!».

—Jam rezerv'ig'u ili'n al mi —dir'is Sancho—. Neni'u ili'n tuŝ'u. Mi pag'os plej mult'e, ĉar neni'o pli bon'gust'a ekzist'as en la mond'o; kaj tut'e ne grav'as, ĉu tem'as pri pied'o'j bov'a'j aŭ

bov'in'id'a'j.

—Neni'u tuŝ'os ili'n —respond'is la gast'ej'estr'o—, ĉar la ali'a'j gast'o'j est'as tiel alt-rang'a'j, ke ili vojaĝ'as kun propr'a kuir'ist'o, proviz'ist'o kaj viktuali'o.

—Se parol'i pri alt-rang'a'j —dir'is Sancho—, la plej'a est'as mi'a mastr'o. Sed li'a profesi'o ne permes'as al li la luks'o'n port'i proviz'ist'o'n kaj special'a'n viktuali'o'n. Ni kuŝ'iĝ'as mez'e de herb'ej'o kaj ŝtop'as ni'n per glan'o'j kaj mespil'o'j.

Tia est'is la konversaci'o de Sancho kun la gast'ej'estr'o, sed la ŝild'ist'o ne vol'is ĝi'n daŭr'ig'i, nek respond'i li'a'n demand'o'n pri la ofic'o aŭ profesi'o de do'n Quijote. Al'ven'is do la manĝ'o'hor'o, do'n Quijote re'tir'iĝ'is al si'a ĉambr'o, la gast'ej'estr'o al'port'is al li la stuf'aĵ'o'n antaŭ'e menci'it'a'n, kaj la hidalg'o volont'e sid'iĝ'is manĝ'i. Ŝajn'e en apud'a ĉambr'o, apart'ig'it'a dis'de la li'a per minc'a mur'o, oni parol'is, kaj do'n Quijote aŭd'is:

—Je vi'a viv'o, do'n Jerónimo, ĝis oni al'port'os al ni la manĝ'o'n, ni leg'u ankoraŭ ali'a'n ĉapitr'o'n de la du'a part'o de Do'n Quijote de La Mancha.[398]

Apenaŭ la hidalg'o aŭd'is si'a'n nom'o'n, li star'iĝ'is kaj orel-streĉ'e komenc'is aŭskult'i la konversaci'o'n. La menci'it'a do'n Jerónimo respond'is:

—Kial vi dezir'as, sinjor'o do'n Ju'a'n, ke ni leg'u absurd'o'j'n? Kiu leg'is la unu'a'n part'o'n de la histori'o de do'n Quijote de La Mancha, ne pov'as leg'i kun plezur'o ĉi du'a'n.

—Tamen —dir'is do'n Ju'a'n— est'us bon'e ĝi'n leg'i, ĉar ne ekzist'as libr'o tiel mav'a, ke ĝi ne hav'as i'o'n bon'a'n. Sed, kio plej ĉagren'as mi'n en ĉi du'a part'o est'as, ke ĝi pentr'as la kavalir'o'n jam sen'am'a al Dulcine'a de El Toboso.

Aŭd'int'e tio'n, do'n Quijote, posed'at'e de koler'o kaj indign'o, laŭt'e kri'is:

—Se iu ajn aŭdac'as asert'i, ke do'n Quijote de La Mancha forges'is, aŭ pov'as forges'i Dulcine'a'n de El Toboso, mi instru'os li'n per egal'a'j batal'il'o'j, ke li tut'e tromp'iĝ'as! Dulcine'a ne pov'as est'i forges'it'a, nek do'n Quijote kapabl'as forges'i: li'a deviz'o est'as konstant'ec'o, kaj li'a profesi'o natur'e kaj sen'pen'e gard'i la ĵur'e don'it'a'n promes'o'n.

—Kiu mi'n respond'as? —oni demand'is de la ali'a ĉambr'o.

—Kiu, se ne do'n Quijote de La Mancha mem, kiu defend'os kio'n li nun dir'as aŭ pov'os dir'i?

Ĉar «bon'a pag'ant'o ne diskut'as pri la kont'o'j» —respond'is Sancho.

Apenaŭ Sancho tio'n dir'is, du kavalir'o'j —ili ŝajn'is tio— en'ir'is tra la pord'o de li'a ĉambr'o, kaj unu el ili, ĵet'ant'e la brak'o'j'n ĉirkaŭ la kol'o de do'n Quijote, dir'is:

—Nek vi'a aspekt'o pov'as dement'i vi'a'n nom'o'n, nek vi'a nom'o vi'a'n aspekt'o'n. Cert'e vi est'as, sinjor'o, la ver'a do'n Quijote de La Mancha, nord'o kaj polus'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o, spit'e al la ul'o, kiu vol'is uzurp'i vi'a'n nom'o'n kaj diskredit'i vi'a'j'n far'o'j'n: la aŭtor'o de ĉi libr'o.

Li met'is en la man'o'j'n de la hidalg'o la libr'o'n, kiu'n port'is kun si li'a kompan'o, do'n Quijote ĝi'n foli'um'is sen'parol'e, kaj iom post'e turn'is si'n al li dir'ant'e:

—Mi vid'is ĝi'n tre supr'aĵ'e, tamen tri afer'o'j ŝajn'as al mi riproĉ'ind'a'j. Unu'e, kelk'a'j vort'o'j de la en'konduk'o;[399] du'e, la aragonaj dialekt'aĵ'o'j, ĉar la aŭtor'o ne ĝust'e uz'as la artikol'o'n; kaj tri'e, ke li montr'as si'a'n ne'sci'o'n, ĉar li erar'as, kaj devi'as de la ver'o koncern'e la plej esenc'a'n punkt'o'n de la tut'a histori'o, tial, ke li dir'as ĉi tie, ke la edz'in'o de Sancho Panza, mi'a ŝild'ist'o, nom'iĝ'as Mar'i Gutiérrez,[400] dum efektiv'e ŝi'a nom'o est'as Teresa Panza. Kaj se la aŭtor'o erar'as en ĉi detal'o tiel grav'a, oni pov'as tim'i, ke li erar'as ankaŭ en la ceter'a'j punkt'o'j de la histori'o.

—Grandioz'a histori'ist'o, cert'e! —ironi'is Sancho—. Bon'e inform'it'a li est'as pri ni'a'j aventur'o'j, se li don'as al mi'a edz'in'o la nom'o'n Mar'i Gutiérrez! Re'pren'u la libr'o'n, sinjor'o, kaj vid'u, ĉu mi aper'as tie, kaj ĉu ankaŭ mi'a'n nom'o'n oni ŝanĝ'is.

—Laŭ vi'a'j vort'o'j, amik'o —dir'is do'n Jerónimo—, sen'dub'e vi est'as Sancho Panza, la ŝild'ist'o de do'n Quijote.

—Jes, efektiv'e —respond'is Sancho—. Kaj mi fier'as pri tio.

—Tiam mi ĵur'us —al'don'is la kavalir'o—, ke ĉi modern'a aŭtor'o ne trakt'as vi'n honest'e, mal'e ol vi merit'as. Li pentr'as vi'n glut'em'a kaj stult'a, sen ia spirit'o, t.e. tut'e diferenc'a de la Sancho pri'skrib'it'a en la unu'a part'o de la histori'o de vi'a mastr'o.

—Di'o li'n indulg'u —dir'is Sancho—. Prefer'ind'us, se li est'us las'int'a mi'n en mi'a angul'o, sen memor'i pri mi, ĉar «kiu ir'as spert'e, ir'as cert'e» kaj «bon'e sid'as Sankt'a Petro en Romo».

La du kavalir'o'j pet'is la hidalg'o'n akompan'i ili'n manĝ'i en ili'a ĉambr'o, ĉar ili sci'is, ke en la gast'ej'o ne ekzist'as plad'o'j propr'a'j al li'a person'o. Do'n Quijote, ĉiam ĝentil'a, ced'is al ili'a pet'o kaj manĝ'is kun ili. Sancho rest'is kiel absolut'a mastr'o de la stuf'aĵ'o, sid'iĝ'is ĉe la kap'o de la tabl'o, kaj en la akompan'o de la gast'ej'estr'o, kiu inklin'is al la pied'o'j bov'a'j almenaŭ tiel mult'e kiel Sancho.

Dum la manĝ'ad'o, do'n Ju'a'n demand'is al do'n Quijote, ĉu li sci'as i'o'n nov'a'n pri sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso: ĉu ŝi edz'in'iĝ'is, graved'iĝ'is aŭ akuŝ'is, aŭ ĉu ŝi konserv'as ankoraŭ

si'a'n virg'in'ec'o'n kaj, gard'ant'e si'a'n virt'o'n kaj pudor'o'n, reciprok'as la am'a'j'n pens'o'j'n de sinjor'o do'n Quijote.

—Dulcine'a est'as ankoraŭ virg'a —respond'is la hidalg'o—. Mi'a am'o pli firm'a ol iam antaŭ'e, kaj ni'a'j rilat'o'j tiel sen'sukces'a'j kiel kutim'e. Kaj ŝi'a bel'o trans'form'iĝ'is en la mien'o'n de krud'a kamp'ul'in'o.

Post'e do'n Quijote detal'e rakont'is la en'sorĉ'o'n de sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso, la event'o'j'n en la kavern'o de Montesinos, kaj la instrukci'o'j'n de la saĝ'ul'o Merlín, por ke oni ŝi'n el'sorĉ'u per la si'n'skurĝ'ad'o de Sancho.

La du kavalir'o'j'n ricev'is grand'a'n plezur'o'n, aŭd'ant'e la hidalg'o'n rakont'i la strang'a'j'n aventur'o'j'n de si'a histori'o, kaj ambaŭ mir'is tiel mult'e je li'a'j ekstravaganc'o'j, kiel je li'a elegant'a stil'o ili'n rakont'i. Kelk'foj'e ili opini'is li'n prudent'a, kelk'foj'e vid'is li'n glit'i en absurd'o'n, do ili ne sci'is, kie'n met'i li'n inter la saĝ'o kaj la frenez'o.

Sancho fin'is manĝ'i, las'is la gast'ej'estr'o'n ebri'a kaj ne'kapabl'a ten'i si'n sur si'a'j pied'o'j, direkt'is si'n al la ĉambr'o de si'a mastr'o, en'ir'is kaj dir'is:

—Oni mi'n pend'um'u, sinjor'o'j, se la aŭtor'o de la libr'o, kiu'n vi hav'as, ne dezir'as mal'amik'i al mi. Tamen mi esper'as ke, kvankam li nom'as mi'n glut'em'a, kiel vi'a moŝt'o dir'as, li ne nom'as mi'n drink'ul'o.

—Nu, li vi'n nom'as ankaŭ tio, kvankam mi ne memor'as pri li'a'j preciz'a'j vort'o'j —respond'is do'n Jerónimo—. Sed cert'e li uz'is aĉ'a'j'n esprim'o'j'n, kaj krom'e, mensog'a'j'n, se juĝ'i laŭ la fizionomi'o de la bon'a Sancho ĉi tie star'ant'a antaŭ mi.

—Vi'a'j moŝt'o'j kred'u mi'n —dir'is Sancho—. La Sancho kaj la do'n Quijote de tiu histori'o tut'e cert'e ne est'as la sam'a'j aper'ant'a'j en la verk'o de Cid'e Hamete Benengeli, t.e. ni mem: mi'a mastr'o, kuraĝ'a, prudent'a kaj am'o'frap'it'a; kaj mi, simpl'a, sprit'a, kaj ne manĝ-avid'a aŭ

ebri'em'a.

—Mi vi'n kred'as —respond'is do'n Ju'a'n—, kaj, se ebl'e, oni dev'us ordon'i, ke neni'u skrib'u pri la afer'o'j de la grand'a do'n Quijote, krom Cid'e Hamete, li'a unu'a histori'ist'o: ĝust'e kiel Aleksandro dekret'is, ke nur Apeles far'u li'a'j'n portret'o'j'n.

—Iu ajn portret'u mi'n, se li vol'as, sed ne mi'n de'form'u —dir'is do'n Quijote—. Ĉar la pacienc'o oft'e eksplod'as, kiam oni tro ŝarĝ'as ĝi'n per ofend'o'j.

—Neni'a'n ofend'o'n oni pov'us far'i al do'n Quijote —dir'is do'n Ju'a'n— sen ke li facil'e venĝ'us, se li ne prefer'us opon'i al ĝi per la ŝild'o de si'a pacienc'o, laŭ'ŝajn'e fort'a kaj grand'a.

Tiel parol'ant'e ili pas'ig'is grand'a'n part'o'n de la nokt'o. Do'n Ju'a'n dezir'is, por vid'i la hidalg'o'n far'i nov'a'j'n koment'o'j'n, ke li leg'u iom pli la libr'o'n. Sed do'n Quijote rifuz'is, dir'ant'e, ke li konsider'as ĝi'n tut'e leg'it'a, kaj ke li ven'is al la konklud'o, ke la libr'o est'as ver'a stult'aĵ'o. Li al'don'is, ke li ne vol'is, ke la aŭtor'o ĝoj'u, pens'ant'e, ke do'n Quijote ĝi'n leg'is; ĉar oni dev'as de'turn'i la pens'o'n de afer'o'j obscen'a'j kaj stult'a'j, des pli do la okul'o'j'n.

La du amik'o'j demand'is li'n, kie'n li decid'is vojaĝ'i, kaj do'n Quijote respond'is, ke li intenc'as ir'i al Zaragoza, por part'o'pren'i en la turnir'o'j tie okaz'ant'a'j ĉiu'jar'e kaj kie oni konkur'as por arm'aĵ'o. Do'n Ju'a'n inform'is tiam la hidalg'o'n, ke en la nov'a histori'o, do'n Quijote —aŭ kiu ajn li est'as— jam part'o'pren'is en turnir'o en Zaragoza, kaj ke la aŭtor'o montr'is si'n, en ĉi epizod'o, stil'e plat'a, mizer'a en la pri'skrib'o'j kaj mank'a de kre'a pov'o, sed riĉ'a je absurd'o'j.

—Se tiel do —respond'is do'n Quijote—, mi ne met'os la pied'o'j'n en Zaragoza. Tia'manier'e mi pruv'os antaŭ la tut'a mond'o la tromp'o'n de ĉi modern'a histori'ist'o, kaj la hom'o'j vid'os, ke mi ne est'as la do'n Quijote, pri kiu li skrib'as.

—Vi ĝust'e decid'is —dir'is do'n Jerónimo—. Ankaŭ en Barcelona okaz'os turnir'o'j, kie sinjor'o do'n Quijote pov'us montr'i si'a'n kuraĝ'o'n.

—Tio'n mi pens'as far'i —respond'is do'n Quijote—. Kaj kun la permes'o de vi'a'j moŝt'o'j, mi re'tir'os mi'n, ĉar jam est'as temp'o en'lit'iĝ'i. Bon'vol'u kalkul'i mi'n inter vi'a'j plej bon'a'j amik'o'j kaj serv'ist'o'j.

—Sam'e mi'n! —al'don'is Sancho—. Mi pov'us iel util'i al vi.

Do'n Quijote kaj Sancho re'tir'is si'n, kaj do'n Ju'a'n kaj do'n Jerónimo mir'is ĉe la miks'o de saĝ'o kaj frenez'o montr'it'a de la hidalg'o, kaj tut'e konvink'iĝ'is, ke ili vid'is la ver'a'j'n do'n Quijote kaj Sancho, ne la ali'a'j'n de la aragona aŭtor'o.

Do'n Quijote fru'e lev'iĝ'is kaj, frap'et'ant'e sur la mur'o'n de la apud'a ĉambr'o, adiaŭ'is si'a'j'n nov'a'j'n amik'o'j'n. Sancho riĉ'e pag'is la gast'ej'estr'o'n kaj konsil'is li'n, aŭ ne tiel mult'e vant'i pri la proviz'o'j de si'a dom'o, aŭ ten'i ĝi'n pli bon'e proviz'it'a.

[397] Hispan'a vort'o: ajn'a nutr'aĵ'o, kiam manĝ'at'a kun mult'e da pan'o.

[398] Ĉi tie la aŭtor'o komenc'as si'a'j'n alud'o'j'n al la verk'o kaj al la person'o de Avellaneda, kiu plagiat'is la rol'ul'o'j'n de Cervantes kaj, antaŭ ol li, publik'ig'is daŭr'ig'a'n part'o'n al la unu'a Do'n Quijote.

[399] Ebl'e la vort'o'j pri'skrib'ant'a'j Cervantes kiel old'a'n, kripl'a'n kaj envi'a'n.

[400] Ĉi-rilat'e Avellaneda ne mensog'as, ĉar Cervantes don'is al ŝi la dir'it'a'n nom'o'n en la ĉapitr'o 7-a de la unu'a part'o.

Ĉapitr'o 60

Pri la aventur'o de do'n Quijote sur la voj'o al Barcelona

La freŝ'o de la maten'o aŭgur'is, ke sam'e freŝ'a est'us la tag'o, kiam do'n Quijote el'rajd'is el la gast'ej'o, inform'int'e si'n unu'e pri la voj'o plej rekt'a por ir'i al Barcelona sen pas'i tra Zaragoza: ĝis tia grad'o li dezir'is pruv'i la fals'o'n de la nov'a histori'o, kies aŭtor'o laŭ'dir'e fort'e kalumni'is li'n. Nu, dum pli ol ses tag'o'j okaz'is al li neni'o registr'ind'a, sed ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o, li devi'is de la voj'o, kaj la nokt'o ili'n surpriz'is en dens'a bosk'o el kverk'o'j aŭ

kork-arb'o'j, ĉar ĉi-rilat'e Cid'e Hamete ne observ'as si'a'n kutim'a'n preciz'o'n. La mastr'o kaj la serv'ist'o de'sel'iĝ'is, kaj Sancho, kiu manĝ'is tiu'n tag'o'n, aranĝ'is si'n kontraŭ la trunk'o'n de arb'o kaj baldaŭ fal'is en la brak'o'j'n de la dorm'o. Sed do'n Quijote, kies sen'lac'a fantazi'o, ne la mal'sat'o, ten'is li'n sen'dorm'a, ne pov'is ferm'i la okul'o'j'n, kaj las'is si'a'n pens'o'n vag'ad'i al mil divers'a'j lok'o'j: foj'e li imag'is si'n en la kavern'o de Montesinos; foj'e li vid'is Dulcine'a'n, trans'form'it'a'n en kamp'ul'in'o'n, salt'i sur si'a'n azen'o'n; foj'e son'is al li en la orel'o'j la vort'o'j de la saĝ'ul'o Merlín rilat'e al la kondiĉ'o'j kaj rimed'o'j neces'a'j por la el'sorĉ'o de Dulcine'a. Kaj li desper'is ĉe la neglekt'o kaj mank'o de karitat'o de Sancho, konvink'it'e, ke la ŝild'ist'o don'is al si nur kvin bat'o'j'n, nombr'o'n mizer'a'n kompar'e kun la infinit'a kvant'o de la ceter'a'j ankoraŭ

ŝuld'at'a'j. Kaj ĉi pens'o tiel ĉagren'is kaj indign'ig'is li'n, ke li dir'is en si:

—Se la grand'a Aleksandro dis'tranĉ'is la gordi'a'n nod'o'n, dir'ant'e: «la sam'a'n rezult'o'n don'as tranĉ'i aŭ de'lig'i», kaj malgraŭ'e li far'iĝ'is universal'a sinjor'o de la tut'a Azi'o, mi ating'os la sam'o'n rilat'e al la el'sorĉ'o de Dulcine'a, se mi skurĝ'os Sanchon kontraŭ li'a vol'o: ĉar, se la solv'o de ĉi afer'o de'pend'as de tio, ke li ricev'u la tri mil kaj kelk'a'j'n verg'o'j'n: kio grav'as, ĉu li ricev'as ili'n per si mem aŭ per ali'a person'o?

Kun ĉi ide'o li pren'is la brid'o'n de Rocinante, aranĝ'is ĝi'n, por ĝi'n uz'i kiel vip'o'n, kaj komenc'is de'nod'i la laĉ'o'j'n de la kulot'o de Sancho (kvankam oni kred'as, ke li hav'is nur unu front'a'n laĉ'o'n kiel unik'a'n al'lig'il'o'n). Sed apenaŭ la hidalg'o tuŝ'is li'n, Sancho subit'e kaj plen'e vek'iĝ'is kaj dir'is:

—Kio okaz'as? Kiu tuŝ'as kaj de'laĉ'as mi'n?

—Mi mem —respond'is do'n Quijote—. Mi ven'as ripar'i vi'a'n forges'o'n kaj mild'ig'i la prem'o'n de mi'a'j zorg'o'j. Mi ven'as vip'i vi'n, Sancho, kaj ig'i vi'n part'e pag'i vi'a'n ŝuld'o'n. Dulcine'a pere'as, vi viv'as sen'ĝen'e, kaj mi mort'as de sen'pacienc'o. Tiel do, propr'a'vol'e mal'supr'e'n'tir'u vi'a'n kulot'o'n, ĉar mi intenc'as skurĝ'i vi'n, en ĉi sol'ec'o, almenaŭ du mil foj'o'j'n.

—Ho ne! —kri'is Sancho—. Est'u kviet'a, sinjor'o, aŭ mi ĵur'as je Di'o, ke la surd'a'j ni'n aŭd'os.

Mi dev'ont'ig'is mi'n al propr'a'vol'a si'n'skurĝ'ad'o, ne al trud'at'a'j verg'o'j, kaj nun mi ne em'as bat'i mi'n! Sufiĉ'u, ke mi don'as al vi mi'a'n vort'o'n tan'i kaj draŝ'i al mi la haŭt'o'n, kiam mi dezir'os tio'n far'i.

—Mi ne pov'as las'i ĉi afer'o'n al vi'a bon'trov'o, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ĉar vi

hav'as dur'a'n kor'o'n kaj, kvankam kamp'ul'o, mol'a'n karn'o'n.

Tiel parol'ant'e, do'n Quijote klopod'is kaj pen'is de'laĉ'i li'n. Tiam Sancho star'iĝ'is, ĵet'is si'n kontraŭ si'a'n mastr'o'n, fort'e ĉirkaŭ'prem'is, krur-falĉ'is kaj renvers'is li'n, kaj per si'a'j man'o'j ten'is tia'manier'e la li'a'j'n, ke la hidalg'o kuŝ'is sen'mov'a kaj preskaŭ sen'spir'a. Do'n Quijote fin'e pov'is dir'i:

—Nu, perfid'a, ĉu vi ribel'as kontraŭ vi'a mastr'o kaj natur'a sinjor'o? Ĉu vi aŭdac'as atak'i vi'a'n pan-don'ant'o'n?

—Mi ne fal'ig'as nek sur'tron'ig'as reĝ'o'n[401] —respond'is Sancho—, sed help'as mi'n mem, kiu est'as mi'a sinjor'o. Vi'a moŝt'o promes'u las'i mi'n trankvil'a kaj ne vip'i mi'n nun, kaj mi las'os vi'n liber'a. Se ne

Mort'u, perfid'ul’ ĉi tie,

mal'amik’ de doña Sancha. [402]

Do'n Quijote tio'n promes'is kaj ĵur'is je si'a viv'o tuŝ'i al li eĉ ne unu faden'o'n de li'a vest'o kaj las'i li'n liber'a skurĝ'i si'n laŭ si'a vol'o, plaĉ'o kaj bon'trov'o.

Lev'iĝ'is Sancho kaj ir'is kelk'a'n distanc'o'n, sed, ĝust'e kiam li intenc'is apog'i si'n kontraŭ ali'a'n arb'o'n, li sent'is, ke io tuŝ'as li'a'n kap'o'n. Li lev'is la man'o'n, traf'is du hom'a'j'n pied'o'j'n kun ties ŝtrump'o'j kaj ŝu'o'j, trem'is de tim'o, ir'is al ali'a arb'o, kaj okaz'is sam'e. Tiam li kri'is, pet'ant'e help'o'n, al do'n Quijote. La hidalg'o al'ven'is al li, demand'is, kio okaz'as kaj kio li'n terur'as, kaj Sancho respond'is, ke la arb'o'j, ĉirkaŭ'e, plen'as de hom'a'j pied'o'j kaj krur'o'j. Do'n Quijote palp'is ili'n, tuj suspekt'is, pri kio tem'as, kaj dir'is al Sancho:

—Ne ekzist'as motiv'o por tim'i, ĉar ĉi pied'o'j kaj krur'o'j, palp'ebl'a'j, sed ne vid'ebl'a'j ankoraŭ, sen'dub'e aparten'as al bandit'o'j kaj latron'o'j pend'um'it'a'j ĉi tie. La justic'o kutim'e pend'um'as ili'n en ĉi lok'o'j, oft'e en grup'o'j de du'dek aŭ tri'dek; kaj el tio mi konklud'as, ke ni cert'e trov'iĝ'as proksim'e al Barcelona.[403]

Kaj efektiv'e li prav'is. Ĉe la maten'iĝ'o ili lev'is la rigard'o'n kaj vid'is la arb'o'j'n kun ties grapol'o'j da bandit'a'j kadavr'o'j, kaj, se ili'n alarm'is la mort'int'a'j bandit'o'j, ne mal'pli terur'is ili'n la aper'o de pli ol kvar'dek bandit'o'j viv'ant'a'j, kiu'j subit'e ĉirkaŭ'is ili'n kaj ordon'is ili'n, en la katalun'a lingv'o, rest'i sen'mov'a'j ĝis la al'ven'o de ili'a kapitan'o. Do'n Quijote trov'is si'n pied'e, kun la ĉeval'o sen brid'o, kun si'a lanc'o apog'it'a al arb'o, unu'vort'e, tut'e sen'defend'a. Tiel do, li decid'is kruc'i la man'o'j'n, klin'i la kap'o'n kaj rezerv'i si'n por pli bon'a okaz'o.

La bandit'o'j tuj si'n ĵet'is al la azen'o, tra'serĉ'is ĝi'n, kaj post'e pri'rast'is, ĝis la last'a er'et'o, la du'sak'o'n kaj la ŝarĝ'o-sel'o'n. Bon'ŝanc'e Sancho port'is la eskud'o'j'n de la duk'o, kun si'a propr'a mon'o, kaŝ'it'a'j en sub'vest'a zon'o; tamen la grup'o de bon'ul'o'j cert'e tra'kard'us li'n, kaj eĉ

rigard'us, ĉu io rab'ind'a kuŝ'as inter li'a'j haŭt'o kaj karn'o, se en tiu moment'o ne al'ven'us ili'a kapitan'o, vir'o fortik'a, proksim'um'e tri'dek-kvar-jar'a, brun'a, kun pli ol mez'a statur'o kaj sever'a aspekt'o, Li rajd'is sur fort'a ĉeval'o, port'is maŝ-kut'o'n, kaj, sur la korp'o'flank'o'j, kvar pistol'o'j'n el la nom'at'a'j silik-arkebuz'et'o'j. Li rimark'is, ke li'a'j ŝild'ist'o'j (tia'n nom'o'n ricev'as la

vir'o'j okup'at'a'j en la bandit'a profesi'o) pret'as nud'ig'i Sanchon, li ordon'is ili'n halt'i, la bandit'o'j tuj obe'is, kaj dank’ al tio sav'iĝ'is la zon'o de Sancho. La kapitan'o mir'is, vid'ant'e lanc'o'n apog'it'a'n al arb'o, ŝild'o'n sur la ter'o kaj la hidalg'o'n en arm'aĵ'o, profund'e en pens'o'j kaj kun la plej trist'a kaj melankoli'a figur'o imag'ebl'a. La kapitan'o do proksim'iĝ'is al li kaj dir'is:

—Ne aflikt'iĝ'u, amik'o. Vi fal'is, ne en la man'o'j'n de ia kruel'a Osiris,[404] sed de Roque Guinart,[405] kiu est'as pli kompat'em'a ol rigor'a.

—Mi'a aflikt'iĝ'o —respond'is do'n Quijote— ven'as, ne de tio, ke mi fal'is sub vi'a'n pov'o'n, ho kuraĝ'a Roque, kies fam'o trans'ir'as ĉi'a'n lim'o'n de la mond'o!, sed de la fakt'o, ke vi'a'j soldat'o'j kapt'is mi'n pro mi'a ne'si'n'gard'o ne hav'i la ĉeval'o'n pret'a, kvankam la orden'o de la vag'ant'a kavalir'ism'o, kies membr'o mi est'as, dev'ig'as mi'n ĉiam ten'iĝ'i gard'e, kiel sentinel'o de mi mem. Ĉar vi dev'as sci'i, ho grand'a Roque!, ke, se ili trov'us mi'n sur mi'a ĉeval'o, kun mi'a lanc'o kaj kun mi'a ŝild'o, ne tre facil'e ili venk'us mi'n, tial, ke mi est'as do'n Quijote de La Mancha, kies prod'aĵ'o'j fam'as en la tut'a univers'o.

Roque Guinart tuj kompren'is, ke la mal'san'o de do'n Quijote hav'as pli da frenez'o ol da kuraĝ'o. Li jam antaŭ'e aŭd'is pri la hidalg'o, sed neniam kred'is li'a'j'n far'o'j'n ver'a'j, nek imag'is ebl'a la ekzist'o'n de hom'a spirit'o reg'at'a de tia humor'o. Sed li tre ĝoj'is pro la renkont'o, ĉar li pov'us vid'i de proksim'e kio'n li ie kaj tie aŭd'is pri la hidalg'o. Tiel do, li dir'is:

—Kuraĝ'a kavalir'o, ne ĉagren'iĝ'u, nek opini'u mis'sort'a vi'a'n nun'a'n stat'o'n. Pov'us okaz'i, ke per ĉi stumbl'o'j rekt'iĝ'us vi'a tord'it'a destin'o, se konsider'i, ke la ĉiel'o, plej strang'e kaj ne'imag'ebl'e, oft'e lev'as la fal'int'a'j'n kaj riĉ'ig'as la paŭperajn.

Do'n Quijote pret'is dank'i li'n, kiam, ĉe ili'a dors'o, aŭd'ig'is bru'o de, ŝajn'e, plur'a'j ĉeval'o'j. Sed tem'is pri nur unu, kaj rajd'e sur ĝi galop'e al'impet'is jun'ul'o proksim'um'e du'dek-jar'a, en kostum'o el verd'a damasko kun or'a'j pasament'o'j, kun ĉapel'o plum'o-garn'it'a laŭ la Valon'a stil'o, bot'o'j cir'it'a'j kaj strikt'a'j, dago, glav'o kaj spron'o'j or'um'it'a'j, et'a paf'il'o en la man'o'j, kaj du pistol'o'j sur si'a'j flank'o'j.

Ĉe la bru'o, Roque turn'is la kap'o'n kaj vid'is tiu'n bel'a'n figur'o'n. Kaj la rajd'ant'o, al'ven'int'e, dir'is:

—Mi ven'as renkont'i vi'n, ho kuraĝ'a Roque!, por trov'i ĉe vi, se ne la trankvil'o'n, almenaŭ i'a'n mild'ig'o'n al mi'a aflikt'o. Kaj por ne ten'i vi'n perpleks'a, ĉar mi sci'as, ke vi ne kon'as mi'n, mi vi'n inform'as, ke mi est'as Claudia Jerónima, fil'in'o de Simón Fort'e, vi'a bon'a amik'o kaj person'a mal'amik'o de Clauquet Torrellas, kiu, de si'a flank'o, mal'amik'as al vi, ĉar li aparten'as al la band'o kontraŭ'a al la vi'a. Vi sci'as, ke ĉi Torrellas hav'as fil'o'n nom'at'a'n do'n Vicente Torrellas, aŭ almenaŭ tiel li nom'iĝ'is ĝis antaŭ du hor'o'j. Nu, por konciz'e dir'i la rakont'o'n de mi'a mis'fortun'o, sci'u, ke li kaŭz'is ĝi'n: li vid'is kaj am'ind'um'is mi'n; mi aŭskult'is li'n kaj en'am'iĝ'is al li, sen la sci'o de mi'a patr'o: ĉar ne ekzist'as vir'in'o, eĉ plej gard'at'a, kiu ne hav'us temp'o'n don'i si'n al la impet'o de si'a'j dezir'o'j. Nu, li promes'is edz'iĝ'i al mi, kaj mi don'is al li mi'a'n parol'o'n, ke mi est'us li'a, sed ni ne pas'is de la vort'o'j al la ag'o'j. Hieraŭ mi ek'sci'is, ke li, forges'int'e si'a'n promes'o'n, decid'is edz'iĝ'i al ali'a, kaj ke la ceremoni'o okaz'us ĉi-maten'e. La sci'ig'o mi'n konstern'is, kaj mi tut'e perd'is la kap'o'n. Kaj tial, ke mi'a patr'o

for'est'is de la vilaĝ'o, mi pov'is sur'met'i ĉi vir'a'n kostum'o'n kaj, spron'ant'e la ĉeval'o'n, ating'is do'n Vicente proksim'um'e tri mejl'o'j'n for de ĉi tie. Sen halt'i por riproĉ'i li'n aŭ por aŭskult'i li'a'j'n ekskuz'o'j'n, mi al'paf'is li'n per ĉi paf'il'o kaj krom'e per ĉi du pistol'o'j; mi kred'as, ke almenaŭ du kugl'o'j penetr'is li'a'n korp'o'n, kaj per la sang'o de li'a'j vund'o'j mi venĝ'is mi'a'n honor'o'n. Mi las'is li'n tie, inter li'a'j serv'ist'o'j, kiu'j ne kuraĝ'is nek pov'is li'n defend'i. Mi ven'is vi'n renkont'i, ĉar mi dezir'as, ke vi konduk'u mi'n al Franci'o, kie mi pov'os loĝ'i ĉe kelk'a'j parenc'o'j mi'a'j. Mi suplikas vi'n ankaŭ, ke vi defend'u mi'a'n patr'o'n, por ke la mult'a'j famili'an'o'j de do'n Vicente ne kuraĝ'u far'i kontraŭ li kruel'a'n venĝ'o'n.

Roque, impres'at'a de la rakont'o, de la kuraĝ'o, de la energi'o, de la elegant'o kaj de la bel'a figur'o de la ĉarm'a Claudia, dir'is:

—Nu, sinjor'in'o, ni ir'u vid'i, ĉu vi'a mal'amik'o mort'is. Post'e, ni vid'os, kio'n bon'a'n mi pov'os far'i por vi.

Sed do'n Quijote, atent'e aŭskult'int'e la histori'o'n de Claudia kaj la respond'o'n de Guinart, dir'is:

—Neni'u bezon'as defend'i ĉi sinjor'in'o'n, ĉar mi mem sur'pren'os tia'n task'o'n. Re'don'u al mi la ĉeval'o'n kaj la arm'o'j'n kaj atend'u mi'n ĉi tie: mi renkont'os ĉi kavalir'o'n kaj dev'ig'os li'n, mort'a'n aŭ viv'a'n, plen'um'i si'a'n dev'o'n rilat'e al tiel grand'a bel'ul'in'o.

—Oni ne dub'u kio'n li dir'as —rekomend'is Sancho—. Mi'a mastr'o hav'as grand'a'n talent'o'n kiel svat'ist'o: antaŭ ne'long'e, li dev'ig'is edz'iĝ'i ali'a'n vir'o'n, ĉar li sam'e rifuz'is plen'um'i si'a'n parol'o'n don'it'a'n al pucelo: kaj se ne inter'ven'us la sorĉ'ist'o'j, kiu trans'form'is li'a'n ver'a'n figur'o'n en lake'a'n, nun'temp'e la menci'it'a pucelo jam est'us perd'int'a si'a'n pucelecon.

Roque, pli inklin'a atent'i la afer'o'n de la bel'a Claudia ol la vort'o'j'n de do'n Quijote kaj Sancho, ignor'is ili'n, kaj ordon'is al si'a'j ŝild'ist'o'j re'don'i al Sancho ĉio'n, kio'n ili pren'is de la azen'o, kaj ankaŭ, ke ili re'tir'u si'n al la lok'o, kie ili pas'ig'is la antaŭ'a'n nokt'o'n. Tuj post'e li for'rajd'is kun Claudia serĉ'i la vund'it'a'n aŭ mort'a'n do'n Vicente. Ili al'ven'is al la lok'o, kie Claudia pli fru'e ating'is li'n, kaj ili trov'is nur iom da freŝ'e verŝ'it'a sang'o. Sed, ĉirkaŭ'e'n rigard'ant'e, ili disting'is grup'o'n sur dekliv'o de mont'o, kaj traf'e pens'is, ke tie la serv'ist'o'j de do'n Vicente port'as li'n, viv'a'n aŭ mort'a'n, por fleg'i aŭ en'ter'ig'i li'n. Ili rapid'is post la grup'o'n, kaj tial, ke ĝi lant'e marŝ'is, baldaŭ ili ĝi'n ating'is. Ili trov'is do'n Vicente en la brak'o'j de li'a'j serv'ist'o'j, kaj li suplikis kun lac'a kaj ve'a voĉ'o, ke oni li'n las'u mort'i tie, ĉar pro la dolor'o de li'a'j vund'o'j ne valor'as la pen'o'n plu ir'i. Claudia kaj Roque de'salt'is de sur la ĉeval'o'j, al'kur'is al li, la serv'ist'o'j tim'is la ĉe'est'o'n de Roque, kaj Claudia embaras'iĝ'is, vid'ant'e la vund'it'a'n do'n Vicente. Kun si'a anim'o barakt'ant'a inter la indign'o kaj la kompat'o, Claudia proksim'iĝ'is al li, pren'is li'a'j'n man'o'j'n kaj dir'is:

—Se vi don'int'us al mi ĉi man'o'j'n konform'e al ni'a inter'konsent'o, vi ne vid'us vi'n en vi'a nun'a stat'o.

La vund'it'a kavalir'o apert'is la du'on'ferm'it'a'j'n okul'o'j'n, re'kon'is Claudian kaj respond'is:

—Mi bon'e vid'as, bel'a kaj tromp'it'a sinjor'in'o, ke vi don'is al mi la mort'o'n, sen ia kulp'o de

mi'a flank'o, ĉar neniam mi ofend'is vi'n per pens'o'j aŭ per ag'o'j.

—Ĉu ne ver'as, do, ke ĉi-maten'e vi dev'us edz'iĝ'i al Leonora, fil'in'o de la riĉ'a Balvastro?

—Ne, tut'e ne —respond'is do'n Vicente—. Sen'dub'e mi'a fatal'a sort'o al'port'is al vi tia'n sci'ig'o'n por ke, puŝ'at'e de la ĵaluz'o, vi pren'u de mi la viv'o'n. Sed tial, ke mi ĝi'n las'as en vi'a'j man'o'j kaj brak'o'j, mi konsider'as mi'n bon'sort'a. Kaj por ke vi vid'u, ke mi dir'as la ver'o'n, prem'u al mi la man'o'n kaj ricev'u mi'n kiel edz'o'n, se vi vol'as. Mi ne pov'us don'i al vi ali'a'n kontent'ig'o'n por kompens'i la ofend'o'n, kiu'n, laŭ vi'a opini'o, mi far'is al vi.

Claudia prem'is al li la man'o'n, kaj si'a'temp'e ŝi'a kor'o tiel tord'iĝ'is, ke ŝi sven'is sur la sang'o'n kaj brust'o'n de do'n Vicente, dum mort'a spasm'o posed'is li'n.

Roque, perpleks'a, ne sci'is kio'n far'i. La serv'ist'o'j kur'is al'port'i akv'o'n kaj ĵet'is ĝi'n al ili sur la vizaĝ'o'n. Claudia re'konsci'iĝ'is el si'a sven'o, sed ne el si'a spasm'o do'n Vicente, ĉar li ne plu viv'is. Claudia, vid'ant'e, ke li'a kar'a edz'o konvulsi'is en la mort'o'n, ŝir'is la aer'o'n per lament'o'j, vund'is la ĉiel'o'n per plend'o'j, taŭz'is al si la har'o'j'n, las'is ili'n liber'a'j al la vent'o, grat'is al si la vizaĝ'o'n per si'a'j propr'a'j ung'o'j, montr'is ĉi'a'n sign'o'n de dolor'o kaj desper'o imag'ebl'a'n en vund'it'a kor'o.

—Ho, kruel'a kaj stult'a vir'in'o! —ŝi si'n riproĉ'is—. Kiel sen'pri'pens'e vi mov'is vi'n por efektiv'ig'i tiel mav'a'n ide'o'n! Ho, rabi'a fort'o de la ĵaluz'o, kia'n desper'a'n fin'o'n vi rezerv'as al la person'o'j, kiu'j ricev'as vi'n en si'a'n brust'o'n! Ho, kar'a edz'o, kies fatal'a sort'o konduk'is vi'n, pro mi'a kulp'o, de la nupt'o'lit'o al la tomb'o!

La lament'o'j de Claudia est'is tiel mult'a'j kaj trist'a'j, ke ili ig'is larm'i la okul'o'j'n de Roque, kvankam li nenial kutim'is plor'i.

Plor'is la serv'ist'o'j, sven'is Claudia ĉiu'moment'e, kaj la tut'a lok'o ŝajn'is kamp'o de aflikt'o kaj region'o de mis'fortun'o. Fin'e Roque Guinart ordon'is la serv'ist'o'j'n de do'n Vicente port'i li'a'n kadavr'o'n al la proksim'e star'ant'a vilaĝ'o de li'a patr'o, por ke oni li'n en'ter'ig'u tie. Claudia dir'is al Roque, ke ŝi dezir'as re'tir'iĝ'i en monaĥ'in'ej'o'n, kies abat'in'o est'as onkl'in'o ŝi'a, kaj ke ŝi hav'as la intenc'o'n atend'i tie la mort'o'n, akompan'at'e de ali'a edz'o pli bon'a kaj etern'a. Roque laŭd'is ŝi'a'n pi'a'n decid'o'n, si'n propon'is akompan'i ŝi'n, kie'n ajn ŝi vol'us, kaj promes'is defend'i ŝi'a'n patr'o'n kontraŭ la famili'an'o'j de do'n Vicente kaj eĉ kontraŭ la tut'a mond'o, se neces'e.

Claudia tut'e ne akcept'is li'a'n akompan'o'n, sed dank'is al li li'a'n propon'o'n per la plej bon'a'j vort'o'j, kiu'j'n ŝi pov'is trov'i, kaj kun larm'o'plen'a'j okul'o'j adiaŭ'is li'n. La serv'ist'o'j de do'n Vicente lev'is la kadavr'o'n, kaj Roque re'ir'is al si'a band'o. Kaj tiel fin'iĝ'is la am-afer'o de Claudia Jerónima: sed, kio'n ali'a'n atend'i, se konsider'i, ke la ne'venk'ebl'a kaj kruel'a fort'o de la ĵaluz'o teks'is la kanvas'o'n de ŝi'a lament'ind'a histori'o?

Roque Guinart renkont'is si'a'j'n ŝild'ist'o'j'n en la lok'o, kie, laŭ li'a'j ordon'o'j, ili atend'is. Kaj mez'e de la grup'o, do'n Quijote, sur Rocinante, parol'ad'is rekomend'ant'e ili'n for'las'i si'a'n viv'manier'o'n, tiel danĝer'a'n al la korp'o kiel al la anim'o. Sed tial, ke la pli'part'o est'is el Gaskoni'o, hom'o'j rustik'a'j kaj sen princip'o'j, la predik'o de la hidalg'o far'is al ili neni'a'n impres'o'n. Roque demand'is al Sancho Panza, ĉu oni jam re'don'is al li ĉio'n valor'a'n, kio'n li'a'j ŝild'ist'o'j pren'is de la azen'o. Sancho respond'is jes'e, kaj al'don'is, ke nur mank'as tri poŝ'tuk'o'j,

tiel valor'a'j kiel tri urb'o'j.

—Kio'n vi dir'as, hom'o? —protest'is unu el la bandit'o'j—. Mi hav'as la poŝ'tuk'o'j'n, kaj ili valor'as eĉ ne tri real'o'j'n.

—Vi prav'as —dir'is do'n Quijote—. Sed mi'a ŝild'ist'o alt'e taks'as ili'n, konsider'ant'e la person'o'n, kiu ili'n don'is al mi.

Roque Guinart ordon'is la tuj'a'n re'don'o'n de la poŝ'tuk'o'j, post'e komand'is si'a'j'n vir'o'j'n form'i lini'o'n, kaj ke oni met'u antaŭ ili ĉio'n, kio'n ili rab'is de'post la last'a distribu'ad'o, inkluziv'e de vest'o'j, juvel'o'j kaj mon'o. Tuj sekv'e li far'is rapid'a'n inventar'o'n, kalkul'is la prez'o'n en mon'o de la artikol'o'j ne'divid'ebl'a'j, kaj distribu'is la tut'o'n inter la membr'o'j de si'a band'o kun tiel grand'a egal'ec'o kaj prudent'o, ke li ne ignor'is, eĉ per unu jot'o, la plej strikt'a'j'n regul'o'j'n de la distribu'a just'o.

Post ol la dis'don'o las'is ĉiu'j'n kontent'a'j kaj pag'it'a'j, Roque dir'is al do'n Quijote:

—Se mi ne trakt'us ili'n kun la plej grand'a sen'parti'ec'o, ne ebl'us viv'i kun ili.

—La just'ec'o cert'e est'as tre bon'a afer'o —rimark'is Sancho—, tial, ke eĉ inter la rab'ist'o'j oni ĝi'n uz'as.

Unu bandit'o aŭd'is li'n, sving'is super li la kolb'o'n de arkebuz'o kaj sen'dub'e frakas'us li'a'n kap'o'n, se Roque Guinart ne kri'us al li, ke li halt'u. Sancho terur'iĝ'is kaj decid'is en si ne apert'i re'foj'e la buŝ'o'n dum li'a ceter'a rest'ad'o inter tia'j ul'o'j. Ĉe tio al'ven'is unu aŭ plur'a'j el la ŝild'ist'o'j posten'ig'it'a'j kiel sentinel'o'j ĉe la voj'o'j por observ'i la cirkul'ad'o'n de vojaĝ'ant'o'j kaj ten'i inform'it'a si'a'n ĉef'o'n pri ĉio okaz'ant'a, kaj dir'is al li:

—Sinjor'o, ne for de ĉi tie, sur la voj'o al Barcelona ven'as grand'a nombr'o da hom'o'j.

—Ĉu person'o'j ni'n serĉ'ant'a'j, aŭ person'o'j serĉ'at'a'j de ni? —demand'is Roque.

—Person'o'j de ni serĉ'at'a'j.

—Tiel do, vi ĉiu'j ir'u kapt'i ili'n —ordon'is Roque—. Kaj zorg'u, ke eĉ ne unu el ili eskap'u.

La bandit'o'j obe'is, kaj do'n Quijote, Sancho kaj Roque rest'is sol'a'j, atend'ant'e la re'ven'o'n de la ŝild'ist'o'j, kaj kia'n pred'o'n ili al'port'os. Dum'e Roque dir'is al do'n Quijote:

—Ĉi viv'o ni'a, sinjor'o do'n Quijote, cert'e ŝajn'as al vi strang'a: strang'a'j aventur'o'j, strang'a'j incident'o'j ĉiam danĝer'a'j. Kaj mi ne mir'as, ke tia ŝajn'as al vi ni'a viv'o, ĉar mi konfes'as, ke, ver'e, ne trov'ebl'as ekzist'ad'o pli agit'at'a kaj plen'a de alarm'o'j ol la ni'a. Mi'n tren'is al ĉi viv'o re'venĝ'a sent'o, kapabl'a perturb'i per si'a fort'o eĉ la plej pac-am'a'n kor'o'n. Mi hav'as kompat'em'a'n kaj bon-intenc'a'n natur'o'n, sed, kiel dir'it'e, la dezir'o venĝ'i mi'n kontraŭ ofend'o al mi'a famili'o tiel super'reg'as la bon'o'n de mi'a'j inklin'o'j, ke mi persist'as en ĉi situaci'o, spit'e al mi'a konscienc'o. Kaj sam'e kiel abism'o vok'as abism'o'n,[406] kaj pek'o pek'o'n, tiel mi forĝ'is, er'o'n post er'o, daŭr'a'n ĉen'o'n el venĝ'o'j, ĉar mi ŝarĝ'is mi'n, ne nur per la mi'a'j, sed ankaŭ per

la venĝ'o'j de ali'a'j person'o'j. Sed dank’ al Di'o, mi ne perd'as la esper'o'n traf'i en sekur'a'n haven'o'n, eĉ se mi vid'as mi'n mez'e de la labirint'o de mi'a'j erar'o'j.

Do'n Quijote mir'is, aŭd'ant'e Roque parol'i tiel saĝ'e kaj prav'e, ĉar li imag'is, ke inter rab'ist'o'j, murd'ist'o'j kaj latron'o'j, oni ne pov'us trov'i hom'o'n kapabl'a'n esprim'i si'n tia'manier'e.

—Sinjor'o Roque —li respond'is—, la komenc'o de la san'o kuŝ'as en tio, kon'i la mal'san'o'n kaj konsent'i pren'i la medikament'o'n preskrib'it'a'n de la kurac'ist'o. Vi'a moŝt'o mal'san'as, sed kon'as vi'a'n afekci'o'n, kaj la ĉiel'o, aŭ pli ĝust'e, Di'o, t.e. ni'a kurac'ist'o, uz'os la ĝust'a'n medikament'o'n por re'san'ig'i vi'n; ordinar'e ĝi efik'as iom post iom, ne subit'e kaj mirakl'e.

Krom'e, la pek'ul'o'j inteligent'a'j re'san'iĝ'as pli facil'e ol la stult'a'j, kaj tial, ke vi montr'is ĵus vi'a'n saĝ'o'n per vi'a'j vort'o'j, vi dev'as nur ne perd'i la kuraĝ'o'n, kaj atend'i, ke la mal'san'o de vi'a konscienc'o mild'iĝ'u. Kaj se vi'a moŝt'o dezir'as redukt'i la long'o'n de vi'a voj'o kaj facil'e paŝ'i sur la pad'o'n de vi'a sav'iĝ'o, ven'u kun mi, kaj mi instru'os al vi la profesi'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o, kie vi trov'os tiom da pen'ig'a'j labor'o'j kaj mis'fortun'o'j, ke, se konsider'at'a'j kiel pent'o'far'o'j, ili konduk'os vi'n al la ĉiel'o en la daŭr'o de palpebr'um'o.

Roque rid'is je la konsil'o de do'n Quijote; post'e, ŝanĝ'int'e la tem'o'n de la konversaci'o, li rakont'is la tragik'a'n aventur'o'n de Claudia Jerónima, kaj ĉe tio Sancho tre aflikt'iĝ'is, ĉar li'n ĉarm'is la bel'o, la spirit'o kaj la kuraĝ'o de la knab'in'o. Tiam al'ven'is la ŝild'ist'o'j de Guinart kun si'a pred'o: du sur'ĉeval'a'j kavalir'o'j, du pied'ir'a'j pilgrim'ant'o'j kaj kaleŝ'o'n plen'a'n de vir'in'o'j kun eskort'o de ses serv'ist'o'j rajd'a'j aŭ sur'pied'a'j, kaj du mul'ist'o'j je la serv'o de ambaŭ

kavalir'o'j. La ŝild'ist'o'j ten'is si'n gard'e ĉirkaŭ la grup'o, kaj venk'it'o'j kaj venk'int'o'j absolut'e silent'is, atend'ant'e, ke la grand'a Roque Guinart parol'u. Fin'e li demand'is al la kavalir'o'j, kiu'j ili est'as, kie'n ili ir'as, kaj kiom da mon'o ili port'as kun si.

—Sinjor'o —respond'is unu el la du— ni est'as kapitan'o'j de la hispan'a infanteri'o. Ni'a'j kompani'o'j kantonment'as en Napolo, kaj ni ir'as en'ŝip'iĝ'i en unu el la kvar galer'o'j laŭ'dir'e trov'iĝ'ant'a'j en la haven'o de Barcelona, por navig'i de tie al Sicilio. Ni port'as du'cent aŭ

tri'cent eskud'o'j'n, kaj kun ili ni kred'as ni'n riĉ'a'j, ĉar la mizer'o propr'a al ni, soldat'o'j, ne permes'as, ke ni hav'u pli grand'a'n trezor'o'n.

Roque demand'is al la pilgrim'ant'o'j sam'e, kiel al la kapitan'o'j, kaj ili respond'is, ke ili ir'as en'ŝip'iĝ'i por vojaĝ'i al Romo, kaj ke, en'tut'e, ili port'as kun si proksim'um'e ses'dek real'o'j'n. Li vol'is sci'i ankaŭ, kiu'j vetur'as en la kaleŝ'o kaj kie'n, kaj kiom da mon'o ili port'as. Unu el la rajd'a'j serv'ist'o'j respond'is:

—Mi'a sinjor'in'o, doña Guiomar de Quiñones, edz'in'o de la prezid'ant'o de la tribunal'o de Napolo, kun unu fil'in'et'o si'a, unu ĉambr'ist'in'o kaj unu duenj'o vetur'as en ĉi kaleŝ'o; ni, ses serv'ist'o'j, akompan'as ili'n, kaj ni'a mon'o est'as ses'cent eskud'o'j.

—Tiel do —dir'is Roque Guinart— ni jam hav'as ĉi tie naŭ'cent eskud'o'j'n kaj ses'dek real'o'j'n.

Mi'a'j soldat'o'j est'as proksim'um'e ses'dek. Do ili mem kalkul'u kiom da mon'o ĉiu dev'as ricev'i, ĉar mi ne est'as fort'a en nombr'o'j.

Aŭd'int'e tio'n, la latron'o'j lev'is la voĉ'o'n, kri'ant'e:

—Long'e viv'u Roque Guinart, malgraŭ la fripon'o'j, kiu'j vol'as pere'ig'i li'n!

La kapitan'o'j aflikt'iĝ'is, la sinjor'in'o prezid'ant-edz'in'o far'is trist'a'n vizaĝ'o'n kaj la pilgrim'ant'o'j tut'e ne ĝoj'is ĉe la anonc'it'a konfisk'o de ili'a mon'o. Roque ten'is ili'n iom da temp'o en ĉi suspens'o, sed li ne vol'is pli'long'ig'i ili'a'n sufer'o'n, vid'ebl'a'n de la distanc'o de arkebuz'a paf-ating'o, kaj turn'ant'e si'n al la kapitan'o'j, dir'is:

—Vi'a'j moŝt'o'j, sinjor'o'j kapitan'o'j, bon'vol'u prunt'i al mi ses'dek eskud'o'j'n, kaj la sinjor'in'o prezid'ant-edz'in'o ok'dek por kontent'ig'i ĉi skadr'o'n, kiu mi'n akompan'as, ĉar «la abat'o kant'as, kie li mang'as». [407] Post'e vi pov'os liber'e kaj ne'ĝen'at'e sekv'i vi'a'n voj'o'n: mi don'os al vi pas'permes'o'n, kaj se vi renkont'os ali'a'n el mi'a'j band'o'j, dis'e posten'ig'it'a'j en ĉi region'o, neni'a'n damaĝ'o'n vi ricev'os. Mi ne hav'as la intenc'o'n mis'trakt'i soldat'o'j'n aŭ vir'in'o'j'n, des mal'pli vir'in'o'j'n de alt'a rang'o.

La kapitan'o'j long'e kaj elokvent'e dank'is al Roque Guinart pro li'a ĝentil'a kaj larĝ-anim'a kondut'o: ili trov'is ĝi'n tia, konsider'ant'e, ke li ne pren'is de ili ties tut'a'n mon'o'n. Sinjor'in'o doña Guiomar de Quiñones vol'is salt'i de la vetur'il'o por kis'i la man'o'j'n kaj la pied'o'j'n de la grand'a Roque, sed li tut'e ne konsent'is. Kontraŭ'e, li pet'is, ke ŝi pardon'u li'n pro la ofend'o al ŝi far'it'a kaŭz'e de la postul'o'j de li'a pervers'a ofic'o. La prezid'ant-edz'in'o ordon'is al serv'ist'o si'a tuj trans'don'i la ok'dek eskud'o'j'n, je kiu'j oni taks'is ŝi'a'n kontribuci'o'n. La kapitan'o'j jam pag'is si'a'j'n ses'dek eskud'o'j'n, kaj la pilgrim'ant'o'j pret'is el'poŝ'ig'i si'a'n mizer'a'n burs'o'n. Sed Roque pet'is ili'n est'i trankvil'a'j, turn'is si'n al si'a'j ŝild'ist'o'j kaj dir'is:

—El ĉi sum'o rezult'as du eskud'o'j por ĉiu el vi, kaj rest'as ankoraŭ du'dek eskud'o'j. Oni don'u dek al ĉi pilgrim'ant'o'j, kaj la ali'a'j dek al ĉi bon'a ŝild'ist'o,[408] por ke li parol'u bon'o'n pri ĉi aventur'o.

Post'e, Roque pet'is si'a'n skrib'il'ar'o'n, kiu'n li ĉiam port'is kun si, skrib'is kaj don'is al la vojaĝ'ant'o'j pas'permes'o'n por la ĉef'o'j de si'a'j band'o'j, adiaŭ'is ili'n kaj las'is ili'n liber'a'j kaj mir'ig'it'a'j de li'a nobl'o, li'a ĝentil'o kaj li'a strang'a kondut'o. Ili eĉ pens'is, ke Roque est'as, ne ia kon'at'a latron'o, sed spec'o de Aleksandro la Grand'a. Unu el li'a'j ŝild'ist'o'j koment'is en si'a lingv'o du'on'e gaskon'a, du'on'e katalun'a:

—Ĉi kapitan'o pli ŝajn'as monaĥ'o ol bandit'o. Sed de nun, se li vol'as montr'i si'n donac'em'a, tio'n li far'u per si'a mon'o, ne per la mi'a.

La kompat'ind'a ul'o parol'is ne sufiĉ'e soft'e, kaj li'a'j vort'o'j traf'is la orel'o'n de Roque, kiu el'ing'is si'a'n glav'o'n kaj fend'is preskaŭ en du part'o'j'n li'a'n kap'o'n, dir'ant'e:

—Tia'manier'e mi pun'as la long'a-lang'a'j'n kaj la ribel'em'a'j'n.

Ĉiu'j konstern'iĝ'is, kaj eĉ ne unu aŭdac'is dir'i unu sol'a'n vort'o'n: tiel grand'a est'is la aŭtoritat'o de Roque super la band'o.

Post'e li iom apart'iĝ'is kaj skrib'is leter'o'n al amik'o si'a en Barcelona, inform'ant'e li'n, ke li hav'as kun si la fam'a'n do'n Quijote de La Mancha, la vag'ant'a'n kavalir'o'n, pri kiu oni rakont'is

tiom da afer'o'j; ke la hidalg'o est'as la plej simpati'a kaj kler'a hom'o de la mond'o, kaj ke post kvar tag'o'j, t.e. en la tag'o de Sankt'a Johano Baptist'o, la hidalg'o prezent'iĝ'os mez'e de la plaĝ'o de la urb'o en si'a arm'aĵ'o kaj kun si'a'j batal'il'o'j, sur si'a ĉeval'o Rocinante kaj kun si'a ŝild'ist'o Sancho sur ties azen'o. Roque al'don'is, ke li sci'ig'u pri la afer'o al ili'a'j komun'a'j amik'o'j Niarros, por ke ankaŭ ili part'o'pren'u en la amuz'iĝ'o, kaj ke li prefer'us, ke li'a'j mal'amik'o'j Cadells ne est'u inform'it'a'j, por ke ili ne ĝu'u la renkont'o'n kun do'n Quijote, kvankam tio est'us ne'ebl'a, ĉar la kondut'o sam'temp'e ekstravaganc'a kaj saĝ'a de do'n Quijote kaj la drol'aĵ'o'j de li'a ŝild'ist'o Sancho Panza ne pov'us ne dis'kon'iĝ'i kaj amuz'i la tut'a'n mond'o'n. Roque send'is ĉi leter'o'n per unu el si'a'j ŝild'ist'o'j, kiu, anstataŭ'ig'int'e si'a'n bandit'a'n kostum'o'n per ali'a kamp'ul'a, al'ven'is al Barcelona kaj trans'don'is la mesaĝ'o'n al la indik'it'a person'o.

[401] Sancho menci'as fam'a'n fraz'o'n el la hispan'a histori'o de la 14-a jar'cent'o. Lukt'ant'e la reĝ'o do'n Pedro la Kruel'a kontraŭ si'a frat'o, kaj aspir'ant'o al la tron'o, do'n Enrique, en la tend'o de Beltrán Duguesclín, franc'a kapitan'o ven'int'a help'i per si'a'j trup'o'j al do'n Enrique, ambaŭ fal'is ter'e'n, do'n Enrique sub si'a frat'o. Tiam Beltrán inter'ven'is, puŝ'ant'e ili'n en invers'a'n pozici'o'n, kaj dir'ant'e: «Mi ne fal'ig'as, nek sur'tron'ig'as reĝ'o'n, sed help'as mi'a'n sinjor'o'n».

[402] Sancho cit'as alud'e du vers'o'j'n de old'a romanc'o.

[403] En la epok'o de Cervantes tre abund'is latron'o'j kaj rab'ist'o'j en Kataluni'o. De tio ven'as la koment'o de do'n Quijote.

[404] Mis'prononc'o por Busiris, reĝ'o de Egipt'uj'o, kiu'n, laŭ la mit'ologi'o, mort'ig'is Herkul'o.

[405] Fam'a bandit'o, kiu fakt'e viv'is en la temp'o'j de Cervantes.

[406] El la Bibli'o (Psalm'ar'o 42,7).

[407] Hispan'a proverb'o: kie oni ne ricev'as pag'o'n, oni ne labor'as.

[408] Al Sancho, kiel leg'iĝ'as en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

Ĉapitr'o 61

Pri tio okaz'int'a al do'n Quijote en ties en'ir'o en Barcelon'an kun ali'a'j afer'o'j pli ver'a'j ol saĝ'a'j

Dum tri tag'o'j kaj tri nokt'o'j rest'is do'n Quijote kun Roque, kaj, eĉ se li rest'us dum tri'cent jar'o'j, li ĉiam trov'us en li'a viv-manier'o nombr'o'n da afer'o'j ind'a'j je rimark'o kaj admir'o. La bandit'o'j lev'iĝ'is ĉe la fru'maten'o en unu lok'o kaj manĝ'is en ali'a; kelk'foj'e for'kur'is, sen sci'i de kiu, kaj kelk'foj'e atend'is, sen sci'i kiu'n; dorm'is pied'e kaj inter'romp'is si'a'n dorm'o'n por marŝ'i de ie i'e'n. Ili'a viv'o konsist'is en tio, posten'ig'i sentinel'o'j'n, aŭskult'i spion'o'j'n, blov'i la meĉ'o'j'n de la arkebuz'o'j kvankam ili hav'is et'a'n nombr'o'n de tia'j arm'o'j, kaj uz'is preskaŭ nur musk'et'o'j'n. Roque tra'nokt'is dist'e de si'a'j ŝild'ist'o'j, sen ke ili sci'us kie, ĉar la mult'a'j proklam'o'j de la vic-reĝ'o de Barcelona promes'ant'a'j mon'a'n rekompenc'o'n por li'a kap'o, ten'is li'n en konstant'a'j zorg'o kaj alarm'o. Li fid'is je neni'u, kaj eĉ tim'is, ke li'a'j propr'a'j sub'ul'o'j mort'ig'us li'n aŭ li'n trans'don'us al la justic'o: viv'o cert'e mizer'a kaj angor'a.

Fin'e, sur ne'uz'at'a'j voj'o'j, krut'a'j pad'o'j kaj sekret'a'j pas'ej'o'j, Roque, do'n Quijote kaj Sancho ir'is kun ses bandit'o'j al'e al Barcelona, kaj en la antaŭ'tag'o de la fest'o de Sankt'a Johano, en nokt'a hor'o, al'ven'is al la plaĝ'o de la urb'o. Roque brak'um'is la hidalg'o'n kaj Sanchon, don'is al ĉi last'a la dek eskud'o'j'n promes'it'a'j'n, sed ĝis tiam ne liver'it'a'j'n, inter'ŝanĝ'is kun ili mil'o'n da kompliment'o'j, adiaŭ'is kaj for'ir'is, kaj do'n Quijote rest'is sol'a, atend'ant'e sur la ĉeval'o la al'ven'o'n de la maten'o. Iom post'e, la vizaĝ'o de la blank'a aŭror'o komenc'is montr'iĝ'i tra la balkon'o'j de orient'o, ĉe la ĝoj'o de herb'o'j kaj flor'o'j, sed ne de la aŭd'o. Tamen en la sam'a moment'o kares'is la orel'o'n ne nur la son'o de ne'kalkul'ebl'a'j klarnet'o'j, tambur'o'j kaj tint'il'o'j, sed ankaŭ la voĉ'o'j de hom'o'j sur'ĉeval'a'j, kiu'j kri'is: «Pas'o'n, pas'o'n al ni!» kaj ŝajn'e al'kur'is de la urb'o.

La aŭror'o ced'is al la sun'o, kies vizaĝ'o, pli grand'a ol rond'a ŝild'o pro si'a proksim'o al la horizont'o, iom post iom lev'iĝ'is. Do'n Quijote kaj Sancho etend'is ĉi'e'n la rigard'o'n, vid'is la mar'o'n por la unu'a foj'o en si'a viv'o, kaj ĝi ŝajn'is al ili vast'eg'a kaj larĝ'a, mult'e pli grand'a ol la lag'o'j de Ruidera, kiu'j'n ili vizit'is en La Mancha. Ili vid'is ankaŭ nombr'o'n da galer'o'j proksim'a'j al la plaĝ'o. Kun si'a'j tol-markez'o'j tir-fald'it'a'j, la ŝip'o'j montr'iĝ'is plen'a'j de flag'o'j kaj ruband'o'j, kiu'j flirt'is en la vent'o kaj kis'is kaj bala'is la surfac'o'n de la akv'o. El la intern'o de la galer'o'j ven'is la son'o de trumpet'o'j, hoboj'o'j kaj klarnet'o'j, kaj dist'e kaj proksim'e la aer'o vibr'is per vigl'a milit-muzik'o. Tiam, sur la glat'a mar'o, la galer'o'j komenc'is manovr'i kaj prepar'i spec'o'n de eskirmo, kies mov'o'j'n kvazaŭ reciprok'is la mov'o'j de ne'kalkul'ebl'a nombr'o da kavalir'o'j ven'int'a'j de la urb'o en riĉ'a'j uniform'o'j kaj sur bel'a'j ĉeval'o'j. La soldat'o'j de la galer'o'j paf'is per mult'eg'a'j kanon'o'j; de la rempar'o'j kaj fortres'o'j de la urb'o oni respond'is per pez'a artileri'o, al kies terur'a bru'eg'o vent'o-romp'a miks'iĝ'is la tondr'o de la galer'a'j kanon'o'j. La ĝoj'a mar'o, la jubil'a ter'o kaj la aer'o klar'a, kvankam iom makul'it'a de la fum'o de la artileri'o, ŝajn'is vek'i kaj vibr'ig'i en la hom'o'j gaj'a'n spirit'o'n. Sancho ne pov'is kompren'i, ke la grand'a'j mas'o'j mov'iĝ'ant'a'j sur la mar'o posed'as tiom da pied'o'j. Ĉe tio la kavalir'o'j en la riĉ'a'j uniform'o'j al'ven'is galop'e, kun gaj'a'j kaj sen'ord'a'j kri'o'j, al la lok'o kie

do'n Quijote, sid'e sur la ĉeval'o, mir'is kaj perpleks'is antaŭ la spektakl'o. Unu el la kavalir'o'j, la ricev'int'o de la leter'o de Roque, dir'is laŭt'e al do'n Quijote:

—Est'u bon'ven'a en ni'a urb'o do'n Quijote de La Mancha, lum'o, spegul'o, stel'o kaj polus'o de la tut'a vag'ant'a kavalir'ar'o. Est'u bon'ven'a, mi ripet'as, la kuraĝ'a do'n Quijote, ne la fals'a, fiktiv'a kaj apokrif'a last'a'temp'e aper'int'a en mensog'a'j histori'o'j, sed la ver'a, legitim'a kaj aŭtent'a, kies pri'skrib'o'n las'is al ni Cid'e Hamete Benengeli, la krem'o de la histori'ist'o'j.

Do'n Quijote ne respond'is eĉ unu sol'a'n vort'o'n, kaj de si'a flank'o la kavalir'o'j ne atend'is li'a'n respond'o'n, ĉar kun'e kun la ceter'a'j rajd'ant'o'j jam proksim'iĝ'int'a'j ili komenc'is far'i turn'o'j'n kaj karakol'i ĉirkaŭ la hidalg'o'n. Do'n Quijote direkt'is si'n al Sancho kaj dir'is:

—Ĉi hom'o'j bon'e kon'as mi'n. Mi vet'us, ke ili leg'is mi'a'n histori'o'n, kaj eĉ la last'e el'don'it'a'n de la aragon'an'o.

Tiam la sam'a kavalir'o de'nov'e turn'is si'n al li kaj dir'is:

—Vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Quijote, ven'u kun ni; ni ĉiu'j est'as vi'a'j serv'ist'o'j kaj grand'a'j am'ig'o'j de Roque Guinart.

—Se ĝentil'o gener'as ĝentil'o'n —respond'is do'n Quijote—, la vi'a est'as id'o aŭ proksim'a parenc'o de la ĝentil'o de la grand'a Roque. Konduk'u mi'n, kie'n ajn vi vol'as, ĉar mi est'as tut'e je vi'a dispon'o, precip'e se vi dezir'as util'ig'i mi'n je vi'a serv'o.

La kavalir'o respond'is per ne mal'pli ĝentil'a'j vort'o'j, la grup'o de rajd'ant'o'j ĉirkaŭ'is la hidalg'o'n kaj si'n direkt'is kun li al la urb'o, ĉe la son'o de la hoboj'o'j kaj tambur'o'j. Sed, kiam ili en'ir'is tie'n, la diabl'o, kov'ant'o de ĉia malic'o, kaj la bub'o'j, eĉ pli mav'a'j ol la diabl'o mem decid'is inter'ven'i: du el ili, aŭdac'a'j kaj petol'a'j, far'is al si voj'o'n tra la grup'o; unu el ili lev'is la vost'o'n de Rocinante, la ali'a la vost'o'n de la azen'o, kaj en'puŝ'is en ĉiu'n best'o'n po unu fask'o'n de uleks'o. La kompat'ind'a'j animal'o'j sent'is la pik'o'n de tiel strang'a'j spron'o'j, al'prem'is la vost'o'j'n kaj sekv'e intens'iĝ'is ili'a dolor'o, ĝis tia grad'o, ke per mil kapriol'aĉ'o'j ĵet'is ter'e'n la hidalg'o'n kaj la ŝild'ist'o'n. Do'n Quijote, plen'a de furioz'o kaj de ofend'it'ec'o, de'tir'is la bel'a'n kard'o'tuf'o'n de sub la vost'o de si'a ĉeval'o, kaj Sancho far'is la sam'o'n al si'a azen'o. La eskort'o de do'n Quijote vol'is pun'i la insolent'o'n de la knab'o'j, sed tio ne ebl'is, ĉar la par'o da bub'o'j perd'iĝ'is en la amas'o'n de pli ol mil ali'a'j post'ir'ant'a'j.

Do'n Quijote kaj Sancho de'nov'e sur'sel'iĝ'is kaj, mez'e de la sam'a muzik'o kaj aplaŭd'ad'o, al'ven'is al la dom'o de ili'a gast'ig'ant'o: dom'o grand'a kaj grav'a, propr'a al la rang'o de riĉ'a kavalir'o. Kaj tie ni las'as ili'n nun, ĉar tio'n vol'as Cid'e Hamete.

Ĉapitr'o 62

Pri la aventur'o de la en'sorĉ'it'a kap'o kaj pri ali'a'j bagatel'o'j menci'end'a'j La gast'ig'ant'o de do'n Quijote nom'iĝ'is do'n Antonio Moren'o, kavalir'o riĉ'a kaj inteligent'a, tre inklin'a al honest'a kaj dec'a si'n'amuz'o. Tiel do, vid'ant'e la hidalg'o'n en si'a hejm'o, li pens'is pri la manier'o ig'i li'n montr'i si'a'n ekstravaganc'a'n spirit'o'n, sed sen kaŭz'i al li i'a'n damaĝ'o'n, ĉar ŝerc'o vund'ant'a ne est'as ŝerc'o, kaj la amuz'o'j, se ofend'a'j al ajn'a person'o, ne merit'as tia'n nom'o'n.

Li komenc'is per tio, ig'i la hidalg'o'n de'met'i si'a'n arm'aĵ'o'n kaj, sur balkon'o rigard'ant'a al unu el la ĉef'a'j strat'o'j de la urb'o, montr'i si'n al la popol'amas'o kaj al la bub'o'j, kiu'j rigard'is li'n kvazaŭ simi'o'n. [409] Dum'e la uniform'ul'o'j de'nov'e rajd'is antaŭ li, kvazaŭ ili est'us sur'met'int'a'j si'a'j'n parad'a'j'n vest'o'j'n je li'a honor'o, ne por celebr'i la fest'a'n tag'o'n. De si'a flank'o Sancho eg'e ĝoj'is, ĉar ŝajn'is al li, ke, iel aŭ ali'e, li traf'is en nov'a'n edz'iĝ'o-fest'o'n de Camacho, en nov'a'n dom'o'n de do'n Dieg'o, en nov'a'n palac'o'n de la ge'duk'o'j. En la menci'it'a tag'o, do'n Antonio manĝ'is kun kelk'a'j si'a'j amik'o'j, kiu'j ĉiu'j honor'is kaj trakt'is la hidalg'o'n kiel vag'ant'a'n kavalir'o'n, ĉe kio do'n Quijote, rav'it'e kaj flat'it'e, puf'iĝ'is de vant'o kaj preskaŭ krev'is de plezur'o. Sancho tiel sprit'ad'is, ke la serv'ist'o'j de la dom'o, kaj la ceter'a'j person'o'j li'n aŭd'ant'a'j, pend'is de li'a'j lip'o'j. Kiam ili sid'is ankoraŭ ĉe la tabl'o, do'n Antonio dir'is al Sancho:

—Ni sci'as ĉi tie, amik'o Sancho, ke al vi tre plaĉ'as la blank'a-viand'a'j delikat'aĵ'o'j kaj la knel'o'j, tiom, ke, kiam oni sur'tabl'ig'as al vi tro da ili, la rest'o'n vi gard'as sub la ĉemiz'o'n por la sekv'ant'a tag'o.

—Ne, sinjor'o, tio ne ver'as —respond'is Sancho—. Mi est'as pli pur-am'a ol manĝ-avid'a, kaj mi'a sinjor'o do'n Quijote, ĉi tie antaŭ ni, sci'as tre bon'e, ke ni oft'e viv'ten'as ni'n dum ok si'n'sekv'a'j tag'o'j per nur unu man'plen'o da glan'o'j aŭ nuks'o'j. Tamen, se foj'e oni propon'as al mi ring'o'n, mi prezent'as la fingr'o'n; mi vol'as dir'i, ke mi manĝ'as kio'n ajn oni don'as al mi, kaj ke mi adapt'as mi'n al la divers'a'j cirkonstanc'o'j. Kaj se ajn'a person'o asert'as, ke mi est'as grandioz'a manĝ'ant'o, sed mal'pur'a, li sci'u, ke li erar'as. Kaj mi dir'us ĉi tio'n ali'manier'e, se mi ne konsider'us la respekt'ind'ec'o'n de la honor'ind'a'j sinjor'o'j ĉi tie trov'iĝ'ant'a'j.

—Efektiv'e —inter'ven'is do'n Quijote—. La skrupul'o kaj delikat'ec'o montr'at'a'j de Sancho dum li manĝ'as dev'us est'i etern'ig'it'a'j skrib'e kaj gravur'e sur bronz'a'j plat'o'j, por ke ili ĉiam viv'u en la memor'o de la futur'a'j epok'o'j. Ver'dir'e, kiam li mal'sat'as, li ŝajn'as iom glut'em'a, ĉar li maĉ'as rapid'e kaj plen'buŝ'e. Sed li est'as plej zorg'a rilat'e al pur'ec'o, kaj en si'a epok'o de gubernator'o li lern'is manĝ'i delikat'e, tiom, ke li kutim'is pren'i per fork'o la uv'o'j'n kaj eĉ la grajn'o'j'n de la grenat'o'j.

—Kio! —kri'is do'n Antonio—. Ĉu Sancho est'is gubernator'o?

—Jes —respond'is Sancho—. De ia insul'o nom'at'a Barataria. Mi reg'is ĝi'n bel'e kaj glat'e dek

tag'o'j'n, kaj en la dir'it'a temp'o mi lern'is disdegn'i la gubernator'ec'o'j'n de la tut'a mond'o. Mi for'kur'is de la insul'o, fal'is en kavern'o'n, kie mi konsider'is mi'n mort'a, kaj nur mirakl'e mi sav'iĝ'is.

Do'n Quijote detal'e rakont'is la tut'a'n epizod'o'n de la reg'ad'o de Sancho, ĉe la grand'a plezur'o de la aŭskult'ant'o'j. Post ol oni pri'lev'is la tabl'o'n, do'n Antonio pren'is la man'o'n de la hidalg'o kaj ir'is kun li en privat'a'n ĉambr'o'n, kie, kiel sol'a mebl'o, vid'iĝ'is nur unu tabl'o, ŝajn'e jasp'a, sur baz'o el la sam'a material'o. Sur la tabl'o star'is bust'o, vid'ebl'e bronz'a, laŭ la stil'o de la kap'o'j de la Roman'a'j imperi'estr'o'j. Do'n Antonio ĉirkaŭ'paŝ'is kun do'n Quijote la ĉambr'o'n, plur'foj'e rond'ir'is la tabl'o'n, kaj dir'is:

—Nun, sinjor'o do'n Quijote, kiam mi est'as cert'a, ke oni ne aŭd'as aŭ aŭskult'as ni'n, kaj ke la pord'o stat'as ferm'it'a, mi vol'as rakont'i al vi'a moŝt'o unu el la plej rar'a'j aventur'o'j, aŭ pli ĝust'e, unu el la plej ekster'ordinar'a'j nov'aĵ'o'j imag'ebl'a'j, kondiĉ'e, ke vi kaŝ'os en la plej sekret'a'n fund'o'n de vi'a kor'o kio'n mi rivel'os.

—Mi ĵur'as tio'n far'i —respond'is do'n Quijote—. Kaj, por pli grand'a sekur'ec'o, mi eĉ stern'os slab'o'n sur ĝi'n. Sci'u, do'n Antonio —ĉar li jam kon'is la nom'o'n de si'a gast'ig'ant'o—, ke vi parol'as al vir'o kun orel'o'j por aŭd'i, sed kun lang'o ne por parol'i. Tiel do, vi'a moŝt'o pov'as sen ia zorg'o trans'met'i kio'n vi hav'as en vi'a brust'o en la mi'a'n, kaj est'i cert'a, ke mi ĝi'n ĵet'os en la abism'o'n de la silent'o.

—Fid'ant'e vi'a'n promes'o'n —dir'is do'n Antonio—, mi vol'as, ke vi'a moŝt'o mir'u, aŭd'ant'e kaj vid'ant'e kio'n tuj post'e mi rivel'os. Tiel, mi sam'temp'e mild'ig'os iom mi'a'n ĉagren'o'n ne pov'i komunik'i mi'a'n sekret'o'n, ĉar ne ĉiu'j person'o'j fid'ind'as.

Perpleks'is do'n Quijote, atend'ant'e per kio fin'iĝ'us tia ĉirkaŭ'fraz'ad'o. Nu, do'n Antonio pren'is li'a'n man'o'n, pas'ig'is ĝi'n sur la kap'o bronz'a, sur la tabl'o, sur la jasp'a baz'o sub'ten'ant'a la tut'o'n, kaj dir'is:

—Ĉi kap'o'n, sinjor'o do'n Quijote, far'is unu el la plej grand'a'j sorĉ'ist'o'j kaj magi'ist'o'j iam loĝ'ant'a'j en la mond'o. Mi kred'as, ke li est'is pol'o kaj disĉipl'o de la fam'a Escotillo, pri kiu oni rakont'as tiom da mir'ind'a'j afer'o'j. Ĉi sorĉ'ist'o'n mi loĝ'ig'is ĉe mi, kaj por mil eskud'o'j li far'is al mi ĉi kap'o'n, kapabl'a'n respond'i kio'n ajn oni al ĝi demand'as. Li observ'is la direkt'o'n de la vent'o'j, desegn'is figur'o'j'n, kalkul'is la pozici'o'n de la planed'o'j, stud'is la zodiak'a'j'n sign'o'j'n kaj fin'e komplet'ig'is la kap'o'n kun tia perfekt'ec'o, kia'n vi vid'os morgaŭ, ĉar la vendred'o'j'n ĝi mut'as, kaj ĝust'e hodiaŭ est'as vendred'o. Dum'e vi'a moŝt'o pens'u kio'n demand'i al ĝi: mi sci'as per propr'a spert'o, ke ĝi'a'j respond'o'j dir'as la ver'o'n.

Do'n Quijote tiel mir'is ĉe la kapabl'o de la kap'o, ke li apenaŭ kred'is la asert'o'j'n de do'n Antonio; sed vid'ant'e, ke li dev'as atend'i nur temp'et'o'n por far'i la prov'o'n, la hidalg'o prefer'is dir'i neni'o'n kaj lim'iĝ'is dank'i li'n pro la rivel'o de tiel grand'a sekret'o. Ili el'ir'is el la ĉambr'o, do'n Antonio ŝlos'is la ĉambr'o'n, kaj ambaŭ si'n direkt'is al la salon'o, kie sid'is la ceter'a'j kavalir'o'j, kaj kie, antaŭ'e, kiam li'a mastr'o for'est'is, Sancho rakont'is al ili nombr'o'n da aventur'o'j kaj event'o'j okaz'int'a'j al do'n Quijote.

En la vesper'o de la sam'a tag'o, oni promen'ig'is la hidalg'o'n tra la urb'o, kaj ĉi-foj'e li port'is,

ne la arm'aĵ'o'n, sed strat'a'n vest'o'n kaj long'a'n surtut'o'n el flav'a ŝtof'o, tiel dik'a, ke ĝi kapabl'us ŝvit'ig'i, en tia sezon'o, eĉ la glaci'o'n mem. La kavalir'o'j antaŭ'e ordon'is al si'a'j serv'ist'o'j distr'i Sanchon, ke li ne el'ir'u el la dom'o. Do'n Quijote rajd'is, ne sur Rocinante, sed sur fort'a mul'o egal'paŝ'a kaj riĉ'e harnisita. Nu, kiam li ek'ir'is, oni al'kudr'is al li'a surtut'o, sen ke li konsci'us, pec'o'n de pergamen'o kun la jen'a tekst'o en grand'a'j liter'o'j: «Jen do'n Quijote de La Mancha».

Tuj kiam li komenc'is si'a'n rond'ir'o'n, la skrib'o al'tir'is ĉies atent'o'n, kaj tial, ke mult'a'j preter'pas'ant'o'j proksim'iĝ'is vid'i li'n kaj leg'is voĉ'e «Jen do'n Quijote de La Mancha», la hidalg'o mir'is, ke tiel grand'a nombr'o da hom'o'j, rigard'as, nom'as kaj kon'as li'n. Li turn'is si'n do al do'n Antonio kaj dir'is:

—Grand'a'j est'as la merit'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o, se konsider'i, ke ĝi'a'j membr'o'j far'iĝ'as kon'at'a'j kaj fam'a'j ĉie tra la mond'o. Pruv'e de tio, rimark'u, do'n Antonio, ke eĉ la strat'a'j bub'o'j kon'as mi'n, kvankam ili neniam antaŭ'e mi'n vid'is.

—Vi prav'as, sinjor'o do'n Quijote —respond'is do'n Antonio—. Sam'e kiel oni ne pov'as ten'i la fajr'o'n kaŝ'it'a kaj en'ferm'it'a, tiel sam'e oni ne pov'as ignor'i la virt'o'n; kaj la virt'o akir'it'a per la profesi'o de la arm'o'j bril'as kaj el'star'as pli ol la ceter'a'j virt'o'j.

Nu, kiam do'n Quijote rajd'is mez'e de la popol'a re'kon'o, unu kastili'an'o, leg'int'e la pergamen'o'n, dir'is laŭt'e:

—La diabl'o vi'n pren'u, do'n Quijote de La Mancha! Kiel vi pov'is al'ven'i ĉi tie'n post la sen'fin'a nombr'o da verg'o'j fal'int'a'j sur vi'a'n dors'o'n? Vi est'as frenez'a, kaj se vi frenez'us privat'e kaj trans ferm'it'a'j pord'o'j, vi ne far'us grand'a'n damaĝ'o'n; sed vi hav'as la special'aĵ'o'n ŝanĝ'i ajn'a'n person'o'n, kiu trakt'as kun vi, en frenez'a'n aŭ stult'a'n. Pruv'e de tio, jen ĉi sinjor'o'j vi'n akompan'ant'a'j. Re'ir'u al vi'a hejm'o, idiot'o, zorg'u pri vi'a'j hav'o, edz'in'o kaj fil'o'j kaj de'turn'u vi'n de ĉi absurd'o'j, kiu'j rast'as al vi la cerb'o'n kaj ronĝ'as vi'a'n kompren'o'n.

—Frat'o —dir'is do'n Antonio—, sekv'u vi'a'n voj'o'n, kaj ne don'u konsil'o'j'n, se oni ili'n ne pet'as. La sinjor'o do'n Quijote de La Mancha tre saĝ'as, kaj ni, li'a'j akompan'ant'o'j, ne stult'as.

La virt'o'n oni dev'as honor'i, kie ajn oni ĝi'n trov'as. Jam for'ir'u al la diabl'o, kaj ne miks'iĝ'u en tio'n, kio ne koncern'as vi'n.

—Nu, vi'a moŝt'o prav'as —respond'is la kastili'an'o—. Ver'e, konsil'i ĉi kompat'ind'a'n vir'o'n egal'as bat'ad'i la vent'o'n. Tamen, bedaŭr'ind'as, ke la saĝ'o laŭ'dir'e montr'at'a de ĉi idiot'o, kiam li parol'as pri io ajn, fin'e for'flu'as per la kanal'o de li'a vag'ant'a kavalir'ism'o. Kaj, kiel vi'a moŝt'o dir'is, la diabl'o mi'n pren'u, kaj ankaŭ mi'a'n id'ar'o'n, se de nun, kaj eĉ se mi viv'us pli da jar'o'j ol Metuŝelaĥ, mi don'us konsil'o'n, petit'a'n aŭ ne petit'a'n, al ajn'a person'o.

La konsil'int'o for'ir'is, kaj la ali'a'j daŭr'ig'is la promen'ad'o'n. Sed tiel agit'iĝ'is la bub'o'j kaj la ceter'a'j hom'o'j, leg'ant'e la skrib'o'n, ke do'n Antonio de'tir'is ĝi'n, ŝajn'ig'ant'e, ke ĝi de'tir'as ali'o'n.

La nokt'o fal'is, la grup'o re'ven'is al la dom'o, kaj tie hav'is lok'o'n danc-amuz'o organiz'it'a de la dam'o'j, ĉar la edz'in'o de do'n Antonio, vir'in'o alt-rang'a, bel'a, saĝ'a kaj gaj'a invit'is nombr'o'n da si'a'j amik'in'o'j ven'i honor'i ŝi'a'n gast'o'n kaj sam'temp'e amuz'iĝ'i per li'a'j ne'imag'ebl'a'j ekstravaganc'o'j. Ne mal'mult'a'j dam'o'j ĉe'est'is kaj, post riĉ'a manĝ'o, la bal'o komenc'iĝ'is preskaŭ je la dek'a hor'o nokt'e. Ĉef'e du el la dam'o'j hav'is petol'a'n kaj rid'a'n humor'o'n kaj,

kvankam tre honest'a'j, kondut'is iom liber'e kaj permes'is al si malic'et'i per ŝerc'o'j amuz'a'j, sed ne ofend'a'j. Tiel oft'e kaj rapid'e ili altern'is invit'ant'e la hidalg'o'n danc'i, ke ili muel'is ne nur li'a'n korp'o'n, sed eĉ li'a'n anim'o'n. Ver'e vid'ind'a aspekt'is la figur'o de do'n Quijote: long'a, magr'a, flav'a, en tro strikt'a vest'o, kaj kun mov'o'j sen'graci'a'j kaj, precip'e, pez'a'j.

Ĉi dam'et'o'j koket'is al li kvazaŭ kaŝ'e, kaj de si'a flank'o li sam'e kaŝ'e ignor'is ili'a'n flirt'em'o'n.

Sed, vid'ant'e si'n sieĝ'at'a de ili'a'j sugest'e flat'a'j vort'o'j, li lev'is la voĉ'o'n kaj dir'is:

— Fugites, partes adversae. [410] Las'u mi'n en pac'o, tent'a'j pens'o'j. Nu, sinjor'in'o'j, vi'a'j dezir'o'j ne tuŝ'as mi'n, ĉar la reĝ'in'o de la mi'a'j, la sen'egal'a Dulcine'a de El Toboso, ne konsent'as, ke alies sopir'o'j mi'n venk'u kaj reg'u.

Kaj tio'n dir'ant'e, konsum'it'a kaj muel'it'a de la danc'a ekzerc'ad'o, li sid'iĝ'is sur la plank'o'n mez'e de la salon'o. Do'n Antonio ordon'is transport'i li'n brak'e al ties lit'o, Sancho ir'is la unu'a li'n lev'i kaj dir'is:

—Grandioz'e vi danc'is, sinjor'o mastr'o! Ĉu vi kred'as, ke ĉiu'j kuraĝ'a'j hom'o'j sci'pov'as danc'i, kaj ke ĉiu'j vag'ant'a'j kavalir'o'j lert'as en la bal'o? Nu, se vi tio'n pens'as, vi erar'as. Ekzist'as person'o'j pret'a'j mort'ig'i gigant'o'n prefer'e ol far'i kapriol'o'n. Se vi dev'us klak-danc'i, mi pov'us anstataŭ'i vi'n, ĉar mi klak'ad'as per la pied'o'j ver'e bon'e. Sed rilat'e al danc'ad'o salon'a, mi est'as nur'a nul'o.

Per ĉi vort'o'j kaj ali'a'j simil'a'j Sancho ig'is rid'i la hom'o'j'n en la bal'o. Li kuŝ'ig'is li'a'n mastr'o'n en la lit'o'n kaj kovr'is li'n ĝis la orel'o'j, ke li ŝvit'u, por ke li ne mal'varm'um'u post si'a si'n'mov'ad'o en la bal'o.

La sekv'ant'a'n tag'o'n, do'n Antonio decid'is sub'met'i al prov'o la en'sorĉ'it'a'n kap'o'n, do li en'ferm'iĝ'is en la privat'a ĉambr'o, akompan'at'e de do'n Quijote, Sancho, ali'a'j du amik'o'j, kaj la du dam'o'j, kiu'j turment'is la hidalg'o'n en la bal'o, kaj kiu'j pas'ig'is la nokt'o'n kun la edz'in'o de do'n Antonio. Ĉi last'a rivel'is al la grup'o la kapabl'o'n de la kap'o, pet'is ili'n gard'i la sekret'o'n, kaj dir'is, ke nun, por la unu'a foj'o, oni kontrol'os, ĉu ĝi efektiv'e funkci'as. Nur la du amik'o'j de do'n Antonio kon'is la ver'o'n pri la en'sorĉ'o, kaj se do'n Antonio ne est'us antaŭ'e rivel'int'a ĝi'n al ili, ankaŭ ili'n frap'us ŝok'o, sam'e kiel la ceter'a'j'n: tiel lert'e kaj perfekt'e konstru'it'a vid'iĝ'is la kap'o!

Do'n Antonio mem proksim'iĝ'is la unu'a kaj dir'is flustr'e, tamen aŭd'ebl'e, en la orel'o'n de la bust'o:

—Dir'u, kap'o, per vi'a propr'a kapabl'o: kio'n mi pens'as nun?

Kaj, sen mov'i la lip'o'j'n, la kap'o respond'is kun klar'a kaj tre kompren'ebl'a voĉ'o:

—Pri pens'o'j mi ne trakt'as.

Ĉi vort'o'j ŝok'is ĉiu'j'n, des pli, ke nek en la ĉambr'o, nek proksim'e al la tabl'o trov'iĝ'is ajn'a person'o pov'ant'a dir'i la respond'o'n.

—Kiom da hom'o'j est'as ĉi tie? —demand'is de'nov'e do'n Antonio.

—Vi kaj vi'a edz'in'o —respond'is la kap'o— kun du amik'o'j vi'a'j, du amik'in'o'j ŝi'a'j, unu fam'a kavalir'o nom'at'a do'n Quijote de La Mancha kaj ties ŝild'ist'o, Sancho Panza laŭ'nom'e.

Tiam la stupor'o ating'is la kulmin'o'n, kaj ili'a'j har'o'j star'iĝ'is de terur'o. Do'n Antonio apart'iĝ'is de la kap'o kaj dir'is:

—Tio sufiĉ'as al mi por juĝ'i, ke mi'n ne tromp'is la vir'o vend'int'a ĝi'n al mi, ho saĝ'a kap'o, parol'kapabl'a kap'o, respond'a kap'o kaj admir'ind'a kap'o! Ali'a ir'u kaj demand'u laŭ'vol'e.

Kaj tial, ke la vir'in'o'j ĝeneral'e hav'as natur'o'n sen'pacienc'a'n kaj sci'vol'a'n, unu el la du amik'in'o'j de la edz'in'o de do'n Antonio proksim'iĝ'is la unu'a kaj demand'is:

—Dir'u al mi, kap'o: kio'n mi far'u por est'i tre bel'a?

—Kondut'i tre ĉast'e —ven'is la respond'o.

—Neni'o'n pli'a'n mi demand'os —dir'is la vir'in'o.

Post'e proksim'iĝ'is ŝi'a kun'ul'in'o kaj dir'is.

—Kap'o, mi vol'us sci'i, ĉu mi'a edz'o am'as mi'n aŭ ne.

—Juĝ'u laŭ li'a kondut'o al vi —respond'is la kap'o.

—Efektiv'e, tia demand'o ne bezon'is respond'o'n, ĉar la far'o'j de la hom'o'j proklam'as ili'a'n intenc'o'n —dir'is la dam'o, si'n re'tir'ant'e.

Post'e unu el la amik'o'j de do'n Antonio al'ir'is kaj demand'is:

—Kiu mi est'as?

—Vi tio'n sci'as —ven'is la respond'o.

—Tio ne respond'as mi'a'n demand'o'n. Mi vol'is sci'i, ĉu vi kon'as mi'n.

—Jes, mi kon'as. Vi est'as do'n Pedro Noriz —respond'is la voĉ'o.

—Mi ne dezir'as sci'i i'o'n pli'a'n. Tio sufiĉ'as por konvink'i mi'n, ke vi ĉio'n kon'as.

Li apart'iĝ'is, al'ir'is la ali'a amik'o kaj demand'is:

—Dir'u, kap'o: kio'n dezir'as mi'a hered'ont'a fil'o?

—Mi jam dir'is —ven'is la respond'o—, ke pri dezir'o'j mi ne trakt'as. Tamen mi konfes'u, ke fakt'e li dezir'as en'ter'ig'i vi'n.

—Vi prav'as —dir'is la kavalir'o—. Tio est'as vid'ebl'a kaj palp'ebl'a.

Li ne plu demand'is, la edz'in'o de do'n Antonio proksim'iĝ'is kaj dir'is:

—Mi ne sci'as, pri kio demand'i vi'n, kap'o. Mi vol'us sci'i nur, ĉu mi ĝu'os mi'a'n kar'a'n edz'o'n ankoraŭ mult'e da jar'o'j.

—Jes —respond'is la voĉ'o—, ĉar li'a'j san'o kaj sobr'o garanti'as al li long'a'j'n jar'o'j'n de viv'o, dum ali'a'j hom'o'j kutim'as kurt'ig'i la si'a'n per diboĉ'o.

Tiam do'n Quijote proksim'iĝ'is kaj demand'is:

—Dir'u, respond'ul'o: ĉu est'is ver'o aŭ nur sonĝ'o tio, kio'n mi rakont'is pri mi'a'j aventur'o'j en la kavern'o de Montesinos? Ĉu la skurĝ'ad'o de Sancho komplet'iĝ'os? Ĉu la el'sorĉ'o de Dulcine'a ven'os al si'a fin'o?

—Mult'o'n oni pov'us dir'i pri vi'a'j aventur'o'j en la kavern'o: ili est'as part'e ver'a'j, part'e imag'a'j.

La skurĝ'ad'o de Sancho progres'os tre lant'e. La el'sorĉ'o de Dulcine'a ating'os si'a'n fin'o'n.

—Neni'o'n pli'a'n mi dezir'as sci'i —respond'is do'n Quijote— ĉar, se mi vid'os Dulcine'a'n el'sorĉ'it'a, mi konsider'os, ke mi'n traf'is blok'e ĉiu'j favor'o'j de la fortun'o.

Last'e al'ir'is Sancho kaj demand'is:

—Ĉu ebl'e mi hav'os ali'a'n gubernator'ec'o'n? Ĉu mi for'las'os ĉi mizer'a'n viv'o'n ŝild'ist'a'n? Ĉu mi vid'os de'nov'e mi'a'j'n edz'in'o'n kaj fil'o'j'n?

—Vi reg'os en vi'a propr'a hejm'o —respond'is la voĉ'o—. Se vi re'ir'os al ĝi, vi vid'os vi'a'n famili'o'n, kaj se vi ĉes'os serv'i vi'a'n mastr'o'n, vi ĉes'os est'i ŝild'ist'o.

—Bel'e, je Di'o! —kri'is Sancho—. Tio'n sam'a'n mi pov'us respond'i al mi! La profet'o Perogrullo[411] ne super'us vi'a'n talent'o'n.

—Best'o, kio'n vi vol'as, ke li respond'u? —dir'is do'n Quijote—. Ĉu ne sufiĉ'as, ke la respond'o'j de ĉi kap'o kongru'as kun la demand'o'j?

—Jes, sufiĉ'as —respond'is Sancho—, sed al mi plaĉ'us, se ili est'us pli long'a'j kaj signif'a'j.

Per tio fin'iĝ'is la demand'o'j kaj respond'o'j. Sed ne fin'iĝ'is, ke la ĉe'est'ant'o'j plu stupor'is, se escept'i la du amik'o'j'n de do'n Antonio, kon'ant'o'j'n de la sekret'o. Kaj ĉi sekret'o'n vol'as jam rivel'i Cid'e Hamete Benengeli, por ke la mond'o ne perpleks'u, kred'ant'e, ke ia magi'a aŭ

strang'a mister'o sid'as en ĉi kap'o. Tiel do li deklar'as, ke do'n Antonio Moren'o, por si'a propr'a amuz'o kaj por mistifik'i la sen'sci'a'j'n, konstru'is ĝi'n en si'a hejm'o, imit'ant'e ali'a'n kap'o'n, kiu'n, kre'it'a'n de skulpt'ist'o, li antaŭ'e vid'is en Madrid. Kaj jen la proced'o de la konstru'o: la plat'o de la tabl'o est'is el lign'o pentr'it'a kaj vernis'it'a, ke ĝi ŝajn'u jasp'a, kaj la baz'o konsist'is el la sam'a material'o, garn'it'a per kvar agl'a'j krif'o'j por pli bon'e sub'ten'i la tut'o'n. La kap'o, simil'a al la bronz'a'j portret'o-bust'o'j de la Roman'a'j imperi'estr'o'j, est'is kav'a, sam'e kiel la

supr'o de la tabl'o, kaj ambaŭ kupl'iĝ'is tiel perfekt'e, ke ne rimark'ebl'is eĉ la plej et'a junt'o.

Ankaŭ la baz'o de la tabl'o est'is kav'a kaj komunik'iĝ'is kun la gorĝ'o kaj kap'o de la bust'o, kaj la tut'o kombin'iĝ'is kun apertur'o tra la plafon'o de la sub'a ĉambr'o. Tra ĉi kav'o'j de la baz'o, la tabl'o, la brust'o kaj la gorĝ'o ir'is metal'a tub'o, tiel bon'e instal'it'a, ke ne ebl'is rimark'i ĝi'n. En la sub'a ĉambr'o, respond'a al la supr'a, star'is la hom'o far'ant'a la respond'o'j'n kun la buŝ'o al'prem'it'a al la tub'o, tiel, ke la supr'a'j voĉ'o'j sub'ir'is, kaj la sub'a voĉ'o supr'ir'is, klar'e kaj perfekt'e aŭd'ebl'a'j, kaj ĉi-manier'e oni ne pov'is kon'i la artifik'o'n. La respond'ant'o est'is nev'o de do'n Antonio, student'o saĝ'a kaj sagac'a; kaj tial, ke li'a onkl'o anticip'e inform'is li'n pri la person'o'j ir'ont'a'j kun li en la ĉambr'o'n, est'is al li facil'e respond'i prompt'e kaj ĝust'e la unu'a'n demand'o'n, kaj per konjekt'o'j kaj lert'e —ĉar li est'is ankaŭ lert'a— la ceter'a'j'n.

Cid'e Hamete plu rakont'as, ke ĉi mir'ind'a parol-kap'o plu funkci'is proksim'um'e dek aŭ dek du tag'o'j'n. Sed, kiam dis'kon'iĝ'is tra la urb'o, ke do'n Antonio posed'as ĉi en'sorĉ'it'a'n kap'o'n, kiu respond'as ĉi'a'n demand'o'n, li, tim'ant'e ke la nov'aĵ'o pov'us traf'i la akr'a'n orel'o'n de la sentinel'o'j de ni'a religi'o, inform'is pri la tut'a afer'o al la sinjor'o'j inkvizitor'o'j, kaj ili ordon'is ne plu uz'i la kap'o'n kaj ĝi'n detru'i, por ke la sen'sci'a popol'o ne skandal'iĝ'u. Sed do'n Quijote kaj Sancho ĉiam hav'is la opini'o'n, ke la kap'o est'is en'sorĉ'it'a kaj parol-kapabl'a, kio pli plaĉ'is al la hidalg'o ol al la ŝild'ist'o.

La kavalir'o'j de la urb'o, en si'a dezir'o plezur'ig'i do'n Antonion, distr'i la hidalg'o'n kaj don'i al li okaz'o'n montr'i si'a'j'n ekstravaganc'o'j'n, aranĝ'is ring'o-turnir'o'n[412] okaz'ont'a'n post ses tag'o'j, kvankam ĝi ne efektiv'iĝ'is pro la motiv'o, kiu'n oni post'e klar'ig'os. Do'n Quijote dezir'is vag'i tra la urb'o pied'e kaj sen'ceremoni'e, ĉar li tim'is, ke, se li ir'us rajd'e, la bub'o'j post'kur'us li'n. Tiel do, li, Sancho kaj du serv'ist'o'j dispon'ig'it'a'j de do'n Antonio el'ir'is promen'i, kaj okaz'is, ke, ir'ant'e sur strat'o, do'n Quijote lev'is la rigard'o'n kaj vid'is la jen'o'n skrib'it'a'n super la pord'o de dom'o: «Ĉi tie oni pres'as libr'o'j'n», kio tre plaĉ'is al li, ĉar neniam antaŭ'e li vid'is pres'ej'o'n kaj sci'vol'is pri ĝi'a funkci'ad'o. Li en'ir'is kun si'a tut'a akompan'ant'ar'o kaj vid'is pres'i ie, korekt'i prov'o'j'n tie, kompost'i ali'lok'e kaj ŝanĝ'i tip'o'j'n preter'e. Fakt'e, li vid'is la tut'a'n proces'o'n de grav'a pres'ej'o. Do'n Quijote en'ir'is en divers'a'j'n fak'o'j'n, demand'is kio'n oni tie far'as, la labor'majstr'o'j don'is la neces'a'j'n klar'ig'o'j'n, la hidalg'o tre interes'iĝ'is kaj plu ir'is. En ali'a fak'o li sam'e demand'is al la labor'majstr'o pri li'a task'o.

—Sinjor'o —li respond'is—, la kavalir'o tie star'ant'a (kaj li montr'is vir'o'n de bel'a figur'o kaj serioz'a si'n'ten'o) traduk'is libr'o'n el la toskan'a en la kastili'an, kaj mi ĝi'n kompost'as por baldaŭ'a el'don'o.

—Kiu'n titol'o'n hav'as la libr'o? —demand'is do'n Quijote.

—En la toskan'a, la libr'o titol'iĝ'as Le bagatelle —respond'is la aŭtor'o.

—Kaj kio'n signif'as le bagatelle en la kastilia? —demand'is do'n Quijote.

— Le bagatelle —dir'is la aŭtor'o— signif'as proksim'um'e «la bagatel'o'j» kaj, kvankam la libr'o hav'as humil'a'n titol'o'n, ĝi en'ten'as nombr'o'n da solid'a'j kaj substanc'a'j afer'o'j.

—Mi iom kon'as la toskan'a'n —respond'is do'n Quijote— kaj mi fier'as, ke mi pov'as kant'i

kelk'e da strof'o'j el Ariost'o. Sed vi'a moŝt'o bon'vol'u dir'i al mi (kaj mi demand'as, ne kun la intenc'o ekzamen'i vi'a'n sci'o'n, sed simpl'e pro sci'vol'o), ĉu vi trov'is en vi'a traduk'o-labor'o la vort'o'n pignata?

—Jes, oft'e —respond'is la aŭtor'o.

—Kaj kiel vi traduk'as ĝi'n en la kastili'an?

—Kiel do, se ne skrib'ant'e «kuir'pot'o'n»?

—Je Di'o! —kri'is do'n Quijote—. Kiel mult'e vi progres'is en la toskan'a lingv'o! Mi vet'us, ke, kie la toskan'a dir'as piace, vi'a moŝt'o skrib'as en la kastilia «plaĉ'as»; kie piú, «plu»; kie su,

«supr'e», kaj kie giú, «sub'e».

—Jes, cert'e —respond'is la aŭtor'o—. Ili est'as ili'a'j ĝust'a'j traduk'o'j.

—Nu, mi ĵur'us —dir'is do'n Quijote—, ke vi'a moŝt'o ne fam'iĝ'is en ĉi mond'o ĉiam mal'inklin'a premi'i la talent'o'n kaj la merit'o'n. Kiom da kapabl'o'j ĉie perd'it'a'j! Kiom da inteligent'a'j hom'o'j ignor'at'a'j! Kiom da talent'ul'o'j disdegn'at'a'j! Tamen, ŝajn'as al mi, ke traduk'i el unu lingv'o'n en ali'a'n (se oni escept'as la suveren'a'j'n lingv'o'j'n grek'a'n kaj latin'a'n, simil'as rigard'i la renvers'o'n de flandr'a tapiŝ'o, ĉar, kvankam la figur'o'j ankaŭ tie vid'ebl'as, ili ne montr'as la glat'o'n kaj bril'o'n de la ĉef'a flank'o, ĉar du'on'kaŝ'it'a'j de la faden'o'j. Kaj traduk'i el facil'a'j lingv'o'j ne implic'as la posed'o'n de pli da talent'o aŭ da stil'o ol neces'as por kopi'i i'o'n el unu paper'o en ali'a'n. Nu, mi ne vol'as dir'i, ke la traduk'art'o est'as ne laŭd'ind'a: efektiv'e, oni pov'us okup'i si'n per ali'a'j pli mav'a'j kaj mal'pli profit'a'j afer'o'j. El ĉi rimark'o mi escept'as du fam'a'j'n traduk'int'o'j'n: doktor'o'n Cristóbal de Figueroa,[413] pro ties Paŝt'ist'o Fid'o, kaj do'n Ju'a'n de Jáuregui[414] pro ties Am'int'a, ĉar, ĉe tia'j versi'o'j, oni dub'as, ĉu tem'as pri traduk'o'j aŭ pri original'o'j. Sed bon'vol'u dir'i al mi, sinjor'o: ĉu vi'a'n libr'o'n oni pres'as je vi'a kost'o, aŭ vi ced'is la rajt'o'n al el'don'ist'o?

—Mi ĝis pres'as je mi'a kost'o —respond'is la aŭtor'o—, kaj el ĉi unu'a el'don'o de du mil ekzempler'o'j mi pens'as gajn'i almenaŭ mil dukat'o'j'n. Oni tre facil'e vend'os ili'n po ses real'o'j.

—Kiel bel'e vi kalkul'as! —ironi'is do'n Quijote—. Evident'as, ke vi ne sci'as pri la artifik'o'j de la pres'ist'o'j kaj pri la ruz'a'j kombin'o'j, kiu'j'n ili aranĝ'as inter si. Kiam vi vid'os vi'n ŝarĝ'it'a per du mil ekzempler'o'j de la libr'o, ili'a pez'o tiel vi'n dis'prem'os, ke vi terur'iĝ'os, des pli, se la verk'o hav'as ne mult'a'n interes'o'n kaj spic'o'n.

—Kio'n far'i do? —dir'is la aŭtor'o—. Ĉu vi vol'as, ke mi ced'u mi'a'n rajt'o'n al el'don'ist'o, kiu pag'us al mi tri maraved'o'j'n, kaj eĉ pens'us, ke li far'as al mi grand'a'n favor'o'n? Mi el'don'as mi'a'j'n libr'o'j'n, ne por akir'i fam'o'n en la mond'o (mi ja est'as ĉie kon'at'a pro mi'a'j verk'o'j), sed por gajn'i mon'o'n, ĉar fam'o sen mon'o valor'as eĉ ne unu sold'o'n.

—Di'o don'u bon'a'n sort'o'n al vi'a moŝt'o —respond'is do'n Quijote.

Kaj li ir'is en ali'a'n fak'o'n, kie li vid'is korekt'i foli'o'n de libr'o titol'it'a Lum'o de la anim'o.

—Ĉi-spec'a'j libr'o'j, kvankam jam mult'e'nombr'a'j —dir'is la hidalg'o—, dev'us plu el'don'iĝ'i, ĉar nun'temp'e tro abund'as la pek'ul'o'j, kaj neces'as sen'fin'a nombr'o da lum'o'j por tiom da person'o'j loĝ'ant'a'j en la tenebr'o.

Li plu ir'is kaj vid'is, ke oni sam'e korekt'as ali'a'n libr'o'n. Li demand'is pri ĝi'a titol'o, kaj oni respond'is, ke tem'as pri la Du'a part'o de la inĝeni'a hidalg'o do'n Quijote de La Mancha, verk'it'a de ia aŭtor'o nask'iĝ'int'a en Tordesillas.

—Oni jam inform'is al mi pri ĉi libr'o —dir'is do'n Quijote— kaj, ver'e kaj sincer'e, mi pens'is, ke oni jam brul'ig'is kaj konvert'is ĝi'n en cindr'o'n pro ĝi'a impertinent'o. Sed, kiel ĉiu pork'o, ĝi hav'os si'a'n tag'o'n de Sankt'a Marten'o.[415] La fikci'a'j histori'o'j est'as des pli al'log'a'j kaj ĝu'ind'a'j, ju pli ili al'proksim'iĝ'as al la real'o kaj al la ver'ŝajn'o.

Kaj li el'ir'is el la pres'ej'o, montr'ant'e iom'a'n indign'o'n. En la sam'a tag'o, do'n Antonio aranĝ'is, ke la hidalg'o vizit'u la galer'o'j'n proksim'a'j'n al la plaĝ'o, kio don'is mult'e da ĝoj'o al Sancho, ĉar li neniam antaŭ'e vid'is ili'n. Do'n Antonio inform'is la admiral'o'n de la ŝip'o'j, ke en la post'tag'mez'o li vizit'os li'n kun si'a gast'o la fam'a do'n Quijote de La Mancha, pri kies person'o jam aŭd'is la admiral'o, kaj ankaŭ la loĝ'ant'ar'o de la urb'o. Sed tio'n okaz'int'a'n al la hidalg'o en la galer'o'j oni rakont'os en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[409] Alud'o al la iam'a mor'o hav'i simi'o'j'n al'lig'it'a'j al la balkon'o'j, kio don'is motiv'o'n al la preter'pas'ant'o'j, ĉef'e al la knab'o'j, halt'i por rigard'i ili'a'j'n gest'o'j'n kaj salt'o'j'n.

[410] Latin'e: «for'kur'u, mal'amik'o'j». Part'o de ekzorc'a formul'o de la katolik'a eklezi'o.

[411] Oni dir'as, ke la fikci'a Perogrullo nom'is la ferm'it'a'n man'o'n pugn'o, kaj de tio ven'as, ke oni alud'as li'n, kiam iu dir'as asert'o'n aŭ ver'o'n tia'spec'a'n.

[412] Sport'o de milit'ist'o'j: galop'ant'e sur ĉeval'o, oni cel'is per lanc'o traf'i tra ring'eg'o'n lok'it'a'n je iom'a distanc'o de la kur'ej'o.

[413] Hispan'a verk'ist'o kaj poet'o (1571-1639), sam'temp'ul'o de Cervantes.

[414] Andaluz'a poet'o kaj pentr'ist'o, al kies penik'o'j oni atribu'as la portret'o'n de Cervantes, hodiaŭ posed'at'a'n de la Hispan'a Akademi'o de la Lingv'o.

[415] Plu viv'as ankoraŭ, en cert'a'j vilaĝ'o'j, la old'a mor'o buĉ'i la pork'o'j'n, por hejm'a konsum'ad'o, en la 11-a de novembr'o, tag'o de Sankt'a Marten'o. En figur'a senc'o: ĉiu mis'far'ant'o nepr'e ricev'os si'a'n merit'it'a'n pun'o'n.

Ĉapitr'o 63

Pri kiel la vizit'o de Sancho al la galer'o'j hav'is por li mav'a'n sekv'o'n, kaj pri la nov'a aventur'o de la bel'a maŭr'in'o

Profund'e cerb'um'is do'n Quijote pri la respond'o'j de la en'sorĉ'it'a kap'o, sen ke li sukces'us diven'i la truk'o'n. Li'a'j medit'o'j ĉiam konduk'is li'n al la aŭgur'o, kiu'n li sen'hezit'e kred'is, pri la el'sorĉ'o de Dulcine'a, kaj li ĝoj'is en si'a kor'o, pens'ant'e, ke ĝi baldaŭ okaz'os. Rilat'e al Sancho, kvankam li abomen'is la ofic'o'n de gubernator'o, kiel dir'it'e, tamen li dezir'is ankoraŭ

ordon'i kaj est'i obe'at'a: tia'n venen'a'n efekt'o'n kaŭz'as la aŭtoritat'o, eĉ la ŝajn'a.

Nu, en la sam'a tag'o do'n Antonio Moren'o kaj li'a'j du amik'o'j akompan'is la hidalg'o'n kaj ties ŝild'ist'o'n al la galer'o'j. Oni jam inform'is la admiral'o'n pri ili'a vizit'o, kaj apenaŭ la fam'a par'o al'ven'is al la plaĝ'o, oni tir-fald'is la tol-markez'o'j'n de la galer'o, kaj aŭd'iĝ'is la son'o de hoboj'o'j; post'e oni tuj ĵet'is al la akv'o'n boat'o'n, garn'it'a'n per riĉ'a'j tapiŝ'o'j kaj per kusen'o'j el karmezin'a velur'o, kaj en la moment'o kiam do'n Quijote met'is la pied'o'n en ĝi'n, la flag-ŝip'o paf'is per unu el si'a'j kanon'o'j, kaj la ali'a'j galer'o'j far'is sam'e. La hidalg'o supr'ir'is la ĉef'a'n eskal'o'n, la tut'a ŝip'an'ar'o salut'is li'n per tri-kri'a aklam'o, dir'ant'e: «Hu, hu, hu!», kiel oni kutim'as ĉe la en'ir'o de grav'a person'o en la galer'o'j'n, la general'o (ni don'u al li ĉi titol'o'n), unu el la ĉef'a'j nobel'o'j el Valencia, etend'is al do'n Quijote si'a'n man'o'n kaj dir'is:

—Ĉi tag'o'n mi sign'os per blank'a ŝton'o, ĉar cert'e mi ne ĝu'os ali'a'n pli bon'a'n en mi'a tut'a viv'o, se konsider'i, ke mi renkont'as hodiaŭ sinjor'o'n do'n Quijote de La Mancha, kies person'o reprezent'as la kvintesenc'o'n de la vag'ant'a kavalir'ism'o.

Do'n Quijote, tre feliĉ'a vid'i si'n tiel sinjor'ec'e traktat'a, respond'is per sam'a'j ĝentil'a'j kompliment'o'j. Post'e, la tut'a grup'o en'ir'is en la pob'a'n kastel'o'n, tre bel'e ornam'it'a'n, kaj sid'iĝ'is, dum la maato aper'is sur la ferdek'o, blov'is signal'o'n per la fajf'il'o, por ke la ŝip'an'ar'o de'met'u si'a'n ĉemiz'o'n, kio'n ili far'is en unu moment'o, kaj Sancho, vid'ant'e tiom da vir'o'j du'on'nud'a'j, stupor'is, des pli, kiam li observ'is ili'n etend'i la tol-markez'o'j'n tiel rapid'e, ke ŝajn'is al li, ke ĉiu'j diabl'o'j labor'as tie. Sed tio est'is nur'a bagatel'o kompar'e kun la tuj sekv'ant'a okaz'aĵ'o: Sancho sid'is ĉe markez-stang'o, apud la dekstr'a-flank'a espaldero, [416]

kiu, pli fru'e instrukci'it'a pri si'a rol'o, kapt'is Sanchon, lev'is li'n per la brak'o'j, kaj la rem'ist'o'j, jam star'e pret'a'j, ĵet'is li'n de unu al la ali'a, kaj de benk'o al benk'o, laŭ'long'e de la tribord'a flank'o, tiel rapid'e, ke la kompat'ind'a Sancho perd'is la vid'o'n el si'a'j okul'o'j, kaj sen'dub'e pens'is, ke la diabl'o'j mem for'taŭz'as li'n. La rem'ist'o'j ne halt'is, ĝis ili send'is li'n re'turn'e, laŭ'long'e de la benk'o'j kaj brak'o'j de la babord'a flank'o, de'nov'e al la pob'o. La povr'a ŝild'ist'o rest'is tie tra'draŝ'it'a, ŝvit'o'plen'a, anhel'ant'a, ne'kapabl'a kompren'i tio'n al li okaz'int'a. Do'n Quijote, vid'int'e Sanchon ir'i sen'flug'il'e tra la aer'o, demand'is al la general'o, ĉu oni kutim'e regal'as per tia ceremoni'o al la person'o'j vizit'ant'a'j por la unu'a foj'o la galer'o'j'n, kaj al'don'is, ke, se tiel, li ne dezir'as sub'met'iĝ'i al tia inic'ad'o, ĉar li ne hav'as intenc'o'n profesi'i en la ŝip'o'j. Kaj li ĵur'is je Di'o, ke se ajn'a person'o permes'us al si met'i sur li'n la man'o'n por ig'i li'n flug'i, li el'bat'us li'a'n anim'o'n el li'a korp'o. Kaj, tio'n dir'ant'e, la hidalg'o ek'prem'is la glav'o'n.

Ĉi-moment'e oni descend'ig'is la markez'o'n, kaj, kun terur'a bru'o, las'is fal'i la anten-vel'o'n de la top'o de la mast'o ĝis la ferdek'o. Sancho pens'is, ke la ĉiel'o si'n for'sku'as de si'a'j ĉarnir'o'j kaj fal'as sur li'a'n kap'o'n, kaj terur'it'e li met'is ĝi'n inter si'a'j'n krur'o'j'n. Ankaŭ do'n Quijote perd'is la trankvil'o'n, tim'o'trem'is, kun'tir'is la ŝultr'o'j'n kaj pal'iĝ'is. Tiam la ŝip'an'o'j his'is la vel'o'n kun la sam'a'j rápido kaj bru'o, labor'ant'e en silent'o, kvazaŭ mank'us al ili la voĉ'o kaj la spir'o. La maato far'is sign'o'n lev'i la ankr'o'n, kur'is sam'temp'e al la benk'ar'o, kie sid'is la rem'ist'o'j, kaj komenc'is skurĝ'i al ili la dors'o'n, dum la galer'o glit'is iom post iom for de la bord'o.

Kiam Sancho vid'is, ke tiom da ruĝ'a'j pied'o'j sam'temp'e mov'iĝ'as, ĉar li imag'is la rem'il'o'j'n pied'o'j, li dir'is en si:

—Jen ver'a'j kaj efektiv'a'j afer'o'j de en'sorĉ'o, kia'j ne est'as tiu'j de do'n Quijote. Kio'n far'is ĉi mizer'ul'o'j, ke oni skurĝ'as ili'n tia'manier'e? Kial ĉi vir'o, ir'ant'a de unu lok'o al la ali'a kun si'a fajf'il'o, kuraĝ'as li sol'a vip'i tiom da hom'o'j? Sen'dub'e ĉi tio est'as la ínfrno aŭ, almenaŭ, la purgatori'o.

Do'n Quijote, rimark'ant'e, ke Sancho observ'as ĉio'n ĉirkaŭ'e kun grand'a atent'o, dir'is:

—Ho, amik'o Sancho, kiel rapid'e kaj facil'e vi pov'us, se vi vol'us, nud'ig'i vi'n ĝis la zon'o, sid'iĝ'i inter la sinjor'o'j rem'ist'o'j kaj met'i fin'o'n al la en'sorĉ'o de Dulcine'a! Mez'e de la turment'o kaj mizer'o de tiom da hom'o'j, vi'a propr'a dolor'o ne est'us al vi tiel intens'a, des pli, ke la saĝ'ul'o Merlín ebl'e taks'us ĉiu'n el ĉi vip'o'bat'o'j ekvivalent'a al dek el la vi'a'j, se konsider'i, ke ili'n el'las'as spert'a kaj fort'a man'o.

La general'o vol'is demand'i pri la skurĝ'ad'o kaj pri ĉi en'sorĉ'o de Dulcine'a, sed tiam aviz'is gvat'ist'o:

—La tur'o de Monjuich signal'as, ke ĉe la okcident'a flank'o, proksim'e al la bord'o, navig'as rim'o-ŝip'o.

Tio'n aŭd'int'e, la general'o salt'is inter la rem'ist'o'j'n kaj dir'is:

—Vigl'e, frat'o'j! Ne las'u ĝi'n eskap'i! Sen'dub'e la tur'o signal'as i'a'n brigantin'o'n de alĝeriaj pirat'o'j.

La tri ali'a'j galer'o'j tuj proksim'iĝ'is al la flag-ŝip'o por ricev'o de ordon'o'j. La general'o instrukci'is, ke du galer'o'j si'n direkt'u al la apert'a mar'o, dum li kun la ali'a, ir'os laŭ'long'e de la bord'o, kaj tiel la korsar'o ne pov'as eskap'i. La rem'ist'o'j streĉ'is kun tia elan'o, ke la galer'o'j pel'iĝ'is antaŭ'e'n kvazaŭ flug'e. La du navig'int'a'j al la apert'a mar'o trov'is, kiam ili distanc'iĝ'is proksim'um'e du mejl'o'j'n, ŝip'o'n kun, laŭ vid'a taks'o, dek kvar aŭ dek kvin rem'o-benk'o'j, kies nombr'o est'is, efektiv'e, laŭ'a al la taks'o. Kiam la brigantin'o rimark'is la galer'o'j'n, ĝi manovr'is kun la esper'o eskap'i dank’ al si'a rápido, sed ĝi'a'j mov'o'j ne sukces'is, ĉar la flag'ŝip'o, unu el la pli rapid'a'j sur la mar'o'j, tiel redukt'is la distanc'o'n, ke la vir'o'j de la mal'amik'a korsar'o bon'e kompren'is, ke eskap'o ne ebl'as. Ili'a kapitan'o pret'is ordon'i, ke la rem'ist'o'j halt'u, por tuj post'e kapitulac'i kaj evit'i, ke la general'o de la galer'o'j pli furioz'u. Sed la fat'o dispon'is ali'e, ĉar, kiam la flag-ŝip'o proksim'iĝ'is sufiĉ'e, por ke la vir'o'j de la brigantin'o aŭd'u la kri'o'j'n, ke

ili kapitulac'u, du torak'is[417] el la dek kvar turk'o'j de la korsar'o paf'is per si'a'j musk'et'o'j kaj mort'ig'is du soldat'o'j'n posten'ig'it'a'j'n en ni'a pru'a kastel'o. Ĉe tio la general'o ĵur'is ne las'i unu sol'a'n vir'o'n viv'a en la brigantin'o, sed, kiam li komenc'is al'impet'i al ĝi kun ekstrem'a furioz'o, la korsar'o flank'e preter'glit'is. La galer'o iom distanc'iĝ'is pro la akir'it'a rápido, kaj la pirat'o'j, vid'ant'e si'n perd'it'a'j, manovr'is la vel'o'n, kaj per vel'o'j kaj rem'il'o'j prov'is de'nov'e eskap'i, dum la galer'o far'is turn'o'n por re'ven'i. Sed la diligent'o de la pirat'o'j ne sav'is ili'n de la pun'o aplik'end'a pro ili'a mis'far'o, ĉar la flag-ŝip'o ating'is la brigantin'o'n en proksim'um'e du'on'a mejl'o, al'bat'is al ĝi'a pavez'o la rem'il'ar'o'n, kaj ĉiu'j pirat'o'j kapt'iĝ'is viv'a'j. Ĉe tio al'ven'is la du ali'a'j galer'o'j, kaj la kvar, kun'e kun la pred'o, si'n direkt'is al la plaĝ'o, kie ne'kalkul'ebl'a popol'amas'o atend'is, dezir'ant'e vid'i kio'n la galer'o'j kapt'is. La general'o ĵet'is ankr'o'n proksim'e al la bord'o, rimark'is, ke la vic-reĝ'o de la urb'o trov'iĝ'as sur la plaĝ'o, send'is la boat'o'n, ke ĝi transport'u li'n al la ŝip'o, ordon'is descend'ig'i la anten'o'n por tuj pend'um'i la kapitan'o'n kun la ceter'a'j pirat'o'j kapt'it'a'j en la brigantin'o, proksim'um'e tri'dek ses, ĉiu'j brav-aspekt'a'j, pli'part'e turk'a'j musk'et'ist'o'j. La general'o demand'is, kiu est'as la kapitan'o de la korsar'o, kaj unu el la kapt'it'o'j, ŝajn'e hispan'a renegat'o, respond'is al li en la kastilia, dir'ant'e:

—Ĉi jun'ul'o ĉi tie, sinjor'o, est'as ni'a kapitan'o.

Kaj li montr'is jun'ul'o'n ŝajn'e ne ankoraŭ du'dek-jar'a'n, unu el la plej bel'a'j kaj graci'a'j knab'o'j koncept'ebl'a'j de la hom'a imag'o. Tiam la general'o demand'is al li:

—Dir'u, mis'konsil'it'a hund'o, kio mov'is vi'n mort'ig'i mi'a'j'n soldat'o'j'n, malgraŭ ke vi vid'is vi'a'n eskap'o'n ne'ebl'a? Ĉu vi montr'as tia'manier'e vi'a'n respekt'o'n al flag-ŝip'o? Ĉu vi ne sci'as, ke temerar'o kaj kuraĝ'o ne est'as la sam'a afer'o? Iom'a esper'o pri sav'iĝ'o dev'us puŝ'i ni'n est'i aŭdac'a'j, ne temerar'a'j.

La kapitan'o vol'is respond'i, sed tiam la general'o ne hav'is temp'o'n aŭskult'i, ĉar la vic-reĝ'o, kun kelk'a'j el si'a'j serv'ist'o'j kaj plur'a'j person'o'j de la urb'o, ĵus sur'ŝip'iĝ'is, kaj neces'is bon'ven'ig'i li'n.

—Bon'a'n pred'o'n vi kapt'is, sinjor'o general'o —dir'is la vic-reĝ'o.

—Tiel bon'a'n, ke vi'a ekscelenc'a moŝt'o tuj vid'os ĝi'n pend'i de la anten'o.

—Kial? —demand'is la vic-reĝ'o.

—Ĉar, kontraŭ ĉi'a'j leĝ'o'j kaj kutim'o'j de la milit'o, ili mort'ig'is al mi du el la plej bon'a'j soldat'o'j de ĉi galer'o'j, kaj mi ĵur'is pend'um'i la kapt'it'o'j'n sen'escept'e, precip'e ĉi jun'ul'o'n, la kapitan'o de la brigantin'o.

Kaj li montr'is la kapitan'o'n, kiu jam atend'is la mort'o'n kun la man'o'j kun'lig'it'a'j kaj kun la ŝnur'o ĉirkaŭ la kol'o. La vic-reĝ'o rigard'is li'n, rimark'is li'a'n bel'o'n, li'a'n graci'o'n, kaj li'a'n rezignaci'o'n, impres'iĝ'is de li'a ĉarm'o, efik'ant'a kiel plej bon'a rekomend'a leter'o, kaj sent'is la dezir'o'n sav'i li'n de la mort'o. Tiel do li demand'is:

—Dir'u, kapitan'o. Ĉu vi est'as turk'o, maŭr'o aŭ renegat'o?

Sam'e en la kastilia, la jun'ul'o respond'is:

—Nek turk'o, nek maŭr'o, nek renegat'o.

—Kio do? —demand'is la vic-reĝ'o.

—Krist'an'a vir'in'o —respond'is la jun'ul'o.

—Ĉu vir'in'o krist'an'a en tia kostum'o kaj en tia situaci'o? Afer'o pli admir'ind'a ol kred'ind'a…

—Sinjor'o'j, prokrast'u mi'a'n ekzekut'o'n —dir'is la jun'ul'o—. Vi ne mult'e perd'os, se vi plen'um'os vi'a'n venĝ'o'n iom pli tard'e, post ol mi rakont'os al vi la histori'o'n de mi'a viv'o.

Ĉu pov'us ekzist'i hom'o kun tiel dur'a kor'o, ke li ne mol'iĝ'us ĉe tia'j vort'o'j, kaj ne aŭskult'us almenaŭ kio'n la trist'a kaj kompat'ind'a jun'ul'o vol'is dir'i? La general'o respond'is, ke li parol'u laŭ'plaĉ'e, sed sen esper'i, ke oni pov'us pardon'i li'a'n delikt'o'n.

Kun ĉi permes'o la jun'ul'o komenc'is parol'i jen'e:

—Mi nask'iĝ'is de mudeharaj ge'patr'o'j, do aparten'as al popol'o sen prudent'o kaj fortun'o last'e ricev'int'a mar'o'n da mizer'o'j. En tiel angor'a viv'o, du el mi'a'j onkl'o'j pren'is mi'n kun si al Berberio, ĉar, kvankam mi insist'is, ke mi est'as krist'an'in'o, ne ŝajn'a kaj fals'a, sed ver'a kaj sincer'a (kio fakt'e kaj efektiv'e mi est'as) mi'a'j argument'o'j van'is. Ili ne hav'is influ'o'n kontraŭ

la funkci'ul'o'j komisi'it'a'j trud'i la efektiv'iĝ'o'n de ni'a mizer'a ekzil'o, kaj ankaŭ mi'a'j propr'a'j onkl'o'j pens'is, ke mi mensog'as kun la cel'o rest'i en la land'o, kie mi nask'iĝ'is, do ili pren'is mi'n kun si kontraŭ mi'a propr'a vol'o. Kred'u mi'n, mi hav'is patr'in'o'n krist'an'a'n kaj patr'o'n saĝ'a'n kaj krist'an'a'n. Mi suĉ'is la katolik'a'n religi'o'n kun la patr'in'a lakt'o, ricev'is bon'a'n eduk'o'n, kaj ne montr'is per mi'a lingv'o aŭ per mi'a kondut'o mi'a'n maŭr'in'ec'o'n, Sam'temp'e kun tia'j virt'o'j (ĉar mi konsider'as ili'n virt'o'j) kresk'is mi'a bel'o, se bel'o'n mi hav'as, kaj mi viv'is en grand'a izol'o kaj en'ferm'it'ec'o, tamen ne tiel grand'a, ke ne hav'us okaz'o'n vid'i mi'n jun'a nobel'o nom'it'a do'n Gaspar Gregori'o, pli aĝ'a fil'o de kavalir'o, kiel bien'o lim'as kun ni'a vilaĝ'o. Rakont'i al vi kiel li vid'is mi'n, kiel ni parol'is unu la ali'a'n, kiel li frenez'e en'am'iĝ'is al mi'a person'o kaj kiel mi apenaŭ atent'is li'n, daŭr'us tro long'e, del pli, ke mi tim'as, ke la kruel'a ŝnur'o mi'n minac'ant'a inter la gorĝ'o la'j la lang'o ne las'us al mi sufiĉ'a'n temp'o'n. Mi dir'u nur, ke do'n Gregori'o vol'is akompan'i mi'n en mi'a ekzil'o. Li miks'iĝ'is kun maŭr'o'j de ali'a'j lok'o'j (li tre bon'e sci'pov'is ili'a'n lingv'o'n) kaj sur la voj'o li amik'iĝ'is kun mi'a'j du onkl'o'j, kun kiu'j mi vojaĝ'is, ĉar mi'a patr'o, saĝ'a kaj antaŭ'vid'em'a, for'ir'is de la vilaĝ'o, tuj kiam li aŭskult'is la unu'a'n proklam'o'n pri ni'a ekzil'o, kaj direkt'is si'n al ekster'land'o por serĉ'i lok'o'n, kiel oni akcept'us ni'n. Li post'las'is mult'e da perl'o'j kaj gem'o'j tre valor'a'j, kun'e kun iom da mon'o en kruc'ad'o'j[418] kaj en or'a'j eskud'o'j, kaŝ'int'e ĉio'n sub'ter'e en sekret'a lok'o nur de mi kon'at'a. Li ordon'is mi'n nenia'pretekst'e tuŝ'i la trezor'o'n, se okaz'e oni ekzil'us mi'n antaŭ li'a re'ven'o. Mi far'is kiel ordon'it'e, kaj kun mi'a'j onkl'o'j kaj ali'a'j famili'an'o'j kaj parenc'o'j, vojaĝ'is al Berberio kaj de tie pas'is al Alĝerio, kie mi viv'is kvazaŭ en la infer'o mem. La reĝ'o sci'iĝ'is pri mi'a bel'o, kaj ankaŭ la oni'dir'o'j pri mi'a riĉ'o traf'is li'a'n orel'o'n, kio iel mi'n favor'is. Li vok'is mi'n al si, demand'is de kiu region'o de Hispanio mi ven'is kaj kiom da juvel'o'j kaj mon'o mi port'as kun mi. Mi respond'is, dir'ant'e al li la nom'o'n de mi'a vilaĝ'o, kaj al'don'is, ke la juvel'o'j kaj la

mon'o rest'as tie en'ter'ig'it'a'j, kaj ke mi pov'us facil'e re'pren'i ili'n, se mi mem re'ven'us al Hispanio. Mi dir'is ĉio'n ĉi, kun la esper'o ke li'a mon-avid'o pli efik'e blind'ig'us li'n ol mi'a bel'o.

»Sed, konversaci'ant'e kun mi pri ĉi afer'o'j, li ricev'is la inform'o'n, ke unu el la plej bel'a'j kaj graci'a'j jun'ul'o'j imag'ebl'a'j akompan'is mi'n al Alĝerio. Mi tuj kompren'is, ke oni alud'is la jun'a'n do'n Gaspar Gregori'o, kies bel'o est'is efektiv'e ne'kompar'ebl'a. Mi sent'is profund'a'n alarm'o'n ĉe la pens'o, ke grav'a danĝer'o minac'as mi'a'n amik'o'n, ĉar inter la barbar'a'j turk'o'j oni pli aprez'as bel'a'n knab'o'n aŭ jun'ul'o'n ol la plej bel'a'n vir'in'o'n. La reĝ'o ordon'is, ke oni konduk'u la jun'ul'o'n al li, demand'is mi'n, ĉu la oni'dir'o'j pri la bel'o de la knab'o est'as ver'a'j, kaj tiam, kvazaŭ inspir'it'a de la ĉiel'o, mi respond'is, ke jes, sed inform'is li'n, ke li est'as, ne vir'o, sed vir'in'o kaj mi mem. Tuj post'e mi suplikis la reĝ'o'n, ke li permes'u mi'n ir'i vest'i ŝi'n per kostum'o al ŝi propr'a, por ke ŝi bril'u per si'a tut'a bel'o kaj sen embaras'o. La reĝ'o konsent'is kaj dir'is, ke en la sekv'ant'a tag'o ni parol'us, pri kiel mi pov'us re'ven'i al Hispanio por re'pren'i la kaŝ'it'a'n trezor'o'n. Mi parol'is kun do'n Gaspar, avert'is li'n, ke en vir'a vest'o li fal'us en grand'a'n danĝer'o'n, sur'met'is al li maŭr'in'a'n kostum'o'n kaj en la sam'a vesper'o konduk'is li'n al la reĝ'o, kiu, li'n vid'ant'e, gap'is de mir'o kaj decid'is gard'i ŝi'n por ŝi'n donac'i al la grand'a turk'a imperi'estr'o. Por evit'i al si mem al tent'o'n, kaj al ŝi la danĝer'o'n, kiu pov'us ŝi'n minac'i inter la vir'in'o'j de li'a harem'o, la reĝ'o loĝ'ig'is ŝi'n en la dom'o de kelk'a'j sinjor'in'o'j maŭr'a'j de alt'a rang'o, por ke ili pri'zorg'u kaj gard'u ŝi'n. Oni tuj konduk'is li'n al la dom'o, kaj kio'n ni ambaŭ sent'is (ĉar mi ne pov'as neg'i, ke mi am'as li'n) pov'us bon'e kompren'i nur la ge'am'ant'o'j dis'ir'ant'a'j unu de la ali'a. La reĝ'o decid'is, ke mi re'ven'u al Hispanio en ĉi brigantin'o, eskort'at'e de la du turk'o'j mort'ig'int'a'j vi'a'j'n soldat'o'j'n. Ankaŭ ĉi hispan'a renegat'o ven'is kun mi (kaj ŝi montr'is la vir'o'n, kiu parol'is la unu'a al la general'o) kaj mi sci'as tre bon'e, ke li est'as sekret'e krist'an'o, kaj ke li dezir'us, ne re'ven'i la Berberio, sed rest'i en Hispan'uj'o. La ceter'a'j en la brigantin'o est'as maŭr'o'j kaj turk'o'j taŭg'a'j nur por rem'ad'o. La du turk'o'j, insolent'a'j kaj mon-avid'a'j, ne vol'is obe'i la ricev'it'a'n ordon'o'n met'i mi'n, krist'an'e vest'it'a'n, en la unu'a'n lok'o'n traf'it'a'n de la ŝip'o. Kontraŭ'e, ili pren'is la decid'o'n navig'i laŭ'long'e de ĉi bord'o por kapt'i, se ebl'e, i'a'n pred'o'n, ĉar ili pens'is, ke, se ili mi'n el'ŝip'ig'us, mi pov'us est'i traf'it'a de akcident'o, rivel'i la pozici'o'n de la brigantin'o kaj en'danĝer'ig'i ĝi'n, se galer'o'j krist'an'a'j navig'us proksim'e.

»Hieraŭ nokt'e mi rimark'is ĉi bord'o'n, sen ke ni sci'us i'o'n pri la proksim'o de la kvar galer'o'j, kaj ili ni'n surpriz'is. Ĉio'n ali'a'n vi jam kon'as. Nu, do'n Gregori'o, en vir'in'a kostum'o, rest'as inter vir'in'o'j, kun evident'a danĝer'o por si'a viv'o. Kaj mi star'as ĉi tie kun la man'o'j lig'it'a'j, atend'ant'e, aŭ pli ĝust'e, tim'ant'e mort'i, kvankam la viv'o ne plu ŝajn'as al mi viv'ind'a. Jen, sinjor'o'j, mi'a histori'o, tiel ver'a kiel sen'fortun'a. Mi suplikas vi'n nur, ke vi permes'u mi'n mort'i kiel krist'an'a, ĉar, kiel dir'it'e, mi ne kulp'as je la pek'o, en kies fund'o'n fal'is mi'a popol'o.

La knab'in'o ĉes'is tiam parol'i, kaj ŝi'a'j okul'o'j, plen'a'j de larm'o'j, kor'tuŝ'is mult'e de ŝi'a'j aŭskult'ant'o'j, tiom, ke ankaŭ ili plor'is. La vic-reĝ'o, mol'kor'a kaj kompat'em'a, sen dir'i eĉ unu vort'o'n, proksim'iĝ'is al ŝi kaj propr'a'man'e de'lig'is la bel'a'j'n man'o'j'n de la maŭr'in'o.

Nu, dum la krist'an'a maŭr'in'o rakont'is si'a'n rar'a'n histori'o'n, unu old'a pilgrim'ant'o, en'ir'int'a en la galer'o'n kun la vic-reĝ'o, ne de'turn'is de ŝi la rigard'o'n eĉ unu moment'o'n. Kaj apenaŭ ŝi fin'is si'a'n rakont'o'n, li ĵet'is si'n al ŝi'a'j pied'o'j, ili'n brak'um'is, kaj dir'is inter mil ĝem'o'j kaj

suspir'o'j:

—Ho An'a Félix, mi'a kompat'ind'a fil'in'o! Mi est'as Ricote, vi'a patr'o, kaj re'ven'is serĉ'i vi'n, ĉar mi ne pov'as viv'i sen vi, lum'o de mi'a anim'o!

Ĉe tia'j vort'o'j, Sancho apert'is la okul'o'j'n, lev'is la kap'o'n (ĝis tiam li ten'is ĝi'n klin'it'a, pens'ant'e pri si'a akcident'o'plen'a promen'ad'o) rigard'is la pilgrim'ant'o'n, re'kon'is la sam'a'n Ricote, kiu'n li trov'is en la tag'o de si'a el'ir'o al la insul'o, kaj kompren'is ke tie star'as li'a fil'in'o. La maŭr'in'o, jam liber'a de la ŝnur'o'j, brak'um'is si'a'n patr'o'n, miks'ant'e si'a'j'n larm'o'j'n kun la li'a'j.

—Jen, sinjor'o'j, mi'a fil'in'o, pli kompat'ind'a pro si'a'j mis'fortun'o'j ol pro si'a nom'o —dir'is Ricote al la vic-reĝ'o kaj al la general'o—. Ŝi hav'as la person'a'n nom'o'n An'a Félix kaj la famili'a'n Ricote, kaj fam'as tiel pro si'a bel'o kiel pro mi'a riĉ'o. Mi for'ir'is de mi'a vilaĝ'o por serĉ'i en la ekster'land'o lok'o'n, kie ni pov'us sekur'e loĝ'i. Mi trov'is ĝi'n en Germanio, re'ven'is en ĉi pilgrim'a kostum'o kun kelk'a'j german'o'j por renkont'i mi'a'n fil'in'o'n kaj el'fos'i la riĉ'a'n trezor'o'n, kiu'n mi kaŝ'is sub la ter'o. Mi'a'n fil'in'o'n mi ne trov'is. La trezor'o'n mi trov'is kaj port'as ĝi'n kun mi, kaj nun, pro ĉi strang'a koincid'o de cirkonstanc'o'j, mi renkont'is la trezor'o'n plej valor'a'n, mi'a'n kar'a'n fil'in'o'n. Se ŝi'a'j larm'o'j, la mi'a'j kaj ni'a mank'o de kulp'o pov'as apert'i pord'o'n al la mizerikord'o tra la rigor'o de vi'a just'ec'o, est'u al ni kompat'a'j, ĉar neniam ni intenc'is, eĉ en pens'o'j, ofend'i vi'n, nek iel part'o'pren'is en la komplot'o'j de ni'a prav'e ekzil'it'a popol'o.

—Mi bon'e kon'as Ricote —dir'is tiam Sancho— kaj sci'as, ke An'a Félix est'as li'a fil'in'o, kiel li asert'as. Sed rilat'e al li'a'j ir'o'j kaj ven'o'j, bon'a'j aŭ mav'a'j intenc'o'j kaj ĉio ceter'a, mi ne opini'as.

Antaŭ la ĉe'est'ant'o'j, mir'frap'it'a'j de tiel strang'a seri'o de event'o'j, la general'o dir'is:

—Vi'a'j larm'o'j ne las'os mi'n plen'um'i mi'a'n ĵur'o'n. Viv'u, ĉarm'a An'a Félix, la jar'o'j'n al vi rezerv'it'a'j'n de la ĉiel'o, kaj pag'u si'a'n kulp'o'n nur la insolent'a'j kaj aŭdac'a'j krim'int'o'j.

Kaj tuj post'e li ordon'is pend'um'i de la anten'o la du turk'o'j'n, kiu'j mort'ig'is la du soldat'o'j'n.

Sed la vic-reĝ'o inter'ven'is pet'ant'e kun insist'o ne pend'um'i ili'n, ĉar pli la frenez'o ol la temerar'o mov'is ili'n mis'far'i. La general'o ced'is al la pet'o de la vic-reĝ'o, ĉar frid'a'sang'e oni ne bon'e plen'um'as venĝ'o'n. Tuj post'e ili trakt'is la manier'o'n sav'i do'n Gaspar Gregori'o el ties danĝer'a situaci'o. Ricote propon'is ĉi-cel'e nombr'o'n da perl'o'j kaj juvel'o'j, kiu'j'n li hav'is, en la valor'o de pli ol du mil dukat'o'j. Ili diskut'is mult'e da projekt'o'j, sed la plej bon'a'n ide'o'n prezent'is la iam menci'it'a hispan'a renegat'o: li si'n propon'is re'ir'i al Alĝerio en ŝip'et'o de proksim'um'e ses benk'o'j kun krist'an'a'j rem'ist'o'j, ĉar li sci'is, kie, kiel kaj kiam li pov'us kaj dev'us el'ŝip'iĝ'i, kaj sam'e li kon'is la dom'o'n, kie do'n Gregori'o sid'is re'ten'at'e. La vic-reĝ'o kaj la general'o dub'is, ĉu ili dev'us fid'i je la renegat'o, aŭ konfid'i al li krist'an'a'j'n rem'ist'o'j'n. Sed An'a Félix garanti'is por li, kaj ŝi'a patr'o Ricote dir'is, ke li pag'us la el'aĉet'a'n mon'o'n por la krist'an'o'j, se okaz'e oni ili'n kapt'us.

Nu, ili inter'konsent'is efektiv'ig'i ĉi projekt'o'n, la vic-reĝ'o el'ŝip'iĝ'is, kaj do'n Antonio Moren'o pren'is kun si la maŭr'in'o'n kaj ties patr'o'n al si'a dom'o. La vic-reĝ'o rekomend'is li'n regal'i kaj

komplez'i ili'n laŭ'pov'e kaj al'don'is, ke, de si'a flank'o, li met'as je li'a dispon'o kio'n en li'a propr'a hejm'o pov'us taŭg'i por ili'a regal'o: tiom da bon'vol'o kaj karitat'o inspir'is al la brust'o de la vic-reĝ'o la bel'o de An'a Félix!

[416] Hispan'a vort'o, laŭ'liter'e «dors'ul'o»: rem'ist'o, kiu serv'is en la pob'o de galer'o kaj, front'e al la ceter'a'j rem'ist'o'j, direkt'is ili'n, ke ili rem'u laŭ la sam'a kadenc'o.

[417] «toraquis» en la hispan'a original'o: ebri'a'j turk'o'j.

[418] Iam'a portugal'a mon'er'o or'a.

Ĉapitr'o 64

Kie oni rakont'as pri la aventur'o, kiu aflikt'is la hidalg'o'n do'n Quijote pli ol ĉiu'j antaŭ'a'j

Dir'as la histori'o, ke la edz'in'o de do'n Antonio Moren'o ĝoj'e akcept'is ĉe si la jun'a'n An'a Félix. Ŝi bon'ven'ig'is la knab'in'o'n kun grand'a afabl'o, ĉarm'it'e de ŝi'a'j el'star'a'j bel'o kaj inteligent'o; kaj el la tut'a urb'o, kvazaŭ vok'it'a'j de son'o sonor'il'a, al'ir'is hom'o'j admir'i ŝi'n.

Do'n Quijote dir'is al do'n Antonio, ke ili'a projekt'o liber'ig'i do'n Gregori'o ne est'as bon'a, ĉar ĝi ŝajn'as pli danĝer'a ol pozitiv'a, kaj ke pli konven'us, se oni send'us li'n al Berberio kun ties arm'o'j kaj ĉeval'o, ĉar li liber'ig'us la jun'ul'o'n spit'e al la tut'a maŭr'a naci'o, sam'e kiel do'n Gaiferos far'is rilat'e si'a'n edz'in'o'n Melisendra.

—Vi'a moŝt'o memor'u —tiam inter'ven'is Sancho—, ke sinjor'o do'n Gaiferos liber'ig'is si'a'n edz'in'o'n sur firm'a ter'o kaj pren'is ŝi'n al Franci'o ankaŭ sur firm'a ter'o. Sed, se okaz'e ni liber'ig'us la jun'a'n do'n Gregori'o, ĉu ni pov'us pren'i li'n en Hispanion, konsider'ant'e, ke la mar'o kuŝ'as inter'e?

—Por ĉio ekzist'as rimed'o, se escept'i la mort'o'n —respond'is do'n Quijote—. Se ni dispon'us bark'o'n proksim'a'n al la bord'o, neni'o en la mond'o pov'us bar'i ni'a'n en'ŝip'iĝ'o'n.

—Vi'a moŝt'o aranĝ'as ĉio'n laŭ la mezur'o de vi'a'j dezir'o'j —dir'is Sancho—. Sed de la buŝ'o ĝis la man'o'j est'as grand'a inter'spac'o, kaj mi pli prefer'as la renegat'o'n. Li ŝajn'as al mi ul'o bon'a kaj rezolut'a.

Do'n Antonio dir'is, ke, se la renegat'o ne sukces'us en si'a entrepren'o, tiam ili help'us si'n per la rimed'o send'i la grand'a'n do'n Quijote al Berberio. Du tag'o'j'n post'e, la renegat'o ek'ir'is en leĝer'a bark'o kun dek du rem'il'o'j kaj tre kuraĝ'a ŝip'an'ar'o, kaj post'u du ali'a'j tag'o'j, la galer'o'j for'vel'is al Orient'o; sed antaŭ'e la ĝeneral'o pet'is la vic-reĝ'o'n ten'i li'n inform'at'a pri la eventual'a liber'ig'o de do'n Gregori'o kaj pri la sort'o de An'a Félix; kaj la vic-reĝ'o promes'is volont'e tio'n far'i.

Nu, unu maten'o'n, do'n Quijote rajd'e promen'is sur la plaĝ'o, en si'a arm'aĵ'o kaj kun si'a tut'a arsenal'o, ĉar kiel li oft'e dir'is, li'a ripoz'o est'as la batal'o'j, kaj li'a'j garn'o'j la batal'il'o'j, do li ĉiam port'is ili'n kun si. Tiam li vid'is ven'i al'e al li kavalir'o'n sam'e kiras'it'a'n de la kap'o ĝis la pied'o'j, kun la bild'o de bril'a lun'o pentr'it'a sur la ŝild'o. La ne'kon'at'o, proksim'iĝ'int'e sufiĉ'e por est'i aŭd'at'a de do'n Quijote, kri'is al li:

—Ho vi, fam'a kaj neniam sufiĉ'e laŭd'at'a kavalir'o do'n Quijote de La Mancha: jen antaŭ vi la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o, kies unik'a'j prod'aĵ'o'j ebl'e ig'as vi'n memor'i mi'a'n nom'o'n. Mi ven'as batal'i kontraŭ vi kaj prov'i la fort'o'n de vi'a brak'o por dev'ig'i vi'n konfes'i, ke mi'a dam'o, kiu ajn ŝi est'as, sen'kompar'e pli bel'as ol vi'a Dulcine'a de El Toboso. Se vi sen'rezerv'e konfes'os ĉi ver'o'n, vi evit'os al vi vi'a'n propr'a'n pere'o'n, kaj al mi la pen'o'n vi'n mort'ig'i. Sed,

se vi decid'os batal'i, kaj mi venk'os vi'n, mi postul'os de vi nur tio'n, for'las'i la arm'o'j'n, ne plu serĉ'i aventur'o'j'n kaj re'tir'i vi'n al vi'a vilaĝ'o, kie vi loĝ'os dum unu jar'o sen met'i man'o'n al glav'o, en profund'a pac'o kaj plaĉ'a ripoz'o, por la bon'o de vi'a anim'o kaj la prosper'o de vi'a bien'o. Sed, se vi venk'os mi'n, vi dispon'os laŭ'vol'e je mi'a viv'o; mi'a'j arm'o'j kaj ĉeval'o aparten'os al vi kiel pred'o'j, kaj la renom'o de mi'a'j far'o'j trans'ir'os al vi'a propr'a fam'o. Pens'u kio'n vi prefer'as, kaj tuj respond'u, ĉar nur la hodiaŭ'a'n tag'o'n mi hav'as por fin'i ĉi afer'o'n.

Do'n Quijote rigid'iĝ'is de mir'o kaj konfuz'o, tiel pro la arogant'o de la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o, kiel pro la motiv'o de la defi'o. Sed trankvil'e kaj kun seren'a mien'o li respond'is:

—Kavalir'o de la Blank'a Lun'o, pri kies far'o'j mi ne aŭd'is ĝis nun: mi ig'os vi'n ĵur'i, ke neniam vi vid'is mi'a'n glor'a'n Dulcine'a, ĉar ali'e vi ne okup'us vi'n per ĉi entrepren'o, se konsider'i, ke, admir'ant'e ŝi'n, vi est'us konfes'int'a vi'a'n erar'o'n, tial, ke bel'o kompar'ebl'a kun la ŝi'a nek pov'is, nek pov'as ekzist'i. Tiel do, dir'ant'e, ne ke vi mensog'as, sed ke vi'a asert'o ne kongru'as kun la ver'o, mi akcept'as vi'a'n defi'o'n kun la propon'it'a'j kondiĉ'o'j. Kaj ĝi okaz'u jam nun, por ke ne pas'u ĉi tag'o, la sol'a, kiu'n vi dispon'as por ĉi afer'o. Mi eksklud'as el vi'a'j kondiĉ'o'j tio'n, ke la glor'o de vi'a'j far'o'j trans'ir'u al la mi'a, ĉar mi ne kon'as ili'n, kaj mi kontent'as je la mi'a'j, kia'j ili est'as. Elekt'u kiom da kamp'o vi dezir'as, kaj mi far'os sam'e, kaj

«kio'n Di'o don'os, Sankt'a Petro ben'u».

De la urb'o oni jam rimark'is la Kavalir'o'n de la Blank'a Lun'o kaj inform'is la vic-reĝ'o'n, ke la ne'kon'at'o parol'as kun do'n Quijote. La vic-reĝ'o supoz'is, ke tem'as por nov'a aventur'o el'pens'it'a de do'n Antonio aŭ de ali'a kavalir'o de la urb'o, do li tuj rajd'is sur la plaĝ'o'n kun do'n Antonio kaj mult'a'j ali'a'j kavalir'o'j, ĝust'e en la moment'o kiam do'n Quijote turn'is la ĉeval'o'n per la brid'o por pren'i la teren'o'n neces'a'n por la atak'o. Vid'ant'e, ke ambaŭ vir'o'j pret'as impet'i unu la ali'a'n, la vic-reĝ'o inter'met'is si'n kaj demand'is al ili la kial'o'n de ili'a subit'a duel'o. La Kavalir'o de la Blank'a Lun'o respond'is, ke tem'as por'i afer'o de rang'ord'o de bel'ul'in'o'j kaj konciz'e inform'is li'n pri si'a defi'o al do'n Quijote, kaj pri tio, ke ambaŭ parti'o'j akcept'is la kondiĉ'o'j'n de la duel'o. La vic-reĝ'o proksim'iĝ'is tiam al do'n Antonio kaj soft'e li'n demand'is, ĉu li kon'as ĉi kavalir'o'n de la Blank'a Lun'o, aŭ ĉu oni aranĝ'is nov'a'n mistifik'o'n kontraŭ do'n Quijote. Do'n Antonio respond'is, ke li nek kon'as la kavalir'o'n, nek sci'as, ĉu la defi'o'n oni pren'u ŝerc'e aŭ serioz'e. Ĉi respond'o las'is la vic-reĝ'o'n perpleks'a, kaj li hezit'is, ĉu permes'i aŭ ne la duel'o'n. Fin'e li ne pov'is ne kred'i, ke tem'as pri ĝust'e ali'a mistifik'o, do li apart'iĝ'is dir'ant'e:

—Sinjor'o'j kavalir'o'j, se ĉi tie ne ekzist'as ali'a solv'o ol konfes'i aŭ mort'i; se do'n Quijote de La Mancha ten'iĝ'as al si'a opini'o, kaj ankaŭ la Kavalir'o de La Blank'a Lun'o ne ced'as, tiam ni las'u la afer'o'n en la man'o'j'n de Di'o. La kamp'o'n al vi!

La Kavalir'o de la Blank'a Lun'o dank'is per diskret'a'j kaj ĝentil'a'j vort'o'j la vic-reĝ'o'n pro ties permes'o, kaj sam'e far'is do'n Quijote. Ĉi-last'a tut'kor'e si'n rekomend'is al la ĉiel'o kaj al si'a Dulcine'a (kiel li kutim'is ĉe la komenc'o de la batal'o'j), okup'is iom pli da teren'o, ĉar li vid'is si'a'n kontraŭ'ul'o'n far'i la sam'a'n manovr'o'n, kaj, sen ke oni blov'us per trumpet'o aŭ ali'a milit'a instrument'o la atak-signal'o'n, la duel'ant'o'j sam'temp'e komenc'is la galop'ad'o'n. Sed tial, ke la ĉeval'o de la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o est'is pli rapid'a, li renkont'is la hidalg'o'n ĉe la du tri'on'o'j de la kur'ej'o kaj tiel impet'e li kolizi'is kontraŭ li'n —sen tuŝ'i li'n per la lanc'o, ĉar

ŝajn'e li intenc'e ne lev'is ĝi'n—, ke do'n Quijote kaj Rocinante renvers'iĝ'is ter'e'n en terur'a fal'o.

Post'e la venk'int'o tuj salt'is al la hidalg'o, met'is la pint'o'n de la lanc'o sur li'a vizier'o kaj dir'is:

—Venk'int'a vi est'as, kavalir'o, kaj eĉ mort'os, se vi ne konfes'os laŭ la kondiĉ'o'j de ni'a defi'o.

Do'n Quijote, muel'it'a kaj du'on'sven'a, sen lev'i la vizier'o'n, dir'is kun trem'a voĉ'et'o, kvazaŭ li parol'us de la intern'o de tomb'o:

—Dulcine'a de El Toboso est'as la plej bel'a vir'in'o de la mond'o, kaj mi la plej sen'fortun'a kavalir'o. Sed mi ne pov'as konsent'i, ke mi'a venk'it'ec'o perfid'u tia'n ver'o'n. Puŝ'u kavalir'o, vi'a'n lanc'o'n, kaj pren'u de mi la viv'o'n, tial, ke vi jam pren'is mi'a'n honor'o'n.

—Tio'n mi tut'e ne far'os —respond'is la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o—. Long'e viv'u en si'a sen'makul'a renom'o la bel'o de sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Sufiĉ'as al mi, ke la grand'a do'n Quijote de La Mancha rest'u en si'a vilaĝ'o dum unu jar'o, aŭ pli long'e, laŭ mi'a vol'o, kiel ni inter'konsent'is antaŭ ol ni komenc'is batal'i.

La vic-reĝ'o, do'n Antonio kaj mult'a'j ali'a'j person'o'j tie trov'iĝ'ant'a'j aŭskult'is ĉi vort'o'j'n de la venk'int'o, kaj sam'e aŭskult'is la hidalg'o'n respond'i, ke, se nur oni ne pet'us de li i'o'n diskredit'a'n al la fam'o de Dulcine'a, li plen'um'us ĉio'n ali'a'n, kiel ver'a kaj skrupul'a kavalir'o.

Aŭd'int'e ĉi konfes'o'n, la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o de'turn'is la ĉeval'o'n per la brid'o, klin'is la kap'o'n antaŭ la vic-reĝ'o en sign'o de respekt'o kaj du'on'galop'e rajd'is en la urb'o'n. La vic'reĝ'o ordon'is do'n Antonio sekv'i li'n kaj el'trov'i ĉia'kost'e, kiu li est'as. Post'e oni star'ig'is la hidalg'o'n, lev'is li'a'n vizier'o'n, kaj montr'iĝ'is li'a vizaĝ'o, pal'a kaj ŝvit'o'plen'a. Rocinante ne pov'is si'n mov'i dum kelk'a temp'o: en tiel mav'a stat'o las'is li'n la fort'o de la fal'o! Sancho, aflikt'it'a kaj sen'konsol'a, ne sci'is kio'n dir'i aŭ far'i, ĉar ŝajn'is al li, ke la ĵus'a epizod'o okaz'is en sonĝ'o, kaj ke la tut'a afer'o dis'volv'iĝ'is en magi'a atmosfer'o. Li vid'is si'a'n mastr'o'n venk'it'a kaj dev'ig'it'a ne pren'i la arm'o'j'n dum unu jar'o; imag'is stomp'it'a la glor'a'n bril'o'n de li'a'j prod'aĵ'o'j; kaj kio'n li esper'is el la nov'a'j promes'o'j de do'n Quijote, tio sven'is kiel fum'o dis'pel'it'a de la vent'o. Li tim'is, ĉu Rocinante sufer'us konstant'a'n kripl'o'n, aŭ ĉu li'a mastr'o re'san'iĝ'us de si'a frenez'o; kvankam li pens'is, ke, ver'e, est'us bon'e, se do'n Quijote re'trov'us la prudent'o'n. Fin'e en port'o-seĝ'o (la vic-reĝ'o antaŭ'e send'is por ĝi) oni konduk'is la hidalg'o'n en la urb'o'n, kaj ankaŭ la vic-reĝ'o rajd'is tie'n kun la dezir'o sci'i pri la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o, kiu las'is la hidalg'o'n en tiel lament'ind'a stat'o.

Ĉapitr'o 65

Kie oni inform'as pri la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o, pri la liber'ig'o de do'n Gregori'o kaj pri ali'a'j event'o'j

Do'n Antonio Moren'o sekv'is la Kavalir'o'n de la Blank'a Lun'o, kaj ankaŭ svarm'o da bub'o'j sekv'is, eĉ persekut'is li'n, ĝis li rifuĝ'is en gast'ej'o'n de la centr'o de la urb'o. Do'n Antonio en'ir'is tie'n kun la dezir'o li'n kon'i. Aper'is ŝild'ist'o por akcept'i la Kavalir'o'n de la Blank'a Lun'o, kaj de'met'i ties arm'aĵ'o'n, sed la Kavalir'o pas'is en ali'a'n ĉambr'o'n kaj, kun li, do'n Antonio, kiu tre sen'pacienc'is sci'i pri li'a person'o. La venk'int'o de do'n Quijote, vid'ant'e, ke la ali'a ne hav'as intenc'o'n las'i li'n en pac'o, dir'is:

—Mi bon'e sci'as, sinjor'o, kio'n vi dezir'as: vi vol'as el'trov'i, kiu mi est'as. Nu, tial, ke mi hav'as neni'a'n motiv'o'n kaŝ'i antaŭ vi mi'a'n ident'ec'o'n, mi ĝi'n rivel'os al vi, sen devi'i eĉ unu col'o'n de la ver'o, dum mi'a serv'ist'o de'met'as de mi la arm'aĵ'o'n. Sci'u, sinjor'o, ke oni nom'as mi'n bakalaŭr'o Sansón Carrasco. Mi est'as sam'vilaĝ'an'o de do'n Quijote, kies absurd'o'j kaj ekstravaganc'o'j ekscit'as la kompat'o'n de li'a'j kon'at'o'j. Li'a sort'o apart'e mi'n aflikt'as, kaj tial, ke mi kred'as, ke li re'san'iĝ'us, se li trankvil'e viv'us en si'a land'o kaj en si'a hejm'o, mi kov'is plan'o'n por send'i li'n al ties vilaĝ'o, kaj li'n re'ten'i tie. Nu, antaŭ proksim'um'e tri monat'o'j, ali'vest'it'a kiel vag'ant'a kavalir'o kaj sub la nom'o de Kavalir'o de la Spegul'o'j, mi ek'ir'is serĉ'i li'n sur la voj'o'j kun la intenc'o batal'i kontraŭ li, kaj venk'i li'n sen far'i al li damaĝ'o'n, sed met'ant'e kiel kondiĉ'o'n, ke la venk'it'o sub'met'iĝ'u al la dezir'o'j de la venk'int'o. Kaj mi pens'is dev'ig'i li'n (ĉar mi anticip'e konsider'is li'n venk'it'a) re'ir'i al si'a vilaĝ'o kaj rest'i tie dum unu jar'o, en kies temp'o li pov'us re'san'iĝ'i. Sed la fat'o ordon'is ali'o'n, ĉar li venk'is mi'n, ĵet'is mi'n de sur la ĉeval'o, kaj mi'a plan'o do fiask'is. Li daŭr'ig'is si'a'n voj'o'n, kaj mi re'ir'is hejm'e'n kap'klin'a, plen'a de hont'o kaj dis'bat'it'a pro la rigor'o de la fal'o. Tamen mi ne rezign'is mi'a'n projekt'o'n serĉ'i li'n de'nov'e kaj venk'i li'n, kio hodiaŭ okaz'is. Kaj ĉar li tiel konscienc'e obe'as la regul'o'j'n de la kavalir'ism'o, cert'e li plen'um'os si'a'n vort'o'n. Tio, sinjor'o, est'as la tut'a histori'o, kaj mi hav'as neni'o'n pli'a'n por dir'i. Mi suplikas vi'n ne rivel'i mi'a'n person'ec'o'n al do'n Quijote, por ke mi'a ide'o ĝis'fin'e real'iĝ'u, kaj tiel pov'u re'trov'i si'a'n raci'o'n la hidalg'o, hom'o tre saĝ'a kiam la idiot'aĵ'o'j de la kavalir'ism'o ne perturb'as li'a'n mens'o'n.

—Ho, sinjor'o! —dir'is do'n Antonio—. Di'o pardon'u vi'n, ĉar vi far'as grand'a'n damaĝ'o'n al la hom'o'j, klopod'ant'e re'hav'ig'i la saĝ'o'n al la plej amuz'a frenez'ul'o de la mond'o. Ĉu vi ne vid'as, sinjor'o, ke la eventual'a bon'o, kiu kaŭz'us li'a prudent'iĝ'o, tut'e ne egal'us al plezur'o, kiu'n far'as al ni li'a'j ekstravaganc'o'j? Sed mi pens'as, sinjor'o bakalaŭr'o, ke vi'a tut'a talent'o ne sukces'os ig'i saĝ'a hom'o'n tiel absolut'e frenez'a'n. Kaj se tio ne est'us pek'o kontraŭ la krist'an'a karitat'o, mi dezir'us, ke do'n Quijote neniam re'san'iĝ'u, ĉar kun li'a san'o ni perd'us, ne nur li'a'n drol'a'n spirit'o'n sed ankaŭ la humur'o'n de li'a ŝild'ist'o Sancho, ambaŭ kapabl'a'j inspir'i ĝoj'o'n al la melankoli'o mem. Malgraŭ'e, mi silent'os kaj gard'os la sekret'o'n por vid'i, ĉu mi ne erar'as, pes'ant'e, ke vi'a'j klopod'o'j, sinjor'o bakalaŭr'o, tut'e van'os.

Carrasco respond'is, ke ĉiu'okaz'e, la afer'o bon'e ir'as, kaj ke li esper'as met'i al ĝi sukces'a'n

fin'o'n. Post'e ili adiaŭ'is unu la ali'a'n kun ĝentil'a'j kaj kompliment'a'j vort'o'j; Carrasco ig'is ŝarĝ'i mul'o'n per la kun'lig'it'a'j pec'o'j de li'a arm'aĵ'o, sur'grimp'is la ĉeval'o'n, kiu'n li uz'is en la duel'o, kaj for'las'is la urb'o'n en la sam'a tag'o al'e al la hejm'o, sen ke sur'voj'e okaz'us al li io rakont'ind'a en ĉi ver'a histori'o. Do'n Antonio ripet'is al la vic-reĝ'o la vort'o'j'n de Carrasco, ĉe kio la vic-reĝ'o ne montr'is mult'e da ĝoj'o, ĉar la ekzil'o de do'n Quijote mark'us la fin'o'n de la amuz'o proviz'it'a ĝis nun de li'a'j ekstravaganc'a'j entrepren'o'j.

Aflikt'it'a, morn'a, profund'e en pens'o'j kaj kun muel'it'a korp'o, do'n Quijote kuŝ'is en la lit'o dum ses tag'o'j, kaj sen'ĉes'e volv'is kaj re'volv'is en si'a kap'o la mis'fortun'o'n de si'a venk'it'ec'o.

Sancho konsol'is li'n, dir'ant'e inter'ali'e:

—Sinjor'o, lev'u la kap'o'n kaj, se vi pov'as, ĝoj'u kaj dank'u la ĉiel'o'n, ĉar, kvankam oni ĵet'is vi'n sur'ter'e'n, vi ne hav'as eĉ unu rip'o'n romp'it'a. Vi sci'as, ke kiam oni don'as, oni ankaŭ

ricev'as, kaj ke ne ĉiam pend'as ŝink'o'j sur la hok'o'j. Send'u promen'i la kurac'ist'o'n, ĉar vi ne bezon'as li'n por la fleg'ad'o de vi'a mal'san'o. Ni re'ven'u hejm'e'n kaj ne plu vag'ad'u serĉ'ant'e aventur'o'j'n tra land'o'j kaj lok'o'j ne'kon'at'a'j. Nu, bon'e pens'ant'e, evident'as, ke, kvankam vi'a moŝt'o trov'iĝ'as en pli mav'a stat'o ol mi, mi est'as la pli grand'a perd'ant'o en ĉi afer'o, ĉar, kiam mi for'las'is mi'a'n gubernator'a'n posten'o'n, mi sam'temp'e for'las'is ĉiam dezir'o'n plu est'i gubernator'o, sed ne la dezir'o'n far'iĝ'i graf'o. Kaj tia'n rang'o'n mi neniam akir'os, se vi for'las'os vi'a'n kavalir'a'n profesi'o'n: se vi perd'os la ŝanc'o'n sid'i en reĝ'a tron'o, mi'a'j esper'o turn'iĝ'os en fum'o'n.

—Silent'u, Sancho. Memor'u, ke mi'a'j re'tir'it'ec'o kaj izol'o daŭr'os ne pli ol unu jar'o'n. Post'e mi re'ven'os al mi'a glor'a ofic'o, kaj tiam ne mank'os al mi la okaz'o konker'i la regn'o'n aŭ dispon'i graf'land'o'n por ĝi'n donac'i al vi.

—Di'o vi'n aŭskult'u —dir'is Sancho— kaj la pek'o est'u surd'a. Mi ĉiam aŭd'is, ke pli valor'as bon'a esper'o ol mizer'a hav'o.

Ĉe tio en'ir'is do'n Antonio kaj, kun montr'o'j de grand'a ĝoj'o, inter'romp'is ili'a'n konversaci'o'n, dir'ant'e:

—Bon'a'n nov'aĵ'o'n, sinjor'o do'n Quijote! Do'n Gregori'o, kaj la renegat'o ir'int'a serĉ'i li'n, trov'iĝ'as ĉe la haven'o. Nu, ne jam ĉe la haven'o, sed en la hejm'o de la vic-reĝ'o. Baldaŭ ili ven'os ĉi tie'n.

Do'n Quijote iom ĝoj'is ĉe la sci'ig'o kaj dir'is:

—Ver'dir'e, mi preskaŭ prefer'int'us vid'i la entrepren'o'n fiask'i, ĉar tiel mi sent'us mi'n dev'ig'it'a ir'i al Berbereio, kie, per la fort'o de mi'a brak'o mi liber'ig'us ne nur do'n Gregori'o'n, sed eĉ la tut'a'n nombr'o'n da krist'an'o'j tie ten'at'a'j kiel kapt'it'o'j. Sed, ve al mi! Kio'n mi dir'as? Ĉu mi ne est'as la venk'it'o? Ĉu oni ne ĵet'is mi'n sur'ter'e'n kaj prohib'is al mi pren'i la arm'o'j'n dum unu jar'o? Kial do mi promes'as? Pri kio vant'as, se prefer'e ol glav'o'n mi dev'us uz'i ŝpin-rad'o'n?

—Sufiĉ'e jam, sinjor'o! —dir'is Sancho—. Plu viv'u la kok'in'o eĉ kun si'a pips'o. Hodiaŭ est'as vi'a vic'o, morgaŭ pov'us est'i mi'a. Ne valor'as tro zorg'i pri ĉi bat'o'j kaj batal'o'j, ĉar la fal'int'a nun, pov'as lev'i si'n morgaŭ, kondiĉ'e, ke li ne vol'as rest'i en la lit'o: mi vol'as dir'i, se, anstataŭ

perd'i la kuraĝ'o'n, li prefer'us re'akir'i fort'o'n por de'nov'e batal'i. Kaj nun, vi'a moŝt'o lev'iĝ'u por akcept'i do'n Gregori'o'n: la dom'an'o'j komenc'as ekscit'e mov'i si'n, do li cert'e trov'iĝ'as jam ĉi tie.

Kaj li prav'is, ĉar do'n Gregori'o kaj la renegat'o jam raport'is al la vic-reĝ'o pri la incident'o'j de si'a vojaĝ'o, kaj la jun'ul'o, en si'a urĝ'o renkont'i An'a Félix, ir'is kun si'a kompan'o al do'n Antonio. Kiam oni li'n el'pren'is el Alĝerio, do'n Gregori'o port'is ankoraŭ vir'in'a'n kostum'o'n, sed en la ŝip'o li ŝanĝ'is ĝi'n kontraŭ la vest'o de kapt'it'o eskap'int'a kun li. Tamen, pro si'a ekster'ordinar'a bel'o, li vek'us en ajn'a kostum'o admir'o'n, am'o'n kaj envi'o'n, kaj aĝ'is ŝajn'e inter dek sep kaj dek ok jar'o'j. Ricote kaj li'a fil'in'o el'ir'is ili'n bon'ven'ig'i: la patr'o plor'ant'e, kaj An'a Félix si'n're'ten'e. Ili ne brak'um'is unu la ali'a'n, ĉar grand'a am'o ĉiam inklin'as manifest'iĝ'i per sobr'a'j el'montr'o'j. La du ge'am'ant'o'j parol'is inter si per si'a silent'o, kaj nur ili'a'j okul'o'j rivel'is la feliĉ'o'n kaj la honest'o'n de ili'a'j pens'o'j. La renegat'o rakont'is pri la rimed'o'j kaj ruz'o'j uz'it'a'j por la liber'ig'o de do'n Gregori'o. Post'e do'n Gregori'o parol'is pri la danĝer'o'j kaj komplik'o'j li'n sieĝ'int'a'j en la harem'o, kun kies vir'in'o'j li kun'viv'is, kaj li'a rakont'o, ne long'a, sed konciz'a, montr'is li'n pli matur'a laŭ'saĝ'e ol laŭ'aĝ'e. Fin'e, Riconte pag'is mal'avar'e al la renegat'o kaj al li'a'j rem'ist'o'j. La renegat'o en'ir'is de'nov'e en la sin'o'n de la Eklezi'o kaj ĉes'is est'i ĝi'a putr'a membr'o dank’ al si'a'j kontrici'o kaj pent'o'farad'o. Du tag'o'j'n post'e, la vic-reĝ'o trakt'is kun do'n Antonio pri kiel oni pov'us aranĝ'i, ke An'a Félix kaj ŝi'a patr'o rest'u en Hispanio; ĉar ŝajn'is al li, ke fil'in'o tiel krist'an'a kaj patr'o ŝajn'e tiel bon-intenc'a dev'us ricev'i la permes'o'n plu loĝ'i en la land'o. Do'n Antonio si'n propon'is far'i la neces'a'j'n el'paŝ'o'j'n en la ĉef-urb'o, kie'n nepr'e li vojaĝ'us por trakt'i ali'a'j'n afer'o'j'n, kaj du'on'alud'is, ke en la kort'eg'o oni ating'as mult'o'n, eĉ mal'facil'a'n, per favor'o'j kaj donac'o'j.

—Oni neni'o'n esper'u el favor'o'j kaj donac'o'j —dir'is tiam Ricote, kiu ĉe'est'is ĉi konversaci'o'n

—, ĉar preĝ'o'j, promes'o'j, donac'o'j aŭ larm'o'j ne hav'as influ'o'n sur la eminent'a do'n Bernard'in'o de Velasco, graf'o de Salazar, komisi'it'a de Li'a Majest'o zorg'i pri la plen'um'o de la ekzil-dekret'o. Ver'dir'e, li sci'as mild'ig'i per mizerikord'o la rigor'o'n de la just'ec'o, sed vid'ant'e, ke la tut'a korp'o de mi'a popol'o sufer'as infekt'o'n kaj putr'o'n, li aplik'is al ĝi ard'a'n kaŭter'o'n, ne mol'ig'a'n ungvent'o'n. Kaj tiel, help'ant'e si'n per prudent'o, sagac'o, diligent'o, kaj ankaŭ per teror'o, li port'is sur si'a'j fort'a'j ŝultr'o'j la pez'o'n de ĉi grand'a entrepren'o kaj ĝi'n plen'um'is ĝis'fin'e, sen ke ni'a'j artifik'o'j, ruz'o'j, manovr'o'j, tromp'o'j kaj suplikoj pov'us blind'ig'i li'a'j'n Argus'a'j'n okul'o'j'n. Li ĉiam ten'is ili'n apert'a'j, por ke eĉ ne unu hom'o el ni'a popol'o plu loĝ'u ĉi tie aŭ rest'u kaŝ'it'a, kiel sub'ter'a radik'o kapabl'a re'ĝerm'i kaj don'i venen'a'j'n frukt'o'j'n en Hispanio, land'o jam pur'a, jam liber'a de la tim'o, kiu'n la grand'a nombr'o da mudeharoj inspir'is al la regn'o. Hero'a decid'o de la eminent'a Filip'o la 3-a! Kaj tiel saĝ'e li kondut'is, konfid'ant'e tia'n entrepren'o'n al do'n Bernard'in'o de Velasco!

—Tamen —dir'is do'n Antonio—, kiam mi est'os en la ĉef'urb'o, mi far'os ĉi'a'n el'paŝ'o'n ebl'a'n, kaj la ceter'o'n ni las'u al la providenc'o. Do'n Gregori'o ven'os kun mi, ke li mild'ig'u la dolor'o'n, kiu'n li'a'j ge'patr'o'j cert'e sent'as pro li'a for'est'o. An'a Félix rest'os kun mi'a edz'in'o ĉe mi, aŭ en iu monaĥ'in'ej'o, kaj mi sci'as, ke la vic-reĝ'o ĝoj'os ten'i ĉe si la bon'a'n Ricote, ĝis ni vid'os, kio rezult'os el mi'a'j el'paŝ'o'j.

La vic-reĝ'o konsent'is ĉio'n propon'it'a'n de do'n Antonio, sed, kiam do'n Gregori'o ek'sci'is pri la aranĝ'o'j, li deklar'is, ke li nek vol'as, nek pov'as las'i sol'a doña An'a Félix. Fin'e ankaŭ li

akcept'is la plan'o'n, ĉar li pens'is, ke, vid'int'e si'a'j'n ge'patr'o'j'n, li trov'us la manier'o'n re'ven'i al ŝi. Tiel do An'a Félix rest'is kun la edz'in'o de do'n Antonio, kaj Ricote ĉe la vic-reĝ'o.

Ven'is la tag'o de la vojaĝ'o de do'n Antonio; du tag'o'j'n post'e for'ir'is do'n Quijote kaj Sancho, ĉar la sekv'o'j de la fal'o de la hidalg'o ne permes'is li'n el'rajd'i pli fru'e. Larm'o'j, suspir'o'j ĝem'o'j kaj sven'o'j abund'is en la adiaŭ'o inter do'n Gregrorio kaj An'a Félix. Ricote propon'is al do'n Gregori'o la sum'o'n de mil eskud'o'j, se li ili'n dezir'us. Sed la jun'ul'o rifuz'is, kaj pren'is prunt'e de do'n Antonio nur kvin, kun la promes'o ili'n re'don'i en la ĉef'urb'o. Ĉe tio ankaŭ li for'ir'is, kaj post'e, kiel dir'it'e, do'n Quijote kaj Sancho: do'n Quijote sen arm'o'j kaj en vojaĝ'a vest'o; Sancho pied'e, ĉar la azen'o port'is la pec'o'j'n de la arm'aĵ'o kaj la ceter'a'n arsenal'o'n.

Ĉapitr'o 66

Kie oni trakt'as pri tio, kio'n la leg'ant'o vid'os, aŭ la aŭskult'ant'o aŭd'os Kiam do'n Quijote kaj Sancho el'ir'is el Barcelona, la hidalg'o de'nov'e rigard'is la lok'o'n, kie li fal'is, kaj dir'is:

—Ĉi tie pere'is Troj'o. Ĉi tie, ne mi'a tim'em'o, sed mi'a mis'fortun'o, rab'is de mi la glor'o'n, kiu'n mi konker'is. Ĉi tie la fat'o si'n ekzerc'is kontraŭ mi'n per si'a'j ŝanĝ'o'j kaj turn'iĝ'o'j. Ĉi tie mi'a'j far'o'j eklips'iĝ'is. Fin'e, ĉi tie fal'is mi'a sort'o kaj ne lev'iĝ'os plu.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Kuraĝ'a'j kor'o'j dev'as tiel sam'e pacienc'i en la mis'fortun'o, kiel ĝoj'i en la prosper'o. Tio'n mi mem spert'as, ĉar, se mi kontent'is en mi'a gubernator'a posten'o, nun, kiel pied'ir'a ŝild'ist'o, mi ne trist'as: ĉar mi aŭd'is dir'i, ke la tiel nom'at'a Fortun'o est'as vir'in'o ebri'a kaj kapric'em'a, kaj ĉef'e blind'a, do ŝi ne vid'as kio'n ŝi far'as kaj ne sci'as, kiu'n ŝi lev'as, kaj kiu'n ŝi renvers'as.

—Vi tre saĝ'um'as, Sancho, kaj diskret'e parol'as —dir'is do'n Quijote—. Ver'e, mi ne sci'as, de kiu vi lern'as. Mi pov'as nur dir'i al vi, ke en la mond'o ne ekzist'as tia Fortun'o, kaj ke la event'o'j, bon'a'j aŭ mav'a'j, okaz'as, ne hazard'e, sed pro special'a providenc'o de la ĉiel'o, kaj de tio ven'as la dir'o, ke ĉiu person'o konstru'as al si si'a'n propr'a'n destin'o'n. Mi konstru'is la mi'a'n sen la neces'a prudent'o, kaj tial, mi'a tro'a si'n'fid'o konduk'is mi'n al mav'a fin'o: ĉar mi dev'int'us pens'i, ke la febl'o de mi'a Rocinante ne pov'us rezist'i la potenc'o'n kaj la grand'o'n de la ĉeval'o de la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o. Malgraŭ ĉio mi risk'is mi'n, far'ant'e kiom mi pov'is, kaj, kvankam mi perd'is la honor'o'n, mi nek perd'is nek pov'as perd'i la virt'o'n plen'um'i mi'a'n vort'o'n. Kiam mi est'is aŭdac'a kaj kuraĝ'a kavalir'o vag'ant'a, la fort'o de mi'a'j brak'o'j kredit'ig'is mi'a'j'n far'o'j'n. Nun, kiam mi ir'as sur'pied'e, kiel ŝild'ist'o, mi kredit'ig'os mi'a'j'n vort'o'j'n, plen'um'ant'e mi'a'n promes'o'n. Plu marŝ'u, amik'o Sancho, kaj ni ir'u pas'ig'i en ni'a vilaĝ'o la jar'o'n da ekzil'o, kaj en ni'a izol'it'ec'o mi re'akir'os nov'a'n fort'o'n por re'ven'i al la profesi'o de la arm'o'j, kiu'n mi ne pov'as forges'i.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Marŝ'i pied'e ne est'as tiel agrabl'a afer'o, ke oni sent'u la dezir'o'n far'i long'a'j'n ir'o'j'n. Ni las'u ĉi arm'o'j'n al'kroĉ'it'a'j al la branĉ'o de arb'o, ke ili ŝajn'u pend'um'it'o'j: tiam, mi pov'os sid'i sur la azen'o kaj, kun la pied'o'j for de la ter'o, ni far'os la ir'o'j'n tiel long'a'j, kiel plaĉ'os al vi. Sed, se vi imag'as, ke mi pov'as vojaĝ'i pied'e per long'a'j etap'o'j, vi imag'as i'o'n ne'ebl'a'n.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Ni pend'ig'u mi'a'j'n arm'o'j'n kiel trofe'o'n, kaj sub ili, aŭ ie proksim'e, ni gravur'u sur la arb'o'j la en'skrib'o'n, kiu'n port'is la trofe'o de la arm'o'j de Rolando:

Ili'n ne mov'i,

se vi ne pov'as

Rolandon prov'i.

—Vi bel'e parol'is, sinjor'o —respond'is Sancho—. Kaj se ne pro tio, ke Rocinante est'as al ni neces'a sur'voj'e, ankaŭ ĝi dev'us pend'i.

—Nek la arm'o'j, nek la ĉeval'o pend'u! Por ke oni ne dir'u, ke «por bon'a serv'o, mav'a rekompenc'o».

—Vi'a moŝt'o tut'e prav'as —respond'is Sancho—, ĉar, laŭ opini'as la diskret'a'j, oni ne dev'as imput'i al la ŝarĝ'o-sel'o la kulp'o'n de la azen'o. Tiel do, se konsider'i, ke vi'a moŝt'o kulp'as pri ĉi afer'o, vi mem dev'us pun'i vi'n kaj ne el'verŝ'i vi'a'n koler'o'n kontraŭ la jam sang'a'j kaj romp'it'a'j arm'o'j, kontraŭ la mild'a Rocinante aŭ kontraŭ la mol'o de mi'a'j pied'o'j, se vi postul'as, ke ili marŝ'u pli long'e ol ili pov'as.

Per ĉi konversaci'o'j kaj argument'o'j ili pas'ig'is la tut'a'n tag'o'n, kaj eĉ la kvar sekv'a'j'n, sen trov'i sur la voj'o i'a'n halt'ig'a'n incident'o'n. Sed en la kvin'a tag'o, en'ir'ant'e en vilaĝ'o'n, ili renkont'is ĉe la pord'o de gast'ej'o mult'e da hom'o'j si'n amuz'ant'a'j, ĉar est'is fest'a tag'o. Kiam do'n Quijote kaj Sancho proksim'iĝ'is al ili, unu kamp'ul'o dir'is laŭt'e:

—Unu el ĉi du sinjor'o'j, kiu'j tut'e ne kon'as la parti'o'j'n, dir'os kio'n oni far'u rilat'e al ni'a vet'o.

—Tre volont'e —respond'is do'n Quijote— kaj tut'e sen'parti'ec'e, se mi kompren'os, pri kio tem'as.

—Nu bon'e, okaz'as, sinjor'o —dir'is la kamp'ul'o—, ke ĉi-vilaĝ'a vir'o, tiel gras'a ke li pez'as dek unu arobojn, defi'is ali'a'n vilaĝ'an'o'n, kun ne pli ol kvin aroboj da pez'o, vet'kur'i kun li cent paŝ'o'j'n, kondiĉ'e, ke ĉiu hav'u la sam'a'n pez'o'n. Oni demand'is al la defi'ant'o, kiel oni dev'us egal'ig'i la pez'o'n, kaj li respond'is, ke tial, ke la defi'at'o pez'as kvin arobojn, li dev'us ŝarĝ'i si'n per ses aroboj da fer'o, kaj tiel egal'iĝ'us la dek unu aroboj de la gras'a kun la dek unu de la minc'a.

—Ho ne, ne tiel! —kri'is Sancho, antaŭ ol do'n Quijote respond'us—. Kiel la tut'a mond'o sci'as, antaŭ ne long'e mi ĉes'is est'i gubernator'o kaj juĝ'ist'o, do al mi aparten'as klar'ig'i ĉi'a'n dub'o'n kaj don'i mi'a'n opini'o'n en ĉi afer'o.

—Respond'u laŭ'vol'e —dir'is do'n Quijote—, ĉar reg'as en mi'a spirit'o tiel profund'a agit'o kaj konfuz'o, ke mi ne hav'as humor'o'n eĉ por lev'i la et'a'n fingr'o'n.

Kun ĉi permes'o, Sancho si'n turn'is al la kamp'ul'o'j, kiu'j li'n ĉirkaŭ'is kaj kun apert'a buŝ'o streĉ'e atend'is li'a'n opini'o'n, kaj dir'is:

—Frat'o'j, la postul'o de la gras'a hom'o est'as absurd'a kaj hav'as eĉ ne ombr'o'n de just'ec'o: ĉar se, laŭ'dir'e, la defi'at'o rajt'as elekt'i la arm'il'o'n, li ne dev'as elekt'i ĝi'n tia, ke ĝi ĝen'u li'n kaj ne'ebl'ig'u al li la triumf'o'n. Sekv'e mi konsil'as, ke la gras'a defi'ant'o tranĉ'u, tond'u, ŝir'u, skrap'u kaj fajl'u en si'a korp'o (kaj li mem decid'u en kiu'j part'o'j) ĝis elimin'o de ses aroboj de li'a karn'o. Tia'manier'e, kun la rest'ant'a'j kvin aroboj li egal'iĝ'os al la kvin de si'a kontraŭ'ul'o, kaj ili pov'os kur'i en la sam'a'j kondiĉ'o'j.

—Je Di'o, ĉi sinjor'o parol'is kiel sankt'ul'o kaj juĝ'is kiel kanonik'o —dir'is unu el la

aŭskult'ant'a'j kamp'ar'an'o'j—. Sed cert'e la gras'a ne vol'os de'pren'i de si eĉ unu unc'o'n de si'a karn'o, des mal'pli ses arobojn.

—Plej bon'e se, fin'e, ili ne kur'us —koment'is ali'a—. Tiel la ŝarĝ'o ne krev'ig'us la minc'a'n hom'o'n, kaj la gras'a ne sen'karn'ig'us si'n. Do, mi propon'as, ke oni aĉet'u vin'o'n per la du'on'o de la vet-mon'o, kaj ke oni konduk'u ĉi sinjor'o'j'n al la pli bon'a tavern'o, ke ili drink'u laŭ'plaĉ'e.

Mi ne mank'us tie…

—Mi dank'as vi'n, sinjor'o'j —respond'is do'n Quijote—. Sed mi ne pov'as halt'i eĉ unu moment'o'n, ĉar aflikt'a'j pens'o'j kaj lament'ind'a'j event'o'j dev'ig'as mi'n ŝajn'i ne'ĝentil'a kaj hast'e vojaĝ'i.

Tuj post'e li spron'is la ĉeval'o'n kaj for'rajd'is, dum la kamp'ul'o'j mir'is je li'a strang'a figur'o, kaj je la saĝ'o de li'a serv'ist'o, ĉar ili opini'is, ke Sancho est'as tio.

—Se la serv'ist'o hav'as tiom da saĝ'o, imag'u kiom da ĝi cert'e posed'as li'a mastr'o! —dir'is ali'a kamp'ul'o—. Mi vet'as, ke se ili ir'us stud'i ĉe la universitat'o de Salamanca, ili far'iĝ'us tribunal'a'j juĝ'ist'o'j en la daŭr'o de palpebr'um'o. Jes, la afer'o est'as stud'i kaj stud'i, kaj hav'i favor'o'n kaj bon'a'n sort'o'n: tiam, plej ne'atend'it'e, oni vid'as si'n kun la verg'o de juĝ'ist'o en la man'o aŭ kun la mitr'o de episkop'o sur la kap'o.

La mastr'o kaj la serv'ist'o tra'nokt'is mez'e de la kamp'ar'o, sub la liber'a ĉiel'o. Kaj en la sekv'ant'a tag'o, kiam ili de'nov'e ir'is sur'voj'e, ili vid'is al'proksim'iĝ'i vir'o'n sur'pied'a'n, kun du'sak'o sur la ŝultr'o'j kaj kun spec'o de lanc'o en la man'o, t.e. li hav'is la tut'a'n aspekt'o'n de kurier'o. Kiam li pli al'proksim'iĝ'is al do'n Quijote, li akcel'is si'a'j'n paŝ'o'j'n, du'on'kur'e ating'is la hidalg'o'n, ĉirkaŭ'prem'is li'a'n dekstr'a'n femur'o'n, ĉar pli alt'e'n li ne pov'is, kaj dir'is kun el'montr'o'j de grand'a ĝoj'o:

—Ho, mi'a sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, kia'n grand'a'n plezur'o'n ricev'os en si'a kor'o mi'a sinjor'o la duk'o, kiam li sci'os, ke vi'a moŝt'o ir'as re'ven'e al li'a kastel'o, kie li loĝ'as ankoraŭ kun mi'a sinjor'in'o la duk'in'o!

-Mi ne re'kon'as vi'n, amik'o —respond'is do'n Quijote—. Do, dir'u, kiu vi est'as, por ke mi sci'u.

—Sinjor'o do'n Quijote —dir'is la kurier'o—, mi est'as Tosilos, la lake'o de mi'a sinjor'o la duk'o: mi ne vol'is batal'i kontraŭ vi'a moŝt'o rilat'e al la afer'o de la edz'in'iĝ'o de la fil'in'o de doña Rodríguez.

—Di'o laŭd'at'u! —kri'is do'n Quijote—. Ĉu ebl'e vi est'as la vir'o, kiu'n mi'a'j mal'amik'o'j la sorĉ'ist'o'j trans'form'is en la lake'o'n de vi menci'it'a'n, por rab'i de mi la honor'o'n de la venk'o?

—Bon'vol'u ne daŭr'ig'i, sinjor'o —respond'is la kurier'o—, ĉar ekzist'is nek en'sorĉ'o, nek trans'form'o de vizaĝ'o. Kiam mi en'paŝ'is en la duel-kamp'o'n mi est'is la lake'o Tosilos, ĝust'e la sam'a lake'o Tosilos post'e el'ir'int'a el ĝi. Mi dezir'is edz'iĝ'i sen batal'i, ĉar la knab'in'o plaĉ'is al mi. Sed mi'a plan'o fin'iĝ'is tut'e ali'e: tuj kiam vi'a moŝt'o for'ir'is de la kastel'o, mi'a sinjor'o la duk'o ordon'is regal'i mi'n per tri'cent verg'o'j, ĉar mi ne obe'is li'a'j'n ordon'o'j'n rilat'e al mi'a rol'o

en la duel'o. Nu, el ĉio ĉi rezult'is, ke la knab'in'o jam monaĥ'in'iĝ'is, kaj doña Rodríguez re'ir'is al Kastilio. Kaj mi ir'as nun al Barcelona por trans'don'i al la vic-reĝ'o kelk'e da leter'o'j de mi'a mastr'o. Se vi'a moŝt'o dezir'as trink'o'n de vin'o pur'a, kvankam varm'et'a, mi port'as kun mi kalabas'o'n plen'a'n de la plej bon'a, kaj krom'e, mi ne sci'as kiom da tranĉ'o'j de fromaĝ'o de Tronchón, kapabl'a'j stimul'i kaj vek'i la soif'o'n, se okaz'e ĝi dorm'us.

—Mi ŝat'as la invit'o'n —dir'is Sancho—. Ne plu perd'u la temp'o'n per kompliment'o'j, kar'a Tosilos, kaj jam komenc'u verŝ'i, spit'e al ĉiu'j sorĉ'ist'o'j de la mond'o.

—Nu, Sancho, vi est'as la ul'o plej glut'em'a sur la ter'o —dir'is do'n Quijote— kaj ankaŭ la plej simpl'a, se vi ne kompren'is ankoraŭ, ke ĉi kurier'o est'as en'sorĉ'it'a, kaj ĉi Tosilos fals'a.

Rest'u kun li kaj ŝtop'u vi'n. Mi plu ir'os lant'a'paŝ'e, atend'ant'e vi'n.

La lake'o rid'is, el'ing'is la kalabas'o'n, pren'is el la du'sak'o la tranĉ'o'j'n de fromaĝ'o kaj pan'o'n, sid'iĝ'is kun Sancho sur la verd'a herb'o, kaj ambaŭ, en pac'o kaj konkord'o kiel bon'a'j amik'o'j, konsum'is la proviz'o'n de la du'sak'o ĝis la last'a er'o, kun tiom da entuziasm'o, ke ili eĉ lek'is la kovert'o'j'n de la leter'o'j, ĉar ili odor'is je fromaĝ'o.

—Sen'dub'e, amik'o Sancho, vi'a mastr'o ŝuld'as al si'a frenez'o ĉio'n, kio okaz'as al li.

—Ŝuld'i? —respond'is Sancho—. Li ŝuld'as neniom al ajn'a person'o, ĉio'n li pag'as, ĉef'e tie, kie oni pag'as per frenez'o. Mi vid'as tio'n klar'e, kaj tio'n mi dir'as al li, sed van'e…, des pli, nun, ĉar li ir'as tut'e deprim'it'a, post ol li'n venk'is la Kavalir'o de la Blank'a Lun'o.

Tosilos pet'is li'n rakont'i la event'o'n, sed Sancho respond'is, ke est'us ne'ĝentil'e ig'i si'a'n mastr'o'n atend'i, kaj ke en ali'a tag'o, se ili de'nov'e renkont'us unu la ali'a'n, li komplez'us li'n.

Sancho star'iĝ'is, for'sku'is la pan'er'o'j'n de la barb'o kaj de la sajo, pren'is la konduk'il'o'j'n de la azen'o, dir'is adiaŭ al Tosilos kaj ating'is si'a'n mastr'o'n, kiu atend'is li'n en la ombr'o de arb'o.

Ĉapitr'o 67

Pri la decid'o de do'n Quijote far'iĝ'i paŝt'ist'o kaj viv'i la viv'o'n kamp'ar'an'a'n dum la jar'o de si'a ekzil'o, kaj pri ali'a'j okaz'aĵ'o'j ver'e bon'a'j kaj agrabl'a'j Se la mens'o'n de do'n Quijote perturb'is mult'e da pens'o'j antaŭ ol okaz'is li'a renvers'o, la sam'a'n perturb'o'n, sed mult'e pli intens'a'n li sufer'is post'e. Kiel dir'it'e, li atend'is en la ombr'o de arb'o, kaj tie'n, kiel muŝ'o'j al la miel'o, ir'is kaj pik'is li'n la pens'o'j. Kelk'a'j tia'j pens'o'j koncern'is la el'sorĉ'o'n de Dulcine'a; ali'a'j, kia'n viv'o'n li viv'us en la re'tir'it'ec'o al li al'trud'it'a.

Tiam Sancho al'ven'is kaj komenc'is laŭd'i la donac'em'a'n spirit'o'n de la lake'o Tosilos.

—Ĉu ebl'e vi pens'as ankoraŭ, Sancho, ke li est'as ver'a lake'o? —dir'is do'n Quijote—. Ŝajn'e vi jam forges'is, ke vi vid'is Dulcine'a'n trans'form'it'a en kamp'ul'in'o'n, kaj la Kavalir'o'n de la Spegul'o'j en la bakalaŭr'o'n Carrasco, kaj tio'n far'is la sorĉ'ist'o'j mal'amik'o'j mi'a'j. Sed dir'u, ĉu vi demand'is al Tosilos, kiel vi li'n nom'as, pri la sort'o de Altisidora? Ĉu ŝi pri'plor'as mi'a'n for'est'o'n? Ĉu ebl'e ŝi jam for'met'is en la arĥiv'o'n de forges'o la am'a'n dezir'o'n, kiu ŝi'n tortur'is, kiam ŝi vid'is mi'n?

—Mi zorg'is pri ali'a'j afer'o'j, kaj ili ne las'is al mi temp'o'n okup'i mi'n per bagatel'o'j. Je la ĉiel'o, sinjor'o! Ĉu vi trov'iĝ'as nun en tia stat'o, ke vi vol'as inform'iĝ'i rilat'e al dezir'o'j, ĉef'e am'a'j, de ali'a'j person'o'j?

—Aŭskult'u, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Inter la ag'o'j far'it'a'j pro am'o kaj la ag'o'j far'it'a'j pro dank'em'o kuŝ'as grand'a diferenc'o. Pov'as okaz'i, ke kavalir'o ne sent'as am'o'n. Sed nepr'e li dev'as ne est'i sen'dank'a. Ŝajn'e Altisidora tre am'is mi'n, don'is al mi la poŝ'tuk'o'j'n (vi ili'n kon'as), plor'is ĉe mi'a for'ir'o kaj, sen'rigard'e al la pudor'o, riproĉ'is, insult'is kaj ofend'is mi'n publik'e, kio montr'as, ke ŝi ador'is mi'n, ĉar la koler'o de la ge'am'ant'o'j konsum'iĝ'as per tia'j skold'o'j. Mi rezerv'is al ŝi neni'a'n esper'o'n aŭ trezor'o'n: mi'a'j esper'o'j plen'e aparten'as al Dulcine'a, kaj la trezor'o'j de la vag'ant'a'j kavalir'o'j est'as ŝajn'a'j kaj fikci'a'j, kiel la or'o'j de la fe'o'j. Mi pov'as dediĉ'i al Altisidora nur mi'a'n pens'o'n, sed sen far'i per tio damaĝ'o'n al mi'a konstant'a memor'o pri Dulcine'a, kies person'o'n vi ofend'as per ia prokrast'o skurĝ'i kaj pun'i karn'o'n (la lup'o'j ĝi'n devoru!) kiu'n vi prefer'as konserv'i por la verm'o'j, anstataŭ uz'i ĝi'n kiel rimed'o'n por la sav'o de la povr'a sinjor'in'o!

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Se dir'i la ver'o'n, mi ne pov'as persvad'i mi'n, ke la vip'ad'o de mi'a pug'o hav'as i'o'n komun'a'n kun la el'sorĉ'o de en'sorĉ'it'o'j. Kvazaŭ oni dir'us: «se vi'a kap'o dolor'as, ŝmir'u ungvent'o'n sur vi'a genu'o». Mi kuraĝ'us ĵur'i, ke neni'e en vi'a'j libr'o'j kavalir'ism'a'j vi leg'is i'o'n rilat'e al el'sorĉ'o per vip'ad'o. Nu, kiel ajn est'as la afer'o, mi vip'os mi'n, sed kiam plaĉ'os al mi, kaj kiam mi dispon'os sufiĉ'a'n temp'o'n por pun'i mi'n sen'ĝen'e.

—Di'o vol'u —dir'is do'n Quijote—, kaj la ĉiel'o don'u al vi la grac'o'n sufiĉ'a'n. ke vi kompren'u vi'a'n dev'o'n kaj respons'o'n help'i mi'a'n sinjor'in'o'n, kiu est'as ankaŭ vi'a, ĉar vi est'as mi'a serv'ist'o.

Tiel parol'ant'e, ili daŭr'ig'is si'a'n vojaĝ'o'n, ĝis ili al'ven'is al la lok'o, kie iam la taŭr'o'j renvers'is kaj tret'is ili'n. Do'n Quijote re'kon'is la lok'o'n kaj dir'is:

—Jen la kamp'o, kie ni renkont'iĝ'is kun la bel'a'j paŝt'ist'in'o'j kaj la brav'a'j paŝt'ist'o'j, kiu'j dezir'is re'viv'ig'i kaj imit'i la legend'a'n Arkadi'o'n. Ili'a projekt'o ŝajn'as tiel original'a kaj saĝ'a, ke, se vi sam'e opini'as, ho Sancho!, ni dev'us far'i sam'e kaj viv'i kiel paŝt'ist'o'j la temp'o'n de mi'a ekzil'o. Mi aĉet'os nombr'o'n da ŝaf'in'o'j kaj ĉio'n neces'a'n por la paŝt'ist'a ofic'o, kaj don'os al mi la nom'o'n paŝt'ist'o Quijotiz. Vi nom'iĝ'os paŝt'ist'o Pancino, kaj ni kun'e vag'os sur mont'o'j, sur herb'ej'o'j kaj tra arb'ar'o'j, kant'ant'e ie, suspir'ant'e preter'e, trink'ant'e el la likv'a'j kristal'o'j de la font'o'j, aŭ el la pur'a'j roj'o'j kaj akv-abund'a'j river'o'j. La kork-arb'o'j riĉ'e proviz'os ni'n per si'a'j dolĉ'eg'a'j frukt'o'j; la trunk'o'j de la dur'a'j kverk'o'j per sid'lok'o'j; la salik'o'j per ombr'o; la roz'o'j per odor'o; la vast'a'j herb'ej'o'j per tapiŝ'o'j de mil miks'it'a'j kolor'o'j; la aer'o per zefir'o'j mild'a'j kaj kares'a'j; la lun'o kaj la stel'o'j per hel'o, malgraŭ la obskur'o de la nokt'o; la kant'o'j per plezur'o; la plor'o per ĝoj'o; Apolon'o per vers'o'j; kaj la am'o per inspir'o kapabl'a don'i al ni fam'o'n, ne nur en la nun'a epok'o, sed en la futur'a'j temp'o'j.

—Je Di'o! —kri'is Sancho—. Tia viv'manier'o ver'e log'as kaj rav'as mi'n! Des pli, ke tuj kiam la bakalaŭr'o Sansón kaj la barbir'o majstr'o Nicolas vid'os ni'n, ili dezir'os sekv'i ni'a'n ekzempl'o'n kaj akompan'i ni'n kiel paŝt'ist'o'j.

—Vi prav'e parol'is —dir'is do'n Quijote—. Kaj se la bakalaŭr'o Sansón Carrasco ven'os en ni'a'n arkadi'a'n grup'o'n (kaj cert'e li ven'os), li pov'us nom'iĝ'i paŝt'ist'o Sansonino aŭ paŝt'ist'o Carrascón; la barbir'o Nicolás, Niculoso, laŭ la manier'o de la antikv'a Boscán, kiu ali'nom'is si'n Nemoroso. Rilat'e al la pastr'o, mi ne sci'as, kia'n nom'o'n don'i al li, se ne i'a'n deriv'aĵ'o'n de la vort'o pastr'o: Pastroriambro, por ekzempl'o. Pri la paŝt'ist'in'o'j, kies am'ant'o'j ni est'os, ni pov'os facil'e elekt'i ili'a'j'n nom'o'j'n, tiel facil'e kiel el'pren'i pir'o'j'n el korb'o. Kaj tial, ke la nom'o de mi'a sinjor'in'o sam'e konven'as al princ'in'o kiel al paŝt'ist'in'o, mi ne bezon'as ĝen'i mi'n, serĉ'ant'e ali'a'n pli taŭg'a'n al ŝi. Vi, Sancho, don'os al vi'a paŝt'ist'in'o ajn'a'n nom'o'n, laŭ vi'a elekt'o.

—Mi don'os al ŝi nur la nom'o'n Teresona, tre konform'a'n al ŝi'a dik'ec'o kaj al ŝi'a ver'a nom'o, Teresa. Kaj, kiam mi pri'kant'os ŝi'n en mi'a'j vers'o'j, oni vid'os ke mi'a'j dezir'o'j est'as ĉast'a'j, kaj ke mi ne inklin'as, mal'e ol ali'a'j, serĉ'i alies pan'o'n en fremd'a'j hejm'o'j. Nu, la pastr'o ne dev'us hav'i paŝt'ist'in'o'n: ali'e, li don'us mav'a'n ekzempl'o'n. Sed se la bakalaŭr'o vol'us hav'i unu, tio est'us li'a afer'o.

—Ho Di'o, ni ĝu'os ver'e bel'a'n viv'o'n, amik'o Sancho! —kri'is do'n Quijote—. Kiel mult'e da klarnet'o'j, sak'flut'o'j, tamburin'o'j kaj liut'o'j regal'os ni'n per si'a'j son'o'j! Kaj kio do, se inter tiel divers'a'j vibr'o'j aŭd'iĝ'us ankaŭ albogues? Tiam, mank'us al ni preskaŭ neni'u el la paŝt'ist'a'j instrument'o'j.

—Kio est'as albogues? —demand'is Sancho—. Neniam en mi'a viv'o mi'a aŭd'is aŭ vid'is ili'n.

— Albogues, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—, est'as minc'a'j plat'o'j el metal'o, kies kun'frap'iĝ'o far'as son'o'n, ne tre agrabl'a'n aŭ harmoni'a'n, sed almenaŭ ne mal'plaĉ'a'n, kiu bon'e miks'iĝ'as kun la rustik'ec'o de sak'flut'o'j kaj tamburin'o'j. La nom'o albogues ven'as de la maŭr'a

lingv'o, sam'e kiel ali'a'j vort'o'j komenc'iĝ'ant'a'j per «al» en la kastilia: almohaza, almorzar, alhambr'a, alguacil, alhucema, almacén, alcancía… kaj ceter'a'j. Ni'a lingv'o hav'as nur tri vort'o'j'n el la maŭr'a fin'iĝ'ant'a'j'n per «i»: borceguí, zaquizamí kaj maravedí. Alhelí kaj alfaquí hav'as arab'a'n origin'o'n, kio du'obl'e montr'iĝ'as per la komenc'a «al» kaj la fin'a «i».

Ĉio'n ĉi mi preter'pas'e menci'as, ĉar ĝi ven'is en mi'a'n memor'o'n, kiam mi hazard'e parol'is pri albogues. Unu cirkonstanc'o mult'e help'os ni'n pli'perfekt'iĝ'i en ni'a ofic'o de paŝt'ist'o'j: mi hav'as, kiel vi sci'as, iom'et'e da poezi'a talent'o, kaj la bakalaŭr'o Sansón Carrasco est'as el'star'a poet'o. Pri la pastr'o mi dir'as neni'o'n, sed mi vet'us, ke ankaŭ li hav'as la inklin'o'n kaj la talent'o'n vers'um'i. Sam'e mi pens'as pri majstr'o Nicolás, ĉar ĝeneral'e la barbir'o'j lud'as gitar'o'n kaj kompon'as kopl'o'j'n. Mi lament'os la for'est'o'n de mi'a bel'ul'in'o; vi kant'os la konstant'o'n de vi'a am'o; la paŝt'ist'o Carrascón pri'plor'os la disdegn'o'n de si'a am'at'in'o, kaj la pastr'o Pastroriambro tuŝ'os ajn'a'n tem'o'n, laŭ si'a plaĉ'o. Kaj tiel ĉio ir'os glat'e, kaj ni ne dezir'os i'o'n pli'a'n.

—Sinjor'o, mi est'as tiel sen'fortun'a —respond'is Sancho—, ke mi tim'as, ke neniam al'ven'os la temp'o, ne kiu ni ekzerc'iĝ'os per tia okup'o. Ho kiom da bel'e polur'it'a'j kuler'o'j mi far'os, kiam est'os paŝt'ist'o! Kiom da migas! [419] Kiom da krem'o! Kiom da girland'o'j! Kiom da paŝt'ist'a'j distr'o'j! Per ĉio ĉi mi akir'os fam'o'n, ne kiel saĝ'a, sed cert'e kiel sprit'a. Mi'a fil'in'o Sanchica al'port'os la manĝ'o'n al ni en la ŝaf'ej'o'n. Sed oni zorg'u! Ŝi hav'as al'log'a'n korp'o'n, kelk'a'j paŝt'ist'o'j est'as pli malic'a'j ol simpl'a'j, kaj mi ne vol'us, ke ŝi ir'u por lan'o kaj re'ven'u pri'tond'it'a: am'a'j dezir'o'j kaj mav'a'j pasi'o'j oft'as tiel en la kamp'o'j kiel en la urb'o'j, tiel en la paŝt'ist'a'j kaban'o'j kiel en la reĝ'a'j palac'o'j… Oni elimin'u la tent'o'n, kaj mal'aper'os la pek'o; la kor'o ne avid'as kio'n okul'o ne vid'as, kaj pli valor'as eskap'i trans la heĝ'o'n ol aŭskult'i bon'ul'a'n pet'o'n.

—Bon'vol'u, Sancho, ne pli da proverb'o'j —dir'is do'n Quijote—. La unu'a el ili sufiĉ'us al vi por esprim'i vi'a'n pens'o'n. Kaj mi jam oft'e konsil'is vi'n, est'i ne tiel prodig'a je proverb'o'j kaj iom re'ten'i vi'n ĉi-rilat'e. Sed ŝajn'as al mi, ke mi predik'as en dezert'o: «La patr'in'o don'as al mi pun'o'n, sed mi plu'e ŝtel'as la farun'o'n».

—Vi'a moŝt'o ig'as mi'n memor'i la dir'o'n: «Kaldron'o rid'as pri pot'o kaj mem est'as kot'a». Vi admon'as mi'n ne dir'i proverb'o'j'n, sed vi verŝ'as ili'n du'op'e.

—Rimark'u, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ke mi uz'as la proverb'o'j'n ĝust'e kaj traf'e, kaj ili konform'as al la tem'o, kiel ring'o al fingr'o; sed vi tir'as ili'n je la har'o'j, per'fort'e tren'as ili'n, anstataŭ ili'n en'konduk'i glat'e kaj facil'e. Kaj, se mi bon'e memor'as, mi jam dir'is al vi ali'foj'e, ke la proverb'o'j est'as kurt'a'j maksim'o'j el'pren'it'a'j el la spert'o'j kaj medit'o'j de ni'a'j antikv'a'j saĝ'ul'o'j: kaj la proverb'o uz'at'a nek ĝust'e nek traf'e pli simil'as al absurd'o ol al maksim'o. Sed ni las'u ĉi afer'o'n, kaj tial, ke jam ven'as la nokt'o, ni iom devi'u de la voj'o ĝis ia lok'o, kie ni pov'os tra'nokt'i. Pri la morgaŭ'a tag'o, Di'o dispon'os.

Ili de'turn'is si'n de la voj'o kaj manĝ'is tard'e kaj sobr'e, ĉe la ĉagren'o de Sancho, kiu memor'is pri la mizer'o kaj la rigor'a viv'o de la vag'ant'a'j kavalir'o'j en arb'ar'o'j kaj mont'o'j, kvankam kelk'e'foj'e ili trov'is abund'o'n en kastel'o'j kaj dom'o'j, kiel, por ekzempl'o, ĉe do'n Dieg'o de Miranda, ĉe la edz'iĝ'o de la riĉ'a Camacho kaj ĉe do'n Antonio Moren'o. Sed la ŝild'ist'o pens'is, ke nek la tag'o nek la nokt'o daŭr'as sen'fin'e, do li dorm'is la tut'a'n tiu'n nokt'o'n, dum li'a

mast'o vigil'is.

[419] Hispan'a vort'o: «pan'er'o'j». Ankaŭ manĝ'aĵ'o el frit'it'a'j pan'er'o'j kun ajl'o'j kaj lard'o.

Ĉapitr'o 68

Pri la pork'a aventur'o okaz'int'a al do'n Quijote

La nokt'o aper'is iom nigr'a, ĉar la lun'o, kvankam en la ĉiel'o, ne trov'iĝ'is en lok'o, kie oni pov'us ĝi'n vid'i: ebl'e sinjor'in'o Dian'a oft'e ir'as promen'i al la antipod'o'j, kaj las'as ĉi tie la mont'o'j'n obskur'a'j kaj la val'o'j'n tenebr'a'j. Do'n Quijote ced'is al la natur'o, dorm'ant'e si'a'n unu'a'n dorm'o'n, sed sen don'i si'n al la du'a. Kontraŭ'e, Sancho neniam hav'is du'a'n, ĉar li dorm'is sen'inter'romp'e de la nokt'o ĝis la maten'o, kio montr'is li'a'n san'a'n kompleksi'o'n kaj li'a'n mank'o'n de zorg'o'j.

La cerb'um'ad'o de do'n Quijote ten'is la hidalg'o'n tiel sen'dorm'a, ke li vek'is la ŝild'ist'o'n kaj dir'is:

—Mi mir'as, Sancho, je la indiferent'em'o de vi'a natur'o. Mi preskaŭ kred'as, ke oni vi'n far'is el marmor'o aŭ el dur'a bronz'o, ĉar mank'as al vi ĉia emoci'o aŭ sent'o. Vi dorm'as, kaj dum'e mi vigil'as; vi kant'as, kaj dum'e mi plor'as; mi sven'as de fast'o, kaj dum'e vi torpor'as kaj eĉ ne pov'as spir'i, ĉar vi ŝtop'is al vi ĝis'krev'e la stomak'o'n. Al bon'a'j serv'ist'o aparten'as part'o'pren'i en la aflikt'o'j kaj sent'o'j de ili'a'j sinjor'o'j. Rimark'u: la seren'o de ĉi nokt'o, kaj la sol'ec'o ni'n ĉirkaŭ'ant'a invit'as ni'n inter'met'i vigil'o'n en ni'a'n dorm'o'n. Star'iĝ'u, je vi'a viv'o, ir'u iom for de ĉi tie kaj kun kuraĝ'a kor'o kaj dank'em'a spirit'o, don'u al vi tri'cent aŭ kvar'cent verg'o'j'n, part'o'pag'e de la verg'o'j, kiu'j'n vi ŝuld'as por la el'sorĉ'o de Dulcine'a. Kaj ĉi tio'n mi suplike pet'as de vi: mi ne vol'as lukt'i kun vi, kiel pas'int'foj'e, ĉar mi sci'as, ke vi hav'as pez'a'j'n man'o'j'n. Kiam vi fin'os vi'a'n skurĝ'ad'o'n, ni pas'os la ceter'o'n de la nokt'o kant'ant'e: mi, pri la for'est'o de mi'a kar'a; vi, pri la firm'o de vi'a am'o, kaj tiel ni komenc'os, jam de nun, ekzerc'iĝ'i por la paŝt'ist'a ofic'o, kiu'n ni plen'um'os en ni'a vilaĝ'o.

—Sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi ne est'as monaĥ'o, ke mi lev'iĝ'u mez'e de mi'a dorm'o kaj skurĝ'u mi'n. Kaj ŝajn'as al mi, ke ne est'us facil'a afer'o pas'i en unu moment'o de la dolor'o de la skurĝ'ad'o al la plezur'o de la kant'o'j. Vi'a moŝt'o las'u mi'n dorm'i kaj ne turment'u mi'n per ĉi afer'o de la verg'o'j, se vi ne vol'as ted'i mi'n ĝis tia ekstrem'o, ke mi ĵur'os, ke vi tuŝ'os al mi, ne unu har'o'n de mi'a haŭt'o, sed eĉ ne unu faden'o'n de mi'a vest'o.

—Ho, kal'a anim'o! Ho, kruel'a ŝild'ist'o, sen'dank'a al mi'a pan'o kaj al mi'a'j favor'o'j iam'a'j kaj futur'a'j! Vi ating'is per'e de mi gubernator'a'n posten'o'n, kaj per'e de mi vi pov'os baldaŭ akir'i la titol'o'n de graf'o aŭ ali'a'n simil'a'n nobel'ec'o'n. Vi'a'j esper'o'j plen'um'iĝ'os tuj kiam al'ven'os al si'a fin'o ĉi jar'o da ekzil'o, ĉar mi post tenebras spero lucem. [420]

—Mi ne kompren'as tio'n —respond'is Sancho—. Mi kompren'as nur, ke, dum mi dorm'as, mi sent'as neni'a'n tim'o'n, esper'o'n, zorg'o'n aŭ ambici'o'n. Di'o ben'u la invent'int'o'n de la dorm'o, ĉar ĝi est'as mantel'o, kiu kovr'as la pens'o'n de la hom'o; manĝ'o, kiu kontent'ig'as la mal'sat'o'n; akv'o, kiu esting'as la soif'o'n; fajr'o, kiu varm'ig'as la frid'o'n; frid'o, kiu moder'ig'as la varm'o'n, kaj fin'e, universal'a mon'o kapabl'a ĉio'n aĉet'i, kaj pes'il'o kies teler'o'j ten'as ĉe egal'a nivel'o la paŝt'ist'o'n

kaj la reĝ'o'n, la ul'o'n simpl'a'n kaj la saĝ'a'n. Laŭ'dir'e, la dorm'o hav'as nur unu mav'a'n flank'o'n, nom'e, ke ĝi simil'as al la mort'o. Kaj, inter mort'int'o kaj dorm'ant'o apenaŭ kuŝ'as diferenc'o.

—Neniam antaŭ'e mi aŭd'is vi'n parol'i tiel elegant'e kaj elokvent'e —dir'is do'n Quijote—. Kaj tio konfirm'as la proverb'o'n, kiu'n kelk'foj'e vi cit'as: «Kun kiu vi kun'iĝ'as, tia vi far'iĝ'as».

—La diabl'o mi'n pren'u! —respond'is Sancho—. Nun'temp'e, sinjor'o, ne mi litani'as per proverb'o'j. Ankaŭ vi'a moŝt'o las'as ili'n eskap'i el vi'a buŝ'o du'op'e kaj pli lert'e ol mi. Inter vi'a'j proverb'o'j kaj la mi'a'j cert'e kuŝ'as la diferenc'o, ke la vi'a'j ven'as ĝust'a'temp'e kaj la mi'a'j ne'oportun'e. Tamen ili ĉiu'j est'as proverb'o'j.

En ĉi moment'o de ili'a konversaci'o aŭd'iĝ'is surd'a kaj konfuz'a bru'o etend'iĝ'ant'a sur la ĉirkaŭ'a'j val'o'j. Do'n Quijote star'iĝ'is kaj al'met'is la man'o'n al la glav'o. Sancho kaŭr'is sub la azen'o'n, barikad'is si'n unu'flank'e per la kun'lig'it'a'j pec'o'j de la arm'aĵ'o kaj ali'flank'e per la ŝarĝ'o-sel'o, kaj tiel mult'e trem'is de tim'o, kiel do'n Quijote de ekscit'o. La bru'o intens'iĝ'is laŭ'mezur'e kiel ĝi proksim'iĝ'is al la du tim'ant'o'j: pli ĝust'e, al unu tim'ant'o, ĉar oni bon'e kon'as la kuraĝ'o'n de la ali'a.

Nu, okaz'is, ke kelk'a'j vir'o'j pelad'is sur'voj'e, kaj en la nokt'a'j hor'o'j, pli ol ses'cent pork'o'j'n por vend'i ili'n en foir'o. Kaj la greg'o far'is tiom da bru'o per si'a'j grunt'o'j kaj snuf'o'j, ke do'n Quijote kaj Sancho surd'iĝ'is kaj ne pov'is kompren'i la kaŭz'o'n de la tumult'o. La mult'nombr'a kaj grunt'a pork'ar'o aper'is subit'e, impet'e kaj sen'ord'e kaj, sen'rigard'e al la dign'o de do'n Quijote kaj Sancho, renvers'is kaj sur'tret'is ili'n, dis'ĵet'is la barikad'o'j'n de la ŝild'ist'o kaj rul'is, ne nur la hidalg'o'n, sed ankaŭ li'a'n ĉeval'o'n. La subit'a atak'o de la sordid'a'j best'o'j, kun ties grund'o'j kaj impet'o, ĵet'is en pelmel'o'n la ŝarĝ'o-sel'o'n, la arm'o'j'n, la azen'o'n, la ĉeval'o'n, la hidalg'o'n kaj la ŝild'ist'o'n. Sancho lev'is si'n sur la pied'o'j, tiel bon'e kiel li pov'is, kaj pet'is de si'a mastr'o ties glav'o'n, dir'ant'e, ke li vol'as mort'ig'i ses el tiu'j moŝt'a'j kaj krud-manier'a'j pork'o'j. Ĉar li jam vid'is, ke pork'o'j rul'is ili'n.

—Las'u tio'n, Sancho —respond'is do'n Quijote—. Ĉi humil'ig'a ofend'o ven'is al mi kiel pun'o pro mi'a pek'o, kaj est'as just'a decid'o de la ĉiel'o, ke venk'it'a kavalir'o est'u vor'at'a de ŝakal'o'j, pik'at'a de vesp'o'j kaj tret'at'a de pork'o'j.

—Kaj mi supoz'as —dir'is Sancho—, ke la ĉiel'o pun'as ankaŭ la ŝild'ist'o'n de venk'it'a kavalir'o per mord'o'j de muŝ'o'j, pik'o'j de pul'o'j kaj ronĝ'o'j de la mal'sat'o. Se ni, ŝild'ist'o'j, est'us fil'o'j, aŭ proksim'a'j parenc'o'j, de ni'a'j kavalir'o'j, oni vid'us logik'a tio'n, ke la pun'o de ili'a'j kulp'o'j fal'u ankaŭ sur ni'n ĝis la kvar'a generaci'o. Sed, kio'n komun'a hav'as la Sanchos kun la Quijotes? Nu, de'nov'e ni far'u al ni oportun'e, kaj ni dorm'u dum la iom'et'o da nokt'o rest'ant'a.

Morgaŭ fru'e ven'os plu'e, kaj la bon'a sort'o ni'n akompan'u.

—Vi dorm'u, Sancho —respond'is do'n Quijote—, ĉar por dorm'i vi ven'is en la mond'o'n. Mi nask'iĝ'is por vigil'i, kaj de nun ĝis la maten'iĝ'o mi don'os liber'o'n al mi'a'j pens'o'j, kaj ili'n el'verŝ'os en la form'o de madrigal'o, kiu'n mi kompon'is en mi'a kap'o hieraŭ nokt'e, sen ke vi sci'us.

—Ŝajn'as al mi —dir'is Sancho—, ke la pens'o'j taŭg'a'j por versi'o'j ne tro mult'as. Vi'a moŝt'o madrigal'u laŭ'plaĉ'e, dum mi dorm'os laŭ'pov'e.

Kaj tuj post'e, pren'ant'e al si tiom da grund'o, kiom li vol'is, la ŝild'ist'o si'n bul'ig'is kaj dorm'iĝ'is ĝis'ronk'e, sen ke li'n perturb'us kaŭci'o'j, ŝuld'o'j aŭ aflikt'o'j. Do'n Quijote, apog'it'e kontraŭ la trunk'o de fag'o aŭ kork-arb'o (ĉar Cid'e Hamete ne preciz'ig'as la spec'o'n de arb'o) kaj kun la sol'a akompan'o de si'a'j suspir'o'j, kant'is la jen'o'n:

Pens'ant'e, ho Amor'o,

ke vi mi'n vund'as fort'e kaj terur'e,

mi vol'as mort'i nur'e,

ke mi'n ne plu turment'u la dolor'o.

Sed kiam mi'n jam tent'as

la pens'o glit'i al la last'a spir'o,

mi tia'n ĝoj'o'n sent'as,

ke mi'n de'nov'e pren'as viv-dezir'o.

Viv’ est'as, por mi, mort'o;

kaj re al viv'o, mort'o mi'n al'tir'as.

Ho, kia strang'a sort'o:

kaj viv’ kaj mort'o kontraŭ mi'n konspir'as.

Kun ĉi vers'o do'n Quijote suspir'is kaj verŝ'is nombr'o'n da larm'o'j, kvazaŭ li'a'n kor'o'n ŝir'us du'obl'a dolor'o: pro li'a venk'it'ec'o kaj pro la for'est'o de Dulcine'a.

Ĉe tio al'ven'is la tag'iĝ'o, la sun'o traf'is per si'a'j radi'o'j la okul'o'j'n de Sancho, kiu vek'iĝ'is, streĉ'ant'e kaj sku'ant'e la du'on'inert'a'j'n membr'o'j'n. Post'e li vid'is la katastrof'o'n kaŭz'it'a'n de la pork'o'j en la viktuali'o, kaj mal'ben'is la greg'o'n pli ol unu foj'o. Fin'e, ili daŭr'ig'is si'a'n vojaĝ'o'n, kaj, ĉe la fal'o de la nokt'o, vid'is al'proksim'iĝ'i proksim'um'e dek sur'ĉeval'a'j'n vir'o'j'n kaj kvar aŭ kvin pied'ir'a'j'n. La kor'o de do'n Quijote sku'iĝ'is de ekscit'o, dum la ŝild'ist'o trem'is, ĉar la al'rajd'ant'o'j port'is lanc'o'j'n kaj ŝild'o'j'n kaj avanc'is batal-pret'e.

Do'n Quijote si'n turn'is al Sancho kaj dir'is:

—Sancho, se mi pov'us help'i mi'n per mi'a'j arm'il'o'j, kaj se mi'a promes'o ne katen'us al mi la man'o'j'n, mi for'blov'us ĉi skadr'o'n kiel aer-vezik'o'n. Sed ebl'e tio est'as, ne skadr'o, sed io ali'a.

Tiam al'ven'is la rajd'ant'o'j, kaj, sen dir'i eĉ unu vort'o'n, lev'is la lanc'o'j'n, ĉirkaŭ'is la hidalg'o'n, al'met'is la pint'o'n de la lanc'o'j al li'a'j brust'o kaj dors'o kaj minac'is li'n per mort'o. Unu el la pied'ir'a'j vir'o'j, kun fingr'o sur la lip'o'j por trud'i silent'o'n, pren'is la brid'o'n de Rocinante kaj de'turn'is la ĉeval'o'n de la voj'o, dum la ceter'a'j sur'pied'a'j ul'o'j pel'is la azen'o'n rajd'at'a'n de Sancho kaj sekv'is la paŝ'o'j'n de la ali'a, mez'e de mir'ind'a silent'o. Do'n Quijote vol'is du tri foj'o'j'n demand'i, kie'n oni li'n konduk'as, kaj kio'n ili vol'as: sed, tuj kiam ili komenc'is apert'i la buŝ'o'n, li'a eskort'o rapid'is ĝi'n ferm'i per la lanc'o'pint'o'j. Kaj sam'e okaz'is al Sancho, ĉar apenaŭ li montr'is i'a'n dezir'o'n parol'i, unu el la pied'ir'a'j al'prem'is si'a'n lanc'o'n al li, kaj sam'e al la azen'o, kvazaŭ oni pens'us, ke ankaŭ ĝi vol'as parol'i.

Dens'iĝ'is la nigr'o de la nokt'o, oni akcel'is la rapid'o'n de la ir'o, kaj kresk'is la tim'o de la du

kapt'it'o'j, des pli, ke de temp'o al temp'o ili aŭd'is dir'i:

—Marŝ'u, troglodit'o'j!

—Silent'u, barbar'o'j!

—Pag'u vi'a'n kulp'o'n, antropofag'o'j!

—Ne plend'u, scitoj!

—Ne apert'u la okul'o'j'n, Polifem'o'j, murd'ist'o'j, hom-manĝ'a'j leon'o'j!

Per ĉi nom'o'j, kaj ali'a'j simil'a'j, la eskort'o turment'is la orel'o'j'n de la kompat'ind'a'j do'n Quijote kaj Sancho.

Dum'e, Sancho dir'is en si:

—Ĉu ni tro'glad'it'a'j? Ĉu ni barbir'o'j? Ĉu ni sarkofag'o'j? Ĉu ni hund'et'o'j, kia'j'n oni al'vok'as, dir'ant'e: ŝit, ŝit! Al mi tut'e ne plaĉ'as tia'j mon'o'j. Mav'a vent'o al'blov'as al ni. La mis'fortun'o'j traf'as ni'n mult'op'e, kiel bat'o'j hund'o'n. Kaj Di'o vol'u, ke ĉi terur'a aventur'o fin'iĝ'u per nur'a skurĝ'ad'o.

Do'n Quijote, plen'a de stupor'o, ne sukces'is, malgraŭ si'a'j klopod'o'j, diven'i la senc'o'n kaj la cel'o'n de la insult'o'j, kvankam li kompren'is, ke li dev'us esper'i el ili neni'o'n bon'a'n, kaj tim'i ĉio'n mav'a'n. Proksim'um'e unu hor'o'n post la nokt'iĝ'o, ili al'ven'is al kastel'o, kies aspekt'o'n do'n Quijote baldaŭ re'kon'is, ĉar tem'is pri la kastel'o de la duk'o, kie antaŭ ne long'e la hidalg'o gast'is.

—Di'o mi'n protekt'u! —li dir'is, tuj kiam li re'kon'is la lok'o'n—. Kio'n signif'as ĉio ĉi? Ver'e, en ĉi dom'o reg'is ĝentil'o kaj afabl'o. Sed por la venk'it'o'j, la bon'o iĝ'as mav'o, kaj la mav'o plej'a mal'bon'o.

Ili en'ir'is en la ĉef'a'n kort'o'n de la kastel'o kaj vid'is ĝi'n tiel aranĝ'it'a kaj garn'it'a, ke ili'a konstern'o kresk'is, kaj ili'a tim'o du'obl'iĝ'is, kie oni vid'os en la sekv'ant'a ĉapitr'o.

[420] Latin'e: «mi esper'as la lum'o'n post la tenebr'o». Fraz'o el la Bibli'o (Ijob 17,12).

Ĉapitr'o 69

Pri la plej rar'a kaj strang'a aventur'o okaz'int'a al do'n Quijote en la tut'o de ĉi grand'a histori'o

La rajd'ant'o'j de'ĉeval'iĝ'is, kun'e kun la pied'ir'a'j vir'o'j pren'is abrupt'e kaj violent'e la hidalg'o'n kaj la ŝild'ist'o'n, kaj en si'a'j brak'o'j port'is ili'n al la kort'o. Ĉirkaŭ ĝi ard'is preskaŭ cent torĉ'o'j fiks'it'a'j al sur'mur'a'j ing'o'j, kaj laŭ'long'e de la galeri'o'j de la palac'o lum'is pli ol kvin'cent lampion'o'j, tiel, ke malgraŭ la nigr'o de la nokt'o, est'is klar'e kiel en la tag'o. Mez'e de la kort'o, proksim'um'e ses fut'o'j'n super la ter'o, lev'iĝ'is katafalk'o tut'e kovr'it'a per enorm'a baldaken'o el nigr'a velur'o, kaj ĉirkaŭ'e, sur la ŝtup'o'j, brul'is pli ol mil kandel'o'j el blank'a vaks'o en pli ol mil arĝent'a'j kandel'ing'o'j. Kaj sur la katafalk'o kuŝ'is la kadavr'o de pucelo tiel rav'a, ke ŝi'a bel'o ŝajn'is bel'ig'i la mort'o'n mem. Ŝi'a kap'o, kron'it'a per girland'o el divers'a'j bon'odor'a'j flor'o'j, ripoz'is sur brokat'a kusen'o, kaj ŝi ten'is inter si'a'j man'o'j, kruc'it'a'j sur la brust'o, flav'a'n palm'o'branĉ'o'n, t.e. la emblem'o'n de la venk'o. Ĉe unu flank'o de la kort'o oni star'ig'is pli fru'e scen'ej'o'n, kie, sur du seĝ'o'j, sid'is du person'o'j, ŝajn'e reĝ'o'j, ver'a'j aŭ fiktiv'a'j, ĉar ili port'is kron'o'n sur la kap'o kaj sceptr'o'n en la man'o'j. Ĉe la flank'o de ĉi scen'ej'o, kie'n oni ascend'is per kelk'a'j ŝtup'o'j, star'is ali'a'j du seĝ'o'j, kaj la kapt'int'o'j de do'n Quijote kaj Sancho sid'ig'is ili'n ambaŭ sur ĉi par'o'n da seĝ'o'j, mez'e de absolut'a silent'o kaj kompren'ig'ant'e per sign'o'j al la hidalg'o kaj al la ŝild'ist'o, ke ankaŭ ili ten'u la buŝ'o'n ferm'it'a. Sed eĉ sen prohib'a'j gest'o'j ili sam'e silent'us, ĉar ili'a surpriz'eg'o antaŭ ĉi spektakl'o paraliz'is ili'a'n lang'o'n.

Tiam supr'ir'is la scen'ej'o'n du grav'ul'o'j kun mult'e'nombr'a eskort'o, kaj do'n Quijote vid'is, ke la par'o'n form'as la duk'o kaj la duk'in'o, t.e. li'a'j iam'a'j ge'gast'ig'ant'o'j. Ambaŭ sid'iĝ'is sur du riĉ'e ornam'it'a'j seĝ'o'j, apud la du person'o'j, kiu'j ŝajn'is reĝ'o'j. Ne'ebl'e ne sent'i mir'o'n kaj konstern'o'n ĉe tio, des pli, kiam do'n Quijote rimark'is, ke la mort'a korp'o sur la katafalk'o est'as la kadavr'o de la bel'a Altisidora! Kiam la duk'o kaj la duk'in'o supr'ir'is la scen'ej'o'n, do'n Quijote kaj Sancho star'iĝ'is kaj far'is al ili profund'a'n riverenc'o'n, kaj la ge'duk'o'j reciprok'is, klin'ant'e iom la kap'o'n. Subit'e unu vir'o proksim'iĝ'is al Sancho, ĵet'is sur li'n rob'o'n el nigr'a fusten'o tut'e pri'pentr'it'a per fajr'a'j flam'o'j, de'tir'is li'a'n ĉap'o'n, anstataŭ'ig'is ĝi'n per karton'a mitr'o, simil'a al la kap'vest'o'j port'at'a'j de la kondamn'it'o'j de la Sankt'a Inkvizici'o, kaj flustr'is en li'a'n orel'o'n ne apert'i la buŝ'o'n, ĉar, ali'e, oni ŝtop'us ĝi'n per bend'o, aŭ oni pren'us de li la viv'o'n. Sancho rigard'is si'n de la kap'o ĝis la pied'o'j, kaj vid'is, ke li ard'as inter flam'o'j. Sed tial, ke li sent'is neniam brul-vund'o'n, li tut'e ne zorg'is. Li de'met'is la mitr'o'n, vid'is ĝi'n kun ties pentr'it'a'j diabl'o'j, de'nov'e ĝi'n met'is sur si'a'n kap'o'n, kaj dir'is en si:

—Bon'e, ke nek la flam'o'j brul'ig'as, nek la diabl'o'j mi'n for'port'as.

Ankaŭ do'n Quijote rigard'is li'n, kaj, kvankam la tim'o paraliz'is si'a'j'n sent'o'j'n, li ne pov'is ne rid'i je la aspekt'o de Sancho. Tiam, ŝajn'e de sub la katafalk'o, komenc'is lev'iĝ'i agrabl'a kaj dolĉ'a muzik'o de flut'o'j, kies melodi'o, sen akompan'o de hom'a'j voĉ'o'j —ĉar en tia lok'o eĉ la silent'o mem mut'is— son'is mol'e kaj nostalgi'e. Subit'e, apud la kap'kusen'o de la ŝajn'e mort'a korp'o aper'is bel'a jun'ul'o vest'it'a laŭ la Roman'a stil'o, kaj, akompan'ant'e si'n per harp'o, kant'is

kun voĉ'o klar'a kaj bel'e nuanc'it'a la du jen'a'j'n stanc'o'j'n: Ĝis viv’ re'ven'os al Altisidora

mort'int'a pro kruel’ de do'n Quijote,

kaj dum en ĉi kort'eg'o bril'e or'a

funebr'os dam'o'j, morn'a'j ĝis'ĵabot'e,

kaj la duenj'o'j'n en drelik’ rigor'a

aflikt'o prem'os daŭr'e kaj despot'e,

mil kant'os ŝi'n, ho fat'o, ho graci'o!

pli bon'e ol la bard'o de Tracio. [421]

Kaj pens'as mi, ke, eĉ en la trans'mond'o, [422]

ne ĉes'os mi en ĉi labor'o kant'a:

de mi'a lang'o mort'a flu'os ond'o

por laŭd'i vi'n, pucelo plej am'ant'a.

L’ anim'o mi'a, for de l’ viv'o-rond'o

kaj konduk'at'a tra la Stiks'o hant'a,

tiel inspir'e kant'os vi'n sen ĉes'o,

ke halt'os aŭd'i l’ akv'o de Forges'o.

—Sufiĉ'e jam! —dir'is unu el la du ŝajn'a'j reĝ'o'j—. Sufiĉ'e jam, di'a kant'ant'o. Neniam vi fin'us la task'o'n prezent'i al ni la mort'o'n kaj la ĉarm'o'j'n de la sen'kompar'a Altisidora. Ŝi ne mort'is, mal'e ol la sen'sci'a mond'o pens'as: ŝi viv'as ankoraŭ sur la lang'o de la Fam'o, kaj de'nov'e efektiv'e viv'os, kiam Sancho Panza, ĉi tie trov'iĝ'ant'a, sufer'u la pun'o'n, kiu ŝi'n re'lev'os al la lum'o. Ho vi, Radamantis'o, vi juĝ'as kun mi en la tenebr'a'j kavern'o'j de Lete'o, kaj sci'as kio'n decid'is la ne'penetr'ebl'a destin'o rilat'e al la resurekt'o de ĉi pucelo: nu, tuj parol'u kaj far'u la deklar'o'n, por ke ne prokrast'iĝ'u la feliĉ'o, kiu'n ni atend'as de ŝi'a re'viv'ig'o.

Apenaŭ tio'n dir'is Mino'o, juĝ'ist'o kaj kompan'o de Radamantis'o, ĉi last'a star'iĝ'is kaj dir'is:

—Nu, hom'o'j de ĉi palac'o, sen'rang'a'j kaj nobel'a'j, alt'a'j kaj bas'a'j, ven'u unu post ali'a, kaj ĉiu far'u du'dek kvar naz'tord'o'j'n al la vizaĝ'o de Sancho, kaj dek du pinĉ'o'j'n kaj ses pingl'o'pik'o'j'n al li'a'j brak'o'j kaj ren'o'j, ĉar la resurekt'o de Altisidora de'pend'as de la plen'um'o de ĉi ceremoni'o.

Tiam Sancho romp'is si'a'n silent'o'n, kri'ant'e:

—Je mi'a viv'o, mi prefer'us turn'iĝ'i en maŭr'o'n, antaŭ ol konsent'i, ke oni tord'u al mi la naz'o'n.

Per mil diabl'o'j, kio'n komun'a'n hav'as la kned'ad'o de mi'a vizaĝ'o kun la resurekt'o de ĉi pucelo? «Tiom bon'gust'is al la old'a la spinac'o'j, ke ŝi manĝ'is ili'n verd'a'j, sek'a'j… kaj sen lac'o». Oni en'sorĉ'is Dulcine'a'n, kaj mi dev'as skurĝ'i mi'n, por ke ŝi el'sorĉ'iĝ'u. Altisidora mort'is de ia mal'san'o, kiu'n Di'o vol'is send'i al ŝi, kaj, por ke ŝi resurekt'u, oni dev'as naz'tord'i mi'n du'dek kvar foj'o'j'n, tru'i mi'a'n korp'o'n per pingl'o'pik'o'j kaj blu'ig'i al mi la brak'o'j'n per pinĉ'o'j… Far'u tia'n ŝerc'o'n al vi'a av'o! Mi est'as old'a hund'o kaj ne obe'as ajn'a'n fajf'o'n!

—Tiam, vi mort'os —laŭt'e respond'is Radamantis'o—. Mol'ig'u vi'n, tigr'o; humil'ig'u vi'n,

orgojl'a Nimrod'o; sufer'u silent'e, ĉar neni'o'n ne'ebl'a'n oni pet'as de vi, kaj ne cerb'um'u pri la rigor'o'j de ĉi afer'o. Oni naz'tord'os vi'n; oni tru'os vi'n; oni pinĉ'os vi'n, ĝis vi ve'os. Nu, hom'o'j, plen'um'u mi'a'n ordon'o'n; se ne, mi ĵur'as kiel honest'a vir'o, ke vi pri'plor'os, ke vi nask'iĝ'is.

Ĉe tio aper'is proksim'um'e ses duenj'o'j, unu post la ali'a, tra'ir'ant'a'j la kort'o'n. Kvar el ili port'is okul'vitr'o'j'n, kaj ĉiu'j ten'is lev'it'a la dekstr'a'n man'o'n; la manik'o'j, supr'e'n'fald'it'a'j, rivel'is kvar col'o'j'n da nud'a brak'o, por ke la man'o'j ŝajn'u pli long'a'j, laŭ la nun'a mod'o. Tuj kiam Sancho vid'is la duenj'o'j'n, li dir'is, muĝ'ant'e kiel taŭr'o:

—La tut'a mond'o fingr'um'u mi'n, sed neniam la duenj'o'j, tut'e ne! Oni kat'um'u al mi la vizaĝ'o'n, kiel oni far'is al mi'a mastr'o en ĉi sam'a kastel'o. Oni tru'u mi'a'n korp'o'n per la pint'o'j de akr'a'j dagoj. Oni rost'u mi'a'j'n brak'o'j'n per ruĝ-ard'a'j tenajl'o'j. Mi ĉio'n el'ten'os kun pacienc'o por komplez'i ĉi sinjor'o'j'n. Sed duenj'o'j'n ne tuŝ'u mi'n: tio'n mi ne toler'os, eĉ se la diabl'o mi'n pren'os.

Ankaŭ do'n Quijote romp'is si'a'n silent'o'n, dir'ant'e al Sancho:

—Hav'u pacienc'o'n, fil'o, far'u komplez'o'n al ĉi sinjor'o'j, kaj dank'u la ĉiel'o'n, ke ĝi dot'is vi'n per tia kapabl'o, ke, vi'n pun'ant'e, vi pov'as el'sorĉ'i en'sorĉ'it'o'j'n kaj re'viv'ig'i mort'int'o'j'n.

Jam la duenj'o'j proksim'iĝ'is al Sancho, kaj, pli trankvil'a kaj konsent'em'a, li far'is al si oportun'e sur la seĝ'o kaj prezent'is si'a'n vizaĝ'o'n kaj barb'o'n al la unu'a duenj'o. Ŝi far'is al li bel'a'n naz'tord'o'n kaj post'e profund'a'n riverenc'o'n.

—Ne uz'u tiom da ĝentil'aĵ'o'j kaj ankaŭ ne tiom da ŝmink'o, sinjor'in'o duenj'o —dir'is Sancho

—. Je Di'o, vi'a'j man'o'j fetor'as je tualet'a vinagr'o!

Fin'e ĉiu'j duenj'o'j naz'tord'is li'n, kaj mult'a'j ali'a'j dom'an'o'j li'n pinĉ'is. Sed li ne pov'is el'ten'i la pik'ad'o'n de la pingl'o'j, do li salt'is de la seĝ'o kun vid'ebl'a koler'o, pren'is de apud si unu brul'a'n torĉ'o'n, kaj ĵet'is si'n kontraŭ la duenj'o'j kaj la ceter'a'j ekzekut'ist'o'j, kri'ant'e:

—For, send'it'o'j de la infer'o, for! Ĉu vi kred'as ke mi est'as el bronz'o kaj ne sent'as vi'a'n turment'ad'o'n?

Ĉe tio Altisidora, sen'dub'e lac'a post long'a kaj sen'mov'a kuŝ'ad'o, turn'is si'n sur'flank'e'n, kaj la spekt'ant'o'j dir'is unu'voĉ'e:

—Altisidora viv'as! Altisidora viv'as!

Radamantis'o pet'is la ŝild'ist'o'n, ke li trankvil'iĝ'u, ĉar ili'a cel'o est'as jam ating'it'a. Do'n Quijote, vid'ant'e Altisidora mov'iĝ'i, genu'iĝ'is antaŭ Sancho kaj dir'is:

—Nun est'as la ĝust'a moment'o —ho fil'o de mi'a kor'o, ne jam ŝild'ist'o mi'a— por ke vi don'u al vi laŭ'dev'e kelk'a'j'n el la vip'o'bat'o'j neces'a'j por la el'sorĉ'o de Dulcine'a. Mi dir'as la ĝust'a'n moment'o'n, ĉar vi'a kapabl'o vid'ebl'e posed'as nun si'a'n tut'a'n fort'o'n kaj pov'as ating'i kio'n oni esper'as de ĝi.

—Ĉi afer'o ŝajn'as al mi, ne miel'o sur kuk'o'n, sed gal'o sur gal'o'n. Est'us bel'e ke, post la naz'tord'o'j, pik'o'j kaj pinĉ'o'j, ven'us la vip'ad'o. Nun mank'as ankoraŭ, ke vi lig'u al mi'a kol'o pez'a'n ŝton'o'n kaj ĵet'u mi'n en put'o'n, kio ne don'us al mi grand'a'n zorg'o'n, se, por kurac'i la mal'san'o'j'n de ali'a'j person'o'j, mi dev'us est'i la viktim'o. Las'u mi'n en pac'o: se ne, mi ĵur'as, ke mi ne respond'os pri mi mem, kaj send'os ĉio'n al la diabl'o.

Altisidora lev'is si'n en sid'a'n pozici'o'n sur la katafalk'o, kaj oni kri'is unu'voĉ'e:

—Viv'u Altisidora! Altisidora viv'u long'e!

La ge'duk'o'j kaj la reĝ'o'j Mino'o kaj Radamantis'o star'iĝ'is kaj en grup'o kun do'n Quijote kaj Sancho ir'is al Altisidora kaj help'is ŝi'n descend'i de la katafalk'o. La knab'in'o, simul'ant'e du'on'sven'i, si'n klin'is antaŭ la ge'duk'o'j kaj la reĝ'o'j, flank'rigard'is la hidalg'o'n kaj dir'is:

—Di'o vi'n pardon'u, indiferent'a kavalir'o, ĉar, pro vi'a kruel'o, mi sid'is en la trans'a mond'o ŝajn'e pli ol mil jar'o'j'n. Kaj vi'n, ho kompat'em'a ŝild'ist'o de la mond'o, mi dank'as pro mi'a nov'a viv'o. Amik'o Sancho, de nun vi pov'os dispon'i pri ses ĉemiz'o'j mi'a'j, kiu'j'n mi don'os al vi, por ke vi far'u el ili ses por vi. Kaj, kvankam ne ĉiu'j est'as nov'a'j, almenaŭ ili est'as pur'a'j.

Sancho, kun la genu'o'j sur la plank'o kaj la mitr'o en la man'o, dank'is ŝi'n pro la donac'o per kis'o sur ŝi'a man'o. La duk'o ordon'is, ke oni pren'u de li la mitr'o'n kaj la rob'o'n el flam'o'j, kaj re'don'u al li li'a'n ĉap'o'n kaj sajon. Sancho suplikis, ke oni li'n permes'u konserv'i la rob'o'n kaj la mitr'o'n kiel memor'aĵ'o'n de tiel ne'imag'ebl'a aventur'o. La duk'in'o konsent'is, dir'ant'e, ke li sci'as tre bon'e, ke ŝi est'as li'a grand'a amik'in'o. La duk'o ordon'is, ke oni re'tir'u si'n de la kort'o, ke ĉiu ir'u en la intern'o'n de la kastel'o, kaj ke oni konduk'u la hidalg'o'n kaj la ŝild'ist'o'n al la sam'a'j ĉambr'o'j, kie ili jam antaŭ'e loĝ'is.

[421] Orfe'o, sorĉ'a muzik'ist'o, fil'o de Apolon'o kaj Klioa. Sub'ir'is en Hadeson por de tie re'ven'ig'i si'a'n edz'in'o'n Eŭridic'a'n.

[422] La vers'o'j de ĉi tiu oktav'o aparten'as al la 3-a Eklog'o de Garcilaso de la Veg'a.

Ĉapitr'o 70

Kiu sekv'as la ses'dek'naŭ'a'n kaj trakt'as pri afer'o'j tut'e neces'a'j por la klar'a kompren'o de ĉi histori'o

Sancho tra'dorm'is la nokt'o'n sur rul-lit'o en la sam'a ĉambr'o kun do'n Quijote, kio'n la ŝild'ist'o volont'e est'us evit'int'a, ĉar li sci'is, ke li'a mastr'o ne las'us li'n dorm'i per si'a'j demand'o'j kaj respond'o'j; kaj Sancho ne inklin'is tre babil'i, tial, ke la dolor'o'j de li'a pas'int'a tortur'o tro freŝ'is en li'a memor'o kaj ne las'is li'a'n lang'o'n liber'a. Ver'dir'e, li prefer'us dorm'i sol'a en kaban'o, ol akompan'at'a en tiel luks'a ĉambr'o. Li'a'j tim'o kaj suspekt'o montr'iĝ'is bon'e baz'it'a'j, ĉar, apenaŭ do'n Quijote en'lit'iĝ'is, li dir'is:

—Kio'n vi pens'as, Sancho, pri la ĉi-nokt'a event'o? Grand'a'n kaj potenc'a'n fort'o'n hav'as la disdegn'at'a am'o. Vi vid'is per vi'a'j propr'a'j okul'o'j Altisidoran mort'a. Kaj ŝi'n pere'ig'is, ne sag'o'j, ne glav'o'j aŭ ali'a'j arm'o'j, ne letal'a venen'o, sed la kruel'o kaj la rigor'o, per kiu'j mi ĉiam trakt'is ŝi'n.

—Kiom pli bon'e, se ŝi mort'int'us, kiel kaj kiam plaĉ'us al ŝi —respond'is Sancho—, kaj las'us mi'n trankvil'a, se konsider'i, ke mi nek en'am'ig'is ŝi'n al mi, nek disdegn'is ŝi'n en mi'a tut'a viv'o. Mi ne sci'as, nek kapabl'as kompren'i, kiel mi jam dir'is al vi ali'foj'e, kia'manier'e la resurekt'o de Altisidora, pucelo pli kapric'em'a ol saĝ'a, pov'as hav'i i'a'n rilat'o'n kun la tortur'ad'o de Sancho Panza. Nun mi klar'e vid'as, ke en la mond'o ekzist'as sorĉ'o'j kaj sorĉ'ist'o'j, kaj Di'o gard'u mi'n de ili, ĉar mi ne sci'as gard'i mi'n mem. Ĉiu'okaz'e, mi suplikas vi'a'n moŝt'o'n, ke vi las'u mi'n dorm'i kaj ne far'u al mi pli da demand'o'j, se vi ne vol'as, ke mi ĵet'u mi'n tra la fenestr'o.

—Dorm'u, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—, se vi'n permes'as dorm'i la dolor'o de naz-tord'o'j, pik'o'j kaj pinĉ'o'j.

—Neni'a dolor'o super'is la humil'ig'a'n ofend'o'n de la naz-tord'o'j, eĉ se nur pro tio, ke ili'n far'is al mi man'o'j de duenj'o'j. La diabl'o ili'n pren'u! —dir'is Sancho—. Sed mi re'foj'e suplikas vi'a'n moŝt'o'n, ke vi las'u mi'n dorm'i. La dorm'o est'as rimed'o kontraŭ la mizer'o'j spert'at'a'j en ni'a vek'it'ec'o.

—Bon'e do —dir'is do'n Quijote—. Di'o vi'n akompan'u.

Ambaŭ ek'dorm'is, kaj Cid'e Hamete, aŭtor'o de ĉi long'a histori'o, profit'as ili'a'n dorm'o'n por rakont'i al ni, kio do mov'is la duk'o'n kaj la duk'in'o'n kov'i kaj efektiv'ig'i la ĵus pri'skrib'it'a'n mistifik'o'n. Li dir'as, ke la bakalaŭr'o Sansón Carrasco ne forges'is, ke do'n Quijote fal'ig'is kaj venk'is la Kavalir'o'n de la Spegul'o'j, kies fal'o kaj fiask'o renvers'is kaj ruin'ig'is li'a'n projekt'o'n; tiel do, li decid'is prov'i de'nov'e si'a'n sort'o'n kun la esper'o sukces'i ĉi-foj'e. Per'e de la paĝi'o al'port'int'a al Teresa Panza, edz'in'o de Sancho, la leter'o'n kaj la donac'o'j'n, la bakalaŭr'o inform'is si'n pri la tiam'a rest'ad'ej'o de do'n Quijote, hav'ig'is al si nov'a'j'n arm'aĵ'o'j'n kaj ĉeval'o'n, pentr'is blank'a'n lun'o'n sur si'a'n ŝild'o'n, kaj ŝarĝ'is ĉio'n sur mul'o'n, kiu'n konduk'is, ne

li'a iam'a ŝild'ist'o Tomás Cecial —ĉar la bakalaŭr'o tim'is, ke do'n Quijote aŭ Sancho pov'us re'kon'i li'n— sed ali'a kamp'ul'o. Post'e Sansón ir'is al la kastel'o de la duk'o, kaj la nobel'o inform'is li'n pri la for'ir'o de la hidalg'o kaj pri ties intenc'o direkt'i si'n al Zaragoza part'o'pren'i tie en la turnir'o'j. La duk'o rakont'is al la bakalaŭr'o ankaŭ pri la mistifik'o far'it'a al do'n Quijote rilat'e al la el'sorĉ'o de Dulcine'a je la kost'o de la pug'o de Sancho. Kaj fin'e li parol'is pri la ŝerc'o de Sancho kontraŭ li'a propr'a mastr'o, ĉar la ŝild'ist'o ig'is li'n kred'i, ke Dulcine'a est'as en'sorĉ'it'a kaj trans'form'it'a en kamp'ul'in'o'n, kaj pri tio, ke la duk'in'o, li'a edz'in'o, konvink'is Sanchon, ke li erar'as, kaj ke ver'e kaj fakt'e oni en'sorĉ'is Dulcine'a'n. La bakalaŭr'o mir'is kaj rid'is tiel je la ruz'o kaj simpl'o de Sancho kiel je la ekstrem'a frenez'o de do'n Quijote. La duk'o pet'is li'n, ke, post ol li renkont'us de'nov'e la hidalg'o'n, li, venk'it'e aŭ

venk'int'e, re'vizit'u li'n en si'a re'ven'a vojaĝ'o por rakont'i al li ĉio'n okaz'int'a'n. La bakalaŭr'o promes'is tio'n far'i, for'rajd'is serĉ'i la hidalg'o'n, ne trov'is li'n en Zaragoza, plu ir'is sur la voj'o antaŭ'e'n… kaj la rezult'o'n oni jam kon'as. Post'e li re'ven'is al la kastel'o de la duk'o kaj rakont'is al li ĉio'n, inkluziv'e la kondiĉ'o'j'n de la duel'o, kaj dir'is, ke do'n Quijote, kiel bon'e vag'ant'a kavalir'o, jam ir'as sur la voj'o re'turn'e por plen'um'i si'a'n vort'o'n sid'i en si'a vilaĝ'o unu jar'o'n, en kies temp'o ebl'e li re'san'iĝ'us de si'a frenez'o. Sansón al'don'is, ke, fakt'e por ating'i tio'n, li sur'met'is divers'a'j'n mask'o'vest'o'j'n, kaj ke est'us bedaŭr'ind'e, ke vir'o tiel inteligent'a kiel do'n Quijote rest'us frenez'a. Post'e Sansón adiaŭ'is la duk'o'n, re'ven'is al si'a vilaĝ'o kaj atend'is tie la hidalg'o'n, kiu sekv'ad'is, se tiel dir'i, li'a'j'n paŝ'o'j'n.

La duk'o hav'is tiam la ide'o'n far'i al do'n Quijote la menci'it'a'n ŝerc'o'n: tiel mult'e plaĉ'is al li la humor'o de Sancho kaj de do'n Quijote! Sur la voj'o'j for'a'j kaj proksim'a'j ĉirkaŭ la kastel'o, en lok'o'j kie —li pens'is— pov'us pas'i la hidalg'o re'ven'e al si'a vilaĝ'o, la duk'o posten'ig'is nombr'o'n da serv'ist'o'j sur'pied'a'j kaj sur'ĉeval'a'j, kun la ordon'o, ke ili konduk'u li'n al la kastel'o, kontraŭ li'a vol'o se neces'e, se oni li'n trov'us. Nu, oni li'n trov'is, aviz'is la duk'o'n, kaj ĉi last'a, tiel avert'it'a, kaj jam antaŭ'e ĉio'n prepar'int'a, ordon'is fajr'i la torĉ'o'j'n kaj la lampion'o'j'n de la kort'o kaj met'i Altisidoran sur la katafalk'o'n, kun la tut'o da rekvizit'o'j jam menci'it'a'j; kaj ĉio aspekt'is tiel natur'e kaj konvink'e, ke ĝi apenaŭ diferenc'is de la ver'o.

Ĉide Hamete eĉ asert'as, ke, laŭ li'a opini'o, la mistifik'ant'o'j frenez'is tiel mult'e kiel la mistifik'at'o'j, kaj ke la ge'duk'o'j est'is ĉe la rand'o aper'i kiel idiot'o'j, ĉar ili tiel fort'e klopod'is ŝerc'i kontraŭ du stult'ul'o'j.

Kiam la maten'iĝ'o ili'n surpriz'is, unu dorm'is ankoraŭ ĝis'ronk'e; kaj la ali'a vigil'is sub la influ'o de si'a'j ekzalt'a'j pens'o'j, ĉar do'n Quijote, venk'it'o aŭ venk'int'o, neniam ŝat'is pigr'i en la mol'o de la plum'o-lit'o. Nu, sekv'ant'e la humor'o'n de si'a'j ge'mastr'o'j, Altisidora (re'ven'int'a, laŭ

la hidalg'o, de la mort'o en la viv'o'n), en tunik'o el blank'a taft'o pri'sem'it'a per or-kolor'a'j flor'o'j, kun la sam'a girland'o, kiu'n ŝi port'is sur la katafalk'o, kun la har'ar'o loz'a sur la ŝultr'o'j, kaj apog'at'e al long'a baston'o el bel'a kaj nigr'a ebon'o, en'ir'is en la ĉambr'o'n de do'n Quijote.

Ĉi aper'o kaŭz'is al li tiom da konfuz'o kaj konstern'o, ke li bul'iĝ'is kaj kaŝ'is si'n preskaŭ tut'e sub tuk'o'j kaj peplom'o'j, ne'kapabl'a dir'i eĉ unu vort'o'n de salut'o. Altisidora sid'iĝ'is sur seĝ'o apud la kap'o de la lit'o, ĵet'is fort'a'n suspir'o'n kaj dir'is kun voĉ'o mol'a kaj kares'a:

—Kiam vir'in'o'j de alt'a rang'o kaj ĉast'a'j puceloj sur'tret'as si'a'n propr'a'n honor'o'n, permes'ant'e, ke ili'a'j lang'o'j dis'kon'ig'u tut'e sen'rezerv'e la sekret'o'n de ili'a'j kor'o'j, tiam ili trov'iĝ'as en delikat'a situaci'o. Sinjor'o do'n Quijote de La Mancha, mi est'as unu el ĉi vir'in'o'j am-frap'it'a'j,

venk'it'a'j kaj sen'esper'a'j, sed tiel mult'e tro pacienc'a kaj honest'a, ke mi'a anim'o eksplod'is pro la long'a re'ten'ad'o de mi'a pasi'o, kaj mi perd'is la viv'o'n. Pro aflikt'o kaŭz'it'a de vi'a kruel'o, ho vi, obstin'a kavalir'o, pli dur'a ol marmor’ al mi'a'j plend'o'j, mi kuŝ'is mort'a du tag'o'j'n, aŭ

almenaŭ tio'n oni post'e dir'is al mi. Kaj mi ne rest'is definitiv'e en la trans'a mond'o, dank’ al tio, ke Amor'o mi'n kompat'is kaj don'is rimed'o'n al mi'a mal'san'o per la turment'o de ĉi bon'a ŝild'ist'o.

—Amor'o pov'int'us help'i si'n per mi'a azen'o —dir'is Sancho—, kaj mi tre dank'us li'n pro tio

—. Sed dir'u, sinjor'in'o (kaj la ĉiel'o favor'u vi'n per am'ant'o pli tener'a ol mi'a mastr'o!) kio'n vi vid'is en la trans'a mond'o? Kia est'as la infer'o? Ĉar mort'int'o'j en stat'o de desper'o nepr'e dev'as ir'i tie'n!

—Se dir'i la ver'o'n —respond'is Altisidora—, ŝajn'e mi ne tut'e mort'is, ĉar en la infer'o'n mi ne en'ir'is: la en'ir'int'o'j tie'n ne pov'as el'ir'i, eĉ se ili vol'us. Ver'dir'e, mi al'ven'is ĝis la pord'o, kie proksim'um'e dek du diabl'o'j en kulot'o kaj sajo, kun Valon'a'j kol'um'o'j garn'it'a'j per flandr'a punt'o, kun man'um'o'j el la sam'a material'o, kaj kun kvar col'o'j da nud'a brak'o por ke la man'o'j ŝajn'u pli long'a'j, lud'is tenis'o'n. Ili uz'is fajr'a'j'n raked'o'j'n kaj (jen plej mir'ig'a afer'o) lud'is, ne per pilk'o'j, sed per libr'o'j ŝajn'e plen'a'j de aer'o kaj stup'o. Tamen, mi'n absolut'e surpriz'is la fakt'o, ke ĉiu'j lud'ant'o'j grumbl'is, kverel'is kaj sakr'is, kvankam, kiel sci'at'e, en la lud'o'j gajn'ant'o'j ĝoj'as kaj la perd'ant'o'j trist'as.

—Ne strang'e —dir'is Sancho—. La diabl'o'j, lud'ant'a'j aŭ ne, neniam pov'as sent'i ĝoj'o'n, eĉ se ili gajn'us.

—Jes, sen'dub'e —respond'is Altisidora—. Sed ali'a afer'o tre mir'ig'as, pli ĝust'e, mir'ig'is mi'n, nom'e, ke per la unu'a raked-frap'o la pilk'o detru'iĝ'is kaj ne plu taŭg'is, sekv'e la diabl'o'j konsum'is libr'o'j'n old'a'j'n kaj nov'a'j'n kun ekster'ordinar'a rapid'o. Kaj tiel fort'a'n bat'o'n ili don'is al unu libr'o, nov'a kaj fort'e bind'it'a, ke ties intest'o, mi vol'as dir'i, ties foli'o'j, dis'flug'is. Dir'is unu diabl'o al la ali'a: «Rigard'u, pri kio tem'as la libr'o». Kaj li'a kompan'o respond'is: «Ĝi est'as la Du'a Part'o de la Histori'o de do'n Quijote de La Mancha, verk'it'a, ne de ĝi'a original'a aŭtor'o Cid'e Hamete, sed de aragono nask'iĝ'int'a, laŭ li, en Tordesillas». «For'met'u ĝi'n!», kri'is la unu'a diabl'o. «Ĵet'u ĝi'n en la abism'o'n de la infer'o, ke mi ne plu ĝi'n vid'u!».

«Tiel mav'a ĝi est'as?», demand'is la ali'a. «Tiel mav'a, ke se mi entrepren'us far'i ĝi'n pli mal'bon'a, mi ne sukces'us». Ili daŭr'ig'is si'a'n lud'o'n, paf'ant'e ali'a'j'n libr'o'j'n per la raked'o'j. Sed, kiam mi aŭd'is la nom'o'n de mi'a kar'a am'at'a do'n Quijote, mi pen'is re'ten'i ĉi vizi'o'n en mi'a memor'o.

—Sen'dub'e tem'is pri vizi'o —dir'is do'n Quijote—, ĉar en la mond'o ekzist'as sol'e nur unu do'n Quijote: mi mem. Est'a ver'e, ke tiu du'a part'o de la histori'o cirkul'as de hom'o'j al hom'o'j, sed halt'as en nenies man'o'j, ĉar ĉiu ĝi'n re'ĵet'as kvazaŭ pilk'o'n. Mi sent'is do neni'a'n angor'o'n, kiam mi aŭd'is, ke mi vag'as kiel fantom'o en la tenebr'o'j de la infer'a abism'o, aŭ en la klar'a lum'o de la ter'o, ĉar mi ne est'as la protagonist'o de tia histori'o. Se ĝi est'os bon'a, fidel'a al la ver'o, ĝi viv'os dum jar'cent'o'j; se mav'a, ne tro long'os ĝi'a voj'o de la lul'il'o al la tomb'o.

Altisidora pret'is daŭr'ig'i si'a'n am'a'n plend'ad'o'n kontraŭ la hidalg'o, sed antaŭ ol ŝi pov'us parol'i, li dir'is:

—Mi jam sci'ig'is al vi mult'foj'e, sinjor'in'o, ke mi'n aflikt'as, ke vi elekt'is mi'n kiel objekt'o'n de vi'a'j pens'o'j, ĉar mi pov'as nur dank'i vi'n pro ili, sed ne ili'n reciprok'i. Mi ven'is en la mond'o'n por aparten'i al Dulcine'a de El Toboso. La destin'o (se ĝi ekzist'as) rezerv'is mi'n por ŝi, kaj pens'i, ke ali'a ĉarm'ul'in'o pov'us anstataŭ'i ŝi'n en mi'a kor'o, est'us pens'i i'o'n ne'imag'ebl'a'n. Tio dev'us sufiĉ'i, por ke vi sen'iluzi'iĝ'u kaj ten'iĝ'u inter la lim'o'j de vi'a pudor'o: ĉar van'as pretend'i ne'ebl'o'n.

Ĉe tio Altisidora, simul'ant'e grand'a'n agit'iĝ'o'n kaj furioz'o'n dir'is:

—Je Di'o, do'n Gado, bronz'a-kor'a, ŝton-anim'a, pli obstin'a kaj sen'konsider'a ol kamp'ul'o, kiam li hav'as la ĉef'a'n voĉ'o'n! Se mi ĵet'os mi'n kontraŭ vi'n, mi el'ŝir'os al vi la okul'o'j'n! Ĉu ver'e vi pens'as, do'n venk'it'o kaj do'n tra'bat'it'o, ke mi mort'is pro vi? Sci'u, ke la ĉi-nokt'a spektakl'o est'is nur fars'o. Mi ne est'as vir'in'o pret'a toler'i, pro kamel'o kiel vi, eĉ dolor'et'o'n en la nigr'o de mi'a'j ung'o'j, des mal'pli las'i mi'n mort'i.

—Tio'n mi firm'e kred'as —dir'is Sancho—, ĉar mort'i pro am'o est'as ne pli ol rid'ind'a fantazi'o. La ge'am'ant'o'j parol'as pri tia mort'o, sed, kiu kred'us, ke ĝi efektiv'e okaz'as?

En ĉi moment'o de ili'a konversaci'o, en'ir'is en la ĉambr'o'n la muzik'ant'o-poet'o, kiu kant'is la du stanc'o'j'n en la jam pri'skrib'it'a ceremoni'o. Li far'is grand'a'n riverenc'o'n al do'n Quijote kaj dir'is:

—Vi'a moŝt'o, sinjor'o kavalir'o, kalkul'u mi'n inter vi'a'j plej fidel'a'j serv'ant'o'j, ĉar mi jam de long'e admir'as vi'n kaŭz'e de vi'a fam'o kaj de vi'a'j far'o'j.

—Sinjor'o —respond'is do'n Quijote—. Bon'vol'u dir'i al mi, kiu vi est'as, ke mi pov'u dank'i vi'n, kiel vi merit'as.

La jun'ul'o respond'is, ke li est'as la muzik'ant'o kaj panegir'ist'o de la last'a nokt'o.

—Nu, vi'a moŝt'o hav'as tre bel'a'n voĉ'o'n —dir'is do'n Quijote—, kvankam vi'a kanzon'o ŝajn'as al mi iom ekster'tem'a. Kio'n komun'a'n hav'as la stanc'o'j laŭ la stil'o de Garcilaso kun la mort'o de ĉi pucelo?

—Ne tro mir'u je tio, sinjor'o —respond'is la muzik'ant'o—. La novic'a'j poet'o'j de ni'a epok'o kutim'as verk'i laŭ'pov'e kaj plagiat'i laŭ'vol'e, sen'rigard'e al la postul'o'j de la intrig'o kaj de la tem'o, kaj don'as poezi'a'n form'o'n eĉ el la plej grand'a stult'aĵ'o, kiu'n ili verk'as aŭ kant'as.

Do'n Quijote pret'is respond'i, sed tiam la duk'o kaj la duk'in'o en'ir'is li'n vizit'i kaj hav'is kun li long'a'n kaj agrabl'a'n konversaci'o'n. Sancho inter'ven'is en la babil'ad'o kun tiom da sprit'o kaj drol'a humor'o, ke la ge'duk'o'j de'nov'e mir'is je li'a miks'o de simpl'o kaj sagac'o. La hidalg'o pet'is ili'a'n permes'o'n por for'ir'i en tiu sam'a tag'o, dir'ant'e, ke, al venk'it'a kavalir'o kiel li, pli aparten'as loĝ'i, ne en reĝ'a palac'o, sed en pork'ej'o. Ili volont'e don'is si'a'n permes'o'n, kaj la duk'in'o demand'is al la hidalg'o, ĉu Altisidora gajn'is al si li'a'n bon'vol'o'n.

—Sci'u, sinjor'in'o —li respond'is—, ke ĉio riproĉ'ind'a en tiu pucelo origin'as en ŝi'a pigr'o.

Por tio'n korekt'i, ŝi dev'us hav'i konstant'a'n kaj honest'a'n okup'o'n. Ŝi dir'is al mi ĉi tie, ke oni

uz'as punt'o'n en la infer'o, kaj tial, ke cert'e ŝi sci'as ĝi'n far'i, ŝi ne ĉes'u mov'i la kudr'il'o'j'n, por ke en ŝi'a imag'o ne mov'iĝ'u la bild'o'j de ŝi'a dezir'o: tio'n mi kred'as, opini'as kaj konsil'as.

—Ankaŭ mi —al'don'is Sancho—, ĉar neniam mi vid'is en mi'a viv'o kudr'ist'in'o'n, kiu mort'us pro am'o. La puceloj labor'ant'a'j pli zorg'as fin'i si'a'n task'o'n ol pens'i pri am-afer'o'j. Mi parol'as el propr'a spert'o, ĉar, kiam mi pioĉ'as, mi ne memor'as pri mi'a du'on'o, mi vol'as dir'i, pri Teresa Panza, kiu'n mi am'as pli ol la pupil'o'j'n de mi'a'j okul'o'j.

—Bon'e dir'it'e, Sancho —inter'ven'is la duk'in'o—. Mi zorg'os, ke de nun mi'a Altisidora ten'u si'n okup'at'a per kudr'o-labor'o'j, ĉar ŝi tre kompetent'as ĉi-rilat'e.

—Ne neces'as, sinjor'in'o, uz'i tia'n rimed'o'n —dir'is Altisidora—, ĉar la pens'o, ke ĉi fripon'a vagabond'o trakt'is mi'n kun tiel grand'a kruel'o, plen'e sufiĉ'os por for'viŝ'i li'n el mi'a memor'o.

Vi'a moŝt'o permes'u, ke mi re'tir'u mi'n, ke mi ne plu vid'u antaŭ mi li'a'n trist'a'n figur'o'n, aŭ, pli ĝust'e, li'a'n turp'a'n kaj abomen'a'n vizaĝ'o'n.

—Tio —rimark'is la duk'o— memor'ig'as mi'n pri la proverb'o: «Kiu insult'as, baldaŭ

pardon'as».

Altisidora ŝajn'ig'is, ke ŝi for'viŝ'as per si'a naz'tuk'o larm'o'j'n, far'is riverenc'o'n al la ge'duk'o'j kaj el'ir'is el la ĉambr'o.

—Povr'a knab'in'o! —dir'is Sancho—. Mi ŝi'n ver'e kompat'as, ĉar ŝi hav'is la mav'a'n sort'o'n renkont'i vir'o'n kun anim'o kard'e aspr'a kaj kun kor'o kverk'e dur'a. Se ŝi est'us renkont'int'a mi'n, tut'e ali'a'n fin'o'n hav'us ĉi afer'o!

Fin'iĝ'is la konversaci'o, do'n Quijote si'n vest'is, manĝ'is kun la ge'duk'o'j kaj for'ir'is tiu'n sam'a'n vesper'o'n.

Ĉapitr'o 71

Pri tio okaz'int'a al do'n Quijote kaj Sancho sur'voj'e al ili'a vilaĝ'o La venk'it'a kaj voj'o-lac'a do'n Quijote rajd'is part'e ĝoj'a, part'e trist'a. Li trist'is pro si'a venk'it'ec'o; kaj ĝoj'is, konsider'ant'e la kapabl'o'n de Sancho, bon'e pruv'it'a'n per la resurekt'o de Altisidora, kvankam la hidalg'o ne sen'rezerv'e persvad'is si'n, ke la pucelo ver'e kaj efektiv'e mort'is. Sancho montr'iĝ'is tut'e ne gaj'a, ĉar Altisidora ne plen'um'is si'a'n vort'o'n don'i al li la ĉemiz'o'j'n. Kaj cerb'um'ant'e pri ĉi afer'o, li dir'is al si'a mastr'o:

—Ver'e, sinjor'o, mi est'as sen'dub'e la plej sen'fortun'a kurac'ist'o de la mond'o. Ekzist'as doktor'o'j, kiu'j mort'ig'as si'a'j'n pacient'o'j'n kaj postul'as pag'o'n por tia labor'o, kvankam ili si'n lim'ig'as sub'skrib'i recept'o'n por medikament'o'j, kiu'j'n far'as, ne ili, sed la apotek'ist'o. Bel'e, ĉu ne? Sed mi ricev'as eĉ ne unu sold'o'n, kvankam la re'san'ig'o'n de ali'a'j mi pag'as per sang'o, skurĝ'ad'o'j, naz'tord'o'j, pingl'o'pik'o'j kaj pinĉ'o'j. Nu, mi ĵur'as je Di'o, ke, se oni prezent'os al mi ali'a'n mal'san'a'n person'o'n, ke mi li'n re'san'ig'u, oni dev'os antaŭ'e ŝmir'i al mi la man'o'j'n: «la abat'o kant'as, kie li manĝ'as», kaj mi ne vol'as kred'i, ke la ĉiel'o dot'is mi'n per la kapabl'o, kiu'n mi posed'as, por ke mi uz'u ĝi'n favor'e al ali'a'j, sen'pag'e kaj por neni'o.

—Vi prav'as, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—, kaj Altisidora kondut'is riproĉ'ind'e, ne don'ant'e al vi la promes'it'a'j'n ĉemiz'o'j'n. Kvankam tia'n kapabl'o'n vi ricev'is grat'is dat'a,

[423] kaj ne kiel rezult'o'n de ajn'a'j stud'o'j de vi'a flank'o, tamen hav'as pli da merit'o la si'n'ofer'o de vi'a person'o ol la stud'ad'o. De mi'a flank'o mi dir'u, ke, se vi dezir'int'us pag'o'n por la skurĝ'ad'o neces'a al la el'sorĉ'o de Dulcine'a, mi ja pag'us al vi ĝust'a'n sum'o'n. Sed mi ne sci'as, ĉu ĉi kurac'ad'o konsent'as pag'o'n, kaj mi ne dezir'us, ke la rekompenc'o pren'u de la medikament'o ties efik'o'n. Ĉiu'okaz'e mi pens'as, ke neni'o'n oni perd'as prov'ant'e, do pens'u kiom da mon'o vi vol'as, tuj skurĝ'u vi'n, kaj pag'u vi'n kontant'e kaj propr'a'man'e, ĉar vi port'as kun vi mi'a'n mon'o'n.

Ĉe tia'j propon'o'j, la okul'o'j kaj orel'o'j de Sancho larĝ'iĝ'is ĝis la grand'o de unu span'o, li konsent'is en si'a intern'o vip'i si'n, kaj dir'is:

—Nu, sinjor'o, mi volont'e komplez'os vi'n, se mi profit'os. La am'o, kiu'n mi sent'as al mi'a edz'in'o kaj fi'o'j, dev'ig'as mi'n montr'iĝ'i zorg'a pri mi'a propr'a interes'o. Vi'a moŝt'o dir'u, kiom vi don'us al mi por ĉiu vip'o'bat'o.

—Sancho, se mi pag'us al vi kiom merit'as la grand'o kaj la kvalit'o de vi'a serv'o —respond'is do'n Quijote—, la trezor'o'j de Venecio aŭ la min'o'j de Potosí est'us et'a rekompenc'o. Kalkul'u kiom da mon'o mi'a vi port'as, kaj vi mem fiks'u la prez'o'n de ĉiu bat'o.

—La nombr'o de vip'o'bat'o'j est'as tri mil tri'cent kaj kelk'a'j: el ili mi don'is al mi kvin kaj rest'as la ceter'a'j. Ni kalkul'u, ke la kelk'a'j lim'iĝ'as al la kvin jam don'it'a'j, do ni hav'as ĝust'e tri'mil tri'cent. La prez'o de ĉiu est'u unu cuartillo[424] (eĉ se la tut'a mond'o protest'us, mi ne

konsent'us rabat'o'n), do la tut'o far'as tri'mil tri'cent cuartillos. Nu, tri'mil cuartillos far'as mil kvin'cent du'on'real'o'j'n, aŭ sep'cent kvin'dek real'o'j'n. La tri'cent cuartillos far'as cent kvin'dek du'on'real'o'j'n, aŭ sep'dek kvin real'o'j'n. Kaj adici'ant'e ĉi last'a'j'n al la sep'cent kvin'dek ni hav'as la sum'o'n de ok'cent du'dek kvin real'o'j. Tio'n mi subtrah'os de la mon'o vi'a, kiu'n mi port'as kun mi, kaj mi ir'os hejm'e'n riĉ'a kaj kontent'a, kvankam bel'e tra'draŝ'it'a, ĉar «kiu'n mal'ĝoj'o ne turment'is, tiu ĝoj'o'n ne sent'as».

—Ho, ben'at'a Sancho! Ho, komplez'a Sancho! —kri'is do'n Quijote—. Tiel profund'a est'os la dank'em'o de Dulcine'a kaj de mi, ke ni serv'ad'os vi'n, ĝis la ĉiel'o pren'os de ni la viv'o'n. Se ŝi re'akir'os si'a'n ver'a'n figur'o'n (kio nepr'e okaz'os) ŝi'a mis'fortun'o turn'iĝ'os en feliĉ'o'n, kaj mi'a venk'it'ec'o en plej ĝu'ind'a'n triumf'o'n. Nu, Sancho, kiam vi dezir'as komenc'i vi'a'n vip'ad'o'n? Por ke vi fin'u ĝi'n plej rapid'e, mi al'don'as cent real'o'j'n.

—Kiam? —respond'is Sancho—. Nepr'e ĉi-nokt'e. Vi'a moŝt'o zorg'u, ke ni tra'nokt'u en la kamp'ar'o, sub la liber'a ĉiel'o, kaj mi ŝir'os al mi la karn'o'n.

Fin'e al'ven'is la nokt'o, kiu'n do'n Quijote atend'is kun la plej grand'a sen'pacienc'o de la mond'o, ĉar ŝajn'is al li, ke la rad'o'j de la ĉar'o de Apolon'o romp'iĝ'is, kaj ke la tag'o long'iĝ'as pli ol kutim'e; li sent'is do, sam'e kiel la ge'am'ant'o'j, neniam kapabl'a'j al'ĝust'ig'i la temp'o'n al si'a'j dezir'o'j. Tiam ili rajd'is en agrabl'a'n bosk'o'n, iom for de la voj'o, sen'sel'ig'is la ĉeval'o'n kaj la azen'o'n, kuŝ'iĝ'is sur la freŝ'a herb'o kaj manĝ'is el la viktuali'o de Sancho. Post'e la ŝild'ist'o far'is spec'o'n de vip'o fort'a kaj fleks'ebl'a el la konduk'il'o'j de si'a azen'o, kaj re'tir'is si'n proksim'um'e du'dek paŝ'o'j'n de si'a mastr'o, inter kelk'a'j'n fag'o'j'n. Do'n Quijote, vid'ant'e li'n ir'i kun brav'a decid'o, dir'is:

—Nu, amik'o, ne ŝir'u vi'n en pec'o'j'n. Far'u tiel, ke est'u paŭz'o inter bat'o kaj bat'o. Ne urĝ'u vi'n en ĉi kur'ad'o ĝis la ekstrem'o, ke la spir'o mank'os al vi du'on'voj'e; mi vol'as dir'i, ke vi ne bat'u vi'n tiel sen'kompat'e, ke vi perd'u la viv'o'n, antaŭ ol vi ating'os la dezir'at'a'n nombr'o'n da verg'o'j. Por ke vi ne erar'u per bat'o pli'a aŭ mal'pli'a, mi nombr'os ili'n de ĉi tie, help'e de la bid'o'j de mi'a rozari'o. La ĉiel'o vi'n favor'u kiom vi'a bon'a intenc'o merit'as.

—Bon'a pag'ant'o ne zorg'as pri garanti'aĵ'o'j — respond'is Sancho—. Mi bat'os mi'n tia'manier'e, ke, sen mort'ig'i mi'n, mi sent'os la dolor'o'n. Cert'e, de tio de'pend'as la efik'o de ĉi mirakl'o.

Tuj post'e li nud'ig'is si'n ĝis la zon'o, pren'is la rimen'o'j'n, komenc'is frap'i si'n, kaj do'n Quijote komenc'is nombr'i la bat'o'j'n. Sancho don'is al si proksim'um'e ses aŭ ok frap'o'j'n, kaj tiam, li trov'is la afer'o'n iom tro ĝen'a kaj la prez'o tro moder'a. Tiel do li halt'is moment'o'n kaj dir'is al si'a mastr'o, ke li far'is erar'o'n, ĉar ĉiu bat'o valor'as, ne unu cuartillo, sed du'on'real'o'n.

—Daŭr'ig'u, amik'o Sancho —respond'is do'n Quijote—, kaj ne perd'u la kuraĝ'o'n. Mi du'obl'ig'as la prez'o'n.

—Se tiel, Di'o mi'n help'u, kaj la bat'o'j pluv'u sur mi'n.

Sed la fripon'a ŝild'ist'o ĉes'is vip'i si'n sur la dors'o'n, kaj, anstataŭ'e, pun'is la arb'o'j'n, ĵet'ant'e tia'j'n ve'o'j'n de temp'o al temp'o, ke ŝajn'is, ke li'a anim'o el'ŝir'iĝ'as el li'a korp'o. La tre sent'em'a kor'o de do'n Quijote tim'is, ke la viv'o de la ŝild'ist'o esting'iĝ'us, antaŭ ol fin'us la plen'um'o'n de

si'a task'o, do li dir'is:

—Je vi'a viv'o, amik'o, ĉi medikament'o ŝajn'as al mi tro drast'a kaj konven'as pren'i ĝi'n pli paŭz'em'e. «Oni ne konker'is Zamoran en unu hor'o».[425] Sufiĉ'e do, por la moment'o. La azen'o (se uz'i kompar'o'n ne tre ĝentil'a'n) el'ten'as la ŝarĝ'o'n, sed ne la super'ŝarĝ'o'n.

—Ne, ne, sinjor'o —respond'is Sancho—. Oni ne dir'u pri mi, ke «labor'o pag'it'a, man'o'j en ripoz'o». Apart'iĝ'u iom'et'e, kaj mi don'os al mi almenaŭ mil nov'a'j'n bat'o'j'n. Per du pli'a'j seri'o'j mi fin'os ĉi afer'o'n, kaj ni hav'os eĉ sur'plus'o'n da verg'o'j.

—Nu, se vi sent'as vi'n en tiel bon'a spirit-stat'o —dir'is do'n Quijote—, la ĉiel'o vi'n help'u.

Vip'u vi'n. Mi jen apart'iĝ'as.

Sancho re'komenc'is la inter'romp'it'a'n task'o'n kun tia energi'o, ke li baldaŭ debat'is la ŝel'o'n de mult'a'j arb'o'j: tiel rigor'e si'n pun'is. Kaj de'nov'e lev'ant'e la voĉ'o'n kaj sam'temp'e don'ant'e terur'a'n frap'o'n al fag'o, li dir'is:

—Oj! Mi pere'os!

Do'n Quijote tuj al'kur'is ĉe la son'o de li'a ve'a voĉ'o kaj de la bat'o de la rigor'a vip'o, kapt'is la re'tord'it'a'j'n rimen'o'j'n skurĝ'e uz'at'a'j'n de Sancho kaj dir'is:

—La ĉiel'o ne permes'u, amik'o Sancho, ke por mi'a person'a plezur'o vi perd'u vi'a'n viv'o'n, neces'a'n por la sub'ten'o de vi'a'j edz'in'o kaj fil'o'j. Dulcine'a atend'u pli bon'a'n okaz'o'n, kaj mi ten'os mi'n inter la lim'o'j de la esper'o, ĝis vi re'akir'os vi'a'n fort'o'n kaj fin'os ĉi afer'o'n je ĉies kontent'o.

—Nu, se vi'a moŝt'o tio'n dezir'as, mi volont'e halt'os —respond'is Sancho—. Ĵet'u vi'a'n mantel'o'n sur mi'a'n dors'o'n, ĉar mi ŝvit'as kaj ne vol'as mal'varm'um'i: la novic'a'j flagelant'o'j tio'n risk'as.

Do'n Quijote obe'is, de'met'is la mantel'o'n, rest'is du'on'nud'a en si'a sajo kaj kovr'is Sanchon, kiu dorm'is ĝis la sun'o vek'is li'n. Post'e ili plu sekv'is si'a'n voj'o'n, rajd'is naŭ mejl'o'j'n, al'ven'is al vilaĝ'o, halt'is tie kaj de'sel'iĝ'is ĉe gast'ej'o. Ĉi-foj'e do'n Quijote ne pren'is ĝi'n por kastel'o kun profund'a fos'o, tur'o'j, hers'o'j kaj lev'o'pont'o, ĉar, de kiam oni li'n venk'is, li rivel'is pli klar'a'n juĝ'o'kapabl'o'n rilat'e al ĉio, kiel oni baldaŭ vid'os. Oni li'n gast'ig'is en ĉambr'o, sur kies mur'o'j pend'is kelk'e da old'a'j surprentritaj serĝ'o'j, kia'j'n oni kutim'e renkont'as en la vilaĝ'o'j, anstataŭ

led'a'j tapiŝ'o'j. Sur unu el la serĝ'o'j vid'iĝ'is, eg'e fuŝ'e pentr'it'a, la for'kapt'o de Helen'a, en la moment'o kiam ŝi'a aŭdac'a gast'o ŝi'n pren'as de Menela'o. Sur ali'a serĝ'o aper'is la histori'o de Didona kaj Eneo: ŝi star'is supr'e de alt'a tur'o kaj far'is signal'o'j'n per la du'on'o de lit'o'tuk'o al si'a eskap'ant'a gast'o, kiu fuĝ'is sur la mar'o en la fregat'o aŭ brigantin'o. Do'n Quijote rimark'is en la du bild'o'j, ke Helen'a las'as si'n kapt'i sen tro grand'a ĉagren'o, ĉar ŝi rid'et'is kaŝ'e kaj malic'et'e, dum la bel'a Didona verŝ'is larm'o'j'n nuks'e grand'a'j'n. Ĉe tio, la hidalg'o dir'is:

—Ĉi du sinjor'in'o'j hav'is la grand'a'n mis'fortun'o'n ne viv'i en ni'a epok'o. Kaj mi, eĉ la pli grand'a'n ne viv'i en ili'a temp'o: se mi est'us renkont'int'a ĉi du kavalir'o'j'n, tiam Troj'o ne brul'us, nek Kartago pere'us, ĉar mi mort'ig'us Paris'o'n, kaj sekv'e tia'j katastrof'o'j ne okaz'us.

—Mi vet'us —dir'is Sancho—, ke antaŭ ne long'e en ĉiu'j tavern'o'j, gast'ej'o'j, drink'ej'o'j kaj barbir'ej'o'j vid'iĝ'os pentr'it'a la histori'o de ni'a'j far'o'j. Sed mi ŝat'us admir'i ĝi'n en bild'o'j far'it'a'j de la man'o de pentr'ist'o ne tiel fuŝ'a kiel la aŭtor'o de ĉi figur'o'j.

—Vi prav'as, Sancho —dir'is do'n Quijote—. Ĉi art'ist'o simil'as al Orbaneja, pentr'ist'o de Úbeda. Kiam oni demand'is al li, kio'n do li pentr'as, li respond'is: «Mi ne sci'as. Ĉe la fin'o ni vid'os». Se okaz'e li pentr'is kok'o'n, li skrib'is sub'e: «Jen kok'o», por ke oni ne pens'u, ke li pentr'is vulp'o'n. Ŝajn'as al mi, ke tiu spec'o de person'o est'as la pentr'ist'o aŭ verk'ist'o (esenc'e ili far'as la sam'a'n labor'o'n) kiu aper'ig'is la histori'o'n de la nov'a do'n Quijote: li pentr'is aŭ

skrib'is sen ia plan'o, laŭ'hazard'e. Aŭ ebl'e li simil'as al poet'o nom'at'a Mauleón, loĝ'ant'a en la ĉef'urb'o antaŭ kelk'a'j jar'o'j. Li respond'is ĉi'a'n demand'o'n sen hezit'i eĉ moment'o'n, kaj foj'e, kiam oni demand'is al li la signif'o'n de «Deum de De'o»[426], li respond'is: «Don'u blind'e».

Sed ni flank'las'u ĉi afer'o'n, kaj dir'u, Sancho, ĉu vi intenc'as don'i al vi ali'a'n seri'o'n de vip'o'bat'o'j ĉi-nokt'e, kaj ĉu vi dezir'as skurĝ'i vi'n sub la liber'a ĉiel'o aŭ sub tegment'o.

—Ver'e, sinjor'o —respond'is la ŝild'ist'o—, por tia'j bat'o'j, kiu'j'n mi don'as al mi, sam'e taŭg'as la kamp'ar'o aŭ ia dom'o. Tamen mi dezir'us lok'o'n inter arb'o'j, ĉar ŝajn'as, ke ili mi'n akompan'as, kaj grandioz'e help'as mi'n el'ten'i mi'a'n sufer'o'n.

—Ne, amik'o Sancho, mi ne vol'as tio'n —dir'is do'n Quijote—. Por ke vi re'fort'iĝ'u, atend'u, ĝis ni trov'iĝ'os de'nov'e en ni'a vilaĝ'o, kie'n ni al'ven'os, plej tard'e, post'morgaŭ.

Sancho respond'is, ke li volont'e obe'as si'a'n mastr'o'n, sed ke li dezir'us fin'i ĉi afer'o'n de la skurĝ'ad'o kiel ebl'e pli baldaŭ, kaj ke konven'as bat'i la fer'o'n, kiam ĝi est'as varm'a, ĉar «en la prokrast'o kuŝ'as danĝer'o», «preĝ'o'n far'u, sed farun'o'n prepar'u», «unu donac'o valor'as pli ol mil promes'o'j» kaj «prefer'e bird'o en la man'o ol vultur'o flug'ant'a».

—Je Di'o, Sancho, ne pli da proverb'o'j —dir'is do'n Quijote—. Oni pens'us, ke vi far'as sicut erat. [427] Parol'u simpl'e, natur'e, sen komplik'o'j, kiel mi oft'e konsil'as al vi, kaj vi vid'os, ke unu pan'o egal'as al cent.

—Mi ver'e ne sci'as kio okaz'as al mi, sinjor'o —respond'is Sancho—. Mi ne pov'as dir'i du vort'o'j'n sen en'met'i proverb'o'j'n, kaj ĉiam ili ŝajn'as al mi laŭ'a'j kaj oportun'a'j. Sed mi korekt'os mi'n, se mi pov'os.

Kaj per tio fin'iĝ'is por la moment'o ili'a konversaci'o.

[423] Latin'e: «kiel sen'pag'a don'o».

[424] Kvar'on'o de real'o.

[425] Proverb'a esprim'o kun histori'a fon'o: ating'i i'o'n grav'a'n kost'as mult'e da klopod'o'j kaj pen'o'j. Zamora est'as hispan'a urb'o, kiu aparten'is al la antikv'a reĝ'o'land'o Leon'o.

[426] Latin'e: «Di'o de Di'o», fraz'o el la katolik'a kred'o-preĝ'o.

[427] Latin'e: «kiel antaŭ'e».

Ĉapitr'o 72

Pri kiel do'n Quijote kaj Sancho al'ven'is al si'a vilaĝ'o

La hidalg'o kaj la ŝild'ist'o pas'ig'is la tag'o'n en tiu vilaĝ'o kaj gast'ej'o, atend'ant'e la nokt'o'n: Sancho, por plen'um'i ĝis'fin'e si'a'n skurĝ'ad'o'n en la kamp'ar'o kaj sub la liber'a ĉiel'o, kaj do'n Quijote, por vid'i la ating'o'n de si'a dezir'o per la komplet'ig'o de li'a pun'o. Tiam al'ven'is al la gast'ej'o unu sur'ĉeval'a vojaĝ'ant'o kun tri kvar serv'ist'o'j, kaj unu el ĉi last'a'j dir'is al si'a sinjor'o:

—Vi'a moŝt'o, sinjor'o do'n Álvaro Tarfe, pov'as siest'i ĉi tie: la gast'ej'o ŝajn'as pur'a kaj freŝ'a.

Tio'n aŭd'int'e, do'n Quijote dir'is al Sancho:

—Aŭskult'u, Sancho: kiam mi foli'um'is la libr'o'n kun la du'a part'o de mi'a histori'o, mi traf'is, se mi bon'e memor'as, la nom'o'n de do'n Álvaro Tarfe.

—Ebl'e tem'as pri la sam'a person'o —respond'is Sancho—. Kiam li de'sel'iĝ'os, ni demand'os al li.

La rajd'ant'o de'sel'iĝ'is, kaj la gast'ej'estr'in'o don'is al li ĉambr'o'n en la ĉef'etaĝ'o, rekt'e kontraŭ'a'n al la ĉambr'o de do'n Quijote, sam'e garn'it'a'n per sur'pentr'it'a'j serĝ'o'j. La ĵus'ven'int'o ŝanĝ'is si'a'n vest'o'n por ali'a pli leĝer'a, propr'a al la somer'o, el'ir'is al la gast'ej'a vestibl'o, larĝ'a kaj freŝ'a, kie do'n Quijote promen'is, kaj demand'is:

—Kie'n vojaĝ'as vi'a moŝt'o, sinjor'o hidalg'o?

—Al proksim'a vilaĝ'o, kie mi loĝ'as —respond'is do'n Quijote—. Kaj, kie'n ir'as vi'a moŝt'o?

—Al Granad'a, mi'a urb'o —respond'is la ali'a.

—Ver'e bon'a urb'o. Sed bon'vol'u dir'i vi'a'n nom'o'n, ĉar ĝi est'as por mi pli grav'a, ol mi pov'us klar'ig'i.

—Mi nom'iĝ'as do'n Álvaro Tarfe —respond'is la nov'a gast'o.

—Tiel do, vi'a moŝt'o sen'dub'e est'as la sam'a do'n Álvaro Tarfe, kies nom'o aper'as en la ĵus pres'it'a Du'a part'o de la histori'o de do'n Quijote de La Mancha, el'don'it'a de modern'a aŭtor'o.

—Jes, mi mem —respond'is do'n Álvaro—, kaj do'n Quijote, ĉef'a protagonist'o de la histori'o, est'is mi'a grand'a amik'o. Mi ig'is li'n el'ir'i el si'a vilaĝ'o, aŭ, almenaŭ, mi persvad'is li'n ir'i part'o'pren'i en la turnir'o'j de Zaragoza, kie'n mi mem vojaĝ'is. Ver'e, mi far'is al li mult'e da favor'o'j, kaj, dank’ al mi, la ekzekut'ist'o ne kares'is li'a'n dors'o'n pun'e pro li'a tro'a aŭdac'o.

—Dir'u, sinjor'o do'n Álvaro —demand'is la hidalg'o—. Ĉu mi iel simil'as tiu'n do'n Quijote, pri kiu vi parol'as?

—Ne —respond'is do'n Álvaro—. Tut'e ne.

—Kaj vi'a do'n Quijote… ĉu li hav'is ŝild'ist'o'n nom'at'a'n Sancho Panza?

—Jes, li ten'is —respond'is do'n Álvaro—. Kaj, kvankam li hav'is la fam'o'n est'i tre sprit'a, neniam mi aŭd'is li'n dir'i i'o'n amuz'a'n.

—Tio'n mi kred'as —inter'ven'is Sancho—. Ne ĉiu'j kapabl'as sprit'um'i, kaj vi'a Sancho, sinjor'o kavalir'o, sen'dub'e est'as unu'a'rang'a fripon'o, kreten'o kaj latron'o en unu sam'a person'o.

Ĉar jen, mi est'as la ver'a Sancho kaj hav'as pli da sprit'o, ol pluv'o gut'o'j'n. Nu, vi'a moŝt'o sub'met'u mi'n al prov'o: ven'u post mi dum proksim'um'e unu jar'o, kaj vi vid'os kiom da sprit'aĵ'o'j fal'as de mi ĉiu'paŝ'e. Tiel mult'a'j kaj tiel bon'a'j, ke plej oft'e, eĉ sen mem sci'i kio'n mi dir'as, mi ig'as rid'i la aŭskult'ant'o'j'n. Kaj la ver'a do'n Quijote de La Mancha, la fam'a, la kuraĝ'a, la saĝ'a, la am'ant'o, la ripar'ant'o de arbitr'o'j, la kurator'o de zorg'at'o'j kaj orf'o'j, la ŝild'o de vidv'in'o'j, la murd'ist'o de puceloj, [428] la vir'o, kiu hav'as la sen'egal'a'n Dulcine'a de El Toboso kiel unu'nur'a'n dam'o'n, est'as ĉi sinjor'o, mi'a mastr'o. Ali'a ajn do'n Quijote, kaj ali'a ajn Sancho est'as mistifik'o kaj fantazi'o.

—Je Di'o, mi kred'as vi'n —respond'is do'n Álvaro—, ĉar en vi'a'j kelk'a'j vort'o'j vi met'is pli da sprit'aĵ'o'j, ol la ali'a Sancho en si'a'j konversaci'o'j. Kaj el ĉi last'a'j mi aŭd'is mult'a'j'n. Li est'as pli manĝ-avid'a ol amuz'a, kaj pli stult'a ol sprit'a. Kaj sen'dub'e, la sorĉ'ist'o'j persekut'ant'a'j do'n Quijote la bon'a'n, persekut'is ankaŭ mi'n per do'n Quijote la mav'a. Sed mi ne sci'as kio'n pens'i, ĉar mi ĵur'us, ke mi las'is li'n en'ferm'it'a en la frenez'ul'ej'o de Toledo, por ke oni li'n fleg'u, kaj jen aper'as ali'a do'n Quijote, kvankam tre diferenc'a de la mi'a…

—Mi ne sci'as, ĉu mi est'as bon'a —dir'is la hidalg'o—, sed pov'as asert'i, ke mi ne est'as la mav'a do'n Quijote. Pruv'e de tio, mi vol'as, ke vi sci'u, sinjor'o do'n Álvaro Tarfe, ke neniam en mi'a viv'o mi vizit'is la urb'o'n Zaragoza. Kontraŭ'e: kiam oni dir'is al mi, ke la fikci'a do'n Quijote part'o'pren'is en ĝi'a'j turnir'o'j, mi decid'is ne en'ir'i en la urb'o'n, por tiel proklam'i antaŭ

la tut'a mond'o la mensog'o'n de li'a person'ec'o, kaj plu vojaĝ'is rekt'e al Barcelona, tabernakl'o de ĝentil'o, rifuĝ'o de hom'o'j ali'land'a'j, hospital'o de paŭperaj, land'o de kuraĝ'a'j, venĝ'ant'o de ofend'it'a'j, lok'o de nobl'a kaj reciprok'a amik'ec'o; kaj urb'o unik'a pro ties bel'o kaj situ'o. Kaj, kvankam la aventur'o'j mi'n traf'int'a'j tie don'is al mi, ne plezur'o'n, sed grand'a'n aflikt'o'n, tamen la nur'a fakt'o, ke mi vizit'is la urb'o'n, tre help'is mi'n el'ten'i mi'a'n mis'fortun'o'n. Efektiv'e, sinjor'o do'n Álvaro Tarfe, mi est'as do'n Quijote de La Mancha (pri kies far'o'j parol'as la fam'o), ne la mizer'a ul'o, kiu vol'is uzurp'i mi'a'n nom'o'n kaj honor'i si'n per mi'a'j pens'o'j. Mi do suplikas vi'a'n moŝt'o'n, ĉar vi est'as kavalir'o, ke, antaŭ la ĉi-tie'a vilaĝ'estr'o, vi bon'vol'u far'i deklar'o'n pri tio, ke en mi'a tut'a viv'o vi neniam vid'is mi'n ĝis hodiaŭ, ke mi ne est'as la do'n Quijote aper'ant'a en la du'a part'o, kaj ke ĉi Sancho Panza, mi'a ŝild'ist'o, ne est'as la Sancho, kiu'n vi kon'is.

—Tre volont'e mi far'os tio'n —respond'is do'n Álvaro—, ĉar kaŭz'as admir'o'n vid'i sam'temp'e du do'n Quijotes kaj du Sanchos tiel egal'a'j laŭ la nom'o'j kaj tiel diferenc'a'j laŭ la far'o'j. Kaj mi de'nov'e dir'as kaj konfirm'as, ke mi ne vid'is kio'n mi vid'is, kaj ke, kio okaz'is al mi, tio ne

okaz'is.

—Sen'dub'e —dir'is Sancho— vi'a moŝt'o est'as en'sorĉ'it'a kiel mi'a sinjor'in'o Dulcine'a de El Toboso. Se la ĉiel'o vol'us, ke la el'sorĉ'o de vi'a moŝt'o de'pend'us de tio, ke mi don'u al mi ali'a'j'n tri mil kaj kelk'e da verg'o'j, kiel mi far'as por Dulcine'a, mi tre volont'e pun'us mi'n, sen postul'i i'a'n rekompenc'o'n.

—Tio'n pri la verg'o'j mi ne kompren'as —dir'is do'n Álvaro.

Sancho respond'is, ke tem'as pri long'a histori'o, sed ke li rakont'us ĝi'n, se hazard'e ili sekv'us la sam'a'n voj'o'n.

Al'ven'is la manĝ'o-hor'o, kaj do'n Quijote kaj do'n Álvaro manĝ'is kun'e. La vilaĝ'estr'o okaz'e en'ir'is en la gast'ej'o'n kun unu akt'ist'o, kaj tiam do'n Quijote kapt'is la okaz'o'n far'i al li la laŭ'rajt'a'n pet'o'n, ke li ricev'u de do'n Álvaro de Tarfe, la kavalir'o tie trov'iĝ'ant'a, la deklar'o'n, ke la menci'it'a sinjor'o neniam antaŭ'e kon'is do'n Quijote de La Mancha, sam'e tie trov'iĝ'ant'a, kaj ke ne tem'as pri li la histori'o titol'it'a Du'a part'o de do'n Quijote de La Mancha, verk'it'a de iu Avellaneda el la vilaĝ'o Tordesillas. Nu, la vilaĝ'estr'o proced'is laŭ'jur'e, kaj la deklar'o'n oni far'is, plen'um'ant'e ĉi'a'n formal'aĵ'o'n, je la grand'a ĝoj'o de do'n Quijote kaj Sancho, kvazaŭ

la dokument'o est'us al ili tre grav'a, kaj la far'o'j kaj dir'o'j de la du Sanchos kaj de la du do'n Quijotes ne klar'e montr'us la diferenc'o'n inter ili. La du kavalir'o'j inter'ŝanĝ'is mult'e da esprim'o'j de ĝentil'o kaj bon'vol'o, kaj la hero'o de La Mancha rivel'is tiel grand'a'n saĝ'o'n kaj prudent'o'n, ke do'n Álvaro Tarfe definitiv'e konvink'iĝ'is pri si'a erar'o, kaj eĉ suspekt'is, ke ver'e oni li'n en'sorĉ'is, se konsider'i, ke li kon'is tut'e de proksim'e du tiel diferenc'a'j'n do'n Quijotes. Al'ven'is la vesper'o, ili ek'ir'is de la vilaĝ'o, kaj je la distanc'o de proksim'um'e unu mejl'o kaj du'on'o, la voj'o du'iĝ'is: unu branĉ'o konduk'is al la vilaĝ'o de do'n Quijote, kaj la ali'a branĉ'o est'is la voj'o sekv'end'a de do'n Álvaro. Dum la kurt'a temp'o pas'int'a ĝis ili al'ven'is tie'n, do'n Quijote rakont'is al do'n Álvaro la mis'fortun'o'n de si'a mal'venk'o, la en'sorĉ'it'ec'o'n de Dulcine'a, kaj la rimed'o'n por ŝi'a el'sorĉ'o, ĉe kio do'n Álvaro de'nov'e mir'is. Li brak'um'is la hidalg'o'n kaj la ŝild'ist'o'n kaj sekv'is si'a'n voj'o'n. Do'n Quijote sekv'is la si'a'n kaj tra'nokt'is inter arb'o'j por don'i okaz'o'n al Sancho plen'um'i si'a'n pent'o'far'o'n. La ŝild'ist'o plen'um'is ĝi'n kiel en la antaŭ'a nokt'o, t.e. je la kost'o de la ŝel'o'j de la fag'o'j; kaj tiel bon'e li trakt'is si'a'n dors'o'n, ke, se muŝ'o sid'us sur ĝi, la skurĝ'ad'o tut'e ne ĝen'us la muŝ'et'o'n. La tromp'it'a do'n Quijote ne preter'las'is en si'a nombr'ad'o eĉ unu sol'a'n bat'o'n, kaj trov'is, ke, kun la tut'a seri'o de la antaŭ'a nokt'o, la vip'o'bat'o'j ating'is la nombr'o'n de tri mil du'dek naŭ. Ŝajn'e la sun'o lev'iĝ'is pli fru'e por spekt'i la ofer'o'n, kaj en ĝi'a lum'o la hidalg'o kaj la ŝild'ist'o daŭr'ig'is la vojaĝ'o'n, parol'ant'e pri la erar'o de do'n Álvaro kaj pri tio, ke ili bon'e far'is, kiam ili pet'is li'a'n oficial'a'n deklar'o'n antaŭ la aŭtoritat'o'j.

La tut'a'n tag'o'n kaj nokt'o'n ili pas'ig'is, sen ke io rimark'ind'a okaz'us, se escept'i, ke Sancho komplet'ig'is si'a'n task'o'n je la ekster'ordinar'a ĝoj'o de do'n Quijote, kiu atend'is la al'ven'o'n de la maten'o por vid'i, ĉu li trov'us sur la voj'o si'a'n sinjor'in'o'n Dulcine'a jam el'sorĉ'it'a. Kaj, sekv'ant'e si'a'n vojaĝ'o'n, ĉiu'foj'e kiam li renkont'is vir'in'o'n, li proksim'iĝ'is al ŝi, kun la ide'o, ke ŝi pov'us est'i Dulcine'a de El Toboso, ĉar li opini'is la promes'o'n de Merlín nepr'e plen'um'end'a.

Kun ĉi pens'o'j kaj dezir'o'j ili supr'ir'is mont'et'o'n, kaj de tie disting'is si'a'n vilaĝ'o'n. Sancho genu'iĝ'is kaj dir'is:

—Apert'u la okul'o'j'n kaj vid'u, kar'a land'o, ke vi'a fil'o Sancho Panza re'ven'as, se ne riĉ'a, tamen fort'e tra'bat'it'a. Dis'etend'u la brak'o'j'n kaj sam'e akcept'u vi'a'n fil'o'n do'n Quijote, kiu, kvankam venk'it'a de fremd'a brak'o, ankaŭ li venk'is, almenaŭ si'n mem; kaj, laŭ li'a'j asert'o'j, tia venk'o est'as plej dezir'ind'a. Mon'o'n mi port'as, ĉar oni mi'n tra'draŝ'is oft'e, sed mi rajd'is kavalir'e. [429]

—Sufiĉ'e jam! —dir'is do'n Quijote—. Ĉes'u dir'i stult'aĵ'o'j'n, kaj ni en'ir'u dekstr'a'pied'e[430] en ni'a'n vilaĝ'o'n. Tie ni las'os ni'a'n imag'o'n liber'e kur'i kaj el'pens'i la manier'o'n, kiel ni viv'os ni'a'n paŝt'ist'a'n viv'o'n.

Tuj sekv'e ili descend'is la dekliv'o'n kaj si'n direkt'is al la vilaĝ'o.

[428] Sarkasm'o de Sancho, alud'a al la «mort'o» de Altisidora pro la disdegn'o de do'n Quijote.

[429] Du vers'o'j de old'a romanc'o, cit'it'a'j de Sancho kun ironi'a nuanc'o.

[430] En'ir'i i'e'n per la dekstr'a pied'o don'is bon'a'n sort'o'n, laŭ superstiĉ'a kred'o.

Ĉapitr'o 73

Pri la omen'o'j renkont'it'a'j de do'n Quijote en la moment'o de li'a en'ir'o en la vilaĝ'o'n, kaj pri ali'a'j event'o'j, kiu'j garn'as kaj konfirm'as ĉi grand'a'n histori'o'n Rakont'as Cid'e Hamete, ke, en'ir'ant'e en la vilaĝ'o'n, do'n Quijote vid'is, ke en la komun'um'a draŝ-kamp'o kverel'as du knab'o'j. Unu dir'is al la ali'a:

—Ne insist'u, Periquillo. Neniam en vi'a viv'o vi re'vid'os ĝi'n.

Do'n Quijote tio'n aŭd'is kaj dir'is al Sancho:

—Ĉu vi ne rimark'is, amik'o, kio'n ĵus dir'is ĉi knab'o: «neniam en vi'a viv'o vi re'vid'os ĝi'n»?

—Nu bon'e, kaj kio? —respond'is Sancho.

—Kio? Ĉu vi ne kompren'as, ke, aplik'ant'e li'a'j'n vort'o'j al mi'a kaz'o, ili signif'as, ke mi neniam re'vid'os Dulcine'a'n?

Sancho pret'is respond'i, sed fin'e ne parol'is, ĉar subit'e li vid'is ven'i al ili lepor'o'n, persekut'at'a'n de mult'a'j levrel'o'j kaj ĉas'ist'o'j. La best'et'o, tim'o'trem'a, rifuz'iĝ'is kaŭr'e sub la pied'o'j de la azen'o, Sancho pren'is ĝi'n sen ia pen'o kaj ĝi'n prezent'is al si'a mastr'o, kiu dir'is:

— Malum signum, malum signum. [431] Lepor'o fuĝ'as. Levrel'o'j ĝi'n sekv'as, Dulcine'a ne aper'as.

—Ver'e strang'a est'as vi'a moŝt'o —dir'is Sancho—. Ni supoz'u, ke ĉi lepor'o est'as Dulcine'a de El Toboso; ĉi levrel'o'j, la fripon'a'j sorĉ'ist'o'j trans'form'int'a'j ŝi'n en kamp'ul'in'o'n; ŝi for'kur'as, mi ŝi'n kapt'as kaj met'as ŝi'n en vi'a'j'n man'o'j'n. Kaj vi ten'as ŝi'n en vi'a'j brak'o'j kaj ŝi'n kares'as. Kie do la omen'o, kaj kiam mav'a'n aŭgur'o'n vi pren'as de ĉio ĉi?

La du knab'o'j, kiu kverel'is, proksim'iĝ'is vid'i la lepor'o'n, kaj Sancho demand'is al unu el ili, kial ili disput'is. La knab'o dir'int'a: «Neniam mi re'vid'os ĝi'n», respond'is, ke li pren'is de la ali'a bub'o gril'o-kaĝ'o'n, kaj ke li intenc'as neniam re'don'i ĝi'n al li. Sancho el'poŝ'ig'is kvar sold'o'j'n, don'is ili'n al la knab'o por la kaĝ'o, kaj met'is ĝi'n en la man'o'j'n de do'n Quijote, dir'ant'e:

—Sinjor'o, jen frakas'it'a'j kaj detru'it'a'j ĉi omen'o'j, kiu'j, laŭ mi'a modest'a opini'o, ne hav'as pli da rilat'o kun ni'a sort'o, ol la pas'int-jar'a'j nub'o'j. Se mi bon'e memor'as, iam mi aŭd'is dir'i la pastr'o'n de ni'a vilaĝ'o, ke ne aparten'as al krist'an'a'j kaj diskret'a'j person'o'j zorg'i pri tia'j absurd'o'j. Kaj eĉ vi'a moŝt'o dir'is al mi la sam'o'n antaŭ ne long'e, kompren'ig'ant'e al mi, ke la krist'an'o'j, kiu'j serioz'e konsider'as la omen'o'j'n, est'as stult'a'j. Sed ne neces'as insist'i nun pri ĉi afer'o: ni ir'u antaŭ'e'n al ni'a vilaĝ'o.

Al'ven'is la ĉas'ist'o'j, pet'is si'a'n lepor'o'n, kaj do'n Quijote ĝi'n don'is al ili. La hidalg'o kaj la ŝild'ist'o plu rajd'is kaj, en'ir'ant'e en la vilaĝ'o'n, vid'is, ke la bakalaŭr'o Sansón Carrasco kaj la pastr'o preĝ'as en herb'ej'o. Nu, oni sci'u, ke Sancho Panza jam pli fru'e met'is sur la azen'o'n kaj sur la kun'lig'it'a'n arm'aĵ'o'n la rob'o'n el fusten'o kun sur'pentr'it'a'j flam'o'j, kiu'n li mem sur'hav'is en la kastel'o de la duk'o, en la nokt'o de la resurekt'o de Altisidora. Li sam'e sur'met'is sur la kap'o'n de la azen'o la karton'a'n mitr'o'n, kio trans'form'is la brut'o'n en la plej strang'a'n kvar'pied'ul'o'n de la mond'o. La pastr'o kaj la bakalaŭr'o tuj re'kon'is ili'n kaj al'kur'is kun apert'a'j brak'o'j ili'n bon'ven'ig'i. Do'n Quijote de'sel'iĝ'is kaj fort'e ili'n brak'um'is. Dum'e la bub'o'j, kies link'a'j okul'o'j neni'o'n preter'atent'as, vid'is la mitr'o'n de la azen'o kaj al'kur'is admir'i ĝi'n, dir'ant'e unu la ali'a'n.

—Ven'u, knab'o'j, kaj vi vid'os la azen'o'n de Sancho pli elegant'a ol Mingo,[432] kaj la ĉeval'o'n de do'n Quijote pli skelet'a ol iam antaŭ'e.

Fin'e, ĉirkaŭ'at'e de bub'o'j kaj en akompan'o de la pastr'o kaj bakalaŭr'o, ili en'ir'is en la vilaĝ'o'n kaj si'n direkt'is al la dom'o de do'n Quijote, ĉe kies pord'o atend'is la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o, ĉar ili jam sci'is la nov'aĵ'o'n pri la al'ven'o de la par'o. Ankaŭ Teresa Panza edz'in'o, de Sancho, est'is inform'it'a, kaj du'on'nud'a kaj kun sen'ord'a'j har'o'j, tir'ant'e je la man'o si'a'n fil'in'o'n Sanchica, al'kur'is renkont'i si'a'n edz'o'n. Kaj vid'ant'e, ke li aspekt'as ne tiel bon'e kiel —ŝi pens'is— dev'us aspekt'i gubernator'o, ŝi demand'is:

—Edz'o, kial vi ven'as pied'e kaj tren'ant'e vi'n, kiel lac'a hund'o? Jen bel'a figur'o de gubernator'o!

—Silent'u, Teresa —respond'is Sancho—. Oft'e, kie vid'ebl'as hok'o'j, ili aper'as sen ŝink'o'j.

Sed ni ir'u hejm'e'n, kaj mi rakont'os al vi nombr'o'n da mir'ind'a'j afer'o'j. Mi port'as mon'o'n kun mi, kio est'as plej grav'a, gajn'it'a'n per propr'a pen'ad'o kaj sen damaĝ'i ajn'a'n person'o'n.

—Se vi port'as mon'o'n —dir'is Teresa— mi ne zorg'as, kie kaj kiel vi ĝi'n gajn'is. Cert'e vi el'pens'is neni'a'n nov'a'n manier'o'n ĝi'n akir'i.

Sanchica brak'um'is si'a'n patr'o'n, demand'is, ĉu li al'port'as i'o'n al ŝi, kaj al'don'is, ke ŝi atend'is li'n, kiel oni atend'as la pluv'o'n en maj'o. Teresa pren'is li'n je la man'o, Sanchica kroĉ'iĝ'is al li'a zon'o kaj sam'temp'e tir'is la azen'o je la konduk'il'o'j, kaj tiel ili tri ir'is hejm'e'n, las'int'e la hidalg'o'n en ties dom'o, sub la pri'zorg'o de la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o kaj en akompan'o de la pastr'o kaj la bakalaŭr'o.

Do'n Quijote, sen'rigard'e al la hor'o aŭ al la ceter'a'j cirkonstanc'o'j, tuj en'ferm'is si'n kun la bakalaŭr'o kaj la pastr'o kaj konciz'e rakont'is al ili pri si'a mal'venk'o kaj pri si'a promes'o ne el'ir'i el la vilaĝ'o dum unu jar'o, kio'n li pens'is rigor'e observ'i, sen devi'i de ĉi dev'o eĉ per un atom'o, en obe'o al la regul'o'j de la vag'ant'a kavalir'ism'o. Li al'don'is, ke li intenc'as paŝt'ist'i dum la menci'it'a jar'o kaj pas'ig'i la temp'o'n en la sol'ec'o de la kamp'o'j, kie li pov'us don'i liber'o'n al si'a'j am'a'j pens'o'j, okup'ant'e si'n sam'temp'e per la virt'a meti'o paŝt'ist'a. Li suplikis ili'n est'i li'a'j kompan'o'j, se ili ne hav'us mult'o'n por far'i, kaj se afer'o'j pli grav'a'j ne re'ten'us ili'n, kaj dir'is ankaŭ, ke li aĉet'os nombr'o'n da ŝaf'in'o'j kaj ali'a'j brut'o'j neces'a'j por ili'a paŝt'ist'a profesi'o, kaj ke la ĉef'a part'o de la afer'o est'as jam solv'it'a, ĉar li trov'is por si'a'j kompan'o'j

plej adekvat'a'j'n nom'o'j'n. La pastr'o demand'is al li pri tia'j nom'o'j, kaj do'n Quijote respond'is, ke li nom'iĝ'os paŝt'ist'o Quijotiz; la bakalaŭr'o, paŝt'ist'o Carrascón; la pastr'o, paŝt'ist'o Pastriambro; kaj Sancho Panza, paŝt'ist'o Pancino. La bakalaŭr'o kaj la pastr'o mir'is je la nov'a frenez'o de do'n Quijote, sed, por ke ne ven'u al li la pens'o de'nov'e for'las'i la vilaĝ'o'n por vag'ad'i kavalir'e, ambaŭ aprob'is li'a'n nov'a'n intenc'o'n, aplaŭd'is ĝi'n kiel saĝ'a'n, kaj akcept'is paŝt'ist'i kun li, en la esper'o, ke la hidalg'o pov'us re'san'iĝ'i kun la pas'o de la jar'o.

—Tre bon'a ide'o —dir'is Sansón Carrasco—. Des pli, ke mi est'as eminent'eg'a poet'o, kiel jam sci'as la tut'a mond'o, kaj oft'e verk'os pastoral'o'j'n, kortez'a'j'n vers'o'j'n aŭ i'o'n ajn laŭ mi'a plaĉ'o, kaj tiel ni distr'os ni'n en la sol'ec'a'j lok'o'j, kie ni vag'ad'os. Sed la plej neces'a afer'o est'as, sinjor'o'j, ke ĉiu el ni elekt'u la nom'o'n de la paŝt'ist'in'o, kies bel'o'n li pri'kant'os en si'a'j vers'o'j, kaj ke ne rest'u eĉ unu sol'a arb'o, eĉ la plej dur'a, sen ke ni en'skrib'u kaj en'tranĉ'u ŝi'a'n nom'o'n en la ŝel'o'n, laŭ la kutim'o de la am-frap'it'a'j paŝt'ist'o'j.

—Grandioz'e! —kri'is do'n Quijote—. Tamen, mi ne bezon'as el'pens'i la nom'o'n de paŝt'ist'in'o, se konsider'i, ke mi hav'as la person'o'n de Dulcine'a de El Toboso, glor'o de ĉi bord'o'j, garn'o de ĉi herb'o'j, model'o de bel'ec'o, krem'o de ĉarm'o kaj, unu'vort'e, subjekt'o plej ind'a je ĉi'a'j laŭd'o'j, eĉ hiperbol'a'j.

—Efektiv'e, vi prav'as —dir'is la pastr'o—. Sed ni serĉ'os ĉirkaŭ'e komplez'a'j'n paŝt'ist'in'o'j'n, ke ili plaĉ'u al ni iel aŭ ali'e.

—Kaj se ni ne trov'os ili'n —dir'is la pastr'o —al'don'is Sansón Carrasco—, ni uz'os la nom'o'j'n de la paŝt'ist'in'o'j tiel eg'e abund'a'j en la mond'o de la libr'o'j: Fílida, Amarilis, Dian'a, Florida, Galate'a, Belisarda… Nu, se oni vend'as ili'n en la bazar'o, ni pov'os facil'e ili'n aĉet'i kaj ten'i ili'n kun ni, kiel ni'a'j. Se mi'a dam'o, aŭ pli ĝust'e, mi'a paŝt'ist'in'o, nom'iĝ'os An'a, mi ŝi'n pri'kant'os sub la nom'o Anarda; se Francisca, mi nom'os ŝi'n Fracenian, kaj, se Lucía, Lucinda: ne komplik'a afer'o. Kaj Sancho Panza, se li en'ir'os en ni'a'n kun'frat'ar'o'n, pov'os pri'kant'i si'a'n edz'in'o'n Teresa Panza sub la nom'o Teresaina.

Do'n Quijote rid'is je la modif'o de la nom'o, la pastr'o sen'fin'e laŭd'is li'n pro ties honest'a kaj honor'ind'a decid'o kaj ripet'is si'a'n propon'o'n akompan'i li'n tiel long'e, kiel li'a'j ne'evit'ebl'a'j dev'o'j permes'us. Tuj post'e la bakalaŭr'o kaj la pastr'o adiaŭ'is, konsil'ant'e al la hidalg'o fleg'i si'a'n san'o'n kaj manĝ'i laŭ'konven'e.

Nu, la sort'o vol'is, ke la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o aŭd'u ĉi konversaci'o'n, kaj, tuj kiam la vizit'ant'o'j for'ir'is, la du vir'in'o'j en'ir'is en la ĉambr'o'n de do'n Quijote, kaj la nev'in'o dir'is:

—Kio'n signif'as ĉio ĉi, sinjor'o onkl'o? Nun, kiam ni pens'is, ke vi'a moŝt'o re'ven'is por sid'i hejm'e kaj viv'i ĉi tie trankvil'a'n kaj dec'a'n viv'o'n, vi intenc'as puŝ'i vi'n en nov'a'n labirint'o'n, en la rol'o de paŝt'ist'o, «kiu vag'as ir'e ven'e». [433] Sed, se dir'i la ver'o'n, onkl'o, vi'a spin'o jam tro rigid'as por tia labor'o.

Al tio la mastr'um'ant'in'o al'don'is:

—Ĉu vi'a moŝt'o el'ten'os la varm'o'n de la post'tag'mez'o'j en la somer'o, la frost'o'n de la vintr'a'j

nokt'o'j kaj la hurl'o'n de la lup'o'j? Cert'e ne, ĉar tio est'as ofic'o kaj labor'o de fort'a'j kaj hard'it'a'j person'o'j, prepar'at'a'j por tia task'o preskaŭ de'temp'e de ili'a'j beb'a'j jar'o'j. Nu, el la du mal'bon'o'j, prefer'e est'is vag'ant'a kavalir'o ol paŝt'ist'o. Sekv'u mi'a'n konsil'o'n, sinjor'o: mi don'as ĝi'n al vi, ne kun la stomak'o plen'a de vin'o kaj pan'o, sed fast'e kaj kun la spert'o de mi'a'j kvin'dek jar'o'j: sid'u hejm'e, pri'zorg'u vi'a'n bien'o'n, oft'e konfes'u en la kirk'o, help'u la paŭperajn, kaj se ĉio ĉi don'os al vi mav'a'n rezult'o'n, mi'a anim'o sufer'u.

—Silent'u, fil'in'o'j —respond'is do'n Quijote—. Mi tre bon'e sci'as kio'n mi dev'as far'i.

Konduk'u mi'n al la lit'o, ĉar ŝajn'as al mi, ke mi'a san'o ne est'as tut'e en ord'o. Kaj ne dub'u ke, kiel vag'ant'a kavalir'o aŭ kiel paŝt'ist'o, mi ĉiam help'os vi'n ambaŭ en vi'a'j bezon'o'j, kiel mi pruv'os per mi'a'j ag'o'j.

La bon'a'j fil'in'o'j (ĉar ver'e la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o kondut'is fil'in'ec'e) konduk'is li'n al la lit'o, kie ili don'is al li iom da manĝ'o kaj li'n regal'is laŭ'ebl'e.

[431] Latin'e: mav'a, mis'aŭgur'a sign'o.

[432] Proverb'a esprim'o: ver'e dand'a. Mingo est'as mal'long'ig'o de Domingo (Dominiko).

[433] Vers'o de old'a romanc'o aŭ de Kritnaska kant'o.

Ĉapitr'o 74

Pri la mal'san'iĝ'o, testament'o kaj mort'o de do'n Quijote

La afer'o'j de ĉi mond'o, precip'e la viv'o de la hom'o'j, ne est'as etern'a'j kaj, jam de la komenc'o, dekadenc'as ĝis la last'a fin'o. Kaj tial, ke la viv'o de do'n Quijote ne ricev'is de la ĉiel'o la privilegi'o'n eskap'i de ĉi nepr'a proces'o, li'a fin'o kaj pere'o al'ven'is, kiam li tut'e ne atend'is ĝi'n. Ĉu pro la melankoli'o kaŭz'it'a de li'a venk'it'ec'o, ĉu pro decid'o de la ĉiel'o, li'n traf'is febr'o kaj ten'is en la lit'o ses tag'o'j'n, en kies temp'o li'n oft'e vizit'is li'a'j amik'o'j la pastr'o, la bakalaŭr'o kaj la barbir'o. Kaj li'a bon'a ŝild'ist'o Sancho Panza eĉ ne unu moment'o'n re'tir'iĝ'is de apud la lit'o de la hidalg'o. Li'a'j amik'o'j kred'is, ke la aflikt'o pro li'a venk'it'ec'o, kaj la fakt'o, ke la el'sorĉ'o kaj liber'ig'o de Dulcine'a ne plen'um'iĝ'is, kulp'as je li'a stat'o, do ili klopod'is ĉia'manier'e re'vigl'ig'i li'n. La bakalaŭr'o suplikis li'n anim'iĝ'i, lev'iĝ'i de la lit'o kaj komenc'i si'a'n paŝt'ist'a'n viv'o'n, kaj al'don'is, ke ĉi-rilat'e li jam kompon'is eklog'o'n, kies merit'o met'us en ombr'o'n ĉio'n verk'it'a'n de Sannazaro, [434] kaj ke li jam aĉet'is el propr'a poŝ'o, dis'de greg'o'posed'ant'o de Quintanar, par'o'n da bon'eg'a'j gard-hund'o'j nom'at'a'j Barcino kaj Butrón. Sed, malgraŭ ĉio, la deprim'o de do'n Quijote persist'is. Li'a'j amik'o'j ven'ig'is la kurac'ist'o'n: li palp'is li'a'n puls'o'n, trov'is ĝi'n tre ne'regul'a kaj dir'is, ke, se konsider'i ĉio'n, la hidalg'o dev'us atent'i la sav'o'n de si'a anim'o, ĉar la san'o de li'a korp'o est'as en grand'a danĝer'o. Do'n Quijote aŭskult'is la rekomend'o'n kun trankvil'a mien'o, sed la mastr'um'ant'in'o, la nev'in'o kaj la ŝild'ist'o komenc'is kor'tuŝ'e plor'i, kvazaŭ ili vid'us li'n mort'a. La kurac'ist'o opini'is, ke aflikt'o kaj desper'o konsum'as li'a'n viv'o'n. Do'n Quijote pet'is, ke oni las'u li'n sol'a, ĉar li dezir'as iom dorm'i. Li'a'j amik'o'j obe'is, kaj li dorm'is unu'tir'e, kiel oni dir'as, pli ol ses si'n'sekv'a'j hor'o'j'n: tiom, ke la mastr'um'ant'in'o kaj la nev'in'o pens'is, ke li ne vek'iĝ'us el si'a dorm'o. Sed ĉe la fin'o de la dir'it'a temp'o li apert'is la okul'o'j'n kaj dir'is laŭt'e:

—Est'u ben'at'a la ĉio'pov'a Di'o, kiu far'is al mi tiel grand'a'n bon'o'n! Li'a mizerikord'o ne hav'as lim'o'j'n, kaj la pek'o'j de la hom'o'j ne pov'as ĝi'n obstakl'i aŭ for'ten'i.

La nev'in'o aŭskult'is kun atent'o la vort'o'j'n de si'a onkl'o, pens'is, ke ili ŝajn'as pli raci'a'j ol li'a'j kutim'a'j dir'o'j, kaj demand'is:

—Kio'n vi dir'as, sinjor'o? Ĉu io okaz'as al vi? Pri kia'j mizerikord'o'j kaj pri kia'j pek'o'j de la hom'o'j vi parol'as?

—Tem'as pri la mizerikord'o, kiu'n mi ricev'is de Di'o ĉi-moment'e. Kaj, kiel mi dir'is, mi'a'j pek'o'j ne pov'is obstakl'i, ke ĝi mi'n traf'is. Mi re'trov'is mi'a'n raci'o'n, jam liber'a'n kaj klar'a'n, sen la dens'a nebul'o de la ne'sci'o, kiu'n ĵet'is sur mi'n mi'a stult'a kaj konstant'a leg'o de la abomen'ind'a'j libr'o'j kavalir'a'j. Mi jam kon'as ili'a'j'n absurd'o'j'n kaj tromp'o'j'n, kaj bedaŭr'as nur, ke ĉi sci'o ven'is al mi tiel tard'e, ke mi ne hav'as temp'o'n sufiĉ'a'n por leg'i kompens'e ali'a'j'n libr'o'j'n bon'a'j'n por la anim'o. Mi sent'as mi'n, nev'in'o, sur la rand'o de la mort'o, kaj mi ŝat'us renkont'i ĝi'n tia'manier'e, ke la mond'o kompren'u, ke mi'a viv'o ne est'is mav'a ĝis la ekstrem'o don'i al mi reputaci'o'n de frenez'ul'o: ĉar, kvankam frenez'a, mi ne vol'us, ke mi'a mort'o

konfirm'u tia'n fakt'o'n. Ven'ig'u, kar'a nev'in'o, mi'a'j'n bon'a'j'n amik'o'j'n: la pastr'o'n, la bakalaŭr'o'n Sansón Carrasco kaj majstr'o'n Nicolás, ĉar mi dezir'as konfes'i mi'a'j'n pek'o'j'n kaj far'i mi'a'n testament'o'n.

Sed la nev'in'o ŝpar'is al si vok'i, ĉar la tri en'ir'is tiam en la ĉambr'o'n. Do'n Quijote, vid'ant'e ili'n tuj dir'is:

—Gratul'u mi'n, amik'o'j, ĉar mi est'as, ne plu do'n Quijote de La Mancha, sed Alonso Quijano, iam al'nom'at'a «la bon'a» pro mi'a viv'manier'o. Mi opon'as nun al Amadís de Gaŭli'o kaj al la sen'lim'a kaj aĉ'a id'ar'o de li'a famili'o, kon'as mi'a'n frenez'o'n, abomen'as la tut'o'n de la profan'a'j histori'o'j kavalir'a'j, kaj konsci'as la grand'a'n danĝer'o'n, kie'n mi fal'is, leg'ant'e ili'n. Mi ricev'is amar'e instru'a'n lecion'o'n el propr'a spert'o, kaj nun, dank’ al la mizerikord'o de Di'o, re'kon'as ili'a'n abomen'ind'ec'o'n.

Aŭd'ant'e tio'n, la tri amik'o'j sen'dub'e kred'is, ke li'n posed'as ali'a nov'a frenez'o, kaj Sansón dir'is:

—Ĉu vi komunik'as tio'n al ni, en la moment'o kiam ni ĵus ek'sci'is, ke oni jam el'sorĉ'is Dulcine'a'n? Ĉu vi decid'as far'iĝ'i ermit'o, en la moment'o kiam ni komenc'os paŝt'ist'i kaj viv'i kant'ant'e, kiel princ'o'j? Je Di'o, re'konsci'iĝ'u, kaj ne dir'u tiom da absurd'o'j.

—Ĉu absurd'o'j? Ĝis nun, kaj por mi'a damaĝ'o, ili est'is tro real'a'j. Sed kun la help'o de la ĉiel'o, mi'a for'pas'o ig'os ili'n favor'a'j al mi. Amik'o'j, mi sent'as, ke mi rapid'e mort'as. La ŝerc'o'j ĉes'u, bon'vol'u vok'i pastr'o'n, ke mi konfes'u kun li, kaj akt'ist'o'n, ke li redakt'u mi'a'n testament'o'n: ĉar en grav'a'j moment'o'j, kiel la nun'a, oni ne dev'as ŝerc'i kun la anim'o. Do, mi suplikas, ke dum la sinjor'o pastr'o konfes'pren'os mi'n, oni ven'ig'u la akt'ist'o'n.

La amik'o'j de do'n Quijote rigard'is si'n reciprok'e, plen'a'j je mir'o ĉe la vort'o'j de la hidalg'o, kaj, kvankam ne sen'rezerv'e, ili inklin'is kred'i li'n. Ili konjekt'is, ke li'a mort'o proksim'as, ĉar, inter ali'a'j simptom'o'j, li'a frenez'o tiel rapid'e turn'iĝ'is en saĝ'o'n. Al si'a'j jam menci'it'a'j vort'o'j.

Do'n Quijote al'don'is mult'e da ali'a'j tiel traf'a'j, prudent'a'j kaj krist'an'a'j, ke li'a'j amik'o'j fin'e konvink'iĝ'is, sen ombr'o da dub'o, ke la mens'o de la hidalg'o san'as de'nov'e. La pastr'o ig'is el'ir'i ĉiu'j'n el la ĉambr'o, rest'is sol'a kun li, kaj li'n konfes'pren'is. La bakalaŭr'o ir'is serĉ'i la akt'ist'o'n kaj iom post'e re'ven'is kun li kaj kun Sancho Panza. La ŝild'ist'o, inform'it'a de la bakalaŭr'o pri la stat'o de la hidalg'o, trov'is la mastr'um'ant'in'o'n kaj la nev'in'o'n du'on'plor'ant'a'j, kaj tiam li komenc'is aflikt'e snuf'et'i kaj verŝ'i larm'o'j'n.

Fin'iĝ'is la konfes'pren'o, kaj la pastr'o el'ir'is dir'ant'e:

—Li ver'e mort'as; kaj ver'e hav'as san'a'n mens'o'n Alonso Quijano la bon'a. Nu, oni en'ir'u, ke li testament'u.

Ĉi vort'o'j don'is terur'a'n puŝ'o'n al la okul'o'j, graved'a'j je larm'o'j, de la mastr'um'ant'in'o, la nev'in'o kaj Sancho Panza, tiel fort'a'n, ke ili eksplod'is en plor'ad'o'n, dum ili'a brust'o el'ĵet'is mil profund'a'j'n suspir'o'j'n. Ĉar, kiel jam dir'it'e kelk'foj'e, en la temp'o kiam do'n Quijote est'is simpl'e nur Alonso Quijano la bon'a, kaj en la temp'o, kiam li est'is do'n Quijote de La Mancha, la hidalg'o hav'is ĉiam agrabl'a'n karakter'o'n kaj amik'em'a'n spirit'o'n, kaj sekv'e am'is

li'n, ne nur li'a'j hejm'an'o'j, sed ĉiu'j li'n kon'ant'a'j.

La akt'ist'o en'ir'is kun la ali'a'j, kaj do'n Quijote, post ol oni skrib'is la unu'a'n, rutin'a'n part'o'n de la testament'o kaj de la kutim'a'j formul'o'j krist'an'a'j, dikt'is jen'e, en la sekci'o de la legaci'o'j:

« Item, [435] rilat'e al cert'a mon'o nun'temp'e en posed'o de Sancho Panza (kiu'n, en mi'a frenez'o, mi far'is mi'a ŝild'ist'o), mi vol'as, ke tial, ke inter ni ekzist'as kelk'e da kont'o'j ne tut'e klar'a'j, oni ne pet'u, ke li ĝi'n re'don'u: kontraŭ'e, se post ol li pag'os al si si'a'n salajr'o'n, rest'os iom'a kvant'o, ĉi kvant'o'n, cert'e tre et'a'n, li re'ten'u kiel si'a'n, kaj ĝi far'u al li bon'o'n. Kaj se en la temp'o de mi'a frenez'o mi pov'is don'i al li la gubernator'ec'o'n de insul'o, nun, kiam mi ĝu'as san'a'n mens'o'n, mi don'us al li, se mi pov'us, la tron'o'n de regn'o, ĉar tio'n merit'as li'a simpl'o kaj li'a fidel'a kondut'o.

Kaj, turn'ant'e si'n al Sancho, li daŭr'ig'is:

—Pardon'u mi'n, amik'o, ke mi ig'is vi'n fal'i en la erar'o'n, ke ekzist'is kaj ekzist'as en la mond'o vag'ant'a'j kavalir'o'j, kaj ke, pro mi'a kulp'o, vi ŝajn'is tiel frenez'a kiel mi.

—Ho ve! —respond'is Sancho, plor'ant'e—. Vi'a moŝt'o ne for'pas'u, sinjor'o: kontraŭ'e, sekv'u mi'a'n konsil'o'n kaj viv'u ankoraŭ mult'e da jar'o'j, ĉar la plej grand'a frenez'aĵ'o, kiu'n hom'o pov'as far'i en ĉi viv'o, est'as si'n for'las'i al la mort'o, sen ke neni'u mort'ig'u li'n, kaj sen ke ali'a'j man'o'j li'n sufok'u, se escept'i la man'o'j'n de la melankoli'o. Nu, ne pigr'u, el'lit'iĝ'u, kaj ni ir'u en paŝt'ist'a'j kostum'o'j al la kamp'ar'o, kiel inter'konsent'it'e. Ebl'e ni trov'os mal'antaŭ la arbust'o Dulcine'a'n jam sen'mank'e el'sorĉ'it'a. Se vi mort'as de la aflikt'o vid'i vi'n venk'it'a, ĵet'u sur mi'n la kulp'o'n, dir'ant'e, ke oni vi'n renvers'is, ĉar mi fuŝ'e al'ĝust'ig'is la ventr'o'bend'o'n de Rocinante.

Ceter'e, vi'a moŝt'o sci'as per vi'a'j libr'o'j kavalir'a'j, ke ordinar'e unu kavalir'o fal'ig'as ali'a'n, kaj ke la hodiaŭ'a venk'it'o pov'as si'a'flank'e venk'i morgaŭ.

—Prav'e dir'it'e —al'don'is Sansón—. La bon'a Sancho dir'is nur la ver'o'n.

—Sinjor'o'j —respond'is do'n Quijote—. Ne ir'u tiel rapid'e, ĉar la nest'o'j pas'int'jar'a'j ne hav'as ov'o'j'n ĉi-jar'e. Mi perd'is la raci'o'n kaj ĝi'n re'trov'is. Mi est'is do'n Quijote de La Mancha kaj est'as nun, kiel dir'it'e, Alonso Quijano la bon'a. Mi'a sincer'a pent'o pov'u gajn'i de'nov'e vi'a'n estim'o'n al mi'a person'o. Nu, la sinjor'o akt'ist'o plu skrib'u: « Item, mi testament'as mi'a'n tut'a'n hav'o'n al mi'a nev'in'o Antonia Quijano, ĉi tie trov'iĝ'ant'a, post ol oni de'pren'os de la dir'it'a hav'o ĉio'n neces'a'n por la plen'um'o de mi'a'j legaci'o'j. Kaj mi dezir'as, ke, unu'e, oni pag'u la salajr'o'n, kiu'n mi ŝuld'as al mi'a mastr'um'ant'in'o por la tut'a temp'o de ŝi'a serv'ad'o, plus du'dek dukat'o'j'n, por ke ŝi aĉet'u al si nov'a'n rob'o'n. Mi nom'as la sinjor'o'n pastr'o'n kaj la sinjor'o'n bakalaŭr'o'n Sansón Carrasco testament'a'j administr'ant'o'j. Item, est'as mi'a vol'o, ke, se mi'a nev'in'o Antonia Quijano dezir'as edz'in'iĝ'i, ŝi edz'in'iĝ'u al vir'o, pri kiu konven'a enket'o garanti'u, ke li eĉ ne sci'as, kio est'as libr'o'j kavalir'a'j. Kaj se okaz'e oni el'trov'us, ke li kon'as tia'j'n verk'o'j'n, kaj tamen mi'a nev'in'o edz'in'iĝ'os al li, ŝi perd'u ĉio'n, kio'n ŝi ricev'as per ĉi dokument'o, kaj la testament'a'j administr'ant'o'j distribu'u mi'a'n hav'o'n por divers'a'j bon'far'a'j cel'o'j, laŭ si'a bon'trov'o. Item mi suplikas la dir'it'a'j'n sinjor'o'j'n administr'ant'o'j'n, ke, se hazard'e ili person'e kon'at'iĝ'os kun la aŭtor'o laŭ'dir'e verk'int'a la libr'o'n, kiu cirkul'as ie tie sub la titol'o Du'a part'o de la far'o'j de do'n Quijote de La Mancha, ili inform'u li'n je mi'a nom'o, plej

sincer'e, ke li pardon'u, ke, pro mi'a kulp'o, mi don'is al li, kvankam sen'intenc'e, la okaz'o'n skrib'i tiom da grand'a'j ekstravaganc'o'j aper'ant'a'j en li'a libr'o: ĉar mi for'las'as ĉi viv'o'n kun la skrupul'o, ke mi inspir'is al li la ide'o'n skrib'i ili'n».

Per tio li fin'is si'a'n testament'o'n, tuj post'e sufer'is sven'o'n kaj las'is si'n fal'i laŭ si'a tut'a long'o en la lit'o. La ĉe'est'ant'o'j, konstern'it'a'j, rapid'is li'n help'i, sed li viv'is ankoraŭ dum tri tag'o'j atak'at'a de oft'a'j sinkop'o'j, mez'e de la konstant'a alarm'o de la hejm'an'o'j. Tamen la nev'in'o manĝ'is, la mastr'um'ant'in'o trink'is, kaj Sancho Panza kontent'is, ĉar la legaci'o'j iom viŝ'as aŭ

moder'ig'as en la hered'ant'o la dolor'o'n, kiu'n li natur'e sent'as ĉe la for'pas'o de person'o am'at'a.

Fin'e al'ven'is la last'a tag'o de do'n Quijote, post ol li ricev'is la sakrament'o'j'n kaj abomen'is kun mult'a'j kaj traf'a'j argument'o'j la libr'o'j'n kavalir'a'j'n.

La akt'ist'o ĉe'est'is la moment'o'n de li'a for'pas'o kaj dir'is, ke neniam en la libr'o'j kavalir'a'j de li leg'it'a'j, li renkont'is prod'o'n, kiu mort'us en si'a lit'o tiel rezignaci'e kaj krist'an'e kiel do'n Quijote. Kaj la hidalg'o, inter ĉies ve'o'j kaj larm'o'j, for'don'is si'a'n spirit'o'n: mi vol'as dir'i, ke li mort'is.

Tiam la pastr'o pet'is la akt'ist'o'n, ke li far'u dokument'o'n pri tio, ke Alonso Quijano la bon'a, ordinar'e al'nom'at'a «do'n Quijote de La Mancha», for'las'is ĉi mond'o'n kaj mort'is de natur'a mort'o. Li al'don'is, ke li dezir'as la atest'o'n, por evit'i, ke ali'a ajn aŭtor'o, escept'e de Cid'e Hamete Benengeli, fals'e re'viv'ig'u li'n kaj verk'u sen'fin'a'n histori'o'n pri li'a'j far'o'j.

Ĉi fin'o'n hav'is la inĝeni'a hidalg'o de La Mancha, kies nask'o'lok'o'n ne vol'is preciz'e rivel'i Cid'e Hamete, por ke ĉiu'j vilaĝ'o'j de La Mancha disput'u inter si la honor'o'n patr'i kaj posed'i li'n, sam'e kiel la sep urb'o'j de Greki'o disput'is pri Homero. Oni ne parol'as ĉi tie pri la larm'o'j de Sancho, de la nev'in'o kaj de la mastr'um'ant'in'o, kaj ankaŭ ne pri la nov'a'j epitaf'o'j sur la tomb'o de la hidalg'o, kvankam Sansón Carrasco verk'is la jen'a'n: Kuŝ'as jen la kavalir'o

tiel grand'a laŭ la fort'o,

ke la tut'a mond'o vid'is,

ke la Mort’, per li'a mort'o,

li'a'n viv'o'n ne likvid'is.

Super hom'o'j li impon'is,

terur'ant'e per'kuraĝ'e,

kaj kondut'is avantaĝ'e,

ĉar al lud'o li si'n don'is

viv'i fol'e, mort'i saĝ'e.

Kaj la tre prudent'a Cid'e Hamete dir'is al si'a plum'o:

—Ho vi, plum'o mi'a, mi ne sci'as ĉu bon'e aŭ fuŝ'e tajl'it'a! Pend'ant'e de ĉi hok'o per kupr'a drat'o, vi rest'os ĉi tie kaj viv'os dum long'eg'a'j epok'o'j, se arogant'a'j kaj fripon'a'j histori'ist'o'j ne de'kroĉ'os vi'n por vi'n profan'i. Sed, antaŭ ol ili vi'n de'tir'us, avert'u ili'n en la plej mild'a manier'o ebl'a:

For, fripon'o'j, for mi dir'as!

Mi montr'iĝ'as al vi spit'a,

ĉar ĉi task'o, bon'a reĝ'o,

al mi est'is rezerv'it'a.

»Nur por mi nask'iĝ'is do'n Quijote, kaj mi por li. Li sci'is ag'i kaj mi skrib'i, kaj ni du est'is fakt'e unu, malgraŭ la tiel'nom'at'a aŭtor'o el Tordesillas, kiu, per strut'a plum'o krud'e kaj fuŝ'e tajl'it'a, aŭdac'is skrib'i, kaj ebl'e skrib'os de'nov'e, pri la far'o'j de mi'a kuraĝ'a kavalir'o, kvankam tia task'o est'as tro pez'a ŝarĝ'o por li'a'j ŝultr'o'j, kaj la tem'o tro grand'a por li'a steril'a talent'o.

Avert'u li'n, se okaz'e vi kon'os li'n person'e, ke li las'u ripoz'i en la tomb'o la lac'a'j'n kaj jam putr'a'j'n ost'o'j'n de do'n Quijote, kaj ke li ne port'u ili'n, kontraŭ ĉi'a'j leĝ'o'j de la mort'o'j, al Old'a Kastilio,[436] dev'ig'ant'e li'n el'paŝ'i el la ĉerk'o, kie li kuŝ'as laŭ si'a tut'a long'o kaj ne'kapabl'a far'i tri'a'n el'ir'o'n aŭ entrepren'i nov'a'n aventur'o'n. Li'a'j du el'ir'o'j, tiel laŭd'e kaj aplaŭd'e aklam'at'a'j, sam'e en la hispan'a'j kiel en la ekster'land'a'j regn'o'j, sufiĉ'as por rid'ind'ig'i tiom mult'e da aventur'o'j plen'um'it'a'j de tiom mult'e da vag'ant'a'j kavalir'o'j. Tiel vi far'os vi'a'n dev'o'n de bon'a krist'an'o, don'ant'e bon'a'n konsil'o'n al person'o dezir'ant'a al vi mal'bon'o'n, kaj mi sent'os mi'n fier'a kaj feliĉ'a est'i la unu'a aŭtor'o, kiu ĝu'os la plezur'o'n atest'i la pozitiv'a'n re'ag'o'n kaŭz'it'a'n de li'a verk'o. Ĉar mi'a sol'a cel'o konsist'is en tio, inspir'i al la hom'o'j disdegn'o'n kaj abomen'o'n kontraŭ la fikci'a'j kaj absurd'a'j histori'o'j de la libr'o'j kavalir'a'j, kies prestiĝ'o, de kiam aper'is la ver'a rakont'o de mi'a ver'a do'n Quijote, komenc'as ŝancel'iĝ'i kaj sen'dub'e baldaŭ dis'fal'os. Val'e.

[434] Jacopo Sannazaro (1458-1530), napola poet'o, fervor'a imit'ant'o de Vergili'o. Li'a ĉef'a verk'o est'as la poem'o en la latin'a De part'u Virg'in'is.

[435] Latin'e: «ankaŭ», «krom'e», «pli'e», «plus». Uz'at'a formul'e en oficial'a'j dokument'o'j, ĉef'e en testament'o'j.

[436] Hispan'a region'o. Ĉe la fin'o de la Du'a part'o de do'n Quijote, la plagiat'ist'o Avellaneda dir'as, ke la hidalg'o far'is nov'a'n el'ir'o'n por vag'ad'i tra Old'a Kastilio.

Aneksoj

Dankon

Fernando de Diego dediĉis plurajn jarojn al la tradukado de Don Quijote, kiun li finis en 1976.

La hispana familio Manteca-Cano mecenatis la tradukon. Ili donis la komencan kaj decidan impulson al la kiĥoteska tasko aperigi, en la internacia lingvo, la senmortan romanon de Cervantes. En januaro 1977a, Miguel Manteca López kaj lia edzino donacis la manuskripton de la traduko al Fundación Esperanto.

Víctor Ortiz, patrono de Fundación Esperanto, pagis tiun unuan eldonon de la verko.

José Luis Peralta Medrano, sen scii eĉ unu vorton de Esperanto, linotipe kompostis brile, konscience kaj kompetente, la tutan tekston de Don Quijote por tiu unua eldono de 1977.

G. Waringhien, L. Knoedt kaj H. Vatré kontribuis per informo pri ĉ. 220 eraroj trovitaj en la eldono de 1977, kiujn Fernando de Diego kompilis kaj publikigis en Literatura Foiro.

Miguel Gutiérrez Adúriz antaŭ 2008 iniciatis la bitigon de la traduko, cele al reeldono, organizis laborantaron por retajpado de la originala teksto, kaj mem retajpis parton el ĝi.

Krome li dezajnis la novan kovrilon.

Ángel Arquillos López, Luis Eduardo Berdor Remón, Pablo Busto González, Antonio A.

Casas Sánchez, Juan Antonio del Castillo Martínez, Ángel García Gutiérrez, Ángel García Santos, Jordi Lietor López, Miguel Ángel Martín Martín, Fernando Mateos Morán, Lorenzo Noguero Sarasa, Sabino Pelegrín Colomo, kaj José María Salguero retajpis la verkon.

Ana Manero kaj Manolo Parra reviziis la unuan parton de la retajpita teksto.

José Antonio del Barrio kunordigis la bitan reviziitan reeldonon kaj ĝian publikan prezentadon.

Marcos Cruz reviziis la tutan verkon, unuecigis kaj aktualigis la formaton, kaj aranĝis la komputilan programaron por produkti la bitlibron.

Antonio Valén reviziis la lingvajn korektojn kaj solvis la lingvajn dubojn.

Iloj

Ĉi tiu bitlibro estis kreita per jena libera programaro:

Operaciumo Raspbian (Debian adaptita al komputilo Raspberry Pi).

Interfaco[437]: Grafika fenestro-mastrumilo Ratpoison; terminala fenestro-mastrumilo

GNU Screen; perklavara musumilo keynav.

Redaktilo Vim kaj ĝia programlingvo VimL.

Marklingvo kaj teksto-procezilo Asciidoctor.

Marklingvo-tradukilo Pandoc (por la unuaj, provaj versioj) kaj XSLT-procezilo

xsltproc (por la definitiva versio).

Programlingvo Forth, per Gforth kaj la biblioteko Forth Foundation Library.

Bildo-manipulilo ImageMagick.

Versi-tena sistemo Git.

[437] Kun klavaro Dvorak.

Historio de versioj

La bita eldono de Don Quijote kreskos kaj pliboniĝos. Ĉiu nova versio havos versi-numeron[438], inklude de internaci-formata dato.

La lastan version ĉiam eblas deŝuti de esperanto.es/quijote. Por klareco, la nomo de la dosiero ĉiam estos don_quijote_en_esperanto_JJJJ-MM-TT.epub, kie «JJJJ-MM-TT»

estas la dato de la versio.

Nur publikaj versioj estas enlistigitaj ĉi tie.

1.0.0-rc.6+2016-06-12

Antaŭpretigita por registro sur menditajn komputil-memorilojn ofertotajn dum la 75-a kongreso de Hispana Esperanto-Federacio (en Herrera del Duque, provinco Badaĥozo, de la 30-a de junio ĝis la 4-a de julio).

1.0.0-rc.13+2016-06-27

Antaŭpretigita por reta distribuo dum la kongreso, manke nur de la prezento pri la reviziado.

[438] Laŭ la normo Semantic Versioning (semantika versiumo).

Document Outline

La inĝenia hidalgo don Quijote de La Mancha